a.

Khái niệm giai cấp công nhân nói chung1

Khi sử dụng khái niệm giai cấp công nhân, Mác và Ăngghen đã dùng một số thuật
ngữ khác nhau để biểu hiện khái niệm đó như: giai cấp vô sản, giai cấp vô sản hiện
đại,giai cấp công nhân hiện đại, giai cấp công nhân đại công nghiệp,...Mặc dù vậy,
về cơ bản, những thuật ngữ này đều biểu thị một khái niệm thống nhất, đó là chỉ
giai cấp công nhân hiện đại, con đẻ của nền sản xuất đại công nghiệp tư bản chủ
nghĩa, giai cấp đại biểu cho lực lượng sản xuất tiên tiến, cho phương thức sản xuất
hiện đại.
Về cơ bản, có thể khái quát hai đặc trưng cơ bản của giai cấp này:
- Giai cấp công nhân là những tập đoàn người lao động trực tiếp hay gián tiếp vận
hành những công cụ sản xuất có tính chất công nghiệp ngày càng hiện đại, ngày
càng có trình độ xã hội hóa, quốc tế hóa cao. Đây là một đặc trưng cơ bản phân
biệt người công nhân hiện đại với người thợ thủ công thời trung cổ, với những
người thợ trong công trường thủ công. Giai cấp công nhân có một quá trình phát
triển từ những người thợ thủ công thời kỳ trung cổ đến những người thợ trong công
trường thủ công và cuối cùng đến những người công nhân trong công nghiệp hiện
đại. “Trong công trường thủ công và trong nghề nghiệp thủ công, người công nhân
sử dụng công cụ của mình, còn trong công xưởng thì người công nhân phải phụ
thuộc máy móc.”
Dưới chủ nghĩa tư bản, nền sản xuất đại công nghiệp ngày càng phát triển, máy
móc ngày càng nhiều, sản xuất ngày càng có năng suất cao, làm cho những người
thợ thủ công bị phá sản,những người nông dân mất việc làm buộc phải gia nhập
vào hàng ngũ công nhân. Vì vậy: “ tất cả các giai cấp khác đều suy tàn và tiêu
vong cùng với sự phát triển của đại công nghiệp, còn giai cấp vô sản lại là sản
phẩm của bản thân nền đại công nghiệp “, “ công nhân cũng là phát minh của thời
đại mới, giống như máy móc vậy. Công nhân Anh là đứa con đầu lòng của nền
công nghiệp hiện đại“.
- Trong xã hội tư bản chủ nghĩa người công nhân không có tư liệu sản xuất buộc
phải bán sức lao động cho nhà tư bản để kiếm sống. Mác và Ăngghen đặc biệt chú
ý phân tích đặc trưng này, vì nó chính là đặc trưng khiến cho giai cấp công nhân
trở thành giai cấp đối kháng với giai cấp tư sản. Trong tác phẩm Tuyên ngôn của
Đảng cộng sản Mác và Ăngghen đã chỉ rõ: “ Giai cấp tư sản, tức là tư bản, mà lớn
lên thì giai cấp vô sản, giai cấp công nhân hiện đại - tức giai cấp chỉ có thể sống

1
Giaso trình NHỮNG NGUYÊN LÍ CƠ BẢN CỦA CHỦ NGHĨA MÁC LÊ NIN
với điều kiện kiếm được việc làm, và chỉ kiếm được việc làm, nếu lao động của họ
làm tăng thêm tư bản - cũng phát triển theo. Những công nhân ấy, buộc phải tự bán
mình để tự kiếm ăn từng bữa một, là một hàng hóa, tức là một món hàng đem bán
như bất cứ món hàng nào khác, vì thế, họ phải chịu hết mọi sự may rủi của cạnh
tranh, mọi sự lên xuống của thị trường như nhau ”

Phát triển học thuyết của Mác và Ăngghen trong thời đại đế quốc chủ nghĩa, đặc
biệt là từ thực tiễn xây dựng chủ nghĩa xã hội ở Nga xô viết, Lênin đã hoàn thiện
thêm khái niệm giai cấp công nhân. Theo Ông, sự phân chia giai cấp trong xã hội
phải dựa vào địa vị khác nhau của các tập đoàn người trong quan hệ đối với tư liệu
sản xuất, trong tổ chức, quản lý sản xuất và trong phân phối sản phẩm. Qua thực
tiễn cách mạng ở Nga Lênin đã làm rõ hơn vai trò của giai cấp công nhân trong
quá trình lãnh đạo cách mạng xã hội chủ nghĩa, trong xây dựng chủ nghĩa xã hội.

Ngày nay, với sự phát triển của cuộc cách mạng khoa học, công nghệ của chủ
nghĩa tư bản từ nửa sau thế kỷ 20, giai cấp công nhân hiện đại đã có một số sự thay
đổi nhất định so với trước đây.

Xét về phương thức lao động, công nhân trong thế kỷ 19 chủ yếu là lao động cơ
khí, lao động chân tay, thì nay đã xuất hiện một bộ phận công nhân của những
ngành ứng dụng công nghệ ở trình độ phát triển cao, do vậy, công nhân có trình độ
tri thức ngày càng cao. Về phương diện đời sống, công nhân ở các nước tư bản
phát triển đã có những thay đổi quan trọng: một bộ phận công nhân đã có một số tư
liệu sản xuất nhỏ để cùng với gia đình làm thêm trong các công đoạn phụ cho các
doanh nghiệp chính; một bộ phận nhỏ công nhân đã có cổ phần trong các xí nghiệp
tư bản chủ nghĩa. Tuy nhiên, trong thực tế, số cổ phần và tư liệu sản xuất của giai
cấp công nhân chỉ chiếm một tỷ lệ rất nhỏ, còn tuyệt đại bộ phận tư liệu sản xuất
trong các nước tư bản chủ nghĩa vẫn nằm trong tay các nhà tư bản lớn. Giai cấp
công nhân về cơ bản vẫn không có tư liệu sản xuất, vẫn phải bán sức lao động cho
các nhà tư bản, cả sức lao động trí óc và lao động chân tay.

Xuất phát từ quan niệm của các nhà kinh điển của chủ nghĩa Mác-Lênin về giai cấp
công nhân, nghiên cứu những biến đổi của giai cấp công nhân trong giai đoạn hiện
nay, có thể định nghĩa: “ giai cấp công nhân là một tập đoàn xã hội ổn định, hình
thành và phát triển cùng với quá trình phát triển của nền công nghiệp hiện đại, với
nhịp điệu phát triển của lực lượng sản xuất có tính xã hội hóa ngày càng cao, là lực
lượng sản xuất cơ bản tiên tiến, trực tiếp hoặc gián tiếp tham gia vào quá trình sản
xuất, tái sản xuất ra của cải vật chất và cải tạo các quan hệ xã hội; là lực lượng chủ
yếu của tiến trình lịch sử quá độ từ chủ nghĩa tư bản lên chủ nghĩa xã hội. Ở các
nước tư bản chủ nghĩa, giai cấp công nhân là những người không có hoặc về cơ
bản không có tư liệu sản xuất phải làm thuê cho giai cấp tư sản và bị giai cấp tư
sản bóc lột giá trị thặng dư; ở các nước xã hội chủ nghĩa, họ là người đã cùng nhân
dân lao động làm chủ những tư liệu sản xuất chủ yếu và cùng nhau hợp tác lao
động vì lợi ích chung của toàn xã hội trong đó có lợi ích chính đáng của bản thân
họ.”
b. Giai cấp công nhân VN
Giai cấp công nhân Viê ̣t Nam ra đời và phát triển gắn liền với chính sách khai
thác thuô ̣c địa của thực dân Pháp ở Viê ̣t Nam. Giai cấp công nhân Viê ̣t Nam
mang những đặc điểm chủ yếu sau đây:
- Giai cấp công nhân Viê ̣t Nam ra đời trước giai cấp tư sản vào đầu thế kỷ XX,
là giai cấp trực tiếp đối kháng với tư bản thực dân Pháp và bè lũ tay sai của
chúng. Giai cấp công nhân Viê ̣t Nam phát triển châ ̣m vì nó sinh ra và lớn lên ở
mô ̣t nước thuô ̣c địa, nửa phong kiến, dưới ách thống trị của thực dân Pháp.

- Trực tiếp đối kháng với tư bản thực dân Pháp, trong cuô ̣c đấu tranh chống tư
bản thực dân đế quốc và phong kiến để giành đô ̣c lâ ̣p chủ quyền, xóa bỏ ách
bóc lô ̣t và thống trị thực dân, giai cấp công nhân đã tự thể hiê ̣n mình là lực
lượng chính trị tiên phong để lãnh đạo cuô ̣c đấu tranh giải phóng dân tô ̣c, giải
quyết mâu thuẫn cơ bản giữa dân tô ̣c Viê ̣t Nam với đế quốc thực dân và phong
kiến thống trị, mở đường cho sự phát triển của dân tô ̣c trong thời đại cách mạng
vô sản. Giai cấp công nhân Viê ̣t Nam không chỉ thể hiê ̣n đặc tính cách mạng
của mình ở ý thức giai cấp và lâ ̣p trường chính trị mà còn thể hiê ̣n tinh thần dân
tô ̣c, giai cấp công nhân Viê ̣t Nam gắn bó mâ ̣t thiết với nhân dân, với dân tô ̣c có
truyền thống yêu nước, đoàn kết và bất khuất chống xâm lược.

Tuy số lượng giai cấp công nhân Viê ̣t Nam khi ra đời còn ít, những đặc tính của
công nhân với tư cách là sản phẩm của đại công nghiê ̣p chưa thâ ̣t sự đầy đủ, lại
sinh trưởng trong mô ̣t xã hô ̣i nông nghiê ̣p còn mang nhiều tàn dư của tâm lý
tiểu nông nhưng giai cấp công nhân Viê ̣t Nam sớm được tôi luyê ̣n trong đấu
tranh cách mạng chống thực dân đế quốc nên đã trưởng thành nhanh chóng về ý
thức chính trị của giai cấp, sớm giác ngô ̣ lý tưởng, mục tiêu cách mạng, tức là
giác ngô ̣ về sứ mê ̣nh lịch sử của giai cấp mình, nhất là từ khi Đảng ra đời. Lịch
sử đấu tranh cách mạng của giai cấp công nhân và của Đảng cũng như phong
trào công nhân Viê ̣t Nam do Đảng lãnh đạo gắn liền với lịch sử và truyền thống
đấu tranh của dân tô ̣c, nổi bâ ̣t ở truyền thống yêu nước và đoàn kết đã cho thấy
giai cấp công nhân Viê ̣t Nam trung thành với chủ nghĩa Mác - Lênin, với Đảng
Cô ̣ng sản, với lý tưởng, mục tiêu cách mạng đô ̣c lâ ̣p dân tô ̣c và chủ nghĩa xã
hô ̣i. Giai cấp công nhân có tinh thần cách mạng triê ̣t để và là giai cấp lãnh đạo
cách mạng thông qua đô ̣i tiên phong của mình là Đảng Cô ̣ng Sản
- Giai cấp công nhân nước ta là lực lượng đặc biệt quan trọng duy trì và phát
triển hoạt động sản xuất, tạo ra khối lượng lớn sản phẩm công nghiệp, đóng
góp chủ yếu vào ngân sách Nhà nước, góp phần quan trọng tạo nên thành tựu
to lớn và có ý nghĩa lịch sử trong 35 năm đổi mới.
Có thể nói tới những biến đổi đó trên những nét chính sau đây:
- Giai cấp công nhân Viê ̣t Nam hiê ̣n nay đã tăng nhanh về số lượng và chất
lượng, là giai cấp đi đầu trong sự nghiê ̣p đẩy mạnh công nghiê ̣p hóa, hiê ̣n đại
hóa, gắn với phát triển kinh tế tri thức, bảo vê ̣ tài nguyên và môi trường.

- Giai cấp công nhân Viê ̣t Nam hiê ̣n nay đa dạng về cơ cấu nghề nghiê ̣p, có mặt
trong mọi thành phần kinh tế nhưng đô ̣i ngũ công nhân trong khu vực kinh tế
nhà nước là tiêu biểu, đóng vai trò nòng cốt, chủ đạo.

- Công nhân tri thức, nắm vững khoa học - công nghê ̣ tiên tiến, và công nhân trẻ
được đào tạo nghề theo chuẩn nghề nghiê ̣p, học vấn, văn hóa, được rèn luyê ̣n
trong 42 thực tiễn sản xuất và thực tiễn xã hô ̣i, là lực lượng chủ đạo trong cơ
cấu giai cấp công nhân, trong lao đô ̣ng và phong trào công đoàn.

Giai cấp công nhân nước ta đã và đang phát huy hiệu quả vai trò là giai cấp
lãnh đạo cách mạng.
Trong thời kỳ đổi mới, Đảng ta đã xác định vai trò giai cấp công nhân và sứ
mê ̣nh lịch sử to lớn của giai cấp công nhân ở nước ta.

“Trong thời kỳ đổi mới, giai cấp công nhân nước ta có sứ mê ̣nh lịch sử to lớn:
là giai cấp lãnh đạo cách mạng thông qua đô ̣i tiên phong là Đảng Cô ̣ng sản Viê ̣t
Nam; giai cấp đại diê ̣n cho phương thức sản xuất tiên tiến, giai cấp tiên phong
trong sự nghiê ̣p xây dựng chủ nghĩa xã hô ̣i, lực lượng đi đầu trong sự nghiê ̣p
công nghiê ̣p hóa, hiê ̣n đại hóa đất nước vì mục tiêu dân giàu, nước mạnh, xã hô ̣i
công bằng, dân chủ, văn minh, lực lượng nòng cốt trong liên minh giai cấp công
nhân với giai cấp nông dân và đô ̣i ngũ trí thức dưới sự lãnh đạo của Đảng”2.

2
Đảng Cộng sản Việt Nam, Văn kiện Hội nghị lần thứ sáu Ban Chấp hành Trung ương, khóa X, Nxb. CTQG, H.2008.
- Giai cấp công nhân nước ta luôn tiên phong trong sự nghiệp xây dựng
CNXH, là lực lượng đi đầu trong sự nghiệp công nghiệp hóa, hiện đại hóa đất
nước vì mục tiêu dân giàu, nước mạnh, dân chủ, công bằng, văn minh.

Giai cấp công nhân Viê ̣t Nam với số lượng đông đảo công nhân có cơ cấu ngành
nghề đa dạng, hoạt đô ̣ng trong lĩnh vực sản xuất và dịch vụ công nghiê ̣p ở mọi
thành phần kinh tế, với chất lượng ngày mô ̣t nâng cao về kỹ thuâ ̣t và công nghê ̣ sẽ
là nguồn nhân lực lao đô ̣ng chủ yếu tham gia phát triển nền kinh tế thị trường hiê ̣n
đại, định hướng xã hô ̣i chủ nghĩa, lấy khoa học - công nghê ̣ làm đô ̣ng lực quan
trọng, quyết định tăng năng suất lao đô ̣ng, chất lượng và hiê ̣u quả. Đảm bảo tăng
trưởng kinh tế đi đôi với thực hiê ̣n tiến bô ̣ và công bằng xã hô ̣i, thực hiê ̣n hài hòa
lợi ích cá nhân - tâ ̣p thể và xã hô ̣i.

Giai cấp công nhân phát huy vai trò và trách nhiê ̣m của lực lượng đi đầu trong sự
nghiê ̣p đẩy mạnh công nghiê ̣p hóa, hiê ̣n đại hóa đất nước. Đây là vấn đề nổi bâ ̣t
nhất đối với viê ̣c thực hiê ̣n sứ mê ̣nh lịch sử giai cấp công nhân Viê ̣t Nam hiê ̣n nay.
Thực hiê ̣n thắng lợi mục tiêu công nghiê ̣p hóa, hiê ̣n đại hóa, làm cho nước ta trở
thành mô ̣t nước công nghiê ̣p theo hướng hiê ̣n đại, có nền công nghiê ̣p hiê ̣n đại,
định hướng xã hô ̣i chủ nghĩa trong mô ̣t, hai thâ ̣p kỷ tới, với tầm nhìn tới giữa thế
kỷ XXI (2050) đó là trách nhiê ̣m của toàn Đảng, toàn dân mà giai cấp công nhân là
nòng cốt. Công nghiê ̣p hóa, hiê ̣n đại hóa ở Viê ̣t Nam phải gắn liền với phát triển
kinh tế tri thức, bảo vê ̣ tài nguyên và môi trường. Tham gia vào sự nghiê ̣p công
nghiê ̣p hóa, hiê ̣n đại hóa đất nước, giai cấp công nhân có điều kiê ̣n khách quan
thuâ ̣n lợi để phát triển cả số lượng và chất lượng, làm cho những phẩm chất của
giai cấp công nhân hiê ̣n đại được hình thành và phát triển đầy đủ trong môi trường
xã hô ̣i hiê ̣n đại, với phương thức lao đô ̣ng công nghiê ̣p hiê ̣n đại. Đó còn là điều
kiê ̣n làm cho giai cấp công nhân Viê ̣t Nam khắc phục những nhược điểm, hạn chế
vốn có do hoàn cảnh lịch sử và nguồn gốc xã hô ̣i sinh ra (tâm lý tiểu nông, lối sống
nông dân, thói quen, tâ ̣p quán lạc hâ ̣u từ truyền thống xã hô ̣i nông nghiê ̣p cổ truyền
thâm nhâ ̣p vào công nhân).