NH GI S BIN NG T MN V T PHN VNG NG BNG SNG

CU LONG SAU 30 NM S DNG

H Quang c1, Nguyn Vn o1, Trng Xun Cng1 v L Th M Ho1
1

Vin Th nhng nng ha.

I. M U

ng bng sng Cu Long (BSCL) l vng chu th ln nht ca nc ta, c tng din tch
t nhin (DTTN) khong 40.602 km, chim 12,3% din tch ton quc; l vng kinh t c vai
tr quan trng trong qu trnh pht trin ca c nc. t ai ni y chyu c hnh thnh
do s bi p ph sa ca h thng sng Cu Long. V vy v bn cht t ai y ch yu l
t ph sa. Tuy nhin do chu tc ng ca thy triu, rng ngp mn hnh thnh nn nhm
t mn v t phn vi din tch khong 2,4 triu ha (chim 59,5% DTTN). Nhng vng t
ny ang l ni c nhng hot ng sn xut nng nghip quan trng nh: Sn xut la, pht
trin cy n quv nui trng thy sn... Kinh t nng - lm ng nghip chim ti 44,7% trong
c cu kinh t ca vng ng bng sng Cu Long.
Qua nhiu nm khai thc v s dng lm cho din tch cng nhtnh cht ca t mn v t
phn c sbin ng ng k. V vy, vic nh gi sbin ng cvslng v cht
lng ca t mn v t phn cn c quan tm kp thi nhm a ra cc gii php khai
thc v sdng hp l, c hiu qu.
II. NI DUNG V PHNG PHP NGHIN CU
nh gi s bin ng ca t phn gia hai thi k (TK) 1975 v 2005. Bn t mn,
t phn TK1975 c s ha t cc bn t c (xy dng vo nhng nm 70 ca th
ktrc). Bn t mn, t phn TK 2005 c xy dng trong giai on 2006 - 2009,
bng cch ly mu b sung, chnh l bn t TK1975. Phu din t c ly theo hnh r
qut, ly dy ln t tm ranh gii t phn ra pha ngoi ranh gii cc loi t khc.
Nghin cu c thc hin ti 13 tnh c t mn, t phn BSCL: Long An, Tin
Giang, Bn Tre, ng Thp, Vnh Long, Tr Vinh, Hu Giang, Sc Trng, An Giang, Kin
Giang, Bc Liu, C Mau v TP. Cn Thtrn bn tl 1/100.000, sau tng hp cho ton
vng BSCL t l 1/250.000. Tng s phu din thu thp l 4.937 phu din, trong c 397
phu din chnh v 4.540 phu din ph.
Phng php phn tch da theo Tiu chun Ngnh v phng php trnh by trong S tay
phn tch t, nc v phn bn ca Vin Th nhng nng ha (1998). Cc chtiu phn tch
t bao gm:pH H2Ov pH KCl; thnh phn cp ht; cc bon hu c (OC), N, P, K tng s; P, K
d tiu; Ca2+, Mg2+trao i; dn in (EC); SO32- tng s, SO42- ha tan; Fe tng s, Fe3+,
Al3+ha tan.
Phn loi t theo phng php phn loi ca Vit Nam p dng cho bn t l trung bnh.
Thng nht cch gi tn t li khi so snh bin ng. ng thi bn t ca hai thi
im cng c thng nht chnh l vo h ta VN 2000. Cc s liu c c thu thp
thng qua cc bn thuyt minh bn t ca cc tnh t nhng nm 1980 tr v trc.
III. KT QU V THO LUN

1. Bin ng v din tch

Bn t vng BSCL TK1975 c s ha v thng k din tch, cn bn t
TK2005 c xy dng trn c s phn tch mu t, phn loi v chnh l bn t.

Sau khi xy dng c bn t, dng phn mm Mapinfo v Excel thng k v so

snh bin ng din tch gia hai thi k. Kt qu th hin bng 1.
S liu bng 1 cho thy: Cc loi t c s bin ng ln sau 30 nm s dng. t mn
s, vt, c gim 48.787,35 ha; ch yu do chuyn sang cc loi t phi nng nghip khc:
Sng ngi, t , m nui trng thy sn.
Ngoi ra mt phn din tch chuyn sang t mn nhiu (khong 11%) v t phn (khong
2%). t mn nhiu tng ln 26.744,73 ha do t mn s vt c v t phn tim tng
chuyn sang.
Bng 1. Bin ng din tch t mn v t phn vng BSCL qua cc thi k
Tn t

Din tch t mn, t phn qua cc thi k

(ha)

Bin ng din
tch (ha)

TK1975

TK2005

2005 - 1975

I. Nhm t mn

706.485,11

28,26

884.199,65

36,60

+177.714,54

1. t mn s, vt, c

168.697,90

6,75

119.910,55

4,96

- 48.787,35

2. t mn nhiu

256.830,06

10,27

283.574,79

11,74

+26.744,73

3. t mn TB v t

280.957,15

11,24

480.714,31

19,90

+199.757,16

II. Nhm t phn

1.793.119,36

71,74

1.531.528,60

63,40

-261.590,76

4. t phn tim tng

1.513.173,33

60,54

918.292,73

38,01

-594.880,60

5. t phn hot ng

279.946,03

11,20

613.235,87

25,39

+333.289,84

100,00

- 83.876,22

Tng din tch

2.499.604,47 100,00 2.415.728,25

Bin ng ln nht l t mn trung bnh v t v t phn hot ng. Trong nhng nm qua
BSCL vic ti nhim mn tr nn ph bin, c bit vo gia ma kh khi nc sng
u ngun cn dn, t nc mn t bin theo cc ca sng trn su vo trong t lin c ni
ti 50 km (Bn Tre) gy ra tnh trng ti nhim mn, nh cc tnh Bn Tre, Tin Giang, Vnh
Long, Hu Giang. Din tch t ti nhim mn chim khong 46% tng din tch t mn. Tuy
nhin nhiu vng t mn trung bnh v t qua qu trnh ci to v s dng hp l tr thnh
t ph sa nh Long An, Tin Giang, Bn Tre, Tr Vinh, Sc Trng. Ngoi ra mt phn din
tch t nm gn cc ca sng: Ca Tiu, ca i, ca Hm Lung, C Chin, nh An, Tranh
... b mn xm nhp mnh, lm tng din tch t mn trung bnh v t.
Vic ng lu nht l din tch t phn hot ng tng mnh (tng 333.289,84 ha), ch
yu do t phn tim tng chuyn sang (khong 36%). Chng t cng tc ci to t phn cha
mang li nhiu hiu qu lm cho rt nhiu din tch t phn tim tng chuyn thnh t
phn hot ng in hnh l cc tnh Long An, ng Thp, Tin Giang, Kin Giang, An
Giang v C Mau.
2. Bin ng v tnh cht t ai
2.1. Bin ng tnh cht t mn
Trong nhm t mn th t mn s vt c t c s bin ng vtnh cht nht, do hu ht
din tch c khoanh nui trng rng ngp mn. S tc ng bn ngoi chyu phn din tch
gn ca sng, hng nm c bi p mt lng ph sa nn c s thay i v cp ht ct
tng mt. Ngoi ra hm lng mt s cht dinh dng nh m, ln v c bit kali c s tng
ln. Tuy nhin mc thay i khng nhiu.
S liu bng 2 cho thy: t mn nhiu cng t c s bin ng v mn (EC v TSMT t
bin ng). Hm lng Cl- gim 0,53%, do qu trnh thau chua, ra mn lm gim lng mui
trong t nn hm lng Clo cng gim. Thnh phn cp ht tng ln cp ht ct v tht, cn
cp ht st gim. Chng t vi s b sung ca hm lng ph sa lm tng hm lng cc cp
ht th (ct, tht) cn cp ht st gim. Hu ht hm lng dinh dng cc cht tng s u tng
ln so vi trc y, tuy nhin s tng l khng ng k. Ln d tiu c bin ng khng
nhiu. Hm lng kali dtiu tng 2,87 mg/100 g t. Hm lng Ca2+ v Mg2+ tng ln, tng
ng dung tch hp thu cng tng ln 2,10 meq/100 g t.
i vi mn ca t mn trung bnh v t, cc ch tiu v mn tng ln qua qu trnh s
dng. C th: EC tng 0,84 mS/cm, tng s mui tan tng 0,09% v hm lng Clo cng tng
0,14%. Cc ch s mn tng ln do s bin i tht thng ca thi tit. Nhng nm l lt
nc bin dng lm cho cc vng ven bin b ngp mn, hoc c nhng nm hn hn lin tc xy
ra, lm cho mch nc ngm hot ng mnh, mui c iu kin theo cc mao qun leo ln cc
tng t pha trn. Ngoi ra vo ma kh khi mc nc sng Cu Long gim lm cho nc bin

theo sng v cc knh rch trn su vo trong t lin lm tng mn hoc gy ti nhim mn
cho cc vng t. Khi mn tng ko theo chua gim (pH tng) qua qu trnh s dng.
Hm lng cc cht tng s: Cacbon hu c, m, ln tng s trong t mn trung bnh v t
khng c s bin ng nhiu. C th: Hm lng OC tng 0,28%; hm lng N khng thy c
s bin ng; hm lng ln tng s gim 0,04%; hm lng kali tng s tng 1,38%. Hm
lng ln d tiu gim 16,42 mg/100 g t. Hm lng kali d tiu gim 6,15 mg K2O/100 g
t. Hm lng Ca2+ gim 1,91 meq/100 g t v Mg2+ gim 1,93 meq/100 g t). Nguyn
nhn do cc cation b ra tri trong qu trnh ra mn bng bin php thy li.

2.2. Bin ng tnh cht t phn

- t phn tim tng
S liu bng 3 cho thy, cc tnh cht phn ca t phn BSCL bin ng khng nhiu:

Ch s pH H2O gim 0,29; pH KCl gim 0,21. Hm lng SO32- tng s tng 1,14%. Hm
lng Fe tng s tng 0,37%. Hm lng Fe3+ ha tan tng 16,55 mg/100 g t. Hm lng Al3+
tng ln 0,16 mg/100 g t.
Thnh phn cp ht cng khng c s bin i ln, s liu trung bnh cho thy cc cp ht ch
thay i t 2 - 3%. Hm lng cc bon hu c tng s gim 1,35%; m tng s gim 0,08%;
ln tng s tng 0,02%; kali tng s tng 0,44%. Gp phn lm tng hm lng cc cht tng s
do hng nm BSCL ngi dn bn mt ln cc loi phn ha hc vo t.
Hm lng ln d tiu gim 1,21 mg/100 g t. Tuy nhin hm lng kali d tiu li tng
12,82 mg/1000 g t. Hm lng kali d tiu tng do s li cc sn ph ca nng nghip.
Hm lng Ca2+ v Mg2+ u gim qua qu trnh s dng. Hm lng Ca2+ gim 0,36 meq/100 g
t, Mg2+ gim 4,23 meq/100 g t. Do hm lng cc cation kim gim nn ko theo dung tch
hp thu cng gim (gim 10,64 meq/100 g t).
- t phn hot ng
Sau 30 nm khai thc v s dng cho thy ch s pH ca t phn hot ng vng BSCL
vn gia n nh, khng c s bin ng nhiu (ch tng 0,06). Hm lng SO32- tng s tng
ln 0,76%. Hm lng Fe tng s gim 0,82%; hm lng Fe3+ tng 32,14 meq/100 g t v
hm lng Al3+ gim 1,04 meq/100 g t.
Thnh phn cp ht i vi t phn hot ng, ch yu bin ng cp ht ct v cp ht
tht. Cp ht ct tng 8,10%; cp tht gim 8,90%; cp ht st tng 0,80%. Hm lng cacbon
hu c tng s gim 1,04%. Hm lng m v ln tng s gim so vi trc y (N gim
0,11%; P2O5 gim 0,05%). Hm lng kali tng s tng 0,35%. Hm lng ln d tiu gim
2,70 mg/100 g t, cn hm lng kali d tiu tng 8,96 mg/100 g t.
Qua nghin cu v hm lng ln ca t phn hot ng cho thy, lng ln tng s thp
v ln d tiu u mc rt thp c khi ch c vt hoc ch vi chc ppm nh phu din AG 35; AG - 100 (An Giang), ST - 03 (Sc Trng). Nguyn nhn ca s rt ngho ln ca t phn
v pH thp, ha tan v ti to ln yu. Mt khc, ln v c trong t ch yu l dng photphat
canxi c kh nng thy phn. Nhng trong t phn ngho canxi trong khi mt phn to
thnh hyrxyl apatit Ca3(PO4)3OH l mt cht kt ta bn trong t.
Hm lng Ca2+ v Mg2+ trong t phn hot ng u c xu hng gim. C th: Hm
lng Ca2+ gim 1,90 mg/100 g t; hm lng Mg2+ gim 3,51 mg/100 g t. Hm lng Ca2+
v Mg2+ gim l do trong qu trnh ci to (thau chua, ra mn) t phn lm ra tri hm
lng cc cation trong t. Hm lng CEC gim 10,27 meq/100 g t.

IV. KT LUN V NGH

1. Kt lun
Qua vic nghin cu s bin ng t mn, t phn BSCL sau 30 nm khai thc s dng
cho thy: Tng din tch t mn tng 177.714,54 ha; tuy nhin din tch t phn li gim
261.590,76 ha. Trong ng ch l t mn trung bnh v t tng 199.757,16 ha v t
phn hot ng tng 333.289,84 ha cn t phn tim tng gim 594.880,60 ha.
Thnh phn cp ht ch yu bin ng tng mt v c bit l nhng vng ca sng hng
nm vi mt lng ph sa bi p lm tng cp ht tht v ct. Cn nhng ni c tc ng ca
vic thau chua ra mn (t mn nhiu) hm lng cp ht st gim.
Hu ht cc loi t mn v t phn c chua tng (pH gim). i vi cc loi t mn
hm lng cc cht dinh dng tng s t c sbin i hoc tng nh. Nhng i vi t phn
hm lng dinh dng tng s li gim, c bit l OC v N. Ngoi ra hm lng cc cht d
tiu (ln, kali d tiu) v cc cation kim trao i (Ca2+, Mg2+) tng nh t mn s vt c
v t mn nhiu, tuy nhin li gim t mn trung bnh v t v cc loi t phn.
Nguyn nhn s bin ng t mn v t phn chnh l s bin ng ca tht thng ca
thi tit. Khi l lt xy ra va lm tng mn ca t ng thi ra tri hm lng cc cht
dinh dng, khi hn hn cng l iu kin lm cho cc vng t b ti nhim mn do nc ngm
mn mch leo ln tng trn v do nc bin trn vo cc knh rch ri i vo ng rung gy
mn cho t.

Ngoi cc nguyn nhn trn cn c mt s nguyn nhn khc gy bin ng t mn, t

phn nh: Vic thau chua ra mn phn no lm gim mc mn ca t hoc m phn
khng cho phn bc ln tng trn. Ngoi ra phng php xy dng bn v phn loi t
cng c nhng sai s nht nh khi thng k so snh din tch t mn, t phn.
2. ngh
- Nhiu vng t b tnh trng ti nhim mn, c bit l cc tnh ven bin ng bng sng
Cu Long. t phn c xu hng hot tnh ha. Chnh v vy cn phi c cc bin php ng
b v thy li, k thut canh tc v c cu ma v ngn chn tnh trng trn.
-Cc kt qu nghin cu cn c chuyn giao cho a cc phng lm ti liu tham kho
trong qu trnh s dng t mn, t phn ni ring v b tr s dng t ni chung.
TI LIU THAM KHO
Nguyn Vy, Trn Khi (1978), Ha hc t min Bc Vit Nam, NXB. Nng nghip, H Ni.
Nguyn Vn Nhn (2005), Nhng thnh tu trong iu tra, chnh l bn t cp tnh v nh
gi t ai phc v chuyn dch c cu cy trng vng ng bng sng Cu Long,
Khoa hc cng ngh Nng nghip v PTNT 20 nm i mi, Tp 3, t - Phn bn, B
Nng nghip v PTNT, NXB. Chnh tr Quc gia.
Vin Quy hoch v Thit k Nng nghip (1978), Bn t vng ng bng sng Cu Long,
t l 1/250.000, H Ni.
Vin Th nhng nng ha, Bn t cc tnh ng bng sng Cu Long, t l 1/100.000
(c xy dng t nhng nm 1976 - 1982), H Ni.
Vin Th nhng nng ha (1998), Phng php phn tch t, nc, phn bn v cy trng,
NXB. Nng nghip, H Ni.
V Cao Thi, Nguyn Bch Thu, H Quang c, Nguyn Vn T (1990), Nhng c im c
bn ca t phn v phn loi t phn Vit Nam, ti cp Nh nc 02 - 11, Vin
Th nhng nng ha.
FAO (2001), Lecture notes on the Major soils of the World, World Soil Resources Reports No.
94, Rome.