QCC - Xét nghiệm Vi sinh PDF

KỸ THUẬT Y HỌC
CHUYÊN NGÀNH XÉT NGHIỆM
VI SINH
Phạm Thái Bình
NỘI DUNG
Vi sinh đại cương
Kỹ thuật xét nghiệm vi sinh thường quy
Quy trình xét nghiệm vi sinh thường quy
1
Đại cương vi khuẩn, virus
ĐẠI Miễn dịch vi sinh vật
CƯƠNG Kháng sinh
Vi khuẩn gây bệnh
VI KHUẨN
PHẠM THÁI BÌNH
2
Danh pháp vi khuẩn
Danh pháp không chính thống
 Danh pháp không chính thống: tên gọi vi khuẩn theo tên địa
phương, theo tên bệnh… (trực khuẩn bạch hầu, phẩy khuẩn tả, trực
khuẩn than…)
Danh pháp vi khuẩn

Danh pháp chính thống
 Danh pháp chính thống: tên gọi vi khuẩn Giới (Kingdom)
Ngành (Phylum)
theo hệ thống phân loại. Tên vi khuẩn gồm
Lớp (Class)
có hai từ, được viết nghiêng hoặc gạch Bộ (Order)
dưới: tên của giống (từ thứ nhất) và có thể Họ (Family)
được viết tắt là chữ cái đầu tiên; (ii) tên Giống (Genus)
của loài (từ thứ hai). Loài (Species)

• Biovar (biotype)
Escherichia coli (E. coli)
• Serovar (serotype)
Staphylococcus aureus (S. aureus) • Pathovar (pathotype)
• Morphovar (Morphotype)
3
Hình thể và kích thước của vi khuẩn
Kích thước vi khuẩn
Kích thước trung bình của vi khuẩn:

Clostridium botulinum
• Chiều dài: 2 - 8µm 6  1µm
• Chiều rộng: 0.2 - 2µm Bacillus cereus

5  1µm
Escherichia coli
3  0.75µm
Haemophilus influenzae
1 0.5µm
Staphylococcus aureus
Ñöôøng kính1µm
Neisseria gonorrhoeae
Ñöôøng kính1µm
Hình thể và kích thước của vi khuẩn

Hình thể vi khuẩn
4
Cấu trúc của vi khuẩn
Cấu trúc chung của vi khuẩn
Tất cả các vi khuẩn đều có:

• Vách tế bào
• Màng tế bào
• Tế bào chất
• Nhân
Ngoại lệ:
• Mycoplasma: không có vách tế bào.
• Một số vi khuẩn có thêm: nang, bào
tử, tiêm mao, plasmide….

Vách tế bào (cell wall)
• Cấu tạo với thành phần chính là

peptidoglycan.
• Vi khuẩn Gram ( - )
• Độ dày của vách: 1 - 3nm.
• Có gian bào.
• Vi khuẩn Gram ( + )
• Độ dày của vách: 20 - 80nm.
• Không có gian bào.
10
5
Màng tế bào (plasmamembrane)
• Cấu tạo với thành phần chính là

phospholipid.
• Vai trò của màng tế bào:
• Điều tiết vận chuyển vật chất.
• Nơi sinh tổng hợp enzyme.
• Duy trì áp lực thẩm thấu bao trong tế bào
11

Tế bào chất (cytoplasm)
• Tế bào chất ở dạng keo với 80% là

nước, có chứa các hòa tan (protein,
acid amin, nucleic acid hydracarbon,
lipid, các ion vô cơ và nhiều chất có
trọng lượng phân tử thấp khác) và các
hạt ribosome.
• Tế bào chất là nơi xảy ra các quá trình
sinh tổng hợp vật chất của vi khuẩn.
12
6
Vùng nhân (genophore)
• Vùng nhân là nơi chứa đựng thông

tin di truyền.
• Có cấu trúc là một sợi DNA xoắn
kép gắn liền với màng tế bào chất
13
Sinh lý của vi khuẩn

Dinh dưỡng
Nguồn dinh dưỡng ở vi khuẩn:

Carbon • Chiếm 50% trọng lượng khô của tế bào vi khuẩn.
• Tham gia trong tất cả các cấu trúc của tế bào.
• Vi khuẩn tự dưỡng: nguồn carbon từ CO2
• Vi khuẩn dị dưỡng: nguồn carbon lipid, protein, carbohydrate
Nitrogen • Chiếm 14% trọng lượng khô của tế bào vi khuẩn.
• Dùng để tổng hợp amino acid, DNA, RNA.
• Nguồn gốc: protein, amonium, nitrate, nitrogen...
Sulfur • Chiếm 1% trọng lượng khô của tế bào vi khuẩn.
• Dùng để tổng hợp protein và một số vitamin.
• Nguồn gốc: protein, H2S, sulfate...
Phopho • Chiếm 3% trọng lượng khô của tế bào vi khuẩn.
• Dùng để tổng hợp DNA, RNA, ATP, phospholipid.
• Nguồn gốc: phosphate vô cơ.
Khoáng • Potassium (1%), Magnesium (0.5%), Calcium (0.5%).
• Có vai trò trong hoạt động của enzym và tế bào vi khuẩn (Mg2+: porphyrin, chlorophyll, ribosome; Ca2+: thành lập vách tế
bào; K+: ribosome)
Vi lượng • Có vai trò cho sự hoạt động của các enzyme hoặc cho sự tăng trưởng của vi khuẩn (Fe3+: porphyrin, coenzyme
cytochrome, peroxidase; vitamin; Purines và pyrimidines; Amino acid
14
7
Dinh dưỡng
Cơ chế dinh dưỡng:
• Sự trao đổi chất được thực hiện qua toàn bộ bề mặt vi khuẩn;
• Sự dinh dưỡng được tiến hành nhờ hệ thống enzyme:
• Enzyme ngoại bào: do vi khuẩn tiết ra để phân hủy thức ăn;
• Enzyme nội bào: tổng hợp thức ăn hấp thu thành chất cần thiết cho vi khuẩn.
15

Dinh dưỡng
Các kiểu dinh dưỡng ở vi khuẩn:
Vi khuẩn Nguồn Nguồn Thí dụ
carbon năng lượng
Tự dưỡng quang năng CO2, Ánh sáng Vi khuẩn lam
Tự dưỡng hóa năng CO2 Hợp chất vô cơ Vi khuẩn lưu huỳnh

Vi khuẩn không chứa
Dị dưỡng quang năng Chất hữu cơ Ánh sáng
lưu huỳnh màu lục
Dị dưỡng hóa năng Chất hữu cơ Hợp chất hữu cơ Vi khuẩn gây bệnh
16
8
Hô hấp
Đặc điểm hô hấp ở vi khuẩn:

• Quá trình oxy hóa khử được thực hiện bằng cách khử hydro của cơ chất và
tạo ra năng lượng;
• Chất nhận điện tử (H) cuối cùng có thể là oxy, chất vô cơ hoặc chất hữu cơ;
• Năng lượng được giải phóng ở dạng ATP;
• Quá trình hô hấp xảy ra trên toàn bộ tế bào.
17

Hô hấp
Các dạng hô hấp ở vi khuẩn:

Hô hấp Chất nhận điện tử cuối cùng Đặc điểm
Vi khuẩn có chuỗi cytochrom và
Hiếu khí Oxy
cytochrom oxidase
Chất vô cơ (nitrate, sulfat, Vi khuẩn không có chuỗi

Kỵ khí
carbonat) cytochrom.
Vi khuẩn không có chuỗi

Lên men Chất hữu cơ
cytochrom.
18
9
Quá trình tăng trưởng
Đặc điểm tăng trưởng ở vi khuẩn:
• Tăng trưởng bằng cách gia tăng số

lượng tế bào; không tăng kích thước
tế bào;
• Sinh sản bằng cách phân đôi tế bào
19
Di truyền vi khuẩn
Đặc điểm di truyền vi khuẩn
Cơ sở hóa học của sự di truyền:
 Vi khuẩn lưu trữ các tín hiệu di truyền nhờ thứ

tự sắp xếp các nucleotide trên phân tử DNA
(ở trên hay ở ngoài NST).
20
10
Di truyền và tính trạng

 DNA di truyền tính trạng
thông qua cơ chế tự nhân đôi
mỗi khi tế bào phân chia.
 DNA quyết định tính trạng

thông qua sự tổng hợp
protein.
21
Exon 1 Intron 1 Exon 2 Intron 2 Exon 3
Gen A Gen B Gen C DNA

DNA
Phieân maõ
Exon 1 Intron 1 Exon 2 Intron 2 Exon 3
Phieân maõ mRNA
sô khai
mRNA
mRNA là polycistronic: Loaïi boû Intron
Dòch maõ
 Vi khuẩn (procaryote): mỗi mRNA
Protein tröôûng thaønh
mRNA mã hóa cho nhiều chuỗi
Chuyeân chôû vaøo
polypeptide (polycistronic). teá baøo chaát
Protein A Protein B Protein C mRNA

 Tế bào có nhân (eucaryote): mỗi
Dòch maõ
mRNA mã hoá cho một chuỗi
Protein
polypeptide (monocistronic)
22
11
Phiên mã và dịch mã xảy ra đồng thời
Höôùng phieân maõ RNA polymerase
DNA
Höôùng dòch maõ
Ribosome
mRNA
23
VIRUS
24
12
Kích thước của virus
25
Hình thái của virus
26
13
Cấu trúc của virus
Lõi (core) / Nhân (viral genome)
Vỏ (capsid / nucleocapsid)
Màng bao (envelope)
27
Cấu trúc của virus
28
14
Lõi (core)
Lõi (core) chứa hoặc DNA hoặc RNA.
• Mang gen di truyền đặc thù cho từng
loại virus.
• Mang tính kháng nguyên đặc hiệu của
virus.
• Quyết định khả năng gây bệnh của
virus.
• Quyết định chu kỳ nhân lên của virus.
29
Vỏ (capsid)
Bao quanh lõi virus, có cấu tạo bởi
các tiểu đơn vị protein (capsomer):
• Bảo vệ lõi không bị phá hủy.
• Giúp virus bám vào các vị trí đặc hiệu

của tế bào cảm thụ.
• Giữ cho hình thái và kích thước của

virus luôn ổn định.
• Tạo nên các kháng nguyên đặc hiệu.
30
15
Vỏ (capsid)
31
Màng bao (Envelope)
Bao phủ bên ngoài vỏ và chỉ có ở một số virus:

• Bản chất là lipid (envelope); lipoprotein hoặc glucoprotein (matrix
protein); nếu có gai nhú (spike) là glucoprotein.
• Tham gia vào: sự bám dính của virus trên các vị trí của tế bào
cảm thụ; giai đoạn lắp ráp và giải phóng virus ra khỏi tế bào; tính
ổn định của kích thước virus.
• Tạo nên các kháng nguyên đặc hiệu trên bề mặt virus.
32
16
33
34
17
Chu kỳ sống virus
35
Phạm Thái Bình
Kháng
huyết
thanh
MIỄN DỊCH
Kháng
Vaccine
nguyên
Nhiễm
trùng
Kháng Miễn
thể dịch
VI SINH VẬT
36
18
KHÁNG NGUYÊN
37
Khái niệm về kháng nguyên
Kháng nguyên (antigen)

là vật lạ đối với cơ thể,
khi tiếp xúc với hệ miễn
dịch sẽ kích thích cơ
thể tạo ra đáp ứng miễn
dịch đặc hiệu
38
19
Cấu trúc của kháng nguyên
Cấu trúc hóa học của kháng nguyên:
 Protein, glycoprotein, lipoprotein;
 Polysaccharid, lipopolysaccharide;
 Nucleic acid;
 Lipid
39
Tính chất của kháng nguyên
• Tính lạ của kháng nguyên;

• Tính sinh miễn dịch: • Cấu trúc hóa học;
kích thích được cơ thể • Cách gây miễn dịch và liều
tạo ra đáp ứng miễn dịch. kháng nguyên;
• Khả năng đáp ứng của cơ thể.
• Tính đặc hiệu: có khả

năng kết hợp đặc hiệu với
kháng thể tương ứng.
40
20
Kháng nguyên ở vi khuẩn
41
Kháng nguyên ở virus
42
21
KHÁNG THỂ
43
Khái niệm về kháng thể
Kháng thể là globulin miễn

dịch được tế bào lympho sản
xuất ra để đáp ứng đặc hiệu
với kháng nguyên đã tiếp xúc
với hệ miễn dịch của cơ thể.
44
22
Cấu trúc của kháng thể
45
Phân loại kháng thể
Kháng
Tính chất
thể
IgA Chống lại vi khuẩn xâm nhập vào cơ
thể qua đường niêm mạc (tiêu hoá, niệu
sinh dục…)
IgE Chống lại ký sinh trùng và miễn dịch
trong phản ứng quá mẫn.
IgD Chưa rõ chức năng.
46
23
Kháng
Tính chất
thể
IgM Xuất hiện trong giai đoạn sớm của nhiễm trùng. Trọng
lượng phân tử lớn, không qua được nhau. Có thời gian
bán hủy ngắn. Chiếm 5-10% trong huyết thanh người
IgG Chiếm phần lớn kháng thể trong huyết thanh. Trọng
lượng phân tử nhỏ, qua được nhau thai. Có thời gian
bán huỷ dài. Chiếm 80% trong huyết thanh người.
47
48
24
Chức năng kháng thể
49
Quá trình tạo thành kháng thể
50
25
NHIỄM TRÙNG
51
Khái niệm về nhiễm trùng
Nhiễm trùng là tình trạng cơ thể bị xâm nhập

bởi tác nhân gây bệnh (vi khuẩn, virus…).
52
26
Phân loại nhiễm trùng
Nhiễm trùng • Tình trạng cơ thể bị nhiễm tác nhân gây bệnh.
(infection)
• Có biểu hiện thành triệu chứng.
• Có khả năng gây bệnh cho cơ thể khác.

Người lành • Tình trạng cơ thể bị nhiễm tác nhân gây bệnh.
mang trùng
• Không biểu hiện thành triệu chứng.
(carrier)
• Có khả năng gây bệnh cho cơ thể khác
Nhiễm trùng • Tình trạng cơ thể nhiễm trùng do tác nhân gây
cơ hội nhiễm trùng cơ hội.
(opportunistic
infection)
53
Làm cách nào xác đinh vi sinh vật gây bệnh

(Định đề Koch)
54
27
Mycobacterium
leprae
Treponema
pallidum
Không phân lập được tác nhân gây bệnh nhưng gây bệnh trên
mô hình thực nghiệm
55
Phân lập được tác nhân gây bệnh

nhưng không gây bệnh trên mô
hình thực nghiệm
56
28
Định đề Koch phân tử
57
MIỄN DỊCH
58
29
Khái niệm về miễn dịch
Miễn dịch là khả năng của cơ thể

nhận ra và loại bỏ các vật lạ.
Miễn dịch cũng được hiểu là khả
năng của cơ thể đề kháng lại tác
nhân gây bệnh.
59
Phân loại miễn dịch
Miễn dịch tự nhiên Miễn dịch thu được

(Miễn dịch không đặc hiệu) (Miễn dịch đặc hiệu)
60
30
Miễn dịch tự nhiên (miễn dịch không đặc hiệu)
Hàng rào hóa học

Viêm không đặc hiệu (dịch tiết, yếu tố hòa tan…)
Khả năng tự bảo vệ ngay từ

khi mới sinh và không có Hàng rào thể chất, cơ địa
Hàng rào tế bào
đáp ứng chọn lọc hoặc đặc (thực bào, NK…)
hiệu với tác nhân gây bệnh

Hàng rào vi sinh vật
(vi khuẩn thường trú)
Hàng rào vật lý
(da, niêm mạc)
61
Hàng rào vật lý (da)

Lớp biểu bì:
• Chứa keratin khiến cho nước và vi sinh
vật không thể xâm nhập.
• Bong ra liên tục nên loại bỏ vi sinh vật.
• Khô nên cản trở sự sinh trưởng của vi
sinh vật.
• Chứa vi khuẩn thường trú phân giảm
lipid thành acid béo làm giảm pH, ức chế
sự sinh trưởng của vi sinh vật.
Lớp bì:
• Có các tế bào lympho giúp bắt giữ vi

sinh vật xâm nhập.
62
31
Hàng rào vật lý (niêm mạc)
Niêm mạc có tác dụng cản trở vi sinh vật vì có tính

đàn hồi và bao phủ bởi lớp chất nhầy (niêm dịch).
Niêm dịch:
• Do những tuyến dưới niêm mạc tiết ra.
• Màng bảo vệ làm cho vi sinh vật (hoặc vật lạ) không bám
thẳng được vào tế bào.
• Một số niêm mạc có vi nhung mao luôn vận động nên có

tác dụng cản bụi có mang theo vi sinh vật.
63
Hàng rào hóa học (dịch tiết)
Mồ hôi (lactic acid, Nước bọt Nước mắt

acid béo) (lysozyme) (lysozyme)
Dạ dày (acid, Âm đạo (acid) Nước tiểu

dịch vị)
64
32
Hàng rào hóa học (bổ thể)
Hệ thống enzym với

nhiều thành phần
khác nhau.
Nguồn gốc từ tế bào

nhu mô gan.
Hiện diện trong

huyết thanh.
65
Hàng rào hóa học (interferon)
IFN do các tế bào bị nhiễm virus tiết ra.
IFN thấm vào tế bào xung quanh và giúp

cho chúng không bị virus xâm nhập.
IFN kích thích tế bào sản sinh ra một loại

protein làm ngưng quá trình tổng hợp
mRNA của virus.
IFN có bản chất glycoprotein.
66
33
Hàng rào hóa học (protein liên kết)
Protein liên kết điển hình là

Protein phản ứng (CRP: C
Reactive Protein).
Có trên bề mặt tế bào và trong

huyết thanh.
Liên kết tự nhiện với các chất

có trong yếu tố gây bệnh như
LPS, lectin, lipid…
67
Hàng rào tế bào (thực bào)
Tế bào thực bào:
• Tiểu thực bào (microphage) là những

bạch cầu đa nhân trung tính
(monocyte) có trong máu, hoạt động
mạnh với các vi khuẩn ngoài tế bào.
• Đại thực bào (macrophage) định cư ở

các mô (phổi, gan, hạch, lách, thận…)
và trong máu, có tác dụng mạnh trên vi
sinh có kích thước lớn.
Có nguồn gốc từ tế bào tuỷ xương
68
34
Hàng rào tế bào (tế bào NK)
Tế bào diệt tự nhiên

(Natural Killer cell: NK) có
khả năng tiêu diệt tế bào
khối u, tế bào nhiễm virus,
tế bào cấy ghép
Có nguồn gốc chưa rõ ràng.
Chiếm 4 - 10% tổng số tế

bào lympho trong máu tuần
hoàn ở người.
69
Hàng rào tế bào (các tế bào khác)
Bạch cầu kiềm tính (basophil), tế bào mast (mast cell): tham gia vào quá
trình viêm qua sự giải phóng ra các chất trung gian (histamin, serotonin)
Bạch cầu toan tính (eosinophil): tham gia vào quá trình viêm qua sự giải
phóng protein kiềm (Major basic protein: MBP).
70
35
Hàng rào vi sinh vật (vi khuẩn thường trú)
Hệ vi sinh vật thường

trú (niêm mạc ruột,
niêm mạc họng…) ức
chế vi khuẩn gây bệnh
bằng cách cạch tranh
chất dinh dưỡng hoặc
tiết chất độc.
71
Hàng rào thể chất (cơ địa)

• Theo loài (bệnh lậu chỉ có ở người và dã nhân)
Tổng hợp các đặc điểm hình thái,
• Theo di truyền và giống (một vài loài chuột mẫn
cảm với virus và đề kháng với vi khuẩn hơn
chức năng của cơ thể.
những loài chuột khác). Các đặc điểm này bền vững, có
• Theo cá nhân (cá nhân bị khiếm khuyết trong di tính di truyền và quyết định mức
truyền tạo kháng thể dễ mắc bệnh hơn).
độ phản ứng của cơ thể trước các
• Theo tuổi (tuổi già hoặc quá nhỏ dễ bị nhiễm yếu tố xâm nhập.
khuẩn hơn).
Tạo nên sự khác biệt giữa các loài
• Theo tình trạng biến dưỡng hoặc kích thích tố
hoặc giữa các cá thể với nhau.
(ở người suy dinh dưỡng, bị đái đường thì khả
năng nhiễm khuẩn cao hơn)
72
36
Viêm không đặc hiệu
Mô bị tác nhân nhiễm

trùng xâm nhập
Viêm là một quá trình bệnh
lý điển hình khi yếu tố lạ
vượt qua được các hàng
Quá trình thực bào rào không đặc hiệu vào bên
trong cơ thể.
Khu trú tác nhân nhiễm trùng
Triệu chứng kinh điển của
viêm: đỏ, nóng, sưng, đau.
Gia tăng các
yếu tố thực bào
73
Mieãn dòch thu ñöôïc (mieãn dòch ñaëc hieäu)
Trạng thái miễn dịch khi cơ thể

đáp ứng lại một cách đặc hiệu
với kháng nguyên.
74
37
Hệ thống miễn dịch đặc hiệu
• Miễn dịch dịch thể

(miễn dịch qua trung
gian kháng thể);
• Miễn dịch tế bào (hay

miễn dịch qua trung
gian tế bào).
75
Phân loại miễn dịch thu được
76
38
Phạm Thái Bình
KHÁNG SINH
77
Kháng sinh là gì
Cơ chế tác động của

kháng sinh
Cơ chế đề kháng
kháng sinh
78
39
ĐẠI CƯƠNG VỀ
KHÁNG SINH
79
Lịch sử
Penicillin – kháng sinh đầu tiên
09/1928, Alaxander Fleming phát hiện

hiện tượng S. aureus bị tiêu diệt bởi nấm
mốc. Thử nghiệm chất dịch từ nấm mốc:
• Có thể ngăn chặn thêm một số loại vi khuẩn,
• Không gây độc khi tiêu vào chuột và thỏ.
• Thời gian diệt khuẩn phải mất vài giờ.
80
40
Lịch sử
02/1929, đặt tên cho chất

diệt khuẩn là Penicillin.
81
Lịch sử
3/1940, Howrad Florey, Ernst

Chain điều chế và ly trích được
Penicillin từ dịch nuôi cấy ở dạng
bột màu nâu.
25/05/1940, Howrad Florey thử

nghiệm thành công trong việc
tiêm Penicillin vào chuột.
82
41
Lịch sử
12/02/1941, lần đầu tiên sử dụng

Penicillin dùng trong điều trị.
Các thử nghiệm lâm sàng tiếp theo

đã thành công trong việc dùng
penicillin để điều trị nhiễm trùng.
83
Lịch sử
1945, Alaxander Fleming,

Howrad Florey, Ernst Chain
được tặng thưởng giải
Nobel Y học.
84
42
Lịch sử
Kháng sinh khác
85
Khái niệm về kháng sinh
Từ khi khám phá ra Penicillin, các

nhà y học đã định nghĩa:
• Những chất do vi sinh vật tiết ra;
• Có khả năng ức chế hoặc tiêu

diệt vi sinh vật khác.
86
43
Khái niệm về kháng sinh
Kháng sinh ngày nay được định nghĩa:
• Những chất do vi sinh vật tiết ra,

bán tổng hợp, tổng hợp;
• Có tác động ức chế hoặc tiêu diệt vi

khuẩn ở một nồng độ tối thiểu;
• Nồng độ này ít hoặc không gây hại

cho cơ thể ký chủ.
87
Phân biệt kháng sinh với chất sát khuẩn
Đặc điểm Kháng sinh Chất sát khuẩn

Tác động trên vi khuẩn Ức chế, tiêu diệt Ức chế, tiêu diệt
Độc tính chọn lọc Có Không
Cơ chế sinh học
Cơ chế hóa học,
Cơ chế tác động theo từng loại
phá hủy tế bào.
kháng sinh
88
44
Phân loại kháng sinh
Nguồn gốc Vi khuẩn (polypeptides); vi nấm (penicillin,
tetracycline).
Nguồn gốc
chiết xuất
Cấu trúc Lipid (cephalosporine, mycomycine); Peptide
hóa học (chloramphenicol, penicilline, polymyxine, colistin);
Cấu trúc
hóa học Nucleoside (pathocidine, tubdercidine,
bacimethrime); kháng sinh có chứa Chlor

(Griseofulvine)
Cơ chế Cơ chế Diệt khuẩn (penicillin); Kìm khuẩn

tác dụng tác dụng (chloramphenicol).
Hoạt phổ Hoạt phổ Hoạt phổ rộng (cephalosporins, fifampicin); hoạt
phổ hẹp (vancomycin, colistin).
89
Phân loại kháng sinh
Phân loại theo họ dựa

vào sự kết hợp:
• Cấu trúc hoá học;
• Cơ chế tác động;
• Hoạt phổ.
90
45
MỘT SỐ
KHÁNG SINH
91
-lactams
• Penicillin tự nhiên: Penicillin G, Penicillin V. • Carboxypenicillins: Carbenicillin, Ticarcillin.
• Aminopenicillins: Ampicillin, Amoxicillin… • Ureidopenicillins: Piperacillin, Azlocillin, Mezlocillin.
Penicillins • Penicillinase resistant penicillins: Nafcillin, Methicillin, Oxacillin,
Cloxacillin,
Thế hệ 1: Cephalothin, Cefazolin, Cephalexin… Thế hệ 3: Cefotaxime, Ceftriaxone, Cefoperazone…

Thế hệ 2: Cefamandole, Cefuroxime, Cefaclor… Thế hệ 4: Cefepime, Cefpirome…
Cephalosporins Cephamycin: Cefoxitin, Cefotetan, Cefmetazole… Thế hệ 5: Ceftobiprole, Ceftaroline.
Aztreonam
Monobactams
Imipenem, Meropenem, Ertapenem, Doripenem.

Carbapenem
Ampicillin/sulbactams, Amoxicillin/clavulanic acid, Ticarcillin/ clavulanic acid, Piperacillin/tazobactam…

-lactam/ức chế
-lactamase
92
46
Macrolode & Ketolide
Kháng sinh Hoạt phổ Điều trị
Macrolide (erythromycin Tác động: staphylococci, streptococci, H. influenzae, Nhiễm khuẩn cộng đồng
roxithromycin azithromycin vi khuẩn không điển hình.
clarithromycin) Không tác động: trực khuẩn Gram ( - ) dễ mọc
Ketolide (telithromycin) Tương tự Macrolide Nhiễm khuẩn cộng đồng
J Keith Struthers, Roger P Westrans, 2003, Clinical bacteriology, Manson publishing
93
Lincosamide
Lincosamide (clindamycin Tương tự Macrolide Nhiễm trùng do staphylococci, streptococci, B. fragilis và một
lincomycin) số vi khuẩn kỵ khí
94
47
Aminoglycoside
Kháng sinh Hoạt phổ Điều trị Lưu ý
Aminoglycoside Tác động: vi khuẩn Gram ( + ) & Gram ( - ); Nhiễm khuẩn hô hấp, tiết Thường được sử
(gentamicin, amikacin Không tác động: vi khuẩn kỵ khí; niệu, da-mô mềm, nhiễm dụng trong liệu pháp
tobramycin, netilmmicin…) Ít hiệu quả: streptococcus, enterococcus. khuẩn tiêu hóa cộng đồng và phối hợp với các
trên cả bệnh nhân nhập viện kháng sinh khác
95
Quinolones & Fluoroquinolones

Quinolones (nalidixic acid) Tác động: trực khuẩn Gram ( - ), ngoại trừ Nhiễm trùng tiết niệu, sinh dục, tiêu hóa
Pseudomonas
Fluoroquinolone thế hệ 1 Tác động: vi khuẩn Gram ( - ), ngoại trừ Nhiễm trùng tiết niệu, sinh dục, tiêu hóa
(norfloxacin) Pseudomonas
Fluoroquinolone thế hệ 2 Tác động: vi khuẩn Gram ( + ), Gram ( - ) & vi Nhiễm trùng hô hấp, tiết niệu/sinh dục,
(ciprofloxacin, ofloxacin khuẩn không điển hình tiêu hóa, da/mô mềm trong cộng đồng và
pefloxacin) nhập viện
Fluoroquinolone thế hệ 3 Tác động: vi khuẩn Gram ( + ), Gram ( - ) & vi Nhiễm trùng hô hấp, tiết niệu/sinh dục,
(levofloxacin, gatifloxacin, khuẩn không điển hình tiêu hóa, da/mô mềm trong cộng đồng và
gemifloxacin, moxifloxacin) Phổ tác động mạnh hơn thế hệ 2. nhập viện
96
48
Kháng sinh khác
Chloramphenicol Vi khuẩn Gram ( + ) và Gram ( - ). Nhiễm khuẩn bệnh viện Độc tính (gây suy tủy
không phục hồi)
Tetracyclines (tetracycline, Vi khuẩn Gram ( + ) và Gram ( - ), Nhiễm trùng cộng đồng

doxycycline, minocycline) ngoại trừ P. aeruginosa.
Polypeptide (colistin Trực khuẩn Gram ( - ) Colistin dạng uống chỉ định Nhiễm khuẩn hô hấp do
polymycin B) cho nhiễm khuẩn tiêu hóa, A. baumannii đa kháng,
dạng tiêm cho nhiễm khuẩn colistin được chỉ định như
tiết niệu. liệu pháp phối hợp
Sulfamethoxazole Vi khuẩn Gram ( + ) và Gram ( - ), Nhiễm khuẩn cộng đồng
/trimethoprime ngoại trừ P. aeruginosa, Acinetobacter (hô hấp cấp, tiêu hóa, tiết
niệu, da/mô mềm)
97
Kháng sinh khác

Rifampicin Vi khuẩn Gram ( + ) và Gram ( - ). Điều trị lao. Không sử dụng đơn độc vì vi khuẩn nhanh
Hạn chế sử dụng chóng đề kháng.
Vancomycin Vi khuẩn Gram ( + ) Nhiễm khuẩn Daptomycin không được chỉ định trong
Teicoplanin bệnh viện viêm phổi vì bị bất hoạt bởi surfactant trên
phế nang.
Daptomycin
Linezolid
Tigecycline Rất rộng và rất mạnh bao phổ cả MRSA; Dự phòng
A. baumannii, Enterobacteriaceae kháng
carbapenem
98
49
CƠ CHẾ TÁC ĐỘNG
KHÁNG SINH
99
Cơ chế tác động của kháng sinh

Ức chế tổng hợp vách Ức chế chức năng màng
( -lactams, Vancomycin, (Polypeptide)
Bacitracin)
Ức chế tổng hợp protein

Ức chế tổng hợp
(Macrolide, Aminoglycoside,
nucleic acid (Rifampicin,
Tetracycline, Chloramphenicol)
Quinolone, Fluoroquinolone)
100
50
Ức chế tổng hợp vách
101

Quá trình tổng

hợp vách
102
51
-lactams
103

Ức chế chức năng màng
104
52
Ức chế tổng hợp protein (Quá trình tổng hợp protein)
105

Ức chế tổng hợp protein (Cách tác động kháng sinh)
106
53
Ức chế tổng hợp protein (Tetracycline)
107

Ức chế tổng hợp protein (Macrolide)
108
54
Ức chế tổng hợp protein (Macrolide)
109

Ức chế tổng hợp nucleic acid (ức chế tổng hợp DNA)
Enzyme DNA gyrase (Gram âm)

hoặc topoisomerase IV (Gram
dương) để tháo xoắn DNA.
Quinolones và fluoroquinolone có
tác dụng ức chế hoạt động của
DNA gyrase và topoisomerase IV.
110
55
Ức chế tổng hợp nucleic acid (ức chế tổng hợp RNA)
Rifampicin gắn vào

RNA polymerase nên
ức chế phiên mã DNA
thành RNA và ức chế
tổng hợp mRNA.
111

Ức chế tổng hợp nucleic acid (ức chế tổng hợp Purin & Pyrimidin)
112
56
Ức chế tổng hợp nucleic acid (ức chế tổng hợp Purin & Pyrimidin)
Từ folic acid để tổng hợp Purine &

Pyrimidin.
Vi khuẩn không sử dụng trực tiếp folic acid

từ môi trường mà phải tự tổng hợp.
Nguyên liệu cần thiết để vi khuẩn tổng hợp
folic acid là PAPA (paraaminobenzoic acid).
113
CƠ CHẾ ĐỀ KHÁNG
KHÁNG SINH
114
57
Cơ chế đề kháng kháng sinh
• Tiết enzym bất hoạt hoặc phá

hủy kháng sinh;
• Thay đổi cấu trúc đích;
• Ngăn cản kháng sinh hoặc tăng

bơm thải kháng sinh;
• Thay đổi con đường biến dưỡng
115

Tiết enzyme
• -lactamase (-lactams);
• Chloramphenicol acetyltransferase
(Chloramphenicol);
• Acetyl, phospho & adenyl –

transferases (Aminoglycoside)
116
58
Tiết enzyme
Penicillin Ampicillin
4th cephalosporin
TEM -lactamase cổ điển

Carbapenemase
SHV
Plasmid Nhiễm sắc thể

blaKPC
NDM-1
ESBL -lactamase AmpC
1st, 2nd, 3rd, 4th

cephalosporin -lactamase inhibitor 2nd,3rd cephalosporin
117

Thay đổi cấu trúc đích
Thay đổi PBP (Penicillin Binding

Protein) để đề kháng -lactams:
• Thay đổi cấu trúc PBP thành PBP 2A giúp

PBP2a
Plasmide
staphylococci kháng được penicillin M và
mecA
SCC tất cả các -lactams .
• Thay đổi cấu trúc PBP thành PBP 1a/1b,

Nhiễm sắc thể
PBP 2a/2b, PBP 2x giúp S. pneumoniae
đề kháng với penicillin
118
59
Thay đổi Ribosome để đề kháng

Macrolide hoặc Lincosamide:
Biến đổi phần 23S của tiểu đơn vị 50S bằng

cách methyl hóa hoặc đột biến A→G làm vi
khuẩn không còn ái lực với macrolide hoặc
lincosamide và dẫn đến đề kháng.
119

Target sites Resistant Antibiotics

Ribosomal point mutation Tetracyclines, Macrolides,
Clindamycin
Altered DNA gyrase Fluoroquinolones
Modified penicillin binding proteins (S. Penicillins
pneumoniae)
Mutation in DNA dependant RNA Rifampicin
polymerase (M.tuberculosis)
120
60
Thay đổi con đường biến dưỡng
E. faecalis đề kháng với

trimethoprime/ sulfamethoxazole
nhờ cơ chế sử dụng trực tiếp
tetrafolate hoặc pyrimidime có sẵn
trong nước tiểu.
121

Ngăn cản kháng sinh hoặc tăng b ơm thải kháng sinh
122
61
• ATP Binding Cassette
• Major Facilitator Superfamily (MFS)
• Multidrug And Toxic Compound

Exporter (MATE)
• Staphylococcal Multidrug Resistance

Transporters (SMR)
• Resistance Nodulation Division

Family (RND)
123

Vi khuẩn thành lập bơm đẩy để

đẩy kháng sinh ra khỏi tế bào:
 A. baumannii, P. aeruginosa bơm đẩy

carbapenem (MexA, MexB, OprM)
 Staphylococci, streptococci bơm đẩy

macrolide (mrsA, mef).
124
62
Vi khuẩn phát triển cơ chế khép

kênh porin trên màng ngoài để
kháng kháng sinh.
A. baumannii và P. aeruginosa mất kênh

porin D2 trên màng ngoài nên kháng với
carbapenem
125
VI KHUẨN
GÂY BỆNH
126
63
Trực khuẩn Trực khuẩn
Gram ( - ) Gram ( + )
Cầu khuẩn
Gram ( - )
Cầu khuẩn
Gram ( + )
127
Cầu khuẩn
Gram ( + )
128
64
Staphylococcus Streptococcus,
Enterococcus
129
Staphylococcus
130
65
Lịch sử
• 1878, R. Koch quan sát được tụ cầu từ mủ mụn nhọt.
• 1880, L. Pasteur phân lập được tụ cầu.

R. Koch
• 1881, Ogston gây bệnh thực nghiệm.
• 1884, Rosenbach phân lập được vi khuẩn thuần từ

L. Pasteur
nhiều bệnh nhân khác nhau và đặt tên là S. aureus cho
những vi khuẩn có khúm khuẩn màu vàng thường gây
bệnh để phân biệt với những vi khuẩn Staphylococcus

Ogston
khác có khúm khuẩn màu trắng ít gây bệnh hơn.
131
Phân loại
Planococcus Hiện diện trong tự nhiên và không có

trên các bệnh phẩm từ người
Micrococcaceae
Stomatococcus Thường trú ở người và động vật
Hiện diện trong tự nhiên và thường trú

Micrococcus
ở người và động vật
Thường trú và gây bệnh ở người và

Staphylococci
động vật
Elmer W. Koneman, 1997, Color Atlas and Textbook of Diagnostic Microbiology, 5th, Lippicott, p. 539-576
132
66
Phân loại
Connie R. Mahon, Donald C. Lehman, George Manuselis (2015) Textbook of diagnostic microbiology, Elsevier,
133
Hình thái
• Cầu khuẩn Gram ( + ) xếp chùm

• Kích thước 0,8 - 1 m.
• Không di động.
• Không sinh bào tử.
134
67
Kháng nguyên
Polysaccharide: kháng nguyên
nang bao phủ peptidoglycan, gồm
có 03 loại (A, B, C). Polysaccharide
Protein A: bao quanh bề mặt vách
A có ở S. aureus gây bệnh và
của S. aureus. Gắn được vào phần
mang tính độc lực.
Fc của IgG, làm mất tác dụng của
IgG và làm giảm thực bào.
Adherin (yếu tố bám): protein đặc

hiệu bề mặt (laminin, fibronectin,
collagen) giúp bám vào receptor
đặc hiệu tế bào.
Teichoic acid: là kháng nguyên ngưng kết chủ
yếu của tụ cầu, làm tăng hoạt tính bổ thể, giúp
vi khuẩn bám dính vào niêm mạc. Đây là
thành phần đặc hiệu của kháng nguyên O.
135
Độc tố
Leucocidin (độc tố bạch cầu):

• Có khả năng giết bạch cầu của
động vật
• Vai trò ở người không rõ ràng.
136
68
Độc tố
Toxic shock syndrome toxin

(độc tố gây sốc: TSST):
• Kích thích giải phóng ra TNF
(tumor necrosis factor, yếu tố
hoại tử khối u) và các interleukin
I, II.
• Liên quan đến sốt, sốc, và nhiều
triệu chứng khác.
137
Độc tố
Độc tố ruột (enterotoxin):

• Có 6 loại độc tố ruột (A - F).
• Độc tố này bền với nhiệt.
• Nguyên nhân gây ngộ độc thực phẩm.
• Tiết ra khi vi khuẩn phát triển trên môi
trường có nhiều chất đường và protein.
138
69
Độc tố
• Exfoliative toxin (epidermolytic

độc tố gây tróc vảy): gây hội
chứng làm bong biểu bì, tạo nốt
phỏng ngoài da.
• Ngoại độc tố sinh mủ (pyogenic

exotoxin): gồm có 3 loại (A, B,
C) và có tác dụng sinh mủ.
139
Độc tố
Hemolysins:
•  - toxin: protein không đồng nhất, có khả
năng ly giải hồng cầu, gây tổn hại tiểu cầu.
•  - toxin: thoái hoá spinogomyelin, gây độc
cho nhiều tế bào, kể cả hồng cầu người.
•  - toxin: gây ly giải tế bào hồng cầu người,
động vật
•  - toxin: có khả năng phá vỡ màng sinh
chất. Gây tiêu chảy do nhiễm S. aureus.
140
70
Tính chất nuôi cấy
• Vi khuẩn hiếu khí tùy nghi;

• Nhiệt độ phát triển (15 -
40oC); tối ưu (35 - 37oC) và
sinh sắc tố (20-25oC).
• pH thích hợp: trung tính.
Khúm khuẩn trên thạch máu
141
Tính chất sinh hóa
Tính chất sinh hoá chung của Staphylococcus:

• Catalase (+)
• Oxidase (-)
• Di động (-)
• Mọc trong 6.5% NaCl: (+)
142
71
143
Tính chất gây bệnh – S. aureus
Hội chứng nhiễm độc:
• Hội chứng sốc nhiễm độc;
• Hội chứng phỏng ngoài da;
• Hội chứng ngộ độc thực phẩm.
144
72
Tính chất gây bệnh – S. aureus
Hội chứng nhiễm trùng:
• Nhiễm trùng da và mô mềm;
• Nhiễm trùng hô hấp;
• Nhiễm trùng huyết;
• Nhiễm trùng hệ thần kinh;
• Nhiễm trùng tiểu;
• Nhiễm trùng nội mạch;
• Nhiễm trùng cơ xương;
145
Tính chất gây bệnh – Coagulase Negative Staphylococcus (CNS)
• S. epidermidis:
• 75% nhiễm trùng do Coagulase negative

staphylococcus.
• Nhiễm khuẩn liên quan đến đặt ống thông,

khớp nhân tạo, van tim nhân tạo …
• S. saprophyliticus
• Nhiễm khuẩn tiết niệu cộng đồng ở phụ nữ.
146
73
Xét nghiệm
vi sinh
Khảo sát
trực tiếp
Soi nhuộm Gram
147
Xét nghiệm
vi sinh
Nuôi cấy
148
74
Xét nghiệm
vi sinh
Định danh
149
Catalase
150
75
Coagulase
Coagulase tự do Fibrinogen
(do vi khuẩn tiết ra)
Phức hợp
+
CRF (coagulase coagulase - CRF
reacting factor: có
Fibrin
trong huyết tương)
151
Novobiocin
S. saprophyliticus có khả năng đề

kháng với Novobiocin.
Thực hiện KSĐ với ĐKS Novobiocin 5g.
Đo đường kính vòng vô khuẩn:
• Nhạy (S): ≥ 16mm
• Kháng (R): ≤ 15mm
152
76
Polymycin B
S. epidermidis có khả năng đề kháng

với Polymycin B.
Thực hiện KSĐ với ĐKS Polymycin B Polymycin B

300g
300UI. Đo đường kính vòng vô khuẩn: Polymycin B

300g
• Nhạy (S): ≥ 10mm
153
Xét nghiệm
vi sinh
Kháng sinh đồ
CLSI (2018) Performance Standards for Antimicrobial Susceptibility Testing; Informational

Supplement 2018. 27th edition ed.,Clinical and Laboratory Standards Institute.
154
77
Streptococcus &
Enterococcus
155
Lịch sử
• 1874, Billroth đã chứng minh sự hiện diện
của Streptococcus ở chứng viêm quầng và
nhiễm trùng vết thương.
• 1884, Pasteur lần đầu tiên phân lập được
Streptococcus từ máu của phụ nữ nhiễm
trùng huyết khi sinh.
Theodor Billroth
156
78
Lịch sử
• 1919, Brown mô tả có kiểu hình tiêu huyết
trên thạch máu.
• 1934, Lancefield phân loại Streptococcus
thành các nhóm từ A đến U dựa trên cấu
trúc của Carbohydrate C.
• 1937, Sherman phân loại Streptococcus
dựa trên tính chất sinh hóa

Lancefield
157
Phân loại
Streptococcus
Streptococcaceae
Enterococcus
Lactococcus
Aerococcus
Pediococcus
Leuconostoc
Genella
Elmer W. Koneman, 1997, Color Atlas and Textbook of Diagnostic
Microbiology, 5th, Lippicott, p. 539-576
Connie R. Mahon, Donald C. Lehman, George Manuselis (2015) Textbook
of diagnostic microbiology, Elsevier,
158
79
Hình thái
Cầu khuẩn Gram ( + ) xếp chuỗi Cầu khuẩn Gram ( + ) xếp đôi
159
Kháng nguyên
Protein M (kháng nguyên M): nằm
ở vách tế bào, đặc hiệu type. Có
khả năng chống lại thực bào.
Carbohydate (kháng nguyên C):

nằm ở vách tế bào, đặc hiệu nhóm.
Gồm các nhóm A - R.
160
80
Độc tố
Streptolysin:
• Streptolysin O: làm tan hồng cầu

ở chiều sâu của môi trường, kích
thích cơ thể tạo kháng thể và có ý
nghĩa chẩn đoán bệnh.
• Streptolysin S: làm tan hồng cầu

trên bề mặt môi trường, có tính
kháng nguyên yếu và không dùng
trong chẩn đoán bệnh
161
Độc tố
Erythrogenic toxic (độc tố gây đỏ):

do Group A streptococci sinh ra
có bản chất là protein, gây các
nôt đỏ trong bệnh sốt tinh hồng
nhiệt (scarlet fever).
162
81
• Vi khuẩn hiếu khí tùy nghi.

• Nhiệt độ thích hợp: 35 - 37oC.
• Khí trường nuôi cấy: 5% CO2.
• Vi khuẩn khó mọc: môi trường phải
giàu dinh dưỡng (thịt bằm, huyết
thanh, hồng cầu…)
• Trên môi trường thạch máu có 3
dạng tiêu huyết (, , ).
163
Khúm khuẩn Khúm khuẩn Khúm khuẩn

tiêu huyết β tiêu huyết  tiêu huyết 
164
82
165
Tính chất gây bệnh – S. pyogenes
• Viêm họng;
• Sốt tinh hồng nhiệt;
• Nhiễm trùng da và mô mềm;
• ….
166
83
Tính chất gây bệnh – S. agalactiae
• Viêm tế bào và nhiễm trùng

mô mềm;
• Nhiễm trùng hậu sản;
• Nhiễm trùng sơ sinh
• ….
167
Tính chất gây bệnh – S. pneumoniae
• Nhiễm trùng hô hấp;
• Viêm màng não;
• Viêm nội tâm mạc;
• Nhiễm trùng huyết.
168
84
Tính chất gây bệnh – E. faecalis
• Nhiễm trùng tiểu;
• Viêm nội tâm mạc;
• Nhiễm trùng huyết bệnh viện;
169
Xét nghiệm
vi sinh
Khảo sát
trực tiếp
Soi nhuộm Gram từ bệnh phẩm
170
85
Xét nghiệm
vi sinh
Nuôi cấy
Nuôi cấy phân lập trên thạch máu
171
Xét nghiệm
vi sinh
Định danh
172
86
Định danh Streptococcus & Enterococcus
S. pneumoniae Viridan streptococus

(+) (-)
 Optochin
Streptococcus
β
Enterococcus
173
Optochin
Optochin có tác dụng ức chế sự
phát triển của S. pneumoniae ở
nồng độ thấp (5mg/mL).
Thực hiện KSĐ với ĐKS Optochin.
Đo đường kính vòng vô khuẩn:
• Nhạy (S): ≥ 14mm
174
87

Streptococcus (S)
β SXT Streptococcus sp
Enterococcus (R)
 Bacitracin (-)
S. pyogenes CAMP S. agalactiae

(S) (R) (+)
175
SXT
S. pyogenes và S. agalactiae kháng với
SXT (sulfamethoxazole/ trimethoprim).
Thực hiện KSĐ với ĐKS SXT. Xác định
vòng vô khuẩn:
• Nhạy (S): có vòng vô khuẩn
• Kháng (R): không có vòng vô khuẩn
176
88
Bacitracin
S. pyogenes nhạy với Bacitracin ở nồng
độ thấp (0.04UI).
Thực hiện KSĐ với ĐKS Bacitracin. Xác
định vòng vô khuẩn:
• Nhạy (S): có vòng vô khuẩn
• Kháng (R): không có vòng vô khuẩn
177
CAMP
Xác định khả năng của vi khuẩn tiết ra
(Christie, Atkins,
nhân tố CAMP (CAMP factor).
Munch-Peterson)
• Nhân tố CAMP là protein ngoại bào có vai trò
tăng cường hoạt tính phospholipase C
(spingomyelinase) của β-hemolysin.
• β-hemolysin chủ yếu do S. aureus tiết ra và
có hoạt tính phospholipase C gây tan hồng
cầu do thủy phân spingomyelin của hồng cầu.
• Nhân tố CAMP phối hợp với β-hemolysin làm
nới rộng vùng tiêu huyết β tại nơi tiếp giáp
giữa hai vi khuẩn.
178
89

Streptococcus Non Group D
β streptococus E. faecium
Enterococcus
(-) (-) (+)
 Bile esculin Pyruvate E. faecalis
(+)
S. bovis group 6.5% Enterocuccus
( - ) NaCl ( + )
179
Bile esculin
Group D streptococcus có khả năng

mọc được trong môi trường có chứa
40%
Cấy bile và thủy vào
vi khuẩn giải esculin.
môi trường bile
esculin. Nuôi ủ 35 – 37oC / 18 – 24 giờ:
• ( + ): môi trường có màu đen.
• ( - ): môi trường không đổi màu.
180
90
6.5% NaCl
Enterococcus có khả năng dung nạp sodium

Cấy vi khuẩn
chloride (NaCl) vào
nênmôi
mọctrường
được6.5% NaCl.
trong môi
Nuôi ủchứa
trường 35 – 6.5% / 18 – 24 giờ:
37oC NaCl.
• ( + ): môi trường có màu vàng.
Vi khuẩn sử dụng glucose tạo thành sản phẩm
• ( - ): môi trường không đổi màu (đỏ cam).
có tính acid và làm đổi màu môi trường từ đỏ
sang vàng do có chỉ thị pH là phenol red.
181
Pyruvate
E. faecalis có khả năng thủy giải pyruvate để

Cấy thành
tạo vi khuẩn
sảnvào
phẩm
môicó
trường Pyruvate.
tính acid Nuôi
và làm ủ
thay
đổi –pH
35 37ocủa
C / 18 – 24
môi giờ: Khi đó, môi trường
trường.
•chuyển từ màu
( + ): môi trường có màu
xanh vàng do chỉ thị
vàng.
sang
• ( - ): môi trường
bromothymol blue không đổi màu (xanh nhạt).
182
91
Streptococcus
Xét nghiệm
vi sinh
Kháng sinh đồ

183
Enterococcus
Xét nghiệm
vi sinh
Kháng sinh đồ

184
92
Cầu khuẩn
Gram ( - )
185
Neisseria Neisseria Moraxella

meningitidis gonorrhoeae catarrhalis
186
93
Phân loại
Neisseria
Klingella Moraxella
Neisseriaceae
Moraxelaceae
Eikenella Acinetobacter
Simonsiella Psychrobacter
Alysiella
Cees M. Verduin, 2002, Moraxella catarrhalis: from Emerging to Established Pathogen, Clinical Microbiology Reviews,
p. 125–144, Vol. 15, No. 1, American Society for Microbiology.
Betty A Forbes, Daniel F. Sahl, Alice S. Weissfeld, 2002, Bailey & Scott’s Dianostic Microbiology, 11th edition, Mosby.
187
Phân loại
.
188
94
Phân loại
189
Neisseria meningitidis
190
95
Lịch sử
• Viêm màng não đã được mô tả từ đầu thế kỷ 19.
• Marchiofava & Celli (1884) đã quan sát được vi
khuẩn gây bệnh trong dịch màng não.
• Weichselbaum (1887) lần đầu tiên phân lập được tác
nhân nhiễm trùng trêm 06 bệnh nhân bị viêm màng
não mủ và đặt tên là Neisseria meningitidis.
• Kiefer (1896) & Albrecht (1901) đã mô tả tình trạng
người lành mang não mô cầu. Weichselbaum
191
Hình thái
Cầu khuẩn Gram ( - ), xếp đôi
192
96
Kháng nguyên
Dựa trên cấu trúc

lipooligosaccharide được chia
thành 13 serotype (A, B, C, D,
X, Y, Z, W135, 29E, H, I, K, L).
90% các ca bệnh trên thế giới:

A, B, C, Y, W135
193
• Khí trường 5% CO2.
• Vi khuẩn khó mọc: mọc tốt trên môi

trường thạch nâu, mọc yếu trên
môi trường thạch máu và không
mọc trên môi trường thông thường.
194
97
Viêm màng não
195
Cơ chế gây viêm màng não

1. Vi khuẩn từ niêm mạc
2. Xâm lấn vào dòng máu
3. Sống sót và nhân lên
4. Gây du khuẩn huyết hoặc nhiễm khuẩn huyết và
vượt quá vách ngăn máu-não (blood–brain
barrier)
5. Xâm lấn vào màng não, hệ thần kinh trung ương
6. Vi khuẩn làm tăng tính thấm của vách ngăn
máu- não
7. Tăng lympho bào
8. Dẫn đến phù nề và tăng áp lực nội sọ
9. Phóng thích yếu tố gây viêm (bạch cầu và các tế
bào miễn dịch khác)
10. Làm tổn thương tế bào thần kinh
196
98
Cơ chế lây truyền
197
Nhiễm trùng khác

• Viêm hầu họng: hiếm gặp.
• Viêm khớp.
• Viêm phổi tiên phát thường xuất hiện ở
người trưởng thành, trong điều kiện quân
ngũ và thường do serotype Y.
• Viêm kết mạc tiên phát có thể là biến
chứng của nhiễm trùng huyết.
• Viêm niệu đạo đã được ghi nhận ở những
người quan hệ tình dục đường miệng.
198
99
Neisseria gonorrhoeae
199
Lịch sử
• Hippocrate đã mô tả những triệu chứng của

bệnh lậu, có liên quan đến tình dục của
người Hi Lạp là nguyên nhân gây bệnh.
• Bệnh lậu (gonorrhea) được đặt tên bởi Galen
(130 AD).
• Neisser (1879) lần đầu tiên mô tả được vi
khuẩn gây bệnh lậu (gonococcus) từ phết
nhuộm niệu đạo, quệt sinh dục và đặt tên là
Neisseria gonorrhoeae. Galen
200
100
Lịch sử
• Leistikow (1882) lần đầu tiên phân

lập được Neisseria gonorrhoeae.
• Bumm (1885) chứng minh mối liên
quan giữa vi khuẩn và bệnh lậu.
• Kellogg (1960) đã đưa ra những
đặc điểm khuẩn lạc và cơ chế sinh
bệnh của lậu cầu.
Neisser
201
Hình thái
Cầu khuẩn
Gram ( - ),
xếp đôi
202
101
Kháng nguyên
Dài khoảng vài m, giúp

vi khuẩn bám vào ký
Có tác động như nội chủ và chống thực bào
độc tố, quy định độc
tính của vi khuẩn
203
Nuôi cấy
• Vi khuẩn khó mọc: mọc tốt trên môi

trường thạch nâu, mọc yếu trên
môi trường thạch máu và không
mọc trên môi trường thông thường.
204
102
Nhiễm trùng đường sinh dục
• Bệnh lậu: nhiễm khuẩn cấp tính

hoặc mạn tính ở đường sinh dục;
• Các triệu chứng xuất hiện từ 2 –

21 ngày sau khi bị lây nhiễm.
205
Bệnh lậu
Đối với nam, viêm niệu đạo cấp

hoặc mạn tính, với các triệu chứng:
 Chảy mủ đặc màu vàng hoặc ở đầu

dương vật;
 Đau rát khi đại tiểu tiện;
 Tiểu khó, tiểu rắt…
206
103
Bệnh lậu
Đối với nam, có thể dẫn
đến các biến chứng:
 Viêm mào tinh;
 Viêm tuyến tiền liệt;
 Viêm túi tinh;
 Viêm ống dẫn tinh…
207
Bệnh lậu
Đối với nữ, viêm âm đạo, với

các triệu chứng:
 Khí hư đặc, màu vàng, xanh vàng

hoặc trắng;
 Rát và đau khi đại tiểu tiện, ra máu

âm đạo bất thường hoặc ra máu
giữa các chu kỳ kinh, đau bụng…
208
104
Bệnh lậu
Đối với nữ, từ viêm âm đạo bệnh
tiếp tục tiến triển sẽ gây viêm
niệu đạo, viêm cổ tử cung cũng
như dẫn đến các biến chứng:
 Viêm tử cung;
 Viêm màng nhày dạ con;
 Viêm vòi trứng…. …
209
Nhiễm trùng ngoài đường sinh dục
 Viêm họng;
 Viêm kết mạc;
 Nhiễm khuẩn huyết & viêm màng

não ở thai nhi & trẻ sơ sinh;
 Viêm khớp;
 …
210
105
M. catarrhalis
211
Lịch sử
• Frosch, P., W. Kolle mô tả lần đầu

tiên vào năm 1896 với tên gọi là
Micrococcus catarrhalis.
• Năm 1963, Berger, U. đổi thành

Neisseria catarrhalis vì có tính chất
hình thái tương tự Neisseria. Sara Elizabeth Branham Matthews
(1888–1962) nhà vi sinh học người
Mỹ đã nghiên cứu về phân lập và điều
trị viêm màng não do N. meningitidis
212
106
Lịch sử
• Năm 1970, dựa trên lai DNA không có
sự tương đồng với các dòng Neisseria
khác nên được Catlin, B. W. xếp thành
một nhóm riêng là Branhamella
catarrhalis.
Moraxella lấy từ tên • Năm 1984, dựa trên giải trình tự gen
của Victor Morax, 16S rRNA có sự tương đồng với các
bác sĩ nhãn khoa dòng Moraxella khác nên được Bovre,
người Thụy sĩ,
K xếp vào nhóm này với tên gọi là
người đầu tiên mô
Moraxella catarrhalis.
tả vi khuẩn này.
213
Hình thái
Cầu khuẩn Gram ( - ), xếp đôi
214
107
Kháng nguyên
• Dựa trên cấu trúc của

lipopolysaccharid được chia
thành 3 serotype (A, B, C).
• Serotype A chiếm trên 60%.
• Yếu tố độc lực chưa được

xác định.
215
Nuôi cấy
• Mọc tốt trên thạch nâu và thạch máu.
• Khúm khuẩn màu trắng xám đến vàng.
216
108
Khả năng gây bệnh
Vi khuẩn thường trú ở đường hô hấp trên
(75% trẻ em; 1 - 3% người lớn).
Nhiễm trùng thường gặp: đường hô hấp.
Nhiễm trùng ít gặp:
• Viêm màng não.
• Nhiễm trùng huyết.
• Viêm nội tâm mạc
217
Soi nhuộm Gram từ bệnh phẩm và đánh giá sự Xét nghiệm

hiện diện của vi khuẩn có trong bệnh phẩm: vi sinh
• Dịch não tủy, máu: nếu có sự hiện diện của song

cầu Gram ( - ), nhiễm trùng do N. meningitis.
• Mủ niệu đạo nam: nếu có sự hiện diện của song cầu Khảo sát
Gram ( - ), nhiễm trùng do N. gonorrhoeae.
trực tiếp
218
109
Soi nhuộm Gram từ dịch não tủy và cấy máu
219
Ý nghĩa của soi nhuộm Gram

bệnh phẩm đường sinh dục:
• Độ nhạy: 50 - 70%
• Độ đặc hiệu: 50 – 90%
Soi nhuộm Gram từ bệnh phẩm đường sinh dục
220
110
Soi nhuộm Gram từ bệnh phẩm đường hô hấp
221
Nuôi cấy phân lập trên

môi trường:
Xét nghiệm
• Thạch nâu: dịch não tủy; vi sinh
• Thạch nâu có Vancomycin
– Colistin – Nystatine:
đường sinh dục;
• Thạch nâu có Bacitracin: Nuôi cấy

đường hô hấp.
222
111
Neisseria
Moraxella catarrhalis
Xét nghiệm
(+) vi sinh
Oxidase (-)
Cầu khuẩn
Gram ( - ) Acinetobacter
Định danh
(có dạng cầu trực khuẩn, thuộc nhóm
trực khuẩn Gram ( - ) không lên men)
223
Oxidase
224
112
Định danh Neisseria và M. catarrhalis
Lên men đường nhanh

Vi khuẩn
Glucose Maltose Lactose Sucrose
N. gonorrhoeae (+) (-) (-) (-)
N. meningitidis (+) (+) (-) (-)
Neisseria N. lactamica (+) (+) (+) (-)
N. sicca (+) (+) (-) (+)
M. catarrhalis N. subflava (+) (+) () (-)
N. mucosa (+) (+) (-) (+)
N. flavescens (-) (-) (-) (-)
N. cinerea (-) (-) (-) (-)
M. catarrhalis (-) (-) (-) (-)
225
RNIS (Rapid Neisseria Identification System)
Neisseria có khả năng lên men
đường nhanh trong dung dịch
muối đệm phosphate có chất chỉ
thị pH là phenol red. Vi khuẩn
lên men đường làm thay đổi pH
của dung dịch và làm dung dịch
đổi màu từ đỏ sang vàng.
226
113
Glucose
Lactose
Sucrose
Maltose
Pha huyền dịch trong dung Lấy 125L huyền dịch cho vào mỗi tube có chứa
dịch đệm (buffer). 25L dung dịch đường. Nuôi ủ 35 - 37oC / 4 giờ
227
228
114
N. gonorrhoeae
Xét nghiệm
vi sinh
Kháng sinh đồ

Supplement, 27th edition, Clinical and Laboratory Standards Institute.
229
N. meningitidis
Xét nghiệm
vi sinh
Kháng sinh đồ

Supplement, 27th edition, Clinical and Laboratory Standards Institute.
230
115
M. catarrhalis
Xét nghiệm
vi sinh
Kháng sinh đồ
CLSI (2015) M45 - Methods for Antimicrobial Dilution and Disk Susceptibility Testing of Infrequently
Isolated or Fastidious Bacteria, 3rd edition, Clinical and Laboratory Standards Institute.
231
Trực khuẩn
Gram ( + )
232
116
Corynebacterium Bacillus
diphtheriae anthracis
233
Phân loại
Bacillus
(+)
(-)
Corynebacterium
Trực khuẩn Sinh bào tử Listeria
Gram ( + )
234
117
Corynebacterium
diphtheriae
235
Lịch sử
1826, Bretonnean mô tả bệnh cảnh

lâm sàng của bệnh bạch hầu.
1883, Klebs quan sát và mô tả trực

khuẩn bạch hầu.
1884, Loffler phân lập và đưa ra vai

trò gây bệnh của trực khuẩn bạch hầu
(nên có tên là vi khuẩn Klebs-Loffler). Klebs Loffler
236
118
Lịch sử
Pierre Paul Émile Roux
1888, Roux và Yersin tìm ra độc tố bạch hầu.
1894, Roux chế tạo huyết thanh kháng độc tố bạch hầu để chữa bệnh.
237
Lịch sử
1924, Ramon chế tạo được giải

độc tố bạch hầu (toxoid), không có
khả năng gây bệnh nhưng có tính
kháng nguyên, dùng làm vaccine.
238
119
Phân loại
Vi khuẩn Đặc điểm

C. diphtheriae Có thể hiện diện ở vùng mũi hầu của người lành mang trùng. Tác nhân
gây bệnh bạch hầu.
C. jekeium Thưởng trú trên da của bệnh nhân nằm viện, nhất là vùng bẹn và nách.
C. ulcerans Thường trú ở người và gia súc.
C. pseudotuberculosis Liên quan đến nhiễm trùng trên đông vật ăn cỏ (cừu, dê, ngựa...)
C. pseudodiphtheriticum Thường trú trên người ở vùng hầu họng và da.
C. minutissimum Thường trú trên người ở da.
C. urealyticun Thường trú trên người ở da.
C. xerosis Thường trú trên người ở da và mũi hầu.
C. striatum Thường trú trên người ở da.
C. amycolatum Thường trú trên người ở da và mũi hầu.
C. auris Có thể thường trú trên người.
239
Đặc điểm hình thái
Trực khuẩn Gram ( + ) với

đa hình thái (hình chùy,
hình quả tạ, hình hàng
rào, hình chữ nho…).
240
120
Trong tế bào có các hạt biến

sắc (không bào chứa polime
của polyphosphoric).
241
Độc tố
Độc tố là một polypeptide, có

trọng lượng 62.000Da.
Độc tố có cấu tạo 02 phần:

• Phần B không gây độc có tác dụng
gắn vào thụ thể tế bào để phân giải
protein, giúp phần A đi vào bào tương.
• Phần A có tác dụng gây độc do ức chế

phản ứng giữa mRNA và tRNA, làm
ngừng sự tổng hợp protein, cuối cùng
tế bào bị hoại tử.
242
121
Độc tố
Độc tố có tác động lên tất cả tế bào

cơ thể hữu nhũ, nhất là gây tổn
thương tế bào cơ tim (viêm cơ tim),
tế bào thần kinh (hủy hoại myelin), tế
bào ống thận (viêm thận).
243

Vi khuẩn có thể trên môi trường nuôi
cấy thông thường nhưng phát triển
tốt trên môi trường có máu hoặc
huyết thanh.
Nhiệt độ 37oC, khí trường thường.
Trên môi trường Loffler, phát triển

nhanh hơn so với các vi khuẩn khác.
Trên môi trường Schroer (thạch máu

có tellurite) có khúm khuẩn màu đen
(sau 48 giờ).
244
122
Cơ chế gây bệnh
C. diphtheriae gây bệnh không

xâm lấn, tiết ra độc tố gây nhiễm
trùng và nhiễm độc toàn thân.
Vi khuẩn gây viêm họng rồi tiết

ra độc tố, độc tố vừa gây độc tại
chổ vừa vào máu đến các cơ
quan (tim, gan, thận, thần kinh)
để gây độc và gây hoại tử.
245
Biểu hiện bệnh
Nhiễm trùng tại chổ (viêm họng):

• Bệnh nhân sốt, đau họng, vật vã, khó thở.
• Vi khuẩn tạo thành màng giả màu trắng, dai,

khó bóc, nếu bóc gây chảy máu.
• Màng giả phát triển rất nhanh, lan khắp vòm

hầu và xuống thanh quản gây nghẹt thở.
• Hạch dưới hàm và hạch vùng cổ sưng to.
246
123
247
Nhiễm trùng toàn thân: tùy vào tình

trạng nhiễm độc mà biểu hiện toàn
thân từ nặng đến nhẹ và đưa đến các
biến chứng:
• Viêm cơ tim chiếm 75% trường hợp.
• Viêm dây thần kinh ngoại biên.
• Viên vòm hầu gây khó nói, khó nuốt.
• Liệt cơ mắt, liệt cơ tứ chi.
248
124
Soi nhuộm Gram Soi nhuộm Alkaline Methylen blue
250
Loeffler / 35oC / 6 - 8h
Xét nghiệm
vi sinh
Thạch máu (có hoặc
không có tellurite) /
35oC / 5%CO2 /24 - 48h
Nuôi cấy
Định danh, xác đinh
biotype, độc tố và
kháng sinh đồ
251
125
252
Xét nghiệm
vi sinh
Trực khuẩn Gram ( + ),
Di động
không sinh bào tử.
(+) (-)
Listeria Corynebacterium
Định danh
253
126
Định danh
Vi khuẩn Glucose Sucrose Urease Catalase
C. diphtheriae (+) (-) (-) (+)

C. hemolyticum (+) (+) (-) (-)
C. ulcerans (+) (-) (+) (+)
C. xerosis (+) (+) (-) (+)
C. hofmanii (-) (-) (+) (+)
254
Xác định biotype
Biotype Starch Tiêu huyết

Gravis (+) (-)
Intermedius (-) (-)
Mitis (-) (+)
• Gravis: thường gây dịch lớn.

• Mitis: thường gây dịch tản phát nhưng tồn tại dai dẳng.
255
127
Xác định độc tố
Thử nghiệm Elex, xác định độc tố bạch hầu
256
Corynebacterium
Xét nghiệm
vi sinh
Kháng sinh đồ
CLSI (2015) M45 - Methods for Antimicrobial Dilution and Disk Susceptibility Testing of Infrequently
Isolated or Fastidious Bacteria, 3rd edition, Clinical and Laboratory Standards Institute.
257
128
Bacillus anthracis
258
Lịch sử
https://www.cdc.gov/anthrax/resources/history/index.html
259
129
Phân loại
Bacillus là những trực khuẩn Gram (+), hiếu khí, sinh bào tử, thuộc
họ Bacillaceae.
Bacillus gồm có 60 loài vi khuẩn, gây bệnh trên người:
• B. anthracis: gây bệnh than
• B. cereus: gây ngộ độc thực phẩm
260
• Trực khuẩn Gram (+), xếp

chuỗi ngắn.
• Bào tử hình ovan ở giữa và

không thay đổi theo hình
dạng của vi khuẩn
• Nang được hình thành khi vi

khuẩn ra ngoài không khí.
261
130
Kháng nguyên
Kháng nguyên nang:
• Là polypeptide.
• Có tính kháng thực bào.
• Có vai trò gây bệnh nhưng chỉ có tác

dụng trên cơ thể đã nhiễm khuẩn.
• Kháng thể chống kháng nguyên nang

không có tác dụng bảo vệ cơ thể khỏi
bị nhiễm khuẩn.
• Có một type kháng nguyên.
262
Kháng nguyên Kháng nguyên thân:

• Là polysaccharide.
• Có tác dụng gây độc và gây miễn dịch khi chế

tạo thành vaccine.
• Có tính đặc hiệu cao và ổn định ngay khi cơ

thể động vật thối rữa lâu ngày hoặc mô đã đun
sôi cũng không phá hủy, sử dụng trong chẩn
đoán và điều tra dịch tễ bệnh than.
• Kháng thể chống kháng nguyên thân không có

khả năng bảo vệ cơ thể với B. anthracis.
263
131
Độc tố
Độc tố gồm 3 yếu tố:

• Yếu tố gây phù (Edema factor
- EF)
• Yếu tố gây tử vong (Lethal

factor - LF)
• Kháng nguyên bảo vệ

(Protective antigen - PA)
264
• Vi khuẩn hiếu khí tuyệt đối.
• Mọc tốt trên các môi trường nuôi cấy

thông thường.
• Nhiệt độ thích hợp 37oC. Ở nhiệt độ 20

– 30oC với sự có mặt của oxy, vi khuẩn
hình thành bào tử.
• Trên môi trường thạch máu, khúm

khuẩn to, xù xì, khô, không tiêu huyết.
265
132
Tính chất B. anthracis Bacillus

khác
Tiêu huyết (-) (+)
Di động (-) (+)
Thủy giải Gelatin (-) (+)
Lên men Salicin (-) (+)
Mọc trên thạch máu có (-) (+)
Phenylethyl alcohol
(Elme w. Koneman (1997), Color Atlas and textbook Diagnostic Microbiology, 5thedition, Lippincott,
266
267
133
Cơ chế gây bệnh (động vật)
• Chủ yếu gây bệnh cho động vật ăn cỏ

(cừu, dê, trâu, bò, ngựa).
• Nhiễm trùng cấp tính, gây nhiễm

khuẩn huyết và gây tử vong.
• Sau khi súc vật chết (dù được chôn

sâu) bào tử có thể lây lan trên mặt đất
và làm lây nhiễm cây cỏ. Súc vật ăn
phải cỏ này sẽ nhiễm khuẩn.
268
Cơ chế gây bệnh (động vật)
269
134
Cơ chế gây bệnh (người)
• Thể da;
• Thể hô hấp;
• Thể tiêu hóa
270

Thể da
• Bào tử xâm nhập vào da qua vết thương
hoặc vết cắn của côn trùng.
• Tại chổ xâm nhập bào tử nảy mầm, sinh sản

và tiết độc tố. Làm xuất hiện nốt phỏng, giữa
có màu đen do hoại tử (nốt mủ ác tính).
• Bệnh tiến triển 24 - 36 giờ sau khi vi khuẩn

xâm nhập.
• Tổn thương da với đóng vảy đen ở trung

tâm, kèm phù nề.
271
135
Thể hô hấp
• Bào tử theo bụi khí xâm nhập vào
phế nang và ống phế nang.
• Ở hạch rốn phổi và trung thất, bào

tử nảy mầm và sinh sản.
• Gây viêm phổi nặng kèm theo viêm

thận, nhiễm độc, có thể dẫn đến
nhiễm khuẩn huyết và tử vong.
272
Thể tiêu hóa

• Do ăn thịt động vật nhiễm bệnh
nấu chưa chín.
• Bao gồm các dạng: sốt, buồn

nôn, tiêu chảy ra máu.
• Thể này rất nặng nhưng ít gặp.
273
136
274
Xét nghiệm
vi sinh
Khảo sát
trực tiếp
Soi nhuộm Gram
275
137
Xét nghiệm
vi sinh
Nuôi cấy
276
Xét nghiệm
vi sinh
Định danh
z
277
138
Trực khuẩn
Gram ( - )
278
Trực khuẩn Gram ( - )

không lên men
(-) Dễ Khó
mọc mọc
Lên men Trực khuẩn
Haemophillus
glucose Gram ( - )
(+)
(+) (-)
Vibrio Oxidase Enterobacteriaceae
279
139
Enterobacteriaceae
• Gây nhiễm trùng: Salmonella, Shigella, Yersinia.
• Gây nhiễm trùng cơ hội: Escherichia, Edwardsiella,

Enterobacter, Hafnia, Klebsiella, Morganella, Proteus,
Providencia, Citrobacter, Serratia.
• Rất ít hoặc không gây bệnh: Buttiauxella, Cedecea,

Erwinia, Ewingella, Kluyvera, Leclercia, Leminorella,
Moellerella, Pantoea, Pragia, Rahnella, Tatumella,
Trabulsiella, Xenorhabdus, Yokenella.
280
Salmonella
281
140
Phân loại Nhóm Vi khuẩn
Salmonella subgroup 1 S. typhi
S. cholerasuis
Phân loại dựa trên cấu trúc DNA
S. paratyphi
S. gallinarum
S. pullorum
Salmonella subgroup 2 S. salamae
Salmonella subgroup 3a S. arizonae
Salmonella subgroup 3b S. diarizonae
Salmonella subgroup 4 S. houtenae
Salmonella subgroup 5 S. bongori
Salmonella subgroup 6 S. choleraesuis
subsp. indica
282
Phân loại
Phân loại dựa trên serotype
Vi khuẩn Serogroup
Salmonella paratyphi A
Salmonella paratyphi B
Salmonella typhimurium B
Salmonella paratyphi C1
Salmonella cholerasuis C2
Salmonella newport C
Salmonella typhi D
Salmonella enteritidis D
Salmonella dublin D
Salmonella arizona -
283
141
• Trực khuẩn Gram ( - )

• Không tạo bào tử.
• Khả năng di động tùy
thuộc vào loài vi khuẩn.
284
• Mọc dễ dàng trên các

môi trường thông dụng.
• Vi khuẩn hiếu khí hoặc
hiếu khí tùy nghi.
285
142
Kháng nguyên
• Kháng nguyên O: gồm gần

70 loại.
• Kháng nguyên K: chỉ có ở
S. typhi và S. paratyphi C.
• Kháng nguyên H: có ở hầu
hết Salmonella.
286
287
143
Bệnh thương hàn – Cơ chế gây bệnh
288
Bệnh thương hàn – Triệu chứng
289
144
Bệnh thương hàn - Cơ chế lây truyền
290
Shigella
291
145
• Trực khuẩn Gram ( - )

• Không tạo bào tử.
• Khả năng di động tùy
thuộc vào loài vi khuẩn.
292
• Mọc dễ dàng trên các

môi trường thông dụng.
• Vi khuẩn hiếu khí hoặc
hiếu khí tùy nghi.
293
146
Kháng nguyên
Dựa trên cấu trúc kháng nguyên O, Shigella với 32 serotype
được chia thành 04 nhóm.
Vi khuẩn Nhóm Serotype

Shigella A 10 serotype
dysenteria
Shigella flexneri B 6 serotype
Shigella boydii C 15 serotype
Shigella sonnei D 1 serotype
294
Độc tố
Nội độc tố: lipopolysaccharide của vách tế bào vi khuẩn, gây xung huyết, xuất tiết,
tạo thành ổ loét và mảnh hoại tử. Tác động lên thần kinh giao cảm gây co thắt và
tăng nhu động ruột.
295
147
Độc tố
Ngoại độc tố:

• S. dysenteriae: tiết ra độc tố
Shiga tác động lên ruột và hệ
thần kinh trung ương.
• S. flexneri, S. sonnei: tiết ra
độc tố Shiga-like toxin (tương
tự độc tố S. dysenteriae)
nhưng số lượng ít hơn.
296
Bệnh lỵ – Cơ chế gây bệnh
• S. dysenteriae (A): có khả năng gây

thành dịch và tỷ lệ tử vong cao.
• S. flexneri (B): thường gặp ở các nước
đang phát triển.
• S. boydii (C): ít gặp hơn.
• S. sonnei (D): thường gặp ở các nước
phát triển.
297
148
Bệnh lỵ – Triệu chứng
298
Bệnh lỵ - Cơ chế lây truyền
299
149
Bệnh lỵ – Dịch tễ
Thompson CN, Duy PT, Baker S (2015) The Rising Dominance of Shigella sonnei: An Intercontinental Shift in the Etiology
of Bacillary Dysentery. PLOS Neglected Tropical Diseases 9(6): e0003708. https://doi.org/10.1371/journal.pntd.0003708
https://journals.plos.org/plosntds/article?id=10.1371/journal.pntd.0003708
300
Yersinia pestis
301
150
Lịch sử
302
Lịch sử
Đại dịch thứ nhất (có tên gọi là

đại dịch Justin) bắt đầu vào
năm 542, kéo dài 60 năm lan
truyền từ Phi châu đến miền
duyên hải Địa Trung Hải và sau
đó đến châu Á. Làm khoảng
gần 100 triệu người chết.
303
151
Lịch sử
Đại dịch thứ 2 và là trận dịch nghiêm

trọng nhất, xảy ra vào thế kỷ 14. Bắt
đầu từ Trung Á, lan khắp châu Âu và
thành những đợt dịch liên tiếp nhau
trong 4 thế kỷ. Lúc đỉnh cao làm chết
25 triệu người (1/4 dân số châu Âu).
304
Lịch sử
Đại dịch thứ ba khởi phát ở

Hồng Kông 1894 và lan truyền
theo đường tàu đến Bombay
1896 và sau đó đến các thành
phố cảng lớn trên khắp thế giới
(San Francisco, West Coast và
Gulf Coast thuộc Mỹ). Trận dịch
này đã giết chết 10 triệu người
châu Á (đa số Ấn Độ).
305
152
Lịch sử
A. Yersin (1894) phân lập Paul-Luois Simond (1898), đã nhận diện được
được Yersinia pestis, tác vi khuẩn trong các mô chuột chết ở Bombay và
nhân gây dịch ở Hồng Kông. đề nghị đường lây truyền qua bọ chét.
306
Lịch sử
307
153
Lịch sử
• Từ năm 1920, sự lan truyền

của bệnh dịch đã tạm dừng lại
vì có những quy định quốc tế
bắt buộc kiểm soát chuột ở các
cảng và kiểm tra chuột trên tàu.
• Từ năm 1950, các đợt dịch
hạch bộc phát trên thế giới đã
được cô lập, rời rạc.
308
Phân loại
Vi khuẩn Tính chất gây bệnh

Y. pestis Tác nhân gây dịch hạch
Y. pseudotuberculosis Tác nhân gây bệnh đường ruột ở người và có thể gây
Y. enterocolitica một số nhiễm trùng khác
Y. frederikensii Tác nhân gây bệnh ở động vật linh trưởng. Rất hiếm
Y. Intermedia khi gây nhiễm trùng cho người
Y. kristensenii
Y. rohdei
Y. aldovae
Y. bercovieri
Y. mollaretii
Y. ruckeri
309
154
Y. pestis có dạng trực khuẩn

Gram ( - ), ngắn, có khuynh
hướng bắt màu đậm ở hai
đầu hơn phần thân ở giữa.
310
Kháng nguyên
• Yếu tố phân đoạn 1 (fraction 1: F1) được cấu
tạo bởi lipopolysaccharide nằm ở nang, có
tác dụng kháng thực bào và hoạt hóa bổ thể.
• Kháng nguyên V (protein 90kDa) và W
(lipoprotein, 140kDa). V và W không tách rời
nhau, có tác dụng kháng thực bào và giúp vi
khuẩn tồn tại và nhân lên trong thực bào.
• F1, V, W chỉ có ở chủng độc. Khi mất kháng
nguyên này vi khuẩn không còn khả năng
gây bệnh trên chuột thực nghiệm.
311
155
• Nhiệt độ tối ưu 25 - 32oC, nhưng vi khuẩn có thể sống được ở -2 - 45oC.
• Môi trường lỏng vi khuẩn mọc thành khối mà bám vào thành ống.
Y. pestis trong môi trường lỏng, trên Mac Conkey Agar và thạch máu
312
Đặc tính phân biệt Y. pestis với các

Yersinia khác:
• Y. pestis không di động ở 25oC và 37oC.
• Yersinia khác di động ở 25oC và không

di động ở 37oC.
313
156
Biovar Lên men glycerol Khử nitrite Lên men melibiose

Antiqua (+) (-) (-)
Medievalis (+) (+) (+)
Orientalis (-) (+) (-)
314
Biến thể sinh học

(biovars):
• Antiqua: phân bố ở
Châu Á và Châu Phi.
• Medievalis: phân bố
ở Nga và Iran.
• Orientalis: phân bố
khắp thế giới.
315
157
Bệnh dịch hạch – Cơ chế gây bệnh
316
Bệnh dịch hạch – Cơ chế gây bệnh
317
158
Bệnh dịch hạch – Triệu chứng
318
Bệnh dịch hạch - Cơ chế lây truyền
319
159
Bệnh dịch hạch - Cơ chế lây truyền
320
Bệnh dịch hạch – Dịch tễ
Andrey P. Anisimov et al. Clin. Microbiol. Rev. 2004;

doi:10.1128/CMR.17.2.434-464.2004
321
160
Xét nghiệm
vi sinh
Khảo sát
trực tiếp
Soi nhuộm Gram
322
• Nuôi cấy trên môi trường chọn lọc trực khuẩn

Xét nghiệm
vi sinh
Gram ( - ): Mac Conkey Agar, EMB Agar.
• Chọn lọc Salmonella, Shigella: SS Agar,
Hektoen Enteric Agar.
• Chọn lọc Yersinia: Yersinia Selective Agar. Nuôi cấy
323
161
Mac Conkey Agar Salmonella Shigella Agar
324
Hektoen Enteric Agar Yersinia Selective Agar
325
162
Xét nghiệm
vi sinh
Định danh
326
Xét nghiệm
vi sinh
Định danh
327
163
Xét nghiệm
vi sinh
Kháng sinh đồ
328
Vibrio cholerae
329
164
Lịch sử
• Dịch tả đã được đề cập trong

y văn cổ Hy Lạp, Ấn Độ,
Trung Quốc:
• Theo cổ văn Sanskrit (500
→ 400 BC): đã có những mô
tả về một bệnh giống như
bệnh tả xảy ra tại Sushruta
Samshita (Ấn Độ).
330
Lịch sử
Theo lời Gaspar Correa, sĩ quan của

Vasco da Gama tham gia đổ bộ lên
vùng Malabar thuộc bờ biển tây
nam của Ấn Độ, cho biết vào năm
1503 có đến 20.000 người tại
Calicut chết vì 1 chứng bệnh xảy ra
đột ngột trong bụng, có người chết
nhanh sau khi mắc được 8 giờ.
331
165
Lịch sử
332
Lịch sử
Đại dịch thứ nhất (1816-1826):

Khởi đầu Bengal và lan khắp Ấn
Độ (1820). Sau đó lan sang
Trung Quốc, Indonesia và
Caspian Sea. Tại Ấn Độ làm chết
10.000 binh sĩ Anh và 15 triệu
người Ấn. Tại Indonesia làm
chết 100.000 người ở đảo Java.
333
166
Lịch sử
Đại dịch thứ hai (1829-1851):
Xuất hiện ở Nga, Hunggary,
Đức (1831) lan sang Anh,
Pháp (1832); bờ biển Thái
Bình Dương, Bắc Mỹ (1834)
và các nơi khác trên thế giới.
Số người chết tại Hungary
(100.000), Anh (55.000), Pháp
(100.000), Ai Cập (150.000)
334
Lịch sử
Đại dịch ba (1852-1859):

Xảy ra chủ yếu ở Nga
làm hàng triệu người
chết. Lan sang
Indonesia, Trung Quốc
(1852), Nhật (1854),
Phillipine (1858), Hàn
Quốc (1859)…
335
167
Lịch sử
Đại dịch tư (1865-1875): lan

rộng khắp châu Âu và châu
Phi. Làm chết 30.000 người
(trong số 90.000 người)
hành hương ở Mecca. Số
người chết tại Nga (90.000),
Hungary (30.000), Ý
(113.000)…
336
Lịch sử
Đại dịch năm (1881-

1896): làm chết 250.000
người ở châu Âu và
50.000 người ở Mỹ. Số
người chết tại Nga
(267.890), Tây Ban Nha
(120.000), Nhật
(90.000), Iran (60.000),
Ai Cập (58.000)…
337
168
Lịch sử
Đại dịch sáu (1899-1923): bắt đầu từ Ấn Độ,

lan sang Ả Rập và Trung Đông
338
Lịch sử
Đại dịch bảy (1960-1970s): bắt đầu

từ năm 1961 bắt nguồn từ đảo
Celebes ở Indonesia, lan sang
Bangladesh (1963), Ấn Độ (1964),
Liên Xô (1966). Từ Bắc Phi trãi dài
sang Ý trong năm 1973.
Vụ dịch này kéo dài nhất, đến nay
còn nhiều nước thông báo những
đợt bùng phát dịch tả do căn
nguyên này gây ra.
339
169
Lịch sử
Năm 1992 V. cholerae non – O1 nhóm

huyết thanh O139 được xác định là thủ
phạm gây dịch tả ở Madras và vịnh
Bengal ấn Độ lan sang một số nước châu
Á (Pakistan, Nepal, Mianma, Thái lan,
miền tây Trung quốc, Malaysia...).
Một số nhà chuyên môn cho rằng đây là
vụ đại dịch tả thứ 8.
340
Lịch sử
341
170
Lịch sử
1817, Thomas Sydenham là

người đầu tiên mô tả bệnh
tả khác với những bệnh tiêu
chảy khác
342
Lịch sử
1854, vi khuẩn gây bệnh tả mới được
Filippo Pacili quan sát thấy từ phân của
bệnh nhân tả trong vụ dịch ở Italia và đặt
tên là Vibrio cholerae.
343
171
Lịch sử
1849, John Snow

phát hiện con
đường lây truyền
bệnh tả trong vụ
dịch tả ở London
344
Lịch sử
1883, R. Koch
phân lập được V.
cholerae từ dịch
tả tại Ai Cập.
345
172
Phân loại
• Vibrio thuộc họ Vibrionaceae với 8 giống và 110 loài;

• 10 loài gây bệnh hoặc tìm thấy trong các bệnh phẩm từ người.
• 4 loài thường gặp trong PXN:
• V. cholerae (serogroups O1 and non-O1);
• V. parahaemolyticus;
• V. vulnificus;
• V. alginolyticus
346
Tính chất hình thái

• Trực khuẩn mảnh, có
hình cong;
• Gram âm;
• Kích thước: 0,5 –
0,8µm → 1,4 - 1,6µm;
• Di động nhờ có một
lông ở một đầu;
• Không sinh bào tử;
347
173
Cấu trúc kháng nguyên
• Kháng nguyên lông (H) không

có tính đặc hiệu và chung cho
cả Vibrio.
• Kháng nguyên thân (O) có
tính đặc hiệu cho loài và type.
Được chia thành 140 nhóm
huyết thanh (serotype).
348
V. cholerae O1:
• Biotype: cổ điển & Eltor;
• Serotype: Ogawa, Inaba, Hikojima
349
174
350
Yếu tố độc lực
Độc tố ruột:
• Polypepetide không bền với nhiệt, có trọng
lượng phân tử 84kDa;
• Cấu tạo gồm hai thành phần A và B.
• A: gồm có hai tiểu phần A1 (gây độc) và A2
(giúp A1 chui vào tế bào biểu mô của ruột non).
• B: gồm 5 - 6 tiểu đơn vị quyết định kháng
nguyên, có tác dụng gắn vào thụ thể ở bề mặt
tế bào biểu mô của ruột non.
351
175
Yếu tố độc lực
Enzyme:
• Mucinase: làm tróc vảy tế bào biểu mô ruột.
• Neuraminidase: làm tăng thụ thể độc tố ruột.
• Hemolysin: gây độc cho tế bào.
• Adenycylase: hoạt hóa tổng hợp cAMP khiến một lượng lớn dịch
di chuyển qua màng tế bào ruột non vào lòng ruột.
352
Nuôi cấy
• Vi khuẩn hiếu khí;

• Ưa kiềm (pH 8,0 – 9,5) nên được
dùng như một nhân tố chọn lọc;
• Có sức đề kháng yếu với các tác
nhân lý hóa (ngoại trừ pH kiềm);
• Có thể tồn tại vài giờ trong phân
và vài ngày trong nước.
353
176
354
Dịch tễ học
355
177
Cơ chế lây truyền
356
357
178
Biểu hiện lâm sàng
358
Xét nghiệm
vi sinh
Khảo sát
trực tiếp
Soi nhuộm Gram
359
179
Xét nghiệm
vi sinh
Môi trường tăng sinh:
• Peptone kiềm;
Nuôi cấy
Môi trường phân lập:
• TCBS Agar.
360
Xét nghiệm
vi sinh
Định danh
361
180
Định danh
Oxidase ( + ) Lên men

glucose ( + ) Mọc trên TCBS
Indol
Di động
Citrate
Lên men: Sucrose ,
Arabinose, Mannitol
LDC
362
Định danh
KIA SIM Lên men Decarboxylase

Vi khuẩn CIT
GLU LAC H 2S GAS MOT IND SUC ARA MAN LDC ODC
V. cholerae + - - - + + + + - + + +
V. alginolyticus + - - - + +  + - + - 
V. carchariae + - - - - + -  -  + -
V. cincinnatiensis + + - - + - - + + +  -
V. damsela + - - -  - - - - -  -
V. fluvialis + - - - +  + + + + - -
V. furnissii + - - + + - + + + + - -
V. hollisae + - - - + + - - + - - -
V. metschnikovii +  -   +  + - + - -
V. minicus +  - - + + + - - + + +
V. parahaemolyticus + - - - + + - -  + + +
V. vulnificus + + -  + - + - -  + +
Lên men glucose (GLU); lên men lactose (LAC); sinh H2S (H2S); sinh khí (GAS); di động (MOT); sinh indol (IND); sử dụng citrate (CIT); lên men
sucrose (SUC); lên men arabinose (ARA); lên men mannitol (MAN); lysin decarboxylase (LDC); ornithin decarboxylase (ODC)
363
181
Xác định serogroup
O1 antiserum
V. cholerae O139 antiserum • V. cholerae O1

Huyền dịch vi khuẩn
• V. cholerae O139
• V. cholerae non - O1/139

V. cholerae O1 và O139: có thể gây bệnh tả;
V. cholerae non - O1/139: không gây tả.
364
Xác định biotype
V. cholerae O1 Cổ điển Eltor

Voges Proskauer (VP) (-) (+)
CAMP (-) (+)
Tiêu huyết trên thạch máu  
Polymycin B 50UI S R
Ngưng kết hồng cầu gà (-) (+)
Đặc điểm Cổ điển Eltor

Tồn tại trong thức ăn, nước uống Ngắn Dài
Tỷ lệ người mang vi khuẩn có / không có triệu chứng 1 / 10 1 / 50 – 100
Đáp ứng miễn dịch sau khi khỏi bệnh 100% 90%
365
182
Xác định serotype
Ngưng tụ với
Ogawa antiserum
Serotype antiserum
Inaba antiserum
Nước muối sinh lý
Ogawa Inaba
Huyền dịch vi khuẩn Ogawa (+) (-)
Inaba (-) (+)
Hikojima (+) (+)
366
Xét nghiệm
vi sinh
Kháng sinh đồ
367
183
KỸ THUẬT Kỹ thuật
định
Kỹ thuật danh
XÉT Kỹ thuật nuôi cấy
soi
Kỹ thuật
NGHIỆM Kỹ thuật
lấy bệnh
nhuộm
kháng
sinh đồ
phẩm
VI SINH
368
KỸ THUẬT LẤY - CHUYÊN CHỞ

- BẢO QUẢN BỆNH PHẨM
XÉT NGHIỆM VI SINH
Phạm Thái Bình
369
184
BỆNH PHẨM DÙNG TRONG
370
Mục đích
• Mẫu thử lấy từ bệnh nhân.

Bệnh phẩm dùng trong
• Phát hiện bằng chứng giúp
xét nghiệm vi sinh
xác định được tác nhân
gây nhiễm trùng.
371
185
Thực hiện lấy bệnh phẩm
Điều dưỡng
Kỹ thuật viên
Bác sĩ
Bệnh nhân
372
Nguyên nhân không đạt yêu cầu
D. Church, 2005, The seven principle of accurate microbiology specimens collection, Microbiology newsletter a
publication of the division of microbiology, Cargary Laboratory Services
373
186
YÊU CẦU KHI LẤY – BẢO QUẢN -
CHUYÊN CHỞ BỆNH PHẨM
374
Lấy đúng bệnh phẩm
Nơi mà có sự hiện diện của

tác nhân nhiễm trùng
Tìm tác nhân gây viêm phổi

phải lấy đàm hoặc dịch hút khí
phế quản, không lấy nước bọt.
Viêm phổi
375
187

Tìm tác nhân gây viêm xoang

phải lấy quệt mũi sau, không
lấy quệt mũi trước.
Viêm xoang
376

Tìm tác nhân gây gây nhiễm trùng

vết thương phải lấy mủ hoặc dịch
tiết gần lớp mô, không lấy mủ trên
bề mặt vết thương.
Mủ vết thương
377
188
Lấy đúng thời điểm
Vào lúc mà tác nhân nhiễm

khuẩn hiện diện
Thời điểm lấy bệnh phẩm

tìm S. typhi gây bệnh
thương hàn
Connie R. Mahon, Donald C. Lehman, George Manuselis

(2015) Textbook of diagnostic microbiology, Elsevier.
378
Lấy trước khi sử dụng kháng sinh
Tăng khả năng phân lập tác nhân

nhiễm trùng
Việc điều trị kháng sinh theo kinh

nghiệm có thể không tiệt trừ hoàn
toàn nhưng ức chế sự phát triển của
tác nhân nhiễm trùng khi nuôi cấy và
có thể cho kết quả âm tính giả.
379
189
Lấy đúng phương pháp
Tránh ngoại nhiễm
Cấy nước tiểu tìm nhiễm trùng

tiểu phải lấy nước tiểu giữa dòng
và không lấy cặn lắng nước tiểu.
Lấy nước tiểu giữa dòng
380
Lấy đủ lượng bệnh phẩm
Tăng khả năng phân lập

Cấy máu với người lớn

cần phải lấy cho mỗi
lần cấy là 10mL máu.
381
190
Lấy đủ lượng bệnh phẩm

bệnh phẩm lấy bằng tăm bông,

với mỗi yêu cầu xét nghiệm (soi
nhuộm, cấy…v.v…) lấy một mẫu.
382
Lấy đúng phương tiện
Tránh ngoại nhiễm cho bệnh

phẩm và an toàn khi lấy,
chuyên chở, làm xét nghiệm
383
191
Lấy đúng phương tiện
Tránh ngoại nhiễm cho bệnh

phẩm và an toàn khi lấy,
chuyên chở, làm xét nghiệm
384
Chuyên chở và bảo quản đúng điều kiện

Sử dụng môi trường

chuyên chở thích hợp
cho từng loại bệnh phẩm.
385
192

Bảo đảm đúng nhiệt độ

khi chuyên chở hoặc
bảo quản bệnh phẩm.
386

Bảo đảm không quá thời

gian khi chuyên chở hoặc
bảo quản bệnh phẩm.
387
193
Bảo đảm an toàn sinh học

trong quá trình vận chuyển
388
Thông tin đầy đủ về bệnh phẩm
Thông tin tối thiểu cần phải có:

• Tên bệnh nhân, tuổi, giới tính
• Mã số bệnh nhân hoặc bệnh phẩm
• Tên bệnh phẩm
• Ngày, giờ lấy, người lấy mẫu.
389
194
KỸ THUẬT
KHẢO SÁT TRỰC TIẾP
Phạm Thái Bình

390
KỸ THUẬT KHẢO SÁT TRỰC TIẾP

THƯỜNG QUY TRONG XÉT NGHIỆM VI SINH
391
195
1
KỸ THUẬT SOI TƯƠI
392
Soi tươi không nền
Thực hiện soi tươi mẫu thử

với nước muối sinh lý.
393
196
Quan sát sự di động

của vi khuẩn (V. cholerae
trong phân hoặc môi trường
phong phú).
394
Tìm ký sinh trùng

trong các bệnh phẩm
(phân, huyết trắng…).
Trichomonas vaginalis Trứng của Hookworm (A), Trichuris

trong huyết trắng trichiura (B), Ascaris sp. (C) và
Enterobius vermicularis (D) trong phân
395
197
Soi tươi có nền
Thực hiện soi tươi mẫu thử với

dung dịch phẩm màu:
◦ Methylene blue.
◦ Nigrosin (mực tàu).
◦ Iodine.
◦ Lacto-phenol cotton blue (LPCB)
396
Soi tươi dịch não tủy với nigrosin để Soi tươi mẫu phân với Lacto-phenol
phát hiện Cryptococcus neoformans cotton blue để phát hiện Cryptosporidium
397
198
Soi tươi mẫu phân Iodine để phát hiện Soi tươi mẫu phân Methylen blue để
ký sinh trùng phát hiện Giardia trophozoite.
398
Các sai lầm thường gặp trong soi tươi
• Lượng dung dich trên lame quá

nhiều hoặc quá ít.
• Có nhiều bọt khí.
• Sử dụng không đúng vật kính.
399
199
2
KỸ THUẬT NHUỘM GRAM
400
Nguyên tắc
401
200
Thuốc nhuộm
 Crystal Violet
 Lugol
 Alcohol
 Safranine
402
Cố định phết nhuộm
403
201
Quy trình nhuộm Gram
Phết nhuộm được

cố định trên lame
Tẩy
Phủ Crystal Rửa nước Phủ Lugol / Rửa nước
alcohol
Violet / 1 phút 1 phút
Quan sát KHV

(x 1000) Thấm khô Rửa nước Phủ Safranine /
Rửa nước
1 phút
404
Hệ thống nhuộm Gram tự động
PREVI Color Gram Automated

(bio Merieux)
Quick Slide AGS-1000
405
202
Biện luận kết quả
Cách sắp xếp

Tính chất Gram
• Xếp chùm
 Vi khuẩn Gram ( - ): bắt màu hồng. • Xếp chuỗi
 Vi khuẩn Gram ( + ): bắt màu tím. • Xếp đôi

• Xếp rời rạc
Hình dạng
Tính chất khác
 Cầu khuẩn: vi khuẩn hình cầu.
• Hình dạng đặc biệt (phẩy, chữ nho...)
 Trực khuẩn: vi khuẩn hình que.
• Bào tử
• Nang
406
Kết quả
407
203
Kết quả
Cầu trực khuẩn Gram ( - ) Cầu khuẩn Gram ( - )
408
Kết quả
Phẩy khuẩn Gram ( - ) Xoắn khuẩn Gram ( - )
409
204
Kết quả
Cầu khuẩn Gram ( + ), xếp chùm Cầu khuẩn Gram ( + ), xếp chuỗi
410
Kết quả
Cầu khuẩn Gram ( + ), xếp đôi Trực khuẩn Gram ( + )
411
205
Kết quả
Trực khuẩn Gram ( + ), xếp chuỗi Trực khuẩn Gram ( + ), xếp

chữ tàu, hang rào
412
Kết quả
Bào tử Nang
413
206
Sai lầm thường gặp
Vi khuẩn Gram ( + ) có
màu hồng
 Mầm cấy vi khuẩn quá 24 giờ;
 Tẩy màu quá lâu;
 Tẩy màu bằng alcohol acid;
 Dung dịch Lugol mất màu.
414
Vi khuẩn Gram ( - ) có
màu tím
 Phết nhuộm dày;
 Tẩy màu quá ngắn;
 Tẩy màu bằng alcohol 70%;
415
207
Các sai lầm khác
 Không rửa sạch

crystal violet nên tạo
thành tủa nên có thể
đọc kết quả nhầm
có vi nấm.
416
 Thời gian phủ safranine

quá ngắn nên không phát
hiện vi khuẩn Gram ( - ).
417
208
 Sử dụng không
đúng dầu soi kính.
 Để ngược lame khi

đọc kết quả.
418
Phạm Thái Bình
KỸ THUẬT
NUÔI CẤY
419
209
YÊU CẦU NUÔI CẤY
420
Chọn đúng môi trường nuôi cấy
Mỗi loại bệnh phẩm có sự

hiện diện của tác nhân
nhiễm trùng khác nhau
nên cần phải lựa chọn
môi trường nuôi cấy phù
hợp với từng bệnh phẩm.
421
210
Không chọn trùng lặp môi trường nuôi cấy
Cùng một loại vi khuẩn nhưng trên môi trường nuôi cấy
khác nhau, tính chất khúm khuẩn có thể khác nhau.
Khúm khuẩn E. coli trên môi trường Mac Conkey Agar, EMB Agar, XLD Agar và Hektoen Enteric Agar
422
Chọn đúng kỹ thuật cấy
• Máu: cấy vào chai cấy máu;
• Nước tiểu: cấy định lượng;
• Dịch não tủy: cấy một chiều;
• Bệnh phẩm khác: cấy phân lập.
423
211
KỸ THUẬT CẤY ÁP DỤNG
424
Kỹ thuật cấy vào môi trường trong ống nghiệm
• Môi trường lỏng;
• Thạch nghiêng;
• Thạch đứng;
• Thạch nghiêng sâu.
425
212
Kỹ thuật cấy vào môi trường lỏng
426
Kỹ thuật cấy vào thạch nghiêng
427
213
Kỹ thuật cấy vào thạch đứng
428
Kỹ thuật cấy vào thạch nghiêng sâu
429
214
Kỹ thuật cấy vào môi trường đĩa thạch
• Cấy phân lập (cấy ba chiều);
• Cấy một chiều (cấy ziczac);
• Cấy định lượng (cấy trãi);
430
Kỹ thuật cấy phân lập

Mục đích
Phân tách các vi khuẩn có trong mẫu

thử thành từng khúm khuẩn rời.
431
215
Nguyên tắc
Pha loãng mầm cấy trên môi trường thạch:

• Từ vùng thứ nhất sang vùng thứ hai;
• Từ vùng thứ hai sang vùng ba;
• Từ vùng thứ ba sang vùng thứ tư.
432

Cách thực hiện
433
216
434
Kỹ thuật cấy một chiều

Mục đích
Phát hiện tác nhân gây bệnh từ

dịch não tủy hoặc cấy tăng sinh
vi khuẩn trên bề mặt thạch.
435
217
Cách thực hiện
Cấy một chiều

(ziczac) mẫu thử trên
bề mặt thạch
436

437
218
Kỹ thuật cấy định lượng
Mục đích
Xác định hàm lượng vi

khuẩn có trong mẫu thử.
438

Cách thực hiện
Cấy trãi đều một lượng

mẫu thử trên mặt thạch.
439
219
440
MỘT SỐ MÔI TRƯỜNG NUÔI CẤY THƯỜNG QUY
441
220
Môi trường trong ống nghiệm
• Môi trường tăng sinh: tăng sinh

tất cả các vi khuẩn có trong mẫu
thử (BHI broth);
• Môi trường phong phú: tăng sinh

vi khuẩn đích và ức chế vi khuẩn
ngoại nhiễm có trong mẫu thử
(GN broth, Peptone kiềm).
442
Môi trường tăng sinh

BHI broth
Tăng sinh tất cả các loại vi khuẩn, ngoại

trừ H. influenzae.
443
221
Môi trường phong phú
GN broth
Phong phú Salmonella và Shigella
• Citrate và desoxycholate: ức chế vi

khuẩn Gram (+) và một số coliform.
• Mannitol cao hơn dextrose: hạn chế sự
phát triển của Proteus, Pseudomonas và
kích thích Salmonella, Shigella phát triển.
444

Selenite cystine broth
Phong phú chuyên biệt Salmonella.
• Sodium selenite: ức chế vi khuẩn Gram (+)

và hầu hết trực khuẩn Gram (-) dễ mọc,
ngoại trừ Proteus, Pseudomonas,
Salmonella.
• L-cystine: kích thích Salmonella phát triển.
445
222
Peptone kiềm
Phong phú chuyên biệt Vibrio.
• 0.5% NaCl: kích thích Vibrio phát triển.

• pH kiềm: ức chế hầu hết trực khuẩn đường ruột.
446
Môi trường đĩa thạch
• Môi trường không chọn lọc: vi

khuẩn có trong mẫu thử mọc
tốt (TSA, NA...).
• Môi trường phân biệt: vi khuẩn:

có trong mẫu thử mọc tốt với
khúm khuẩn đặc trưng (BA...).
447
223
Môi trường đĩa thạch
• Môi trường chọn lọc: vi khuẩn đích

mọc tốt và vi khuẩn ngoại nhiễm bị
ức chế (CAHI, CAVCN).
• Môi trường chọn lọc phân biệt: vi

khuẩn đích mọc tốt với khúm khuẩn
đặc trưng và vi khuẩn ngoại nhiễm bị
ức chế (MC, TCBS, HE...).
448
Môi trường phân lập

Thạch máu
Nuôi cấy phân lập các loại vi

khuẩn (ngoại trừ H. influenzae),
Phân biệt các loại kiểu hình tiêu
huyết (, β, ).
Thành phần môi trường:
• Môi trường cơ bản (Columbia Agar,
Sheep Blood Base Agar….)
• Máu cừu: 5 – 7%.
449
224
Thạch nâu
Nuôi cấy phân lập không chọn lọc và chọn lọc:

• CA: phân lập không chọn lọc;
• CAHI: phân lập chọn lọc Haemophilus;
• CAVCN: phân lập chọn lọc Neisseria.
Thành phần môi trường:

• Môi trường cơ bản (Columbia Agar, ….)
• Máu ngựa: 5 – 7%.
450

Mac Conkey Agar
Nuôi cấy phân lập chọn lọc trực khuẩn Gram ( - ), dễ mọc.
Đặc điểm thành phần môi trường:
• Crystal violet và bile salt: ức chế vi khuẩn Gram ( + ).
• Neural red: chỉ thị phân biệt lên men lactose.
Đặc điểm khúm khuẩn:

• Lên men lactose: khúm khuẩn màu hồng.
• Không lên men lactose: khúm khuẩn màu trắng.
451
225
Mac Conkey Agar
452

Salmonella Shigella Agar
Nuôi cấy phân lập chọn lọc Salmonella,

Shigella.
• Brilliant green và bile: ức chế vi khuẩn Gram ( + ).
• Nồng độ thiosulfate và citrate cao: hạn chế
coliform.
• Neural red: chỉ thị phát hiện lên men lactose.
• Thiosulfate và Fe3+: chỉ thị phát hiện sinh H2S
453
226
Salmonella Shigella Agar

• Shigella: khúm khuẩn có
màu trắng.
• Salmonella, Proteus: khúm
khuẩn có màu trắng, có thể
có tâm đen.
• Coliform: khúm khuẩn có
màu hồng.
454

Hektoen Enteric Agar
Nuôi cấy phân lập chọn lọc Salmonella, Shigella và các trực khuẩn
Gram ( - ), dễ mọc.
• Bile và fuchsin: ức chế vi khuẩn Gram ( + ).
• Salicin, sucrose: phân biệt Salmonella, Shigella với trực khuẩn Gram ( - )
không lên men lactose (Proteus…)
• Bromothymol blue và fuchsin: chỉ thị phát hiện lên men lactose.
• Thiosulfate và ferric amonium citrate: chỉ thị phát hiện sinh H2S.
455
227
Hektoen Enteric Agar

• Shigella: khúm khuẩn màu
xanh lá.
• Salmonella, Proteus:
khúm khuẩn có màu xanh
lá, có thể có tâm đen.
• Coliform: khúm khuẩn có
màu vàng.
456

Thiosulfate Citrate Bile Sucrose Agar (TCBS)
Nuôi cấy phân lập chọn lọc Vibrio.

• Thiosulfate và citrate với nồng độ cao trong
pH kiềm: ức chế Enterobacteriaceae.
• Ox bile: ức chế Enterococcus.
• Thymol blue và bromothymol blue: chỉ thị
lên men sucrose ngay cả khi trong điều kiện
môi trường kiềm mạnh.
457
228
Thiosulfate Citrate Bile Sucrose Agar (TCBS)

• V. cholerae, V. fluvialis, V. alginolyticus: khúm
khuẩn màu vàng.
• V. parahaemolyticus: khúm khuẩn màu xanh.
• Proteus, Staphlococcus: cũng có thể mọc và
cho khúm khuẩn màu vàng.
458

Môi trường sinh màu
Môi trường sinh màu: UrineSelect, Chromagar….

• Cơ chất của -glucosidase: thủy giải cơ chất cho sản
phẩm có màu xanh (Klebsiella, Enterococcus, Serratia).
• Cơ chất của -galactosidase: thủy giải cơ chất cho sản
phẩm có màu hồng (E. coli).
• Trytophan: phát hiện sinh indol (E. coli, P. vulgaris) và
deaminase cho sản phẩm có màu nâu (Proteus).
459
229
Môi trường sinh màu

• E. coli: khúm khuẩn màu hồng, indol ( + ).
• P. mirabilis: khúm khuẩn màu nâu cam, indol ( - ).
• P. vulgaris, Providencia, Morganella: khúm khuẩn
màu nâu cam, indol ( + ).
• Klebsiella: khúm khuẩn màu xanh biển đậm.
• Enterococcus: khúm khuẩn màu xanh biển nhạt.
• Vi khuẩn khác: khúm khuẩn màu trắng.
460
KỸ THUẬT ĐỊNH DANH

VI KHUẨN
Phạm Thái Bình

461
230
Mục đích của định danh
Giới (Kingdom)
Ngành (Phylum)
Lớp (Class)
Bộ (Order)
Họ (Family)
Giống (Genus)
Loài (Species)
• Biovar (biotype)
• Serovar (serotype)
• Pathovar (pathotype)
• Morphovar (Morphotype)
462
Căn cứ để định danh vi khuẩn
• Nhuộm: Gram/AFB
• Hình dạng tế bào
• Thử nghiệm sinh hóa

• Hệ thống sinh hóa
• Hệ thống tự động
• Khúm khuẩn
• Tính chất sinh hóa học
• Kháng nguyên
• Trình tự gen
463
231
ĐỊNH DANH
DỰA VÀO ĐẶC ĐIỂM HÌNH THÁI
464
Nguyên tắc
Dựa vào đặc điểm hình thái

để xác định hoặc phân
nhóm vi khuẩn trước khi
thực hiện định danh bằng
các phương pháp khác.
465
232
Soi tươi
Kỹ thuật soi tươi phát hiện

Treponema pallidum (xoắn
khuẩn giang mai).
466
Soi nhuộm Gram
Soi nhuộm Gram để phân

loại các nhóm vi khuẩn trước
khi thực hiện định danh.
467
233
Soi nhuộm Alkaline Methylen blue
Soi nhuộm Alkaline Methylen blue phát hiện Corynebacterium.
468
Soi nhuộm Ziehl Neelsen / Kinyoun
Soi nhuộm Ziehl Neelsen / Kinyoun phát hiện Mycobacterium.
469
234
ĐỊNH DANH
DỰA VÀO THỬ NGHIỆM SINH HÓA
470
Nguyên tắc
Thực hiện các thử nghiệm sinh hóa.

Đọc kết quả dựa trên sự thay đổi màu
sắc, tính chất của các thử nghiệm sinh
hóa để xác định ( + ) hoặc ( - ).
471
235
Nguyên tắc
Tra cứu vào hệ thống phân loại

(sơ đồ, bảng kết quả) để xác định
giống, loài vi khuẩn.
472
ĐỊNH DANH
BẰNG HỆ THỐNG SINH HÓA
473
236
Hệ thống sinh hóa định danh
Hệ thống sinh hóa định

danh (identification test kits)
là một hệ thống gồm nhiều
thử nghiệm sinh hóa tích
hợp lại và làm thành một hệ
thống để định danh.
474
Hệ thống sinh hóa định danh
Tùy vào nhóm vi khuẩn và hãng

sản xuất có sự khác nhau:
• Thử nghiệm sinh hóa;
• Số lượng thử nghiệm;
• Trình tự sắp xếp của thử nghiệm

trong hệ thống định danh.
475
237
Một số hệ thống sinh hóa định danh
IDS 14 GNR (Nam Khoa, Việt Nam)
476
IDS 14 GNR (Nam Khoa, Việt Nam)
477
238
API (bio Meriux, Pháp)
478
BBL Enterotube II (BD, Mỹ)
479
239
Remel RapID™ (Thermo, Anh)
480
Microbial ID (Key Diagnostics, Úc)
481
240
Công cụ hỗ trợ định danh
Dựa trên kết quả thử nghiệm

sinh hóa có trong hệ thống
và tra cứu hệ thống mã số /
phần mềm định danh để xác
định tên loài của vi khuẩn.
482
Cách xác định mã số định danh
• Đọc kết quả thử nghiệm sinh hóa của hệ thống.
• Kết quả ( - ) cho 0 điểm.
• Kết quả ( + ) cho điểm theo vị trí của thử nghiệm trong
nhóm (mỗi nhóm tối đa 3 thử nghiệm):
• Vị trí 1: cho 1 điểm
483
241
Cách xác định mã số định danh
• Số định danh: tổng số điểm từng nhóm.
• Mã số định danh: tập hợp các số định danh.
484
ĐỊNH DANH
BẰNG HỆ THỐNG ĐỊNH DANH TỰ ĐỘNG
485
242
Nguyên tắc
Hệ thống tự động thực hiện nuôi ủ, xác

định và biện luận kết quả định danh
dựa vào sự thay đổi (màu sắc, phát
huỳnh quang… ) của các giếng trên
thẻ định danh.
486
Thẻ định danh
Thẻ định danh gồm các

giếng, mỗi giếng thực
hiện cho một thử nghiệm
sinh hóa.
487
243
Thẻ định danh
Thành phần trong mỗi

giếng có cơ chất sinh màu
(chromogenic) hoặc cơ
chất phát huỳnh quang
(fluorogenic) để nhận diện
phản ứng ( + ) và ( - ).
488
Thẻ định danh
Khi vi khuẩn sinh trưởng

và biến dưỡng cơ chất
làm thay đổi màu sắc
hoặc làm phát huỳnh
quang ở mỗi giếng trong
thẻ định danh.
489
244
Hệ thống định danh tự động
Hệ thống tự động nhận

diện sự thay đổi này,
biện luận kết quả thử
nghiệm ( + / - ) và tra
cứu vào cơ sở dữ liệu
để định danh vi khuẩn.
490
Quy trình thực hiện
491
245
Một số hệ thống định danh tự động
Vitek – 2 (bio - Merieux)
492
Phoenix (BD)
493
246
MicroScan WalkAway (Beckman Coulter)
494
ĐỊNH DANH
DỰA VÀO CẤU TRÚC KHÁNG NGUYÊN
495
247
Nguyên tắc
Dựa vào cấu trúc kháng

nguyên liên kết với kháng
thể đặc hiệu để định danh
hoặc xác định vi khuẩn.
496
Phương pháp tụ
Tụ trực tiếp hoặc tụ latex để phát hiện hoặc định danh vi khuẩn.
497
248
Phương pháp sắc ký miễn dịch
Thực hiện thử nghiệm sắc ký miễn dịch (test nhanh) để xác định
hoặc định danh vi khuẩn.
498
ĐỊNH DANH
DỰA VÀO GIẢI TRÌNH TỰ GEN
499
249
Nguyên tắc
Gen 16S rRNA

• Hiện diện trên hầu hết tất cả các vi khuẩn.
• Chức năng không thay đổi theo thời gian.
• Độ dài trình tự (1540bp) đủ lớn để phân

tích thông tin.
• Chứa nhiều trình tự bảo tồn và đặc trưng

cho giống (genus) và loài (species) của
vi khuẩn.
500
Ngân hàng gen
Dữ liệu về trình tự DNA của gen 16S rRNA đã được xác định trên
một số lượng rất lớn các loài và được lưu trữ tại các ngân hàng
gen (GenBank):
• NCBI (National Center for Biotechnology Information: www.ncbi.nlm.nih.gov/
• EBI (European Bioinformatics Institute: www.ebi.ac.uk/
• DDBJ (DNA Data Bank of Japan: www.ddbj.nig.ac.jp/
• RDP (Ribosomal Database Project: www.rdp.cme.msu.edu/
501
250
502
ĐỊNH DANH
BẰNG HỆ THỐNG MALDI-TOF
503
251
Nguyên tắc
Định danh bằng dấu “vân tay sinh khối” (mass fingerprint).
504
Nguyên tắc
505
252
506
Định danh bằng MALDI-TOF
507
253
KỸ THUẬT
KHÁNG SINH ĐỒ
Phạm Thái Bình
508
KỸ THUẬT
1 KHÁNG SINH ĐỒ
PHƯƠNG PHÁP
ĐĨA KHÁNG SINH
509
254
Nguyên tắc
Dựa vào đường kính vòng vô khuẩn xung
quanh đĩa kháng sinh để biện luận vi
khuẩn đề kháng, trung gian hoặc nhạy
cảm theo tiêu chuẩn.
510
Tiêu chuẩn biện luận
511
255
Tiêu chuẩn biện luận
512
Môi trường và điều kiện nuôi ủ
Vi khuẩn Môi trường Điều kiện nuôi ủ Thời gian Ghi chú
Enterobacteriaceae MHA 35  2oC 16 - 18h
P. aeruginosa (16-18h); V. cholerae (16-18h)

Trực khuẩn Gram ( - ), 16 - 18h
MHA 35  2oC Acinotebacter (20-24h); B. cepacia (20-24h)
dễ mọc khác 20 - 24h
S. maltophilia (20-24h)
Staphylococci MHA 35  2oC 16 - 18h Oxacillin, methicillin, vancomycin sau 24h.
Enterococcus MHA 35  2oC / 5% CO2 16 - 18h Vancomycin sau 24h.
Streptococci
MHBA 35  2oC / 5% CO2 20 - 24h
N. meningitidis
Haemophilus HTM 35  2oC / 5% CO2 16 - 18h
N. gonorrhoeae GC 35  2oC / 5% CO2 20 - 24h
513
256
Vi khuẩn thử nghiệm
 Vi khuẩn thuần khiết (không bị
ngoại nhiễm).
 Lứa cấy trẻ (không quá 24 giờ).
 Huyền dịch tương đương độ đục
chuẩn 0,5McF (108cfu/mL)
514
515
257
516
517
258
Nguyên nhân sai sót về kỹ thuật
 Vi khuẩn không thuần và bị tạp nhiễm.
 Huyền dịch vi khuẩn không đúng độ đục chuẩn.
 Thời gian từ khi trãi vi khuẩn trên đĩa thạch cho đến khi đặt đĩa kháng sinh
quá lâu làm vi khuẩn bắt đầu tăng sinh.
 Thời gian hong khô bề mặt quá làm môi trường bị khô và giảm sự khuếch
tán kháng sinh.
518
Nguyên nhân sai sót về kỹ thuật
 Đặt đĩa kháng sinh khi bề mặt

thạch còn ướt.
 Đặt đĩa kháng sinh gần nhau làm

cho vòng vô khuẩn bị lệch, bị méo,
bị phủ lên đĩa kháng sinh khác.
 Nhiệt độ, khí trường, thời gian

nuôi ủ không đúng.
519
259
Nguyên nhân sai sót về nguyên vật liệu
 Môi trường làm KSĐ không đúng tiêu

chuẩn (TSA, NA…) hoặc môi trường
không đạt chất lượng.
 Độ dày môi trường không đạt chuẩn

(4mm) làm ảnh hưởng đến sự khuếch
tán của kháng sinh.
520
Nguyên nhân sai sót về nguyên vật liệu
 Bảo quản môi trường (quá lâu làm

môi trường bị khô, để môi trường bị
đông đá…).
 Đĩa kháng sinh không đạt chất lượng

hoặc giảm chất lượng do quá trình
bảo quản và sử dụng.
521
260
Lưu ý khi đọc kết quả
Proteus có thể mọc lan
vào bên trong vòng vô
khuẩn một số kháng sinh,
đo vòng ngoài, bỏ qua
phần vi khuẩn mọc lan.
522
Cotrimexazole có thể cho vi khuẩn tăng
sinh nhẹ bên trong vòng vô khuẩn, đo
vòng vô khuẩn rõ nét và không để ý
đến lớp vi khuẩn mọc nhẹ bên trong.
523
261
S. aureus kháng oxacillin và Enterococcus
kháng vancomycin nếu có vi khuẩn mọc
bên trong vòng vô khuẩn (không phải là vi
khuẩn tạp nhiễm) thì phải ghi nhận là
kháng dù có vòng vô khuẩn nhạy.
524
Trên MHBA đo vòng vô khuẩn, không phải vòng tiêu huyết.
525
262
Lưu ý khi trả kết quả cho lâm sàng
 Không được dùng tên biệt dược của

kháng sinh để trả lời kết quả kháng
sinh đồ, mà phải dùng tên hoạt chất.
 Không được trả lời cho lâm sàng

đường kính vòng vô khuẩn, mà chỉ
trả lời KSĐ là kháng, trung gian
hoặc nhạy với kháng sinh.
526
Lưu ý một số vi khuẩn không cần làm kháng sinh đồ thường quy
Một số vi khuẩn nhạy với kháng sinh và
không cần làm kháng sinh đồ thường quy,
chỉ làm khi có yêu cầu của lâm sàng do
bệnh nhân dị ứng với kháng sinh:
 S. pyogenes (nhạy Penicillin)
 Y. pestis (nhạy với Streptomycin)
527
263
Lưu ý kết quả kháng sinh đồ bất thường
Vi khuẩn Kháng sinh Kết quả kháng sinh đồ

bất thường
Enterobacteriaceae carbepenem không nhạy
C. freundii, Enterobacter, S. marcescens ampicillin, cephalothin, cefazolin nhạy
Proteus, Providencia, Klebsiella ampicillin nhạy
S. maltophilia carbepenem nhạy
H. influenzae aztreonam, carbepenem, 3rd không nhạy
cephalosporin, fluoroquinolone
N. gonorhoeae 3rd cephalosporin không nhạy
E. faecalis ampicillin, penicillin, kháng
Staphylococcus, Streptococcus, Enterococcus vancomycin, linezolid không nhạy
S. pneumoniae fluoroquinolon kháng
Streptococcus tiêu huyết β ampicillin, penicillin 3rd cephalosporin không nhạy
A. baumannii Colistin kháng
528
Lưu ý kết quả kháng sinh đồ có thể dựa vào kháng sinh khác
Kết quả Tiên đoán kết quả

kháng sinh đồ kháng sinh đồ
Cephalothin Cephapirin
Cephradine
Cephalexin
Cefaclor
Cefadroxil
Ampicillin Amoxicillin
Erythromycin Azithromycin
Clarithromycin
Dirithromycin
Tetracycline Doxycycline
Minocycline
529
264
Lưu ý kháng sinh đồ nhạy nhưng không hiệu quả trong điều trị
Vi khuẩn Kháng sinh
Shigella cephlosporin 1st, 2nd

Salmonella cephamycin Không nên trả lời kết quả KSĐ là
aminoglycosides nhạy mà phải xem là đề kháng
MRSA Tất cả β-lactams hoặc không trả lời kết quả KSĐ.
Enterococcus cephalosporins
aminoglycoside
clindamycin
cotrimexazole
530
Lưu ý vi khuẩn ban đầu nhạy sau đó trở nên kháng
 Một số vi khuẩn ban đầu nhạy với

Vi khuẩn Kháng sinh kháng sinh nhưng sau thời gian điều
Enterobacter cephalosporin 3th
Citrobacter trị (3 - 4 ngày) thì vi khuẩn trở nên đề
Serratia
kháng với kháng sinh đó.
Staphylococcus quinolons
 Thực hiện lại KSĐ trên vi khuẩn phân
lập được sau điều trị
531
265
Lưu ý kháng sinh đồ cần thực hiện theo bệnh phẩm
Bệnh phẩm Kháng sinh đồ Kháng sinh

Phân cần thực hiện ampicillin
KSĐ quinolone
Nước tiểu không nên thực erythromycin
hiện KSĐ azithromycin
clarithromycin
clindamycin
chloramphenicol
Dịch não tủy cần thực hiện ceftriaxone
KSĐ cefotaxime
532
Lưu ý phát hiện đề kháng bằng đĩa kháng sinh khác
Đĩa kháng sinh Vi khuẩn Phát hiện đề kháng

Cefoxitin 30µg Staphylococcus Penicillin M và các β-lactams
Oxacillin 1µg S. pneumoniae Penicillin G
533
266
KỸ THUẬT
2 KHÁNG SINH ĐỒ
PHƯƠNG PHÁP
XÁC ĐỊNH MIC
534
Định nghĩa MIC
MIC (Minimum Inhibitory Concentration): là nồng độ tối thiểu của kháng sinh
ức chế được vi khuẩn.
535
267
Ý nghĩa của xét nghiệm MIC
536
MIC có thể tiên đoán hiệu

quả của kháng sinh điều trị.
MIC của vi khuẩn B

Nồng độ
(pK/pD breakpoint)
MIC của vi khuẩn A
537
268
MIC giúp xác định liều

dùng của kháng sinh
phù hợp với bệnh nhân.
538
Chỉ định xét nghiệm MIC
Tiêu chuẩn biện luận KSĐ dựa trên giá trị MIC mà không có tiêu chuẩn biện luận
với ĐKS (Vancomycin với Staphylococcus sp., Colistin với Acinetobacter sp.)
539
269
Nhiễm trùng nặng mà chỉ còn kháng

sinh đặc trị nhưng kết quả KSĐ là trung
gian hoặc tác nhân nhiễm trùng là đa
kháng, cần có kết quả MIC để xem xét
nâng liều kháng sinh.
540
Nhiễm trùng dai dẵng ở vị trí thuốc khó tác

động (viêm nội tâm mạc bán cấp…).
Trường hợp cần chủ động liều dùng của

kháng sinh để tránh độc tính cho bệnh nhân.
541
270
PHƯƠNG PHÁP PHA LOÃNG KHÁNG SINH
TRONG THẠCH
542
Nguyên tắc
128g/mL 64g/mL 32g/mL 16g/mL 8g/mL 4g/mL
2g/mL 1g/mL 0.5g/mL 0.25g/mL 0.12g/mL Đối chứng
Kháng sinh được pha trong thạch với nồng độ giảm dần theo hệ số pha
loãng ½. Mỗi đĩa thạch chứa một nồng độ kháng sinh.
543
271
Môi trường: Điều kiện nuôi ủ:

 Vi khuẩn dễ mọc: MHA.  Vi khuẩn dễ mọc: 35  2oC / 16 – 20 giờ.
 Haemophilus: HTM Agar.  Haemophilus, Neisseria: 35  2oC / 20 –
 Neisseria: MHB + 5% máu cừu. 24 giờ.
 Vi khuẩn kỵ khí: Brucella Agar +  Vi khuẩn kỵ khí: 35  2oC / 42 – 48 giờ/
5µg/mL Hemin + 1µg/mL K1 + 5% khí trường kỵ khí.
máu cừu ly giải.  H. pylori: 35  2oC / 3 – 5 ngày / khí
 H. pylori: MHA + 5% máu ngựa. trường 5%O2.
544
Pha huyền dịch Pha loãng Dùng micropipet chấm mỗi vị trí 1 – 3 L. Mỗi vị
vi khuẩn McF 0.5 1/
100 trí tương ứng với một chủng vi khuẩn và cố định
trên tất cả các đĩa thạch. Nuôi ủ trong điều kiện
thích hợp.
545
272
4 µg/mL 2 µg/mL
546
PHƯƠNG PHÁP PHA LOÃNG KHÁNG SINH

TRONG MÔI TRƯỜNG LỎNG
547
273
Nguyên tắc
128 64 32 16 8 4 2 1 0.5 + -
Kháng sinh được pha trong môi trường lỏng với nồng độ giảm dần theo
hệ số pha loãng ½. Mỗi ống nghiệm có chứa một nồng độ kháng sinh.
548

 Vi khuẩn dễ mọc: Mueller Hinton broth  Vi khuẩn dễ mọc: 35  2oC / 16 –
(MHB). 20 giờ.
 Haemophilus: HTM broth.  Haemophilus, Streptococci,
 Streptococci, Neisseria: MHB + 5% Neisseria: 35  2oC / 20 – 24 giờ.
máu ngựa ly giải (LHB).
 Vi khuẩn kỵ khí: 35  2oC / 46 –
 Vi khuẩn kỵ khí: Brucella broth+
48 giờ/ khí trường kỵ khí.
5µg/mL Hemin + 1µg/mL K1 + 5% LHB.
549
274
128 64 32 16 8 4 2 1 0.5 + -
Pha huyền dịch Pha loãng Mỗi ống nghiệm chứa môi trường được cho
vi khuẩn McF 0.5 1/
100 vào 1% huyền dịch vi khuẩn (ngoại trừ ống nghiệm
chứng âm, chỉ cho môi trường mà không cho huyền dịch
vi khuẩn). Nuôi ủ điều kiện thích hợp.
550
551
275
552
553
276
554
PHƯƠNG PHÁP VI PHA LOÃNG KHÁNG SINH

TRONG MÔI TRƯỜNG LỎNG
555
277
Nguyên tắc
Kháng sinh được cố định

trong các giếng của bảng
nhựa theo dãy nồng độ với
hệ số pha loãng ½.
556

 Vi khuẩn dễ mọc: Mueller Hinton broth  Vi khuẩn dễ mọc: 35  2oC / 16 –
(MHB). 20 giờ.
 Haemophilus: HTM broth.  Haemophilus, Streptococci,
 Streptococci, Neisseria: MHB + 5% Neisseria: 35  2oC / 20 – 24 giờ.
máu ngựa ly giải (LHB).
 Vi khuẩn kỵ khí: 35  2oC / 46 –
 Vi khuẩn kỵ khí: Brucella broth+
48 giờ/ khí trường kỵ khí.
5µg/mL Hemin + 1µg/mL K1 + 5% LHB.
557
278
Pha huyền Pha loãng Lấy 100L huyền dịch vi khuẩn cho vào mỗi
dịch vi khuẩn 1/
100 trong
giếng (ngoại trừ giếng số 11, cho môi trường
McF 0.5 môi trường và không cho vi khuẩn để làm chứng âm).
Nuôi ủ trong điều kiện thích hợp.
558
MIC (-) (+)
559
279
Bổ sung chất chỉ thị
Biện luận kết quả dễ dàng hơn
Vi khuẩn mọc làm cho chất chỉ thị

chuyển từ màu xanh tím và đỏ.
MIC (-) (+)
560
PHƯƠNG PHÁP QUE KHUẾCH TÁN (E - TEST)
561
280
Nguyên tắc
Kết hợp giữa phương pháp khuếch tán và vi pha
loãng kháng sinh trên một que giá thể.
Que giá thể trên đó tẩm kháng sinh thành một dãy
có hàm lượng giảm dần.
Giá trị trên que giá thể tương ứng với giá trị MIC.
562
Nguyên tắc
Khi đặt que giá thể trên môi trường đã trãi
vi khuẩn, kháng sinh từ que khuyếch tán
ra môi trường theo gradient nồng độ và
ức chế sự phát triển của vi khuẩn tạo
thành vùng vô khuẩn có hình elip.
Điểm cắt của vùng vô khuẩn với que giá
thể là giá trị MIC.
563
281
564
565
282
Phạm Thái Bình
Mủ -
dịch tiết
Máu Phân
Nước
tiểu QUY TRÌNH XÉT NGHIỆM
Dịch Đường
não tủy
Đường
hô hấp
VI SINH LÂM SÀNG
sinh dục
566
Phạm Thái Bình
QUY TRÌNH
BỆNH PHẨM
XÉT NGHIỆM
MÁU
VI SINH LÂM SÀNG
567
283
Nguyên nhân gây nhiễm khuẩn huyết
Vi khuẩn xâm nhập

vào máu (Bacteremia:
du khuẩn huyết)
Hội chứng hệ thống đáp ứng viêm (Systemic

Inflammatory Response Syndrom: SIRS)
568
Nguồn gốc nhiễm khuẩn huyết
Từ các nhiễm trùng trong

cơ thể (viêm màng não, viêm
phổi, viêm bể thận...)
569
284
Nguồn gốc nhiễm khuẩn huyết
Nguồn gốc từ một số

bệnh truyền nhiễm (sốt
thương hàn, Brucella...)
570
Nguồn gốc của nhiễm khuẩn huyết
Sử dụng thiết bị xâm lấn

(truyền dịch, ống thông...)
571
285
Tác nhân gây nhiễm khuẩn huyết
J. Vandepitte, J. Verhaegen, K. Engbaek, P. Piot, C. C. Heuck (2003) Basic Laboratory

Procedures in Clinical Bacteriology, World Health Organization, Geneva,
572
Lấy, chuyên chở &

bảo quản bệnh phẩm
573
286
Chỉ định
Chỉ định cấy máu trước các trường
hợp nhiễm trùng có thể có du
khuẩn huyết, nhiễm trùng huyết:
 Sốt, ớn lạnh, lạnh run, tiếng thổi tim
(cardiac murmur);
 Nghi ngờ viêm nội tâm mạc;
 Có xuất huyết ở da hay niêm mạc,

xuất huyết dạng sao (splinder) trên
móng tay, choáng.
574
Thời điểm lấy mẫu
 Cấy máu trước khi bệnh nhân

dùng kháng sinh hệ thống.
 Bệnh nhân đang điều trị

kháng sinh nhưng các triệu
chứng của nhiễm trùng huyết
vẫn không thuyên giảm.
575
287
 Thời điểm tốt nhất để cấy máu là khi

bệnh nhân bị ớn lạnh hay đang lạnh
run trước khi sốt, hay lúc bệnh nhân
đang lên cơn sốt.
 Nên cấy máu hai thời điểm (cách

nhau 30 - 60 phút), tại hai vị trí lấy
máu khác nhau.
576
Cách lấy mẫu
 Lấy máu tĩnh mạch bằng phương pháp

vô trùng.
 Lượng máu cho mỗi lần cấy máu:

• Người lớn: 10mL.
• Trẻ em: 2 - 5mL
• Trẻ nhỏ (< 7 tuổi) và sơ sinh: 1 – 2mL
 Cho ngay vào môi trường cấy máu.
Basic Laboratory Procedures in Clinical Bacteriology, 2003, 2nd edition, WHO
577
288
Cách lấy mẫu
578
Cách lấy mẫu
579
289
Chuyên chở và bảo quản
 Bảo quản ở nhiệt độ thường.
 Chuyển mẫu đến phòng xét

nghiệm < 4 giờ.
580
Khảo sát trực tiếp
581
290
Cách thực hiện
Nhuộm Gram từ huyền dịch

môi trường cấy máu sau khi
nuôi ủ 35 – 37oC / 16 – 24 giờ.
582
Ý nghĩa
Tiên đoán tác nhân nhiễm trùng từ kết quả soi nhuộm.
583
291
Nuôi cấy
584
Môi trường cấy máu
Môi trường chai cấy máu hai pha:

 Pha lỏng (BHI broth, Sodium
Polyanethol Sulfonate, Resin).
 Pha đặc (BHI Agar).
585
292
Chai cấy máu được cấu tạo hai pha:
 Tránh ngoại nhiễm;
 Tách rời pha lỏng khỏi pha đặc.
586
Môi trường chai cấy máu tự động:

 Chỉ có pha lỏng (TSB, SPS, Resin);
 Đáy chai có gắn chất có khả năng

phát huỳnh quang khi có sự gia tăng
hàm lượng CO2 trong chai cấy máu.
587
293
Sodium Polyanethol Sulfonate (SPS):
 Kháng đông, nhờ đó vi khuẩn không bị

bẫy trong cục máu đông;
 Ức chế thực bào và bổ thể;
 Ức chế tác động của aminoglycosides.
588
Hệ thống cấy máu tự động
 Hệ thống chiếu một nguồn ánh

sáng kích thích để hoạt hóa và đo
mức phát quang ban đầu để ghi
nhận cường độ huỳnh quang nền;
 Cứ mỗi lần 10 - 15 phút hệ thống

tự động kiểm tra cường độ huỳnh
quang của chai cấy máu.
589
294
 Nếu có vi khuẩn, vi khuẩn sử

dụng chất dinh dưỡng làm gia
tăng hàm lượng CO2 và thay đổi
cường độ huỳnh quang trong
chai cấy máu.
590
591
295
592
Quy trình cấy máu
593
296
Quy trình cấy máu bằng môi trường hai pha
594
Quy trình cấy máu bằng hệ thống tự động
595
297
Ngoại nhiễm trong
cấy máu
596
Nguồn gốc ngoại nhiễm
Ngoại nhiễm vi khuẩn từ da:
 S. epidermidis
 P. acnes
 Clostridium spp
 Diphtheroids
Ngoại nhiễm vi khuẩn từ môi trường:
 Acinetobacter
 Bacillus spp
597
298
Nhận biết ngoại nhiễm
 Vi khuẩn phân lập được là các vi

khuẩn hoại sinh như Bacillus spp.
 Vi khuẩn cấy được trên hai chai

cấy máu của cùng một bệnh nhân
tại cùng một thời điểm hoặc hai
thời điểm khác nhau nhưng lại có
kết quả khác nhau.
598
Loại trừ ngoại nhiễm
 Cùng phân lập được từ hai chai cấy máu cấy từ một bệnh nhân.
 Cùng phân lập được từ một bệnh phẩm khác cũng trên bệnh
nhân đó.
 Vi khuẩn mọc nhanh (trong vòng 24 giờ).
 Vi khuẩn phân lập từ chai cấy máu chắc chắn là vi khuẩn gây
bệnh (S. typhi, S. pneumoniae, N. meningitidis)
599
299
Phạm Thái Bình
QUY TRÌNH
BỆNH PHẨM
XÉT NGHIỆM
DỊCH NÃO TỦY
VI SINH LÂM SÀNG
600
Nhiễm khuẩn hệ thần kinh trung ương
Nhiễm khuẩn hệ thần kinh

trung ương:
 Viêm màng não;
 Viêm não;
 Viêm màng não – viêm não;
601
300
Nguyên nhân gây nhiễm khuẩn hệ thần kinh trung ương
 Hàng rào máu – não: gây viêm

não (virus bại liệt…);
 Hàng rào máu – dịch não tuỷ: gây

viêm màng não (H. influenzae,
N. meningitidis, S. pneumoniae…);
602
Tác nhân vi khuẩn
603
301
604
Chỉ định
Dịch não tủy nên được chọc dò để khảo sát vi sinh lâm sàng trước
các bệnh nhân có các triệu chứng nghi ngờ viêm màng não.
Không chỉ định chọc dò dịch não tủy trước các bệnh nhân:
• Trẻ sơ sinh bị suy tim, suy hô hấp;
• Bệnh nhân có có dấu hiệu gia tăng áp lực nội sọ;
• Bệnh nhân bị nhiễm trùng vùng da nơi kim chọc dò đi qua để lấy dịch não tủy.
605
302
 Chọc dò dịch não tủy càng

sớm càng tốt, ngay sau khi
có chẩn đoán lâm sàng.
 Nên chọc dò dịch não tủy

trước khi bệnh nhân dùng
kháng sinh điều trị hệ thống.
606
Cách lấy mẫu
607
303
Cách lấy mẫu
608
 Bảo quản ở nhiệt độ thường,

không bảo quản lạnh (2 – 8oC)
hoặc đông.
 Chuyển đến PXN < 1 giờ.
 Nếu chuyển đến PXN > 1 giờ

bảo quản trong môi trường
Trans-Isolate (T-I).
609
304
610
Quan sát đại thể

 Độ đục (trong, vẩn đục hoặc đục hẳn như
nước vo gạo);
 Màu sắc (không màu, vàng, vàng chanh…);
 Có lẫn máu, mủ hoặc có cặn.
Conly JM, Ronald AR; 1983; Cerebrospinal fluid as a diagnostic body fluid; Am J Med; 75(1B):102-8.
611
305
Soi nhuộm Gram
 Thực hiện thường

quy (ngay cả khi không
có yêu cầu từ lâm sàng);
 Ý nghĩa: tiên đoán

tác nhân nhiễm trùng.
Viêm màng não do N. meningitidis
612
Soi nhuộm Gram
Viêm màng não do S. pneumoniae Viêm màng não do K. pneumoniae
613
306
Soi nhuộm Nigrosin
 Tìm sự hiện diện của Cryptococcus sp.
 Thực hiện khi có yêu cầu từ lâm sàng;
614
Soi nhuộm kháng acid
 Tìm sự hiện diện của trực

kháng acid để chẩn đoán
VMM do lao;
 Thực hiện khi có yêu cầu từ

lâm sàng.
615
307
Biện luận kết quả xét nghiệm sinh hóa
616
Biện luận kết quả soi nhuộm - sinh hóa
617
308
Nuôi cấy
618
Môi trường nuôi cấy
 Môi trường phân lập:

 Thạch nâu (CAXV);
 Thạch máu (BA)
 Môi trường dự phòng:

 BHI broth bổ sung XV;
 Thioglycolate broth
619
309
Kỹ thuật cấy
 Từ dịch não tủy thực hiện cấy một
chiều trên môi trường phân lập:
 Nếu DNT không ly tâm: 1 – 5 giọt;
 Nếu DNT ly tâm: 1 giọt cặn lắng.
 Từ môi trườngTrans-Isolate (T-I)

sau khi nuôi ủ thực hiện cấy ba
chiều trên môi trường phân lập.
 Thực hiện cấy DNT vào môi

trường dự phòng.
620
Quy trình cấy dịch não tủy
621
310
Quy trình cấy dịch não tủy
622
Phạm Thái Bình
QUY TRÌNH
BỆNH PHẨM
XÉT NGHIỆM
NƯỚC TIỂU
VI SINH LÂM SÀNG
623
311
Các dạng nhiễm khuẩn tiết niệu
Nhiễm khuẩn tiết niệu :

• Viêm niệu đạo;
• Viêm bàng quang;
• Viêm tuyến tiền liệt (ở nam giới);
• Viêm đài bể thận;
• Viêm thận;
• Áp xe thận;
624
Nguyên nhân gây nhiễm khuẩn tiết niệu
Nhiễm khuẩn ngược dòng

do vi khuẩn từ đường tiểu
tiện xâm nhập ngược dòng
và gây ra nhiễm khuẩn.
625
312
Nhiễm khuẩn tiết niệu

có nguồn gốc từ các
nhiễm khuẩn khác.
626
Nhiễm khuẩn có liên quan

đến đặt ống thông tiểu.
627
313
Tác nhân gây nhiễm khuẩn tiết niệu
628
Vi khuẩn thường trú đường tiết niệu
629
314
Hàm lượng vi khuẩn trong nhiễm khuẩn tiết niệu
630

631
315
Chỉ định
Chỉ định cấy nước tiểu

khi có dấu hiêu nghi ngờ
nhiễm khuẩn tiết niệu.
632
 Ngoại trú: lấy mẫu ngay khi có

chẩn đoán;
 Nội trú: lấy nước tiểu tốt nhất vào

buổi sáng, trong đêm bệnh nhân cố
nhịn tiểu cho đến khi lấy mẫu.
 Nên lấy mẫu trước khi bệnh nhân

sử dụng kháng sinh.
633
316
Cách lấy mẫu
Nước tiểu giữa dòng ở người lớn:

 Rửa tay sạch bằng xà phòng.
 Vạch âm môi (nữ) hoặc kéo phần
da quy đầu tụt ra sau (nam) và rửa
sạch bằng xà phòng và thấm khô
bằng gạc vô trùng.
 Tiểu bỏ phần đầu, lấy nước tiểu tiếp
theo khoảng 10-20mL. Sau đó, tiểu
bỏ phần còn lại.
634
Cách lấy mẫu
Nước tiểu ở trẻ em:

 Trước khi lấy nước tiểu cho bệnh nhi
uống nhiều nước;
 Cho bệnh nhi ngồi trên đùi mẹ, rửa sạch

bộ phận sinh dục ngoài bằng nước;
 Xi cho bệnh nhi tiểu và lấy nước tiểu khi

bệnh nhi bắt đầu tiểu.
635
317
Cách lấy mẫu
Nước tiểu qua ống

thông tiểu:
 Dùng alcohol sát
trùng van xả của
ống thông tiểu;
 Mở van và hứng
nước tiểu vào lọ
vô trùng.
636
Cách lấy mẫu
Các phương pháp khác:

 Chọc qua da trên xương mu;
 Nội soi bóng đái.
637
318
 Nhiệt độ phòng < 4 giờ.
 Nhiệt độ 2 – 8oC < 18 giờ.
638
639
319
Cách thực hiện
 Nước tiểu được lắc đều

và không ly tâm;
 Lấy 1 giọt (tương đương

50L) cho trên lame;
 Thực hiện nhuộm Gram.
640
Biện luận kết quả soi nhuộm Gram
Nếu có ít nhất 1 tế bào vi

khuẩn hoặc / và 1 bạch cầu
hiện diện trên một quang
trường, có thể nghi ngờ bệnh
nhân bị nhiễm trùng tiểu.
641
320
Biện luận kết quả soi nhuộm Gram
Nếu toàn phết nhuộm không

phát hiện hoặc có rất ít tế
bào vi khuẩn hoặc bạch
cầu, bệnh nhân có thể
không bị nhiễm trùng tiểu.
642
Nuôi cấy
643
321
Môi trường cấy nước tiểu
 Thường quy: môi trường

sinh màu (Uriselect 4,
CHROMagar™ Orientation...).
 Thay thế: thạch máu (BA)

và Mac Conkey Agar (MC).
644
Phương pháp cấy nước tiểu (định lượng)
645
322
646
647
323
Biện luận kết quả cấy nước tiểu
Phương pháp Hàm lượng Kết luận Ghi chú
lấy mẫu vi khuẩn
(cfu/mL)
Lấy trực tiếp từ bàng Bất kỳ Nhiễm trùng tiểu Thực hiện định danh & KSĐ.
quang (nội soi, chọc hút) Nguyên tắc đây là bệnh phẩm
vô trùng
Ống thông tiểu  103 Nhiễm trùng tiểu Thực hiện định danh & KSĐ.
Nước tiểu giữa dòng  105 Nhiễm trùng tiểu Thực hiện định danh & KSĐ.
Nước tiểu giữa dòng 104 - 105 Nghi ngờ nhiễm Trường hợp không có triệu
trùng tiểu chứng cần cấy lại nước tiểu.
Trường hợp có triệu chứng
hoặc tái phát cần thực hiện
định danh & KSĐ.
Nước tiểu giữa dòng  104 Không có nhiễm Không thực hiện định danh &
trùng tiểu KSĐ.
648
Nhiễm trùng tiểu đa số chỉ do

một tác nhân nhiễm trùng gây
ra, chỉ có khoảng 10% nhiễm
trùng tiểu là do hai tác nhân có
thể có mặt và cả hai đều góp
phần vào quá trình nhiễm trùng.
649
324
• Sự hiện diện nhiều tác nhân

nhiễm trùng khác nhau trong
nuôi cấy nước tiểu thường là do
ngoại nhiễm trong việc lấy mẫu.
• Bệnh nhân có đặt ống thông

tiểu có thể có nhiều tác nhân
gây nhiễm trùng tiểu.
650
Quy trình cấy nước tiểu
651
325
Quy trình cấy nước tiểu
652
Phạm Thái Bình
QUY TRÌNH
BỆNH PHẨM
XÉT NGHIỆM
ĐƯỜNG HÔ HẤP
VI SINH LÂM SÀNG
653
326
Nhiễm khuẩn đường hô hấp
Nhiễm khuẩn Nhiễm khuẩn

đường hô hấp trên đường hô hấp dưới
654
Nhiễm khuẩn đường hô hấp dưới
Viêm phế quản
655
327
Nhiễm khuẩn đường hô hấp dưới
Viêm phổi Áp-xe phổi
656
Nhiễm khuẩn đường hô hấp trên
 Viêm tai ngoài;

 Viêm tai giữa
657
328
 Viêm mũi;
 Viêm mũi hầu;
658
 Viêm xoang hàm;

 Viêm xoang sàng;
 Viêm xoang trán;
 Viêm xoang bướm;
 Viêm đa xoang.
659
329
 Viêm hầu họng;
 Viêm amidan
660
Tác nhân gây nhiễm khuẩn đường hô hấp dưới
661
330
Tác nhân gây nhiễm khuẩn đường hô hấp trên
662
Tác nhân gây nhiễm khuẩn đường hô hấp trên
663
331
Nhiễm khuẩn đường hô hấp trên (hầu họng)
Viêm họng do vi khuẩn và virus
664
Viêm họng do S. pyogenes Viêm họng do C. dipththeriae
665
332
Viêm họng do N. gonorrhoeae Viêm họng Candida sp.
666
Tác nhân thường trú vùng mũi hầu & hầu - họng
667
333
QUY TRÌNH XÉT NGHIỆM
VI SINH LÂM SÀNG
CẤY ĐÀM &

DỊCH HÚT KHÍ PHẾ QUẢN
668

669
334
Chỉ định
Viêm nhiễm đường hô hấp dưới

(viêm phổi, viêm phế quản cấp, cơn
cấp của viêm phế quản mạn...):
Ho có máu hay ho nhiều, đau ngực, khó
thở, có dấu hiệu đặc phổi như có râle
ẩm và rít; giảm tiếng rì rào phế nang; gỏ
đục khi khám phổi; phim phổi có thâm
nhiễm; có nang, có mủ.
670
 Càng ở giai đoạn sớm của bệnh

càng tốt, lấy mẫu ngay sau khi
có chẩn đoán lâm sàng.
 Nên lấy mẫu trước khi bệnh

nhân dùng kháng sinh hệ thống.
671
335
Cách lấy mẫu (Đàm)
672
Cách lấy mẫu (bệnh phẩm khác)
Dịch rửa phế quản

(BAL) qua nội soi.
673
336
Dịch chọc hút xuyên khí quản, màng phổi.
674
Dịch hút khí phế quản.
675
337
Dịch hút đàm trên khí quản qua đường mũi.
676
Bảo quản ở nhiệt độ phòng,

< 4 giờ.
677
338
678
 Có nhiều nước bọt ?
 Có mủ (purulent) không, thường

màu xanh hay vàng đục?
 Có mủ nhầy (muco-purulent) ?
 Có nhầy (mucoid) ?
679
339
Soi nhuộm Gram (x 100)
Thang điểm Barlet đánh giá mức độ tin cậy của bệnh phẩm đường hô
Tính
hấp dưới (quan tổng
sát vật kínhsố điểm và đanh giá chất
×10)
lượng bệnh
Tính phẩm
chất theo thang điểm: Điểm số
Số lượng tế bào bạch cầu / quang trường (10 – 25) +1
• ≥ 3 điểm: Tin cậy
Số lượng tế bào bạch cầu / quang trường (> 25) +2
• 1 – 2 điểm: Tin cậy vừa
Số lượng tế bào biểu mô / quang trường (10 - 25) -1
• biểu
Số lượng tế bào ≤ 0 mô
điểm
/ quangKhông (> cậy
trườngtin 25) -2
Có mủ, nhầy (đàm) hoặc có tế bào trụ (dịch khí phế quản) +1
680
Đánh giá theo thang điểm Barlet biến đổi

Số lượng bạch cầu / quang trường Số lượng biểu mô / quang trường Kết luận
 25 ≤ 10 Tin cậy
≤ 25  10 Không tin cậy
 25  10 Tin cậy vừa
≤ 25 ≤ 10 Tin cậy vừa
681
340
Mẫu đàm không tin cậy Mẫu đàm tin cậy
682
H. influenzae S.pneumoniae
683
341
M. catarrhlis K. pneumoniae
684
B. cepacia S. aureus
685
342
Nuôi cấy
686
 Thường quy:
 Thạch nâu có Bacitracin (CAHI)
 Mac Conkey Agar (MC)
 Nếu có yêu cầu:
 Tìm nấm: Sabouraund Agar (hoặc

môi trường cấy nấm tương đương)
687
343
Kỹ thuật cấy
Thường quy: cấy phân lập.
Khi có yêu cầu: cấy định lượng được áp dụng trên bệnh nhân viêm
phổi nặng hoặc thở máy.
688
Quy trình cấy đàm &

dịch hút khí phế quản
689
344
Quy trình cấy đàm thường quy
Tiêu chuẩn chọn vi khuẩn:

 Phù hợp với vi khuẩn nhìn thấy ở
vùng bạch cầu của soi nhuộm Gram;
 Vi khuẩn chiếm ưu thế (mọc ở

đường cấy thứ ba);
 Vi khuẩn chắc chắn là tác nhân

nhiễm trùng (S. pneumoniae,
H. influenzae, M. catarrhalis….)
690

VI SINH LÂM SÀNG
CẤY TAI – MŨI - XOANG
691
345
692
Chỉ định
Bệnh phẩm tai, mũi, xoang được

chỉ định lấy trước các trường
hợp viêm cấp tính hay mạn tính
các vùng tai – mũi - xoang:
 Viêm tai ngoài cấp tính
 Viêm tai giữa cấp hay mạn tính.
 Viêm xoang cấp hay mạn tính
 Viêm mũi cấp hay mạn tính
693
346
 Lấy mẫu ngay khi chẩn đoán.
 Tốt nhất là trước khi bệnh

nhân dùng kháng sinh hệ
thống hay tại chỗ.
694
Cách lấy mẫu (viêm tai ngoài)
 Nếu chưa bể mủ, sát trùng

da bằng cồn 70%, chờ khô,
sau đó chọc hút hay rạch
lấy mủ cho vào lọ vô trùng;
 Nếu đã bể mủ, lau sạch mủ

rồi dùng tăm bông vô trùng
ép nặn mủ thấm vào tăm
bông vô trùng.
695
347
Cách lấy mẫu (viêm tai giữa)
 Nếu cấp tính và chưa bể

mủ, bác sĩ chuyên khoa lấy
qua chọc hút xuyên màng
nhỉ cho vào lọ vô trùng;
 Nếu đã bể mủ hay chảy mủ

mạn tính, lau sạch mủ vùng
tai ngoài và dùng tăm bông
vô trùng thấm mủ.
696
Cách lấy mẫu (viêm xoang)
 Nếu cấp tính thì lấy quệt mũi

sau hoặc quệt mũi khe giữa;
 Nếu mạn tính, lấy mẫu thử là

mẫu sinh thiết hay dịch rửa
xoang bằng nước muối sinh
lý không có chất sát trùng.
697
348
Cách lấy mẫu (viêm mũi)
 Quệt mũi sau;
 Quệt mũi khe giữa.
698
Cách lấy mẫu (khảo sát tình trạng mang vi khuẩn)
Quệt mũi trước:

 Khảo sát tình trạng mang
S. pneumoniae, H. influenzae
ở các bệnh nhân trẻ em bị
nhiễm trùng hô hấp cấp;
 Điều tra tình trạng người lành

mang S. aureus.
699
349
 Bệnh phẩm tươi: nhiệt độ phòng, < 4 giờ.
 Bệnh phẩm trong môi trường Stuart

Amies: nhiệt độ phòng, < 24 giờ
700
701
350
Soi nhuộm Gram
S.pneumoniae H. influenzae
702
Nuôi cấy
703
351
 Thường quy:
 Thạch nâu có Bacitracin (CAHI)
 Mac Conkey Agar (MC)
 Nếu có yêu cầu:
 Tìm nấm: Sabouraund Agar

(hoặc môi trường cấy nấm
tương đương)
704
Quy trình cấy

tai – mũi - xoang
705
352
Quy trình cấy tai – mũi - xoang
706

VI SINH LÂM SÀNG
CẤY QUỆT HẦU HỌNG
707
353
708
Chỉ định
Quệt hầu họng được chỉ

định xác định nhiễm
trùng vùng hầu, họng do
vi khuẩn:
 Đau, rát vùng hầu, họng.
 Khám thấy niêm mạc hầu họng

sưng đỏ, phù nề, viêm amydan,
có màng mủ hay màng giả,
phù nề tiểu thiệt, luỡi đỏ dâu
tây, và sưng hạch cổ.
709
354
Chỉ định
Quệt hầu họng được chỉ định để

phát hiện người lành mang trùng:
 S. aureus
 N. meningitidis
 S. pyogenes
 C. diphtheriae
710
 Lấy mẫu ngay khi

chẩn đoán.
 Tốt nhất là trước

khi bệnh nhân dùng
kháng sinh hệ
thống hay tại chỗ.
711
355
Cách lấy mẫu
712
 Bệnh phẩm tươi: nhiệt độ phòng, < 4 giờ.

Amies: nhiệt độ phòng, < 24 giờ
713
356
714
Soi nhuộm Gram
Sự hiện diện của cầu khuẩn

Gram ( + ) không có giá trị vì
các dạng vi khuẩn này có thể
thấy nhiều trong quệt hầu họng
người bình thường.
715
357
Soi nhuộm tìm C. diphtheriae
Viêm họng do C. diphtheriae (Gram và Alkaline Methylen Blue)
716
Soi nhuộm tìm Candida
Viêm họng do C. albicans (Gram)
717
358
Soi nhuộm tìm N. gonorrhoeae
Viêm họng do N. gonorrhoeae (Gram)
718
Nuôi cấy
719
359
 Thường quy: thạch máu (BA);
 Nếu có yêu cầu tìm:

 C. diphtheriae: Loeffler (nuôi cấy tăng sinh) và
thạch máu có tellurite (nuôi cấy phân lập).
 C. albicans: Sabouraund Agar (hoặc môi

trường cấy nấm tương đương).
 N. gonorrhoeae: thạch nâu có VCN (CAVCN)
720
Viêm họng do S. pyogenes Viêm họng do C. diphtheriae

721
360
Viêm họng do N. gonorrhoeae Viêm họng do C. albicans

722
Quy trình cấy

quệt hầu họng
723
361
Quy trình cấy quệt hầu họng thường quy
724
Quy trình cấy quệt hầu họng tìm trực khuẩn bạch hầu
725
362
Phạm Thái Bình
QUY TRÌNH
BỆNH PHẨM
XÉT NGHIỆM
PHÂN
VI SINH LÂM SÀNG
726
Nhiễm khuẩn tiêu hóa
Tiêu chảy Viêm loét dạ dày – tá tràng;
727
363
Tiêu chảy
• Tiêu chảy là trạng thái đi phân

lỏng và liên tục.
• Nguyên nhân chủ yếu là do

nhiễm khuẩn đường tiêu hóa.
728
Tiêu chảy
 Tiêu chảy cấp: đi tiêu > 3

lần/ ngày và tính chất phân
thay đổi: loãng, có nước.
 Tiêu chảy kéo dài: tiêu

chảy > 14 ngày.
 Hội chứng lỵ: đau bụng,

mót rặn, tiêu chảy phân có
đàm máu.
729
364
Tác nhân gây tiêu chảy
730

731
365
Chỉ định
 Khi bệnh nhân bị tiêu chảy hoặc

bị các rối loạn tiêu hoá nghi ngờ
do bị nhiễm trùng tiêu hóa;
 Tầm soát vi khuẩn gây bệnh

như Salmonella, Shigella,
V. cholerae trên người lành
mang trùng trong kiểm soát vệ
sinh thực phẩm.
732
 Nên lấy vào giai đoạn sớm,

càng sớm càng tốt của bệnh.
 Lấy phân khảo sát trước khi

bệnh nhân dùng kháng sinh.
733
366
Cách lấy mẫu (Phân tươi)
Hướng dẫn cách Bọc màng bồn cầu bằng màng Bài tiết phân
lấy mẫu bọc thực phẩm hoặc giấy báo
Chuyển mẫu đến Bảo quản mẫu Bỏ bệnh phẩm Chọn mẫu phân cho
phòng xét nghiệm sau khi thu mẫu vào lọ
734
Cách lấy mẫu (Quệt hậu môn)

 Thường được áp dụng trong trường
hợp tìm người lành mang trùng;
 Làm ướt tăm bông bằng cách nhúng

vào nước muối sinh lý vô trùng.
 Nhét tăm bông vào sâu trong hậu

môn từ 2 - 3cm và xoay đều.
 Rút tăm bông khỏi hậu môn và kiểm

tra xem có phân hiện diện trên tăm
bông hay không. Nếu không có thực
hiện lại bằng một tăm bông khác.
735
367
Cấy phân tìm Salmonella, Shigella, V. cholera

và các vi khuẩn gây bệnh thường gặp:
 Phân hoặc quệt phân tươi: < 4 giờ, nhiệt

độ phòng.
 Phân được bảo quản trong môi trường

chuyên chở Cary Blair, < 48 giờ, nhiệt độ
thường hoặc 2 – 8oC
736
737
368
Quan sát đại thể mẫu phân và ghi

nhận các tính chất:
• Lỏng hay đặc?
• Có nhầy, có máu không?
• Màu sắc (trắng, vàng, nâu đen)?
• Có giun sán không?
738
Soi nhuộm Gram từ mẫu phân
Mẫu phân ở người bình thường và tiêu chảy do Salmonella (Gram)
739
369
Soi nhuộm phân tìm V. cholerae
Peptone
kiềm
Soi tươi
740
Soi nhuộm phân tìm V. cholerae
Peptone
kiềm
Nhuộm Gram
741
370
Soi phân tìm C. jejuni
Soi tươi dưới kính

hiển vi nền đen
hoặc kính hiển vi
đảo pha: vi khuẩn di
động như tên bắn.
742
Soi phân tìm C. jejuni
Nhuộm Gram: trực

khuẩn Gram (-) có
hình chữ S, hình
dấu ngã.
743
371
Soi phân tìm hồng cầu - bạch cầu
744
Soi phân tìm bạch cầu

Tác nhân Hiện diện của bạch cầu
Shigella (+)
Salmonella ( +/- )
EPEC (-)
ETEC (-)
EHEC (STEC) (+)
EAEC (+)
EIEC (+)
Campylobacter (+)
Y. enterolitica ( +/- )
C. difficile ( +/- )
V. cholerae (-)
S. aureus (-)
Rotavirus (-)
745
372
Tìm hồng cầu trong phân
Một số bệnh lý có thể

gây chảy máu trong
đường tiêu hóa như loét
dạ dày, loét tá tràng, ung
thư dạ dày, viêm loét đại
tràng, polyp đại tràng và
ung thư đại tràng.
746
Nuôi cấy
747
373
Môi trường nuôi cấy thường quy
• GN broth hoặc Selenite cystine;

• Mac Conkey Agar (hoặc EMB);
và
• Salmonella Shigella Agar (hoặc:

Hektoen enteric Agar, XLD Agar)
748
Môi trường nuôi cấy thường quy
Salmonella trên SS / HE / XLD Agar Shigella trên SS / HE / XLD Agar
749
374
Môi trường nuôi cấy V. cholerae
• Peptone kiềm;

• TCBS Agar.
750
Quy trình cấy phân
751
375
Cấy phân thường quy
Cary
GN broth SS (HE/XLD) &
Blair Chọn khúm khuẩn nghi
(Selenite F), MC (EMB),
ngờ vi khuẩn gây bệnh
37oC / 4 – 8h 37oC / 16 – 24h
752
Xác định E. coli gây bệnh đường ruột
753
376
Cấy phân tìm V. cholerae – Nuôi cấy
0.5% NaCl: kích thích Thiosulfate Citrate Bile Sucrose
Vibrio phát triển. Agar (TCBS):
pH kiềm (pH = 8): ức chế • Thiosulfate và citrate với nồng độ
trực khuẩn đường ruột cao trong pH kiềm: ức chế

Enterobacteriaceae;
• Ox bile: ức chế Enterococcus.
• Sucrose: lên men sucrose
• Thymol blue và bromothymol blue:

Peptone kiềm, chỉ thị pH trong điều kiện môi
Cary Blair
37oC / 4 – 8h TCBS Agar, trường kiềm mạnh
37oC / 16 – 24h
754
Cấy phân tìm V. cholerae – Định danh
Oxidase ( + ) Lên men

glucose ( + ) Mọc trên TCBS
Indol
Di động
Citrate
Lên men: Sucrose ,
Arabinose, Mannitol
LDC
755
377
Cấy phân tìm V. cholerae – Xác định serogroup
V. cholerae
O1 antiserum
O139 antiserum • V. cholerae O1
Huyền dịch vi khuẩn
• V. cholerae O139
• V. cholerae non - O1/139

V. cholerae O1 và O139: có thể gây bệnh tả;
V. cholerae non - O1/139: không gây tả.
756
Cấy phân tìm V. cholerae – Xác định biotype

V. cholerae O1
Thử nghiệm Cổ điển Eltor

Voges Proskauer (VP) (-) (+)
CAMP (-) (+)
Tiêu huyết trên thạch máu  
Polymycin B 50UI S R
Ngưng kết hồng cầu gà (-) (+)
Basic Laboratory Procedures in Clinical Bacteriology, 2003, 2 nd edition, WHO
757
378
Cấy phân tìm V. cholerae – Xác định biotype
V. cholerae O1
Đặc điểm Cổ điển Eltor

Tồn tại trong thức ăn, nước uống Ngắn Dài
Tỷ lệ người mang vi khuẩn có / không có triệu chứng 1 / 10 1 / 50 – 100
Đáp ứng miễn dịch sau khi khỏi bệnh 100% 90%
Basic Laboratory Procedures in Clinical Bacteriology, 2003, 2 nd edition, WHO
758
Cấy phân tìm V. cholerae – Xác định serotype
V. cholerae O1
Ngưng tụ với
Ogawa antiserum
Serotype antiserum
Inaba antiserum
Nước muối sinh lý
Ogawa Inaba
Huyền dịch vi khuẩn Ogawa (+) (-)
Inaba (-) (+)
Hikojima (+) (+)
759
379
Cấy phân tìm V. cholerae – Kháng sinh đồ
CLSI, Performance Standards for Antimicrobial Susceptibility Testing; Informational Supplement

2010. 2010, Clinical and Laboratory Standards Institute.
760
Cấy phân tìm Salmonella – Shigella từ người lành
Mẫu phân
Cấy vào môi trường tăng Cấy vào môi trường Chọn khúm khuẩn Định danh sàng lọc:
sinh (GN, Selenite F), phân lập (SS / HE / nghi ngờ Salmonella, • KIA
37oC, 4 - 6 giờ XLD), 37oC, 16-24 giờ Shigella. • PAD (khúm khuẩn sinh H2S)
761
380
Cấy phân tìm Salmonella – Shigella từ người lành
Chọn vi khuẩn:
Định danh xác định
• KIA: L ( - ), H2S ( + )
• PAD: ( - )
Chọn vi khuẩn:
• KIA: L ( - ), H2S ( - )
762
Cấy phân tìm V.cholerae từ người lành
Mẫu phân
Cấy vào môi trường Cấy vào môi trường Chọn khúm khuẩn Định danh sàng lọc:
tăng sinh (Peptone phân lập (TCBS), 37oC, nghi ngờ V. cholerae. • KIA
kiềm), 37oC, 4 - 6 giờ 16-24 giờ
763
381
Cấy phân tìm V.cholerae từ người lành
Định danh xác định:

• Di động
• Khử nitrate
• Indol
Oxidase ( + )
• Citrate
Chọn vi khuẩn trên Trực khuẩn Gram ( - ) • Lysin decarboxylase
KIA (G+, L-, H2S-) • Ornithin decarboxylase

• Lên men Sucrose
• Lên men Arabinose
• Lên men Mannitol
764
Phạm Thái Bình
QUY TRÌNH
BỆNH PHẨM
XÉT NGHIỆM
MỦ & DỊCH TIẾT
VI SINH LÂM SÀNG
765
382
Mủ và dịch tiết
Mủ và dịch tiết là chất xuất tiết

hình thành trong quá trình
viêm, hoại tử,.. do xâm nhập vi
khuẩn của một khoang, mô,
hoặc cơ quan của cơ thể.
766
Mủ và dịch tiết
Mủ và dịch tiết có thành

phần là bạch cầu đa nhân,
các vi khuẩn xâm lấn, hỗn
hợp dịch cơ thể và fibrin.
767
383
Nhiễm khuẩn mủ & dịch tiết
 Nhiễm khuẩn da và mô mềm.
 Nhiễm khuẩn xương – khớp.
 Nhiễm khuẩn ổ bụng.
768
Nhiễm khuẩn da và mô mềm
 Nhiễm khuẩn bề mặt da;
 Nhiễm khuẩn đơn giản: chốc, viêm quầng, viêm mô tế bào;
 Nhiễm khuẩn mạch lươn;
 Nhiễm khuẩn hoại tử;
 Nhiễm khuẩn liên quan đến vết cắn của thú vật;
 Nhiễm khuẩn liên quan đến phẫu thuật và suy giảm miễn dịch.
769
384
Nhiễm khuẩn bề mặt da
 Vết, lát
 Sẹo lồi;
 Bóng nước;
 Mụn mủ;
770
Nhiễm khuẩn bề mặt da
A. Dát sần B. Nhọt
C. Mụm mủ D. Tróc vảy
771
385
Nhiễm khuẩn đơn giản
 Chốc lở;
 Viêm nang lông;
 Viêm quầng; Chốc lở Viêm nang lông
 Viêm mô tế bào;
 ….
Viêm quầng Viêm tế bào
772
Mạch lươn
Mạch lươn là bệnh lý loét da dai dẳng

kèm theo rỉ mủ với những hang hốc và
đường rò ngoằn ngoèo ăn sâu dưới da.
773
386
Nhiễm khuẩn hoại tử
Hoại tử là tình trạng các

mô cơ thể dần chết đi:
 Hoại tử khô;
 Hoại tử ướt;
 Hoại tử khí;
 Hoại tử nội
774
Nhiễm khuẩn vết cắn
775
387
Nhiễm khuẩn do phẩu thuật
776
Nhiễm khuẩn do phẩu thuật
777
388
Nhiễm khuẩn xương khớp
Nhiễm khuẩn xương và

khớp thường xảy ra khi các
vi khuẩn đến theo dòng máu
từ nơi bị nhiễm khuẩn (vết
thương, ung nhọt, nơi khác
trong cơ thể) và tấn công
vào xương và khớp.
778
Viêm khớp
779
389
Viêm tủy xương
780
Nhiễm trùng ổ bụng
 Viêm phúc mạc;
 Nhiễm trùng đường mật;
 Áp xe lách;
 Viêm ruột thừa;
 Viêm túi thừa;
 Nhiễm trùng sau khi mất tính toàn vẹn

ruột do chấn thương hoặc phẫu thuật
781
390
Nhiễm trùng ổ bụng
782
Tác nhân gây nhiễm khuẩn da – mô mềm
783
391
Tác nhân gây nhiễm khuẩn phẩu thuật
784
Tác nhân gây nhiễm khuẩn xương – khớp
785
392
Tác nhân gây nhiễm khuẩn ổ bụng
786

787
393
Chỉ định
Mủ và dịch tiết được chỉ định trong các trường hợp:
 Mủ áp xe.
 Vết thương nhiễm trùng, bao gồm các vết loét, cắt, lở, mổ
hậu phẩu, loét do nằm lâu.
 Các mạch lươn.
 Các mạch dẫn từ xoang hay hạch bạch huyết.
 Các dịch tiết như, khớp, màng bụng.
 Các mẫu nạo mủ xương khi giải phẩu
788
Lấy mẫu ngay khi có

chẩn đoán và trước
khi bệnh nhân sử
dụng kháng sinh.
789
394
Cách lấy mẫu (mủ áp xe, dịch màng bụng, dịch khớp)
 Lấy bằng phương pháp vô trùng

(khi làm tiểu phẩu, sau khi sát
trùng vùng da bên ngoài và chờ
khô, chọc kim hút lấy mủ hay
chất dịch)
790
Cách lấy mẫu (mủ áp xe, dịch màng bụng, dịch khớp)
 Mủ hoặc chất dịch được

vào lọ vô trùng hoặc có thể
để nguyên ống kim hút mủ.
Có thể tẩm mủ hoặc dịch
tiết vào tăm bông.
791
395
Cách lấy mẫu (vết thương nhiễm trùng)
 Lau sạch vùng da lành chung quanh với

cồn 70%.
 Lau sạch mủ trên vết thương bằng gạc

vô trùng thấm nước muối sinh lý vô trùng.
 Dùng tăm bông vô trùng để quệt lấy mủ,

chất dập nát, hay mô (ngay dưới lớp mủ
đã chùi sạch) hoặc có thể lấy mẫu và cho
vào lọ vô trùng.
792
Cách lấy mẫu (nạo mủ hay mô khi giải phẩu)
Lấy bằng tăm bông

hoặc lấy trực tiếp và
cho vào lọ vô trùng.
793
396
Cách lấy mẫu (mạch lươn hay mạch dẫn)
Dùng tăm bông mãnh

vô trùng luồn vào
mạch lươn; hoặc dùng
pipette Pasteur nhựa
vô trùng hút lấy mủ
cho vào lọ vô trùng.
794
 Bệnh phẩm tươi, nhiệt độ phòng, < 4 giờ;

Amies, nhiệt độ phòng, < 24 giờ.
795
397
796
Đánh giá bệnh phẩm về màu sắc,

mùi hoặc các tính chất khác (đặc,
lỏng, nhầy…) với các bệnh phẩm
không chứa trong tăm bông:
 Màu sắc của mủ và dịch tiết có thể
thay đổi từ vàng xanh đến nâu đỏ
 Mủ hoặc dịch tiết có thể không mùi

cho đến có mùi thối, tanh hoặc hăng.
797
398
Soi nhuộm Gram
798
Nuôi cấy
799
399
Môi trường cấy mủ - dịch tiết
 Mac Conkey Agar (MC).
Môi trường dự phòng:
 BHI broth
hoặc:
 Thioglycolate broth.
800
Quy trình cấy mủ & dịch tiết
801
400
Quy trình cấy mủ - dịch tiết
802
Phạm Thái Bình
QUY TRÌNH
BỆNH PHẨM
XÉT NGHIỆM
ĐƯỜNG SINH DỤC
VI SINH LÂM SÀNG
803
401
Nhiễm khuẩn đường sinh dục
Viêm niệu đạo

Viêm cổ tử cung
Loét sinh dục Viêm âm đạo
804
Nguyên nhân gây nhiễm khuẩn đường sinh dục
Nhiễm khuẩn lây qua đường tình

dục (lậu, giang mai, sùi mào gà…).
805
402
Nguyên nhân gây nhiễm khuẩn đường sinh dục
Nhiễm khuẩn do sự phát triển

quá mức của vi khuẩn, vi nấm
có trong đường sinh dục (viêm
âm đạo…).
806
Vi sinh vật thường trú đường sinh dục
• Corynebacterium
• Neisseria sp (không gây bệnh)
• Streptococci ( và  hemolytic)
• Lactobacillus
• Enterococcus
• Trực khuẩn Gram (-), dễ mọc
• S. epidermidis
• C. albicans và nấm men khác
• Vi khuẩn kỵ khí (Mobiluncus spp… )
807
403
Tác nhân gây viêm niệu đạo
Tác nhân gây viêm niệu đạo

thường gặp ở nam và nữ:
• Neisseria gonorrhoeae
• Chlamydia trachomatis
808
Tác nhân gây viêm âm đạo và viêm cổ tử cung
• Viêm âm đạo:
• Gardnerella vaginalis
• Sự phát triển quá mức của

Candida albicans và vi khuẩn kỵ
khí (Mobiluncus spp… )
• Viêm cổ tử cung: Neisseria

gonorrhoeae, Chlamydia trachomatis.
809
404
Tác nhân gây loét sinh dục
• Human herpesvirus
• Treponema pallidum
• Haemophilus ducreyi
• Klebsiella granulomatis
• Chlamydia trachomatis
810

811
405
Chỉ định và thời điểm lấy mẫu
• Khi nghi ngờ nhiễm khuẩn

đường sinh dục.
• Lấy mẫu ngay khi chẩn

đoán và trước khi bệnh
nhân dùng kháng sinh.
812
Cách lấy mẫu (nam)
 Tụt da qui đầu ra sau, dùng cồn 70%

lau sạch da qui đầu, chờ khô. Vuốt nhẹ
dương vật dọc theo ống đái để ra cho
được một giọt mủ và thấm giọt mủ lên
một que tăm bông vô trùng.
 Nếu bệnh nhân không vuốt được mủ,

có thể dùng que gòn mãnh luồn vào
ống đái sâu khoảng 3 - 4 cm rồi vừa
xoay nhẹ vừa rút ra.
813
406
Cách lấy mẫu (nữ)
Bệnh nhân được nằm trên bàn khám phụ

khoa, rửa sạch bộ phận sinh dục ngoài
bằng nước, thấm khô, sau đó cho mỏ vịt
vào. Dùng tăm bông Rayon quệt lấy
huyết trắng ở thành sau của âm đạo.
814
 Bệnh phẩm tươi: nhiệt độ

phòng, < 4 giờ.
 Bệnh phẩm trong môi

trường Stuart Amies: nhiệt
độ phòng, < 24 giờ.
815
407
816
Soi nhuộm Gram (bệnh phẩm mủ niệu đạo từ nam)
Quệt niệu đạo bình thường:
 < 4 bạch cầu / quang trường.
Niệu đạo bình thường
817
408
Viêm niệu đạo không do lậu cầu:
 > 4 bạch cầu / quang trường.
và
 không có song cầu Gram ( - ).
Viêm niệu đạo không do lậu
818
Nhiễm trùng do lậu cầu:
và / hoặc
 có song cầu Gram ( - ).
Viêm niệu đạo do lậu
819
409
Soi tươi (bệnh phẩm quệt âm đạo)
Soi tươi quệt âm đạo để tìm:
 Hồng cầu
 Bạch cầu
 Clue cell
 Trichomonas vaginalis;
 Candida albicans.
820
821
410
822
C. albicans soi tươi trong nước muối sinh lý và KOH 10%
823
411
Soi nhuộm Gram (bệnh phẩm quệt âm đạo)
Quệt âm đạo bình thường:

 < 5 bạch cầu / quang trường,
 Trực khuẩn Gram ( + ),
thường là Lactobacillus.
824
Quệt âm đạo bình thường (Gram)
825
412
Nhiễm trùng do G. vaginalis:

 < 5 bạch cầu / quang trường.
 Không có các trực khuẩn
Gram ( + ).
 Có nhiều trực khuẩn Gram
( + / - ) nhỏ quanh tế bào.
826
G. vaginalis (Gram)
827
413
Nhiễm trùng do C. trachomatis

hoặc viêm cổ tử cung:
 Không có vi khuẩn.
828
C. albicans (Gram) Mobiluncus (Gram)
829
414
Source: Nugent RP, Krohn MA, Hillier SL. Reliability of diagnosing bacterial vaginosis is improved by
a standardized method of gram stain interpretation. J Clin Microbiol. 1991;29:297-301.
830
Soi nhuộm Gram (bệnh phẩm quệt cổ tử cung)
Viêm cổ tử cung:
831
415
Soi nhuộm Gram (bệnh phẩm quệt cổ tử cung)
Viêm cổ tử cung do C. trachomatis Viêm cổ tử cung do N. gonorrhoeae
832
Ý nghĩa soi nhuộm Gram tìm N. gonorrhoeae
Độ nhạy: 50 - 70%
Độ đặc hiệu: 50 – 90%
833
416
Soi tươi tìm Treponema pallidum
Soi tươi dưới kính hiển vi nền đen
834
Soi nhuộm Gram tìm Haemophilus ducreyi
Soi nhuộm Gram tìm H. ducreyi từ vết loét hạ cam
835
417
Nuôi cấy
836
N. gonorrhoeae: thạch nâu có H. ducreyi: thạch nâu có

vancomycin-colistin-nystatine (CAVCN). vancomycin.
837
418
G. vaginalis: thạch máu có Colistin, C. albicans: Sabouraund Agar

Nalidixic Acid, Amphotericin B (hoặc môi trường tương đương)
838
Quy trình cấy bệnh phẩm

đường sinh dục
839
419
Quy trình cấy tìm lậu (nuôi cấy)
Cấy phân lập 35oC/ 5%CO2/

trên CAVCN 12-24h
Bệnh phẩm
Chọn khúm khuẩn đặc trưng

• Định danh
• Kháng sinh đồ
840
TỔNG KẾT
841
420
TT Nội dung Số câu
1. Phân biệt kháng sinh với chất sát khuẩn 1

2. Nêu tên các cơ chế tác động của kháng sinh 2
3. Nêu tên các cơ chế đề kháng kháng sinh 2
4. Kỹ thuật soi nhuộm Gram (nguyên tắc, cách tiến hành, 10
sai lầm thường gặp)
5. Kỹ thuật kháng sinh đồ bằng đĩa kháng sinh (yêu cầu kỹ 3
thuật của phương pháp)
6. Kỹ thuật kháng sinh đồ MIC (xác định được MIC) 2
842
7. Nhiễm khuẩn huyết 10

• Lấy mẫu: 10mL máu ở người lớn, bảo quản nhiệt độ phòng, vận
chuyển trong 4 giờ;
• Soi nhuộm Gram: lấy huyền dịch môi trường sau khi nuôi ủ;
• Môi trường nuôi cấy: chai cấy máu;
• Quy trình cấy: thời gian trả kết quả; ngoại nhiễm trong cấy máu
843
421
8. Viêm màng não (dịch não tủy) 5

• Lấy mẫu: bảo quản nhiệt độ phòng, vận chuyển trong 1 giờ;
• Soi nhuộm Gram: tiên đoán tác nhân gây bệnh;
• Môi trường nuôi cấy: thạch nâu;
• Kỹ thuật cấy: cấy 1 chiều;
9. Đàm 5
• Lấy mẫu: bảo quản nhiệt độ phòng, vận chuyển trong 4 giờ;
• Soi nhuộm Gram: tiêu chuẩn đánh giá độ tin cậy;
• Môi trường nuôi cấy: thạch nâu có Bacitracin, thạch máu, Mac
Conkey Agar
• Kỹ thuật cấy: cấy 3 chiều;
844
10. Nước tiểu 10

• Lấy mẫu: nước tiểu giữa dòng, bảo quản nhiệt độ phòng, vận
chuyển trong 4 giờ;
• Soi nhuộm Gram: tiêu chuẩn biện luận;
• Quy trình cấy: tiêu chuẩn biện luận, ngoại nhiễm trong cấy
nước tiểu.
845
422

QCC - Xét nghiệm Vi sinh PDF

Uploaded by

Document Information

Original Title

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

QCC - Xét nghiệm Vi sinh PDF

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

KỸ THUẬT Y HỌC

CHUYÊN NGÀNH XÉT NGHIỆM

Vi sinh đại cương

Kỹ thuật xét nghiệm vi sinh thường quy

Quy trình xét nghiệm vi sinh thường quy

ĐẠI Miễn dịch vi sinh vật

CƯƠNG Kháng sinh

Vi khuẩn gây bệnh

PHẠM THÁI BÌNH

Danh pháp vi khuẩn

 Danh pháp chính thống: tên gọi vi khuẩn Giới (Kingdom)

của loài (từ thứ hai). Loài (Species)

Kích thước trung bình của vi khuẩn:

• Chiều rộng: 0.2 - 2µm Bacillus cereus

Hình thể và kích thước của vi khuẩn

Tất cả các vi khuẩn đều có:

Cấu trúc của vi khuẩn

• Cấu tạo với thành phần chính là

• Cấu tạo với thành phần chính là

Cấu trúc của vi khuẩn

• Tế bào chất ở dạng keo với 80% là

• Vùng nhân là nơi chứa đựng thông

Sinh lý của vi khuẩn

Nguồn dinh dưỡng ở vi khuẩn:

Cơ chế dinh dưỡng:

• Sự dinh dưỡng được tiến hành nhờ hệ thống enzyme:

• Enzyme ngoại bào: do vi khuẩn tiết ra để phân hủy thức ăn;

Sinh lý của vi khuẩn

Tự dưỡng hóa năng CO2 Hợp chất vô cơ Vi khuẩn lưu huỳnh

Đặc điểm hô hấp ở vi khuẩn:

• Năng lượng được giải phóng ở dạng ATP;

• Quá trình hô hấp xảy ra trên toàn bộ tế bào.

Sinh lý của vi khuẩn

Các dạng hô hấp ở vi khuẩn:

Chất vô cơ (nitrate, sulfat, Vi khuẩn không có chuỗi

Vi khuẩn không có chuỗi

Đặc điểm tăng trưởng ở vi khuẩn:

• Tăng trưởng bằng cách gia tăng số

• Sinh sản bằng cách phân đôi tế bào

Cơ sở hóa học của sự di truyền:

 Vi khuẩn lưu trữ các tín hiệu di truyền nhờ thứ

Di truyền và tính trạng

 DNA quyết định tính trạng

Gen A Gen B Gen C DNA

Protein A Protein B Protein C mRNA

Phiên mã và dịch mã xảy ra đồng thời

Höôùng phieân maõ RNA polymerase

Höôùng dòch maõ

Hình thái của virus

Lõi (core) / Nhân (viral genome)

Màng bao (envelope)

Cấu trúc của virus

• Giúp virus bám vào các vị trí đặc hiệu

• Giữ cho hình thái và kích thước của

• Tạo nên các kháng nguyên đặc hiệu.

Màng bao (Envelope)

Bao phủ bên ngoài vỏ và chỉ có ở một số virus:

Màng bao (Envelope)

Phạm Thái Bình

Khái niệm về kháng nguyên

Kháng nguyên (antigen)

Cấu trúc hóa học của kháng nguyên:

 Protein, glycoprotein, lipoprotein;