Professional Documents
Culture Documents
Bảo Tồn Phát Triển Cây Thuốc Quý ở Vườn Quốc Gia 89 Trang
Bảo Tồn Phát Triển Cây Thuốc Quý ở Vườn Quốc Gia 89 Trang
Phn th nht
THNG TIN CHUNG V TI
1. Li ni u
Trong nhng nm qua, kinh nghim v tri thc s dng cy thuc Nam cha
bnh ca ngi dn vng m Vn quc gia Tam o ng vai tr quan trng
trong vic bo v sc kho khng ch cho ngi dn trong vng m c nhng tnh,
thnh, vng khc trong khu vc pha Bc. c bit l i vi nhng ngi ngho.
Kinh nghim v tri thc s dng cy thuc ca ngi dn vng m VQG Tam
o l rt phong ph v a dng, bi l mt cng ng 7 dn tc khc nhau, vi
cc tri thc s dng khc nhau. Tuy nhin, vic thu hi cy thuc trong nhiu nm vi
khi lng ln khng ch phc v cho cc hot ng phng v cha bnh ti cng ng
m cn bun bn ti cc th trng cy thuc ln trong nc (Ninh Hip, Ngha Trai),
thm ch c xut khu sang Trung Quc qua ng tiu ngch,... dn n tnh trng
khan him v c nguy c bin mt ca mt s loi cy thuc ti vng ni Tam o.
Bn cnh , cng vi vic thc hin ch trng ca vng m v chuyn dch
c cu kinh t nng nghip theo hng sn xut hng ho a canh v bn vng. Nhiu
loi ging cy trng, vt nui cc tin b k thut mi c a vo sn xut nng
nghip, c ngi dn trong huyn ng h v n nhn. Trong , nghin cu gy
trng cc loi cy thuc c gi tr kinh t cao ang l hng i mi, khng nhng gp
phn tng thm thu nhp, m cn gp phn vo cng tc phng v bo v sc khe
cho nhn dn vng m, ng thi bo tn c cc tri thc bn a vt th v phi vt
th qu gi ca cc dn tc thiu s v s dng cc loi cy thuc Nam.
2. Tn ti:
Nghin cu cc gii php bo tn v pht trin bn vng mt s loi cy thuc
qu him v nguy cp ti Vn quc gia Tam o.
3. Ch nhim ti:
Th.S. Vn Tun Cn b Vn quc gia Tam o.
5. Cp qun l ti:
Cp c s
: 0 triu ng
9. L do nghin cu:
Trong ngun Lm sn ngoi g VQG Tam o, cy thuc chim mt v tr
quan trng v thnh phn loi cng nh v gi tr s dng v kinh t. Trong s , trn
80% tng s loi cy thuc l mc t nhin, ch yu trong cc qun h rng. Rng
cng l ni tp trung hu ht cc cy thuc qu c gi tr s dng v kinh t cao. Tuy
nhin, do khai thc khng ch n ti sinh trong nhiu nm qua, cng vi cc
nguyn nhn khc, ngun cy thuc mc t nhin VQG Tam o b gim st
nghim trng. Nh Ba Kch (Morinda officinalis How); Hong tinh hoa trng
(Disporopsis longifolia Craib),... phi a vo Sch Vit Nam v Danh lc
cy thuc Vit Nam nhm khuyn co bo v. V vy, bo v ti nguyn cy thuc
mc t nhin rng tr thnh yu cu cp bch, nhm phc v cho cc mc tiu
kinh t - x hi hin ti v tng lai. Xut pht t vn trn, chng ti xut tin
hnh nghin cu ti: Nghin cu cc gii php bo tn v pht trin bn vng
mt s loi cy thuc qu him v nguy cp ti Vn quc gia Tam o.
t 0,7 1,0 triu tn, Nhu cu thuc t cy c Trung Quc vo khong 1.600.000
tn/nm, vi t l tng trng hng nm khong 9%. T l ny chu u v Bc M
khong 10% mi nm,..v.v.
Chng ta vn coi Hoa hng (Rosa spp.) l loi hoa biu tng cho sc p v
tnh yu, qu hng ca chng t nc Bulgary li coi y l mt loi cy thuc.
Ngi Bulgary dng c hoa, l, r lm thuc tan huyt v bnh ph thng. Ngy
nay, nhiu nghin cu cho thy trong cnh Hoa hng c cha mt lng tamin,
glycosyd, tinh du. Lng tinh du ny ngoi vic dng lm hng liu cn c kh
nng cha nhiu bnh.
Ngi n dng l cy Ba ch (Desmodium triangulare (Retz.) Merr.) sao
vng, sc c cha kit l, tiu chy. B cu v ( Breynia fruticosa (L.) Hook.f.) vn l
loi mc hoang di ph bin ti nhiu ni, t ai bit rng n c nhiu cng dng cha
bnh. Ngi Phillpipine dng v cy ny sc ung cm mu rt c hiu qu, tn bt
rc ln mn nht, l lot..v.v.
Ngi dn Malaysia ly cy Hng chanh (Coleus amboinicus Lour.) sc ly
nc cho sn ph ung; tr cc chng ho g, au c hng, s mi tr em,
Mt khc, theo s liu ca Trung tm Thng mi Quc t cho bit, nhu cu s
dng cy thuc cc nc cng nghip pht trin khng ngng tng ln, nm 1976
nhp khu 335 triu USD, n nm 1980 tng ln 551 triu USD (O. Akerele,
1991). Ch tnh ring 12 loi dc liu c nhu cu s dng cao M l: Bch qu,
Sm Triu tin, Ti, Kawa, nm 1998 t doanh s bn l l 552 triu USD,
v.v
Mc d chim t l nh hn thuc c ngun gc t ho hc v cng ngh sinh
hc, cy c lm thuc vn c bun bn khp ni trn th gii. Trn quy m ton
cu, doanh s mua bn cy thuc c tnh khong 16 t Euro mi nm. c 119 cht
tinh khit c chit tch t khong 90 loi thc vt bc cao c s dng lm thuc
trn ton th gii, trong c ti 74% cht c mi quan h vi kinh nghim s dng
ca cc cng ng, v d nh: theophyllin t cy Ch, reserpin t cy Ba gc, rotundin
t cy Bnh vi,... Ring Trung Quc, trong giai on t 1979-1990 c 42 ch phm
thuc mi t cy thuc c a ra th trng, trong c 11 ch phm cha cc bnh
tim mch, 5 ch phm cha ung th v 6 ch phm cha cc bnh ng tiu ho. D
on, nu pht trin ti a cc thuc tho mc t cc nc nhit i, c th lm ra
khong 900 t USD mi nm cho nn kinh t ca cc nc th gii th ba.
Nhu cu ly ci: Cht ph rng cho nhu cu ly ci t cng l nguyn nhn quan
trng lm cn kit ti nguyn rng nhiu vng. Lng g s dng lm cht t
trn th gii tng t 600 triu m3 vo nm 1963 ln 1.300 triu m3 vo nm
1983. Hin nay vn cn khong 1,5 t ngi ch yu da vo ngun g ci cho
nu n. Ring Chu Phi c 180 triu ngi thiu ci un, Khai thc g ci
thc t khng lm bin mt cc cnh rng, nhng lm cho rng ngho kit v thay
i iu kin t nhin ca sinh cnh nh hng trc tip ti tn ti ca cc loi
thc vt.
Ph rng trng cy cng nghip v cy c sn: Nhiu din tch rng trn th
gii b cht ph ly t trng cy cng nghip v cc cy c sn phc v cho
kinh doanh. Mc ch l thu c li nhun cao m khng quan tm n lnh
vc mi trng. Thi Lan, mt din tch ln rng b cht ph trng sn
xut khu, hoc trng cca sn xut scla. Pru, nhn dn ph rng trng
coca, din tch trng cca c tnh chim 1/10 din tch rng ca Pru. Cc cy
cng nghip nh cao su, c du cng thay th nhiu vng rng nguyn sinh
10
vi hai nguyn nhn chnh, tc ng ca cc nguyn nhn ny cha ln, thm ch cha
c nh gi r rng.
-
Tc ng do bin i kh hu
11
Lo ngi trc tnh hnh vn ti nguyn cy thuc, cng nhng kinh nghim s
dng cy thuc ca cc cng ng ang b mai mt, nn ngay t hi ngh ln thc 40
ca T chc Y t th gii (WHO), thng 5 nm 1987 ti xc nh nhng quan im
chnh c a ra Hi ngh Alma Ata t nm 1979, l: cn phi khi xng
nhng chng trnh nhm nhn bit v gi tr, bo ch v trng trt, cng vi vic bo
tn cy thuc.
Thng 3 nm 1988, ti Chiang Mai Thi Lan, mt s T chc quc t (WHO,
IUCN, WWF) phi hp vi B Y t - Chnh ph Hong gia Thi Lan t chc mt
Hi tho Quc t u tin chuyn v bo tn cy thuc. T din n ca Hi tho ny,
mt ln na cc nh khoa hc khng nh v tm quan trng v vai tr to ln ca
cy thuc trong s nghip chm sc sc khe cng ng. ng thi, ku gi Lin Hp
Quc v cc quc gia thnh vin cng vi cc T chc quc t khc cn c nhng
hnh ng thit thc bo tn cy thuc. Bo tn cy thuc chnh l bo tn gi tr
a dng sinh hc (DSH), trong cc nn vn ha ca mi quc gia.
Tip theo Hi ngh Quc t Bo tn cy thuc, t chc Thi Lan nm 1988,
nm 1993 WHO, IUCN v WWF a ra mt ti liu Hng dn bo tn cy
thuc (Giudeline on Conservation of Medicinal Plants). y khng phi l loi ti
liu v phng php nghin cu, nhng nhng ngi bin son c ch cp t
khu iu tra nghin cu cho n tin hnh khai thc s dng, pht trin trng thm v
qun l cy thuc, u l nhng hot ng c lin quan v phc v cho mc ch bo
tn. Tuy nhin, cho cng tc bo tn cy thuc c hiu qu, cn phi cn c vo
tnh hnh ca mi quc gia, t a ra cc gii php v chng trnh hnh ng ph
hp.
Nm 1993 trn ton th gii c 8.619 khu bo tn, n nm 1997 c 12.754
khu bo tn c Lin hp quc cng nhn. Ngoi ra, cn khong hn 17.500 im
khc khng c a vo danh sch ca Lin hp quc v din tch nh hn 1.000 ha,
khng p ng c tiu chun ti thiu ca quc t. Tng din tch khong 8 triu
km2. D dng no, cc khu bo tn ny c qun l nhm mc ch bo v
nghim ngt cc dng ti nguyn cho n vic khai thc ti nguyn c kim sot
hoc c s dng theo mc ch khc, tt c cc khu bo tn u gp phn, bng
cch ny hay cch khc vo mc tiu bo tn a dng sinh hc.
Mc d con s v cc khu bo tn trn y l kh n tng, song chng cng
ch i din cho khong 6% tng din tch b mt tri t v ch c 3,5% tng din tch
t ai ca th gii thuc loi c bo b nghim ngt cho mc ch nghin cu khoa
hc. C l din tch cc khu bo tn nguyn v s khng bao gi vt qu 7 n 10%
12
Bo tn cy thuc theo hnh thc chuyn v (ex situ): thng thc hin ti cc
vn thc vt, cc trang tri hoc vn rng. Hnh thc ny cn bao gm c
cc bin php bo tn trong cc phng th nghim v vin nghin cu (cc ngn
hng ht, ngn hng m,...)
hot ng bo tn t kt qu, nhiu hot ng khc c trin khai trong
13
14
15
c thc hin. Sau nhiu nm iu tra, nghin cu, ti nay chng ta bit c
s lng cc loi thc vt lm thuc Vit Nam ln ti 3.948 loi.
Nhiu cng trnh iu tra thnh phn loi v kinh nghim s dng cy thuc ca
cc dn tc thiu s nc ta c tin hnh trong nhng nm va qua. Trong thi
gian 2000 - 2010, phng Thc Vt dn tc hc thuc Vin sinh thi v Ti nguyn
sinh vt trin khai nghin cu ti cc cng ng dn tc ngi H'mng, Dao, Tu D,
Mng, Thi, Kh M, Ty, Nng, Hoa ti cc tnh Lo Cai, Lai Chu, Sn La, Ha
Bnh, H Giang. Nguyn Ngha Thn v cng s nghin cu kh chi tit thnh phn
loi cy thuc ca dn tc Thi ti huyn Con Cung, tnh Ngh An. Trn Vn n
nghin cu kinh nghim s dng cy thuc ca ng bo dn tc Dao ti VQG Ba V.
Ty Th Hon nghin cu kinh nghim s dng cy thuc ca ngi Cao Lan ti Tuyn
Quang, Trn Th Dung nghin cu kinh nghim s dng cy thuc ca dn tc Bru Vn Kiu ti Qung Tr. Ngoi ra cn nhiu cng trnh nghin cu khc c cng
b. Kt qu ca cc nghin cu trn cho thy cc dn tc nc ta c nhiu tri thc qu
gi v kinh nghim s dng cy thuc c o phng v cha bnh. Nhiu bi
thuc dn tc c hiu qu iu tr cao c thu thp v a vo nghin cu thc
nghim. ng thi, pht hin nhiu loi cy thuc mi; c bit l cc cng dng
mi ca nhiu loi cy thuc. Nh vy, nghin cu cy thuc truyn thng ca cc dn
tc thiu s gp phn s dng hiu qu hn ngun ti nguyn cy thuc nc ta.
b. Nghin cu, nh gi v gi tr ca ngun ti nguyn cy thuc
Vit Nam l ni giao lu ca cc dn tc v cc nn vn ho, trong quan trng
nht l hai lung vn ho Trung Hoa v n ; l ngi nh chung ca 54 dn tc, trong
cng ng ngi Vit (Kinh) c dn s ln nht, ch yu phn b cc vng chu
th. Cc dn tc cn li ch yu phn b cc khu vc i ni, ni chim n 3/4 din
tch c nc, c thnh phn a dng, bao gm cc nhm dn tc Ty-Thi, Hmng-Dao,
Tng Min min ni pha Bc hin cn b con ang sinh sng Nam Trung Quc,
Lo, Thi Lan, Myanmar; cc nhm dn tc sinh sng min Trung v min Nam
thuc nhnh ngn ng Mn-Khmer c b con sinh sng Lo, Campuchia, Thi Lan;
nhm cc dn tc sinh sng dc ven bin min Trung v Ty Nguyn c quan h h
hng vi nhng dn c ang sinh sng Malaysia, Indonesia. Cc dn tc sinh sng
Vit Nam to nn mt hnh nh thu nh ca khu vc ng Nam .
Mi dn tc c tp qun, nim tin, tri thc v kinh nghim s dng cy c lm
thuc khc nhau. iu ny dn n s a dng v tri thc s dng cy thuc Vit Nam.
tha k cc kinh nghim qu bu trong y hc c truyn, thi gian qua ngnh
y t nc ta tp hp c 39.381 bi thuc kinh nghim dn gian gia truyn ca
16
12.531 lng y. C nhiu dc phm c pht trin gn y da trn tri thc s dng
ca cng ng, nh Ampelop, da trn kinh nghim dng cy Ch dy (Ampelopsis
cantoniensis (Hook. Et Arn.) Planch.) cha bnh ca ngi Ty Cao Bng, v.v...
Trong y hc dn gian, mi cng ng min ni (cp x) thng bit s dng t
300 - 500 loi cy c sn c trong khu vc lm thuc. Mi gia nh bit s dng t vi
cy n vi chc cy cha cc chng bnh thng thng cng ng . Mi cng
ng thng c 2 - 5 thy lang (hay hn) c kinh nghim s dng cy c lm thuc.
bo m cng tc chm sc sc kho ban u ti tuyn y t c s, B Y t
ban hnh Danh mc thuc thit yu, c quy nh 188 v thuc y hc c truyn
thit yu v 60 loi cy lm thuc cn trng ti tuyn x, gi l thuc Nam thit yu.
Theo kt qu iu tra tng i c h thng ca Vin Dc liu t nm 1961 n
nay, xc nh Vit Nam hin bit 3.948 loi cy thuc, thuc 307 h ca 9
ngnh v nhm thc vt bc cao cng nh bc thp (k c nm v to). C th Bng 1.
Bng 1: S loi cy thuc bit Vit Nam
S TT
1
2
3
4
5
6
7
8
9
Nhm / ngnh
S h
Nhm To (Alge)
19
Nhm Nm (Fungi)
12
Ngnh Ru (Bryophyta)
4
Ngnh L thng (Psilophyta)
1
Ngnh Thng t (Lycopodiophyta)
2
Ngnh C thp bt (Equisetophyta)
1
Ngnh Dng x (Polypodiophyta)
26
Ngnh Thng (Pinophyta)
11
(Ngnh Ht trn Gymnospermae)
Ngnh Mc lan (Magnoliophyta)
231
(Ngnh Ht kn Angiospermae)
Tng
307
(S liu iu tra ca Vin Dc liu)
S loi
52
22
4
1
25
3
128
38
3.675
3.948
Trong tng s 3.948 loi cy thuc bit n Vit Nam hin nay, phn ln
c s dng theo kinh nghim (truyn khu) trong nhn dn. S loi c xc minh
khoa hc v gi tr, c ch cha bnh (k c ngun ti liu ca nc ngoi) ch chim
khong 20 30%. Chng c s dng iu tr t cc chng bnh thng thng
mc phi trong cuc sng hng ngy, nh cm st, cm lnh, cm mu lm lnh vt
thng, n ung kh tiu, bong gn sai khp do ng, b nn gy xng, cho n
c mt s bnh nan y kh cha nh bnh tim mch, gan, thn kinh, tiu ng,
Trong mt s cng b gn y v 920 loi cy thuc, cc tc gi ca cng trnh lit
17
18
19
20
Giai on 1976 n 1990 l thi k ti nguyn rng b khai thc mnh phc
v pht trin kinh t x hi ca t nc sau chin tranh. Din tch rng trong giai
on ny tip tc gim xung, din tch rng nm 1990 ch cn cha y 9,2 triu
hecta vi t l che ph ch t 27,8%.
Giai on 1990 n nay Chnh ph c nhiu bin php v chnh sch v u t
nn din tch rng dn c phc hi k c din tch rng t nhin v rng trng.
Nm 2005, din tch rng t trn 12,6 triu hecta vi che ph 37%.
Bng 2: Din bin din tch v che ph rng qua cc thi k
Nm
1943
1976
1980
1985
1990
1995
2000
2002
2003
2004
2005
che ph
(%)
43,2
33,7
32,1
30,0
27,8
28,2
33,2
35,8
36,1
36,7
37,0
Ha/u
ngi
0,57
0,31
0,19
0,14
0,12
0,12
0,14
0,14
0,14
0,15
0,15
21
Do nhiu nguyn nhn lm cho din tch rng t nhin b gim st trong thi
gian qua ko theo s suy gim v a dng sinh hc i vi cc h sinh thi rng ni
chung.
S mt a dng sinh vt Vit Nam cng ging nh trn th gii ngy cng
mt gia tng, tc suy gim a dng sinh vt ngy mt tng do nh hng cc hot
ng ca con ngi vo t nhin. Trn thc t, tc suy gim a dng sinh vt ca
nc ta nhanh hn nhiu so vi cc quc gia trong khu vc. Nguyn nhn ca s mt
a dng sinh vt Vit Nam: c th nu ra mt s nguyn nhn ch yu dn n s
suy gim a dng sinh hc nh sau:
-
22
Khai thc ci: hng nm, mt lng ci khong 21 triu tn c khai thc t
rng phc v cho nhu cu sinh hot trong gia nh. Lng ci ny nhiu gp
6 ln lng g xut khu hng nm.
Xy dng c bn: nh giao thng, thu li, khu cng nghip, thu in,... cng
l mt nguyn nhn trc tip lm mt a dng sinh hc. V d: Hng chc ngn
hecta rng tiu cao nguyn An Kh (thuc 2 tnh Gia Lai v Bnh nh),
trc kia vn l mt trung tm phn phi ln nht Vit Nam cy Vng ng
(Coscinium fenestratum (Gaertn.) Colebr.) nguyn liu chit Berberin, hin
nm di lng h cha nc ca thy in Vnh Sn. Rng b mt do lm h
cha nc cho nh my thy in, cho cc cng trnh thy li, m mang mng
li giao thng hoc to nhng khu ti nh c mi. Cc vic lm ny thng
c tr liu vi mc ch r rng. Tuy nhin nu khng nghin cu k hoc
qun l tt, s dn n cc hu qu th cp, nh: thay i mi trng sinh thi
cc b, hoc cy thuc s b khai thc trit hn, do mng li giao
thng c ci thin.
nm, cha ch bo v ti sinh cng lm cho ngun cy thuc Vit Nam mau cn
kit. Tnh hnh nay c th thy rt r i vi nhng loi cy thuc c gi tr s dng v
kinh t cao, nht l cy nguyn liu cho cng nghip dc.
V d: Vng ng (Coscinium fenestratum (Gaertn.) Colebr.) l mt loi dy leo
g ln. Kt qu iu tra n nm 1986 xc nh cy phn b ch yu cc tnh pha
Nam (t v 16o15 Ph Lc Tha Thin Hu tr vo), trn phm vi 121 x, 44
huyn, 14 tnh. T nm 1980 1990 tnh trung bnh khai thc t 1.000 2.500
23
tn/nm, cc tnh Gia Lai Kon Tum, Ngha Bnh, Qung Nam Nng, k Lk
v Sng B (theo n v hnh chnh lc ). n giai on 1991 1995, mi nm ch
cn di 200 tn. T nm 1995 n nay, v c bn khng cn khai thc vng ng
nc ta (Nguyn Tp v mt s ngi khc 1986 v 1996). c bit l mt s cy
thuc c nhu cu dng nh khng hn ch, nh Ba Kch (Morinda officinalis How);
ng Sm (Campanumoea javanica Blume) v cc loi Hong tinh thuc chi
Disporopsis v Polygonatum, vn phn b kh ph bin cc tnh min ni pha
Bc, lng khai thc nhng cy thuc nay hin suy gim nghim trng, thm ch
tr nn khan him n mc c a vo Danh lc cy thuc Vit Nam
(Nguyn Tp, 1985, 1990, 1997, 2001, 2006) v Sch Vit Nam Phn thc vt,
nm 1996, 2007. Nhiu loi thuc qu ng trc nguy c tuyt chng, trong 31
loi mc b e da tuyt chng cao. Cc cy thuc trc kia c th khai thc hng
chc nghn tn/nm nh: Ba kch, ng sm, Hong tinh,... gim r rt. ng Ng
Quc Lut, Vin Dc liu, cho bit, ngay c cc khu bo tn thin nhin, tnh trng
khai thc cy thuc cng rt ty tin. Chng hn, ti khu bo tn thin nhin Bnh
Chu, Phc Bu (B Ra - Vng Tu), t nm 1998, hng ngy c khong 5-10
ngi t do vo rng ly dy K ninh (tr st rt) v vn chuyn ra khi rng mt cch
cng khai vi s lng khong 80-100 kg dy ti/ngi.
Ti khu bo tn thin nhin Ta Kou (Bnh Thun), thn x (mt dc liu c
cng dng chnh l tr vim xoang) b khai thc vi s lng ln, bn cng khai cho
khch thp phng.
Cao Bng d c trn 617 loi cy thuc, thuc 211 h thc vt, trong nhiu
loi qu him, gi tr kinh t cao nh: Thanh thin qu, Lan gm, H th , Ba kch,
Th phc linh, Gio c lam, Sm cau, Sa nhn, nhng ngy mt cn kit do khai
thc qu mc.
Vn Quc gia Hong Lin c v nh kho thuc qu ca Vit Nam, nhng
ng lo ngi l kho thuc ny ngy mt cn kit v tnh trng khai thc v ti v. c
bit cy Hong lin chn g mt cy thuc qu, mc t nhin c Sch Vit
Nam nm 1996 v 2007 xp vo hng rt nguy cp nhng vn tip tc b khai thc v
ngi ta vn thy chng c by bn ch Sa Pa.
Ni Ba V, t lu c nhiu ngi bit n nh mt ni thuc nam c
mt khng hai ca vng ng bng sng Hng rng ln. Th nhng, qua hn 20 nm
c ng bo ngi Dao ti y khai thc v s dng, ngun ti nguyn cy thuc
gn nh cn kit, 12 loi cy thuc y gn nh tuyt dit, trong c: Hoa tin,
Huyt ng, Bt gic tin, Ru hm, Hong ng,
24
Danh lc cy thuc Vit Nam nm 2001 ghi 114 loi cy thuc qu him,
thuc 47 h thc vt, th nm 2006 tng 139 loi thuc 58 h (Nguyn Tp, 2006).
Mt s loi gn nh tuyt chng ngoi thin nhin, nh Hong n (Cupressus
torulosa), Sm ngc linh (Panax vietnamensis),... u nm 1986, do g Hong n
(Cuppressus torulosa), c gi cao v th trng m rng nn cng ng a phng
Hu Lng, Lng Sn bt u khai thc g Hong n bn. u tin cc cy to b
cht, sau khai thc n cy con, cnh nhnh, gc v r cy. Thm ch, mn cng
c dng thu cc r Hong n len li trong cc k . Gi bn t 45.000 n
120.000 /kg ty theo kch c ca g v r cy. Vi cch khai thc hy dit ny,
Hong n, mt loi cy qu, him thuc nhm IA ca Ngh nh 32/2006/N-CP
gn nh tuyt chng ngoi thin nhin (V Vn Dng v Mai Th Bi, 2006).
Cng vi s u i ca t nhin v ngun vng xanh, cc cng ng dn tc
khp cc tnh min ni pha Bc cng ang s hu mt kho tri thc bn a lu i v
cc bi thuc nam. Song, trong s hng trm, hng nghn bi thuc c lu truyn li
qua nhiu th h bng cch ghi chp, truyn khu, c khng t bi thuc b tht
truyn, m mt phn nguyn nhn l do nn khai thc cy thuc v ti v nh hin nay.
-
hoc khai thc ng b phn nhng li khai thc kit. V d nh: L khi th ch cn
thu hi l m khng cn o c thn, r. Cy ly r c nh Bch b, Hong ng, Th
ph linh, Cu tch, H th trng, C mi,... ch nn thu hi mt phn r cho cy ti
sinh hoc thu hi xong phi lp chi gc li cho ti sinh ma sau. Nhng cy ly thn
nh Thin nin kin th khng khai thc kit ht c khm bi m nn cha li mt s
cy cho ti sinh, pht trin ma sau. Nh vy do hnh thc thu hi khng ph hp m
nhiu loi mt ging, loi khng cn kh nng ti sinh, loi khng kp ti sinh dn ti
s b dit vong.
-
phm c cht lng cao trong mt thi gian, ma v nht nh, do m khi thu hi
con ngi phi bit vn dng mang li hiu qu cao nht. Tuy nhin, i vi cc
loi thu hi c nm, ngi dn khai thc c thi k cy ra hoa kt qu, in hnh l cc
loi: R chay, Hong ng, Sn dy rng,... dn ti nhiu loi khng cn ngun ht
pht tn, dn ging m rng phm vi phn b cho cc th h tip theo do cy tr
nn khan him dn nguy c e da dit chng.
25
b. Cc mi e da gin tip
(1).Tng dn s
Dn s tng nhanh l mt trong nhng nguyn nhn chnh lm suy gim a
dng sinh hc Vit Nam. S gia tng dn s i hi tng nhu cu sinh hot: lng
thc, thc phm v cc nhu cu thit yu khc trong khi ti nguyn th hn hp, nht l
t cho sn xut nng nghip. H qu tt yu l dn n vic m rng t nng nghip
vo t rng v lm suy gim a dng sinh hc, trong c cy thuc.
(2).S di dn
T nhng nm 60 ca th k trc, chnh ph ng vin khong 1 triu ngi
t vng ng bng ln khai hoang v sinh sng vng ni, cuc di dn ny lm thay
i s cn bng dn s min ni. Nhng nm 1990, nhiu t di c t do t cc tnh
pha Bc v Bc Trung B vo cc tnh pha Nam, Ty nguyn s di dn ny nh
hng r rt n a dng sinh hc ca vng ny, trong c cy thuc.
(3).Ngho i
Vi gn 80% dn s nng thn, v vy ph thuc phn ln vo nng nghip
v ti nguyn thin nhin. Trong cc khu bo tn c nghin cu, 90% dn a
phng sng da vo nng nghip v khai thc rng. Ngi ngho khng c vn
u t lu di, sn xut v bo v ti nguyn, h buc phi khai thc, bc lt rung t
ca mnh, lm cho ti nguyn cng suy thoi mt cch nhanh chng. trong c cy
thuc.
(4).Trnh dn tr thp
Kt qu iu tra cho thy s ngi m ch vn cn nhiu. S tr em b hc cn
nhiu, phn v ng xa, i li kh khn, phn v gia nh ngho i,... Do trnh
dn tr thp nn nhn thc ca ngi dn ca ngi dn v chnh sch php lut ca
Nh nc cn hn ch, phng tin thng tin thiu nn cha nhn bit c cc loi
cy thuc qu him cn bo v, khng nm c thng tin v th trng cy thuc
trong nc v xut khu, cha bit cch s ch, bo qun mt s loi LSNG.
Mt khc, theo PGS.TS. Trn Cng Khnh, Gim c Vin Nghin cu v Pht
trin cythuc c truyn dn tc (CREDEP): Chnh v khng hiu g v cng dng
ca cy thuc, li c cc u nu thu mua tn ni nn i a s b con sng
nhng ni c cy thuc sinh trng v pht trin u khai thc theo kiu cht tn gc,
nh c r. V th l nhng thy lang giu kinh nghim cha bnh gi cng chng d
dng g kim c cy thuc cho nhng bi thuc gia truyn ca mnh, ri mt
26
27
28
29
o to, tp hun v truyn thng cho ngi dn nng cao nhn thc v bo
tn, s dng ngun ti nguyn cy thuc ni chung v cy thuc dn tc ni
ring. ng thi bo tn c tri thc bn a v s dng cc loi cy thuc
cha bnh ca cng ng dn tc Vit Nam (Ngy 10/4/2010, Vin Dc liu
t chc Hi tho Tng kt 12 nm thc hin d n Bo tn ngun cy thuc
c truyn).
-
Ngoi hai bin php trn, cn c rt nhiu bin php khc nhm mc ch gp
phn bo tn cc loi cy thuc Vit Nam, nh:
-
Bin php v gio dc, bao gm: xy dng ngun nhn lc, m rng cc hot
ng truyn thng v nng cao nhn thc v a dng sinh hc;
30
11. Mc tiu ca ti
-
Nghin cu v thc trng khai thc v th trng cy thuc trong vng m VQG
Tam o.
31
Thu thp, k tha ti liu lin quan nh bn hin trng rng, iu kin t
nhin, kinh t - x hi khu vc nghin cu.
32
Bc 1: iu tra s b
Cn c vo bn , ti liu v cc thng tin lin quan s b nh gi, iu tra
pht hin loi ti VQG Tam o.
Bc 2: iu tra t m trn tuyn
Da vo kt qu iu tra s b, ti tin hnh lp cc tuyn iu tra. Cc tuyn
ny phn b trn cc dng a hnh, ai cao v cc dng sinh cnh khc nhau ca VQG
Tam o. Tng chiu di cc tuyn l 223,9 km, vi chiu rng trung bnh cc tuyn l
10m, i qua cao t 50 - 1.500m. Qu trnh iu tra trn tuyn s dng GPS xc
nh hng i, chiu di tuyn iu tra; ng thi c s tham gia h tr ca ngi dn
a phng nhn mt cy thuc. Tin hnh chp nh cy thuc bng my nh k
thut s.
Trn tuyn tin hnh ghi chp cc thng tin v cao, to gp cy thuc,
dng sinh cnh, s xut hin v tnh hnh sinh trng, ti sinh ca cy thuc, theo
Mu biu 01 - Ph lc 1.
b. Phng php iu tra cy thuc trn tiu chun:
Trn cc tuyn iu tra, lp cc tiu chun i din, in hnh cho tng trng
thi, tng kiu rng. S dng GPS xc inh ta a l ca tiu chun v chp
nh cy thuc, Trong tiu chun thng k cc loi cy c dng lm thuc tng
cy cao, tng cy ti sinh, tng cy bi thm ti, theo Mu biu 02 - Ph lc 1.
Sau mi chuyn iu tra, cc thng tin t phiu iu tra c tp hp thnh mt
bng kt qu. Thng tin c th khng c s ng nht gia nhng ngi cung cp tin
khc nhau v cn ph thuc vo ngi ghi chp thng tin. T cc thng tin thu c,
x l, chnh l li, phn nhm,... Bng kt qu tng hp ca mi chuyn thc a s
c mang i kim tra, i chiu v thu thp thng tin trong cc t thc a tip theo.
13.2.3.Phng php nghin cu gi tr s dng ca cy thuc
nghin cu v tri thc, gi tr s dng ca cy thuc, chng ti tin hnh
iu tra, phng vn cc x c cc cng ng ngi dn tc Dao v Sn Du sinh
sng. Ngoi ra, chp nh mt s hot ng sn xut ca cng ng a phng gn vi
cy thuc. S liu c thu thp theo mu biu 03 - Ph lc 1.
13.2.4.Phng php nghin cu thc vt
Cc bc t thu mu, ghi chp thng tin, x l mu, nh tn, lp danh lc c
thc hin theo Quy trnh iu tra thc vt ca Vin Sinh thi v Ti nguyn Sinh vt.
Trong qu trnh thc hin ti, nghin cu sinh c s phi hp, gip ca cc cn
33
RRA (nh gi nhanh nng thn): L qu trnh nghin cu, tm hiu v iu kin
t nhin, kinh t - x hi, cc thng tin lin quan n cy thuc,... ti cc thn, x,
huyn vng m.
PRA (nh gi nng thn c s tham gia): Thu thp thng tin trong qu trnh iu
tra, phng vn cc c nhn, t chc c lin quan nh: Cc trng thn, thy lang,
34
ngi dn thu hi cy thuc, y ban Nhn dn cc cp, Ban qun l VQG Tam o,
cc Ht, Trm kim lm a bn v tnh hnh t chc qun l ti nguyn rng, thc
trng khai thc, s dng cy thuc, i sng ca ngi dn vng m,.... Cc cu hi
c thit k trong Mu biu 04 v 05 - Ph lc 1.
13.2.8.Phng php nghin cu thnh phn l ha ca t
Phu din t l mt mt ct t nhin ca mt thc th t i din cho mt n
v phn loi t. Phu din l mt tp hp cc tng t c quan h v pht sinh hc v
phn nh s bin i c quy lut ca qu trnh hnh thnh t.
Phu din c o t t nhin, phn trn dc, cha b cc tc nhn lm bin
dng. Mt ct ca phu din dng quan trc c hng v pha di dc v c
chiu sng tt nht d quan st. Kch thc mt h phu din l rng 70 - 90cm
x120 - 150cm; su t n tng m. Phu din ph c kch thc nh v nng
hn. Phu din c m t theo 3 phn: Tnh hnh ni nghin cu; c trng v nhn
xt phu din, s b nh loi v tn t.
Ti mi khu vc i din, chng ti tin hnh thu 03 phu din chnh v 03
phu din ph.
nh gi cc thnh phn ca t: chua (pH), s dng phng php ca
S.N. Tartrinov; m (N) tng s, s dng phng php Kjeldahl; m (N) d tiu, s
dng phng php Chiurin-Kononova; Ln (P2O5) tng s, s dng phng php
Loren; Ln (P2O5) d tiu, s dng phng php Oniani; Kali (K2O) tng s, s dng
phng php nung chy, o trn quang k ngn la; Kali (K2O) d tiu, s dng
phng php chit bng amon acetat, o trn quang k ngn la,.
13.2.9.Cc phng php nghin cu nhn ging, bo tn cy thuc
V nguyn tc chung, cc nhn t nghin cu phi c b tr thnh cc cng
thc khc nhau; nhn t khng nghin cu phi c ng nht gia cc cng thc
nghin cu; dung lng mu ca mi cng thc phi ln (n 30).
13.2.9.1. Nhn ging v tnh bng hom
a. Ngoi nghip
Cch ly hom: Hom c ly ca nhng cy m thnh thc phn b trong t
nhin, c thn v hnh tn p, cy sinh trng tt, khng su bnh, c hoa to p (nu
c). Chn cc cnh th cp (cnh cp 2, 3), hoc hom chi vt cng tt, cc cnh c
hom c chn l cnh bnh t, mi ra trong ma sinh trng, khong cch cc t
tng i u, mi hom sau khi v ct phi c t nht 2 t (khong 3 l),...
35
Cch xc nh cc ch tiu:
36
+ Khi hom kh, hoc vng ng t di ln th coi l hom cht. Ngc li, hom
cn l hoc thn hom ti xanh c xc nh l hom sng.
+ Khi hom c chi nh ra khi thn th tin hnh m hom ra chi (hom) v s
chi trn hom (ci).
+ Nhng hom nh u r ra khi gc v c t 1 r tr ln th quy nh l hom
ra r. Cn hom khng ra r l nhng hom cn ti, vn sng nhng cha c r.
-
chun thng k c thc hin theo phng php thng k sinh hc.
+ T l hom sng =
*100%
+ T l hom ra chi, ra r =
*100%
*100%
37
nhit 35- 40oC, trong 6 gi v gi cho nhit n nh trong qu trnh ngm. Sau
gieo ht vo ct sch, ht c xem l ny mm khi r phi di 1/3 - 1/2 chiu di
ca ht. T khi ht bt u ny mm, nh k ghi chp s ht ny mm cho n thi
gian kt thc ny mm. Khi i a s ht ny mm, ti quan st tip 3 ngy lin
m thy tng s ht ny mm di 1% tng s ht th kt thc giai on ny mm,...
b. Ni nghip
Cch thc tin hnh gm: Lp s theo di, thu thp s liu nh k. S liu
c thu thp theo Mu biu 09 - Ph lc 1. Nhn t nghin cu l T l ny mm
c tnh bng cng thc sau:
T l ny mm =
*100%
*100%
38
T l sng ca cy con =
T l cy c chi cp 2 =
T l cy c 2 chi tr ln =
*100%
*100%
*100%
39
13.2.10.
a
b
Nm 2009
Sn phm
phi t
c
Kt qu iu tra v
thnh phn loi,
phn b, c im
sinh thi ca cc loi
cy thuc qu him
v nguy cp.
Bo co tng hp
100 kg mu tiu bn
kh
Thu sy mu
iu tra nghin cu v nh gi v
gi tr ca ti nguyn cy thuc mang
li cho nhn dn vng m
Cc loi cy thuc
qu him v nguy
cp c nh tn
khoa hc
Danh lc cy thuc
ca VQG Tam o
Kt qu phn tch
cc mu t.
Bo co v c im
phn b v sinh thi
ca cc loi cy
thuc.
Kt qu iu tra v
gi tr s dng ca
cc loi cy thuc,
40
Thi
gian (bt
u,
kt
thc)
d
Ngi, c
quan
thc hin
Thng 4 - 4 cn b ca
5/2009
VQG: Tun,
Lm,
Thy,
Chi + 01 thy
lang
a
phng ng
Trung
Thng
Tun, Lm +
6/2009
cn b ca
Vin Sinh thi
v Ti nguyn
Sinh Vt
Thng 7 - Tun, Lm +
8/2009
cn b ca
Bo
tng
Thin nhin
Vit Nam
Thng
9/2009
Tun, Lm +
cc cn b ca
Vin
Nng
ha v Th
nhng
Thng 10 Tun, Lm
11/2009
nh gi mc e da vi cc loi
cy thuc; xc nh mc u tin v
cc bin php bo tn
cc mi e da n
ti nguyn cy thuc
trong rng t nhin.
Cc bo co v: hin Thng
trng cc loi cy 12/2009
thuc; xc nh mc
u tin v cc
bin php bo tn;
nh gi v tr
lng cy thuc cn
li trong rng t
nhin
Tun, Lm +
cc chuyn gia
v bo tn ca
Bo
tng
Thin nhin
Nm 2010
41
ging;
Cc loi cy thuc
c thun ho;
Bo co tng hp.
VQG
o
Tam
Nm 2011
Theo di vt hu ca cc loi
nghin cu trong cc bo tn
Trng su tp ti Vn thc vt
S liu, iu tra v
th trng cy
thuc trong vng
m; Bo co tng
hp.
20 loi cy thuc
c th nghim
nhn ging bng
cc bin php v
tnh, hu tnh; S
liu theo di; Bo
co phn tch kt
qu nhn ging.
20 loi cy thuc
c th nghim
thun ha; S liu
theo di; Bo co
phn tch kt qu
hun luyn, thun
ha.
Tun, Thch
+ 01 thy
Thng 2
lang
a
phng + 01
11/2011
ngi
dn
ng, tro
cy.
Tun + cc
cn b Trung
tm Dch v,
Thng 3
DLST
-9/2011
GDMT
VQG
Tam
o
Tun + cc
cn b Trung
Thng 4 tm Dch v,
DLST
&
12/2011 GDMT
VQG
Tam
o
Tun + cc
70 loi cy thuc
cn b Trung
c
trng th
tm Dch v,
nghim ti Vn
Thng 4 DLST
thc vt; S liu
-12/2011 GDMT
theo di; Bo co
VQG
Tam
phn tch kt qu
o.
trng su tp.
Nm 2012
42
phm t cy thuc
Nghin cu xy dng vn su tp
v bo tn cy thuc VQG Tam
o
Cc loi cy thuc c gy trng
l: 1.Ba kch - 1.500 cy trn din
tch 3.000m2; 2.Thin nin kin 1.500 cy/3.000m2; 3.Hoa tin 1.500 cy/3.000m2; 4.Ru hm hoa
ta - 400 cy/1.000m2; 5.Hong
tinh hoa trng - 200 cy/500m2;
6.Sm cau - 500 cy/1.000m2
-Bo co phn
tch, tng hp.
tm Dch v,
DLST
GDMT
VQG
Tam
o
- 01 vn cy
thuc, din tch l
1,2 ha.
- S liu theo di Thng 1
s sinh trng, -7/2012
pht trin;
- Bo co phn
tch, tng hp.
Tun + cc
cn b Trung
tm Dch v,
DLST
GDMT
VQG
Tam
o
Tun + cc
cn b Trung
tm Dch v,
Thng 9
DLST
-10/2012
GDMT
VQG
Tam
o
Tun + cc
cn b Trung
tm Dch v,
Thng
DLST
12/2012
GDMT
VQG
Tam
o
15. Cc li ch v tc ng ca kt qu nghin cu
a. i vi lnh vc KH&CN c lin quan
-
43
Lu tr ngun gen cy thuc phc v cho cng tc nghin cu, khai thc v s
dng bn vng trong tng lai.
b. i vi ni ng dng kt qu nghin cu
-
c. i vi kinh t - x hi v mi trng
Cc khu bo tn ngun gen cy thuc ng thi l cc khu rng ng vai tr
cung cp ngun vt liu ging cho cc chng trnh ti to vn rng trong tng lai.
y l c s tin tin ti m rng cc chng trnh trng rng, phc hi rng
gp phn lu gi cc cy con, ging qu c gi tr cao p ng cc mc tiu kinh t x
hi v tng bc lm tho mn cc nhu cu ngy mt tng v cc sn phm rng ca
x hi.
44
H
S lng T l %
1
0,8
4
3,4
2
1,7
112
94,1
119
100
Chi
S lng T l %
1
0,3
4
1,2
2
0,6
339
97,9
346
100
Loi
S lng T l%
1
0,2
4
0,8
2
0,4
454
98,6
461
100
45
Bng 4: S lng h, chi, loi cy thuc hai lp trong ngnh Ngc lan
Bc phn loi
Magnoliosida
Liliopsida
Magnoliophyta
H
S lng T l%
91
81,25
21
28,75
112
100
Chi
S lng T l%
298
87,90
41
11,10
339
100
Loi
S lng T l%
392
86,34
62
13,66
454
100
Qua biu trn cho ta thy lp Ngc lan chim t l ln, vi 81,25% s h,
87,90% s chi v 86,34% s loi trong ngnh Ngc lan. T trng hai lp trong ngnh
Ngc lan c s phn ho kh mnh.
1.2. a dng v bc h
Theo Tolmachov A.L., 1974: Thnh phn thc vt rng nhit i kh phong
ph v a dng. Th hin l rt t h chim 10% tng s loi khu h thc vt. Khu h
thc vt c coi l a dng v h.
Qua iu tra, thng k cho thy, ti vng m VQG Tam o c 119 h thc vt
bc cao c mch c s dng lm thuc. S a dng c th hin qua Bng 5:
Bng 5: Cc h giu loi cy thuc nht ti VQG Tam o & vng m
Stt
1
2
3
4
5
6
7
8
9
10
Tn h
Tn khoa hc
Tn Vit
Nam
Euphorbiaceae
Thu du
Asteracea
Cc
Fabaceae
u
Moraceae
Du tm
Lamiaceae
Bc h
Lauraceae
Long no
Zingiberaceae
Gng
Malvaceae
Bng
Cucurbitaceae
Bu b
Caesalpiniaceae Vang
Tng
Loi
S
T l%
lng
39
8,46
26
5,64
24
5,20
18
3,90
16
3,47
11
2,39
10
2,17
10
2,17
9
1,95
9
1,95
172
37,30
Chi
S
lng
24
21
20
8
13
4
5
6
8
6
115
T l%
6,94
6,07
5,78
2,31
3,37
1,16
1,45
1,73
2,31
1,73
45,27
46
Bng 6: Cc chi giu loi cy thuc nht ti VQG Tam o & vng m
Stt
1
2
3
4
5
6
7
8
9
10
Tn chi
Ficus
Euphorbia
Cinnamomum
Litsea
Alpinia
Dendrobium
Brassia
Asarum
Artemisia
Ardisia
Tng
S loi ca chi
10
8
5
4
4
4
4
3
3
3
48
T l%
2,17
1,74
1,08
0,87
0,87
0,87
0,87
0,65
0,65
0,65
10,42
Trn y l 10 chi c s loi nhiu nht. Hai chi Ficus v Euphorbia c s loi
nhiu nht (10 v 8) loi. Tng s loi trong 10 chi ny l 48, chim 10,42% s loi
iu tra. Nh vy, c th kt lun thnh phn cy thuc y a dng v bc chi.
1.4. a dng v bc loi
So vi s loi cy thuc Vit nam (3849 loi), s loi cy thuc Tam o
chim 11,98%. C th c th hin qua bng 7:
Bng 7: So snh cy thuc VQG Tam o vi Vit Nam
Cc ch tiu so
snh
S h
S chi
S loi
Tam o
Vit Nam
T l so snh
119
346
461
307
1572
3849
38,76%
22,01%
11,98%
47
Cy g
98
21,26
Cy bi
124
26,90
Dy leo
47
10,20
C
192
41,64
Qua bng trn cho thy, cy thn tho chim s lng ln nht 192 loi (chin
41,64%). Dng sng c s lng loi ng th l cy bi, 124 loi (26,90%); tip theo
l cy g, 98 loi (21,26%) v dy leo, 47 loi (10,20%). Qua ta c th thy, vi ti
nguyn cy thuc th cy thn c chim v tr rt quan trng, nh: Sm nam
(Abelmoschus tuberosus (Span.) Borss); Ngh rm (Polygonum hydropiper L); Nhn
trn (Adenosma caeruleum R. Br),..v.v.
Cy bi cn c quan tm nhiu, cn tim n nhiu gi tr, nh: n
(Excoecaria cochinchinensis Lour); Gi hc (Leea guineensis G. Don)..v.v. Tuy nhin,
vi s lng kh ln s loi cy thuc l cy g (98 loi), nu khng c s qun l tt
c th vic khai thc qu mc lm nh hng ti cc thm thc vt rng hin c, nh:
G hng (Cinnamomum banlansae Lecomte); Nhi (Bischofia javanica Blume); Vng
tm (Manglietia fordiana Oliv),..v.v.
1.6. nh gi a dng v ni sng
Cy thuc c ti VQG Tam og phn b tt c cc sinh cnh in hnh ca
vng ni Tam o v vng m. Tuy nhin, s lng loi thng gp cc sinh cnh
khng ng u nhau. Mt s loi c th phn b trong nhiu sinh cnh, ngc li c
nhng loi ch phn b trong mt kiu sinh cnh nht nh. Bng 9:
Bng 9: a dng v ni sng ca cy thuc VQG Tam o
TT
1
2
3
4
5
6
Ni sng
S loi
T l %
Lng xm
117
25,38
ng rung, nng ry b hoang
76
16,49
Ven sui
77
16,70
t trng, i cy bi, trng c
165
35,79
Rng (trng, ti sinh, t nhin)
268
58,13
Cy di thc
3
0,65
(T l % trong bng ln hn 100%, do c nhiu loi sng trong nhiu sinh cnh
khc nhau).
48
Qua bng trn cho ta thy, c ti 193 loi, chim ti 41,87% loi cy thuc mc
trong lng xm, trn nng ry, ng rng; 268 loi sng trong Rng (trng, ti
sinh, t nhin), chim 58,13%; 77 loi, chim 16,70% sng ven sui; 165 loi, chim
35,79% sng vng t trng, i cy bi, trng c. V ch c 3 loi cy c ngi
dn mang ging t ni khc em v trng, chim 0,65%, l: Xuyn bch ch (Angelica
anomala Ave-Lall.); Bch ch (Angelica decursiva (Miq.) Franch. & Sav.); Xuyn
khung (Ligusticum wallichii Franch.).
Qua qu trnh iu tra, chng ti nhn thy c rt nhiu loi c th sng hai
hay nhiu sinh cnh khc nhau, thm ch c loi phn b ri rc t trong lng xm n
tn trn ni cao, nh: C Mn tru (Eleusine indica (L.) Gaertn); C Tranh (Imperata
cylindrica (L.) Beauv). Mt khc, chng ti nhn thy cy thuc mc trong rng,
ven sui, i cy bi ng vai tr rt quan trng, v l i tng cn quan tm bo tn.
Bi nhng cy thuc mc trong lng xm, ng rung hu ht khng c vai tr quan
trng trong vic s dng lm thuc, chng thng c s dng vi chc nng lm
cnh, lm rau n nhiu hn l lm thuc, nh: Ti (Allium sativum L.); H (Alilium
tuberosum Rottler ex Spreng); Hoa nhi (Jasminum sambac (L.) Ait),..v.v.
2. Cc loi cy thuc qu him ti VQG Tam o
Trn c s kt qu iu tra v so snh vi cc loi thc vt c ghi trong Sch
Vit Nam, Ngh nh 32 v Danh lc cy thuc , bc u chng ti thng k cc loi
cy qu him VQG Tam o, kt qu c th ti Ph lc 2.
2.1.
Thng k theo Sch Vit Nam nm 2007, Phn II - Thc vt, ti VQG Tam
o c: 32 loi, c th nh sau:
Nhm rt nguy cp (CR), c 01 loi l: V hng (Cinnamomum
parthenoxylon (Jack) Meisn.): CR A1a,c,d.
Nhm nguy cp (EN), c 10 loi, bao gm: 1.P mu (Fokienia hodginsii
(Dunn) A. Henry & H.H. Thomas): EN A1a,c,d; 2.Bt gic lin (Podophyllum
tonkinense Gagnep.): EN A1a,c,d; 3.Sn mt (Madhuca pasquieri (Dubard) H. J.
Lam): EN A1a,c,d; 4.Trm (Aquilaria crassna Pierre ex Lecomte): EN A1c,d,
B1+2b,c,e; 5.Ng gia b gai (Acanthopanax trifoliatus (L.) Voss.): EN A1a,c,d+2c,d;
6.Kim tuyn t (Anoectochilus setaceus Blume): EN A1a,c,d; 7.Ngc vn vng
(Dendrobium chrysanthum Lindl.): EN B1+2e+3d; 8.Phng dung (Dendrobium
devonianum Paxt.): EN A1d, B1+2b,c; 9..i gic (Dendrobium longicornu Lindl.):
EN B1+2e+3d; 10.Thanh thin qu (Nervilia fordii (Hance) Schlechter): EN A1d+2d.
49
Nhm s nguy cp (VU), c 21 loi, bao gm: 1.Tc k bon (Drynaria bonii
H. Christ): VU A1a,c,d; 2.D hp dandy (Manglietia dandyi (Gagnep.) Dandy in S.
Nilsson): VU A1c,d; 3.G hng (Cinnamomum balansae Lecomte): VU A1c; 4.Bin
ha (Asarum caudigerum Hance): VU A1a,c,d; 5.Hoa tin (Asarum glabrum Merr.):
VU A1c,d; 6.C gi (Tinospora sagittata (Oliv.) Gagnep.): VU A1c,d; 7.Chu th
thm (Gaultheria fragrantissima Wall.): VU B1+2b,c; 8.L khi (Ardisia silvestris
Pitard): VU A1a,c,d+2d; 9.Thin l hng (Embelia parviflora Wall. ex A. DC.): VU
A1a,c,d+2d; 10.Trm en (Canarium tramdenum Dai & Yakovl.): VU A1,a,c,d+2d;
11.Ng gia b gai (Evodiopanax evodiifolius (Franch.) Nakai): VU A1c,d; 12.Rau sng
(Melientha suavis Pierre): VU B1+2e; 13.M tin lng (Strychnos ignatii Berg.): VU
A1a,c; 14.Ba gc vng (Rauvolfia verticillata (Lour.) Baill.): VU A1a,c; 15.Hi nc
(Limnophila rugosa (Roth) Merr.); 16.L dng (Aeginetia indica L.): VU B1+2b,c;
17.ng sm (Codonopsis javanica (Blume) Hook. f. & Thoms.): VU A1a,c,d+2c,d;
18.Hong tinh hoa trng (Disporopsis longifolia Craib): VU A1c,d; 19.Ngi rm
(Tacca integrifolia Ker-Gawl.): VU A1a,c,d; 20.Ph la (Tacca subflabellata P. P.
Ling & C. T. Ting): VU A1a,c,d; 21.B bo en (Goniothalamus vietnamesis Ban):
VU A1,a,c,d, B1+2,b,e.
2.2.
50
S loi s dng
6
10
11
9
4
3
8
12
5
9
4
15
3
5
4
8
3
5
10
9
51
21
22
23
24
25
26
Tr ngoi
Tr ni
Vim gan
V sinh nam
V sinh n
X gan c trng
8
8
12
20
20
12
52
lm thm cao. Cc v c tc dng cha bnh li bao gm nhiu loi thuc khc nhau
nhng ch yu l cc thuc cha cc chng phong t thp, bnh ng rut. B phn s
dng ch yu l thn, r, v cy. Cc v thuc kh kim c th t mua t nhng ngi
chuyn thu hi cy thuc.
S ch
Dc liu l thn, r, v thn thng c thi lt dy hn so vi thuc sc hay
cht thnh cc on c chiu di 10-15 cm ( lm ci sau khi nu cao). Dc liu l
l thng c b thnh tng b nh.
Chun b
Nhin liu c s dng l ci. Thng phi l ci to, chc chy lu, tit
kim thi gian trng coi trong qu trnh nu cao. Mt m cao 4 - 5 kg thnh phm cn
s dng khong 1,5 - 2 m3 ci. Dng c nu cao bao gm: (i) dng c chit, l cho
gang ln, c ng knh 1,5 m hay ni ng ln; (ii) dng c c cao, l cho gang hay
ni nhm nh; (iii) cc dng c khc bao gm que khuy, gi tre, go mc nc, vi
mn, khay g, giy , ti nilon.
Nu cao
- Chit: Dc liu c cho vo cho gang ln theo th t loi to chc (nh r,
thn) xp di, loi d nt (l) trn cng. nc ngp dc liu v un si. Dch
chit c th c rt ra bng 2 cch: (i) un cho n khi lng nc ch cn 1/3 so vi
lng nc ban u, vt dc liu v gn ly dch chit. Cho tip nc vo b v chit
ln 2, 3; (ii) t mt gi (st) bng tre vo gia ni chit, khi lng nc ch cn 1/3
th dng go mc dch chit. Li nc v chit tip nh trn.
- C c: Dch chit c lc qua vi mn nhiu ln, sau c vo ni c
v un nh la cho bay hi nc. Dng que khuy lin tc trnh chy cao. Thi
gian c cn lin tc, trong mt ngy m (24 gi). y l cng on kh nht, cn
ngi c kinh nghim trong gia nh thc hin.
- cao: Khi dch c c, kim tra bng cch nhng a (hay que khuy)
v nhc ln, nu thy nc cao do, khng ri xung l c th ra khay lt sn
giy bn hay giy , vi dy khong 1 - 3 cm. Dng tay ( xoa ru) dn u,
ngui.
- Hon thin thnh phm: Cao c ct thnh tng ming nh hnh vung c
kch thc 3 - 5 cm. Mt m trung bnh cho 250 - 300 ming cao. 1 kg cao c th ct
c khong 60 ming. Cao tt th do, khng dnh tay, nhng b khng gy, c mt
mn v mi thm. Cc ming cao sau c gi bng nilon v hn kn.
53
Nu cao thuc khng phi l ngh truyn thng ca cng ng ngi Dao trong
khu vc, m mi c truyn b trong thi k hp tc x n nay. Mc tiu ca cao
thuc l d vn chuyn v bo qun. Trong qu trnh iu tr, cao thuc c s
dng lm "phn c bn" ri gia gim thm cc v thuc sc khc.
V quan nim dng thuc, c s khc nhau gia hai b phn dn c:
(i) Phn dn c sng trong cc th trn, gn trm y t x vi bn knh khong t
500 m tr xung, cc khu vc cng nghip pht trin c xu hng s dng cc dng
bo ch hin i, vi t l khong 50 - 70% s ln mc bnh. T l ny thay i kh
nhanh k t khi hnh thnh h thng y t cng ng trong thi k hp tc x v c
bit l trong thi k m ca kinh t.
(ii) Trong khi , i a s phn dn c cn li sng cc lng bn, xa cc
trung tm y t, v.v... vn ph thuc vo cy c trong cng tc chm sc sc kho vi
t l khong 80 - 90% s ln mc bnh. T l ny thay i khng ng k trong thi
gian 30 nm tr li y.
2. Gi tr kinh t
Trong mt cuc iu tra v cy thuc c tin hnh cc x vng m ca
VQG Tam o, da trn cc c lng v tr lng cy thuc c th thu hi trong
khu vc VQG, do cc thy lang v ngi thu hi cy thuc cung cp, tng gi tr c
lng bng tin ca cc cy thuc ang c bun bn khu vc VQG Tam o vo
khong 2,4 t ng, nu c thu hi ti mt thi im. Hot ng lm thuc (thu
hi cy thuc v cha bnh, bn thuc) c th mang li ngun thu nhp bng tin trung
bnh khong trn 8 triu ng/nm cho mt h gia nh thy lang khu vc ny. S
liu c th ti bng 11:
Bng 11: c lng gi tr bng tin ca cc
cy thuc trng im VQG Tam o (nm 2011)
TT
1
2
3
4
5
6
7
8
9
Tn khoa hc
Acrorus gramineus
Adenosma indianum
Anthocephalus sp.
Cibotium barometz
Cinnamomum inners
Cissus sp.
Desmodium spp.
Dioscorea persimilis
Dracaena sp.
Tn
thng dng
Araceae
Thch xng b
Scrophulariaceae B b
Rubiaceae
Go
Dicksoniaceae
Cu tch
Lauraceae
Hu phc
Vitaceae
Dy vung
Fabaceae
ng tin
Dioscoreaceae
Hoi sn
Dracaenaceae
Sm cau
H
54
Gi tr bng
tin (VN)
44.275.000
16.500.000
367.775.000
10.600.000
120.000.000
65.571.429
240.000
101.500.000
48.937.500
10
11
12
13
14
15
16
17
18
19
20
21
22
23
24
25
26
27
28
29
30
Fibraurea tinctoria
Gnetum montanum
Gouania leptostachya
Homalomena occulta
Ilex sp.
Iodes ovalis
Kadsura sp.?
Kadsura sp.
Leea rubra
Leonurus artemisia
Millettia speciosa
Morinda officinalis
Oroxylon indicum
Passiflora foetida
Schefflera spp.
Smilax glabra
Spatholobus sp.
Streptocaulon juventas
Tinospora tomentosa
Vernonia andersonii
Xanthium
inaequilaterum
Tng cng
Menispermaceae
Gnetaceae
Rhamnaceae
Araceae
Aquifoliaceae
Icacinaceae
Schisandraceae
Schisandraceae
Leeaceae
Lamiaceae
Fabaceae
Rubiaceae
Bignoniaceae
Passifloraceae
Araliaceae
Smilacaceae
Fabaceae
Asclepiadaceae
Menispermaceae
Asteraceae
Hong ng
Dy gm
Dy n gnh
Thin nin kin
V gii/rt
Mc thng nam
Mt thnh
Na rng
Gi hc
ch mu
Sm nam
Ba kch
Nc nc
Lc tin
Ng gia b
Khc khc
Huyt ng
H th trng
Dy au xng
Rau ru
Asteraceae
K du nga
51.548.333
153.000.000
127.062.500
100.650.000
111.300.000
283.200.000
13.387.500
108.000.000
5.600.000
10.260.000
16.065.000
13.800.000
12.373.333
18.400.000
39.217.500
19.902.857
405.333.333
29.200.000
54.225.000
64.900.000
2.760.000
2.415.584.286
3. Gi tr tim nng
Mt iu thc t l trong nhng nm gn y nhu cu s dng thuc nam, thuc
c ngun gc t tho dc ca ngi dn ngy cng tng cao. Thuc nam ngy cng
c vai tr quan trng trong vic bo v sc kho ca con ngi. Vi s lng loi cy
thuc kh ln (461 loi) ngun ti nguyn cy thuc ti VQG Tam o thc s c
tim nng pht trin trong tng lai i vi cc khu vc vng m.
Ngoi mc ch s dng trong cng ng theo kinh nghim y hc dn tc
(ethnic medicine), cy thuc ti VQG Tam o c tim nng ln i vi cung cp
dc liu cho cc nhu cu s dng ca x hi, c biu hin cc lnh vc sau y:
- Cung cp nguyn liu cho cng nghip dc phm:
Hin nay, nhiu loi dc phm c sn xut t nguyn liu thc vt (cy
thuc) hoc cc sn phm ca cy thuc (cc cht chit tch t thc vt). Bc u
xc nh c 19 loi cy thuc c s dng ph bin trong cng nghip dc phm
55
56
Hin nay, xut khu cy thuc nc ta ra th trng th gii theo nhiu knh
khc nhau v rt kh kim sot. S lng loi cy thuc c xut khu gn y kh
ln nhng khng n nh do mt s loi ch xut khu trong mt thi gian ngn. Qua
s liu thng k nhiu nm, ti nay xc nh c 37 loi cy thuc c xut khu
vi th trng n nh.
Trong s cc loi cy thuc c xc nh ti VQG Tam o, hin c 5 loi
trong s ny. l cc loi sau y: Huyt ng (Sargentodoxa cuneata (Oliv.)), Ba
kch (Morinda officinalis How), Th phc linh (Smilax glabra Wall. ex Roxb.), M
(Plantago major L.), H th (Fallopia multiflora (Thunb.) Haraldson). Bi y l
cc loi c gi tr kinh t cao, th trng n nh, nhu cu ln v c bit c th thch
nghi vi iu kin sinh thi vng m. y l vn VQG Tam o cn tnh n
trong tng lai.
i vi mi khu vc, tim nng thng mi ca ngun ti nguyn cy thuc
cng ln, th nguy c dn ti s cn kit ca ngun ti nguyn trong t nhin cng
cao. Do nhiu loi c kh nng b khai thc cung cp cho th trng v khai thc
cy thuc t nhin tr thnh sinh k ca mt b phn dn c a phng.
4. Gi tr vn ha
Thc hnh khai thc v s dng cy thuc ca cc cng ng dn tc trong
vng m VQG Tam o l mt b phn cu thnh vn ha vt th v phi vt th ca
cc dn tc, c bit l cng ng ngi Dao c bi thuc tm cha bnh v chm sc
sc khe cho ph n sau khi sinh .
57
CHNG II
CC MI E DA I VI NGUN TI NGUYN CY THUC
TI VQG TAM O
Nghin cu cc mi e da vi ngun ti nguyn cy thuc va c ngha v
c s l lun, va c ngha v thc tin cho cng tc bo tn cc loi cy thuc ti
VQG Tam o, c bit l cc loi cy thuc qu him v nguy cp.
Qua iu tra, nghin cu v nh gi, xc nh c ngun ti nguyn cy
thuc b e da bi cc nguyn nhn chnh sau:
1. Tn ph thm thc vt
Do c im sinh l - sinh thi, cc loi cy thuc ch phn b v pht trin tt
trong nhng iu kin mi trng nht nh nh: di tn rng thng xanh, ven
sui,v.v... Thm thc vt b tn ph do p lc ca s tng dn s, sinh k v cc hot
ng pht trin nh: m rng t canh tc, khai thc g, lm ng, xy dng cc
cng, ,v.v... Thm thc vt b tn ph dn n mi trng sng ca cc loi cy thuc
b nh hng xu hoc mt i. Do vy, nhiu loi cy thuc khng c c hi tn ti v
pht trin. y l nguyn nhn e da khng t loi cy thuc ca nc ta.
Nguyn nhn ln nht gy ra s tn ph v ph v cu trc thm thc vt ti
VQG Tam o, c xc nh l khai thc rng, khai hoang t.
Mt thi gian di trc khi thnh lp VQG Tam o, cc lm trng quc
doanh v nhn dn ni y khai thc mt lng g, ci rt ln phc v cho mc
tiu xa i, gim ngho. Mt s ni, rng b khai thc trng n cao 700m so
vi mc nc bin. Mt khc, do tp qun du canh, du c, ngi dn ni y
khai hoang nhiu din tch rng trng cy lng thc. iu ny dn n nhiu
din tch b bin thnh t trng ch c c, cy bi. iu ny cng c ngha l nhiu
loi cy thuc cng b e da.
Chng ti thng k c hin trng s dng t ca VQG Tam o, c th
nh bng 12:
Bng 12: Hin trng s dng t VQG Tam o 1996 - 2010
Stt
1
1.1
1.1.1
Hng mc
t c rng
Rng t nhin
RLRTXMAN
Rng giu
Rng trung bnh
58
T l (%)
87,4
1.1.2
1.1.3
1.1.4
1.2
1.2.1
1.2.2
1.2.3
2
2.1
2.2
2.3
3
3.1
4
4.1
4.2
4.3
4.4
Rng ngho
Phc hi
Lim
LRTXMAANDD
Rng giu
Rng trung bnh
Rng ngho
Rng phc hi
Rng hn giao
Rng tre na
Rng trng
Rng Thng
Rng gi
Rng non
R. keo, bch n
Rng trng cn li
t khng c rng
t trng c (IA)
.trng,cy bi (IB)
/trng cy g ri rc (IC)
t cy NN
/cy NN
t phi nng nghip
t
t M cng cng
t tn gio
t mt nc
4.269,9
5.023,1
142,7
8.890,2
2.141,4
5.232,8
1.193,2
322,8
1.913,7
424,1
5.528,3
2.941,9
1.931,9
2.958,8
505,3
132,3
3.643,7
14,4
854,5
2.774,9
367,0
367,0
124,2
89,6
17,5
16,0
1,1
16,8
11,1
1,1
0,4
59
chng ti tin hnh iu tra phng vn v quan st thc trng khai thc ti vng
m. Kt qu cho thy, s nhn thc ca cc thy lang v ngi dn thu hi cy thuc
cn hn ch v hot ng khai thc cy thuc trong vng m l do th trng quyt
nh. y l nguyn nhn dn ti s khai thc qu mc lm suy gim i vi ngun ti
nguyn cy thuc ni chung v c bit nghim trng i vi mt s loi qu him v
loi c gi tr s dng cao.
Nhn nh trn c a ra trn c s cc d liu ti bng 13:
Bng 13: Thng k nhn thc ca ngi dn v khai thc cy thuc
i tng iu tra
Stt
Thy lang
(t l %)
80
Ngi dn thu
hi (t l %)
60
100
100
20
Vn iu tra
Thu hi ng loi
Thu hi nhng loi him v loi c nguy c
tuyt chng
Thu hi ng thi v, thi gian trong ngy
Thu hi ng b phn
55
20
5
6
7
Thu hi c ch n ti sinh
Thu hi hp php
Thu hi c t chc
80
0
0
55
0
0
1
2
60
TT
Vn iu tra
1
2
3
4
5
61
Thy lang
(t l %)
Ngi dn thu
hi (t l %)
95
95
70
60
70
20
40
20
65
15
- Hu ht (95%) thy lang la chn, loi tp v lm sch bng cch: chn cc phn
lm thuc ring, loi b cc phn khng dng nh c rc, bi t,..v.v. Ra
bng nc i vi cc dc liu l r, v r. T l ny ch l 60% ngi dn thu
hi cy thuc.
- Hu ht (95%) thy lang v 70% ngi dn thu hi lm kh dc liu. Ch yu
bng cc cch sau:
Phi nng: i vi hu ht cc loi dc liu, tr cc loi cha tinh du d bay
hi khi phi nng.
Sy: Ch yu bng cch s dng cc ngun nhit nhn to lm kh (nh t
ci, than,..v.v.). Sy thng c p dng trong ma ma, nht l thi gian
ma dm ca ma thu v ma xun, v i vi cc dc liu cha nhiu nc.
Phi m can: Thng c p dng i vi cc dc liu cha tinh du, d b
bay hi khi phi nng hay sy. Dc liu c lm kh trong nh (nh treo
ngoi hin, ri ra ging,..v.v.) ni thong gi vi nhit khng qu 30oC.
- C 70% thy lang thi lt ct tr, t l ny ch l 20% ngi dn thu hi, h
thng thnh tng b trong .
- C 40% thy lang loi b cc dc liu b su mt, nm mc; t l ny ch l 20%
nhng ngi dn thu hi. Khi dc liu b nm mc h thng ra li bng nc
sau phi kh li.
- C 65% thy lang v 15% ngi dn thu hi bit kim sot kh nng su mt tn
cng, nhim nm mc bng cc cch bo qun sau:
Bo qun trong h c nt kn, ht m bng vi cc.
Phi nng nh k c bit c dng trnh mc do nhit cao v tia t
ngoi ca nh nng mt tri s tiu dit cc mm nm mc; (cch ch yu).
Bo qun trong rm kh c p dng i vi dc liu l cc phn di t
nh thn hnh, r c, thn r,.. v.v.
Bo qun trong ct c p dng vi dc liu nc, nhy cm vi mc nh
Gng, Hoi sn, ng sm,..v.v.
Xng hi cn c p dng vi dc liu d b su mt tn cng nhng khng
phi c nng, sau bo qun lu di trong ti ni lon hn kn.
Qua trn c th thy rng cc thy lang trong vng m nm c k thut s
ch v bo qun dc liu kh tt. Tuy nhin, iu ny cn nhiu hn ch nhng
ngi dn thu hi cy thuc. Hu qu l s lng ph c bit ln khi ngi dn thu hi
cy thuc bn nhng khng kp s ch hoc khng bn c lm cho cy thuc b
hng.
62
1
2
3
4
5
6
7
8
9
10
B phn s dng
R, C, R c
Thn
V thn
L
Cnh
Hoa
Qu
Ht
Nha, lng, gai
C cy
S loi
T l %
76
38
47
94
28
27
31
37
13
73
26,76
13,38
16,55
33,10
9,86
9,51
10,92
13,03
4,56
25,70
nh gi tnh bn vng
Thp
Cao
Trung bnh
Cao
Thp
63
1 b phn
95
33,45
C cy
73
25,70
64
18
421
174
86
57
41,3
20,4
66,3
Mc i ngho
Ch h gia nh
Ngho
Khng
ngho
N gii
Nam gii
Tng
25,5
11,1
27,9
11,8
Khng tng
60,2
58,1
66,3
56,5
Gim
14,3
30,8
5,8
31,7
Cch nh gi
So vi trc khi thnh lp VQG Tam o (nm 1996), ti thi im thc hin
cuc iu tra cho thy rng, i vi cc h ngho, th 25,5% s h cho bit thu
hi nhiu cy thuc hn (c v khi lng thu hi v s loi thu hi), ch c 14,3% l
gim cc hot ng thu hi cy thuc t rng Tam o. iu ny c s khc bit
nhng h khng phi l ngho, ch c 11,1% s h iu tra gia tng cn 30,8% l
gim cc hot ng thu hi cy thuc t rng. i su tm hiu chng ti thy rng, y
l cc h thu hi cy thuc bun bn lm tng thu nhp cho gia nh. iu ny c
th l gii rng, vic thnh lp VQG Tam o hn ch ngi dn khai thc g, do
vy h phi tng lng thu hi lm sn ngoi g ni chung v cy thuc ni ring
65
bun bn, tng thm thu nhp trang tri cho sinh hot ph nhng h ngho, khng a
dng v ngun thu. Cn cc h khng phi l ngho chuyn sang cc hot ng
sinh k khc, nh: trng trt, chn nui, kinh doanh, Trong trng hp, cc h gia
nh khng tng nhu cu thu hi cy thuc t rng, th c th l gii rng, y l cc
h thu hi cy thuc phng v cha bnh trong gia nh, do vy nhu cu v cy
thuc tng i n nh.
Mt khc, chng ti nghin cu nhu cu thu hi cy thuc t rng Tam o,
khi phn chia cc h nghin cu thnh hai nhm: nhm gia nh c ph n l ch h
v nhm gia nh c nam gii l ch h. Kt qu cho thy rng, sau khi thnh lp
VQG Tam o, c n 27,9% cc ch h l ph n tng hot ng thu hi cy thuc
trong rng, ch c 5,8% cho bit hot ng ny l gim i. C s tri ngc cc h
gia nh c ch h l nam gii, vi cc t l tng t l 11,8% v 31,7%. iu ny c
th gii thch rng, y l cc h thu hi cy thuc bun bn, tng thu nhp. Cc
ch h l n gii thng kh thch ng hn, kh tm kim sinh k mi hn so vi cc
ch h l nam gii. V vy, mc d VQG Tam o c thnh lp, th h vn phi vo
rng thu hi cy thuc thm ch cn tng lng thu hi m bo cuc sng. i vi
trng hp cc ch h (c l ph n, c l nam gii) cho bit khng tng nhu cu thu
hi cy thuc trong rng Tam o, th c th gii thch rng y l cc h thu hi cy
thuc ch yu phc v cho nhu cu ca gia nh. Do vy nhu cu v cy thuc tng
i n nh.
Khi nghin cu v vai tr ca cy thuc i vi tng thu nhp/nm ca cc h
c thu hi cy thuc t rng Tam o, chng ti thu c kt qu nh bng 19:
Bng 19: T l cc h khai thc ti nguyn cy thuc v vai tr ca cy
thuc i vi thu nhp ca h/nm
T l
Cch nh gi
T l h
thu hi
9,3
32,9
57,3
2,2
5,2
26,8
61,0
44,9
22,1
12,7
Mc sng
Kh gi
Trung bnh
Ngho
Ch h gia nh
H gia nh c n gii lm ch h
H gia nh c nam gii lm ch h
66
Ti nguyn cy thuc
c bo tn B khai thc
(+)
(-)
(+) v (+)
(+) v (-)
(-) v (+)
(-) v (-)
67
Tng cng
Tivi
i
Bo
Bin bo
T ri
Hi tho, tp hun
Thng tin vi cc cn b kim lm
Tr chuyn
58,7
52,0
19,5
39,4
8,7
31,7
39,9
35,8
27,1
15,0
8,2
9,0
2,7
12,3
5,7
10,2
Qua bng trn cho ta thy, c n 58,7% ngi dn bit cc thng tin v bo v
ti nguyn cy thuc thng qua Tivi v 27,1% cho rng y l phng thc truyn ti
hiu qu nht. Mt t l kh ln ngi dn bit thng tin qua cc cn b kim lm, tuy
nhin ch mt t l rt nh (5,7%) cho rng y l phng thc truyn ti hiu qu
nht. iu ny c th gii thch bi:
- Kh nng nhn bit cc loi cy thuc, c bit l cc loi cy thuc ca cc cn b
kim lm cn hn ch;
- Cn b kim lm cn cha quan tm ng mc n bo v cc loi cy thuc, ch
yu h quan tm n bo v cc loi cy ly g v ng vt hoang d;
- Cn b kim lm cha tham gia h tr nhn dn trng v pht trin cc loi cy
thuc ti vng m,..v.v.
Qua cc dn liu v phn tch trn, c th thy rng, vic la chn cc phng
thc tuyn truyn cung cp kin thc v bo tn cc loi cy thuc, t nng cao
nhn thc, thc v dn n thay i hnh vi thu hi, khai thc cy thuc ca ngi dn
c vai tr rt quan trng. Qua thc tin cng tc nhiu nm ti VQG Tam o, chng ti
nhn thy, trong cc phng thc tuyn truyn ph bin hin nay th tuyn truyn bo
v cc loi cy thuc ti cc hi tho, cc lp tp hun c ngi dn vng m tham gia
cng t hiu qu cao. Ngoi ra, cn c s chia s v phn hi thng tin t nhng
ngi dn tham gia, t c th xy dng cc cam kt bo tn cy thuc.
Ngoi cc mi e da trc tip nh trnh by trn, th cn nhng mi e da
gin tip khc nh: trnh dn tr thp, tc ng ca kinh t th trng, nhu cu s
dng cy thuc tng ln trong x hi,Cc mi e da trc tip v gin tip c mi
quan h bin chng, nh hng qua li vi nhau v hu qu cui cng l ngun ti
nguyn cy thuc ti VQG Tam o b suy gim mnh trong thi gian qua.
68
Chng III
KT QU XY DNG VN SU TP V BO TN CY THUC
VN QUC GIA TAM O
Trn c s cc iu kin sn c ca khu vc Vn thc vt nh: C mi trng
cy sinh trng tt v sn xut c nhiu ht; trnh c tc nhn ph hoi ca
con ngi, ca la rng v ng vt; trnh c xi mn, l lt; d lui ti; gn lc
lng lao ng;..v.v.
Mt khc, vi mc ch gp phn duy tr cc vn gen c gi tr quan trng v
mt kinh t lm ngun ging s dng lu di cho cng tc chn ging hoc duy tr
vn gen ca nhng loi cy qu him, c bit l loi c nguy c b tiu dit, s
dng chng trong tng lai. Theo cc tiu ch v cch nh gi, cho im, chng ti
la chn c mt s loi, bao gm: B bo en (Goniothalamus vietnamensis Ban);
Hong tinh hoa trng (Disporopsis longifolia Craib); Ru hm hoa ta (Tacca
chantrieri Andre); Hoa tin (Asarum glabrum Merr.); Bt gic lin (Podophyllum
tonkinense Gagnep.); Khc khc (Heterosmilax gaudichaudiana (Kunth) Maxim.); Ba
kch (Morinda officinalis How); Sm cau (Dracaena cochinchinensis (Lour.) S. C.
Chen); Thin nin kin (Homalomena occulta (Lour.) Schott)
c th trin khai bo tn, hot ng nhn ging l khu quan trng v cn
phi tin hnh trc ht. iu kin v cch b tr th nghim nh trnh by Mc
13.2.9. Sau y l kt qu nhn ging ca mt s loi cy thuc.
2.1. Nghin cu nhn ging
2.1.1. Nghin cu nhn ging loi B bo en (Goniothalamus vietnamensis Ban)
v Sm cau (Dracaena cochinchinensis (Lour.) S. C. Chen)
Trong khi loi B bo en c s dng nhiu ti a phng v c a
vo Sch Vit Nam nm 2007, Phn II - Thc vt (hng: VU A1a,c,d,B1+2,b,e),
th Sm cau l loi b khai thc gn nh cn kit ti VQG Tam o, do ngi dn
c nh cu thu hi cao lm thuc b, cng nh bun bn tng thu nhp di
dng ru ngm ti hu ht cc nh hng, khch sn quanh vng ni Tam o.
2.1.1.1. Kh nng ra r ca hom trong gi th ct
Cc th nghim c thc hin vo thng 05/2011, theo phng php c
trnh by ti mc 13.2.9.1. i vi loi B bo en, mi cng thc (t CT1 n CT7),
chng ti la chn v thu thp s liu i vi 100 hom tng i ng u. Cn loi
Sm cau l 200 hom/cng thc. S liu v s ra r ca hom c thu thp ti cc thi
69
T l (%)
S hom ra r
CT2
T l (%)
S hom ra r
CT3
T l (%)
S hom ra r
CT4
T l (%)
S hom ra r
CT5
T l (%)
S hom ra r
CT6
T l (%)
S hom ra r
CT7
T l (%)
Sau 30
Sau 45
Sau 60
BB
SC
BB
SC
BB
SC
14
34
32
132
69
169
14,00
17,00
32,00
66,00
69,00
84,50
18
31
28
128
74
156
18,00
15,50
28,00
64,00
74,00
78,00
17
27
35
112
71
171
17,00
13,50
35,00
56,00
71,00
85,50
13
37
23
122
62
162
13,00
18,50
23,00
61,00
62,00
81,00
15
35
39
139
63
163
15,00
17,50
39,00
69,50
63,00
81,50
14
44
42
142
67
187
14,00
22,00
42,00
71,00
67,00
93,50
17
42
81
0,00
8,50
0,00
21,00
0,00
40,50
70
qu trnh nghin cu, chng ti nhn thy cng thc i chng (CT7), mt s hom
B bo en c s hnh thnh cc nt sn, tuy nhin, sau mt thi gian cc hom ny
b rng l, thi gc v cht dn.
2.1.1.2. T l sng sau khi cy vo bu
Sau giai on gim hom trong ct, tng s cy B bo en thu c ti cc
cng thc t CT1 n CT7, l 406 cy; tng t Sm cau l 1.089 cy. Chng ti
tin hnh th nghim theo phng php trnh by mc 13.2.9.4. cng thc i
chng, chng ti theo di i vi 100 hom loi B bo en v 200 hom loi Sm cau.
Kt qu v t l sng ca hai loi trong bu t sau 6 thng, c th ti bng 23:
Bng 23: T l sng ca B bo en v Sm cau trong bu t sau 6 thng
Cng thc
359/700
17/100
51,29
17,00
1.022/1.400
127/200
73,00
63,50
Loi
BB
S cy sng/hom
T l sng (%)
S cy sng/hom
SC
T l sng (%)
71
Sau 25
Sau 45
Sau 55
Sau 60
37
127
162
167
18,50
63,50
81,00
83,50
32
107
171
183
16,00
53,50
85,50
91,50
41
116
157
167
20,50
58,00
78,50
83,50
29
132
152
171
14,5
66,00
76,00
85,50
24
145
167
172
12,00
72,50
83,50
86,00
33
147
172
177
16,50
73,50
86,00
88,50
11
52
64
71
5,50
26,00
32,00
35,50
Cng thc
S hom ra r
CT1
T l (%)
S hom ra r
CT2
T l (%)
S hom ra r
CT3
T l (%)
S hom ra r
CT4
T l (%)
S hom ra r
CT5
T l (%)
S hom ra r
CT6
T l (%)
S hom ra r
CT7
T l (%)
72
1.023/1.400
93/200
73,07
46,50
So snh
S cy sng/hom
T l sng (%)
rng nguy cp, qu, him hoc loi c ngi dn khai thc vi cng ln.
Vt liu nhn ging ca cc loi ny l cc phn c, phn thn thu c trong
qu trnh thu mu. Nh cch thc c trnh by ti mc 13.2.9.2, cc phn c,
thn ca tng loi c tch ra thnh tng phn nh, chng ti chn la v tin hnh
o m, thu thp s liu i vi: 50 phn c loi Hong tinh ha trng (Disporopsis
longifolia Craib) (HTHT), 200 phn c loi Ru hm hoa ta (Tacca chantrieri Andre)
(RHHT), 500 phn thn cy Hoa tin (Asarum glabrum Merr.) (HT), ch c 20 phn c
loi Bt gic lin (Podophyllum tonkinense Gagnep.) (BGL), 200 phn c loi Khc
khc (Heterosmilax gaudichaudiana (Kunth) Maxim.) (KK) v 1.000 phn thn loi
Thin nin kin (Homalomena occulta (Lour.) Schott) (TNK). Kt qu chng ti thu
c v s ra r, ny chi ca c th ti bng 26:
Bng 26: T l ny chi v ra r bng phng php tch c, thn
ca mt s loi cy thuc
Thi gian (ngy)
Loi
S c ny chi
HTHT T l c ny chi (%)
S c ra r
Sau
Sau
Sau
Sau
Sau
15
20
30
45
60
23
42
47
50
50
46,00
84,00
94%
100%
100%
13
32
43
48
50
73
T l ra r (%)
26,00
64,00
86,00
96,00
100,00
S c ny chi
28
87
117
162
187
14,00
43,50
58,50
81,00
93,50
12
71
92
143
176
T l ra r (%)
6,00
35,50
46,00
71,75
88,00
S c ny chi
252
342
447
452
452
50,40
68,40
89,40
90,40
90,40
S c ra r
264
372
447
452
452
T l ra r (%)
52,8
74,4
89,40
90,40
90,40
S c ny chi
13
17
17
15,00
35,00
65,00
85,00
85,00
13
15
T l ra r (%)
0,00
10,00
30,00
65,00
75,00
S c ny chi
57
147
172
184
4,50
28,5
73,5
86,00
92,00
11
62
93
147
T l ra r (%)
0,00
5,50
31,00
46,50
73,50
S c ny chi
82
142
547
764
893
8,20
14,20
54,70
76,40
89,30
51
102
347
564
893
5,10
10,20
34,70
56,40
89,30
T l c ny chi (%)
RHHT
S c ra r
T l c ny chi (%)
HT
T l c ny chi (%)
BGL
S c ra r
T l c ny chi (%)
KK
S c ra r
T l c ny chi (%)
TNK
S c ra r
T l ra r (%)
Qua th nghim trn, chng ti thy rng hon ton c th nhn ging cc loi
cy thuc trn bng phng php tch c, thn v t t l thnh cng kh cao. C th
v t l ny chi: Loi Hong tinh hoa trng t 100,00%, Ru hm hoa ta t
93,50%, Hoa tin l 90,04%, Bt gic lin t 85,00%, Khc khc l 92,00% v Thin
nin kin l 89,30%.
Mc d, thi gian nghin cu cn hn ch v vt liu nhn ging mt s loi
cn nh l, nhng cc kt qu thu c c th thy kh nng ra r, ny chi t c v
thn ca cc loi trn bng phng php nhn ging v tnh, c b sung thm cc cht
iu ha sinh trng trong qu trnh gim l rt cao. Kh nng bo tn thnh cng cc
loi trn l rt c trin vng trong tng lai.
74
S ht ny mm, ra r
T l (%)
S ht ny mm, ra r
Bnh vi
T l (%)
Hong
tinh S ht ny mm, ra r
hoa trng
T l (%)
75
Sau
Sau
Sau
10
20
30
623
1.382
1.407
29,98
66,51
67,71
292
729
746
20,32
50,73
51,91
47
260
320
12,37
68,42
84,31
Sau
Sau
Sau
30
60
90
S cy sng
1.372
1.336
1.274
T l sng (%)
97,51
94,95
90,55
722
722
722
96,78
96,78
96,78
320
320
320
100,00
10,00
100,00
Loi
Hoi sn
S cy sng
Bnh vi
T l sng (%)
76
Mu
Mu
Mu
Mu
Mu
Mu
nghin cu
pH
KCL
5,40
4,38
5,51
6,05
4,59
6,06
OM
(%)
2,38
1,70
0,98
3,82
6,67
1,21
Nts
(%)
0,18
0,14
0,26
0,15
0,26
0,17
Ndt
(mg/100gr)
8,73
7,28
9,66
14,48
9,32
10,69
CEC
(meq/100gr)
27,18
28,78
19,69
23,21
26,77
21,39
D
tiu P2O5
(mg.kg-1)
K2O
7,38
6,87
9,66
14,48
9,32
10,69
26,43
23,79
21,10
16,09
11,08
12,87
P2O5
0,05
0,06
0,05
0,04
0,05
0.06
K2O
0,95
1,23
1,18
0,65
1,12
0,84
chua trao H+
i
Al3+
(me/100g)
0,16
0,12
0,08
0,37
0,67
0,20
2,63
3,69
2,48
3,78
5,08
4,72
(me/100g)
8,98
9,42
5,66
11,97
18,28
9,20
2 -0.02
59,44
36,82
47,33
36,82
26,31
32,88
Thnh phn
0.02-0.002
c gii
<0.002
22,31
28,53
28,36
40,76
53,16
40,68
18,25
34,65
24,31
22,42
20,53
26,44
41,08
31,87
72,43
49,11
48,55
47,99
Tng s (%)
Chua
phn
thy
(%)
77
chua (pH), thnh phn m, ln, kali lun l nhng ch tiu quan trng cn
nh gi khi nghin cu tnh cht l ha ca cc phu din t. Qua bng 53, ta thy:
chua ca t khu vc Vn thc vt dao ng t mc chua n trung tnh, th
hin c th nh sau: Mu t s 2, pH = 4,38, mc chua (pH t 4,10 n 4,50);
mu s 5, pH = 4,59, mc chua va (pH t 4,60 n 5,00); mu s 1, pH = 5,40
v mu s 3, pH = 5,51 mc chua t (pH t 5,10 n 5,50); mu s 4, pH = 6,05
v mu s 6, pH = 6,06 mc gn trung tnh (pH t 5,60 n 6,50).
Khi nghin cu v thnh phn m (N), chng ti nh gi thnh phn m
tng s v thnh phn m d tiu. Kt qu phn tch cho thy thnh phn m tng s
cc phu din t thu khu vc Vn thc vt dao ng t mc trung bnh n giu,
c th nh sau: Mu s 2 (0,14%), mu s 4 (0,15%) mc trung bnh (t 0,10% n
0,15%); mu s 1 (0,18%), mu s 6 (0,17%) mc kh (t 0,15% n 0,20%); mu
s 3 (0,26%), mu s 5 (0,26%) mc giu (ln hn 0,20%). Thnh phn m d tiu
tng i giu, th hin nh sau: Mu s 2 (7,28 mg/100gr) mc trung bnh (t 4,00
n 8,00 mg/100gr); mu s 1 (8,73 mg/100gr), mu s 3 (9,66 mg/100gr), mu s 4
(14,48 mg/100gr), mu s 5 (9,32 mg/100gr), mu s 6 (10,69 mg/100gr) mc giu
(ln hn 8,00 mg/100 gr).
Kt qu phn tch ti bng 53 cng cho thy rng, thnh phn ln (P) tng s
ca cc phu din t mc trung bnh n kh. C th l: Mu s 1 (0,05%), mu s
3 (0,05%), mu s 4 (0,04%), mu s 5 (0,05%) c thnh phn ln tng s mc trung
bnh (t 0,01% n 0,05%); mu s 2 (0,06%), mu s 6 (0,06%) mc kh (t 0,05%
n 0,10%). Mt khc, kt qu phn tch cho thy, thnh phn ln d tiu ca t khu
vc ny mc ngho n trung bnh, c th l: Mu s 1 (7,38 mg/100 gr), mu s 2
(6,87 mg/100 gr), mu s 3 (9,66 mg/100 gr), mu s 5 (9,32 mg/100 gr) c thnh
phn ln d tiu mc ngho (t 5,00 n 10,00 mg/100 gr); mu s 4 (14,48 mg/100
gr), mu s 6 (10,69 mg/100 gr) mc trung bnh (t 10,00 n 15,00 mg/100 gr).
nghin cu thnh phn kali (K), chng ti phn tch v nh gi thnh phn
kali tng s v thnh phn kali d tiu. Kt qu c th v thnh phn kali tng s t
mc trung bnh n giu, th hin nh sau: Mu s 4 (0,65%), mc trung bnh (t
0,50% n 0,80%); mu s 1 (0,95%), mu s 3 (1,18%), mu s 5 (1,12%), mu s 6
(0,84%) mc kh (t 0,80% n 1,20%); mu s 2(1,23%) mc giu (ln hn
1,200%). Thnh phn kali d tiu ca cc phu din t cng t mc trung bnh n
giu, c th l: Mu t s 4 (16,09 mg/100 gr), mu s 5 (11,08 mg/100 gr), mu s 6
(12,87 mg/100 gr) mc trung bnh (t 12,00 n 20,00 mg/100 gr); mu s 1 (26,43
78
mg/100 gr), mu s 2 (23,79 mg/100 gr), mu s 3 (21,10 mg/100 gr) mc giu (ln
hn 20,00 mg/100 gr).
Nh vy, t ti khu vc Vn thc vt c chua t chua n trung tnh; cc
thnh phn m, ln, kali c th thay i cc mc khc nhau, tuy nhin bin dao
ng khng ln.
2.2.1. Kt qu trng bo tn loi B bo en (Goniothalamus vietnamensis Ban) v
Sm cau (Dracaena cochinchinensis (Lour.) S. C. Chen)
Sau khi nhn ging, chng ti thu c v tin hnh trng 376 cy B bo
en, 149 cy Sm cau, di tn rng ti Vn thc vt theo cch thc trnh by
mc 13.2.9.5. Cy ging em trng l cc cy khe mnh, khng ct ngn, l xanh tt,
khng b su bnh, B Bo en c chiu cao 20 - 25cm, Sm cau c chiu cao 30 40cm. S liu v s sinh trng v pht trin ca hai loi nay c thu thp vo cc
thi im 6 thng, 12 thng, 18 thng sau khi trng.
Cc s liu thu c ti thi im 18 thng sau khi trng cho thy rng, s sinh
trng ca B bo en l khng thc s tt. Mc d t l cy sng tng i cao
(76,33%), tuy nhin s pht sinh tri mi l khng cao, ch c 9,06% cy c t 3 chi
tr ln v 9,76% cy xut hin chi cp 2. Ngc lai, Sm cau trng ti Vn thc vt
c kh nng sinh trng kh tt, biu hin nh sau: T l sng rt cao, 91,95%; chiu
cao trung bnh l 68,491,27cm; s cy trng c t 2 chi tr ln l 49,64%. ng
thi, chng ti cha nhn thy s ra hoa, kt qu hai loi cy ny. Kt qu theo di
c tng hp trong bng 30:
Bng 30: S sinh trng v pht trin ca B bo en v Sm cau
Thi gian
Sau 6 thng
Sau 12 thng
Sau 18 thng
Ch tiu
BB
SC
BB
SC
BB
SC
S cy sng
322
141
291
137
287
137
/(85,64)
/(94,63)
/(77,39)
/(91,95)
/(76,33)
/(91,95)
7,41
27,02
14,82
45,44
17,91
68,49
1,19
1,24
1,27
1,45
1,52
1,27
253
83
209
74
176
69
/(78,57)
/(58,87)
/(71,82)
/(54,01)
/(61,32)
/(50,36)
53
41
64
46
85
51
/(16,46)
/(29,07)
/(21,99)
/(33,58)
/(29,62)
/(37,23)
16
17
18
17
26
17
/(t l %)
Chiu cao
chnh (cm)
chi
1 chi
S
chi/
cy
/t l (%)
2 chi
/t l (%)
>2 chi
79
/t l (%)
/(4,97)
/(12,06)
/(6,19)
/(12,41)
/(9,06)
/(12,41)
17
23
28
/(5,28)
/(0,00)
/(7,90)
/(0,00)
/(9,76)
/(0,00)
/(0,00)
/(0,00)
/(0,00)
/(0,00)
/(0,00)
/(0,00)
S ra chi cp 2
/(t l %)
S ra hoa qu
/(t l %)
T kt qu theo di, chng ti thy rng, hon ton c kh nng bo tn hai loi
B bo en v Sm cau ti cao 100m, di tn rng. Tuy nhin cn c s nghin
cu thm v mi trng sng ca loi B bo en, cy c th sinh trng v pht
trin tt hn.
2.2.2. Kt qu trng bo tn loi Ba kch (Morinda officinalis How)
S lng cy Ba kch ging c trng ti Vn thc vt l 116 cy theo cch
thc c trnh by ti mc 13.2.9.5. Cc cy con em trng khe mnh, cao 20 25cm, c 5 - 6 cp l, b r pht trin y , khng b su bnh. S liu v s sinh
trng v pht trin ca Ba kch c thu thp vo cc thi im 6 thng, 12 thng, 18
thng sau khi trng. Cc s liu c trnh by c th ti bng 31:
Bng 31: S sinh trng v pht trin ca Ba kch ti Vn thc vt
Thi gian
Sau 6 thng
Sau 12 thng
Sau 18 thng
S cy sng/(t l %)
83/(71,55)
74/(63,79)
66/(56,90)
22,742,37
57,232,72
78,241,84
1 chi/(t l %)
41/(49,40)
19/(25,68)
13/(19,70
2 chi/(t l %)
27/(32,53)
38/(51,35)
32/(48,48)
>2 chi/(t l %)
15/(18,07)
17/(22,97)
21/(31,82)
18/(21,69)
39/(52,70)
52/(78,79)
0/(0,00)
0/(0,00)
0/(0,00)
Ch tiu
S chi/cy
S ra chi cp 2/(t l %)
S ra hoa qu/(t l %)
80
t cho thy, nhiu cy sau khi trng c hin tng li dn ri cht. Do vy, trong tng
lai cn c cc th nghim khc tm hiu v cht lng cy ging, cc yu t sinh
thi, nhm nng cao kh nng bo tn ca Ba kch di tn rng.
2.2.3. Kt qu trng bo tn loi Thin nin kin (Homalomena occulta (Lour.)
Schott)
S cy c trng th nghim ti Vn thc vt l 93 cy, cy ging em trng
c b r pht trin, khng su bnh, khng ct ngn, chiu di thn t 30 - 40cm. Cch
thc trng c trnh by mc 13.2.9.5. S liu v s sinh trng v pht trin ca
Thin nin kin c thu thp vo cc thi im 6 thng, 12 thng, 18 thng sau khi
trng. S liu theo di sau khi trng ca loi ny, c trnh by c th ti bng 32:
Bng 32: S sinh trng v pht trin ca Thin nin kin
Thi gian
Sau 6 thng
Sau 12 thng
Sau 18 thng
S cy sng/(t l %)
89/(95,70)
89/(95,70)
89/(95,70)
25,632,24
53,522,12
72,371,73
1 chi/(t l %)
21/(23,60)
14/(15,73)
11/(12,36)
2 chi/(t l %)
42/(47,19)
38/(42,70)
29/(32,58)
>2 chi/(t l %)
26/(29,21)
37/(41,57)
49/(55,06)
41/(46,07)
63/(70,79)
77/(86,52)
0/(0,00)
0/(0,00)
0/(0,00)
Ch tiu
S chi/cy
S ra chi cp 2/(t l %)
S ra hoa qu/(t l %)
Thc t cho thy, Thin nin kin l loi tng i d sng, tuy nhin cho
cy c th sinh trng v pht trin tt th cy cn c trng ti mi trng c
m cao v rm mt. Ti thi im 18 thng sau khi trng, chng ti thy rng, t l
sng sau 18 thng ca cy Thin nin kin l 95,70%; chiu cao trung bnh ca cy
trng l 72,371,73cm; s cy trng c t 3 chi tr ln l 55,06%; t l cy trng
xut hin chi cp 2 l 86,52%. Trong qu trnh nghin cu, chng ti cha nhn thy
s ra hoa ca cy trng.
Ngoi cc kt qu nh trnh by trn, s sinh trng v pht trin ca cc
loi cy thuc khc ti khu vc vn thc vt, nh: Ru hm hoa ta, Hoa tin, Hong
tinh hoa trng, Bt gic lin, Khc khc, Bnh vi v Hoi sn, bc u cho thy l
c trin vng.
Trong tng lai, cc loi cy thuc c gy trng ti y s to nn vn
ging ng vai tr ngun cung cp vt liu ging, cy ging cho cc chng trnh ti
81
CHNG IV
CC GII PHP BO TN, PHT TRIN BN VNG NGUN
TI NGUYN CY THUC TI VQG TAM O
a bn hot ng lm nghip ti vng m nhn chung l rng ln, c a hnh
chia ct phc tp; nn kinh t trong vng c nhiu t lm nghip ph bin l sn xut
nh, t cp t tc mang nng du n ca nn kinh t t nhin; s i ngho v trnh
dn tr ca c dn a phng thp, ang l thch thc ln cho qu trnh pht trin
kinh t - x hi ni y.
Vi mc tiu l qun l, bo v v pht trin ngun ti nguyn lm sn ngoi g
ni chung v cy thuc ni ring. Chng ti r sot, nghin cu, phn tch v
xut mt s iu chnh, b sung gp phn hon thin cc gii php, k hoch lin quan
hin c, c th nh sau:
1. Gii php tng cng hiu qu trong s dng t lm nghip
Kt qu tng hp t cc thng tin, d liu trn c s cc bo co ca cc cp
chnh quyn a phng, cc c quan chc nng cho thy, t cha quy hoch s dng
vo mc ch lm nghip trong vng m cn nhiu (9.665,3ha). Tuy nhin, phn ln
phn b vng su, vng xa, ph nhiu ca t gim st, i hi vn u t ln,
khng hp dn ngi dn v cc t chc. Do vy, ti cc huyn, x, thn gip rng,
vng t trng, i ni trc, nn khuyn khch cc h gia nh, trang tri, c kh
nng s dng c bao nhiu t ai th cho php h lm by nhiu, khng hn ch.
i vi nhng h gia nh, ch trang tri lm nghip c quy m vt mc hn
in, trong iu kin cha hon thnh vic giao v cp giy chng nhn quyn s dng
t (460,0ha), th cn y nhanh tin vic cp giy chng nhn quyn s dng t,
nh Ngh quyt Trung ng 5 kha IX xc nh. Khng nn p dng cc bin php
chia li, giao li hay u thu li m nn c cc gii php khc nh c phn vn n
nh s pht trin ca trang tri, vn rng. ng thi, khuyn khch cc h v cc
trang tri chuyn i t lm nghip c giao, c bit l chuyn i trc khi lm
82
Tng
din tch
t
nng
nghip
t
rng
t
chuyn
dng
t
cha
s
dng
t
nng
nghip
c s
t lm
nghip c
giy
chng
nhn
o Tr
H Sn
Hp Chu
Tam Quan
i nh
Minh Quang
TT Tam Dao
Ha
6,346
1,231.3
651.6
1,392.1
2,317.3
828.6
44.4
Ha
Ha
517
5,835
373
926.7
423
0.0
712 1,754.6
483 2,029.8
601
69.5
82.5
0.0
Ha
54.5
46.8
86.6
80.2
51.5
95.1
0.0
Ha
61.5
210.6
60.9
208.9
53.4
69.8
0.0
Ha
53.6
220.2
19.9
51.0
571.1
2.0
0.0
Ha
523.0
234.9
350.5
381.8
403.3
505.3
0.0
Ha
287.1
90.8
0.0
77.1
0.0
5.0
0.0
Tng
12,811.7
3191 10,615.4
414.7
665.1
917.8
2,398.8
460.0
83
84
85
86
ring l khng c s ng b trong son tho v ban hnh gia cc ngnh vi nhau,
gia trung ng vi a phng. Mt s ch trng, chnh sch mang tnh ng ph
nhiu hn l mang tnh ch ng c hoch nh sn. Mt khc, thiu cc gii php
kim sot cht ch ca cc cp qun l. ng thi, nhiu chnh sch thiu quan tm
n mi quan h hu c gia cng ng a phng vi cc ngun ti nguyn rng,
cha m bo tnh thuyt phc nn cc ngun ti nguyn ny vn b xm hi v suy
gim,..v.v.
Xuyn sut qu trnh nghin cu, cho thy mt thc t rng, cng nh nhiu
khu vc khc Vit Nam v trn th gii, ti VQG Tam o ang phi i mt vi
nhng thch thc to ln khi c gng gp phn bo tn, duy tr cc ngun ti nguyn
thin nhin ni chung, trong c cc loi cy thuc. Mt khc, vi hng triu ngi
ngho nht Vit Nam ang sng trong hoc gn cc khu rng, trong c nhiu
ngi sng ti vng m VQG Tam o, c bit l cc thn gip rng, h ang b
bn cng ha hoc i sng ca h ang b tc ng tiu cc do tnh trng suy thoi
ti nguyn thin nhin,... Mt trong nhng gii php hiu qu va bo v c rng
va nng cao i sng cho ngi dn vng m l hng h vo vic gy trng cc loi
cy thuc qu him, c gi tr kinh t ti a phng. Bn cnh , tin hnh iu tra, bo
tn ti vng li, xy dng cc vn lu gi ging. ng thi tp hun cho ngi dn, cn
b kim lm v qun l v cc k thut bo tn cy thuc,..v.v.
Phn th ba
KT LUN V KIN NGH
1. Kt lun
a. V tin thc hin ti
Ni dung cng vic c thc hin ng tin , m bo khi lng cng vic
ph duyt;
V kinh ph lun kp thi, m bo mi hot ng ca ti.
b. V chuyn mn
-
87
nhn ging thnh cng v trng su tp loi cy thuc l: 1.Ba kch - 1.500
cy trn din tch 3.000m2; 2.Thin nin kin - 1.500 cy/3.000m2; 3.Hoa tin 1.500 cy/3.000m2; 4.Ru hm hoa ta - 400 cy/1.000m2; 5.Hong tinh hoa
trng - 200 cy/500m2; 6.Sm cau - 500 cy/1.000m2. Cc loi cy c trng
ng thi v v m bo k thut. Cc loi cy trng ph hp vi iu kin t
nhin, lp a ca vng v sinh trng pht trin tt, t l cy sng lun t trn
90%.
2. Kin ngh
bo tn v pht trin bn vng ngun ti nguyn cy thuc nhm gi gn
hiu qu cc ngun gen qu him ng thi bo v sc khe v nng cao i sng cho
ngi dn. Chng ti xin kin ngh mt s ni dung cn thit sau:
1. Hot ng bo tn cy thuc ch c th thnh cng khi c s quan tm, h tr,
phi hp cht ch gia cc c quan hu quan, cc cp chnh quyn khc nhau v
cng ng ti a phng. Cn phi xy dng: Quy hoch pht trin dc liu
trong vng m. Trong , tin hnh iu tra tng th ngun nguyn liu; xy
88
89