PH N 1: CÁC CÔNG C THANH TOÁN I N T TRONG TH NG M I I N T B2C 1. Khái ni m và c i m c a th ng m i i n t B2C 1.1. Th ng m i i n t (TM T) T ch c Th ng m i th gi i WTO nh ngh a: TM T bao g m vi c s n xu t, qu ng cáo, bán hàng và phân ph i s n ph m c mua bán và thanh toán trên m ng Internet, nh ng c giao nh n m t cách h u hình c các s n ph m c giao nh n c ng nh nh ng thông tin s hóa thông qua m ng Internet . 1.2. Th ng m i i n t B2C B2C (Business - To - Customer): là hình th c ch bao g m các giao d ch th ng m i trên Internet gi a doanh nghi p v i khách hàng, mà trong ó, i t ng khách hàng c a lo i hình này là các cá nhân mua hàng. Lo i hình này áp d ng cho b t k doanh nghi p hay t ch c nào bán các s n ph m ho c d ch v c a h cho khách hàng qua Internet, ph c v cho nhu c u s d ng c a cá nhân. 1.3. - c i m c a th ng m i i n t B2C c i m v khách hàng: TM T B2C h cá nhân (Individual Customer) - c i mv n hàng Các ng t i các giao d ch t i các khách hàng n hàng c a giao d ch B2C th ng có ch ng lo i hàng hóa a d ng nh ng kh i l ng giao d ch ít - c i m v thanh toán: giao d ch B2C ( m c phát tri n cao) ch y u s d ng ph ng th c thanh toán là qua th tín d ng vì giá tr c a các giao d ch không l n. - Ph ng th c tìm ki m thông tin: Trong TM T B2C, các catalogue i n t th ng xuyên c s d ng và là ph ng th c s d ng chính c a các website. - Ph ng th c giao d ch: giao d ch gi a doanh nghi p v i khách hàng (B2C) c ti n hành qua các ph ng ti n a d ng và có nhi u m c an toàn trong giao d ch (t th p lên cao). Ch ng h n nh , giao d ch qua Internet có ho c không có s b o m t ng truy n; giao d ch qua mobile; giao d ch qua ATM Các công ty trong Th ng m i i n t B2C không ph i tích h p h th ng c a h v i h th ng c a khách hàng. 2 . Khái ni m, c tr ng c a thanh toán i n t 2.1. Khái ni m Thanh toán i n t (electronic payment) là vi c thanh toán d a trên n n t ng công ngh thông tin, trong ó s d ng máy tính n i m ng truy n các thông i p i n t , ch ng t i n t giúp cho quá trình thanh toán nhanh chóng, an toàn và hi u qu . 1 Thanh toán i n t là vi c thanh toán qua thông i p i n t thay vi c thanh toán ti n m t. Quá trình thanh toán i n t có s d ng các ph ng ti n i n t và công ngh thanh toán tài chính nh mã hoá s th tín d ng, séc i n t ho c ví i n t ... gi a ngân hàng, trung gian và các bên tham gia h p pháp. 2.2. Các c tr ng c b n c a m t h th ng thanh toán i n t M t h th ng thanh toán i n t có các c tr ng c b n sau: - Tính c l p: Không ph thu c vào ph n c ng và ph n m m chuyên d ng; - Kh n ng t ng tác và di chuy n; - Kh n ng b o m t; - Tính n c danh; - Tính a d ng: áp d ng i v i nhi u m c thanh toán khác nhau; - D s d ng; - Phí giao dich; - Các quy t c. 3. Các công c thanh toán i n t trong th ng m i i n t B2C 3.1. Các lo i th thanh toán tr c tuy n Th thanh toán i n t là th i n t ch a ng các thông tin c s d ng nh m m c ích thanh toán. Các công vi c c n th c hi n khi thanh toán th tr c tuy n: - Xác th c: quy t nh xem th c a ng i mua còn th i h n s d ng hay không và l ng ti n có th c s d ng là bao nhiêu. - Thanh toán (settlement): chuy n ti n t tài kho n c a ng i mua n tài kho n c a ng i bán 3.1.1. Th tín d ng Th tín d ng cung c p m t kho n tín d ng c nh cho ch th mua hàng hoá, d ch v ho c rút ti n m t. Kho n tín d ng c n v phát hành th gi i h n ph thu c vào yêu c u và tài s n th ch p ho c tín ch p c a ch th . Th tín d ng có c i m: - c tr ng chi tiêu tr c, tr ti n sau : ch th s tr nh ng kho n ti n ã thanh toán b ng th tín d ng khi nh n c thông báo c a ngân hàng. - Ch th không ph i tr b t k m t kho n lãi nào n u vi c tr nh ng kho n ti n trên c th c hi n úng th i h n thanh toán sao kê. - Các tài kho n ho c tài s n th ch p phát hành th tín d ng c l p v i vi c chi tiêu. H n m c tín d ng c xác nh d a trên tài kho n ho c tài s n th ch p. 2 - N u tài kho n th ch p là ti n m t, ch th s ch ng lãi su t ngân hàng v i k h n ph thu c vào th i h n hi u l c c a th . - Th tín d ng có th chi tiêu b ng t t c các lo i ti n. - Ch th có th thanh toán toàn b s d phát sinh trong hoá n ho c m t ph n s d trong hoá n. Tuy nhiên, ph n s d tr ch m s ph i ch u lãi su t và c ng d n vào hoá n tháng ti p theo. - Ng i bán hàng hoá d ch v s ph i ch u toàn b chi phí cho vi c thanh toán 3.1.2. Th tín d ng o c dùng nh th tín d ng thông th ng, theo ó ch th c c p m t s th ng u nhiên cho m i l n giao d ch và không có giá tr s d ng l i s th này. Tuy nhiên lo i th này gây khó kh n trong quá trình xác nh n l i thông tin t hàng. 3.1.3. Th tr phí/ mua ch u T ng t nh th tín d ng, th này cho phép ch th chi tiêu và ti n hành thanh toán các kho n chi tiêu có nh k , th ng vào cu i tháng. 3.1.4. Th ghi n Cho phép ch th chi tiêu d a trên s d tài kho n th hay tài kho n ti n g i m t i ngân hàng phát hành th . S d trong tài kho n c h ng lãi su t không k h n. 3.1.5. Th thông minh Là m t lo i th i n t c g n thêm b /m ch vi x lý (chip) có th k t h p thêm m t th nh có kh n ng l u tr , xoá ho c thay i thông tin trên th . Các lo i th thông minh: + Th có kh n ng liên k t: là lo i th có g n m nh kim lo i nh b ng vàng trên m ch vi x lý khi a th vào thi t b c/ ghi th , các thông tin và d li u trên th cm nh kim lo i trên chuy n t chip sang thi t b c/ ghi th . Th có kh n ng liên k t có th cài t c các ch : c c nh ng không xoá c (read only) ho c t tr ng thái có th xoá, thay i thông tin d li u theo nhu c u c a ch th . + Th có kh n ng liên k t ph m vi g n: trên m ch vi x lý có g n anten. Thông tin và d li u c truy n t th qua anten n anten c a thi t b c th . Th cs d ng khi thông tin, d li u trên th c n c truy n thanh trong kho ng cách g n nh thanh toán vé xe buýt, t u, các tr m soát vé. + Th ph i h p/ lai ghép: Có hai m ch vi x lý c l p c g n vào th , có th s d ng c t t c các thi t b c/ ghi th khác nhau. Các ng d ng c a th thông minh trong thanh toán i n t + S d ng mua hàng hóa, d ch v : th c s d ng chuy n ti n t tài kho n t i ngân hàng c a ng i s h u th vào chip bên trong th . Ng i mua hàng s d ng th mua hàng t i t t c các i m thanh toán ch p nh n thanh toán. 3 + Thanh toán c k t c phí giao thông công c ng: th ng s d ng lo i th có kh n ng liên ph m vi g n. Ví d : Octopus Card HongKong... + Xác th c i n t (E-Identification): th có kh n ng l u tr các thông tin v cá nhân nh hình nh, c i m sinh tr c h c, ch ký i n t , khóa chung, khóa riêng do ó c s d ng nh n d ng, ki m soát truy c p và xác th c. Ví d : Trung Qu c s d ng th thông minh làm ch ng minh th nhân dân; + Ch m sóc s c kh e c ng ng: l u tr các thông tin cá nhân nh chi u cao, cân n ng, nhóm máu, ti n s b nh t t, các lo i thu c th ng dùng, s th b o hi m y t , các s i n tho i liên h trong tr ng h p kh n c p - Ví d các lo i th thông minh s d ng trong thanh toán online: Visacash, Visa Buxx, Mondex... 3.1.6. Th l u tr giá tr Là th có giá tr ti n t dùng mua hàng và th ng c n p thêm ti n khi c n. Bao g m các lo i th : Th mua hàng s d ng v i m t m c ích: th mua hàng t i siêu th , th i n tho i, th Internet...; Th mua hàng s d ng nhi u m c ích: dùng hàng, rút ti n m t, thanh toán ti n i n tho i, i n, n c... 3.2. Các hình th c thanh toán i n t khác 3.2.1. Thanh toán i n t v i nh ng n hàng có giá tr th p + c s d ng v i nh ng n hàng có giá tr th p th ng d + M t s Peppercoin. mua i 10USD. doanh nghi p cung c p d ch v : BitPass, Paystone, PayLoadz, + Khách hàng khi mua hàng có th t tài kho n tr tr c t i các nhà cung c p d ch v trên ho c chuy n ti n n tài kho n c a nhà cung c p d ch v b ng th tín d ng, th ghi n , chuy n kho n i n t ... + Nhà cung c p d ch v thanh toán không thanh toán ti n cho ng giao d ch mà t p h p l i gi m chi phí cho m i giao d ch. i bán theo t ng 3.2.2. Ví ti n s hoá/ i n t + Khách hàng online mua nhi u hàng hoá t các website khác nhau, n gi n hoá vi c (nh p thông tin th tín d ng, thông tin cá nhân, ghi hoá n ho c g i hàng...) có th s d ng ph n m m ví i n t . Tuy nhiên, v i m i ng i bán khác nhau thì khách hàng c n l p m t tài kho n ví i n t khác nhau. + Ví ti n s hoá có ch c n ng nh m t ví ti n truy n th ng nh m l u gi th tín d ng, ti n i n t , ch ng minh th nhân dân, thông tin v a ch , và cung c p các thông tin này vào các m u khai thông tin trong quy trình thanh toán t i các trang web th ng m i i n t . 4 + T i các trang web ch p nh n s d ng ví ti n s hoá trong thanh toán, ng i mua sau khi t mua hàng ch c n kích vào ví ti n s hoá, nh p tên và m t kh u c a mình là hoàn t t giao d ch. + Ví ti n s hoá t ng nh p các thông tin c n thi t vào các m u trong quy trình mua hàng nh a ch giao hàng, s th tín d ng... + Ví ti n s hoá có th thu c lo i client side (m t ph n m m c cài t trong máy c a khách hàng), có kh n ng t ng thích l n, ho c server side ( c t o l p và duy trì trên các máy ch c a nhà cung ng d ch v ), v i kh n ng t ng thích h n ch h n. t + Khách hàng ch s d ng ng thích v i ph n m m cài c d ch v này t i các c s ch p nh n ví ti n s hoá t trong máy c a khách hàng. + Cách s d ng ví ti n s hoá: Khách hàng s d ng ví ti n i n t mua hàng online -> Ph n ng ký ví ti n t o ra m t c p khoá (PKI), khoá công khai mã hoá ví i n t c a khách hàng; các b c ti p theo t ng t nh quy trình t o ch ký s (tham kh o Quy trình t o ch ký s ) 3.2.3. Séc i n t Là m t phiên b n i n t có giá tr pháp lý i di n cho m t t m séc gi y, cung c p các thông tin v : s tài kho n c a ng i mua hàng, 9 ký t phân bi t ngân hàng cu i t m séc, lo i tài kho n (cá nhân/doanh nghi p), tên ch tài kho n và s ti n thanh toán. Ng i bán th c a trung gian này. ng s d ng trung gian cung c p d ch v thanh toán séc i n t L i ích khi thanh toán b ng séc i n t : + Ng i bán c t gi m c chi phí qu n lý; + Ng i bán nh n c ti n t ng i mua nhanh h n, an toàn h n và không m t th i gian x lý gi y t ; + C i ti n hi u qu quy trình chuy n ti n i v i c ng i bán và t ch c tài + C t gi m th i gian thanh toán ti n c a khách hàng; 3.2.4. H i phi u i n t Là ch ng ch có giá do ng i ký phát l p, yêu c u ng i b ký phát thanh toán không i u ki n m t s ti n xác nh khi có yêu c u ho c vào m t th i gian nh t trong t ng lai cho ng i th h ng. Quy trình thanh toán b ng h i phi u i n t : nh + Khách hàng lên các trang web c a nhà cung c p d ch v thanh toán h i phi u ho c trang web c a ng i l p h i phi u xem thông tin; + Khách hàng l y các thông tin v h i phi u khách hàng ph i thanh toán v máy tính c a mình. 5 + Khách hàng ki m tra các thông tin và th c hi n vi c xác th c thanh toán v i ng i l p h i phi u + Ng i l p h i phi u yêu c u nhà cung c p d ch v thanh toán c a mình ghi n vào tài kho n c a khách hàng; + Nhà cung c p d ch v thanh toán h i phi u theo yêu c u ngân hàng c a khách hàng ghi n vào tài kho n c a khách hàng và chuy n ti n ngân hàng c a ng i l p h i phi u ghi có vào tài kho n c a ng i l p h i phi u. 6 PH N II TH C TR NG NG D NG CÁC CÔNG C THANH TOÁN I N T TRONG TH NG M I I N T B2C N C TA Vi t Nam hi n nay, v i s ra i c a Lu t Doanh nghi p i n t và Ngh nh v th ng m i i n t có th th y khung pháp lý v th ng m i i n t ã c b n c hình thành. H t ng công ngh thông tin c a chúng ta m c dù ch a b ng c v i các n c tiên ti n trên th gi i. nh ng c ng có th coi là ti n hành thanh toán th ng m i i n t . Cùng v i vai trò c a các ph ng ti n truy n thông, s c ép c a h i nh p, ng i tiêu dùng c ng nh các doanh nghi p ã nh n th c c t m quan tr ng c a th ng m i i n t nh là m t ph ng th c kinh doanh tiên ti n, hi u qu cao và chi phí th p. Trên th c t , các doanh nghi p r t n ng ng trong vi c cung c p cho khách hàng khá nhi u l a ch n thanh toán, ph ng th c thanh toán c áp d ng cao nh t hi n nay v n r t th công theo ph ng th c giao d ch B2C là ti n m t giao hàng. Ngoài ra, các doanh nghi p c ng t n d ng m t s ph ng pháp khác nh m tài kho n các ngân hàng n c ngoài có th nh n c ti n tr b ng th tín d ng, chuy n kho n qua ngân hàng, g i ti n qua b u i n ho c phát hành th tr tr c t o i u ki n thu n l i cho khách hàng. Hi n t i, có 3 ph m ct ng ng th c chính mà i th p là ph Vi t Nam có nhu c u ng d ng: ng th c thanh toán i n t t i các i m bán hàng và d ch v truy n th ng b ng cách s d ng th ngân hàng, th tín d ng, th n p ti n tr c Cao h n m t chút là ph ng th c thanh toán trên môi tr ng Internet. Lo i hình thanh toán này có th th c hi n t i website d ch v c a ngân hàng còn g i là d ch v eBanking, ho c c ti n hành t i website c a nh ng doanh nghi p cung c p hàng hoá và d ch v ho c c ti n hành qua website trung gian c a doanh nghi p cung c p d ch v thanh toán. C 2 cách th c này u òi h i vai trò trung tâm c a ngân hàng trong vi c cung c p nh ng d ch v ngân hàng tr c tuy n ho c nh ng th ngân hàng có s k t n i gi a ngân 7 hàng v i doanh nghi p, v i ng i tiêu dùng c ng nh nh ng it ng mua hàng có th th c hi n thanh toán. m c cao h n n a và có th tr thành m t xu th c a t ng lai, ó là ph ng th c thanh toán qua thi t b di ng bao g m i n tho i di ng và nh ng thi t b c m tay di ng khác. Hi n nay, các ngân hàng v n gi vai trò trung tâm trong t t c các h th ng thanh toán có h tr th ng m i i n t , c th hi n trên 2 khía c nh. Th nh t, ngân hàng t o i u ki n cho ng i tiêu dùng có th s d ng th thanh toán nh m t công c thanh toán a n ng ph c v cho nhu c u giao d ch th ng m i i n t (B2C). Th hai là vai trò cung c p các ti n ích, các d ch v thanh toán i n t cho doanh nghi p c ng nh ng i tiêu dùng có th s d ng tài kho n ngân hàng ph c v cho các nhu c u thanh toán. Hi n nay, các ngân hàng ã b t u tri n khai d ch v ti n ích xu t phát t giao d ch th ng m i i n t nh Internet banking (Vietcombank, Techcombank, Ngân hàng Quân i, Ngân hàng Hàng h i, BIDV, ACB, AEB, VIBank ) và Mobile banking (AEB, ACB, VIBank, Ngân hàng Quân i). Th nh ng, phát tri n d ch v này òi h i các ngân hàng ph i u t r t l n nên nhi u ngân hàng m i ch ho t ng m c th nghi m, m c tri n khai m i ch d ng l i d ch v tra c u thông tin, h i tin t c còn nh ng d ch v th t s h tr cho giao d ch thanh toán th ng m i i n t ho c chuy n kho n t i website ngân hàng còn r t h n ch , và vi c thanh toán qua i n tho i di v n ch a ng d ng c. ng s d ng tài kho n ngân hàng V i th c tr ng c s h t ng công ngh thông tin hi n nay, tri n khai d ch v Internet banking và Mobile banking v n ch a th c s thu n ti n. Các doanh nghi p mu n th c hi n giao d ch v i i tác, khách hàng thông qua 2 d ch v ti n ích này òi h i doanh nghi p ph i trang b ph n m m, h th ng an ninh b o m t thông tin kh c ph c nh ng h n ch này, trên th gi i ã xu t hi n ph ng th c thanh toán t i các website trung gian c a doanh nghi p cung c p d ch v thanh toán nh ng hi n nay Vi t Nam v n ch a xu t hi n hình th c thanh toán này. 8 kh c ph c h n ch ph n nào vai trò c a các ngân hàng, r t nhi u doanh nghi p c ng ã sáng t o ra m t s ph ng th c thanh toán nh s d ng tài kho n d ch v di ng c kh u tr ngay thông qua các nhà cung c p d ch v th ng m i di ng Mobifone, Vinaphone, Viettel Tuy nhiên, nh ng kho n thanh toán này có giá tr r t nh và nó l i òi h i ph i có s liên k t gi a nhà cung c p d ch v v i nh ng nhà cung c p d ch v di ng. Vì th , ph ng th c này không áp d ng c ph quát nên th c t ti n hành giao d ch th ng m i i n t là r t khó. Ngoài ra, m t s nhà cung c p d ch v b t u s d ng tài kho n tr tr c ng i tiêu dùng có th s d ng thi t b c m tay truy c p, ch n mua s n ph m và thanh toán b ng cách kh u tr (ch ng h n nh mô hình liên k t gi a Công ty QT Minh Vi t v i ACB, Vinaphone và eMobile). 9