QUAN Ḥ KINH T́ VỊT NAM - TRUNG QUỐC TRONG PHÁT TRỈN KINH T́ VỊT NAM (Đánh giá nhân tố Trung Quốc với nền kinh tế Việt Nam và những khuyến nghị chính sách) PGS.TS. Bùi Tất Thắng Viện Chiến lược phát triển Nghiên cứu về tác động ̉nh hưởng của Trung Quốc đối với phát triển kinh tế Việt Nam là một chủ đề hết sức rộng lớn và phức tạp. Trong phạm vi một bài tham luận nhỏ tham gia Diễn đàn Kinh tế mùa Thu 2014 với chủ đề chung “Tái cơ cấu nền kinh tế: Kỳ vọng chuyển biến mạnh mẽ và cơ b̉n”, chúng tôi xin trình bày một số ý kiến về nhân tố Trung Quốc với nền kinh tế Việt Nam kể từ khi hai nước bình thường hoá quan hệ (đầu những năm 1990) đến nay. I. CảI CáCH Mở Cửa ở TruNg QuốC Và ĐổI MớI KINH Tế ở VIệT NaM Từ đầu thập kỷ 1990, khi quan hệ giữa hai nước Việt - Trung được bình thường hoá thì cũng là lúc quá trình đổi mới và c̉i cách mở cửa đã đi qua giai đoạn khởi động ban đầu. Tuy thời điểm xuất phát của c̉i cách mở cửa ở Trung Quốc và đổi mới ở Việt Nam không trùng nhau, nhưng công cuộc c̉i cách mở cửa và đổi mới đều được thúc đẩy bởi nhu cầu bức bách từ thực tiễn bên trong mỗi nước. Đó chính là quá trình tìm kiếm con đường hay mô hình phát triển phù hợp với điều kiện và hoàn c̉nh của đất nước khi mà mô hình kế hoạch hoá tập trung đã trở thành nhân tố căn b̉n c̉n trở quá trình tăng trưởng và phát triển kinh tế. Khác hẳn với những lần sửa đổi, c̉i tiến hay hoàn thiện công tác qủn lý trước đây nhằm sửa chữa những khiếm khuyết của cơ chế kế hoạch hoá tập trung dựa trên chính những nguyên lý cơ sở của cơ chế 155 này, công cuộc c̉i cách mở cửa và đổi mới là sự thay đổi cách tiếp cận tìm kiếm mô hình phát triển, là “gỉi phóng tư tưởng” ở Trung Quốc và “đổi mới tư duy” ở Việt Nam, hay như cách nói của Đặng Tiểu Bình là “cuộc cách mạng lần thứ hai”. Tính chất cách mạng của cuộc c̉i cách mở cửa và đổi mới là: từ bỏ cơ chế kế hoạch hoá tập trung để chuyển sang nền kinh tế thị trường. Sự chuyển đổi này có thể được xem như sự tái hiện tư tưởng về chính sách kinh tế mới (NEP) của V.I. Lênin hồi đầu thập kỷ 1920 với tuyên bố rằng, “toàn bộ quan điểm của chúng ta về CNXH đã thay đổi về căn b̉n” (V.I. Lê nin: Toàn tập, Tập 45; tr. 428). Giai đoạn khởi đầu quá trình c̉i cách mở cửa và đổi mới, hai nước Trung Quốc và Việt Nam trước khi quan hệ giữa hai nước được bình thường hoá, tuy không có điều kiện để trao đổi kinh nghiệm, học tập lẫn nhau cũng như hợp tác cùng nhau nghiên cứu, nhưng có lẽ do những vấn đề ph̉i gỉi quyết có nhiều điểm tương đồng, lại thêm điều kiện để gỉi quyết vấn đề như nhiều khía cạnh kinh tế, xã hội, lịch sử, văn hoá, v.v... tương đối giống nhau, nên logic nội tại của quá trình c̉i cách mở cửa và đổi mới của hai nước đã có nhiều điểm giống nhau đến mức đáng ngạc nhiên. Chẳng hạn, sự kiện khoán s̉n phẩm trong nông nghiệp ở huyện Phong Dương (tỉnh An Huy, Trung Quốc) và huyện Đồ Sơn (thành phố H̉i Phòng, Việt Nam) đã khởi đầu quá trình c̉i cách và đổi mới theo kiểu “phá rào” từ dưới lên, tiếp cận công cuộc c̉i cách mở cửa và đổi mới trước hết từ kinh tế v.v... Về cơ b̉n, người ta thấy rằng, cách thức và mục tiêu tiến hành đổi mới và c̉i cách đã khiến cho hai nước Việt Nam và Trung Quốc tách ra thành một nhóm khác biệt hẳn với các nền kinh tế chuyển đổi ở Đông Âu và Liên Xô. Trong khi các nước Đông Âu và Liên Xô tiến hành c̉i cách một cách đồng loạt và nhanh chóng, bắt đầu từ c̉i cách chính trị và đồng thời với nó là c̉i cách mạnh mẽ thể chế kinh tế, thì Trung Quốc và Việt Nam đã tiến hành c̉i cách một cách từ từ, tiệm tiến, mang tính thực nghiệm và xuất phát từ lĩnh vực kinh tế, đồng thời cố gắng duy trì sự ổn định về chính trị - xã 156 hội, xem đó như một điều kiện tiền đề không thể thiếu của công cuộc c̉i cách. Sự giống nhau này khiến cho khi quá trình bình thường hoá quan hệ giữa hai nước được nối lại, nhu cầu tìm hiểu học tập kinh nghiệm của nhau và hợp tác nghiên cứu tìm ra các con đường đi thích hợp c̉ ở cấp vĩ mô lẫn vi mô trở thành cấp thiết một cách rất tự nhiên. Ở khía cạnh thể chế kinh tế (và chính trị), lãnh đạo cấp cao của hai nước đã khẳng định phương châm 16 chữ “Láng giềng hữu nghị, hợp tác toàn diện, ổn định lâu dài, hướng tới tương lai” và tinh thần 4 tốt “Láng giềng tốt, Bạn bè tốt, Đồng chí tốt, Đối tác tốt” và là quan hệ đối tác hợp tác chiến lược toàn diện. Với khung khổ chung này, Trung Quốc và Việt Nam đã nhiều lần cùng chia sẻ kinh nghiệm lý thuyết và thực tiễn về xã hội chủ nghĩa, đã từng tổ chức nhiều hội th̉o chung về nghiên cứu thể chế, chính sách phát triển kinh tế - xã hội. Như vậy, có thể nói một cách khái quát, tác động ̉nh hưởng lẫn nhau về quan điểm, cách tiếp cận, thể chế, chính sách… của c̉i cách mở cửa với đổi mới kinh tế là không nhỏ. II. QuaN Hệ KINH Tế VIệT NaM - TruNg QuốC Trên nền t̉ng quan hệ kinh tế chính trị tiến từ “b̀nh thừng hóa” (1991) đến quan hệ “đối t́c hợp t́c chín lược toàn diện” (2008), quan hệ kinh tế Việt Nam - Trung Quốc phát triển nhanh chóng, nhất là từ khỏng giữa thập niên 2000 đến nay, thể hiện rõ ńt trên 3 lĩnh vực chính: 2.1. Thương mại Theo số liệu thống kê, kim ngạch ngoại thương giữa hai nước tăng nhanh qua các năm, nhất là từ năm 2007 trở lại đây. Từ năm 2004 đến nay, Trung Quốc là đối tác thương mại lớn nhất của Việt Nam. 157 Bảng 1. Kim ngạch ngoại thương của Việt Nam Năm Tổng kim ngạch xút nhập khẩu của Việt Nam Tỷ USD Mức tăng (%) Kim ngạch xút nhập khẩu của Việt Nam với Trung Quốc Tỷ USD Mức tăng (%) 1995 13,7 - 0,6 - 1996 18,4 34,3 0,6 0,0 1997 20,8 13,0 0,9 50,0 1998 20,9 0,5 0,9 0,0 1999 23,2 11,0 1,4 55,6 2000 30,1 29,7 2,9 107,1 2001 31,2 3,7 3,0 3,4 2002 36,4 16,7 3,7 23,3 2003 45,5 25,0 5,0 35,1 2004 58,5 28,6 6,5 30,0 2005 69,2 18,3 9,1 40,0 2006 84,7 22,4 10,6 16,5 2007 111,5 31,6 16,3 53,8 2008 143,4 28,6 20,9 28,2 2009 127,0 -11,4 20,8 -0,5 2010 157,0 23,6 27,9 34,1 2011 203,6 29,7 36,5 31,8 2012 228,3 12,1 41,8 14,5 2013 264,0 15,6 50,1 19,9 Ngùn: Niên giám Thống kê Việt Nam qua các năm. Trong quan hệ thương mại với Trung Quốc, mức nhập siêu cũng tăng nhanh và ngày càng lớn, đặc biệt là từ năm 2007 đến nay. Các năm 2009 và 2010, nhập siêu từ Trung Quốc chiếm gần như toàn bộ giá trị nhập siêu của Việt Nam, các năm 2011, 2012 và 2013 thì không chỉ giá trị tuyệt đối rất lớn, mà nhập siêu từ Trung Quốc còn x̉y ra khi tổng cán cân ngoại thương cân bằng hoặc thậm chí xuất siêu. 158 Bảng 2. Nhập siêu của Việt Nam Năm Tổng mức nhập siêu của Việt Nam Tỷ USD Mức tăng (%) Nhập siêu của Việt Nam với Trung Quốc Tỷ USD Mức tăng (%) 1995 2,7 - 0,0 - 1996 3,8 40,7 0,0 0,0 1997 2,4 -36,8 -0,1 -100,0 1998 2,1 -12,5 0,1 200,0 1999 0,2 -90,5 0,0 -100,0 2000 1,1 450,0 -0,1 -100,0 2001 1,2 9,1 0,2 300,0 2002 3,0 150,0 0,7 250,0 2003 5,1 70,0 1,2 71,4 2004 5,5 7,8 1,7 41,7 2005 4,4 -20,0 2,7 58,8 2006 5,1 15,9 4,2 55,6 2007 14,3 180,4 9,1 116,7 2008 18,0 25,9 11,1 22,0 2009 12,8 71,1 10,0 -10,0 2010 12,6 -1,6 12,5 25,0 2011 9,8 -22,2 13,3 6,4 2012 -0,7 107,1 16,2 21,8 2013 0,0 -70,0 23,7 46,3 Ngùn: Tính theo Niên giám Thống kê Việt Nam qua các năm. Trong quan hệ thương mại song phương Việt Nam - Trung Quốc, tương quan vị thế rất khác nhau. Mức độ ̉nh hưởng của xuất - nhập khẩu của Trung Quốc đối với tổng kim ngạch xuất - nhập khẩu của Việt Nam rất lớn, thì mức ̉nh hưởng của xuất - nhập khẩu của Việt Nam đối với tổng kim ngạch xuất - nhập khẩu của Trung Quốc lại rất nhỏ. Hàng xuất khẩu của Việt Nam năm cao nhất cũng chưa đầy 0,7% giá trị nhập khẩu của Trung Quốc so với mức trên 25% của giá trị xuất khẩu hàng Trung Quốc trên tổng giá trị nhập khẩu của Việt Nam (chênh lệch trên 37 l̀n). 159 Bảng 3. Tỷ lệ phụ thục giá trị xút - nhập khẩu Việt Nam - Trung Quốc 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 % xuất kh̉u của Việt Nam sang Trung Quốc/Tổng kim ngạch xuất kh̉u của Việt Nam % nhập kh̉u của Việt Nam từ Trung Quốc/Tổng kim ngạch nhập kh̉u của Việt Nam % xuất kh̉u của Trung Quốc sang Việt Nam/Tổng kim ngạch xuất kh̉u của Trung Quốc % nhập kh̉u của Trung Quốc từ Việt Nam/Tổng kim ngạch nhập kh̉u của Trung Quốc 9,9 8,1 7,5 7,7 8,6 10,5 12,1 10,8 16,0 16,5 20,3 19,8 23,6 24,0 23,6 25,3 0,77 0,76 1,04 1,12 1,37 1,27 1,30 1,41 0,49 0,41 0,38 0,43 0,49 0,52 0,64 0,68 Ngùn: T́nh theo Niên gím Thống kê Việt Nam qua ćc năm. Tình trạng nhập siêu do nhiều nguyên nhân, nhưng tựu chung lại có 3 loại nguyên nhân cơ b̉n: - Cơ cấu hàng hóa gắn với trình độ công nghệ: Hàng xuất khẩu của Việt Nam sang Trung Quốc chủ yếu là hàng nông s̉n thô, các s̉n phẩm khai thác làm nguyên liệu như cao su, sắn, cà phê, chè, hạt tiêu, thủy s̉n, một số loại qủ như v̉i, nhãn, thanh long…; than đá, dầu thô, một số quặng kim loại. Ngoài ra, có một số không nhiều các s̉n phẩm công nghiệp gia dụng như giầy d́p, hàng may mặc, đồ gỗ, đồ nhựa, linh kiện điện tử…. Nhìn chung, các s̉n phẩm này đều nằm ở tầng công nghệ thấp. Ở chiều ngược lại, hàng hóa nhập khẩu từ Trung Quốc về cơ b̉n tuy không ph̉i loại s̉n phẩm chứa đựng trình độ công nghệ - kỹ thuật cao theo chuẩn mực thế giới, nhưng không chỉ cao hơn nhiều công nghệ công nghiệp hiện có của Việt Nam, mà còn nằm ở những khâu có trình độ công nghệ cao hơn, giá trị gia tăng lớn hơn. Cái gọi là s̉n phẩm chủ chốt của các loại công nghiệp phụ trợ cho nhiều lĩnh vực s̉n xuất công nghiệp mà Việt Nam thiếu vắng thì hầu như được “bù đắp” bởi hàng công nghiệp nhập khẩu từ Trung Quốc. Đó các loại máy móc, thiết bị, phụ tùng, nguyên phụ liệu… để tạo ra rất nhiều s̉n phẩm công nghiệp 160 xuất khẩu của Việt Nam, như hàng dệt may, giầy d́p, đồ điện tử gia dụng… Hơn nữa, trên thị trường Việt Nam đâu đâu cũng có thể tìm ra những s̉n phẩm công nghiệp phục vụ đời sống thường ngày của nền công nghiệp đang được coi là “đại công xưởng” của thế giới với chất lượng chấp nhận được, mẫu mã phong phú, tiện dụng và nhất là giá c̉ ph̉i chăng. Trong lĩnh vực nông nghiệp, Việt Nam đang ph̉i nhập khẩu một phần giống lúa, thuốc b̉o vệ thực vật, phân bón và thức ăn và nguyên liệu làm thức ăn chăn nuôi từ Trung Quốc. Vậy là, tuy trình độ công nghệ không ph̉i loại tiên tiến nhất thế giới (nhưng cao hơn nhiều trình độ công nghệ của nền công nghiệp b̉n địa Việt Nam), cơ cấu kinh tế và s̉n phẩm cơ b̉n không khác nhau nhiều, nhưng do nắm được những bậc thang cao hơn trong chuỗi giá trị của mỗi loại s̉n phẩm, s̉n xuất công nghiệp Việt Nam sống nhờ nhiều hơn vào nhập khẩu máy móc, thiết bị, nguyên phụ liệu trung gian, đã qua chế biến… từ Trung Quốc. Trong khi cơ cấu xuất khẩu theo chiều ngược lại thì hầu hết là s̉n phẩm nguyên liệu thô, không có kh̉ năng ̉nh hưởng lớn đến chuỗi s̉n xuất. - Giá c̉ so với s̉n phẩm cùng loại trên thị trường quốc tế: Nhìn chung, theo các nhà kinh doanh, giá c̉ các loại s̉n phẩm của Trung Quốc rẻ hơn các các s̉n phẩm cùng loại của các nước khác trên thị trường. Mặc dù chất lượng một số loại s̉n phẩm của Trung Quốc thấp hơn các s̉n phẩm cùng loại nhập từ nước khác, nhưng công năng sử dụng (ngắn hạn) vẫn đáp ứng được và điều quan trọng là phù hợp với túi tiền của người sử dụng. Điều này không chỉ đúng với các hàng hóa tiêu dùng thường nhật, mà điều đáng quan tâm là các loại hàng hóa tư liệu s̉n xuất, các loại máy móc thiết bị, dây chuyền s̉n xuất. Có những trường hợp, hết thời gian b̉o hành không lâu thì máy móc thiết bị cũng bắt đầu ph̉i sửa chữa. - Giá trị nhập siêu cao từ Trung Quốc còn có nguyên nhân từ việc Trung Quốc là một trong những nhà thầu lớn tại Việt Nam, nhất là các lĩnh vực khai thác khoáng s̉n, xây dựng nhà máy nhiệt điện, hóa chất… 161 Trong quá trình thực hiện các gói thầu xây dựng này, hầu hết máy móc, thiết bị đều do Trung Quốc tự cung cấp. - Ngoài ra còn có các nguyên nhân khác như buôn bán tiểu ngạch qua biên giới, cách thức tiếp thị, cách thức làm thương mại… Việt Nam có đường biên giới trên đất liền với Trung Quốc dài gần 1.450 km, trong đó phía Việt Nam là 7 tỉnh và phía Trung Quốc là 2 tỉnh, với 9 cặp cửa khẩu. Những tỉnh biên giới giáp với Trung Quốc của Việt Nam đều là những địa điểm tiến hành buôn bán tiểu ngạch, trao đổi các loại hàng hóa. Tóm lại, trong quan hệ thương mại với Trung Quốc, có 3 đặc điểm lớn. Ṃt l̀, hiện tại Việt Nam là nước nhập siêu với giá trị lớn (năm 2013 là 23,7 tỷ USD). Hai l̀, đối với một số lĩnh vực s̉n xuất hàng hóa tiêu dùng và xuất khẩu của Việt Nam đang ph̉i phụ thuộc nhiều vào máy móc thiết bị, nguyên phụ liệu đầu vào và công nghệ nhập khẩu từ Trung Quốc. ba l̀, thị trường hàng tiêu dùng Việt Nam, từ thành thị đến nông thôn, từ các loại giá trị lớn như thiết bị điện, đồ dùng gia đình… cho đến các loại đồ dùng thông dụng như thực phẩm, đồ da, túi xách, đồ may mặc, văn phòng phẩm, các s̉n phẩm của đời sống tinh thần, tâm linh, đồ chơi trẻ em… vẫn thấy đủ các loại s̉n phẩm của Trung Quốc với khối lượng lớn. 2.2. Đầu tư Đầu tư trực tiếp của Trung Quốc vào Việt Nam không thuộc loại lớn. Tính đến hết tháng 12/2013, Trung Quốc đã đầu tư vào Việt Nam gần 1.000 dự án với gần 6 tỷ USD vốn đăng ký, đứng thứ 9/100 quốc gia và vùng lãnh thổ đầu tư vào Việt Nam. Số vốn đã gỉi ngân khỏng gần 1/3 số vốn đăng ký. Về quy mô vốn đầu tư bình quân trên 1 dự án, các dự án đầu tư của Trung Quốc tại Việt Nam (theo vốn đăng ký) thuộc loại nhỏ, chỉ bằng khỏng 1/2 mức bình quân chung (7,1 triệu USD/1 dự án so với gần 15 triệu USD/1 dự án). Phần lớn FDI của Trung Quốc được đầu tư vào các lĩnh vực công nghiệp và tr̉i rộng trên địa bàn của 55/63 tỉnh/thành phố trên c̉ nước, tạo ra khỏng 100 ngàn chỗ làm 162 việc trực tiếp. Phần đầu tư gián tiếp chính thức của Trung Quốc vào thị trường chứng khoán Việt Nam quy mô còn nhỏ. Ở chiều ngược lại, Việt Nam mới có 13 dự án đầu tư sang Trung Quốc với 16 triệu USD. 2.3. Du lịch Số lượng khách du lịch từ Trung Quốc đến Việt Nam tăng nhanh trong những năm gần đây. Năm 2007 có hơn 557 nghìn lượt khách, đến năm 2013 đạt đến 1,9 triệu lượt khác. Lượng khách đến từ Trung Quốc chiếm hơn 20% tổng lượng khách quốc tế đến Việt Nam. Tuy nhiên, theo đánh giá của các công ty du lịch, mức chi tiêu bình quân của khách Trung Quốc còn rất thấp. Gần đây, trên một báo mạng đăng tin: Tờ Bloomberg News dẫn lời Chủ ṭch Trung Qúc Tập Cận Bình trong chuyến thăm đến Maldives, đã xin du kh́ch Trung Qúc “hãy ăn ít mì ăn liền và nhiều h̉i s̉n địa phương hơn”. (Người đưa tin (Theo Washingtonpost); Thứ 6, 19/09/2014 15:23:17); phần nào cho thấy mức độ chi tiêu “tiết kiệm” của khách du lịch Trung Quốc ra nước ngoài. III. MộT VàI NHậN XéT Và KHuyếN NgHị CHíNH SáCH Từ tháng 5/2014, với sự kiện Trung Quốc đưa giàn khoan HD-981 vào vùng đặc quyền kinh tế của Việt Nam đã làm dấy lên một cuộc tranh luận rộng rãi trong xã hội về quan hệ Việt Nam - Trung Quốc nói chung và đánh giá về nhân tố Trung Quốc với nền kinh tế Việt Nam nói riêng. Trên các phương tiên thông tin đại chúng, đã xuất hiện một số bài viết trực tiếp bàn về chủ đề tác động của Trung Quốc tới kinh tế Việt Nam với các kịch b̉n được dự báo khác nhau(1). Ở góc nhìn dài hạn thì có thể thấy rằng, trong suốt chiều dài lịch sử, diễn biến của quan hệ Việt Nam - Trung Quốc mang tính thăng trầm. Nhưng về cơ b̉n, các quan hệ kinh tế và văn hóa thì tỏ ra bền vững hơn, xuất phát c̉ từ lý do lịch sử lẫn nhu cầu thực tế. Song, x́t ở góc độ quốc gia, để có một quan hệ kinh tế và văn hóa bền vững, bình đẳng, thì nội lực kinh tế của Việt Nam ph̉i mạnh lên. Hàn Quốc chẳng hạn, hiện nay có quan hệ buôn bán với Trung Quốc lớn hơn nhiều so với buôn bán giữa Việt Nam và Trung Quốc; và Hàn Quốc luôn là nước xuất siêu. 163 Vậy, để có được vị thế quan hệ buôn bán với Trung Quốc giống như Hàn Quốc, cần ph̉i có thời gian và có lẽ cần một cách tiếp cận khác với cách mà Việt Nam đang quan hệ kinh tế với Trung Quốc hiện nay. Trước hết, cần khẳng định rằng, việc Trung Quốc đưa giàn khoan HD-981 vào vùng đặc quyền kinh tế của Việt Nam là hành động có chủ ý, có tính toán, nằm trong chuỗi các hoạt động xâm lấn Biển Đông. Trước đó, Trung Quốc đã từng cắt cáp tàu Viking II (6/2011) và tàu Bình Minh 02 (12/2012). Vì vậy, có thể nhận định chung rằng, sau sự kiện Trung Quốc đưa giàn khoan HD-981 vào vùng đặc quyền kinh tế của Việt Nam, sẽ là một thời kỳ quan hệ phức tạp, đấu tranh và hợp tác trong căng thẳng, khác hẳn giai đoạn “bình thường hóa” quan hệ từ 1991 đến nay, cho dù vẫn mang danh nghĩa “đối tác hợp tác chiến lược toàn diện”. Với cách nhìn nêu trên, với tư cách là quan hệ láng giềng, có thể nói nhân tố Trung Quốc luôn có tác động ̉nh hưởng đến kinh tế Việt Nam trong từng thời kỳ với các mức độ khác nhau. Vấn đề là tìm gỉi pháp cho việc nâng cao vị thế của Việt Nam trong mối quan hệ kinh tế đó. Trước mắt, có thể là giá trị buôn bán sẽ ít đi, lượng FDI từ Trung Quốc sẽ suy gỉm, lượng khách du lịch từ Trung Quốc sẽ gỉm xuống…, làm ̉nh hưởng trực tiếp đến các hoạt động s̉n xuất kinh doanh của Việt Nam. Chẳng ai phủ nhận điều này trong ngắn hạn. Nhưng vấn đề là mức độ tác động đến đâu và nền kinh tế có thể vượt qua được những khó khăn nhất thời đó không? Mọi người đều biết rằng, trong suốt những năm x̉y ra chiến tranh với Trung Quốc (1979-1989), Việt Nam đã từng không quan hệ kinh tế với Trung Quốc. Và x́t về quan hệ kinh tế của Việt Nam thì không đâu bằng với Liên Xô (cũ), nhưng khi Liên Xô và các nước XHCN Đông Âu sụp đổ, những năm ngay sau đó quan hệ kinh tế của Việt Nam với các nước này cũng chẳng còn bao nhiêu, nhưng thực tế cho thấy kinh tế Việt Nam vẫn vượt qua được. Vì thế, chẳng có lý do gì để kinh tế Việt Nam không thể vượt qua được những khó khăn, trục trặc nhất thời trong quan hệ kinh tế do Trung Quốc gây ra. Trong 164 mỗi lĩnh vực quan hệ kinh tế với Trung Quốc, đều cho thấy tính hai mặt rõ rệt. Chẳng hạn, nếu khối lượng buôn bán suy gỉm, nhiều loại máy móc, thiết bị, nguyên phụ liệu cho s̉n xuất của Việt Nam sẽ không được cung cấp từ Trung Quốc, không lẽ các doanh nghiệp không tái cơ cấu (đành rằng không dễ) để tồn tại và phát triển? Và có thể vì vậy mà nhập siêu từ Trung Quốc sẽ gỉm! Còn về FDI của Trung Quốc, với mức đã gỉi ngân khỏng 2 tỷ USD so với tổng mức FDI đã gỉi ngân gần 100 tỷ USD, chỉ chiếm 2%, cũng không ph̉i có ̉nh hưởng lớn. Mức độ ̉nh hưởng của suy gỉm khách du lịch từ Trung Quốc cũng tương tự như vậy. Với từng doanh nghiệp cụ thể, mức độ ̉nh hưởng lớn - nhỏ tùy thuộc vào mức độ và quy mô quan hệ kinh doanh trực tiếp với Trung Quốc, nhưng trên bình diện tổng thể quốc gia thì mức độ tác động ̉nh hưởng lại chủ yếu chịu tác động của các chính sách kinh tế tổng thể và quan hệ kinh tế đối ngoại. Vì vậy, chúng tôi xin đề nghị: - Quan hệ “đối tác hợp tác chiến lược toàn diện” với Trung Quốc trong thời gian tới sẽ bao gồm c̉ hợp tác và đấu tranh, rất phức tạp, khác hẳn giai đoạn 20 năm sau “bình thường hóa” vừa qua. - Cần nhìn nhận vấn đề một cách tổng thể, dài hạn để xử lý những vấn đề ngắn hạn. - Điều cần tập trung ưu tiên trước mắt là tái cơ cấu nền kinh tế, nâng cao năng lực cạnh tranh để nâng cao vị thế trong quan hệ kinh tế - thương mại với Trung Quốc. - Mở rộng hơn nữa các quan hệ kinh tế - thương mại với các đối tác khác, nhất là với các nền kinh tế đã phát triển. - Tích cực tham gia xây dựng cộng đồng kinh tế ASEAN./. 165 CHú THíCH: (1) Một số bài viết nổi bật trong số đó có thể kể đến: - Ba kịch b̉n trong quan hệ kinh tế Việt - Trung; http://baodautu. vn/ba-kich-ban-trong-quan-he-kinh-te-viet-trung.html - Ba kịch b̉n quan hệ kinh tế Việt - Trung sau vụ giàn khoan HD981; http://www. thesaigontimes.vn/117503/Ba-kich-ban-quan-hekinh-te-Viet-Trung-sau-vu-gian-khoan-HD-98.html 166