Chương trình Giảng dạy Kinh tế Fulbright Niên khóa 2011-2013 Nhập môn chính sách công Bài đọc Tăng trưởng trong dài hạn Jonathan Pincus Fulbright Economics Teaching Program Học kỳ Thu, 2011 Tăng trưởng trong dài hạn Tại sao một số nước qu{ gi|u còn nước khác lại quá nghèo? Câu hỏi n|y đã theo đuổi các nhà kinh tế kể từ khi những khác biệt về mức sống giữa c{c nước bắt đầu nổi lên trong bốn trăm năm qua. Thật vậy, nghiên cứu kinh tế học hiện đại được cho là bắt đầu năm 1776 với ấn phẩm của Adam Smith ‚An Inquiry into the Nature and Causes of the Wealth of Nations”, và câu hỏi trên được thể hiện rõ ngay từ tựa đề cuốn sách. Qua các thế kỷ trung gian chúng ta đã có một số tiến bộ trong việc tìm hiểu những nguyên nhân gây ra sự khác biệt về của cải và phúc lợi, nhưng vẫn chưa thể cho rằng chúng ta đã giải đ{p được c}u đố. Chương n|y mô tả các lý thuyết được sử dụng phổ biến nhất hiện nay để giải thích tăng trưởng dài hạn và những bất đồng giữa các nhà kinh tế về sự hữu dụng của các lý thuyết n|y. Như đã thấy ở những chương trước, những khác biệt chính thường được qui về các giả định then chốt đằng sau các mô hình. Chúng ta sẽ thảo luận sự phù hợp về chính sách của các lý thuyết tăng trưởng dài hạn, sử dụng nghiên cứu nổi tiếng về tăng trưởng Đông [ l|m ví dụ. Cuối cùng, chúng ta sẽ xem xét kinh nghiệm tăng trưởng của Việt Nam dựa theo các lý thuyết này. Liệu lý thuyết tăng trưởng có giúp chúng ta hiểu được các mô thức tăng trưởng của Việt Nam hay không và nếu có, đ}u l| những hàm ý cho chính sách kinh tế? Jonathan R. Pincus 1 Chương trình Giảng dạy Kinh tế Fulbright Nhập môn chính sách công Bài đọc Tăng trưởng trong dài hạn Đo lường tiến bộ kinh tế Tăng trưởng kinh tế tạo ra nguồn lực cần thiết để cải thiện điều kiện sống của người dân. Một trong những chủ ý mà Adam Smith muốn đưa ra trong cuốn The Wealth of Nations là của cải của một quốc gia được hiểu đúng nhất như l| dòng thu nhập (lưu lượng - flow) hơn l| tổng (trữ lượng - stock) tài sản có giá trị như v|ng. Đến cuối thế kỷ 18, quan điểm nổi trội vẫn cho rằng tài sản của một quốc gia bao gồm trữ lượng kim loại quí của quốc gia đó. Cần có v|ng để tài trợ cho qu}n đội và hải quân, vàng là nguồn sức mạnh quốc gia quan trọng. Các chính phủ thu vàng bằng c{ch đ{nh thuế và thu phí từ nhà sản xuất và hoạt động thương mại trong nước. Để tăng qui mô thuế thu được, các chính phủ tạo ra những doanh nghiệp độc quyền và bảo hộ doanh nghiệp trong nước khỏi sự cạnh tranh nước ngoài bằng thuế xuất nhập khẩu, hạn ngạch và những hạn định nhập khẩu. Mục tiêu của ‚hệ thống trọng thương‛ (đề cao thương mại – mercantile) theo như c{ch gọi của Smith, l| tăng trữ lượng v|ng trong nước và giảm khả năng thu gom của cải của quốc gia cạnh tranh. Đến thời đại này, các chính phủ vẫn thường nhầm lẫn trữ lượng hay tổng của cải với lưu lượng hay dòng thu nhập. Hai khái niệm này là khác nhau. Smith lập luận rằng chủ nghĩa Trọng thương {p đặt giới hạn lên của cải quốc gia khi hạn chế qui mô thị trường xuất khẩu v| theo đó l| cơ hội để chuyên môn hóa và hiện thực hóa lợi thế theo qui mô trong sản xuất. Đằng sau quan điểm của Smith là sự chuyển dịch trong các mục tiêu chính sách từ việc thu nạp đồng tiền cứng (tích tụ trữ lượng) sang đạt được mức năng suất cao hơn trong công nghiệp (tăng lưu lượng). Quan điểm của Smith cuối cùng thắng thế. Hiện nay chúng ta đo lường tiến bộ kinh tế bằng tăng trưởng Tổng sản phẩm quốc nội (GDP) thay vì trữ lượng hay tổng giá trị vàng. Jonathan R. Pincus 2 Chương trình Giảng dạy Kinh tế Fulbright Nhập môn chính sách công Bài đọc Tăng trưởng trong dài hạn Tăng trưởng GDP chắc chắn l| thước đo sự cải thiện phúc lợi con người tốt hơn là những thay đổi trong trữ lượng vàng và bạc. Thu nhập bình qu}n đầu người thường đi kèm với hầu hết c{c thước đo phúc lợi, ví dụ tỉ lệ sống của trẻ và tuổi thọ kỳ vọng từ lúc sinh. Tuy nhiên, tăng trưởng GDP không phải là cách duy nhất để đo lường tiến bộ kinh tế, và bản th}n nó cũng không ho|n chỉnh. Simon Kuznets, người đi tiên phong trong hạch toán thu nhập quốc dân ở Mỹ thập niên 1930, đã có nhận định nổi tiếng rằng chúng ta không nên nhầm lẫn số lượng với chất lượng tăng trưởng.1 Phát triển kinh tế không nhất thiết là mọi người đều kh{ hơn. Tăng trưởng có thể tích tụ một cách bất cân xứng v|o người giàu. Ví dụ, một phần trăm d}n số Mỹ giàu nhất chiếm đến 65% mức tăng GDP từ 2002-2007 (Atkinson, Piketty, và Saez 2011, 9). Hoặc tăng trưởng có thể là sản xuất quá nhiều súng và thuốc lá nhưng không đủ giáo dục và y tế. Tài khoản quốc dân ghi nhận các dòng thu nhập nhưng không tính đến sự hao mòn trữ lượng tài nguyên thiên nhiên hay sự xuống cấp hệ sinh thái. Ví dụ, nền kinh tế Indonesia đang tăng trưởng nhanh chóng nhưng mức tiết kiệm quốc gia ròng, hay tổng tiết kiệm nội địa trừ cho hao mòn t|i nguyên thiên nhiên, l| }m, có nghĩa l| tăng trưởng sẽ dừng lại khi quốc gia đó hết tài nguyên.2 Con số GDP không nói gì về tính bền vững của tăng trưởng, hay mức độ đ{nh đổi tăng trưởng hay mức sống trong tương lai để đạt được tăng trưởng hiện tại. Amartya Sen có quan điểm mạnh mẽ không ủng bộ sử dụng GDP làm thước đo chính cho tiến độ phát triển. Ông lập luận rằng thu nhập không phải là mục tiêu mà là phương tiện để đạt mục tiêu. Mục tiêu của phát triển không phải là tiêu dùng hàng hóa nhiều hơn, m| để tạo cho con người khả năng tận hưởng cuộc sống của mình. Ông gọi “Cần nhớ sự phân biệt giữa chất và lượng tăng trưởng, giữa chi phí và lợi suất của tăng trưởng, và giữa ngắn và dài hạn…Các mục tiêu đạt tăng trưởng nhiều hơn cần xác định rõ tăng trưởng nhiều hơn về cái gì và vì cái gì” (Kuznets 1962, 29). 2 Ngân hàng Thế giới xuất bản hàng năm các ước lượng về tiết kiệm thuần, trong đó điều chỉnh tiết kiệm nội địa ròng để tính đến hao hụt tài nguyên thiên nhiên, sự xuống cấp môi trường và chi tiêu cho giáo dục như là đại lượng gần đúng cho sự hình thành vốn con người. 1 Jonathan R. Pincus 3 Chương trình Giảng dạy Kinh tế Fulbright Nhập môn chính sách công Bài đọc Tăng trưởng trong dài hạn đó l| một loạt những khả năng mở ra cho ‚năng lực‛ của một người, vốn không thể đo lường trực tiếp nhưng chịu t{c động của một loạt các yếu tố như thu nhập, sức khỏe và tiếp cận giáo dục. Ông viết ‚đóng góp của tăng trưởng kinh tế phải được nhận định không chỉ bằng sự gia tăng trong thu nhập tư nh}n, m| còn bởi việc mở rộng các dịch vụ xã hội (nhiều trường hợp gồm cả mạng lưới an sinh xã hội) m| tăng trưởng kinh tế có thể tạo ra‛ (Sen 1999, 40). Cách tiếp cận về năng lực là một trong những cảm hứng chính của Chỉ số Phát triển Con người, l| thước đo thường niên tiến bộ phát triển của Chương trình Ph{t triển Liên Hợp Quốc (UNDP). Chỉ số kết hợp thu nhập bình qu}n đầu người với thước đo sức khỏe (tuổi thọ kỳ vọng) và giáo dục (tỉ lệ biết đọc biết viết người lớn và tỉ lệ ghi danh trường học). Với đa số c{c nước mối quan hệ giữa điểm số HDI và GDP bình quân đầu người là rất mật thiết. Điều này không ngạc nhiên vì thu nhập là một phần của HDI, nhưng nó cũng phản ánh sự tiến bộ nhanh chóng đặc trưng m| c{c nước đang phát triển đạt được trong việc cải thiện các chỉ số sức khỏe và giáo dục khi thu nhập trung bình tăng lên (Kenny 2005). Có hai ngoại lệ lớn ngoài mô thức chung n|y: đó l| c{c nước xuất khẩu dầu, v| c{c nước có tỉ lệ nhiễm HIV/AIDS rất cao. Trong hình 1, Qatar và Guinea Vùng Xích đạo l| đại diện nhóm đầu, Botswana đại diện cho nhóm sau. Gabon vừa phụ thuộc vào xuất khẩu dầu vừa bị đại dịch AIDS nghiêm trọng. Jonathan R. Pincus 4 Chương trình Giảng dạy Kinh tế Fulbright Tăng trưởng trong dài hạn Nhập môn chính sách công Bài đọc Hình 1. Tuổi thọ kỳ vọng và GDP bình quân đầu người, 2008 90 Tuổi thọ kỳ vọng lúc sinh 85 80 75 Qatar 70 y = 6.1673ln(x) + 14.15 R² = 0.6403 65 60 Gabon 55 Botswana Equatorial Guinea 50 45 40 0 10000 20000 30000 40000 50000 GDP b.q., PPP 60000 70000 80000 90000 Nguồn: tính toán của tác giả từ số liệu của UNDP (http://hdr.undp.org/en/statistics) Những so sánh thu nhập quốc gia theo thời gian v| không gian cũng nêu lên một vấn đề khó, đó l| chuyển đổi đồng tiền c{c nước thành một chuẩn chung hay một tham số - numeraire. Vấn đề hóa ra phức tạp hơn l| chỉ đơn thuần chuyển đổi mức thu nhập từ nhiều đồng tiền kh{c nhau sang đô-la Mỹ theo tỉ giá thị trường. Tỉ giá thị trường có thể ước tính nhiều hoặc ít hơn thu nhập quốc dân tùy vào một loạt những yếu tố khác, như qui mô c{c dòng vốn, đầu cơ tiền tệ và các yếu tố đặc thù địa phương t{c động lên giá cả hàng hóa và dịch vụ phi ngoại thương. Ví dụ, GDP bình quân của Việt Nam năm 2010 l| 1.174 đô-la tính theo tỉ giá hối đo{i thị trường. Tuy nhiên, 1.174 đô-la năm 2010 có thể mua được nhiều hàng hóa và dịch vụ ở Việt Nam hơn l| ở Mỹ, chủ yếu vì lao động rẻ hơn. Ngay thời điểm này, một kg c| chua có gi{ 0,60 đô-la ở TPHCM, Việt Nam, v| 4,8 đô-la ở Cambridge, Massachusetts, Mỹ. Theo tỉ giá thị trường, một đô-la Mỹ sẽ mua được nhiều cà chua ở TPHCM hơn l| ở Cambridge. Do đó, tỉ giá thị trường sẽ ước tính chưa tới sức mua tại Việt Nam. Để khắc phục vấn đề này, các nhà kinh tế Jonathan R. Pincus 5 Chương trình Giảng dạy Kinh tế Fulbright Nhập môn chính sách công Bài đọc Tăng trưởng trong dài hạn tính toán tỉ gi{ ‚ngang bằng sức mua‛ (PPP) dựa vào giá nội địa của một rổ hàng hóa có thể so s{nh được. Tỉ gi{ PPP giúp ước tính thu nhập thể hiện chính x{c hơn mức sống. Ví dụ, Quỹ tiền tệ quốc tế (IMF) ước tính thu nhập bình quân của Việt Nam 2010 theo PPP l| 3.134 đô-la, hơn 2,5 lần thu nhập bình quân theo tỉ giá thị trường. Mặc dù bản thân tỉ giá PPP không phải là không có vấn đề, nhưng đa số các nhà kinh tế thừa nhận nếu được sử dụng cẩn thận, nó mang lại tiến bộ hơn l| thu nhập chuyển đổi theo tỉ giá thị trường.3 Cần nhớ rằng những ước tính GDP giữa c{c nước và giữa các thời kỳ là có tính gần đúng chứ không phải là dữ kiện, và cần cẩn thận khi đưa ra kết luận từ những khác biệt có ít quan sát. Tăng trưởng qua các thế kỷ Những tài liệu nghiên cứu về các mô thức tăng trưởng kinh tế dài hạn đã nở rộ trong những năm gần đ}y với việc xuất bản c{c ước tính GDP của nhiều quốc gia cùng các thành phần theo chuỗi thời gian, giữa c{c nước. Cho đến thập niên 1980, tài khoản thu nhập quốc dân chuẩn hóa chỉ có sẵn cho v|i nước châu Âu và Bắc Mỹ đến tận những năm gần đ}y. Simon Kuznets một lần nữa là nhà tiên phong trong việc tổng hợp c{c ước tính trong thời gian d|i cho c{c nước Bắc Mỹ và châu Âu (Kuznets 1971). Công việc truy tìm thống kê đòi hỏi phải mở rộng các chuỗi thời gian n|y ngược về quá khứ v| bao h|m c{c nước đang ph{t triển, sau này đã được những người khác tiếp nối, đ{ng chú ý là Angus Maddison. Ông đã cho ra ước tính toàn cầu đầu tiên về GDP ngược trở về thiên niên kỷ đầu tiên của Công nguyên (Common Era or C.E.) (Maddison 1991; Maddison 1995; Maddison 2005). Các chuỗi thời gian dài của Maddison bao quát mọi khu vực trên thế giới, mở ra một góc nhìn thú vị về quỹ đạo tăng trưởng toàn cầu và các yếu tố góp phần thúc đẩy tăng trưởng kể từ thế kỷ 19. Một trong những vấn đề chính là xác định rổ hàng hóa nhất quán giữa các nước, trong điều kiện có sự khác biệt lớn về sở thích và mô thức tiêu dùng, cùng những thay đổi trong mô thức tiêu dùng theo thời gian. 3 Jonathan R. Pincus 6 Chương trình Giảng dạy Kinh tế Fulbright Nhập môn chính sách công Bài đọc Tăng trưởng trong dài hạn Maddison phát hiện rằng không có gì đ{ng kể xảy ra trong thiên niên kỷ rưỡi đầu tiên của Công nguyên. Đến 1500, T}y Âu đã bắt đầu vượt lên trước các khu vực khác trên thế giới kể cả Trung Quốc (Hình 2). Những phát triển quan trọng trong ngành hàng hải và hoa tiêu đã đẩy thương mại thế giới tăng 20 lần từ giữa 1500 và 1820, cho phép các nhà sản xuất ch}u Âu chuyên môn hóa, v| giúp người tiêu dùng châu Âu tiếp cận được hàng nhập khẩu xa xỉ như tr|, c| phê, đường v| tơ lụa. Ngành vận tải cải thiện cũng góp phần cho cuộc chinh phục và thực dân hóa châu Mỹ. Từ 1820, thế giới chuyển biến theo hướng được mô tả như l| tăng trưởng vũ bão (hình 3). GDP toàn cầu tăng 54 lần v| GDP bình qu}n tăng 9 lần. Nhìn từ quan điểm năng lực, tuổi thọ kỳ vọng cho cả thế giới đã tăng từ 26 năm v|o 1820 lên 66 năm v|o 2002 (Maddison 2005, 6). Cuộc cách mạng công nghiệp bắt đầu đầu thế kỷ 19 ở châu Âu đã chuyển đổi nền kinh tế thế giới. Tăng trưởng được đẩy mạnh nhờ thay đổi công nghệ nhanh chóng kết hợp với đầu tư đại trà vào thiết bị sản xuất và vận tải. Vận tải rẻ hơn, nhanh hơn đã thúc đẩy thương mại nội địa và quốc tế, cho phép chuyên môn hóa và hiện thực hóa lợi thế theo qui mô trong sản xuất và nông nghiệp. Tuy nhiên, cuộc cách mạng công nghiệp đã không đến với mọi nơi cùng một lúc. Năng suất tăng nhanh ở ch}u Âu v| ‚c{c nước vượt trội phương T}y (Western offshoots – gồm Úc, New Zealand, Canada, và Mỹ) hơn hẵn phần còn lại của thế giới. Thu nhập phân kỳ khi c{c nước h|ng đầu vươn lên đi trước c{c nước khác. Bourguignon và Morrisson ước tính rằng bất bình đẳng toàn cầu tăng mạnh từ 1820 đến 1990 (Bourguignon and Morrisson 2002). Bất bình đẳng toàn cầu có lẽ vẫn ở mức cao kỷ lục, dù như sẽ thấy ở bên dưới, bất kể gia tăng hay bắt đầu cải thiện, chủ yếu sẽ phụ thuộc vào những gì xảy ra ở Trung Quốc và Ấn Độ trong nhiều thập niên tới. Jonathan R. Pincus 7 Chương trình Giảng dạy Kinh tế Fulbright Tăng trưởng trong dài hạn Nhập môn chính sách công Bài đọc Hình 2. GDP bình quân đầu người 1999 USD, PPP 30,000 25,000 1000 20,000 1500 1700 15,000 1820 10,000 1870 1950 5,000 2001 0 Western Europe Eastern Europe Western Offshoots Latin America Japan Other Asia Africa Nguồn: Maddison 2006 Tăng trưởng toàn cầu gia tốc trong ¼ cuối của thế kỷ 19, nhưng bị gi{n đoạn do hai cuộc chiến tranh thế giới v| đại khủng hoảng vào nửa đầu của thế kỷ 20. Giai đoạn ngắn ngủi giữa Thế chiến II và khủng hoảng dầu lửa lương thực 1973 là thời vàng son của chủ nghĩa tư bản. Thu nhập bình qu}n đầu người thế giới tăng ở mức 3% mỗi năm từ 1950 đến 1973, nhanh nhất trong lịch sử ở mọi vùng miền trên thế giới. Thương mại cũng tăng với tốc độ chưa từng có. Một phần tăng trưởng này là nhờ hoạt động tái thiết thời hậu chiến và việc thỏa mãn nhu cầu của người tiêu dùng vốn tích tụ từ những năm Đại khủng hoảng thập niên 1930 và từ thời chiến. Tốc độ thay đổi công nghệ diễn ra nhanh chóng, tỉ lệ lợi nhuận cao đã mang lại tiết kiệm cho t{i đầu tư v|o nh| m{y v| thiết bị mới. Ở Tây Âu và Bắc Mỹ, việc quản lý sức cầu theo kiểu Keynes v| gia tăng chi tiêu công cho an sinh xã hội đã l|m giảm tầng suất v| độ nghiêm trọng của các cuộc suy thoái. Không có khủng hoảng tài chính nghiêm trọng xảy ra ở Mỹ trong giai đoạn này nhờ những qui định quản lý ng|nh ng}n h|ng được áp dụng trong thập niên 1930. Mỹ Jonathan R. Pincus 8 Chương trình Giảng dạy Kinh tế Fulbright Tăng trưởng trong dài hạn Nhập môn chính sách công Bài đọc đạt thặng dư thương mại lớn để luân chuyển trở lại v|o c{c dòng đầu tư chủ yếu đến Tây Âu. Mỹ cũng {p dụng hệ thống tỉ giá hối đo{i ổn định dựa vào tỉ lệ chuyển đổi cố định giữa đô-la và vàng (Marglin 1990). Tăng trưởng kinh tế trên toàn thế giới bắt đầu chậm lại từ 1973, l| giai đoạn mà Maddison gọi l| ‚trật tự tân tự do‛. Nhưng tốc độ bình quân toàn cầu chậm hơn che dấu sự khác biệt gia tăng giữa c{c nước và khu vực. C{c nước đang ph{t triển ở châu Á đã thu hẹp khoảng cách GDP với c{c nước tiên tiến, dẫn đầu là sự tăng trưởng bùng nổ ở Trung Quốc, và gần đ}y hơn l| tăng trưởng mạnh ở Ấn Độ. Tăng trưởng ở châu Phi, Mỹ Latin v| Trung Đông đã chậm lại trong trật tự tân tự do này. Cuộc khủng hoảng nợ ở Mỹ Latin trong thập niên 1980 đã chặn đứng tăng trưởng ở đó hơn một thập niên. GDP thực sụp đổ ở Đông Âu v| Liên Xô sau 1990, v| c{c nước Đông Âu mãi đến 2003 mới phục hồi được mức GDP năm 1990. Chỉ đến năm 2007 thì c{c nước thuộc Liên Xô cũ mới khôi phục mức tăng trưởng. Giai đoạn trật tự tân tự do cũng đồng thời xảy ra những cuộc khủng hoảng t|i chính thường xuyên, kèm theo suy tho{i đều đặn và mạnh (1974-75, 1982, 1991, 2001 và 2009), làm chậm tốc độ tăng trưởng bình quân của giai đoạn này. Hình 3. GDP thế giới và GDP bình quân đầu người, 1999 USD, PPP 40,000 7000 GDP (left axis) 6000 30,000 5000 25,000 4000 20,000 3000 15,000 2000 10,000 1000 5,000 0 0 1 1000 1500 1600 1700 1820 1870 1913 1950 1973 2001 Nguồn: Maddison 2006 Jonathan R. Pincus 9 1999 USD 1999 USD, billions 35,000 Chương trình Giảng dạy Kinh tế Fulbright Nhập môn chính sách công Bài đọc Tăng trưởng trong dài hạn Cuộc cách mạng công nghiệp đã chuyển đổi hoạt động sản xuất và mức sống ở c{c nước tham gia trong hơn hai trăm năm, kể cả những nước bắt đầu quá trình này tương đối muộn, như Nhật v| c{c nước công nghiệp hóa mới ở Đông [ như Đ|i Loan và Hàn Quốc. C{c nước không hưởng lợi từ tăng trưởng kinh tế nhanh thì bị tụt hậu. Đó l| những nước, đa số ở Mỹ Latin, từng tận hưởng c{c giai đoạn tăng trưởng tốt, ngắn ngủi nhưng đan xen với nhiều thời kỳ trì trệ và thậm chí suy giảm. Một trong những bài học chính từ hai thế kỷ sau cùng là mặt dù tốc độ tăng trưởng là quan trọng, khả năng n}ng cao mức sống người dân của một nước phụ thuộc phần lớn v|o năng lực duy trì tăng trưởng trong thời gian dài. Những khác biệt nhỏ về tốc độ tăng trưởng sẽ làm nên những khác biệt lớn khi tích tụ lại qua nhiều năm. Phân phối thu nhập toàn cầu do đó có thể mang đặc trưng ‚ph}n kỳ, thời điểm lớn‛, nói theo cách của một đóng góp nổi bật vào cuộc tranh luận này, (Pritchett 1997). C{c nước không có cách mạng công nghiệp vẫn còn nghèo, trong khi c{c nước kh{c đã cách mạng hóa năng suất và thu nhập. Năm 2008, GDP trên mỗi lao động có việc làm ở Tanzania là $1.572, chưa tới 1/40 mức thu nhập ở Mỹ.4 Tuy nhiên trong mô thức phân kỳ chung này chúng ta nhận thấy có bằng chứng đ{ng kể về sự hội tụ ở một số nhóm nước nhất định. William Baumol là nhà kinh tế đầu tiên x{c định c{c ‚nhóm hội tụ‛, nói c{ch kh{c l| c{c nhóm nước mà mức thu nhập có xu hướng hội tụ với nhau. Rõ ràng nhất l| nhóm c{c nước công nghiệp hóa tiên tiến, mức năng suất của c{c nước n|y đã bắt kịp Mỹ trong hơn 50 năm qua (Baumol 1986). Sự tồn tại của c{c nhóm nước hội tụ là quan trọng, vì nó cho thấy một số bằng chứng về ý tưởng cho rằng công nghệ, ý tưởng và chính s{ch có t{c động ‚lan tỏa‛ từ c{c nước đi đầu về năng suất sang c{c nước kh{c. Có ‚một số lợi thế của việc tụt hậu‛ giúp c{c 4 World Bank World Development Indicators (WDI), thời giá đô-la 1990 PPP. Jonathan R. Pincus 10 Chương trình Giảng dạy Kinh tế Fulbright Nhập môn chính sách công Bài đọc Tăng trưởng trong dài hạn nước đang ph{t triển đến sau tăng trưởng nhanh hơn cả nước đi đầu về công nghệ, với điều kiện có chính sách khuyến khích đầu tư, thu nạp được công nghệ và tri thức và hiện thực hóa được lợi thế theo qui mô (Gerschenkron 1962). Chúng ta cần nhớ rằng thực tế có khoảng c{ch gia tăng giữa c{c nước giàu nhất và nghèo nhất không có nghĩa rằng thế giới này thật sự đang trở th|nh nơi bất bình đẳng hơn. Sao lại như vậy? Hãy làm một thí nghiệm đơn giản. Đường cong Lorenz là một đồ thị thể hiện thu nhập tích lũy trên trục tung và tỉ trọng dân số trên trục hoành. Kết quả đường cong đo lường mức độ bất bình đẳng. Sự bình đẳng hoàn hảo sẽ là một đường thẳng 45 độ xuất phát từ gốc tọa độ. Khoảng cách từ đường Lorenz tới đường 45 độ là mức độ bất bình đẳng. Tỉ lệ giữa diện tích trên đường Lorenz với tam giác bên dưới đường 45 độ là hệ số gini. Thí nghiệm bằng cách biểu diễn đường Lorenz sử dụng GDP bình quân đầu người theo tỉ giá PPP. Vì không có dữ liệu cho cá nhân hay hộ gia đình, chúng ta dùng thu nhập bình qu}n đầu người ở cấp quốc gia theo trọng số dân số. Đ}y không phải là sự thay thế hoàn hảo cho số liệu hộ gia đình, vì nó bỏ qua tình trạng bất bình đẳng trong một nước. Nhưng nó cho chúng ta thước đo gần đúng về mức độ bất bình đẳng toàn cầu. Chúng tôi đã thực hiện thí nghiệm n|y cho hai năm 2000 v| 2010 (hình 4 & 5). Số liệu lấy từ báo cáo Tổng quan Kinh tế Thế giới của IMF. Năm 2000, hệ số gini toàn cầu là 0,57, mức bất bình đẳng rất cao. Hai nhóm ngũ ph}n nghèo nhất (40% dân số thế giới nhận được khoản 8% thu nhập, trong khi 10% giàu nhất chiếm đến 45%. 5% giàu nhất kiểm soát khoảng ¼ GDP thế giới. Nhưng 10 năm sau tình hình đã thay đổi mạnh. Đến 2010, gini toàn cầu giảm xuống còn 0,46, và tỉ trọng của hai nhóm ngũ ph}n thấp nhất đã tăng lên 9,5%, trong khi 10% cao nhất giảm xuống còn 40% thu nhập toàn cầu. Nhóm 5% giàu nhất cũng giảm thu nhập từ 25% xuống còn 22% GDP. Kết quả kinh ngạc này có được là chủ yếu nhờ sự tăng trưởng nhanh chóng ở Trung Quốc, quốc gia Jonathan R. Pincus 11 Chương trình Giảng dạy Kinh tế Fulbright Tăng trưởng trong dài hạn Nhập môn chính sách công Bài đọc đông d}n nhất v| tăng trưởng nhanh nhất trên thế giới. Tăng trưởng Trung Quốc đạt bình qu}n hơn 10% một năm trong giai đoạn này, với tốc độ này, một nền kinh tế sẽ tăng trưởng gấp đôi sau 7 năm. Hình 4. Đường cong Lorenz của thế giới, 2000 1 0.9 Share of World GDP 0.8 Gini = 0.57 0.7 0.6 0.5 0.4 0.3 0.2 0.1 0 0 0.1 0.2 0.3 0.4 0.5 0.6 Share of World Population Nguồn: tính toán của tác giả từ số liệu của IMF Jonathan R. Pincus 12 0.7 0.8 0.9 1 Chương trình Giảng dạy Kinh tế Fulbright Tăng trưởng trong dài hạn Nhập môn chính sách công Bài đọc Hình 5. Đường cong Lorenz của thế giới, 2010 1 0.9 Tỉ trọng GDP thế giới 0.8 Gini = 0.46 0.7 0.6 0.5 0.4 0.3 0.2 0.1 0 0 0.1 0.2 0.3 0.4 0.5 0.6 0.7 0.8 0.9 1 Tỉ trọng dân số thế giới Nguồn: tính toán của tác giả từ số liệu của IMF Do đó, ngay cả khi chênh lệch giữa c{c nước giàu và nghèo lớn hơn, thì ph}n phối thu nhập chung trên thế giới lại có cải thiện. Tóm lại, chúng ta đang mục kích sự phân kỳ giữa nhóm đầu và nhóm cuối bảng trong một mô thức chung về hội tụ thu nhập trên thế giới. Những xu hướng này sẽ tiếp tục nếu Trung Quốc và Ấn Độ có thể duy trì tăng trưởng nhanh trong thập niên tới. Như đã thấy, tốc độ tăng trưởng cao là tốt, nhưng duy trì tăng trưởng trong thời gian dài lại tốt hơn. Mô hình Solow Lý thuyết kinh tế có làm sáng tỏ những xu thế mô tả ở phần trên hay không? Một trong những chủ đề chính của cuốn sách này là các mô hình kinh tế vĩ mô phải được hiểu theo những giả định của chúng. Các mô hình kinh tế đơn giản hóa thực tiễn Jonathan R. Pincus 13 Chương trình Giảng dạy Kinh tế Fulbright Nhập môn chính sách công Bài đọc Tăng trưởng trong dài hạn để tập trung vào sự tương t{c của các biến số mà các nhà kinh tế quan tâm. Vấn đề là liệu những giả định đó v| sự đơn giản hóa thực tế theo sau có làm sáng tỏ hơn hay lu mờ các mối quan hệ kinh tế quan trọng hay không. C{c mô hình tăng trưởng mô tả trong phần còn lại của chương n|y sẽ sử dụng những giả định kh{c nhau để tập trung vào các khía cạnh khác nhau của thực tiễn kinh tế. Những giả định này thể hiện các quan điểm khác nhau về các nhân tố quan trọng thúc đẩy sự tăng trưởng và phát triển kinh tế. Chúng ta bắt đầu với mô hình tăng trưởng tân cổ điển, lần đầu tiên được đưa ra hơn 50 năm trước nhưng vẫn còn là cách tiếp cận kinh tế học tăng trưởng có ảnh hưởng nhất. Mô hình n|y ban đầu được nhà kinh tế Mỹ Robert Solow (1956) đề cập, do đó được biết với tên gọi phổ biến là mô hình Solow. Solow bắt đầu bằng những giả định tân cổ điển thông thường: đ}y l| thế giới theo qui luật Say, theo đó tiết kiệm luôn bằng với đầu tư v| lực lượng lao động bằng với việc làm (nói cách khác, không có thất nghiệp và không có vấn đề cầu hiệu dụng) vì tiền lương v| suất sinh lợi trên vốn điều chỉnh để cân bằng cung và cầu. Suất sinh lợi theo qui mô được giả định không đổi và có suất sinh lợi giảm dần đối với các yếu tố sản xuất (nếu giữ lao động không đổi v| tăng vốn, sản lượng trên mỗi đơn vị vốn sẽ giảm). Mô hình được xây dựng theo thời gian liên tục và lo-gic. Lý thuyết tăng trưởng tân cổ điển đi đến bốn kết luận chính: i) tốc độ tích lũy vốn t{c động mức thu nhập dài hạn; ii) tốc độ tích lũy vốn không ảnh hưởng đến tốc độ tăng trưởng; iii) tốc độ tăng trưởng được quyết định bởi tốc độ tăng trưởng lực lượng lao động v| thay đổi công nghệ, cả hai đều là ngoại sinh hay nằm ngoài mô hình; và iv) với tỉ lệ tiết kiệm v| thay đổi công nghệ như nhau, c{c nước có hệ số vốn trên sản lượng thấp hơn (đang ph{t triển) sẽ tăng trưởng nhanh hơn c{c nước có hệ số vốn trên sản lượng cao hơn (nước gi|u); v) do đó phải có sự hội tụ mức thu nhập trên mỗi lao động. Jonathan R. Pincus 14 Chương trình Giảng dạy Kinh tế Fulbright Nhập môn chính sách công Bài đọc Tăng trưởng trong dài hạn Mô hình gồm hàm sản xuất tân cổ điển có hai yếu tố đầu vào, vốn (K) và lao động (L) được kết hợp để tạo ra sản lượng duy nhất (Y). Tỉ lệ vốn - sản lượng và tỉ lệ lao động – sản lượng điều chỉnh theo sự khan hiếm tương đối của vốn v| lao động. Để đơn giản hóa mô hình, sẽ không có chính phủ, thương mại và không có chuyển dịch vốn quốc tế. Stock hay Tổng vốn (K) tăng ở tỉ lệ không đổi, được quyết định bởi tỉ lệ thu nhập tiết kiệm được (s) từ thu nhập quốc gia (Y) trừ cho tỉ lệ hao mòn tổng vốn không đổi (δK): x.1 Tăng trưởng lực lượng lao động là ngoại sinh v| được thể hiện bằng hàm hằng số bậc hai L0ent, trong đó L0 là lực lượng lao động ban đầu, n là tốc độ tăng trưởng và t là thời gian tính theo năm. Ví dụ, nếu lực lượng lao động tăng trưởng không đổi 2% một năm, thì qui mô của lực lượng lao động sẽ tăng gấp đôi trong 35 năm. Hàm sản xuất Cobb-Douglas bậc nhất đồng dạng được chọn để phản ánh suất sinh lợi không đổi theo qui mô và suất sinh lợi giảm dần theo yếu tố sản xuất, sao cho 0 < α < 1: x.2 Trong đó α l| độ co dãn riêng phần của sản lượng theo vốn (K) và (1- α) l| độ co dãn riêng phần của sản lượng theo lao động (L). Suất sinh lợi không đổi theo qui mô (là ràng buộc cho rằng hai độ co dãn riêng phần gộp lại thành một) hàm ý rằng tăng gấp đôi vốn v| lao động sẽ l|m tăng gấp đôi sản lượng. Suất sinh lợi giảm dần theo qui mô Jonathan R. Pincus 15 Chương trình Giảng dạy Kinh tế Fulbright Nhập môn chính sách công Bài đọc Tăng trưởng trong dài hạn được áp dụng khi cung một yếu tố đầu vào không thể thay thế (như đất) là khan hiếm hoặc cố định. Ví dụ, trong hệ thống Ricardo, diện tích đất có năng suất cao là cố định, buộc nông dân phải dùng tới đất có chất lượng thấp hơn cho sản xuất khi dân số gia tăng. Ngược lại, suất sinh lợi tăng dần theo qui mô hàm ý rằng cung một số đầu vào chỉ có sẵn đủ số lượng khi sản lượng đã vượt một ngưỡng nhất định. Như sẽ thấy ở cuối chương, lý thuyết tăng trưởng nội sinh dựa v|o ý tưởng cho rằng một số loại kiến thức hay công nghệ chỉ xuất hiện khi trữ lượng vốn vượt một ngưỡng n|o đó. Lao động được trả lương (w) và chi phí vốn là lợi tức (r). Doanh nghiệp tối đa hóa lợi nhuận sẽ thuê lao động cho tới khi tiền lương bằng với năng suất biên lao động, và lợi tức bằng với năng suất biên của vốn: x.3 Nếu lao động dồi dào, tiền lương sẽ giảm và tỉ lệ lao động-sản lượng sẽ tăng. Điều này có nghĩa l| ph}n phối thu nhập sẽ được x{c định bởi các tham số kỹ thuật trong mô hình. Chúng ta quan tâm nhất đến t{c động của tăng trưởng lên sản lượng trên mỗi lao động, đ}y l| thước đo chính để đo lường tiến bộ kinh tế. Bước đầu tiên là chia hàm sản xuất cho L để viết lại theo giá trị bình qu}n đầu người: x.4 Trong đó y=Y/L và k=K/L. Mặc định α nhỏ hơn 1, h|m sản xuất theo đó sẽ thể hiện suất sinh lợi giảm dần theo vốn, như trong Hình 6. Khi thu nhập tăng, tỉ lệ sản lượng – vốn Jonathan R. Pincus 16 Chương trình Giảng dạy Kinh tế Fulbright Tăng trưởng trong dài hạn Nhập môn chính sách công Bài đọc sẽ giảm. Mỗi đơn vị vốn tăng thêm sẽ tạo ra ít sản lượng hơn. Qui trình n|y tiếp tục cho đến khi r bằng với năng suất biên của vốn. Giả định rằng có nhiều kỹ thuật sẵn có để sản xuất hàng hóa duy nhất của nền kinh tế, và việc chọn kỹ thuật tối đa hóa lợi nhuận sẽ căn cứ vào tiêu chí duy nhất là tiền lương bằng với năng suất lao động và lợi tức vốn bằng với năng suất biên của vốn. Hình 6. Hàm sản xuất Cobb-Douglas y y=kα Tỉ lệ sản lượng – vốn k Viết lại phương trình tích lũy vốn trên mỗi lao động, ta có: x.5 Với y là sản lượng trên mỗi lao động, vốn trên mỗi lao động tăng theo tỉ lệ tiết kiệm và giảm theo tăng trưởng lực lượng lao động và tỉ lệ hao mòn vốn. Đại lượng sy trong phương trình x.5 có cùng dạng với hàm sản xuất trong Hình 6, dù ở mức thấp hơn vì tiết kiệm bằng với sản lượng trừ tiêu dùng (giả định tiết kiệm luôn bằng với đầu tư v| đ}y l| nền kinh tế đóng). Đại lượng thứ hai, (n+δ)k, có thể diễn dịch như l| lượng đầu Jonathan R. Pincus 17 Chương trình Giảng dạy Kinh tế Fulbright Nhập môn chính sách công Bài đọc Tăng trưởng trong dài hạn tư trên mỗi lao động cần thiết để giữ tỉ lệ vốn-lao động không đổi (tăng trưởng lực lượng lao động và khấu hao đều làm giảm mức vốn trên mỗi lao động). Như trong hình 7, khác biệt giữa hai đường n|y l| tăng trưởng vốn trên mỗi lao động. Với tỉ lệ tiết kiệm không đổi theo phần trăm sản lượng, tiết kiệm sẽ nằm ngang khi tỉ lệ sản lượng – vốn giảm. Ở k1 đầu tư trên mỗi lao động tiếp tục tăng nhanh hơn lượng vốn thay thế, nhưng ở k2 khấu hao v| tăng trưởng lực lượng lao động vượt qua mức tiết kiệm trên mỗi lao động. Tại k* vốn trên mỗi lao động không đổi. Đ}y l| gi{ trị vốn trên mỗi lao động ở trạng thái dừng. Ở trạng thái dừng, sản lượng trên mỗi lao động là y* bao gồm phần tiêu dùng trên mỗi lao động nằm trên v| cao hơn tiết kiệm trên mỗi lao động. Do đó, thu nhập và tiêu dùng trên mỗi lao động l| không đổi ở trạng thái dừng. Lúc này không còn tăng trưởng kinh tế. Từ Hình 7, rõ r|ng tăng tỉ lệ tiết kiệm sẽ l|m tăng vốn và sản lượng trên mỗi lao động. Đường sy và y dịch chuyển lên trên, thiết lập một trạng thái dừng mới ở mức thu nhập cao hơn, tại đó sy cắt đường (n+δ)k. Đ}y l| kết luận đầu tiên của lý thuyết tăng trưởng tân cổ điển: thu nhập bình qu}n đầu người được x{c định bởi tỉ lệ tiết kiệm. Nhưng tăng trưởng thu nhập bình quân đầu người sẽ chững lại bất kể mức tiết kiệm ở trạng thái dừng là bao nhiêu, vì tại điểm này, vốn và thu nhập đang tăng cùng tốc độ với lực lượng lao động. Do đó, kết luận thứ hai là: tỉ lệ tiết kiệm v| đầu tư không t{c động lên tốc độ tăng trưởng dài hạn. Tăng trưởng trong dài hạn được x{c định bởi tốc độ tăng trưởng lực lượng lao động. Jonathan R. Pincus 18 Chương trình Giảng dạy Kinh tế Fulbright Tăng trưởng trong dài hạn Nhập môn chính sách công Bài đọc Hình 7. Mô hình Solow y y* (n+δ)k Tiêu dùng trên mỗi lao động sy sy* Tăng trưởng tổng vốn k1 k* k2 k Kết luận thứ ba của mô hình là tốc độ tăng trưởng dài hạn (trạng thái dừng) được quyết định bởi tốc độ tăng trưởng lực lượng lao động và tỉ lệ khấu hao. Kết quả này cùng theo sau giả định về suất sinh lợi giảm dần theo vốn. Trong hình 7, một sự gia tăng trong tốc độ tăng trưởng lực lượng lao động được thể hiện bằng chiều quay ngược kim đồng hồ của đường (n+δ)k. Khi tỉ lệ tiết kiệm không đổi, thì phải có tỉ lệ sản lượngvốn cao hơn để giữ vốn trên mỗi lao động không đổi. Tại trạng thái dừng theo sau đó, tăng trưởng sản lượng l| cao hơn (nhưng dĩ nhiên sẽ không có tăng trưởng sản lượng bình quân). Kết luận cuối cùng của mô hình l| tăng trưởng bình qu}n đầu người sẽ chậm đi ở tỉ lệ vốn trên mỗi lao động cao hơn. Một lần nữa, điều này xảy ra với giả định suất sinh lợi biên giảm dần theo vốn. Nếu c{c nước nghèo có tỉ lệ vốn-sản lượng thấp hơn c{c nước giàu, mô hình sẽ dự báo có sự hội tụ thu nhập bình qu}n đầu người giữa hai nhóm. Điều n|y không có nghĩa l| c{c nước đều sẽ có cùng mức thu nhập bình quân đầu người, vì họ có tỉ lệ tiết kiệm v| tăng trưởng lực lượng lao động kh{c nhau. Nhưng khoảng cách giữa nước giàu và nghèo sẽ giảm đi. Điều này nhất quán với quan sát thực Jonathan R. Pincus 19 Chương trình Giảng dạy Kinh tế Fulbright Nhập môn chính sách công Bài đọc Tăng trưởng trong dài hạn nghiệm cho thấy c{c nước đang ph{t triển th|nh công thường tăng trưởng nhanh hơn các nền kinh tế đã ph{t triển. Nó không giải thích được tại sao lại thiếu xu thế chung về hội tụ thu nhập, chủ đề này sẽ được nhắc lại ở cuối chương. Dự báo cho rằng tăng trưởng kinh tế bình qu}n đầu người sẽ chững lại trong dài hạn là không thực tế, c{c nước giàu tiếp tục đạt tăng trưởng thu nhập thực trên mỗi người, nói cách kh{c, tăng trưởng thu nhập l| nhanh hơn tăng trưởng lực lượng lao động. Giải pháp của Solow l| đưa tiến bộ công nghệ (A) vào hàm sản xuất, thường dưới dạng hàm sản xuất ‚tích tụ lao động‛, chẳng hạn: x.6 Trong đó sự đổi mới công nghệ trực tiếp l|m tăng năng suất lao động. Phiên bản này nhất quán với trường hợp tăng trưởng kinh tế đều đặn của tân cổ điển với suất sinh lợi không đổi theo qui mô và suất sinh lợi giảm dần theo yếu tố sản xuất.5 Giống như tăng trưởng dân số, thay đổi công nghệ được giả định xảy ra với tốc độ không đổi. Do đó, nó cũng được thể hiện như h|m mũ A0eθt, trong đó θ (theta) đại diện ‚tốc độ tăng trưởng‛ của thay đổi công nghệ. Ví dụ, nếu θ tăng với tốc độ 3% một năm, thì năng suất của lao động trung bình cũng tăng 3%. Điều n|y đạt được thông qua thay đổi công nghệ tích cụ lao động, ví dụ thay đổi từ m{y tính cơ học sang máy tính điện tử. Mặt kh{c, nó cũng có nghĩa l| người lao động trung bình sở hữu nhiều kiến 5 Có ba cách để đưa biến công nghệ vào hàm sản xuất tân cổ điển hai yếu tố: i) theo cách “trung tính với Hicks” hoặc tuyến tính, hay Y=AF(K,L), sao cho tỉ lệ sản phẩm biên của vốn và sản phẩm biên của lao động là không đổi; ii) theo dạng tích tụ lao động hay hình thức “trung tính với Harrod” như đã bàn trong chương; hoặc iii) theo hình thức tích lũy vốn “trung tính với Solow”, Y=F(AK,L), theo đó các phát minh sẽ làm tăng năng suất vốn. Trong trường hợp cụ thể của hàm sản xuất Cobb-Douglas, ba dạng trung tính này đều cho kết quả như nhau, do đó không được đề cập chi tiết ở đây. Jonathan R. Pincus 20 Chương trình Giảng dạy Kinh tế Fulbright Nhập môn chính sách công Bài đọc Tăng trưởng trong dài hạn thức hoặc kỹ năng được cải thiện hơn (thường được đề cập là sự tích lũy vốn con người). Để thấy được t{c động thay đổi công nghệ lên sơ đồ Solow, chúng ta thể hiện hàm sản xuất bằng số ‚lao động hiệu dụng‛ (AL) thay vì lao động (L) như trong phiên bản trước: x.7 Trong đó ye là sản lượng trên mỗi lao động hiệu dụng (Y/AL) và ke là vốn trên mỗi lao động hiệu dụng (K/AL). Phương trình tích lũy vốn do đó trở thành: x.8 Việc đưa công nghệ v|o không l|m thay đổi yếu tố cơ học của sơ đồ Solow, nhưng l|m thay đổi cách diễn dịch đôi chút. Ở trạng thái dừng, sản lượng trên mỗi lao động hiệu dụng l| không đổi, nhưng sản lượng trên mỗi lao động tăng một khoảng θ, hoặc tốc độ thay đổi công nghệ. Nhớ rằng θ tăng sẽ làm giảm mức thu nhập dài hạn trên mỗi lao động hiệu dụng, nhưng không có nghĩa l| thu nhập trên mỗi lao động thấp hơn ở trạng thái dừng vì đường ye sẽ nằm dưới đường sy (thu nhập thực tế trên mỗi lao động). Jonathan R. Pincus 21 Chương trình Giảng dạy Kinh tế Fulbright Tăng trưởng trong dài hạn Nhập môn chính sách công Bài đọc Hình 8. Sơ đồ Solow với thay đổi công nghệ ye y e* (θ+n+δ)ke sye sye* ke* ke0 ke1 ke Solow (1957) sử dụng mô hình tăng trưởng tân cổ điển để ước tính đóng góp của vốn, lao động và công nghệ v|o tăng trưởng kinh tế ở Mỹ trong giai đoạn 40 năm. Ông đưa ra chuyên ng|nh phụ ‚hạch to{n tăng trưởng‛ để tính to{n, đ}y cũng l| lĩnh vực thường gây nhiều tranh cãi. Để hiểu được cách sử dụng hạch to{n tăng trưởng trước hết ta phải hiểu những hạn chế của nó. Hàm sản xuất tổng gộp m| Solow đề xuất là một dạng mở rộng của hàm sản xuất cấp độ doanh nghiệp của kinh tế học vi mô tân cổ điển sang nền kinh tế vĩ mô. H|m sản xuất cấp độ doanh nghiệp liên kết đầu ra vật chất (ví dụ lúa mì hoặc ngô) với đầu v|o (đất, lao động, và vốn) và mô tả những phối hợp đầu vào – đầu ra hiệu quả của các yếu tố sản xuất và công nghệ giữa các doanh nghiệp tương đồng (phân tích chéo) hay theo thời gian (phân tích chuỗi thời gian). Điều quan trọng cần nhớ là hàm sản xuất bất kể vĩ mô hay vi mô, đều không giải thích được sự thay đổi công nghệ. Có nhiều yếu tố góp phần vào sản xuất ngoài sử dụng vốn và lao động, như quản lý và tổ chức tốt hơn, tiến bộ về tri thức và kỹ năng, cải thiện thiết bị và tăng suất sinh lợi theo qui mô, đều kết hợp với nhau theo một phân loại bao quát tất cả gọi là tổng năng suất các yếu tố (total factor productivity). Mô hình này không giúp chúng ta phân loại các yếu tố v| x{c định yếu tố quan trọng nhất. Jonathan R. Pincus 22 Chương trình Giảng dạy Kinh tế Fulbright Nhập môn chính sách công Bài đọc Tăng trưởng trong dài hạn Các hàm sản xuất tổng gộp vận dụng lý thuyết tăng trưởng tân cổ điển đều có những hạn chế của dạng hàm sản xuất vi mô. Chúng cũng đưa ra những vấn đề khác. Trong khi hàm sản xuất ở doanh nghiệp đo lường đầu v|o v| đầu ra theo đơn vị tự nhiên (ví dụ, đất, ngày công, kg hạt giống và phân bón, hay giạ lúa), hàm sản xuất tổng gộp thể hiện sản lượng và vốn bằng giá trị tiền tệ. Nhưng do gi{ cả của tư liệu sản xuất phụ thuộc vào lãi suất, nên không có phương ph{p nhất quán một cách lô-gich để định giá vốn một c{ch độc lập, v| để tính lãi suất dựa v|o năng suất biên của vốn.6 Vấn đề tổng gộp tương tự xảy ra với sản lượng, vì nền kinh tế mô tả trong hàm sản xuất gộp chỉ sản xuất một hàng hóa, vừa được tiêu dùng lẫn sử dụng như tư liệu sản xuất, và cũng xảy ra với lao động, m| lao động có thể được đo bằng đầu vào vật lý (thời gian) nhưng lại không đồng nhất về chất lượng (Felipe and McCombie 2005). Solow nhận biết những vấn đề mang tính tư duy n|y, nhưng vẫn cho rằng hàm sản xuất gộp là một sự tương đồng hữu ích hoặc thí nghiệm thấu đ{o hơn so với một mô hình nhất quán về mặt lý thuyết của nền kinh tế vĩ mô. Quan t}m trước hết của ông là tính thực nghiệm của việc phân tách những đóng góp tương đối làm tăng độ sâu của vốn (tăng tỉ lệ vốn-lao động) v| thay đổi công nghệ. Nói cách khác, ông tìm cách tách rời sự di chuyển dọc theo hàm sản xuất do tăng vốn trên mỗi lao động khỏi sự chuyển dịch lên trên của hàm sản xuất do thay đổi công nghệ gây ra.7 Như thể hiện trong Hình 9, câu hỏi l| có bao nhiêu tăng trưởng kinh tế (từ y1 sang y2) xuất phát từ sự di chuyển dọc theo đường f(k)1, cũng như do chuyển dịch từ f(k)1 sang f(k)2? Câu hỏi này do Joan Robinson đặt ra và gây ra tranh luận kéo dài hai thập niên về cách đo lường vốn và ý nghĩa của tổng vốn - aggregated capital stocks (Robinson 1953). Xem tóm tắt trong Cohen and Harcourt 2003. 7 Điều thú vị là ngay cả trong bài viết ban đầu này Solow đã đưa sự tích lũy vốn con người vào định nghĩa thay đổi công nghệ của mình (Solow 1957). Hàm ý rõ hơn của việc tách rời các tác động của vốn con người nữa sẽ được bàn ở phần sau. 6 Jonathan R. Pincus 23 Chương trình Giảng dạy Kinh tế Fulbright Nhập môn chính sách công Bài đọc Tăng trưởng trong dài hạn Solow bắt đầu hạch to{n tăng trưởng với hàm sản xuất gộp trung tính với Hicks có dạng: x.9 Trong đó A là giá trị tổng năng suất các yếu tố.8 Giả định suất sinh lợi không đổi theo qui mô trở nên thuận tiện về mặt toán học, vì nó loại bỏ nhu cầu ước tính độ co dãn riêng phần của sản lượng theo vốn (α) về mặt thực nghiệm. Theo giả định cạnh tranh hoàn hảo, giá trị alpha bằng với tỉ trọng vốn trong thu nhập quốc gia (và 1-α là tỉ trọng lao động).9 Lấy log v| đạo hàm của phương trình x.9, ta có: x.10 Hay nói c{ch kh{c, tăng trưởng sản lượng bằng với tỉ trọng vốn trong sản lượng nhân cho tăng trưởng vốn, cộng tỉ trọng lao động trong sản lượng nh}n cho tăng trưởng lực lượng lao động, cộng tăng trưởng tổng năng suất các yếu tố. Nếu chúng ta có thể tìm giá trị α trong tài khoản quốc d}n, trong tăng trưởng vốn và lực lượng lao động, thì đ}y sẽ l| tính to{n đơn giản để đưa một giá trị v|o đại lượng cuối cùng, thể hiện sự chuyển dịch từ hàm f(k)1 sang hàm f(k)2 trong hình. Nhớ rằng trong hàm sản xuất trung tính với Hicks thay đổi công nghệ không ảnh hưởng đến tỉ lệ thay thế kỹ thuật biên, là tỉ suất giữa năng suất biên của vốn với năng suất biên của lao động. 9 Trong nền Kết quả này theo định lý Euler, cho rằng nếu Q = f(K,L) là đồng dạng tuyến tính, thì kinh tế cạnh tranh, mỗi yếu tố được giả định chi trả theo khối lượng năng suất biên. Do đó, thu nhập quốc dân sẽ 8 bằng khối lượng mỗi yếu tố được sử dụng nhân với năng suất biên của nó. Trong trường hợp này là độ co dãn riêng phần của sản lượng ứng với vốn là bằng với tỉ trọng vốn trong sản lượng. Jonathan R. Pincus 24 hay Chương trình Giảng dạy Kinh tế Fulbright Tăng trưởng trong dài hạn Nhập môn chính sách công Bài đọc Hình 9. Hạch toán tăng trưởng f(k)2 y2 f(k)1 y1 k1 k2 k Đại lượng tăng trưởng năng suất trong phương trình x.9 thường được cho là thước đo thay đổi công nghệ, nhưng bản chất số dư của nó (những gì còn sót lại chưa được bao h|m) có nghĩa rằng nó bao gồm một loạt những t{c động như sai sót về đo lường, suất sinh lợi tăng dần theo qui mô (vì suất sinh lợi không đổi theo qui mô đã được giả định), những cải thiện về chất lượng lao động và sự chuyển dịch lao động từ hoạt động năng suất thấp sang hoạt động năng suất cao. Chính vì tính đa dạng của những t{c động này và do chúng ta không có khả năng t{ch rời chúng, nên một số nhà kinh tế đề cập đến hệ số n|y như l| ‚thước đo sự ngu dốt của chúng ta‛ hơn l| thước đo thay đổi công nghệ (Abramovitz 1956). Kết luận chính của Solow là sự gia tăng trong tỉ suất vốn-lao động chiếm chưa đến 10% tăng trưởng ở Mỹ trong nửa đầu của thế kỷ n|y, nghĩa l| hơn 90% thể hiện sự chuyển dịch lên các hàm sản xuất cao hơn (Solow 1957). Các tác giả kh{c cũng ủng hộ phát hiện của Solow, đ{ng chú ý l| Abramovitz (trong bài viết trích dẫn bên dưới) và Denison (Denison 1962). Những công trình theo sau tập trung phân tích các thành phần của tăng trưởng tổng năng suất các yếu tố, hay nói cách khác là giải thích số dư chưa được lý giải. Jorgenson và Griliches (1967) cho rằng họ có thể giải tích toàn bộ số dư Jonathan R. Pincus 25 Chương trình Giảng dạy Kinh tế Fulbright Nhập môn chính sách công Bài đọc Tăng trưởng trong dài hạn bằng c{ch điều chỉnh thước đo vốn v| lao động để tính đến thay đổi công nghệ ‚bao h|m‛ trong tư liệu sản xuất và những thay đổi trình độ của lực lượng lao động. Trên cơ sở công trình này các tác giả kết luận rằng việc xem tăng trưởng tổng năng suất các yếu tố phần n|o được tách từ đầu tư v|o vốn vật chất và kỹ năng là sai lệch. Denison (1968) bổ sung v|o c{c t{c động của giáo dục v| ước tính t{c động của suất sinh lợi tăng dần theo qui mô cùng những chuyển dịch cơ cấu trong việc làm từ hoạt động năng suất thấp sang hoạt động năng suất cao. Những quan s{t n|y sau đó hình th|nh một phần của các lý thuyết tân cổ điển mới xuất hiện trong thập niên 1980 v| 1990, như thảo luận dưới đ}y. Những công trình ban đầu về tổng năng suất các yếu tố ở c{c nước đang ph{t triển được Nadiri (1972) khảo sát, ông ghi chú trong phần đ{nh giá lại của mình rằng sự tích lũy vốn dường như trở nên quan trọng hơn – v| theo đó tổng năng suất các yếu tố trở nên kém quan trọng - ở c{c nước đang ph{t triển hơn l| c{c nước công nghiệp hóa. Mặc dù phát hiện này phụ thuộc vào trọng số gán cho vốn và lao động trong hàm sản xuất Cobb-Douglas, nó cũng phản ánh bản chất của sự tích lũy vốn ở các nền kinh tế đang ph{t triển. Ví dụ, nếu c{c nước đang ph{t triển đầu tư nhiều hơn v|o dự {n cơ sở hạ tầng công cộng dù không có suất sinh lợi cao nhưng cần thiết để kích thích tăng trưởng tương lai, thì tổng năng suất các yếu tố có thể bị đè nén trong trung hạn. Đường cao tốc, mạng lưới điện, hệ thống nước và vệ sinh, cảng và sân bay là những đầu tư thâm dụng vốn, cần thiết cho tăng trưởng nhưng bản thân chúng không tạo ra tăng trưởng. Đ}y l| điểm quan trọng cần phải nhớ khi so sánh tỉ lệ đầu tư v| tỉ lệ vốn-sản lượng ở nước giàu và nghèo. Hạch to{n tăng trưởng không còn được ủng hộ trong thập niên 1970 và 1980. Sự tranh luận về tầm quan trọng tương đối của tích lũy vốn v| thay đổi công nghệ trong tiến trình tăng trưởng bị co cụm do các vấn đề đo lường. Trong khi những vấn đề này Jonathan R. Pincus 26 Chương trình Giảng dạy Kinh tế Fulbright Nhập môn chính sách công Bài đọc Tăng trưởng trong dài hạn có thể được giải quyết thông qua sử dụng cẩn thận hơn c{c bằng chứng thống kê, các vấn đề khác lại hoàn toàn phụ thuộc vào những giả định ban đầu, v| do đó không thể giải quyết được. Sự tin tưởng của chúng ta vào các mô hình thể hiện suất sinh lợi không đổi theo qui mô, suất sinh lợi giảm dần theo yếu tố sản xuất, thị trường cạnh tranh hoàn hảo và toàn dụng lao động, sẽ phụ thuộc v|o đ{nh gi{ của chúng ta về tính thực tiễn của những giả định n|y. Mãi đến thập niên 1980 thì c{c mô hình tăng trưởng tân cổ điển mới bắt đầu bỏ bớt những giả định quá mạnh n|y, như chúng ta sẽ thấy trong các phần tiếp theo. Hơn nữa, hạch to{n tăng trưởng chưa bao giờ có ý định lý giải tăng trưởng theo nghĩa l|m s{ng tỏ những nguyên nh}n l|m thay đổi công nghệ hay tốc độ đầu tư cao. Những phân tách thành phần tăng trưởng mô tả nguyên nhân gần đúng của tăng trưởng kinh tế như tốc độ tăng trưởng lực lượng lao động, đầu tư vật chất và thay đổi công nghệ, m| không nêu được những nguyên nhân cơ bản tạo ra tăng trưởng. Dù sao thì hạch to{n tăng trưởng cũng được khôi phục vào thập niên 1990 khi các nhà kinh tế tìm hiểu về sự tăng trưởng nhanh chóng ở Đông [. Trong một nghiên cứu được thảo luận phổ biến, Alwyn Young lập luận rằng tăng trưởng kinh tế nhanh trong khu vực này là chủ yếu do tích lũy yếu tố sản xuất (nhiều vốn v| lao động hơn) thay vì tăng trưởng năng suất (Young 1995). Ông gọi bài viết của mình l| ‚sự chuyên chế của con số‛ (The Tyranny of Numbers) nhằm ám chỉ rằng ông chỉ tường thuật dữ kiện chứ không đưa ra nhận định giá trị. Young đi đến kết luận tương tự cho Trung Quốc trong một bài viết sau này (Young 2003). Nhà kinh tế người Mỹ Paul Krugman đã phổ biến kết luận của Young, đi đến đ{nh đồng tăng trưởng của châu Á với sự tăng trưởng của Liên bang Xô viết trong nửa đầu thế kỷ 20 (Krugman 1994). Trong cả hai trường hợp, ông lập luận rằng, những gia tăng trong sản lượng có thể hoàn toàn giải thích bằng tăng trưởng lực lượng lao động, trình độ giáo dục gia tăng v| đầu tư v|o vốn vận chất. Các nước như H|n Quốc, Đ|i Loan, v| Singapore đạt được tỉ lệ đầu tư cao nhưng thay đổi công nghệ lại không vượt bậc. Hàm ý cho rằng tăng trưởng rồi Jonathan R. Pincus 27 Chương trình Giảng dạy Kinh tế Fulbright Nhập môn chính sách công Bài đọc Tăng trưởng trong dài hạn cũng chững lại ở ch}u [ như đã xảy ra với Liên Xô khi đặc tính suất sinh lợi giảm dần của vốn bắt đầu phát huy. Khi cuộc khủng hoảng t|i chính Đông [ nổ ra năm 1997, một số nhà quan sát lập luận rằng cuộc khủng hoảng là một hệ lụy không tránh khỏi của mô hình tăng trưởng không hiệu quả, quá phụ thuộc v|o đầu tư vốn vật chất mà không khuyến khích đổi mới sáng tạo. Nhìn trở lại thì lời chỉ trích thành quả tăng trưởng của Đông [ n|y l| qu{ bi quan. Hơn nữa, gốc gác của cuộc khủng hoảng t|i chính Đông [ nằm ở việc nới lỏng qui định tài chính và việc đi vay v| cho vay thiếu trách nhiệm hơn l| do tăng trưởng năng suất giảm đi. Thật vậy, vào thời điểm xảy ra khủng hoảng, các quốc gia mới công nghiệp hóa của Đông [ l| thuộc nhóm các quốc gia sáng tạo nhất trên thế giới. Vào 2005, Hàn Quốc, Đ|i Loan v| Singapore đều được xếp vào 25 quốc gia h|ng đầu thế giới về số bằng phát minh sáng chế trên một triệu dân.10 Các nhà sản xuất Hàn Quốc và Đ|i Loan đã ký kết những thỏa thuận chia sẻ công nghệ với một số công ty h|ng đầu thế giới, một sự tiến triển cho thấy họ bắt đầu bước vào tuyến đầu công nghệ toàn cầu. Chi tiêu nghiên cứu và phát triển tính theo phần trăm GDP cũng cao ở c{c nước này, Hàn Quốc xếp thứ 5 trên thế giới còn Đ|i Loan đứng thứ 10 năm 2010. Cũng theo thước đo n|y, Singapore đứng thư 13 v| Trung Quốc 22.11 Thay đổi công nghệ là yếu tố then chốt trong sự thành công của những nước này, và họ đã như vậy trong nhiều thập niên. Nếu đổi mới sáng tạo là một phần quan trọng trong câu chuyện phát triển Đông Á thì tại sao Young, Krugman và những người kh{c không tìm ra được bằng chứng liên quan trong các mô hình hạch toán tăng trưởng của họ? Hsieh (2002) nêu rõ rằng các 10 Economist Intelligence Unit (2009) Xếp hạng mới các quốc gia sáng tạo nhất thế giới, http://graphics.eiu.com/PDF/Cisco_Innovation_Methodology.pdf. xếp hạng của các nước Đông Á gồm Nhật đứng đầu, Hàn Quốc thứ 7, Singapore thứ 17 và Trung Quốc thứ 44. 11 The Royal Society (2011) Knowledge, Networks and Nations: Global Scientific Collaboration in the 21st Century, London. http://royalsociety.org/uploadedFiles/Royal_Society_Content/Influencing_Policy/Reports/2011-03-28Knowledge-networks-nations.pdf. Theo giá trị tuyệt đối (thay vì phần trăm GDP) Trung Quốc chỉ đứng sau Mỹ về chi tiêu R&D. Jonathan R. Pincus 28 Chương trình Giảng dạy Kinh tế Fulbright Nhập môn chính sách công Bài đọc Tăng trưởng trong dài hạn chính phủ trong khu vực n|y đ{nh gi{ qu{ cao đầu tư vốn vật chất, với kết quả là số dư TFP thấp trong mô hình Solow. Sản lượng cũng có thể bị đ{nh gi{ thấp ở c{c nước có nhiều khu vực kinh tế phi chính thức. Lập luận của Young-Krugman cũng có thể bị thách thức về mặt lý thuyết cũng như cơ sở thực nghiệm. Bất kể chúng ta có bao nhiêu thông tin về đầu tư vốn vật chất, thì cũng không thể tách rời t{c động của việc có nhiều tư liệu sản xuất hơn khỏi tư liệu sản xuất tốt hơn – tốt hơn theo nghĩa công nghệ tinh vi hơn ẩn chứa trong nó. Chiếc ti vi chúng ta có hiện nay hầu như có công nghệ tinh vi hơn l| tivi của 10 năm trước. Nó mỏng hơn, hình ảnh rõ nét hơn v| kết nối được với hàng loạt thiết bị đầu v|o kh{c. Nhưng gi{ của hai loại tivi có lẽ không khác nhau về giá trị thật. Vậy thì chúng ta có nhiều vốn hơn hay vốn tốt hơn trong phòng kh{ch? Nhiều hơn bao nhiêu v| tốt hơn bao nhiêu? Như Nicholas Kaldor đã chỉ ra năm 1957, ở c{c nước có tỉ lệ đầu tư thấp, thì tốc độ tiến bộ công nghệ cũng thấp, v| ngược lại. Ông kết luận rằng ‚bất kỳ sự phân biệt rõ ràng hay tách bạch nào giữa sự di chuyển dọc theo ‚h|m sản xuất‛ với tình trạng tri thức cho trước, với sự chuyển dịch trong ‚h|m sản xuất‛ do thay đổi tình trạng tri thức gây ra, đều có tính ngẫu nhiên và nhân tạo‛ (Kaldor 1957, 596). Chúng ta sẽ xem xét một số hàm ý khác của nhận định sâu sắc này trong phần cuối của chương. Hội tụ không điều kiện và có điều kiện Một trong những kết luận chính của mô hình Solow l| c{c nước đang ph{t triển thường sẽ tăng trưởng nhanh hơn c{c nước giàu. Kết quả này là do giả định suất sinh lợi giảm dần theo qui mô vốn. Khi c{c nước sử dụng nhiều vốn hơn trên mỗi lao động, thì sản lượng biên từ mỗi đơn vị vốn tăng thêm sẽ giảm. Một khi nền kinh tế đạt được mức thu nhập ở trạng thái dừng, thì tăng trưởng sẽ bằng với tốc độ thay đổi công nghệ toàn cầu hay ngoại sinh cho trước. Trong bối cảnh c{c nước thu nhập thấp sử dụng ít Jonathan R. Pincus 29 Chương trình Giảng dạy Kinh tế Fulbright Nhập môn chính sách công Bài đọc Tăng trưởng trong dài hạn vốn hơn trên mỗi lao động, thì họ sẽ tăng trưởng nhanh hơn c{c nước giàu. Thu nhập bình qu}n đầu người toàn cầu do đó sẽ có khuynh hướng hội tụ. Thập niên 50 là cao trào của chủ nghĩa lạc quan về triển vọng phát triển kinh tế. Lãnh đạo của các quốc gia mới độc lập ở châu Á và châu Phi vẫn tin rằng sự thống trị chính trị của các thế lực thực dân là trở ngại chính cho tiến bộ kinh tế. Nay họ đã đ{nh bại chủ nghĩa đế quốc, họ có thể dấn thân v|o con đường công nghiệp hóa và trở thành cường quốc về kinh tế và quân sự. Tốc độ tăng trưởng kinh tế nhanh chóng ở hầu hết c{c nước đang ph{t triển sau Thế chiến thứ II đã gián tiếp ủng hộ ý tưởng cho rằng thế giới đang ph{t triển sẽ nhanh chóng lấp đầy khoảng cách với châu Âu và Bắc Mỹ. Mô hình Solow phản ánh chủ nghĩa lạc quan của kỷ nguyên đó. Tuy nhiên, điều quan trọng cần nhớ là mô hình Solow không dự đo{n rằng tất cả c{c nước sẽ có cùng mức thu nhập ở trạng thái dừng. C{c nước tiết kiệm v| đầu tư phần lớn thu nhập quốc gia hay đạt được độ co dãn sản lượng cao hơn ứng với vốn, hoặc có tăng trưởng lực lượng lao động chậm hơn, sẽ đạt thu nhập cao hơn ở trạng thái dừng. Những chi tiết quan trọng này mở ra khả năng một số nước nghèo sẽ tăng trưởng chậm vì họ ở gần mức thu nhập trạng thái dừng của mình dù vẫn đang nghèo. Trong mô hình Solow, tốc độ hội tụ (Ω) về mức thu nhập ở trạng thái dừng khi vốn trên mỗi lao động tăng được quyết định bởi: , x.11 sao cho với độ co dãn lớn hơn ứng với vốn (α) sẽ làm chậm tốc độ hội tụ, trong khi tăng trưởng lực lượng lao động nhanh hơn, thay đổi công nghệ ngoại sinh và khấu hao làm tăng tốc độ hội tụ. Điều này thể hiện rõ từ hình 8, trong đó tốc độ tăng trưởng lực lượng lao động, thay đổi công nghệ và khấu hao l|m xoay đường (n+ θ + δ) ngược chiều kim Jonathan R. Pincus 30 Chương trình Giảng dạy Kinh tế Fulbright Nhập môn chính sách công Bài đọc Tăng trưởng trong dài hạn đồng hồ sao cho sớm đạt trạng thái dừng ở một điểm trên hàm sản xuất. Ngược lại, α cao hơn sẽ nâng mức thu nhập của mỗi giá trị vốn trên mỗi lao động, có nghĩa l| đã đạt được trạng thái dừng ở mức thu nhập cao hơn. Nếu tốc độ khấu hao v| thay đổi công nghệ ngoại sinh l| như nhau ở mọi nơi, thì tốc độ hội tụ được quyết định ở mỗi nước bởi tốc độ tăng trưởng lực lượng lao động v| độ co dãn của sản lượng ứng với vốn, hay tỉ trọng thu nhập quốc gia của vốn. Vì thế mô hình Solow không loại bỏ khả năng c{c nước nghèo tăng trưởng chậm, nhưng những điều kiện cần thiết để c{c nước nghèo tăng trưởng chậm là không thực tế. Những khác biệt thật sự trong tốc độ tăng trưởng lực lượng lao động giữa nước giàu và nghèo không đủ lớn để bình quân tốc độ tăng trưởng. Cũng không có bằng chứng cho thấy suất sinh lợi trên vốn là cao có hệ thống ở c{c nước nghèo. Do đó, có thể kết luận một cách an toàn rằng trong những tình huống khả thi nhất, thì mô hình Solow dự báo rằng c{c nước nghèo sẽ tăng trưởng nhanh hơn c{c nước giàu. Nhưng đó không phải l| điều chúng ta thấy trên thực tế. Chương n|y bắt đầu với phần thảo luận về việc phân phối thu nhập toàn cầu, điểm lại sự vươn lên đ{ng nể của ch}u Âu v| c{c nước vượt trội phương T}y đầu thế kỷ 18. C{c nước công nghiệp hình th|nh ‚CLB hội tụ‛ trong đó c{c nước thành viên bắt kịp năng suất ở nước dẫn đầu một cách có hệ thống (USA). Các quốc gia công nghiệp hóa mới ở Đông [ hình thành một nhóm hội tụ khác, lần này qui tụ quanh Nhật. Nhưng lịch sử tăng trưởng kinh tế toàn cầu không phải là sự hội tụ toàn cầu. Một số quốc gia nghèo nhất của thế giới đã tăng trưởng chậm hơn c{c nước phát triển, có nghĩa l| khoảng cách giữa nước giàu nhất và nghèo nhất đã thật sự rộng hơn. Các nhà kinh tế luôn nhớ đến sự kiện hội tụ lịch sử thập niên 1970, khi c{c nước có thu nhập thấp và trung bình thấp chịu chung tình trạng suy giảm tăng trưởng kéo d|i cho đến thập niên 1990 (xem bảng 1). Thật vậy, c{c nước nghèo nhất (c{c nước theo Jonathan R. Pincus 31 Chương trình Giảng dạy Kinh tế Fulbright Tăng trưởng trong dài hạn Nhập môn chính sách công Bài đọc lẽ nằm xa trạng thái dừng nhất) tăng trưởng chậm hơn c{c nước có thu nhập trung bình thấp v| trung bình. Trong khi tăng trưởng phục hồi vào thập niên 2000, chủ yếu nhờ Nam v| Đông [, thì chính những nước kh{ hơn mới tăng trưởng nhanh nhất. Chủ nghĩa lạc quan mà hiện thân là mô hình Solow khó có thể duy trì trước bằng chứng này. Bảng 1. Tăng trưởng GDP bình quân đầu người theo phân loại thu nhập 1961-1970 1971-1980 1981-1990 1991-2000 2001-2010 Thu nhập cao n/a 2.7 2.5 2.0 0.9 Trung bình trên 3.2 3.6 1.2 2.7 5.3 Trung bình dưới 3.0 2.3 1.8 1.7 4.4 Thu nhập thấp 1.2 (0.5) 0.1 0.4 3.1 Bảng 2. Tăng trưởng GDP các nước đang phát triển theo khu vực (phần trăm hàng năm) 1966- 1970- 1980- 1990- 2000- 1969 1979 1989 1999 2009 Đông Á & TBD 5.1 7.2 7.7 8.2 8.9 Mỹ Latin & Caribe 5.5 5.7 1.9 2.8 3.1 Trung Đông & Bắc Phi 7.3 6.4 2.3 4.3 4.3 Châu Phi cận Sahara 3.9 4.1 2.2 2.0 4.6 Nguồn: World Development Indicators Theo ngôn ngữ của kinh tế học tăng trưởng, các mức thu nhập của nước giàu và nghèo không hội tụ theo nghĩa tuyệt đối, hoặc ‚không điều kiện‛. Hội tụ không có điều kiện có nghĩa l| tăng trưởng thu nhập bình qu}n đầu người l| nhanh hơn ở c{c nước nghèo bất kể tỉ lệ đầu tư, tăng trưởng lực lượng lao động, độ co dãn của sản lượng theo vốn và các yếu tố can thiệp khác. Hội tụ không điều kiện có thể được kiểm chứng bằng Jonathan R. Pincus 32 Chương trình Giảng dạy Kinh tế Fulbright Tăng trưởng trong dài hạn Nhập môn chính sách công Bài đọc c{ch đơn thuần ước tính phương trình tuyến tính trong đó tốc độ tăng trưởng bình qu}n đầu người (g) là biến phụ thuộc, còn biến độc lập là mức thu nhập bình qu}n đầu người ban đầu (y1): x.12 Nếu hệ số beta (β) có giá trị âm lớn, thì mức thu nhập được cho l| đang hội tụ (nghĩa l| kết quả n|y thường được nhắc đến như l| ‚hội tụ beta‛). Bất kỳ hệ số nào không âm cũng hình th|nh bằng chứng của sự phân kỳ. Như đã thấy trong Hình 10 bên dưới, thực tế không có mối quan hệ giữa tốc độ tăng trưởng kinh tế trong thời gian dài với thu nhập bình qu}n đầu người ban đầu năm 1960.12 Hình n|y cũng cho thấy thành quả kinh tế của c{c nước đang ph{t triển (tính từ 1960) cũng rất khác nhau, một số nước (đa số là châu Á) ghi nhận tốc độ tăng trưởng đặc biệt cao, v| c{c nước kh{c không có tăng trưởng hay thậm chí là thu hẹp trong giai đoạn này. Hình 10. Thu nhập bình quân đầu người 1960 và tăng trưởng GDP bình quân đầu người 1961-2010 8 7 6 5 4 y = 5E-05x + 1.8056 R² = 0.0159 3 2 1 0 -1 0 5,000 10,000 15,000 20,000 -2 -3 Đồ thị thể hiện thu nhập bình quân đầu người năm 1960 và tăng trưởng bình quân đầu người từ 1961-2010 với mẫu là 95 quốc gia có sẵn số liệu. Các nước xuất khẩu dầu đã được loại khỏi mẫu thống kê. 12 Jonathan R. Pincus 33 Chương trình Giảng dạy Kinh tế Fulbright Nhập môn chính sách công Bài đọc Tăng trưởng trong dài hạn Nguồn: World Development Indicators Như đã ghi chú ở trên, việc thiếu sự hội tụ không có điều kiện không nhất thiết hình thành bằng chứng chống lại mô hình Solow. Tốc độ tăng trưởng bình qu}n đầu người ở c{c nước nghèo bằng hoặc thấp hơn tốc độ của c{c nước giàu có thể là do lực lượng lao động tăng trưởng nhanh hoặc do các yếu tố khác. Sản lượng trên mỗi lao động ở trạng thái dừng cũng thay đổi theo tỉ lệ tiết kiệm v| tăng trưởng lực lượng lao động. Nếu có thể tính đến trường hợp thiếu hội tụ không có điều kiện do những khác biệt trong tỉ lệ tiết kiệm v| tăng trưởng lực lượng lao động, thì chúng ta có thể nói rằng sự hội tụ là có điều kiện. Nói cách khác, mức thu nhập thực tế không hội tụ, nhưng chúng ta có thể lý giải việc thiếu hội tụ theo ý nghĩa nhất quán với mô hình Solow. Nếu tỉ lệ tiết kiệm, tốc độ tăng trưởng lực lượng lao động và khấu hao vốn l| như nhau ở tất cả c{c nước, thì sự hội tụ không điều kiện sẽ xảy ra. Thoạt tiên, tốc độ tăng trưởng tiết kiệm và lực lượng lao động không khác nhau nhiều giữa các nước để lý giải được sự thiếu hội tụ không điều kiện. Chênh lệch giữa nước giàu và nghèo là quá lớn để lý giải bằng những yếu tố này. Một trong những đóng góp quan trọng nhất vào tranh luận này trong những năm gần đ}y l| b|i viết của Mankiw, Romer và Weil (Mankiw, Romer, and Weil 1992), trong đó c{c t{c giả lập luận rằng vấn đề không phải với lý thuyết đằng sau mô hình Solow, m| l| định nghĩa về vốn. Họ đề xuất mô hình ‚Solow tăng cường‛ trong đó bao h|m vốn con người như sau: x.13 Trong đó H là vốn con người đại diện là tỉ lệ ghi danh trung học cơ sở. Vì α + β < 1 nên mô hình thể hiện suất sinh lợi giảm dần theo tất cả vốn, do đó sẽ hội tụ đến trạng thái Jonathan R. Pincus 34 Chương trình Giảng dạy Kinh tế Fulbright Nhập môn chính sách công Bài đọc Tăng trưởng trong dài hạn dừng như trong mô hình Solow gốc. Theo các tác giả, đầu tư v|o vốn vật chất và vốn con người cùng tăng trưởng lực lượng lao động lý giải 80% những khác biệt trong thu nhập bình qu}n đầu người giữa c{c nước. Thu nhập hội tụ có điều kiện một khi chúng ta tính đến tăng trưởng dân số, tỉ lệ đầu tư v| vốn con người. Cũng như trong mô hình Solow, công nghệ là hàng hóa công sẵn có cho tất cả, và nằm ngo|i mô hình. Điều quan trọng cần nhớ là hội tụ có điều kiện không có nghĩa l| c{c nước nghèo thật sự bắt kịp. Vì đầu tư v|o vốn con người và vật chất, cùng tốc độ tăng trưởng lực lượng lao động là kh{c nhau, c{c nước không đạt đến cùng mức thu nhập ở trạng thái dừng. Kết luận chính của mô hình l| c{c nước nghèo l| do đầu tư không đủ vào giáo dục, chứ không vì mức vốn trên mỗi lao động thấp. Mô hình Solow mở rộng của Mankiw, Romer và Weil hàm ý rằng c{c nước nghèo tăng trưởng chậm đạt đến mức thu nhập trạng thái dừng của họ ở mức vốn con người trên mỗi lao động thấp. Thực chất của lập luận này là những khác biệt về thu nhập được lý giải bởi giả định cho rằng c{c nước nghèo sẽ tiếp tục đầu tư ít v|o gi{o dục và kỹ năng, v| do đó họ đã đạt gần đến mức thu nhập trạng thái dừng của mình. Về mặt thống kê, các tác giả tổng gộp kết quả này bằng c{ch g{n độ co dãn của sản lượng theo vốn vật chất và vốn con người (α + β) là 2/3, hoặc gấp đôi mức ban đầu của mô hình Solow gốc. Thực tế điều này cho rằng vốn con người và vốn vật chất tất cả đều quan trọng, v| c{c nước nghèo sẽ đạt mức thu nhập ở trạng thái dừng của mình mà không cần nhiều một trong hai yếu tố này. Có hai vấn đề với kết luận này. Thứ nhất, vốn con người quá khan hiếm, và thu được lợi nhuận lớn ở c{c nước thu nhập thấp, khi đó ta có thể kỳ vọng tiền lương cho lao động kỹ năng phải cao hơn nhiều ở nước nghèo so với nước giàu (Ros 2001, 57). Nhưng thực tế, các kỹ sư, nh| hóa học và những nhà chuyên môn có tay nghề khác kiếm được nhiều tiền, ngay cả theo giá trị ngang bằng sức mua, ở Mỹ v| ch}u Âu hơn Jonathan R. Pincus 35 Chương trình Giảng dạy Kinh tế Fulbright Nhập môn chính sách công Bài đọc Tăng trưởng trong dài hạn là ở châu Phi và Ấn Độ. Đó l| lý do tại sao họ chuyển dịch với số lượng lớn đến các nước giàu, chứ không phải ngược lại. Vấn đề thứ hai theo đúng lý lẽ trên. Nếu vốn vật chất quá khan hiếm ở thế giới đang ph{t triển v| đạt lợi suất cực kỳ cao, thì ta sẽ thấy dòng vốn khổng lồ đổ từ nước giàu đổ sang nước nghèo. Mặc dù đầu tư trực tiếp nước ngoài vào thế giới đang ph{t triển đã tăng trong v|i thập niên qua, những chuyển dịch vốn quốc tế chủ yếu vẫn diễn ra giữa c{c nước giàu. Phần lớn công trình thực nghiệm về tăng trưởng kinh tế trong hai thập niên qua đều nhắm đến kiểm định các mô hình hội tụ có điều kiện dạng Solow với sự gia tăng liên tục hàng loạt biến giải thích. Những mô hình n|y thường được đề cập như l| những hồi qui Barro, đặt theo tên nhà kinh tế phần lớn gắn liền với sự phát triển những mô hình này (Barro 1991). Bảng 3 thể hiện một số bài viết thường được trích dẫn nhất và các vấn đề được lý giải. Một ý kiến chỉ trích thường được viện dẫn đối với công trình này là nó chỉ giải quyết những nguyên nhân gần đúng (bề mặt) của tăng trưởng, chứ không phải những yếu tố tận cùng hay cơ bản. Ví dụ, phát hiện cho rằng nội chiến có hại cho tăng trưởng là phát hiện không mấy lý thú. Chắc chắn ai cũng biết điều này. Một vấn đề kh{c l| hướng nhân quả cũng không rõ r|ng. Có phải chiến tranh gây tăng trưởng chậm hay ngược lại? Bảng bên dưới cũng cho thấy rõ các tác giả kh{c nhau thường đi đến những kết quả tr{i ngược, nhưng lại sử dụng cùng số liệu! Sachs và Warner (Sachs and Warner 1995) lập luận rằng tự do hóa thương mại là tốt cho tăng trưởng, trong khi Rodriguez và Rodrik (Rodríguez and Rodrik 2000) không tìm ra được sự liên kết nào. Forbes (Forbes 2000) tin rằng bất bình đẳng thúc đẩy tăng trưởng, trong khi Alesina và Rodrik (A. Alesina and Rodrik 1994) lại có kết luận ngược lại. Phần lớn sự lẫn lộn này có thể Jonathan R. Pincus 36 Chương trình Giảng dạy Kinh tế Fulbright Tăng trưởng trong dài hạn Nhập môn chính sách công Bài đọc được qui cho việc sử dụng một cách không cần thiết (đôi khi hơi dễ dãi) số liệu không đ{ng tin cậy. Ví dụ, thước đo bất bình đẳng là khó sử dụng khi so sánh giữa c{c nước, vì phương ph{p lấy mẫu áp dụng ở mỗi nước rất kh{c nhau. Nhưng thực tế n|y đã hoàn toàn bị bỏ qua trong các tài liệu hồi qui tăng trưởng. Bảng 3. Công trình thực nghiệm về các nhân tố liên quan đến tăng trưởng Biến số Phát hiện Trích dẫn Tham nhũng Tham nhũng l|m giảm đầu tư v| (Mauro 1995) do đó l| tốc độ tăng trưởng kinh tế Tự do hóa tài khoản vốn Tự do hóa đẩy nhanh tăng trưởng (Eichengreen và Leblang 2003) trong giai đoạn ổn định và làm chậm tăng trưởng trong thời kỳ bất ổn Dân chủ Dân chủ gắn kết với pháp trị, hình (Barro 1996a); (Persson and thành vốn con người và thị Tabellini 2006) trường tự do, tất cả tốt cho tăng trưởng; nhưng phải tự do hóa nền kinh tế trước Bất ổn chính trị Bất ổn chính trị không tốt cho (Barro and Lee 1994) tăng trưởng Giáo dục Không rõ liệu giáo dục tạo ra tăng (Bils and Klenow 2008) trưởng hay ngược lại Giáo dục kỹ thuật Nhiều sinh viên ngành kỹ thuật là (Murphy, Shleifer, and Vishny tốt cho tăng trưởng, nhiều sinh 1991) viên luật thì không Sự phân mảng do ngôn Phân mảng là không tốt cho chính (A. F. Alesina et al. 2003) Jonathan R. Pincus 37 Chương trình Giảng dạy Kinh tế Fulbright Tăng trưởng trong dài hạn Nhập môn chính sách công Bài đọc Biến số Phát hiện Trích dẫn ngữ sắc tộc sách, thể chế v| tăng trưởng Sinh sản Tỉ lệ sinh sản thấp hơn l| tốt cho (Barro 1996b) tăng trưởng Tiêu dùng của chính Tiêu dùng chính phủ ít là tốt cho (Barro 1996b) phủ tăng trưởng Pháp trị Pháp trị là tốt cho tăng trưởng Tăng trưởng (Barro 1996b) chứng Sự tồn tại của thị trường chứng (Beck and Levine 2004) khoán khoán là tốt cho tăng trưởng Phát triển thị trường tài Thị trường t|i chính s}u hơn l| tốt (Ross Levine 2005) chính cho tăng trưởng Vĩ độ Xa đường xích đạo là tốt cho tăng (Sala-I-Martin 1997) trưởng Tự do hóa thương mại Mở cửa thương mại liên quan mật (Sachs and Warner 1995) thiết đến tăng trưởng Tự do hóa thương mại Không có mối quan hệ giữa (Rodríguez and Rodrik 2000) thương mại v| tăng trưởng Quyền sở hữu trí tuệ Thực thi quyền sở hữu trí tuệ (Barro and Sala-i-Martin 1997) khuyến khích đổi mới sáng tạo và tăng trưởng Chủ nghĩa thực dân Tây Những cựu thuộc địa của Tây Ban (Sala-I-Martin 1997) Ban Nha Nha tăng trưởng chậm hơn Bất bình đẳng Bất bình đẳng là tốt cho tăng (Forbes 2000) trưởng Bất bình đẳng Bất bình đẳng là không tốt cho (A. Alesina and Rodrik 1994) tăng trưởng Tỉ giá hối đoái thực Tỉ giá ấn định thấp không tốt cho (D. Rodrik 2009) tăng trưởng Jonathan R. Pincus 38 Chương trình Giảng dạy Kinh tế Fulbright Tăng trưởng trong dài hạn Nhập môn chính sách công Bài đọc Biến số Phát hiện Trích dẫn Tỉ giá hối đoái thực Sự biến động và biến dạng là (Dollar 1992) không tốt cho tăng trưởng Mức giá Giá cả cao là không tốt cho tăng (Dollar 1992) trưởng Tôn giáo C{c nước Phật giáo và Khổng giáo (Barro 1996b) tăng trưởng nhanh hơn Tôn giáo C{c nước Hồi gi{o tăng trưởng (Barro 1996b); (Sala-I-Martin nhanh hơn Tôn giáo 1997) C{c nước Tin l|nh tăng trưởng (Barro 1996b) nhanh hơn Tôn giáo C{c nước Tin l|nh tăng trưởng (Sala-I-Martin 1997) chậm hơn Cơ sở hạ tầng xã hội Thể chế tốt là tốt cho tăng trưởng Phát triển xã hội Cộng đồng dân sự, gồm báo chí, (Temple and Johnson 1998) (Hall and Jones 1999) giai cấp trung lưu mạnh và tính lưu động của xã hội đều tốt cho tăng trưởng Chiến tranh Chiến tranh kéo dài không tốt cho (Barro and Lee 1994) tăng trưởng Cuối cùng, các kết quả đều là những hồi qui tăng trưởng mong manh giữa các nước, đ}y l| ý được Levine và Renelt (R. Levine and Renelt 1992) nêu ra ngay từ ban đầu quá trình phát triển chuyên đề này. Họ tái lập nghiên cứu 1991 của Barro và nhận thấy rằng chỉ có tỉ lệ đầu tư trên GDP v| mức thu nhập bình qu}n đầu người ban đầu là mạnh. Mức ý nghĩa của nhiều biến số được kiểm định ở bảng trên, như thương mại, Jonathan R. Pincus 39 Chương trình Giảng dạy Kinh tế Fulbright Nhập môn chính sách công Bài đọc Tăng trưởng trong dài hạn tiêu dùng chính phủ, tăng trưởng dân số, lạm phát và bất ổn chính trị, đều phụ thuộc vào kết luận của những biến số khác hoặc việc bao hàm hay loại trừ một số quốc gia nhất định hoặc một số giai đoạn nhất định. Nói cách khác, những kết nối giữa tăng trưởng và các biến số đang nghi vấn là không trực tiếp cũng không nhất qu{n như c{c tác giả đã qui kết. Qua nhiều năm với hàng triệu phép hồi qui tăng trưởng vẫn không thành công trong việc đưa ra những bài học chính sách rõ ràng ngoài những khuyến nghị chuẩn như tiết kiệm, đầu tư, gi{o dục v| thương mại. Tăng trưởng nội sinh Trong thập niên 1980, một câu trả lời mới và cấp tiến hơn được đề xuất trong tài liệu chuyên ngành. Những nhà kinh tế này ghi nhận các vấn đề đi kèm với mô hình Solow như đã nói ở trên. C{c nước nghèo đã không tăng trưởng nhanh hơn c{c nước giàu, và những khác biệt trong suất sinh lợi trên vốn không lớn như mô hình dự báo. Vốn không chảy vào thế giới đang ph{t triển để tận dụng suất sinh lợi to lớn như Solow và sau này là Mankiw, Romer và Weil (Lucas 1988) dự báo. Họ đề xuất rằng c{c nước đầu tư thu nhập quốc gia với tỉ lệ lớn hơn v|o vốn vật chất v| con người sẽ không chỉ đạt được thu nhập ở trạng thái dừng cao hơn như trong mô hình Solow, mà còn tiếp tục tăng trưởng nhanh hơn. Điều n|y có nghĩa l| tốc độ tăng trưởng dài hạn là nội sinh đối với mô hình, nói cách khác, tốc độ tăng trưởng không đơn thuần là hình ảnh phản chiếu của các yếu tố bên ngo|i như tăng trưởng lực lượng lao động và tốc độ thay đổi công nghệ toàn cầu. Ý tưởng chính của lý thuyết tăng trưởng nội sinh l| thay đổi công nghệ ngăn chặn suất sinh lợi theo vốn giảm dần xảy ra khi trữ lượng vốn tăng lên. Không có suất sinh lợi giảm dần thì không có trạng thái dừng, và do đó chúng ta không còn kỳ vọng Jonathan R. Pincus 40 Chương trình Giảng dạy Kinh tế Fulbright Nhập môn chính sách công Bài đọc Tăng trưởng trong dài hạn sự hội tụ thu nhập giữa nước gi|u v| nước nghèo. Có nhiều mô hình đã được đề xuất để trình bày về khái niệm cơ bản này. Romer (1986) dựa mô hình của mình vào quan sát cho rằng một số loại tri thức là không có tính tranh gi|nh, nghĩa l| chúng không thể bị sử dụng hết như h|ng hóa v| dịch vụ thông thường. Khi bạn uống một tách cà phê, thì tách cà phê không còn để người khác uống (hoặc cũng không còn để bạn uống sau đó). Không giống như t{ch c| phê, ý tưởng có thể được nhiều người sử dụng đồng thời hoặc trong tương lai xa. Ví dụ, động cơ hơi nước nguyên thủy được phát triển vào thế kỷ 18 chỉ đơn giản là thiết bị dùng để bơm nước ra khỏi các mỏ than. Theo thời gian, các nhà phát minh cải tiến những thiết kế ban đầu n|y để chế tạo ra những cỗ máy mạnh hơn, bền và hiệu quả nhiên liệu hơn, cuối cùng đã giúp cho việc cơ giới hóa c{c nh| m{y th|nh công v| tăng trưởng năng suất bùng nổ trong cuộc cách mạng công nghiệp. Do đó chi phí cố định của sự ph{t minh được tưởng thưởng dưới hình thức năng suất cao hơn. Ta có thể thấy t{c động năng suất của phát minh gốc kéo dài v|o tương lai, v| hiện hữu trong nhiều hoạt động không liên quan gì đến việc bơm nước ra khỏi hầm mỏ. Bản chất không tranh giành của ý tưởng có nghĩa l| suất sinh lợi từ một số hoạt động đổi mới sáng tạo không hoàn toàn thuộc về người làm ra nó (hay công ty tài trợ cho hoạt động nghiên cứu và phát triển). Tri thức lan tỏa từ doanh nghiệp này sang doanh nghiệp kh{c đều có giá trị kinh tế, thực tế là rất nhiều giá trị vì mặc dù suất sinh lợi trên vốn có thể giảm dần cho mỗi doanh nghiệp, nhưng tính tổng nền kinh tế thì nó lại không đổi hoặc tăng dần. Việc tích lũy c{c ph{t minh sẽ tốn kém thời gian và tiền bạc, nhưng những đổi mới sáng tạo này mang lại lợi ích cho tất cả mọi người, không chỉ cho những người đưa ra ý tưởng ban đầu. Do đó ph{t minh l| một dạng ngoại tác tích cực. Khi tri thức lan tỏa, các công ty và cá nhân phát minh sẽ tận dụng để tạo ra sản phẩm mới, cải thiện sản phẩm cũ, hoặc nâng hiệu quả sản xuất. Giả định suất sinh lợi Jonathan R. Pincus 41 Chương trình Giảng dạy Kinh tế Fulbright Nhập môn chính sách công Bài đọc Tăng trưởng trong dài hạn không đổi theo qui mô của mô hình Solow có thể không phải là mô tả chính xác các mối quan hệ giữa lượng vốn v| lao động sử dụng với năng suất lao động. Hơn nữa khác với mô hình Solow, tốc độ thay đổi công nghệ t{c động lên tốc độ tăng trưởng, không chỉ mức thu nhập ở trạng thái dừng (không có trạng thái dừng). Chính thức thì Romer giả định rằng năng suất lao động do trữ lượng tri thức (Ξ) quyết định, sao cho sản lượng gộp được x{c định bởi: x.14 Trong đó η < 1. Một hàm ý quan trọng của mô hình Romer là các doanh nghiệp có thể đầu tư không đủ vào nghiên cứu và phát triển vì họ không thể nắm bắt toàn bộ lợi ích từ đổi mới sáng tạo. Điều này gợi ý rằng các chính sách khuyến khích nghiên cứu và phát triển như miễn thuế cho chi tiêu R&D hoặc các nghiên cứu do chính phủ tài trợ, có thể đẩy nhanh tốc độ tăng trưởng. Một cách tiếp cận khác là bỏ hẵn lao động ra khỏi mô hình và giả định rằng vốn, gồm vốn vật chất và vốn con người, nhận tất cả thu nhập quốc gia. Điều này có thể là những chi phí cho yếu tố sản xuất được trả cho công nghệ bao hàm trong vốn và cho kỹ năng bao h|m trong lao động, chứ không phải bản thân lao động. Mô hình ‘AK’ (Rebelo 1992) giả định rằng tiến bộ công nghệ là suất sinh lợi không đổi theo vốn vật chất và vốn con người (α =1) v| không có tăng trưởng dân số, trong đó: x.15 Miễn l| đầu tư lớn hơn khấu hao, thì tăng trưởng là một h|m tăng dần theo tốc độ đầu tư. Tăng trưởng dài hạn là nội sinh trong mô hình này vì nó không còn phụ thuộc vào Jonathan R. Pincus 42 Chương trình Giảng dạy Kinh tế Fulbright Nhập môn chính sách công Bài đọc Tăng trưởng trong dài hạn số dư không x{c định. Đầu tư t{c động trực tiếp lên tăng trưởng, không chỉ mức thu nhập dài hạn như trong mô hình Solow. H|m ý chính s{ch quan trọng từ mô hình này là bất kỳ điều gì làm giảm tốc độ tích tụ vốn thì sẽ có t{c động trực tiếp và lớn lên tốc độ tăng trưởng. Ví dụ, chính sách thuế không khuyến khích đầu tư sẽ làm giảm tốc độ tăng trưởng và mức thu nhập trong dài hạn. Những phiên bản kh{c cũng được đề xuất. Tiếc thay chúng ta không có cách nào để kiểm chứng những mô hình này về mặt thực nghiệm vì chúng dựa nhiều vào những biến số mơ hồ, không quan s{t được như tổng tri thức và tiến bộ công nghệ. Nhớ lại rằng mô hình Solow không bao giờ đo lường thay đổi công nghệ, nhưng thay v|o đó giả định rằng số dư không giải thích được (nghĩa l| những thứ khác ngoài vốn và lao động) l| thước đo kh{i qu{t về sự tiến bộ. Một vấn đề khác với các mô hình tăng trưởng nội sinh là chúng ám chỉ quá nhiều sự phân kỳ thu nhập theo thời gian. Như Solow đã chỉ ra, ngay cả một ít suất sinh lợi theo qui mô ở tốc độ đầu tư vừa phải cũng tạo ra sản lượng quốc gia vô hạn trong khoảng thời gian ngắn cỡ 200 năm (Solow 1994)! Mặc dù mô hình AK tr{nh được vấn đề này nhờ suất sinh lợi không đổi theo qui mô, nhưng cũng không rõ tại sao suất sinh lợi trên vốn có thể chính xác bằng 1. Bất kỳ sự chuyển dịch n|o đến suất sinh lợi giảm dần hay tăng dần theo qui mô đều hoàn toàn triệt tiêu được các kết luận của mô hình này. Các phương pháp tiếp cận tăng trưởng khác Giống như tất cả mô hình trong kinh tế học, mô hình tăng trưởng lý giải hàm ý của những giả định. Các giả định n|y theo đó l|m lộ ra những nhận định giá trị mà các Jonathan R. Pincus 43 Chương trình Giảng dạy Kinh tế Fulbright Nhập môn chính sách công Bài đọc Tăng trưởng trong dài hạn nhà kinh tế đưa ra khi họ suy nghĩa về mối quan hệ cơ bản hình thành nên các kết quả kinh tế. C{c mô hình tăng trưởng tân cổ điển, cả theo kiểu Solow lẫn mô hình tăng trưởng nội sinh, bắt đầu từ thế giới của qui luật Say trong đó tiết kiệm luôn bằng đầu tư và không có thất nghiệp hay công suất dư thừa. Tất cả h|nh động đều từ phía cung, vì mặc định rằng mọi thứ sản xuất ra đều có thị trường, tiết kiệm luôn được huy động trong hoạt động đầu tư mới và mọi lao động sẵn lòng đều có thể tìm được việc làm. Phân phối thu nhập không phải là yếu tố quan trọng trong những mô hình này, vì giả định cho rằng tiền lương bằng với năng suất biên của lao động và lợi nhuận (lợi nhuận kinh tế - rent) là bằng với năng suất biên của vốn. Mô hình của Solow cũng giả định suất sinh lợi không đổi theo qui mô và suất sinh lợi giảm dần theo yếu tố sản xuất, là những giả định bị các nhà lý thuyết tăng trưởng nội sinh loại bỏ. Các lý thuyết tăng trưởng theo truyền thống Keynes đặt nhiều trọng tâm vào tổng cầu trong dài hạn. Vì qui luật Say không còn t{c động, nên đầu tư cũng không còn tự động bằng với tiết kiệm, v| do đó tốc độ đầu tư lại là yếu tố quan trọng quyết định năng suất bình quân. Tỉ lệ đầu tư thấp, bất kể mức tiết kiệm nội địa, sẽ l|m tăng tỉ lệ thất nghiệp hay khiếm dụng lao động (under-employed) của lực lượng lao động. Ngược lại, tỉ lệ đầu tư cao hàm ý mức tận dụng công suất cao hơn v| tăng trưởng năng suất nhanh hơn. Do đó chúng ta cần tìm hiểu sâu những nguyên nh}n đầu tư, cụ thể là đầu tư v|o những hoạt động năng suất cao. Việc nới lỏng qui luật Say cũng l|m lộ rõ những nút thắt tăng trưởng tiềm tàng, ví dụ cung lương thực và những hàng hóa thiết yếu khác và cung ngoại hối. Nhiều mô hình Keynes cũng b{c bỏ giả định thay thế liên tục giữa các yếu tố sản xuất. Trong trường hợp hàm sản xuất Cobb-Douglas, những phương ph{p n|y giả định hệ số (Leontieff) công nghệ cố định, với tiến bộ công nghệ được bao hàm trong các yếu tố sản xuất này (thiết bị mới v| lao động có tay nghề). Thay đổi công nghệ do đó l| nội Jonathan R. Pincus 44 Chương trình Giảng dạy Kinh tế Fulbright Nhập môn chính sách công Bài đọc Tăng trưởng trong dài hạn sinh theo nghĩa nó không thể bị tách rời khỏi sự tích tụ vốn và quá trình học hỏi. Giả định hệ số tương quan công nghệ cũng có nghĩa l| tốc độ đầu tư thấp tạo ra thất nghiệp v| theo đó l| năng suất thấp, vì lao động không thể thay thế vốn một cách suông sẻ. Nhiều mô hình tăng trưởng ‚trường ph{i cơ cấu‛ kh{c nhau đã được đề xuất để mô tả tiến trình tăng trưởng trong một thế giới không có qui Luật Say. Theo sau Michal Kalecki, Arthur Lewis và Nicholas Kaldor, họ xem xét những h|m ý tăng trưởng của việc chuyển dịch lao động và vốn khỏi khu vực truyền thống năng suất thấp sang khu vực hiện đại năng suất cao (Kalecki 1993; Lewis 1954; Kaldor 1957). Khu vực truyền thống không đồng nghĩa với khu vực nông nghiệp, vì một số hình thức sản xuất nông nghiệp sử dụng nhiều vốn v| đạt lợi thế theo qui mô trong sản xuất. Nhiều việc làm trong khu vực truyền thống là những công việc dịch vụ năng suất thấp như buôn b{n tạp hóa và giúp việc nhà. Ý chính ở đ}y l| khu vực truyền thống mang đặc trưng khiếm dụng lao động phổ biến. Tăng trưởng đi kèm với những chuyển dịch lao động từ khu vực truyền thống sang khu vực hiện đại. Ocampo, Rada và Taylor gần đ}y đã đề xuất một mô hình cơ cấu giản đơn để tìm hiểu những vấn đề tăng trưởng chính được nêu lên trong nền kinh tế có hai khu vực (Ocampo, Rada, and Taylor 2009, Chapter 8). Trong mô hình n|y, tăng trưởng sản lượng trong khu vực hiện đại là phản ứng theo mức lương thực (real wage) thấp hơn v| tăng trưởng năng suất cao hơn. Giả định chính ở đ}y l| đầu tư theo s{t tỉ lệ lợi nhuận cao hơn v| khả năng cạnh tranh giá của sản lượng nội địa so với hàng thay thế nhập khẩu hoặc c{c đối thủ xuất khẩu cạnh tranh. Do đó, đầu tư có quan hệ nghịch biến với chi phí đơn vị lao động (đầu v|o lao động trên mỗi đơn vị sản lượng). Điều này thể hiện qua phương trình: Jonathan R. Pincus 45 Chương trình Giảng dạy Kinh tế Fulbright Nhập môn chính sách công Bài đọc Tăng trưởng trong dài hạn x.16 Trong đó l| tăng trưởng sản lượng trong khu vực hiện đại (M), ω là tiền lương theo giá trị thực (real wage) và l| tăng trưởng năng suất trong khu vực này. là giá trị tung độ gốc, thể hiện mức (so với tốc độ thay đổi) sản lượng của khu vực hiện đại. Ví dụ, đầu tư v|o hệ thống thủy lợi sẽ tăng năng suất cho những hoạt động nông nghiệp qui mô nhỏ, tiếp đến tăng nhu cầu phân bón do khu vực hiện đại sản xuất ra. Điều này dẫn đến kết quả tăng. Nếu tham số α > 0, thì tăng trưởng năng suất vượt khỏi tăng trưởng tiền lương thực sẽ đi kèm với tăng trưởng sản lượng nhanh hơn. Đ}y l| tăng trưởng ‚do lợi nhuận dẫn dắt‛ vì khả năng lợi nhuận tăng (năng suất tăng nhanh hơn tiền lương) sẽ thúc đẩy đầu tư v| theo đó l| tổng cầu. Nếu α < 0, thì tăng trưởng do ‚tiền lương dẫn dắt‛, vì tăng trưởng vọt lên khi tiền lương tăng nhiều hơn năng suất. Tăng trưởng do lợi nhuận chủ đạo có thể mạnh (giá trị alpha dương lớn hơn) hay yếu (giá trị alpha dương nhỏ hơn) l| tùy v|o mối quan hệ giữa sản lượng v| tăng trưởng năng suất. C{c trường hợp tăng trưởng do lợi nhuận chủ đạo mạnh hay yếu được thể hiện trong hình 11. Nhớ rằng tăng trưởng tiền lương chậm không đảm bảo sẽ có tăng trưởng mạnh do lợi nhuận chủ đạo trừ khi năng suất lao động cũng đang gia tăng trong khu vực hiện đại. Một lý do để kỳ vọng tăng trưởng do lợi nhuận chủ đạo là bền vững hơn tăng trưởng do tiền lương l| t{c động gây thiệt hại tiềm tàng của những ràng buộc về ngoại hối. Mặc dù không được đưa v|o mô hình, việc dựa vào nhu cầu trong nước trên cơ sở tăng trưởng do tiền lương chủ đạo sẽ làm cho xuất khẩu kém cạnh tranh, dẫn đến phụ thuộc vào vốn nhập khẩu hoặc ph{ gi{ đồng tiền (và tiền lương thực thấp hơn) hoặc cả hai. Jonathan R. Pincus 46 Chương trình Giảng dạy Kinh tế Fulbright Nhập môn chính sách công Bài đọc Tăng trưởng trong dài hạn Tăng trưởng năng suất lao động Hình 11. Tăng trưởng lợi nhuận, năng suất và sản lượng Cầu do lợi nhuận chủ đạo yếu Cầu do lợi nhuận chủ đạo mạnh Tăng trưởng sản lượng Giả định quan trọng của mô hình Ocampo, Rada và Taylor là mối quan hệ giữa tăng trưởng sản lượng v| tăng trưởng năng suất trong khu vực hiện đại diễn ra theo hai hướng, nói c{ch kh{c tăng trưởng sản lượng nhanh hơn sẽ đẩy nhanh tăng trưởng năng suất lao động. Cụ thể: x.17 Nghĩa l| tốc độ tăng trưởng năng suất bằng với tốc độ tăng trưởng năng suất nền cộng với tăng trưởng sản lượng trong khu vực hiện đại, được điều chỉnh bằng chỉ b{o độ co dãn gamma γ. Chỉ b{o độ co dãn thể hiện t{c động của tăng trưởng sản lượng lên năng suất trong khu vực hiện đại theo sau mối quan hệ được biết đến như l| Qui luật KaldorVerdoorn (Kaldor 1967). Kaldor (đã ghi nhận đóng góp của P.J. Verdoorn cho nhận định sâu sắc này) lập luận rằng tăng trưởng nhanh trong khu vực hiện đại hình thành phạm vi cho lợi thế theo qui mô động v| tĩnh. Lợi thế theo qui mô tĩnh được tạo nên bởi tăng trưởng cầu, cho phép đơn vị sản lượng lớn hơn. Lợi thế theo qui mô động liên Jonathan R. Pincus 47 Chương trình Giảng dạy Kinh tế Fulbright Nhập môn chính sách công Bài đọc Tăng trưởng trong dài hạn quan đến công nghệ được cải thiện ẩn chứa trong nhà máy thiết bị mới, và nhờ t{c động ‚vừa học vừa l|m‛. Lợi thế theo qui mô động của Kaldor l| tương tự như t{c động lan tỏa mô tả trong c{c mô hình tăng trưởng nội sinh. Khác biệt ở đ}y l| Kaldor liên kết những t{c động này vào sản lượng trong khu vực hiện đại thay vì đầu tư. Tuy nhiên, bản chất thông điệp l| như nhau: tỉ lệ đầu tư cao tạo cầu cho sản phẩm của khu vực hiện đại, v| cũng đẩy nhanh các tiến trình trong đó thiết bị mới thay cũ v| lao động kỹ năng thay lao động phổ thông. Những điều tốt đẹp thường đến cùng lúc. Theo định nghĩa tăng trưởng năng suất lao động trong khu vực hiện đại bằng với tăng trưởng sản lượng trừ cho tăng trưởng về qui mô của lực lượng lao động ngành ). Nếu lúc này chúng ta giả định tiền lương thực không tăng (để đơn giản ( hóa phần tính to{n) thì tăng trưởng lực lượng lao động trong khu vực hiện đại là: x.18 Diễn giải bằng lời là tăng trưởng năng suất chỉ đi kèm với sự gia tăng lực lượng lao động trong khu vực hiện đại khi tăng trưởng do lợi nhuận dẫn dắt là mạnh mẽ (α > 0). Điều này khá phù hợp với tình hình Việt Nam, trong đó mức lợi nhuận thấp trong khu vực hiện đại sở hữu nh| nước thường đi kèm với tốc độ tăng trưởng việc làm chậm. Nếu cầu do tiền lương dẫn dắt (α < 0), thì khu vực này không cạnh tranh v| tăng trưởng lực lượng lao động sẽ chậm. Khác với các mô hình tân cổ điển, các mô hình theo thuyết cơ cấu không giả định lao động là toàn dụng. Thất nghiệp hay khiếm dụng lao động bị đẩy vào khu vực truyền thống, với hàm ý cho rằng chuyển dịch lao động từ khu vực truyền thống sang khu vực hiện đại không làm giảm sản lượng của khu vực truyền thống. Nói cách khác, suất sinh lợi đối với lao động tăng thêm trong khu vực truyền thống là nhỏ hơn 0 (σT < Jonathan R. Pincus 48 Chương trình Giảng dạy Kinh tế Fulbright Nhập môn chính sách công Bài đọc Tăng trưởng trong dài hạn 0). Tăng trưởng thu nhập trong khu vực truyền thống bằng với tăng trưởng lực lượng lao động cộng tăng trưởng năng suất, tiếp đến bằng với mức năng suất ban đầu trong khu vực truyền thống cộng với tăng trưởng lực lượng lao động trong khu vực truyền thống được điều chỉnh theo lợi thế qui mô: x.19 Chú ý giá trị sigma bằng âm 1 (σT = -1) sẽ làm cho thu nhập bằng với mức năng suất ban đầu bất kể việc thêm vào hay lấy đi lao động trong trong khu vực truyền thống. Điều này hàm ý rằng thu nhập bình qu}n đầu người tăng trong khu vực truyền thống khi lao động được rút bớt đi. Như đã nêu ở trên, với alpha dương (tăng trưởng theo lợi nhuận), tăng trưởng năng suất cao hơn trong khu vực hiện đại sẽ đẩy nhanh hơn tăng trưởng lực lượng lao động trong khu vực n|y. Điều này có vẻ như ngược với trực gi{c ban đầu: nếu năng suất đang tăng nhanh trong khu vực hiện đại, thì các chủ lao động trong khu vực này hẳn phải thuê ít lao động hơn? Không, vì trong mô hình n|y tăng trưởng năng suất đồng hành với tăng trưởng sản lượng nhanh theo sau mối quan hệ Kaldor-Verdoorn đề ra. Năng suất cao hơn l|m tăng lợi nhuận, kích thích đầu tư v| tăng năng lực cạnh tranh của khu vực hiện đại. Mối quan hệ này không duy trì nếu alpha }m v| tăng trưởng là phụ thuộc tiền lương dẫn dắt (phương trình x.18). Trong trường hợp n|y tăng trưởng năng suất gắn liền với tăng trưởng lực lượng lao động chậm hoặc âm trong khu vực hiện đại. Những mô hình thuyết cơ cấu khác xem xét các mối quan hệ này với những giả định khác, và cân nhắc những yếu tố kh{c, như r|ng buộc tỉ giá hối đo{i (Thirlwall and Hussain 1982), cung hàng hóa thiết yếu từ khu vực truyền thống v| t{c động phân phối Jonathan R. Pincus 49 Chương trình Giảng dạy Kinh tế Fulbright Nhập môn chính sách công Bài đọc Tăng trưởng trong dài hạn thu nhập (Kalecki 1993). Hàm ý chính sách là khác nhau tùy vào bản chất của các giả định và hình thức xem xét mối quan hệ. Tuy nhiên, việc nới lỏng qui luật Say đã chuyển trọng tâm của c{c mô hình cơ cấu từ phía cung sang nguồn gốc tổng cầu. Hầu hết các mô hình trong nhóm n|y cũng b{c bỏ giả định suất sinh lợi không đổi theo qui mô cho tổng thể nền kinh tế và thay vào suất sinh lợi tăng dần trong khu vực hiện đại và suất sinh lợi giảm dần trong khu vực truyền thống. Điều đó hình th|nh động năng được mô tả ở trên, trong đó tăng trưởng được dẫn dắt bởi sự chuyển dịch của vốn v| lao động từ khu vực truyền thống sang hiện đại. Hàm ý chính sách Việt Nam đã đạt được tăng trưởng kinh tế nhanh và ổn định trong hai thập niên qua, hầu hết c{c năm đều đạt từ 6 đến 8%. Có hai giai đoạn bị chậm lại v| đều đi kèm với các cú sốc từ bên ngo|i đó l| khủng hoảng t|i chính Đông [ 1997-1998 và khủng hoảng tài chính toàn cầu 2008-2009. Liệu những lý thuyết thảo luận trong chương n|y có soi rọi được gì từ kinh nghiệm tăng trưởng của Việt Nam không? Quan trọng hơn, chúng ta có thể học gì từ lý thuyết tăng trưởng để giúp các nhà hoạch định chính sách Việt Nam đẩy nhanh tốc độ tăng trưởng kinh tế nhằm mang lại thu nhập cao hơn v| mức sống tốt hơn cho người dân Việt Nam? Một trong những ý chính m| chúng tôi đã đưa ra trong chương n|y l| kết luận của các mô hình kinh tế đều đi từ những giả định chính của chúng. Các mô hình kinh tế đơn giản hóa thực tiễn để chú trọng v|o điều m| người lập mô hình cho là các mối quan hệ quan trọng nhất trong vấn đề xem xét. Tuy nhiên, quyết định tập trung vào Jonathan R. Pincus 50 Chương trình Giảng dạy Kinh tế Fulbright Nhập môn chính sách công Bài đọc Tăng trưởng trong dài hạn một số quan hệ đưa sự chú ý của chúng ta sang những yếu tố khác có tầm quan trọng tương đương hoặc hơn. Các mô hình không khách quan. Chúng phản ánh những giá trị và định kiến của chính người lập mô hình. Nắm được những điều quan trọng n|y, chúng tôi đã tiến hành hạch to{n tăng trưởng dựa vào mô hình Solow mở rộng để đo lường đóng góp của lao động, vốn, vốn con người và tổng năng suất các yếu tô ở Việt Nam từ 1992 đến 2009. Số năm đi học trung bình được dùng như đại diện gần đúng cho sự tích lũy vốn con người. Chúng tôi giả định rằng độ co dãn của sản lượng theo vốn (alpha) là 0,34, tỉ lệ khấu hao là 5% và suất sinh lợi trên vốn con người là 10% một năm. Tất cả giả định tiêu biểu của mô hình Solow đều áp dụng: suất sinh lợi không đổi theo qui mô và suất sinh lợi giảm dần theo yếu tố sản xuất, Quy luật Say có tác dụng và sử dụng hàm sản xuất Cobb-Douglas. Các kết quả được trình bày trong Hình 12. Chúng tôi phát hiện rằng đóng góp của vốn là lớn và rất ổn định theo thời gian, v| đóng góp của vốn con người là hạn chế. Phát hiện thú vị nhất l| đóng góp nhỏ nhoi của tổng năng suất các yếu tố, đặc biệt trong giai đoạn gần đ}y nhất khi TFP không có đóng góp gì cho tăng trưởng kinh tế. Như đã thảo luận trong chương n|y, chúng ta cần nhìn nhận những kết quả này với sự thận trọng. Việc đo lường vốn luôn không chắc chắn về mặt tư duy, v| có lý do để tin rằng c{c nước đang ph{t triển có thể ước tính quá mức sự tích lũy vốn v| chưa đúng tăng trưởng GDP. Hơn nữa, chúng ta không thể nhảy đến kết luận rằng tăng trưởng TFP cho thấy thay đổi công nghệ không xảy ra. Mặc dù TFP có thể được diễn dịch như l| thước đo thay đổi công nghệ, chính x{c hơn l| phải xem TFP như l| số dư bao h|m tất cả các t{c động không đo lường được. Tuy nhiên, những bằng chứng khác lại ủng hộ kết luận cho rằng hệ quả của Việt Nam không phải do thiếu vốn đầu tư, m| l| do đầu tư không đủ vào giáo dục và không Jonathan R. Pincus 51 Chương trình Giảng dạy Kinh tế Fulbright Tăng trưởng trong dài hạn Nhập môn chính sách công Bài đọc hiệu quả vào khu vực hiện đại. Đầu tư tính theo phần trăm GDP ở Việt Nam thuộc dạng cao nhất khu vực, và tỉ lệ ghi danh trung học cơ sở v| đại học thuộc số thấp nhất. Một số tập đo|n công nghiệp nh| nước kinh doanh kém, đầu tư qu{ nhiều v|o đất đai và kinh doanh tài chính thay vì tiếp nhận công nghệ, kỹ năng v| tri thức quản lý tốt hơn. Hình 12. Hạch toán tăng trưởng Việt Nam 1992-2009 10.0% 8.0% 6.0% Y K 4.0% HK A 2.0% 1992 1993 1994 1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 0.0% -2.0% Từ quan điểm cơ cấu, khu vực công nghiệp của Việt Nam có kết quả kém hơn so với nông nghiệp xét về tăng trưởng năng suất lao động trong thập niên vừa qua (Hình 13). Điều này gây ngạc nhiên và cả đ{ng lo ngại, vì tăng trưởng lực lượng lao động trong khu vực hiện đại phụ thuộc v|o tăng trưởng năng suất của chính khu vực đó. Trong c{c mô hình cơ cấu, tăng trưởng kinh tế ở c{c nước đang ph{t triển được thúc đẩy bởi sự chuyển dịch lao động từ hoạt động nông nghiệp năng suất thấp sang những việc làm có năng suất cao hơn trong khu vực hiện đại. Khác với mô hình Solow (nhưng giống với mô hình tăng trưởng nội sinh), những người theo cơ cấu giả định khu vực Jonathan R. Pincus 52 Chương trình Giảng dạy Kinh tế Fulbright Nhập môn chính sách công Bài đọc Tăng trưởng trong dài hạn hiện đại có suất sinh lợi tăng dần theo qui mô và khu vực truyền thống có suất sinh lợi giảm dần theo qui mô. Do đó, ta có thể kỳ vọng tăng trưởng năng suất sẽ nhanh hơn trong khu vực công nghiệp so với nông nghiệp, nhưng mô thức n|y chưa thấy xuất hiện ở Việt Nam. Mặc dù có một số cách diễn dịch khả thi về những thống kê này, các quan sát cận cảnh những doanh nghiệp lớn ở Việt Nam cho thấy hai lý do tại sao sản xuất công nghiệp không đạt được suất sinh lợi tăng dần. Thứ nhất, sản xuất công nghiệp xuất khẩu chủ yếu do các ngành thâm dụng lao động chiếm lĩnh như sản xuất hàng dệt may v| gi|y dép. Chưa ai nghĩ ra được cách làm thế n|o để cơ giới hóa công đoạn may tay quần áo và giày ở mức độ đạt được lợi thế theo qui mô đ{ng kể. Thứ hai, có rất nhiều doanh nghiệp lớn của Việt Nam không thật sự lớn. Họ chủ yếu là tập hợp hoặc tập đo|n của vô số doanh nghiệp nhỏ vốn vẫn chưa đạt được lợi thế theo qui mô. Liên tưởng đến điều này, nhớ lại rằng trước khi Vinashin được t{i cơ cấu, doanh nghiệp n|y có đến 445 công ty con và 20 liên doanh. Có thể nói tình hình các tập đo|n công ty nh| nước kh{c l| tương tự. Hình 13. Tăng trưởng năng suất công nghiệp và nông nghiệp Việt Nam 1997-2009 20% Indust prod growth 15% Agric prod growth 10% 5% 0% 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 -5% -10% Jonathan R. Pincus 53 Chương trình Giảng dạy Kinh tế Fulbright Tăng trưởng trong dài hạn Nhập môn chính sách công Bài đọc Hình 14. Lực lượng lao động nông nghiệp và công nghiệp Việt Nam 30 25 20 15 Agric LF Indust LF 10 5 0 Tốc độ hấp thu lao động chậm trong khu vực hiện đại có nghĩa l| có ít việc làm lương cao cho lao động Việt Nam, và tốc độ tăng trưởng GDP cũng chậm hơn. Như trong Hình 14, mặc dù lực lượng lao động khu vực công nghiệp tăng gấp đôi từ 1996 đến 2009, nhưng xuất phát từ qui mô nhỏ. Trong khi đó, lực lượng lao động nông nghiệp vẫn duy trì qui mô. Hai khu vực nông nghiệp và công nghiệp không phải l| đại diện hoàn hảo cho các khu vực truyền thống và hiện đại, vì có nhiều hoạt động nông nghiệp có năng suất cao (ví dụ, đồn điền qui mô lớn) và việc l|m năng suất thấp được phân loại là công nghiệp (ví dụ thủ công mỹ nghệ). Nhưng số liệu thống kê cho thấy việc đẩy mạnh tăng trưởng ở Việt Nam sẽ đòi hỏi phải tăng tốc độ tăng trưởng năng suất trong khu vực hiện đại và chuyển giao lao động từ nông nghiệp sang công nghiệp với tốc độ nhanh hơn. Hai quan điểm được thảo luận ở trên đều đi đến những kết luận chính sách tương tự nhau, mặc dù từ c{c hướng khác nhau. Cả mô hình tân cổ điển lẫn cơ cấu đều tập trung v| tăng trưởng năng suất. Điều này không ngoài dự kiến, vì tất cả các nhà Jonathan R. Pincus 54 Chương trình Giảng dạy Kinh tế Fulbright Nhập môn chính sách công Bài đọc Tăng trưởng trong dài hạn kinh tế đều thống nhất rằng tăng trưởng kinh tế cuối cùng đều được tạo ra bởi tăng trưởng năng suất, hoặc sản lượng trên mỗi người mỗi ngày. Mô hình Solow mở rộng nhấn mạnh sự đóng góp của giáo dục và kỹ năng, v| hiệu quả đầu tư vốn. Những khuyến nghị chính sách đi từ phân tích này gồm cải cách hệ thống giáo dục để tăng số lượng tham gia và chất lượng trường học, đồng thời củng cố c{c cơ chế thị trường để đạt hiệu quả đầu tư hơn. Mô hình cơ cấu đặt trọng tâm lớn hơn v|o suất sinh lợi tăng dần theo qui mô trong khu vực hiện đại v| năng lực của khu vực này trong việc hấp thu lao động từ những ngành nghề truyền thống năng suất thấp. Ngoài cải cách giáo dục v| đầu tư hiệu quả hơn, c{c nh| cơ cấu cũng khuyên chính s{ch công nghiệp nên khuyến khích đầu tư v|o c{c ng|nh có nhiều tiềm năng đạt suất sinh lợi tăng dần theo qui mô, và không khuyến khích việc hình thành các tập đo|n nh| nước bao gồm rất nhiều đơn vị nhỏ và không hiệu quả. Kết luận Người đọc có lẽ đã nhận thấy rằng lý thuyết tăng trưởng không thể cho chúng ta biết tại sao một số nước thì gi|u, còn nước khác lại nghèo. Chúng ta biết rằng tăng trưởng trong dài hạn có liên quan đến sự tích lũy vốn, thay đổi công nghệ, thu nạp tri thức và kỹ năng, v| những chuyển dịch vốn v| lao động giữa các khu vực kinh tế. Ta có thể dễ dàng chỉ ra cách thức các yếu tố này kết hợp để tạo ra th|nh công, nhưng để lý giải tại sao một số nước gặp khó khăn trong việc thu nạp công nghệ, tích lũy kiến thức v| kích thích đầu tư hiệu quả là việc khó hơn nhiều. Sự th|nh công thì đã rõ, nhưng con đường thất bại thì vô số kể. C{c mô hình tăng trưởng không thể lý giải sự thất bại vì mỗi nước đều có bối cảnh lịch sử, chính trị, xã hội cùng nguồn t|i nguyên v| con người đặc thù của mình. Chúng ta không thể kỳ vọng một mô hình thống kê có thể nắm bắt mọi yếu tố phức tạp Jonathan R. Pincus 55 Chương trình Giảng dạy Kinh tế Fulbright Nhập môn chính sách công Bài đọc Tăng trưởng trong dài hạn về phát triển thể chế, mâu thuẫn chính trị, thay đổi xã hội v| văn hóa, v| c{ch thức mà các yếu tố này kết hợp với nhau để định hình tiến trình phát triển kinh tế. Tuy vậy, lý thuyết tăng trưởng vẫn có công năng. C{c mô hình giúp chúng ta tập trung vào những mối tương t{c đ{ng để các nhà hoạch định chính sách quan tâm nếu chúng ta nêu rõ những giả định (và hàm ý của những giả định này) và cẩn trọng trong cách thức sử dụng số liệu. Chúng ta phải luôn nhớ rằng c{c mô hình tăng trưởng không đạt được sự chắc chắn mà chỉ là những cách thức diễn dịch thực tiễn, phản ánh các quan điểm ban đầu của chúng ta về bản chất thay đổi kinh tế. Nếu chúng ta nắm rõ những yếu tố quan trọng n|y thì c{c mô hình tăng trưởng có thể giúp so sánh kinh nghiệm giữa c{c nước v| x{c định những trở ngại đối với tăng trưởng trong những tình huống cụ thể. Tài liệu tham khảo Abramovitz, M. 1956. ‚Resource and output trends in the United States since 1870.‛ American Economic Review 46 (2): 5–23. Alesina, A., and D. Rodrik. 1994. ‚Distributive Politics and Economic Growth.‛ The Quarterly Journal of Economics 109 (2) (May): 465–490. doi:10.2307/2118470. Alesina, A.F., A. Devleeschauwer, W. Easterly, S. Kurlat, and R. Wacziarg. 2003. Fractionalization. National Bureau of Economic Research Cambridge, Mass., USA, January. http://www.nber.org/papers/w9411. Atkinson, AB, T Piketty, and E Saez. 2011. ‚Top incomes in the long run of history.‛ Journal of Economic Literature 49 (1): 3–71. Barro, Robert J. 1991. ‚Economic Growth in a Cross Section of Countries.‛ The Quarterly Journal of Economics 106 (2) (May): 407. doi:10.2307/2937943. Jonathan R. Pincus 56 Chương trình Giảng dạy Kinh tế Fulbright Tăng trưởng trong dài hạn Nhập môn chính sách công Bài đọc ———. 1996a. ‚Democracy and growth.‛ Journal of Economic Growth 1 (1) (March): 1–27. doi:10.1007/BF00163340. ———. 1996b. ‚Determinants of economic growth: a cross-country empirical study‛ (August). http://www.nber.org/papers/w5698. Barro, Robert J., and Jong-Wha Lee. 1994. ‚Sources of economic growth☆.‛ CarnegieRochester Conference Series on Public Policy 40 (June): 1–46. doi:10.1016/01672231(94)90002-7. Barro, Robert J., and Xavier Sala-i-Martin. 1997. ‚Technological Diffusion, Convergence, and Growth.‛ Journal of Economic Growth 2 (1) (March): 1–26. doi:10.1023/A:1009746629269. Baumol, William J. 1986. ‚Productivity Growth, Convergence and Welfare: What the Long-Run Data Show.‛ American Economic Review 76 (5): 1072–1085. Beck, T., and R Levine. 2004. ‚Stock markets, banks, and growth: Panel evidence.‛ Journal of Banking & Finance 28 (3) (March): 423–442. doi:10.1016/S03784266(02)00408-9. Bils, Mark, and Peter J. Klenow. 2008. ‚Does Schooling Cause Growth?‛ (January). http://www.jstor.org/pss/2677846. Bourguignon, F., and C. Morrisson. 2002. ‚The size distribution of income among world citizens: 1820–1990.‛ American Economic Review 92 (4): 727–44. Cohen, Avi J, and G. C Harcourt. 2003. ‚Retrospectives: Whatever Happened to the Cambridge Capital Theory Controversies?‛ Journal of Economic Perspectives 17 (March): 199-214. doi:10.1257/089533003321165010. Denison, Edward Fulton. 1962. The sources of economic growth in the United States and the alternatives before us (Committee for Economic Development. Supplementary paper no. 13). Committee for Economic Development. http://www.amazon.com/economicalternatives-Committee-Development-Supplementary/dp/B0006AXEDO. Jonathan R. Pincus 57 Chương trình Giảng dạy Kinh tế Fulbright ———. 1968. Why Tăng trưởng trong dài hạn Nhập môn chính sách công Bài đọc growth rates differ. Brookings Institution. http://www.amazon.com/growth-differ-Edward-FultonDenison/dp/B0007DXCO6. Dollar, David. 1992. ‚Outward-oriented developing economies really do grow more rapidly: evidence from 95 LDCs, 1976-1985.‛ Economic development and cultural change (November). http://www.jstor.org/pss/1154574 http://www.jstor.org/stable/1154574. Eichengreen, Barry, and David Leblang. 2003. ‚Capital account liberalization and growth: was Mr. Mahathir right?‛ International Journal of Finance & Economics 8 (3) (July): 205–224. doi:10.1002/ijfe.208. Felipe, Jesus, and J. S. L. McCombie. 2005. ‚How Sound Are the Foundations of the Aggregate Production Function?‛ Eastern Economic Journal 31 (3) (April): 467–488. Forbes, Kristin J. 2000. ‚A Reassessment of the Relationship between Inequality and Growth.‛ American Economic Review 90 (4) (January): 869–887. Gerschenkron, Alexander. 1962. Economic Backwardness in Historical Perspective. Cambridge, MA: Belknap Press of Harvard University Press. Hall, R. E., and C. I. Jones. 1999. ‚Why do Some Countries Produce So Much More Output Per Worker than Others?‛ The Quarterly Journal of Economics 114 (1) (February): 83–116. doi:10.1162/003355399555954. Hsieh, C-T. 2002. ‚What Explains the Industrial Revolution in East Asia? Evidence From the Factor Markets.‛ American Economic Review 92 (3): 502-526. Jorgenson, DW, and Z Griliches. 1967. ‚The explanation of productivity change.‛ The Review of Economic Studies 34 (3): 249–283. Kaldor, N. 1957. ‚A model of economic growth.‛ The Economic Journal 67 (268): 591–624. Kalecki, Michal. 1993. Collected Works of Michal Kalecki: Volume V, Developing economies. Oxford: Jonathan R. Pincus Oxford University 58 Press. Chương trình Giảng dạy Kinh tế Fulbright Nhập môn chính sách công Bài đọc Tăng trưởng trong dài hạn http://books.google.com/books/about/Developing_economies.html?id=m5Gc8_D z6OAC. Kenny, Charles. 2005. ‚Why are we worried about income? Nearly everything that matters is converging.‛ World Development 33 (1): 1–19. Krugman, P. 1994. ‚The Myth of Asia’s Miracle.‛ Foreign Affairs 73 (6): 69–72. Kuznets, Simon. 1971. Economic Growth of Nations: Total Output and Production Structure. Belknap Press of Harvard University Press. http://www.amazon.com/EconomicGrowth-Nations-Production-Structure/dp/0674227808. Levine, R., and D. Renelt. 1992. ‚A sensitivity analysis of cross-country growth regressions.‛ The American Economic Review 82 (4): 942–963. Levine, Ross. 2005. ‚Finance and growth: Theory and evidence.‛ Handbook of economic growth 1. Handbook of Economic Growth: 865–934. doi:10.1016/S15740684(05)01012-9. Lewis, WA. 1954. ‚Economic Development with Unlimited Supplies of Labor.‛ Manchester School of Economic and Social Studies 22 (2): 139–191. Lucas, R.E. 1988. ‚On the mechanics of economic development.‛ Journal of Monetary Economics 22: 3–42. Maddison, Angus. 1991. Dynamic Forces in Capitalist Development: A Long-Run Comparative Oxford View. University Press, USA. http://www.amazon.com/Dynamic-Forces-Capitalist-DevelopmentComparative/dp/0198283989. ———. 1995. Monitoring the World Economy, 1820-1992. Development Centre of Organisation and Develo. http://www.amazon.com/Monitoring-World- Economy-1820-1992-Maddison/dp/9264145494. ———. 2005. Growth and Interaction in the World Economy. Washington, DC: AEI Press, April. http://www.aei.org/book/818. Jonathan R. Pincus 59 Chương trình Giảng dạy Kinh tế Fulbright Nhập môn chính sách công Bài đọc Tăng trưởng trong dài hạn Mankiw, N.G., D. Romer, and D.N. Weil. 1992. ‚A contribution to the empirics of economic growth.‛ The quarterly journal of economics 107 (2): 407. Marglin, Stephan. 1990. Lessons of the Golden Age: An Overview. In The Golden Age of Capitalism: Reinterpreting the Postwar Experience, ed. Stephan Marglin and Juliet Schor, 1–38. Oxford: Oxford University Press. Mauro, P. 1995. ‚Corruption and Growth.‛ The Quarterly Journal of Economics 110 (3) (August): 681–712. doi:10.2307/2946696. Murphy, Kevin M., Andrei Shleifer, and Robert W. Vishny. 1991. ‚The Allocation of Talent: Implications for Growth.‛ The Quarterly Journal of Economics 106 (2) (May): 503. doi:10.2307/2937945. Nadiri, M.I. 1972. ‚International studies of factor inputs and total factor productivity: a brief survey.‛ Review of Income and Wealth 18 (2): 129–154. Ocampo, Jose Antonio, Codrina Rada, and Lance Taylor. 2009. Growth adn Policy in Developing Countries: A Structuralist Approach. New York: Columbia University Press. Persson, T., and G. Tabellini. 2006. Democracy and development: The devil in the details. National Bureau of Economic Research Cambridge, Mass., USA, February. http://www.nber.org/papers/w11993. Pritchett, L. 1997. ‚Divergence, big time.‛ The Journal of Economic Perspectives 11 (3): 3– 17. Rebelo, S. 1992. ‚Long run policy analysis and long run growth.‛ Journal of Political Economy 99: 500–521. Robinson, Joan. 1953. ‚The Production Function and the Theory of Capital.‛ Review of Economic Studies 21 (2): 81-106. Rodríguez, Francisco, and Dani Rodrik. 2000. ‚Trade Policy and Economic Growth: A Skeptic’s Guide to the Cross-National Evidence.‛ NBER/Macroeconomics Annual 15 (1) (July): 261–325. doi:10.1162/08893360052390383. Jonathan R. Pincus 60 Chương trình Giảng dạy Kinh tế Fulbright Tăng trưởng trong dài hạn Nhập môn chính sách công Bài đọc Rodrik, D. 2009. ‚The real exchange rate and economic growth.‛ Brookings Papers on Economic Activity 2008 (2) (April): 365–412. doi:10.1353/eca.0.0020. Romer, P.M. 1986. ‚Increasing returns and long-run growth.‛ The Journal of Political Economy 94 (5): 1002–1037. Ros, Jaime. 2001. Development Theory and the Economics of Growth. University of Michigan Press. http://books.google.com/books?hl=en&lr=&id=ippZV3ZhdZUC&pgis=1. Sachs, J.D., and A. Warner. 1995. Economic convergence and economic policies. National Bureau of Economic Research Cambridge, Mass., USA, September. http://www.nber.org/papers/w5039. Sala-I-Martin, XX. 1997. ‚I just ran two million regressions.‛ The American Economic Review 87 (2) (January): 178–183. Sen, Amartya. 1999. Development as freedom. Oxford: Oxford University Press. http://books.google.com/books?id=Qm8HtpFHYecC&pgis=1 http://books.google.com/books?hl=en&amp;lr=&amp;id=LFk3pHpFiG4C&amp;o i=fnd&amp;pg=PR9&amp;dq=Development+as+freedom&amp;ots=JNeL60CZQT &amp;sig=aHqrieGNQV0sHl0ySx1YQKePEPE. Solow, R.M. 1994. ‚Perspectives on growth theory.‛ The journal of economic perspectives 8 (1) (November): 45–54. Solow, RM. 1957. ‚Technical change and the aggregate production function.‛ The Review of Economics and Statistics 39 (3): 312–320. Temple, Jonathan, and P.A. Johnson. 1998. ‚Social Capability and Economic Growth.‛ Quarterly Journal of Economics 113 (March): 965–990. Thirlwall, A.P., and M.N. Hussain. 1982. ‚The Balance of Payments Constraint, Capital Flows and Growth Rate Differences between Developing Countries.‛ Oxford Economic Papers 34 (3): 498-510. Young, A. 1995. ‚The tyranny of numbers: confronting the statistical realities of the East Asian growth experience.‛ The Quarterly Journal of Economics 110 (3): 641–80. Jonathan R. Pincus 61 Chương trình Giảng dạy Kinh tế Fulbright Nhập môn chính sách công Bài đọc Tăng trưởng trong dài hạn ———. 2003. ‚Gold into base metals: productivity growth in the People’s Republic of China during the reform period.‛ Journal of Political Economy 111: 1220–1261. Jonathan R. Pincus 62