- HÀ THỊ THU HẰNG KIỂM SOÁT VÀ QUẢN LÝ HIỆU QUẢ CHI PHÍ ĐẠI DIỆN TRONG CÔNG TY CỔ PHẦN Chuyên ngành: Kinh tế tài chính – ngân hàng Mã số: 60.31.12 LUẬN VĂN THẠC SĨ KINH TẾ Người hướng dẫn khoa học: TS. - LÝ THUYẾT NGƯỜI CHỦ - NGƯỜI ĐẠI DIỆN . - NGUYÊN NHÂN PHÁT SINH VẤN ĐỀ ĐẠI DIỆN . - MÂU THUẪN GIỮA CÁC CỔ ĐÔNG VÀ NGƯỜI ĐẠI DIỆN . - CÁC CỔ ĐÔNG VÀ CHỦ NỢ: MÂU THUẪN ĐẠI DIỆN THỨ HAI----8 2.3. - CHI PHÍ ĐẠI DIỆN. - TÁC ĐỘNG CỦA CHI PHÍ ĐẠI DIỆN ĐỐI VỚI QUẢN TRỊ DOANH NGHIỆP. - CÁC BIỆN PHÁP KIỂM SOÁT VÀ GIA TĂNG HIỆU QUẢ QUẢN LÝ ĐỐI VỚI CHI PHÍ ĐẠI DIỆN HIỆN NAY. - 20 PHẦN III: THỰC TRẠNG NGHIÊN CỨU, ỨNG DỤNG VẤN ĐỀ ĐẠI DIỆN VÀ CHI PHÍ ĐẠI DIỆN Ở VIỆT NAM 25 Luận văn tốt nghiệp Hà Thị Thu Hằng – Khoá 13 Trang 3 1. - THỰC TRẠNG NGHIÊN CỨU, ỨNG DỤNG VẤN ĐỀ ĐẠI DIỆN VÀ CHI PHÍ ĐẠI DIỆN Ở MỘT SỐ QUỐC GIA. - VẤN ĐỀ ĐẠI DIỆN VÀ CHI PHÍ ĐẠI DIỆN Ở VIỆT NAM. - THỰC TRẠNG VỀ NGƯỜI ĐẠI DIỆN VÀ CHI PHÍ ĐẠI DIỆN Ở VIỆT NAM. - NGUYÊN NHÂN VÀ TÁC ĐỘNG CỦA CHI PHÍ ĐẠI DIỆN Ở VIỆT NAM. - TÁC ĐỘNG CỦA CHI PHÍ ĐẠI DIỆN Ở VIỆT NAM. - CÁC BIỆN PHÁP KIỂM SOÁT VÀ GIA TĂNG HIỆU QUẢ QUẢN LÝ CHI PHÍ ĐẠI DIỆN Ở VIỆT NAM. - THẢO LUẬN VẤN ĐỀ “Chi phí đại diện. - Với sự hướng dẫn và động viên của Tiến sĩ Hoàng Thị Thu Hồng, giảng viên hướng dẫn luận văn cao học của tôi, tôi đã quyết định chọn đề tài “KIỂM SOÁT VÀ QUẢN LÝ HIỆU QUẢ CHI PHÍ ĐẠI DIỆN TRONG CÔNG TY CỔ PHẦN”. - Và khoản chi phí đó được gọi là “chi phí đại diện”. - ĐỐI TƯỢNG NGHIÊN CỨU Như đã trình bày ở phần thảo luận vấn đề, đối tượng nghiên cứu của bản luận văn này là “chi phí đại diện”. - Tất cả các chi phí này gọi chung là chi phí đại diện. - Luận văn tốt nghiệp Hà Thị Thu Hằng – Khoá 13 Trang 6 Vì vậy trong bản luận văn này tôi chỉ xin trình bày những nghiên cứu mang tính chất định tính về chi phí đại diện trong lý thuyết doanh nghiệp hiện đại của thế giới. - vấn đề đại diện và sự phát sinh chi phí đại diện trong các công ty cổ phần ở Việt nam hiện nay trong sự so sánh với một số quốc gia khác trong khu vực. - NGUYÊN NHÂN PHÁT SINH VẤN ĐỀ ĐẠI DIỆN Vấn đề đại diện bắt nguồn từ sự tồn tại các mâu thuẫn lợi ích trong nội bộ công ty cổ phần. - Đó là các mâu thuẫn lợi ích giữa cổ đông và người đại diện quản lý. - MÂU THUẪN GIỮA CÁC CỔ ĐÔNG VÀ NGƯỜI ĐẠI DIỆN Trong công ty cổ phần, đây được xem là loại mâu thuẫn cơ bản nhất do sự tách biệt giữa sở hữu và quản lý trong mô hình doanh nghiệp hiện đại. - Những mâu thuẫn trong lợi ích của 2 chủ thể này cho ta thấy rất rõ sự tồn tại của vấn đề đại diện trong công ty cổ phần. - Lúc này, các cổ đông lại trở thành người đại diện cho các chủ nợ. - Những cá nhân hay tổ chức có tiền đồng ý giao tiền của mình cho các cổ đông của một công ty cổ phần để họ đại diện thực hiện việc đầu tư, mang lại lợi ích cho cả hai. - Đây được xem là chi phí đại diện mà các cổ đông phải trả để được sử dụng khoản nợ vay của các chủ nợ. - SỰ TƯ LỢI Lý thuyết đại diện đề cập đến vấn đề nhạy cảm của các công ty – sự tư lợi. - Những mâu thuẫn đại diện tiềm ẩn sẽ nảy sinh khi nào người điều hành của doanh nghiệp sở hữu ít hơn 100% cổ phần của doanh nghiệp. - Nếu người chủ - người điều hành này từ bỏ một phần sở hữu của anh ta/cô ta bằng cách bán một phần cổ phần công ty cho các nhà đầu tư bên ngoài, thì mâu thuẫn lợi ích tiềm ẩn, lúc này được gọi là mâu Luận văn tốt nghiệp Hà Thị Thu Hằng – Khoá 13 Trang 13 thuẫn đại diện xuất hiện. - Ngoài ra, người chủ - người đại diện có thể quyết định hưởng thụ nhiều bổng lộc hơn, vì khi đó một phần chi phí cho bổng lộc sẽ do các cổ đông khác gánh chịu. - Và để giảm thiểu vấn đề mối nguy đạo đức, cũng như để hạn chế các thiệt hại mà các cổ đông phải gánh chịu do vấn đề đại diện, các cổ đông phải chịu bỏ ra chi phí đại diện. - Hai ông cho rằng trong công ty cổ phần chủ yếu tồn tại các mối quan hệ hợp đồng đại diện giữa (1) các cổ đông và các nhà điều hành. - Lý thuyết đại diện đề cập đến cái gọi là mâu thuẫn đại diện, hay mâu thuẫn lợi ích giữa người đại diện và người chủ. - Và khi vấn đề đại diện phát sinh sẽ làm phát sinh chi phí đại diện. - Chi phí đại diện là loại chi phí để duy trì một mối quan hệ đại diện hiệu quả (ví dụ một khoản tiền thưởng vì những gì đã thể hiện của nhà quản trị để khuyến khích họ làm việc vì lợi ích của các cổ đông). - Lý thuyết đại diện định nghĩa chi phí đại diện là tổng của các loại chi phí: chi phí giám sát (monitoring cost) để giám sát hoạt động của người đại diện, như là chi phí kiểm toán. - CHI PHÍ GIÁM SÁT Chi phí giám sát là những chi phí do người chủ trả để đo lường, giám sát và kiểm tra hoạt động của người đại diện. - Denis (2001) cho rằng một hợp đồng ràng buộc tối ưu nên chú trọng vào việc lôi kéo người đại diện vào việc ra các quyết định mang lại lợi ích tối đa cho các cổ đông. - MẤT MÁT PHỤ TRỘI Bất chấp việc giám sát và sự ràng buộc, lợi ích của người đại diện và cổ đông vẫn không chắc chắn hoàn toàn đồng nhất. - Vì vậy, vẫn có thiệt hại do vấn đề người đại diện phát sinh từ những mâu thuẫn lợi ích. - Sự tồn tại của vấn đề đại diện sẽ dẫn đến việc phát sinh và gánh chịu chi phí đại diện của cả người chủ lẫn người đại diện, hay nói chính xác hơn là của cả hai bên Luận văn tốt nghiệp Hà Thị Thu Hằng – Khoá 13 Trang 17 chủ thể của mối quan hệ đại diện. - CÁC TÁC ĐỘNG TÍCH CỰC Vấn đề người đại diện ngày nay đã trở thành vấn đề cơ bản trong lý thuyết doanh nghiệp hiện đại. - Một thực tế mang tính xu hướng là các cổ đông của các công ty cổ phần hàng đầu trên thế giới đều hoặc chọn ra một người trong số các cổ đông thực hiện việc điều hành công ty hoặc bỏ tiền thuê một người đại diện điều hành. - Thứ nhất, sự tồn tại chi phí đại diện trong quản trị doanh nghiệp cho thấy một cách trực quan sự phát triển của doanh nghiệp ở mức độ quy mô cũng như sự chuyên nghiệp trong quản lý điều hành. - Người chủ gánh chịu một phần chi phí đại diện để đảm bảo rằng người đại diện cho mình sẽ làm việc vì lợi ích cuối cùng cho các ông chủ. - Người đại diện theo phân tích của các nhà nghiên cứu cũng Luận văn tốt nghiệp Hà Thị Thu Hằng – Khoá 13 Trang 19 gánh chịu một phần chi phí đại diện như là chi phí trả cho các quyền và lợi ích có được từ vị trí giám đốc điều hành. - Thứ tư, sự tồn tại của chi phí đại diện trong quản trị doanh nghiệp cho thấy một thị trường lao động hoạt động hiệu quả và chuyên nghiệp, trong đó có bộ phận lao động đặc biệt là các giám đốc mang tính chuyên nghiệp cao. - Người sử dụng lao động thông qua chi phí đại diện (cụ thể là chi phí giám sát, chi phí ràng buộc) sẽ sàng lọc và tìm được cho mình một người đại diện có khả năng và đạo đức thích hợp để điều hành công ty. - CÁC TÁC ĐỘNG TIÊU CỰC Bên cạnh các mặt tích cực, chi phí đại diện cũng gây ra các tác động ngược chiều. - CÁC BIỆN PHÁP KIỂM SOÁT VÀ GIA TĂNG HIỆU QUẢ QUẢN LÝ ĐỐI VỚI CHI PHÍ ĐẠI DIỆN HIỆN NAY Có nhiều cơ chế, biện pháp để kiểm soát và gia tăng hiệu quả quản lý đối với chi phí đại diện trong công ty cổ phần. - Tuy nhiên, việc vay nợ nhiều hơn lại dẫn đến chi phí đại diện của nợ tăng lên, chi phí cho những thông tin cung cấp cho chủ nợ cùng với trách nhiệm của cổ đông đối với các chủ nợ của công ty tăng. - Điều này làm cho việc dùng đòn bẩy nợ như một công cụ kiểm soát chi phí đại diện bị hạn chế. - Các hợp đồng đại diện với nhiều điều khoản khuyến khích được tạo ra nhằm mục đích tập trung nỗ lực của người quản lý vào lợi ích của cổ đông cũng là một cách kiểm soát chi phí đại diện trong công ty cổ phần (Jensen và Meckling, Fama). - Các hợp đồng này cho phép người đại diện – các thành viên trong ban điều hành - được quyền sở hữu một số lượng cổ phần hay các quyền chọn khác liên quan đến cổ phiếu của công ty. - Theo Jensen và Ruback (1983), mối đe dọa công ty bị thâu tóm cũng có thể có tác dụng như một cơ chế kiểm soát chi phí đại diện. - Do đó, để duy trì vị trí điều hành của mình trong công ty, người đại diện phải đưa ra những quyết định điều hành hiệu quả, tránh bị thâu tóm bởi các công ty khác. - Luận văn tốt nghiệp Hà Thị Thu Hằng – Khoá 13 Trang 22 - Rozeff (1982) và Easterbrook (1984) cho rằng chính sách cổ tức có thể là công cụ làm giảm chi phí đại diện và cho rằng đây là biện pháp mang tính thiết thực nhất. - Kết quả là, người quản lý của những công ty này sẽ hành động sốt sắng hơn vì lợi ích của cổ đông và giảm chi phí đại diện bằng những nỗ lực thu được mức giá tốt nhất cho cổ phiếu huy động vốn mới của công ty. - Đây được coi như là mấu chốt để hạn chế chi phí đại diện. - Mâu thuẫn lợi ích luôn luôn tồn tại nhưng với những người điều hành có đạo đức thì vấn đề đại diện sẽ giảm thiểu rất nhiều về mức độ ảnh hưởng đối với lợi nhuận của công ty. - Mặt khác, chi phí đại diện sẽ trở nên quá mức nếu các cổ đông cố gắng đảm bảo rằng mỗi hành động của người đại diện cho mình đều vì lợi ích cổ đông. - Luận văn tốt nghiệp Hà Thị Thu Hằng – Khoá 13 Trang 24 PHẦN III: THỰC TRẠNG NGHIÊN CỨU, ỨNG DỤNG VẤN ĐỀ ĐẠI DIỆN VÀ CHI PHÍ ĐẠI DIỆN Ở VIỆT NAM 1. - những vấn đề trong hợp đồng đại diện. - sự tư lợi, tính tự giác, động cơ của người đại diện. - sâu hơn nữa là sự xem xét vấn đề đại diện dưới góc độ đạo đức của hành vi quản trị. - Tôi chỉ xin nêu ra sau đây kết quả của một số công trình nghiên cứu liên quan đến chi phí đại diện của các nhà nghiên cứu trên thế giới. - Chi phí đại diện được giả định là 100 tại thời điểm quý 1 năm 1976. - Hình 1: Chi phí đại diện của các công ty sản xuất (quý 1 năm 1976 là 100) The Research Institute of Industrial Economics. - Trong nghiên cứu của mình, Kazuo Ogawa và Hirokuni Uchiyama kết luận rằng sự giảm xuống của chi phí đại diện vào cuối những năm 80 liên quan đến sự tăng lên trong tỉ lệ đầu tư của các công ty Nhật. - và sự gia tăng chi phí đại diện đầu những năm 90 đã làm giảm một cách mạnh mẽ tỉ lệ đầu tư trong các công ty Nhật thời gian này. - VẤN ĐỀ ĐẠI DIỆN VÀ CHI PHÍ ĐẠI DIỆN Ở VIỆT NAM 2.1. - Tuy nhiên, ở Việt Nam hiện nay, “người điều hành” này thường là cổ đông lớn nhất của công ty, nghĩa là họ vừa là người chủ, vừa là người đại diện cho các cổ đông còn lại ra các quyết định quản trị và điều hành hoạt động của công ty. - Điều này cho thấy rõ vai trò của người đại diện ở các công ty cổ phần Việt Nam còn rất mờ nhạt. - Cần phân biệt rõ người đại diện - đối tượng đề cập tới trong luận văn này – với người thừa hành - những người đại diện cho “người đại diện” của chúng ta thực hiện các quyết định quản trị và điều hành công ty. - Nói vậy không có nghĩa là hoàn toàn không có vấn đề đại diện trong các công ty cổ phần Việt Nam. - Các ông chủ - người đại diện vẫn có những lợi ích cá nhân khác ngoài mục tiêu tối đa lợi nhuận cho công ty. - Các thông tin nội bộ, vị thế người điều hành mang lại cho người đại diện của chúng ta nhiều lợi ích riêng biệt mà chỉ họ mới được hưởng, trong khi các cổ đông khác phải gánh chịu chi phí. - Nếu phân loại chi phí đại diện thì có thể xem những lợi ích cá nhân mà các vị giám đốc, tổng giám đốc này có được là những mất mát phụ trội đối với công ty cổ Luận văn tốt nghiệp Hà Thị Thu Hằng – Khoá 13 Trang 32 phần. - Thực hiện các hợp đồng này dẫn đến việc các cổ đông khác phải gánh chịu chi phí đại diện. - Với tư cách người chủ - người điều hành, họ không phải lo lắng gì về “vấn đề đại diện”, về “chi phí đại diện”, mọi cố gắng của họ đều nhằm mục đích tối đa lợi nhuận cho công ty và cũng là cho chính họ. - Vai trò tích cực của người đại diện đối với công ty không được đánh giá cao bằng tính tự chủ của người Việt Nam. - Vì vậy, tính cách này của họ làm khoét sâu hơn nữa tác động tiêu cực của vấn đề đại diện trong công ty cổ phần. - Và vai trò của người đại diện đối với công ty cổ phần vì thế không được chứng tỏ. - Luận văn tốt nghiệp Hà Thị Thu Hằng – Khoá 13 Trang 34 Thói quen dựa dẫm vào các mối quan hệ của người Việt ta cũng ảnh hưởng đến vấn đề đại diện. - NGUYÊN NHÂN VÀ TÁC ĐỘNG CỦA CHI PHÍ ĐẠI DIỆN Ở VIỆT NAM 3.1. - NGUYÊN NHÂN PHÁT SINH Nguyên nhân phát sinh các chi phí đại diện ở các công ty Việt Nam cũng từ sự tư lợi. - Kết quả là phát sinh chi phí đại diện mà các cổ đông khác (thường là các cổ đông thiểu số) phải gánh chịu. - Do đó, phát triển hoạt động của thị trường chứng khoán cũng là một trong các biện pháp gián tiếp góp phần nâng cao trình độ và hiệu quả của việc thực hiện các nguyên tắc quản trị công ty cho các công ty cổ phần, từ đó có thể hạn chế được các vấn đề phát sinh do mâu thuẫn lợi ích giữa người điều hành và các cổ đông, cuối cùng là tiến tới giảm chi phí đại diện cho công ty cổ phần. - KẾT LUẬN Các tác động của chi phí đại diện ở Việt Nam mặc dù chưa ở mức độ nghiêm trọng, cụm từ chi phí đại diện chưa được nhắc đến nhiều trong các lý thuyết về doanh nghiệp. - Thậm chí, ngay cả bản thân một số cổ đông trong Hội đồng quản trị cũng chưa nhận thức được sự tồn tại của chi phí đại diện trong công ty mình. - Nền kinh tế nước ta đang ở giai đoạn đang phát triển, vai trò của người đại diện đối với việc điều hành công ty cổ phần chưa được chú trọng. - Cùng với sự phát triển kinh tế và xu hướng hội nhập toàn cầu, xu hướng thuê các thành viên trong ban điều hành là người đại diện cho các cổ đông điều hành công ty là tất yếu. - Sự mâu thuẫn trong lợi ích và bản tính tư lợi của mỗi cá nhân là nguyên nhân của vấn đề đại diện trong công ty. - Luận văn tốt nghiệp Hà Thị Thu Hằng – Khoá 13 Trang 45 Ở các nước có nền kinh tế phát triển và một số nước đang phát triển khác, việc nghiên cứu về chi phí đại diện và những tác động của loại chi phí này đến kinh tế. - Để định lượng được chi phí đại diện, chúng ta cần phân tích và xác định các loại chi phí đại diện cụ thể trong công ty cổ phần. - Nếu định lượng được chi phí đại diện trong công ty, thì việc kiểm soát, hạn chế và gia tăng hiệu quả quản lý loại chi phí này sẽ chỉ còn là vấn đề của các cổ đông của từng công ty giống như đối với các chi phí sản xuất, kinh doanh hiện nay. - Luận văn tốt nghiệp Hà Thị Thu Hằng – Khoá 13 Trang 46 - Từ đó, xác định và phân tích, ứng dụng mối liên hệ giữa chi phí đại diện và các vấn đề khác của công ty sẽ chỉ là vấn đề thời gian đối với các nhà nghiên cứu và các chuyên gia kinh tế