- GIẢI PHÁP ĐỔI MỚI CHƯƠNG TRÌNH ĐÀO TẠO GIÁO VIÊN TRUNG HỌC CƠ SỞ Ở TRƯỜNG CAO ĐẲNG SƯ PHẠM NAM ĐỊNH Lã Văn Mến, Lê Văn Thắng Trường Cao đẳng Sư phạm Nam Định Tóm tắt: Nhằm chuẩn bị cho thực hiện chương trình, sách giáo khoa mới, nhiệm vụ đặt ra cho các trường sư phạm là đổi mới chương trình đào tạo và chuẩn bị cho công tác bồi dưỡng giáo viên. - Bài viết tập trung vào nội dung đổi mới chương trình đào tạo cử nhân sư phạm hệ cao đẳng ở trường Cao đẳng Sư phạm Nam Định theo định hướng dạy học phát triển năng lực và phẩm chất người học. - Từ khóa: chương trình đào tạo. - chất lượng đào tạo. - MỞ ĐẦU Trong quá trình công nghiệp hoá, hiện đại hoá đất nước và hội nhập quốc tế ngày càng sâu rộng, việc nâng cao chất lượng đào tạo giáo viên đóng vai trò quan trọng và có ý nghĩa nền tảng đối với công tác đào tạo nguồn nhân lực chất lượng cao. - Bên cạnh đó, chương trình sách giáo khoa ở phổ thông được xây dựng theo hướng tiếp cận mục tiêu là phát triển năng lực và phẩm chất người học cũng đặt ra yêu cầu đổi mới công tác đào tạo ở các cơ sở đào tạo giáo viên. - Có thể nói, những vấn đề nêu trên chính là những thách thức lớn đối với công tác đào tạo trong các trường sư phạm. - Tình trạng dạy những chương trình đã có, ít chỉnh sửa, cập nhật, thậm chí chương trình được xây dựng trên cơ sở đội ngũ giảng viên có sẵn sẽ đưa đến kết quả là sinh viên ra trường khó có thể bắt kịp được những đổi mới ở phổ thông. - Nhằm đáp ứng yêu cầu đổi mới chương trình, sách giáo khoa ở phổ thông, mỗi trường sư phạm cần thực hiện hệ thống tổng thể các giải pháp đổi mới, trong đó đổi mới chương trình đào tạo (CTĐT) có thể nói là giải pháp quan trọng nhất. - Một số quan niệm về quy trình xây dựng chương trình đào tạo Xây dựng CTĐT luôn là yêu cầu bắt buộc và cấp thiết đối với các trường đại học, cao đẳng. - Mỗi cơ sở đào tạo này, tùy theo quan điểm đào tạo của mình mà có định hướng xây dựng chương trình riêng, từ đó cũng xác định quy trình xây dựng CTĐT khác nhau. - Ở Việt Nam, trước thời điểm Luật Giáo dục Đại học có hiệu lực, việc xây dựng chương trình do Bộ Giáo dục và Đào tạo quy định chương trình khung. - Luật Giáo dục năm 1998, Điều 36, mục c quy định “Bộ Giáo dục và Đào tạo quy định chương trình khung gồm cơ cấu nội dung các môn học, thời gian đào tạo, tỷ lệ phân bổ thời gian đào tạo giữa các môn học cơ bản và chuyên ngành. - Căn cứ vào chương trình khung, trường cao đẳng, trường đại học xác định chương trình giáo dục của trường mình”. - Luật Giáo dục năm 2005, Điều 41, khoản 1 có nêu: “Trên cơ sở thẩm định của Hội đồng quốc gia thẩm định ngành về chương trình giáo dục đại học, Bộ trưởng Bộ Giáo dục và Đào tạo quy định chương trình khung cho từng ngành đào tạo đối với trình độ cao đẳng, trình độ đại học bao gồm cơ cấu nội dung các môn học, thời gian đào tạo, tỷ lệ phân bổ thời gian đào tạo giữa các môn học, giữa lý thuyết với thực hành, thực tập. - Căn cứ vào chương trình khung, trường cao đẳng, trường đại học xác định chương trình giáo dục của trường mình.” Với các quy định như vậy, các cơ sở đào tạo khi xây dựng CTĐT của mình đều dựa vào chương trình khung của Bộ Giáo dục và Đào tạo. - Trong bộ tiêu chí đánh giá cơ sở giáo dục đại học, cao đẳng luôn có tiêu chí về xây dựng chương trình. - Trong đó, yêu cầu chương trình của các cơ sở giáo dục phải dựa trên chương trình khung do Bộ Giáo dục và Đào tạo ban hành. - Từ năm 2004, Bộ Giáo dục và Đào tạo đã ban hành chương trình khung của nhiều ngành. - Phần tự chọn là dành cho các trường quyết định để đảm bảo đủ khối lượng chương trình theo yêu cầu. - Với quy định như vậy, quy trình xây dựng chương trình của các cơ sở đào tạo đơn giản hơn, CTĐT một ngành ở các cơ sở đào tạo ít có sự khác biệt, công tác kiểm tra, giám sát đào tạo của các cơ quan quản lý thuận lợi hơn. - Bộ Giáo dục và Đào tạo chủ động trong cả chương trình giáo dục phổ thông và CTĐT giáo viên, nên riêng các ngành đào tạo giáo viên, quy trình xây dựng chương trình dễ tạo ra sự phù hợp giữa CTĐT và yêu cầu người tốt nghiệp dạy học ở phổ thông. - Tuy nhiên, theo quy trình trên, phần tự chủ của cơ sở đào tạo và giảng viên rất hạn chế, chương trình có phần xa rời thực tiễn, mang nặng tính hàn lâm chưa phù hợp với khả năng lĩnh hội của người học. - Khi Luật Giáo dục Đại học có hiệu lực, trách nhiệm xây dựng chương trình thể hiện trong Điều 36, khoản 1, mục d như sau: “Cơ sở giáo dục đại học tự chủ, tự chiụ trách nhiê ̣m trong viê ̣c xây dựng, thẩm định, ban hành chương trình đào tạo trình đô ̣ cao đẳ ng, đa ̣i ho ̣c, thạc sĩ, tiến sĩ”. - Đây là văn bản pháp luật xác nhận quyền tự chủ của các cơ sở đào tạo trong việc xây dựng CTĐT. - Nhằm tiếp cận với trình độ khu vực và quốc tế, các cơ sở đào tạo nghiên cứu kinh nghiệm xây dựng CTĐT tiên tiến. - Bộ Giáo dục và Đào tạo dịnh hướng mô hình và quy trình xây dựng CTĐT của các cơ sở giáo dục đại học trong Thông tư số 07/2015/TT-BGD&ĐT ngày 16/4/2015. - Bước 1: Khảo sát, xác định nhu cầu nhân lực theo trình độ và ngành/ chuyên ngành đào tạo. - khảo sát nhu cầu của người sử dụng lao động đối với người tốt nghiệp ngành/chuyên ngành đào tạo kết hợp với yêu cầu về khối lượng kiến thức tối thiểu và yêu cầu về năng lực người học đạt được sau khi tốt nghiệp quy định tại Điều 4 và Điều 5 của Quy định này. - Bước 2: Xây dựng mục tiêu chung, mục tiêu cụ thể và chuẩn đầu ra của CTĐT. - Bước 3: Xác định cấu trúc, khối lượng kiến thức cần thiết của CTĐT, xây dựng CTĐT đảm bảo mục tiêu đào tạo và chuẩn đầu ra. - Bước 4: Đối chiếu, so sánh với CTĐT cùng trình độ, cùng ngành/ chuyên ngành của các cơ sở đào tạo khác ở trong nước và nước ngoài để hoàn thiện CTĐT. - Bước 7: Hoàn thiện dự thảo CTĐT trên cơ sở tiếp thu ý kiến phản hồi của các bên liên quan và trình Hội đồng khoa học và đào tạo của cơ sở đào tạo xem xét tiến hành các thủ tục thẩm định và áp dụng. - Bước 8: Đánh giá và cập nhật thường xuyên nội dung chương trình môn học và phương pháp giảng dạy dựa trên các tiến bộ mới của lĩnh vực chuyên ngành và yêu cầu của việc sử dụng lao động. - Tổng kết các thử nghiệm xây dựng chương trình, mô hình lý thuyết về quy trình xây dựng CTĐT giáo viên được xác định như sau: I. - Xây dựng hồ sơ V. - Thiết kế chương trình chương trình Hình 1. - Quy trình xây dựng chương trình đào tạo 2. - Cơ sở thực tiễn của việc đổi mới CTĐT ở trường Cao đẳng Sư phạm Nam Định Nhằm đánh giá chất lượng đào tạo của nhà trường cũng như làm cơ sở để chỉnh sửa, xây dựng mới CTĐT đáp ứng yêu cầu dạy học phát triển năng lực người học, đổi mới chương trình, sách giáo khoa ở phổ thông, chúng tôi đã tiến hành khảo sát lấy ý kiến đối với 83 cựu sinh viên và 32 cán bộ quản lý trường phổ thông trong thời gian từ tháng 6-7 năm 2016. - Về nội dung và thời lượng chương trình: Bảng 2. - Kết quả khảo sát cựu sinh viên và cán bộ quản lý giáo dục về nội dung CTĐT Kết quả đánh giá (theo tỉ lệ. - Thời lượng của chương trình: Thời lượng của CTĐT được xây dựng tuân thủ theo đúng quy định của Bộ Giáo dục và Đào tạo, do vậy, đa số ý kiến cho rằng thời lượng của CTĐT là hợp lý và tương đối hiệu quả. - Nhận định về những hạn chế của CTĐT giáo viên, các chuyên gia giáo dục đánh giá: chương trình nặng lý thuyết, nhẹ thực hành. - chương trình đóng kín. - Về chất lượng đào tạo Bảng 3. - Kết quả khảo sát các cán bộ quản lý về chất lượng đào tạo của trường Kết quả (Theo tỉ lệ. - Nội dung khảo sát Không Không Đồng Hoàn toàn đồng ý ý kiến ý đồng ý Chất lượng GV đáp ứng nhu cầu nhân lực 0 7 62 31 của thị trường lao động GV có nền tảng KT chuyên môn vững vàng GV có khả năng thực hành chuyên môn tốt GV có trình độ tin học đáp ứng được yêu cầu dạy học hiện đại GV có trình độ ngoại ngữ đạt chuẩn GV tích cực đổi mới phương pháp dạy học GV được định hướng NN trong quá trình đào tạo - Kết quả khảo sát các cán bộ quản lý về chất lượng đào tạo của trường thông qua đội ngũ GV tốt nghiệp từ trường CĐSP Nam Định cho thấy: 93% ý kiến đánh giá về chất lượng GV là cựu SV của trường đáp ứng được nhu cầu nhân lực của thị trường lao động trong đó các tiêu chí như: có nền tảng kiến thức chuyên môn vững vàng (87. - Đa phần ý kiến cũng cho rằng sau khi ra trường GV đã thể hiện được rõ trong quá trình đào tạo được định hướng nghề nghiệp, được trang bị kiến thức và kĩ năng tin học đáp ứng được yêu cầu dạy học hiện đại và họ rất tích cực tham gia đổi mới phương pháp dạy học. - Từ những phân tích trên đây có thể thấy rằng CTĐT của nhà trường được đánh giá tương đối tốt, chất lượng đào tạo về cơ bản đã đáp ứng phần lớn yêu cầu thực tế. - Những ý kiến đóng góp bổ sung thêm môn học/nội dung cho chương trình theo thứ tự của mức độ cần thiết - Tăng cường kiến tập, thực tế, thực tập sư phạm cho SV - Thường xuyên cập nhật những vấn đề đổi mới - Bồi dưỡng lòng yêu nghề, nhiệt tình, trác nhiệm, đạo đức nhà giáo - Tăng cường dạy Tin học, Ngoại ngữ - Tăng cường tham gia các hoạt động trải nghiệm thực thế - Đào tạo những nội dung gắn sát với thực tế - Giúp SV nắm được toàn bộ chương trình cấp học 2.5. - Những giải pháp để chất lượng đào tạo của trường CĐSP Nam Định đáp ứng được yêu cầu của xã hội về nguồn nhân lực trong lĩnh vực giáo dục. - Thường xuyên cập nhật những vấn đề đổi mới đưa vào chương trình giảng dạy - Nâng cao chất lượng tuyển sinh - Tăng cường dạy Tin học, Ngoại ngữ - Tăng cường tham gia các hoạt động trải nghiệm thực thế - Giúp SV nắm được toàn bộ chương trình cấp học - Có kế hoạch đào tạo, tuyển dụng hợp lí - Tham khảo kinh nghiệm của GV lâu năm - Tăng cường dạy các PPDH tích cực - Có những định hướng gợi mở để SV có khả năng nâng cao trình độ - Tăng cường tổ chúc cho SV tham gia nghiên cứu, làm tiểu luận Kết quả trên là những cơ sở để chúng tôi xác định phương hướng xây dựng CTĐT theo định hướng hình thành năng lực và phẩm chất người học. - Quy trình xây dựng chương trình đào tạo giáo viên ở trường Cao đẳng Sư phạm Nam Định Về cơ bản quy trình xây dựng CTĐT giáo viên ở trường CĐSP Nam Định tuân thủ theo các văn bản hướng dẫn của Bộ Giáo dục và Đào tạo và tham khảo một số quy trình tiên tiến. - Thành lập Ban chỉ đạo xây dựng chương trình và đội ngũ giảng viên tham gia các Tiểu ban Biên soạn. - Thẩm định nhận xét Trên cơ sở quyền tự chủ của các cơ sở đào tạo về việc xây dựng chương trình, thành viên của Ban chỉ đạo cũng như các tiểu ban do Hiệu trưởng quyết định dựa trên năng lực chuyên môn cũng như kinh nghiệm xây dựng CTĐT của mỗi người. - Ban chỉ đạo có trách nhiệm xây dựng CTĐT đáp ứng yêu cầu đổi mới giáo dục nói chung và đổi mới giáo dục phổ thông nói riêng. - Ban chỉ đạo xây dựng định hướng cho việc xây dựng CTĐT ở trường cao đẳng sư phạm như sau. - Xây dựng CTĐT theo hướng phát triển năng lực người học. - Bảo đảm yêu cầu tích hợp, tăng thời lượng thực hành, giữ ổn định khối lượng chương trình. - Đánh giá của người giáo viên về mức độ thiết thực với công việc người giáo viên của các học phần trong chương trình đào tạo hiện có của nhà trường. - Xây dựng hồ sơ năng lực người tốt nghiệp Quá trình xây dựng hồ sơ năng lực chính là quá trình xây dựng chuẩn đầu ra. - giúp cho việc xây dựng hồ sơ năng lực của người tốt nghiệp đáp ứng các quy định tuyển dụng hiện hành. - Xây dựng các môn học/học phần Việc xây dựng các môn học/học phần đáp ứng được những yêu cầu cốt lõi của việc xây dựng chương trình theo hướng phát triển năng lực người học. - Xác định những kiến thức, kĩ năng cần thiết để hình thành từng năng lực - Xác định danh sách các môn học, học phần - Xác định nội dung chi tiết các học phần, phương thức đánh giá học phần - Hoàn thiện các học phần, nghiệm thu và ban hành Quá trình xây dựng nội dung học phần đòi hỏi tăng cường hoạt động chuyên môn của các đơn vị. - Hoàn chỉnh các CTĐT - Viết mô tả các học phần - Trình bày chương trình theo mẫu. - Nghiên cứu xây dựng, điều chỉnh các văn bản hiện hành - Xây dựng Quy chế đào tạo - Xây dựng chuẩn đầu ra của các CTĐT + Trên cơ sở kết quả việc xác định năng lực cần có của người giáo viên xây dựng chuẩn đầu ra của CTĐT. - Ý kiến đóng góp của các nhà quản lý giáo dục và sử dụng lao động về khả năng đáp ứng yêu cầu thực tiễn giáo dục của sinh viên ra trường như mô tả trong chuẩn đầu ra. - Đánh giá chương trình - Tiêu chí đánh giá + Tính khoa học (do các nhà khoa học thẩm định. - kết quả học tập mỗi học phần và cả chương trình của người học. - ý kiến đánh giá của các nhà quản lý giáo dục thông qua việc sử dụng người tốt nghiệp thực hành các vị trí việc làm ở trường phổ thông. - đánh giá của các chuyên gia giáo dục. - Đánh giá CTĐT được thực hiện từng bước, đánh giá sơ bộ sau mỗi năm triển khai và đánh giá tổng thể sau mỗi khóa đào tạo. - Kết quả đánh giá là căn cứ để sửa đổi, điều chỉnh chương trình. - Một số đổi mới trong xây dựng CTĐT ở trường CĐSP Nam Định đáp ứng yêu cầu đổi mới chương trình, sách giáo khoa ở phổ thông Trước yêu cầu đổi mới chương trình và sách giáo khoa phổ thông, CTĐT của trường Cao đẳng Sư phạm Nam Định được đổi mới theo hướng phát triển năng lực và phẩm chất người học, đáp ứng yêu cầu chuẩn nghề nghiệp. - Xác định nhiệm vụ quan trọng đó, từ năm 2016, nhà trường đã tiến hành phát triển CTĐT các ngành Sư phạm Toán - Tin, Sư phạm Tiếng Anh, Sư phạm Văn – Giáo dục công dân, Giáo dục Mầm non, Giáo dục Tiểu học và xây dựng thử nghiệm CTĐT Sư phạm Lịch sử và Địa lý, Vật lý – Khoa học tự nhiên theo định hướng phát triển năng lực và phẩm chất người học. - Đổi mới xây dựng chương trình đào tạo Theo cách tiếp cận mục tiêu, trong quá trình xây dựng CTĐT quan tâm trước hết đến việc người học cần kiến thức, kỹ năng nào để hành nghề. - Theo đó, việc xây dựng các CTĐT được thực hiện qua các bước sau. - Lập bảng công việc của người giáo viên theo từng ngành đào tạo. - Hoàn thiện chương trình Bên cạnh đó, để người học trở thành giáo viên sau khi tốt nghiệp thì sinh viên còn phải tham gia các hoạt động trải nghiệm. - Vì thế, mỗi chương trình mới được bổ sung các hoạt động trải nghiệm, cụ thể hóa thành học phần, chuyên đề, tiết học. - Điểm mới căn bản của cách làm chương trình mới là nghiên cứu mô tả năng lực người giáo viên. - Đó là cơ sở thực tiễn để xác định sản phẩm đào tạo cần phải đạt tới của nhà trường. - So với cách làm trước đây, chương trình được xây dựng trên cơ sở chương trình khung của Bộ Giáo dục và Đào tạo, thì đây thực sự là bước đổi mới của việc làm chương trình. - Với khối lượng chương trình không tăng lên, các chương trình đã giảm bớt số tiết lý thuyết, hoặc các nội dung xa rời thực tiễn phổ thông và thêm các học phần thực hành như Rèn nghiệp vụ (3 tín chỉ). - Đổi mới xây dựng đề cương chi tiết học phần đáp ứng yêu cầu phát triển năng lực người học Đảm bảo thành công cho CTĐT phụ thuộc căn bản vào việc xây dựng đề cương chi tiết học phần. - Trong các CTĐT được xây dựng mới, chúng tôi đã bổ sung 1 trong số các học phần với nội dung cụ thể sau. - Học phần Rèn nghiệp vụ được xây dựng nội dung dựa trên căn cứ quan trọng là ý kiến của cựu sinh viên. - Sinh viên được học các học phần nghiệp vụ trong suốt quá trình đào tạo. - Học phần Tổ chức hoạt động trải nghiệm được đưa vào chương trình nhằm đáp ứng yêu cầu đổi mới giáo dục phổ thông. - Tích hợp và gắn với thực tiễn là điểm mới trong xây dựng đề cương theo tinh thần đổi mới, khác biệt với tính hàn lâm và phân hóa trước đây. - KẾT LUẬN Xây dựng chương trình đào tạo ở trường cao đẳng sư phạm đáp ứng yêu cầu đổi mới là một quá trình đòi hỏi sự nỗ lực cố gắng chung của đội ngũ giảng viên và lãnh đạo trường. - Để đáp ứng yêu cầu dạy học phát triển năng lực và phẩm chất người học, chương trình đào tạo giáo viên trong các trường sư phạm phải thực sự thay đổi theo một yêu cầu “kép”: phát triển năng lực và phẩm chất của sinh viên sư phạm và hướng tới năng lực dạy học phát triển năng lực và phẩm chất học sinh của những sinh viên đó. - Đổi mới chương trình đào tạo ở trường Cao đẳng Sư phạm Nam Định nói riêng và các cơ sở đào tạo giáo viên nói chung không chỉ đổi mới ở cách thức xây dựng chương trình hay mục tiêu xây dựng mà đòi hỏi thay đổi từ nhận thức đến hành vi của lãnh đạo và giảng viên, những người điều hành, thực thi chương trình đào tạo và chú trọng đến các bên liên quan. - Bộ Giáo dục và Đào tạo, (2017), Chương trình giáo dục phổ thông- Chương trình giáo dục phổ thông tổng thể. - Bộ Giáo dục và Đào tạo, (2015), Đổi mới công tác đào tạo, bồi dưỡng cán bộ quản lý và giáo viên phổ thông của các cơ sở đào tạo giáo viên, Tài liệu hội thảo, Hà Nội. - Bộ giáo dục và Đào tạo, (2015), Một số vấn đề về đổi mới chương trình và sách giáo khoa phổ thông, Tài liệu tập huấn. - Bộ giáo dục và Đào tạo, (2007), Quyết định số 65/2007/QĐ-BGDĐT ngày quy định về tiêu chuẩn đánh giá chất lượng GD trường đại học. - Bộ Giáo dục và Đào tạo, (2015), Những vấn đề chung về phát triển chương trình đào tạo giáo viên, Hà Nội. - Bộ Giáo dục và Đào tạo, (2014), Xây dựng chương trình giáo dục phổ thông theo định hướng phát triển năng lực học sinh, Tài liệu Hội thảo. - Lê Đức Ngọc, Trần Thị Hoài, (2014), Phát triển chương trình đào tạo giáo dục trình độ đại học, Hà Nội