Lun vn thc s Vn hc

Trn Th Thu Hng

PHN M U
1. L do chn ti
Nh mt l t nhin, thi im sau nm 1975, kt thc mt thi k lch
s, vn hc cng bc vo mt chng ng mi. c bit l sau i hi
ng ln th VI, nm 1986, vn hc thc s c ci tri. Vn hc lc
ny ng trc mt tnh th v cng thun li cho s pht trin, c bit l
trong thi k i mi t duy, tiu thuyt v truyn ngn pht trin mnh m.
Cng cuc i mi, phng php t duy nh hng ln i vi s pht
trin ca vn hc ni chung, ca tiu thuyt ni ring. Nn vn hc thi k i
mi c iu kin phn nh mt cch ton din hn ci hin thc ho
hng nhng rt gian lao v khc lit ca nhng nm chin tranh. Ngoi ra vn
hc thi k ny cn i su hn vo nhng mu thun ni b nhn dn, vo
nhng vn x hi ca cuc sng bnh thng hng ngy ca con ngi,
vo s phn c nhn, hnh phc c nhn.
Trn thc t, vn hc Vit Nam thi k i mi c nhng tin b
ng k. Thng k ca gio s Phan C trong cun Tiu thuyt Vit Nam
hin i a ra mt con s k lc: nu tnh tc gi vit ba cun tr ln th
t nm 1980 n nm 1996, cc nh vn xui trong Hi nh vn Vit Nam
cho ra mt bn c trn 360 cun tiu thuyt. Khoan ni v cht lng ca
nhng cun tiu thuyt ny th con s va nu qu l mt thnh tu ng
khm phc. Mt c im d nhn thy ca vn hc thi k ny l qu trnh
i mi din ra c phn si ng hn trong vn xui, nht l th loi tiu
thuyt. S d c hin tng y l v th loi ny c kh nng p ng c
mt cch rng ri nhu cu th hin ni dung t tng ca thi i. Mt khc,
tiu thuyt cng l th loi c u th v kh nng tip xc trc tip vi hin
thc, m t hin thc mt cch k lng v y nht. ng thi, cng
khng th ph nhn s c gng ca cc nh tiu thuyt. Bn cnh nhng cy

Lun vn thc s Vn hc

Trn Th Thu Hng

bt tiu thuyt mi xut hin mang y nhit huyt ca tui tr, lp cc nh

tiu thuyt tng sng tc trong thi k trc cng khng ngng tm ti v
t i mi. H nhn thng vo yu cu ca thi i mi v i din vi
thc ti. Bn lnh ca nhng nh vn tng tri v giu kinh nghim gip h
ng vng v tip tc cng hin cho nn vn hc nc nh. Cng vi Nguyn
Minh Chu, Nguyn Khi Ma Vn Khng thuc s nhng nh vn m
ng cho cng cuc i mi vn hc.
Ma Vn Khng l nh vn c tn tui v vng vng trong nn vn xui
ng i Vit Nam. ng c nh gi l mt cy bt vn xui lc lng,
sung sc, mt i vn sng to ca nn vn hc Vit Nam ng i.
Trong s nghip vn chng ca mnh, ng ng gp cho nn vn
xui hin i Vit Nam na sau th k XX 17 tp truyn ngn v hn 13 cun
tiu thuyt. Ma Vn Khng lun khao kht kim tm ci mi, khng t bng
lng vi chnh mnh, ng i mi v ti, cch tn to bo v t duy
ngh thut v to cho mnh mt phong cch mi, c o trong i vn
ca mnh. ng nhn c nhiu gii thng cao qu.
Ton b tiu thuyt ca Ma Vn Khng nhn chung c sng tc theo
hai mng ti ln vi hai cm hng ch o: ti v dn tc min ni vi
cm hng s thi v ti v thnh th vi cm hng th s i t. Trong
c nhng tc phm c gii thng trong nc, quc t v c dch ra
ting nc ngoi nh: Truyn ngn Xa ph ot gii nh (khng c gii nht)
trong cuc thi truyn ngn ca tun bo vn ngh 1967 - 1968, tp truyn
ngn Trng soi sn nh gii thng hi nh vn Vit Nam nm 1995. Ngoi
Ma l rng trong vn c gii thng hi nh vn nm 1984, Ma Vn
Khng cn vinh d nhn c gii thng vn hc v ngh thut (2001). Vi
nhng thnh tu k trn, Ma Vn Khng t khng nh v th ca mnh
trong nn vn hc Vit Nam ng i.

Lun vn thc s Vn hc

Trn Th Thu Hng

Cng vi t tng i mi nht qun trn mi lnh vc ca i sng x

hi, nhng nm 1986 tr i cng l thi k nhn nhn, nh v li nhiu gi tr vn
ha, vn chng v nn vn hc thi k ny c bc chuyn bin ng ghi nhn
hu ht cc th loi trong c tiu thuyt - mt loi hnh t s c ln v
ang n lc chuyn mnh, i mi nhm p ng yu cu ca thi i, ca i
sng vn hc v ca ng o bn c ng i.
Trong s vn hnh chung ca th loi, tiu thuyt thc s bc l u th
ca mnh trn con ng dn ch ho ni dung ngh thut. C l cha bao gi
nhng quan nim mi v vn chng, v nh vn, v hin thc v con ngi, v
i mi t duy ngh thut li dn ch nh lc ny. Gi tr ca tc phm vn tip
tc c khng nh trn nhiu phng din: th loi, kt cu, quan nim ngh
thut v con ngi, ngn ng ngh thut. Trong khng gian v thi gian ngh
thut c xem nh l yu t cu thnh th gii ngh thut trong tc phm nn
vic nghin cu khng gian v thi gian ngh thut trong tiu thuyt ca Ma Vn
Khng thi k i mi l rt cn thit t c th thy c mt trong nhng
phng din quan trng to nn m hnh th gii ngh thut ca tiu thuyt Ma
Vn Khng thi k i mi .
Vi nhng l do trn, chng ti mnh dn la chn vn Khng gian v
thi gian ngh thut trong tiu thuyt ca Ma Vn Khng thi k i mi lm
ti nghin cu ca mnh. Vic nghin cu mt cch h thng vn ny s
gip chng ta thy r v th ca cc yu t ngh thut trong vic th hin t tng
ngh thut ca nh vn. T khng nh ng gp to ln ca Ma Vn Khng v
phng din sng to ngh thut ca tiu thuyt thi k i mi, ng thi ti
cng gp phn lm t liu tham kho cho cc sinh vin, hc vin v nhng ngi
yu thch vn hc Vit Nam hin i

Lun vn thc s Vn hc

Trn Th Thu Hng

2. Lch s vn
Nhn li s nghip sng tc ca nh vn, chng ta c th nhn thy Ma
Vn Khng thnh cng c th loi truyn ngn ln tiu thuyt. Song hnh cng
vi chng ng sng tc ca Ma Vn Khng, c bit t thi k i mi, cc
tc phm ca nh vn ngy cng thu ht s quan tm ca gii nghin cu, ph
bnh v ging dy vn hc. S lng cc cng trnh chn s nghip sng tc ca
Ma Vn Khng tng ln rt nhiu. loi hnh ngh thut no nh vn cng
c gii nghin cu ph bnh nh gi cao v c nhng thnh tu ni bt nh:
Bi vit ca tc gi Phm Duy Ngha,Phong cch vn xui min ni
ca Ma Vn Khng (8/2009) Tp ch Din n vn ngh Vit Nam. Theo tc
gi: Ma Vn Khng l nh vn c phong cch r nt, n nh, khng ln vi
mi cy bt khc. Nt ni bt nht ca ng khi vit v min ni l cm hng
trc v phn thc, cng trng, bn tnh hn nhin cng s phn cc su sc
ca con ngi v cuc i trn th. bi vit ny ngi vit mi ch i su
tm hiu v p con ngi c th hin trong nhng tc phm ca Ma Vn
Khng trong tp Trn n m cha c iu kin tm hiu trn nhiu kha cnh
khc ca tp truyn.
Tp ch Vn ngh Qun i s 696 ra ngy 3/2009, tc gi Nguyn
Thanh T c bi vit: Vn sng, ti nng v tm huyt (t trng hp nh
vn Ma Vn Khng vi tp Trn n - NXB ph n 2008). Bi vit l s nh
gi bn lnh ngh s ca mt nh vn lo thnh vi ti quan st, chim
nghim, cch k, t, dng cnh. Bn cnh tc gi bi vit cng tm ra mt
s im yu ca nh vn trong qu trnh thuyt l l liu gy cm gic nng
n vi ngi c.
Tc gi Nguyn Ngc Thin Tiu thuyt v ti dn tc min ni
ca Ma Vn Khng. (Phong cch v i vn, NXB Khoa hc x hi, HN
2005 tr 229 - 239). Bi vit cho ta thy mng ti ny b sung cho nhn

Lun vn thc s Vn hc

Trn Th Thu Hng

thc hng ti ci chn tht v ng n v ci nhn i vi i sng v con

ngi min ni nc ta ngay t trc cch mng thng tm 1945. Cnh sc
thin nhin hng v cn nhiu hoang d ca Ty Bc hoc Ty Nam B,
nhng con ngi ca cc dn tc sng cc kh, tm ti, nhng tnh cch tht
th hn nhin, bc trc qua dng iu ngn ng Di ngi bt m p tnh
cm, ng vch ln nhng ng cy u tin xi lt mt trong nhng
ngun mch phong ph ca i sng hin thc, cha ng nhng nt c sc
ca vn hc dn tc.
Ni v ci nhn ca Ma Vn khng trong tiu thuyt m ci khng
c giy gi th, trong bi vit: c m ci khng c giy gi th ca L
Ngc Y, tc gi nhn thy Bng cch nhn tinh t vo hin thc i sng
tc gi m t nhng ngi gio vin sng v lm vic gp qu nhiu kh
khn. Nhng vui bun ca thi th phn nh vo nhng trang tiu thuyt
tr nn sng ng. T , tc gi nhn mnh Ma Vn Khng c ci nhn
hin thc, tnh to nn khng b ci xu, ci bt bnh thng vn ny sinh
trong x hi ang vn ng ln t, hoc ch thy mt chiu ny u m m
khng thy chiu khc y nng rc r.
Trong bi vit: Bn thm v Ma l rng trong vn, Nguyn Vn Lu
nhn xt: Tiu thuyt Ma l rng trong vn tm cu tr li trong s
khm ph mi quan h gn gi, thn thit vi tt c mi ngi, mi quan h
c nhn - gia nh - x hi. Nh vn ti hin li i sng trong mi gia nh
Vit Nam hin nay, t ra nhng vn bc thit, mi con ngi, mi gia
nh, phi sng nh th no v x hi phi quan tm tr li nh th no. [44]
Hong Th Hu - Nguyn Th Khnh Thu trong bi: Hnh tng ngi k
chuyn trong tiu thuyt mi ca Ma Vn Khng (Din n Vn ngh Vit
Nam s 11/2010, tr 25-27) th cho rng cc tiu thuyt ca Ma Vn Khng
mang khuynh hng t truyn gip ngi c khng ch gii m con ngi

Lun vn thc s Vn hc

Trn Th Thu Hng

tc gi v thi i qua nhng chi tit gn vi tiu s, cuc i tht, qua nhng
tri nghim sng v t th chn thnh.
Hnh tng ngi k chuyn trong Mt mnh mt nga c nhiu im
c sc. Tc phm c thc hin bi kiu t thut nh tro ch th trn
thut, mt c tnh mi ca tiu thuyt hin i. Mt mnh mt nga c ging
k qun xuyn tc phm ca ngi k chuyn khch quan t nhn vt Ton.
Tc phm cn khc ha cuc sng, bc tranh cnh vt, con ngi mnh t
min ni xa xi mt thi k qua. Mt mnh mt nga ca Ma Vn Khng
thc s em li nhng ng gp cho vic a dng ha th ti vn xui Vit
Nam ng i.
Gn y c nhng cng trnh nghin cu v ngh thut trong tiu
thuyt ca Ma Vn Khng nh lun vn thc s ca L Minh Hng (2006)Tiu thuyt Ma Vn Khng thi k u i mi (Giai on sng tc 1980 1989); L Minh Chung (2007) - Tiu thuyt ca Ma Vn Khng thi k i
mi; Thanh Qunh (2006) - Ngh thut xy dng nhn vt trong tiu
thuyt ca Ma Vn Khng
Mi ngi c mt cch ni, cch ph bnh nh gi, song nhn chung
cc tc gi u xut pht t ci nhn bin chng, t bn cht vn hc. Nhng
kin, nhng nhn nh ca h rt khoa hc, tha ng c v mt c ln
mt cn cha c ca ngi bt Ma Vn Khng. y l t liu v cng qu
gi v hu ch ngi vit lun vn hiu thm v vn chng ca Ma Vn
Khng.
T vic tm hiu cc bi vit, cng trnh nghin cu sng tc ca Ma
Vn Khng tng kha cnh c th c lin quan n nhng vn m lun
vn nghin cu, chng ti nhn thy v lnh vc tiu thuyt th trng tm khai
thc ch yu l phng din ni dung nh khai thc v nhn vt tr thc, v
cm hng nhn vn trong tiu thuyt ca Ma Vn Khng c chng ch l

Lun vn thc s Vn hc

Trn Th Thu Hng

nh gi chung, khi qut v ti nng ngh thut ca Ma Vn Khng trong

tiu thuyt ca ng. Trong phm vi nht nh, lun vn i su khai thc
Khng gian v thi gian ngh thut trong tiu thuyt ca Ma Vn Khng
thi k i mi.
3. Mc ch v nhim v nghin cu
Nh trn ni, Ma Vn Khng l mt trong nhng nh vn i tin phong
trong s nghip i mi vn hc, v i mi t duy ngh thut ca ng c
bc l trn nhiu phng din. Trong phm vi cho php, ngi vit ch i vo
nghin cu, tm hiu Khng gian v thi gian ngh thut trong tiu thuyt
ca Ma Vn Khng thi k i mi trn mt s bnh din sau:
- Tiu thuyt ca Ma Vn Khng trong bi cnh ca tiu thuyt thi k
i mi.
- Khng gian ngh thut trong tiu thuyt ca Ma Vn Khng thi k
i mi.
- Thi gian ngh thut trong tiu thuyt ca Ma Vn Khng thi k i mi.
4. i tng v phm vi nghin cu
i tng nghin cu ca lun vn l khng gian v thi gian ngh thut
trong tiu thuyt ca Ma Vn Khng thi k i mi
Phm vi nghin cu l cc tiu thuyt : Ma l rng trong vn (1985),
m ci khng c giy gi th (1989), Ngc dng nc l (1999)v Mt
mnh mt nga (2009) Tuy nhin trong qu trnh phn tch, chng ti s t
nhng sng tc ca ng trong ton b h thng tiu thuyt Ma Vn Khng thy
c nhng im chung nht v ngh thut to dng khng gian v thi gian.
Mc thi gian ca vn hc thi k i mi m chng ti nhc n lun
vn mang tnh c l tng i. Lu nay chng ta vn tnh thi gian bt u cho
thi k i mi l nm 1986, sau i hi ng ln th VI, nhng i vi vn
hc s i mi c th bt u t sm hn. Qu trnh i mi ca vn hc

Lun vn thc s Vn hc

Trn Th Thu Hng

manh nha t nhng nm u thp nin 80 vi s xut hin mt lot cc tc phm

khc nhau nh: Gp g cui nm, Thi gian ca ngi (Nguyn Khi); Thi
Xa Vng (L Lu) C Lao Trm (Nguyn Mnh Tun)
i vi Ma Vn Khng, du hiu ca s i mi c th c tnh t Ma
ma h (1982), nhng chng ti chn Ma L rng trong vn (1985) lm
im mc v tc phm ny s i mi trong tiu thuyt ca ng thc s tr
nn r rt
5. Phng php nghin cu
hon thnh nhim c nghin cu m ti t ra, trong qu trnh
nghin cu chng ti s dng mt s phng php nghin cu chnh sau y:
- Phng php tip cn thi php hc
- Phng php phn tch
- Phng php so snh
- Phng php khi qut, tng hp
6. ng gp ca lun vn
Qua nghin cu, chng ti mong mun c ng gp mt phn no
vo vic nh gi sng tc ca Ma Vn Khng ni chung v tiu thuyt Ma Vn
Khng ni ring. C th l:
Gp thm ting ni v phng din ngh thut trong tiu thuyt ca Ma
Vn Khng thi k i mi.
Khng nh nhng thnh tu v ng gp to ln v yu t khng gian
v thi gian ngh thut ca Ma Vn Khng trong nn Vn hc Vit Nam thi
k i mi.
mc no , lun vn s lm ti liu tham kho cho vic nghin cu,
ging dy vn hc trong trng THPT v i hc cng nh ngi yu thch vn
hc Vit Nam.

Lun vn thc s Vn hc

Trn Th Thu Hng

7. Kt cu ca lun vn
Ngoi phn m u, kt lun, ni dung chnh ca lun n c trin
khai thnh ba chng:
Chng 1: Tiu thuyt ca Ma Vn Khng trong bi cnh ca tiu
thuyt thi k i mi
Chng 2: Khng gian ngh thut trong tiu thuyt ca Ma Vn
Khng thi k i mi
Chng 3: Thi gian ngh thut trong tiu thuyt ca Ma Vn
Khng thi k i mi
Phn cui l Ti liu tham kho

Lun vn thc s Vn hc

10

Trn Th Thu Hng

NI DUNG
CHNG 1: TIU THUYT CA MA VN KHNG
TRONG BI CNH CA TIU THUYT THI K I MI
1.1. Din mo chung ca tiu thuyt thi k i mi
1.1.1 Khi nim tiu thuyt
Tiu thuyt l mt th loi thuc phng thc t s. Mc d ra i
mun song tiu thuyt li c coi l my ci ca vn hc bi n lun gi
v tr then cht trong i sng vn hc ca ton nhn loi. Tuy nhin tiu
thuyt l mt cu trc ngn t ng, khng hon kt, khng ng yn, mt
th loi vn chng ang bin chuyn v cn cha nh hnh. V vy, vic
a ra nhng nh ngha c tnh cht quy phm cho th loi ny l khng h
n gin. Mi ngi tu cch nhn nhn, nh gi ca bn thn cng vi
nhng quan nim ring ca mi trng v x hi m a ra nhng quan nim
khng hon ton ging nhau v tiu thuyt.
Trong bn v tiu thuyt, nh vn Phm Qunh cho rng: Tiu thuyt
l mt truyn vit bng vn xui t ra t tnh t ngi ta, phong tc x hi
hay l nhng s l tch k lm cho ngi c hng th, hay ni cch khc
l mt truyn ba t th v [65, tr.10]. nh ngha ny mt thi t
nn tng quan nim cho c ngi sng tc ln gii ph bnh vn hc. Ni ti
tiu thuyt, ngi ta ngh ngay ti mt tc phm vn xui k li mt cu
chuyn l th bng cch h cu phn nh hin thc, miu t cc s kin,
bin c, phong tc tp qun, phn tch tm l, tnh cm
Trong cun T in thut ng vn hc, cc tc gi L B Hn, Trn
nh S, Nguyn Khc Phi nh ngha: Tiu thuyt l mt tc phm t s
c ln c kh nng phn nh hin thc i sng mi gii hn ca khng
gian v thi gian. Tiu thuyt c th phn nh s phn ca nhiu cuc i,

Lun vn thc s Vn hc

11

Trn Th Thu Hng

nhng bc tranh phong tc, o c x hi, miu t cc iu kin sinh hot

giai cp, ti hin nhiu tnh cch a dng [53, tr.328].
im chung gp g ca cc quan im l u khng nh tnh cht c
bit ca tiu thuyt: Phn nh bc tranh hin thc vi quy m ln trong
cha ng nhiu vn su sc ca i sng x hi, ca s phn con ngi.
nh ngha ca cc tc gi trong cun L lun vn hc c l mang tnh
cht tng qut hn c v th loi ny: Tiu thuyt l mt th loi ln nm
trong phng thc t s c kh nng phn nh hin thc mt cch bao qut
mi gii hn khng gian v thi gian, kh nng khm ph mt cch su sc
nhng vn thuc thn phn con ngi thng qua nhng tnh cch a dng,
phc tp v kh nng ti hin nhng bc tranh mang tnh tng th rng ln v
i sng x hi [12].
Nu truyn ngn l mt th loi t s c nh, kh nng bao qut hin
thc i sng, th hin s phn c nhn ch gii hn trong mt phm vi no
, t th hin trong qu trnh vn ng m ch yu th hin nh mt lt ct,
mt khonh khc, quan tm n ci chc lt th tiu thuyt l mt dng chy
theo chiu dc s phn con ngi. Tuy nhin, tiu thuyt lun pht trin v
bin i, n c kh nng tung honh v b, c sc cha v sc ch
hin thc rt ln. Tiu thuyt m t hin thc i sng c b rng ln chiu
su. Xc nh ni hm khi nim tiu thuyt gip ta nhn c nhng c
im thi php c bn ca th loi. Trn c s , khm ph v quan nim
ngh thut ca ngi ngh s cng nh cch thc kin to cc yu t thi gian
v khng gian ngh thut trong tc phm vn hc. ng thi hiu c quy
lut vn ng v pht trin ca th loi vn hc c bit ny.
1.1.2. c im c bn ca tiu thuyt
Trong mi tng quan vi cc th loi khc, tiu thuyt l mt th loi
c dung lng phn nh hin thc, sc cha hin thc ln: Khng ch c

Lun vn thc s Vn hc

12

Trn Th Thu Hng

kh nng bao qut hin thc rng ln theo xu th hng ngoi, tiu thuyt
cn hng ni - tp trung khm ph nhng b n, phc tp, a chiu trong
i sng tm hn con ngi - y thc s l yu t ct tu to nn sc hp
dn bn vng ca th loi ny.
Tiu thuyt ni bt kh nng phn nh mt cch ton vn v sinh
ng bc tranh mang tnh tng th ca hin thc i sng. y l mt trong
nhng c trng c bn, l u th ln to nn tm vc, quy m hin thc cho
th loi tiu thuyt. L mt th loi tiu biu cho phng thc t s, tiu
thuyt c kh nng bao qut ln v chiu rng ca khng gian cng nh chiu
di ca thi gian. Tuy nhin, khuynh hng ch yu ca tiu thuyt l tip
cn i sng gc nhn i t. y l iu khc bit vi th loi s thi (quan
tm n vn dn tc, cng ng, t cp n s phn c nhn). Ni nh
nh ph bnh Pxplp: tiu thuyt l tc phm t s m nhn vt chnh ca
n, mt con ngi c nhn ring bit trong mt giai on no bc l s
pht trin tnh cch do mu thun gia li ch vi a v hay li ch vi chun
mc i sng x hi [55]. Cc nh tiu thuyt cm nhn, miu t hnh nh
con ngi trong mi quan h x hi, gia nh v bn thn mt cch a chiu
vi nhng trng thi tm l, tnh cm phc tp nhm khc ho mt bc tranh
hin thc chn tht v sng ng.
Tiu thuyt c xu hng dn xo b khong cch gia ngi trn thut
vi i tng trn thut. Trong tiu thuyt khong cch gia ngi trn thut
v nhn vt c rt ngn, thm ch xo b. Chnh c im ny lm cho tiu
thuyt tr thnh mt th loi dn ch. Nh vn c th thm nhp vo i sng
bn trong ca con ngi khm ph, miu t v l gii. i tng phn nh
v vy lun bao qut hn. Nhn vt cng c th ngi ngang hng vi tc gi,
i thoi vi tc gi chn l thuc v tt c, khng ai c quyn phn
xt hay sp t. T y xut hin loi ngn ng i thoi trong tiu thuyt.

Lun vn thc s Vn hc

13

Trn Th Thu Hng

y cng chnh l tnh a thanh phc iu m M.bakhtin tng gi l ci

thn tnh ca th loi.
Nu thnh phn chnh ca truyn ngn v truyn va l ct truyn v
tnh cch nhn vt th tiu thuyt cn quan tm n vic miu t v suy t ca
nhn vt trc th gii v i ngi, phn tch cn k cc din bin tnh cm,
trnh by tng tn v tiu s nhn vt. Tiu thuyt c kh nng i su khai
thc tng mnh i, tng gc khut trong su thm tm hn con ngi. Chng
ta tip thu cc hnh thc tiu thuyt chnh l tr v xem xt con ngi Vit
Nam mt cch sng t o xi v n su hn (Nguyn Minh Chu).
Tiu thuyt l mt th loi c cu trc ht sc linh hot. u th ca
th loi khng ch bc l kh nng m rng ng bin hin thc m cn
kh nng thu tm, dn p nhn vt, s kin vo mt khong khng gian
ngn, thi gian hp, to nn bc tranh hin thc c quy m va v nh.
Trn nn ca nhng bc tranh i sng c thu hp , nh vn thun
li hn khi i su vo nhng cnh ng ring ca nhn vt[12, tr.193] Cc
sng tc ca cc nh vn hin thc nh: Sng mn (Nam Cao), Tt n (Ng
Tt T) V sng tc ca cc nh vn thi k i mi nh: Thi xa vng (L
Lu), Mnh t lm ngi nhiu ma (Nguyn Khc Trng), Ma l rng
trong vn (Ma Vn Khng), n my d vng (Chu Lai) th hin rt r
iu .
Ngoi kh nng to dng bc tranh rng ln, tiu thuyt cn c kh
nng phn nh nhng vn v s phn c nhn v con ngi. C th cho
rng: ti nng ln nht ca nh vn cng nh sc m nh ln nht ca tiu
thuyt l thuc v nhn vt. Nhn vt trong tiu thuyt thng l nhng con
ngi nm tri. l nhng con ngi lun day dt, suy ngh, u tranh ni
tm trc nhng th thch ca cuc i. C th tm thy nhng con ngi
bit suy t, trn tr, t thc v bn thn mnh vn ln sng hon thin

Lun vn thc s Vn hc

14

Trn Th Thu Hng

hn, thin lng hn trong nhng sng tc ca Nam Cao, Nguyn Hng,
Thch Lam
Ngoi ra tiu thuyt cn l mt th loi mang bn cht tng hp. C s
pha trn a dng trong tiu thuyt nhng phong cch ngh thut ca cc th
loi vn hc khc nh th, kch, k v cc th php ngh thut ca cc loi
hnh gn gi nh: in nh, hi ho, m nhc, iu khc. Tiu thuyt l th
loi sinh sau, mun, v vy n tip thu nhng ci tt p m cc th loi
c (anh hng ca, th, kch), sng to nn nhng yu t mi () Nh
mt a con lai n khe, n p, n y sc sng [41, tr.18]. Trong nhiu
trng on khc nhau, ngi vit tiu thuyt c th vn dng mt cch linh
hot, sng to nhiu phng thc: tr tnh, t s, kch. L mt th loi a th
loi(Lu Lin), tiu thuyt c th khai thc u th ca in nh, iu khc,
m nhc, hi ho trong vic lp ghp cc mng khng gian, c t chi tit, to
hnh nhn vt, phi m, ho sc mi giai on, thi k, tng tc gi,
tiu thuyt li lt xc tm kim cho mnh nhng nt mi p ng nhu cu
thng thc ngh thut ca cng chng vn chng: Gorki vi tiu thuyt th
s- tr tnh; Tnxti vi tiu thuyt s thi - tm l, txtipxki vi tiu
thuyt- kch, Mc-kt vi tiu thuyt huyn thoi iu ny minh chng
tiu thuyt l th loi duy nht ang hnh thnh v cha xong xui
(Bakhtin).
Ngy nay, cng vi s xut hin v ln ngi ca thi php hc (c th
l thi php th loi v t s hc) th khng gian v thi gian ngh thut l
nhng yu t quan trng c cc nh nghin cu quan tm khi tm hiu v
tiu thuyt bi l trong nhng cch tn ngh thut gn y, phm tr khng
thi gian ngh thut c tha nhn l yu t mang n cho tiu thuyt tnh
hin i.

Lun vn thc s Vn hc

15

Trn Th Thu Hng

Tm hiu khi nim v c im c bn ca tiu thuyt l c s tm

hiu v khm ph v tiu thuyt Vit Nam sau i mi ni chung v tiu
thuyt Ma Vn Khng ni ring.
1.2 Mt s tm ti v phng din thi php th loi
Cuc khng chin chng M kt thc thng li nm 1975 a t
nc ta vo mt k nguyn mi, k nguyn c lp t do v ch ngha x hi.
Lch s dn tc thc s sang trang. Mt giai on vn hc mi cng hnh
thnh. c bit ngh quyt i hi ng VI (1986) thi mt lung gi mi
vo lnh vc i sng x hi, trong c vn hc. Cng cuc i mi vi tinh
thn dn ch vi khu hiu: Nhn thng vo s tht, ni r s tht v ni
ng s tht p ng nhu cu sng tc v ci tri cho ngi cm bt.
Mt khc, cuc sng thi hu chin vi bao bin ng, thay i, con ngi c
mt li thi gian ng k kim nghim gi tr ca mt s tc phm vn
hc m giai on trc cn b nhn nhn nh gi kht khe.
Ngoi ra cng phi k n vai tr ca s giao lu vn ho vi cc nc
khc trong khu vc v trn th gii cng tc ng n qu trnh sng tc ca
cc nh vn. l nguyn nhn khch quan v ch quan a n s chuyn
i trong t duy ca nh vn thi hu chin ni ring v ca vn xui tiu
thuyt ni chung .
T nm 1975 n nay, vn hc Vit nam tri qua ba chng ng
ni tip, lin tc: T 1975 1985 l thi k chuyn tip t vn hc s thi thi
k chin tranh sang vn hc thi hu chin; t nm 1985 n u thp k 90 l
thi k vn hc c s i mi mnh m, gn lin vi chng u ca cng cuc
i mi t nc. T nhng nm 90 ti nay, vn xui hng s quan tm
nhiu hn vo nhng cch tn ngh thut.

Lun vn thc s Vn hc

16

Trn Th Thu Hng

Qu trnh i mi tiu thuyt sau nm 1975 bt u kh sm nhng

thm lng vi nhng tn hiu c tnh d bo qua cc sng tc ca Nguyn
Minh Chu, Nguyn Khi, Nguyn Trng Onh.
Tiu thuyt Vit Nam thi k i mi tip ni dng cm hng s thi
ca vn hc giai on 1945 1975 song thi k ny, tiu thuyt khc
phc ci nhn l tng ho; t cm hng t ho ngi ca, khm phc tr thnh
cm hng chim nghim, lng ng, suy t. V mt cu trc, chuyn i t
cu trc lch s s kin thnh cu trc lch s tm hn. Tiu thuyt giai on
ny thc s i mi trn nhiu phng din: t duy, ngh thut, cm hng,
sng to, kt cu Cha bao gi dn tc ta c nn vn ho pht trin ton
din v su sc nh ngy nay. Cc th loi u c cc nh vn s dng v
trn bt c nhng th loi no cng c nh cao [66, tr.13] v d nhin trong
c tiu thuyt. Sc thi c bit ca x hi Vit Nam chuyn t c ch bao
cp sang c ch th trng vi tt c s phong ph ca n tm thy tiu
thuyt mt s tng hp. Cht i t, th s ca tiu thuyt ln t yu t
s thi vn l c im ca tiu thuyt giai an trc nm 1975. c bit t
sau nm 1986, vn hc pht trin theo khuynh hng nhn thc li hin thc
vi cm hng ph phn mnh m trn tinh thn nhn bn. Nhn cuc i trn
bnh din th s, Ma Vn Khng trn tr v s mt cn ca nhng gi tr o
c tt p, s ln ngi ca nhng gi tr phn vn ho trong x hi. Nhn con
ngi gc i t, nh vn i vo nhng ng khut su kn, vo c min
tm linh, tm cm ca con ngi. Cm hng th s i t in m trong hng
lot cc tc phm sng tc sau ny ca nh vn: Ma ma h (1982,), Ma l
rng trong vn (1985), Trng soi sn nh (1995) Bn cnh cn c
nhng tc gi nh: Nguyn Khi, Nguyn Minh Chu, L Lu, Nguyn Khc
Trng to nn s khi sc trong qu trnh i mi vn hc thi k ny.

Lun vn thc s Vn hc

17

Trn Th Thu Hng

Cc nh tiu thuyt sau nm 1975 c nhng cch tn v hnh thc ngh

thut. iu ny c th hin r trong phng din: dung lng, kt cu,
ngh thut xy dng nhn vt, ngn ng, ging iu, cch kin to khng gian
v thi gian ngh thut c bit t nm 1986 tr i, tiu thuyt Vit Nam hin
i c nhiu s t ph trong hnh trnh cch tn ngh thut.
Trc ht, v dung lng, tiu thuyt thi k i mi xut hin kiu
tiu thuyt tiu ngn, ni cch khc tiu thuyt ngn ang c xu th bnh
trng, p o tiu thuyt trng thin trong vn hc truyn thng. Cng vi
dung lng ngn th s lng nhn vt cng t i, thm ch i khi ch xoay
quanh mt s kin, mt s nhn vt no . N chng li li k chuyn truyn
thng bm mi vo ct truyn. Tiu thuyt thi k ny i su vo phn nh
thn phn con ngi trn cuc hnh trnh y nhc nhn ca kip ngi, thm
ch i su vo bc tch tng lp th gii ni tm ca con ngi phn tch
v l gii nhng din bin tm hn phc tp ca nhn vt, nhng np gp,
gc khut tm l c cc nh tiu thuyt quan tm. Cc bin c, s kin
tham gia vo din bin ct truyn c gin lc. Nhiu khi ct truyn chng
c g tm tt. C nhiu tiu thuyt mang dung lng ngn nh Thin s
(1989) ca Phm Th Hoi- 180 trang, Bn khng chng (2004) ca Dng
Hng 281 trang, Thin thn sm hi (2004) ca T Duy Anh 125 trang,
Thn phn tnh yu ca Bo Ninh 338 trang, Bng m (2011) ca Ma
Vn Khng 318 trang Thc ra di ca s trang mi ch l tiu ch c
tnh cht hnh thc th loi, quan trng hn phi xt n yu t chiu su t
tng ca tc phm. Vi dung lng ngn, song cc nh tiu thuyt truyn
n c cho bn c nhng vn mang ngha x hi v nhn sinh su
sc, iu ny ng ngha vi mt n lc tm kim, cc phng tin, phng
thc k thut ti u nhm truyn t c nhng vn ni dung t tng
ca tc phm, tiu thuyt Thin thn sm hi cu T Duy Anh l mt v d.

Lun vn thc s Vn hc

18

Trn Th Thu Hng

di ca tc phm ch c 125 trang v cng ch c mt nhn vt chnh

a tr trong bng m; Ch cn 72 gi na ti s ht giai on bo thai. Sau
ch cn mt vic l gii p, go tht m chui ra, th l thnh ngi. Cuc
u tranh ni tm rt cam go ca a tr cn nm trong bng m khng
km g mt ngi trng thnh gia cuc i. Nhng cui cng a tr
(cha ra i) chp nhn: nhng ti chp nhn mt cuc sng, cn bi mt s
tht ngn ln ng tin hn: Con ngi chng lm c g ngoi s chun b
cho ci cht ca mnh. V th h phi chun b n ni, n chn [3, tr.131].
Qua nhn vt ny, nh vn mun by t mt quan nim: Trn hnh trnh i
tm chn l, con ngi phi tri qua bit bao s au kh, d ch l lo gi
au kh (Lo kh) hay a b nm trong bng m.
Bn cnh s cch tn v dung lng l s i mi trong kt cu bi kt
cu chnh l s sp xp, phn b cc thnh phn hnh thc ngh thut. Kt cu
tc phm khng nhng thit lp c ni dung gi tr t tng cho mt sng
to ngh thut m n cn ci bin v o su hm ngha nhng ci c m
t. Mch vn ng trong li kt cu truyn thng thng theo kiu chng,
hi, c nt tht, cao tro, m nt Hu ht cc tc phm u kt cu theo
trnh t khng gian, thi gian, kt thc thng c hu, ph hp vi o l
i v tho mn th hiu ca ngi c. Sang giai on 1930 1945 xut hin
kiu kt cu vng trn u cui tng ng, n giai on vn hc cch mng
1945 1975 xut hin kiu kt cu s thi ch yu mt chiu, ly trc thi
gian v s kin lm c s.
Tiu thuyt Vit Nam sau nm 1975, c bit sau nm 1986 c nhiu
kiu kt cu a dng, nhiu tng lp, an ci gia qu kh v hin ti: Kt cu
phn mnh, lp ghp; kt cu m cho php nh vn m rng dung lng v
phm vi phn nh hin thc. Bn cnh nhng ct truyn giu kch tnh l
nhng ct truyn giu tm trng. C nhng kt cu ct truyn r rng, mch

Lun vn thc s Vn hc

19

Trn Th Thu Hng

lc, c m u, c kt thc, cng c nhng tiu thuyt cu trc lng lo, lp

ghp, kt thc m. Song nhng tiu thuyt tun th ct truyn truyn thng l
nhng ct truyn da trn thi php hin i. Ct truyn vn ng thay i
trong s pht trin ca th loi. V on kt ca tiu thuyt, c m hnh kt
thc c hu, cc vn c gii quyt mt cch hon tt, trn vn. C on
kt vi kiu kt thc b ng, khng hon kt. Tt c cc dng thc trn u
nhm phn tch, l gii nhng vn phc tp v b n ca con ngi, cuc
sng ng i. Ct truyn tiu thuyt t nhng nm i mi n nay, mt
mt vn k tha v pht trin nhng c trng ca ct truyn truyn thng,
mt khc tip cn vi tiu thuyt hin i th gii nhng nt tinh tu.
Ngh thut ng hin, k thut c thoi ni tm, dng thc, lp ghp, s
dng huyn thoi, ngh thut gin cch, a ging iu l nhng vn cn
mi m trong vn xui Vit Nam c tiu thuyt vn dng, bin ho mt
cch linh hot v uyn chuyn trn tinh thn dn tc hin i.
Trong i ng nhng ngi vit tiu thuyt c khng t tc gi c
gng i mi t duy tiu thuyt, tm mt hng i mi trong sng to th loi:
Ma Vn Khng, L Vn Tho, Nguyn Tr Hun, Nguyn Xun Khnh, Bo
Ninh, T Duy Anh, Nguyn Bnh Phng, Nguyn Vit H, H Anh Thi, V
Th Ho... Nhng cy bt k trn c gng cch tn trong sng to vi
nhng tiu thuyt c ct truyn lng lo, m h, co gin, kh tm tt, kh k
li. Cu trc tc phm c lp ghp, chp ni t nhng mnh vn ca hin
thc. Tiu thuyt khng to ra nhng tnh hung kch hoc li k chuyn c
trc, c sau m cc yu t s kin, tnh tit nhn vt c trin khai theo
mch vn ng ca cm xc, suy ngh. Tiu thuyt va l ting ni ca
thc, va l ting ni ca tim thc, ca gic m, th hin ci hin ti ang
vn ng, bin chuyn, khng khp kn (Thin s - Phm Th Hoi, Thot k
thu - Nguyn Bnh Phng, Cn ging - L Vn Tho).

Lun vn thc s Vn hc

20

Trn Th Thu Hng

Xu hng lp ghp lin vn bn l mt trong nhng yu t khng th

khng k n ca thi php ct truyn tiu thuyt hin i. Tiu thuyt c
vit mt cch t nhin, khng b rng buc bi thi php truyn thng. Tiu
thuyt hnh thnh bng cch lp ghp, to dng cc mnh ct truyn, cc
mnh tm trng khng theo trnh t thi gian m ngn ngang, o ngc theo
ca tc gi, to ra truyn trong truyn. Nhng tnh hung, cnh ng,
bin c nh khng quan h, lin i c xch li gn nhau. Cng vi s lp
ghp l s di chuyn cc im nhn, l t duy ngh thut trong s qui c
va cht ch, va co gin ca cu trc th loi (Ci ngi rung chung tn
th - H Anh Thi, Ni bun chin tranh - Bo Ninh, i tm nhn vt - T
Duy Anh)...
C th xem Ngc dng nc l ca Ma Vn Khng l sng to ca
ngh thut lp ghp. L mt nh vn di do nng lc sng to, mi mt
tiu thuyt, Ma Vn Khng u c gng lm mi bt php. Vi tiu thuyt
Ngc dng nc l, Ma Vn Khng bc bch: Ti thc hin mt bt
php phng tng hn, to iu kin cho ngu hng, ci t nhin ca i
thng v th gii tm linh, ci thc ca tm trng con ngi a vo nhng
trang vit nhn ngoi tng nh x b, lng lo(2). Mt trong nhng mch
chnh ca tiu thuyt l mi tnh ghnh thc, trc tr ca Khim v Hoan.
Xoay quanh cuc i ca hai nhn vt l nhng vn ca o c nhn sinh
c vit mt cch y ngu hng sng to, an xen ti tnh gia h v thc,
gic m v hin ti, thc v tim thc, hin thc v lng mn, ngi ca v
ph phn to nn hiu qu ngh thut ca tiu thuyt. S thm nhp cc th
loi khc vo tiu thuyt cng l mt nhn t lm co gin ct truyn. Tiu
thuyt c th cha trong chnh n: nht k, chuyn k, th, th t, tham lun
khoa hc... huyn thoi, in tch, c tch. Nhng hnh thc vn bn trong
vn bn gp phn to thnh nhng ting ni khc nhau trong tiu thuyt, ni

Lun vn thc s Vn hc

21

Trn Th Thu Hng

rng cu trc th loi, m rng trng nhn (Li nguyn hai trm nm Khi
V, Ngi i vng Nguyn Bnh Phng, Ngc dng nc l Ma Vn
Khng, C hi ca Cha Nguyn Vit H, Cn ging L Vn Tho,
Ngi sng M Chu Din...
Nh vy kt cu ct truyn tiu thuyt Vit Nam hin i khng bin
mt m co gin theo cu trc ca tng tc phm c th, mi ch th nh vn
c th sng to ra n bng nhiu cch thc, kiu dng m mc ch cui cng
l th hin ngh thut mt cch c hiu qu.
Trong nhng cch tn v hnh thc ca tiu thuyt th ngh thut xy
dng nhn vt cng c nhng i mi ng k. Trong tiu thuyt ni ring v
trong vn hc ni chung, nhn vt l linh hn ca tc phm, l ni tp chung
nht quan nim, t tng, cch nhn ca nh vn v con ngi v cuc i. Do
vy quan nim ngh thut v con ngi l yu t chi phi cc yu t khc ca
ngh thut th hin, gn vi i sng vn hc ca mi mt giai on lch s.
Do s chi phi ca quy lut chin tranh, c im thi php ca giai
on 1945-1975 cng chi phi cch nhn v con ngi giai on ny. Con
ngi trong giai on cch mng v khng chin l con ngi sng vi cng
ng, x thn v ngha ln, tm thy ngha cuc i trong s gn b vi
cng ng. Con ngi quen sng gia m ng, ho mnh vi tp th t c
dp i din vi bn thn, sng vi chnh mnh: Con ngi c nhn trong s
ton din, a chiu v thm ch l a s.
Con ngi trong tiu thuyt c m t l nhng biu tng i nghch
m thng nht: thin thn c qu, rng phng rn rt, cao qu thp
hn Song, cc nh tiu thuyt lun gi gm nim tin i vi cuc sng qua
nhng hnh tng ngh thut. Con ngi lun vn ln chim lnh nhng gi
tr mun i ca ci Chn, ci Thin, ci M. Nh vn khng m t theo xu
hng l tng ho nh giai on trc m khc ho chn dung con ngi

Lun vn thc s Vn hc

22

Trn Th Thu Hng

chn tht v sng ng hn, l kiu con ngi ny (ch ca hghen) m

ta c th bt gp trong cuc sng hin thc.
Nh vn quan tm m t ni nim tm s, nhng bt hnh, bi kch,
nhng hnh phc ngt ngo trong c nhn con ngi, trong mt bi cnh
khng gian thu hp. Chnh hin thc cuc sng phong ph, bn b, phc tp
thc s tr thnh mt mnh t mu m ti nng ca cc nh vn c
tho sc khai hoang. T duy c ci tri, cc nh vn c quyn t do
sng to, khng ch ca ngi nhng chin cng chi li, nhng vng nguyt
qu lung linh, m cn cm nhn c mt tri ca tm hun chng, gc ti
ca vinh quang, chin thng. Nhng bi kch ca s phn c nhn con ngi
c hin ln y m nh qua nhng trang vn ca nh vn Chu Lai (n my
d vng), Bo Ninh (Ni bun chin tranh) Nhng cm hng v con ngi
v thn phn ca c nhn l u mi quan tm ca cc nh tiu thuyt.
i su vo phn nh thn phn con ngi, tiu thuyt sau nm 1975
bc l cm hng ph phn. Hin thc cuc sng ngn ngang, phc tp vi s
trn ln gia bng ti v nh sng, mu v mu en (Ch Nguyn Khi)
khin cho con ngi cn phi c chnh kin nh gi, nhn nhn, phn tch
mt cch khch quan c cch gii quyt tho ng. Trong sng tc ca Ma
Vn Khng, L Lu, Nguyn Khc Trng, cm hng ph phn c biu
hin qua vic phn nh k thc dng, mu , tha ho nhn cch o c, v
s lng hnh ca ci c, s tn ti mc nhin ca nhng mi th truyn kip
gia cc gia nh, cc dng h ni lng x.
Ph phn ph nhn cc xu, ci c trn tinh thn nhn bn nhn vn, cc
tc gi nh mun gi ti ngi c mt thng ip: hy thc tnh nhn tnh
con ngi!. Khng h n trnh hin thc, tri li cc nh tiu thuyt lun lun
i din v sn ui hin thc, sng to nhng hnh tng ngh thut bng c
ti nng, trch nhim v lng tm ca ngi cm bt chn chnh.

Lun vn thc s Vn hc

23

Trn Th Thu Hng

Chim nghim suy t v qu kh cng l nhng cm hng ni bt

trong tiu thuyt thi k i mi. Tuy vy, hi c khng phi nui tic hay
o xi qu kh m nhn thng vo , vn ti l sng tt p hn trong
hin ti v tng lai. V d vit v hin ti hay qu kh, cc tc phm u gi
gm hon cnh tm kim chnh mnh. Nh vy, mch chnh ca tiu thuyt
t cao tro i mi vn xui tr i din t nhng trn tr, bc xc v con
ngi trong nim khao kht tc ng vo x hi, thay i hon cnh sng
c c mt bng vn ho cao hn, iu kin vt cht tt hn cho s pht
trin tnh ngi lnh mnh.
Vn hc thi i mi l giai on chuyn bin t t duy s thi sang t
duy tiu thuyt, t cm hng lch s dn tc sang cm hng th s i t.
Tiu thuyt pht huy c kh nng tip cn v phn nh hin thc, con
ngi trong giai on mi mt cch nhanh nhy v sc bn. S phn con
ngi tr thnh mi quan tm hng u ca nh vn th hin ci nhn dn ch
i vi s phc tp ca c tnh ngi. Nhiu cun tiu thuyt hng ti
miu t s phn nhng con ngi bnh thng vi nhng bi kch ca i h.
Bi kch gia kht vng v thc trng, gia ci mun vn ln v ci km hm,
gia thanh lc v tha ho, gia nhn bn v phi nhn bn.
bt k thi i no con ngi cng l trung tm ca vn hc nhng
phi tri qua qu trnh lch s con ngi c nhn mi ra i. Quan nim con
ngi c nhn trong vn hc l s nhn nhn gi tr t thn ca con ngi, l
thc ca con ngi v ci ti, l cch nhn thc con ngi nh mt thc th
ring t. Cc tc gi tiu thuyt nhn nhn con ngi nh mt c th bnh
thng trong nhng mi trng i sng bnh thng. Nhn vt trong tiu
thuyt l nhng con ngi vi trm ngn mnh i khc nhau y nhng vt
dp xo trn thn th trong tm hn: Cn ging (L Vn Tho), Cnh ng
lu lc (Hong nh Quang), Tm vn phng dao (Mc Can), Dng sng ma

Lun vn thc s Vn hc

24

Trn Th Thu Hng

(o Thng). Tiu thuyt Vit Nam t sau i mi khng ch i su vo thn

phn con ngi m cn cp ti kht vng sng, v hnh phc c nhn, v
tnh yu i la. Cc tc gi khai thc con ngi t nhin trc nhu cu
ca hnh phc i thng, ca cuc sng ring t. Khi con ngi tr v vi
cuc sng i thng, trong hng lot tc phm ca L Lu, Ma Vn Khng,
Chu Lai, Nguyn Khc Trng, D Ngn, Nguyn Bc Sn, Dng Hng...
th hin c s gn b gia s nghip chung vi hnh phc ring, gia
con ngi c nhn v con ngi x hi.
Cc cy bt tiu thuyt t sau i mi c thc i su vo th gii
ni tm khm ph chiu su tm linh nhm nhn din hnh nh con ngi
ch thc. S xut hin con ngi tm linh biu hin s i mi trong quan
nim ngh thut v con ngi ca vn hc. Tiu thuyt bt u tip cn vi
th gii ng sau th gii hin thc, l th gii tm linh, v thc, tim
thc, gic m. Cc nh vn c gng thot ra khi kiu phn nh hin
thc c hiu mt cch thng tc ca tiu thuyt trc y. Vi quan nim
ngh thut mi, h c thc thay i hnh thc biu t. Ngi bt nh vn
khi su vo ci tm linh, v thc ca con ngi, khai thc con ngi bn
trong con ngi (Chim n bay Nguyn Tr Hun, Gc tm ti cui cng
Khut Quang Thy, n my d vng Chu Lai, Ngi i vng Nguyn Bnh
Phng, Ngc dng nc l - Ma Vn Khng, Ci ngi rung chung tn
th H Anh Thi...
giai on lch s mi, ngi vit c nhng chuyn hng trong nhn
thc, t duy v bn th con ngi. Cc nh tiu thuyt Vit Nam ph v
ci nhn n phin, tnh ti to ra mt ci nhn phc tp hn, a din hn
v v th su sc hn v con ngi.
Con ngi xut hin trong hng lot cc tiu thuyt l con ngi trn
th vi tt c cht ngi t nhin ca n: nh sng v bng ti, cao c v thp

Lun vn thc s Vn hc

25

Trn Th Thu Hng

hn, thc v v thc. Th gii bn trong y b n v phc tp ca con

ngi chu s chi phi ca hai lc lng va i lp va ho ng, va chi
b li va chung sng vi nhau, bi: Con ngi khng bao gi trng kht vi
chnh n (Bakhtin). Con ngi gc ng hay ng dy cng chnh t trng
thi lng ho trong tnh cch.
Thc ra loi nhn vt ny t n nh cao thnh tu vi nhn vt
Th trong tiu thuyt Sng mn ca Nam Cao. Nhn vt ca ng lun sng
trong s ging x ni tm, t ln n, t kt ti mnh, l nhn vt t nhn thc
v mnh. Tri qua mt thi gian di n nhng nm gn y, cm hng t
nhn thc vi nhng nhn vt lng ho c khi dy mnh m trong nhiu
cun tiu thuyt. c bit vi nhn vt Si (Thi xa vng L Lu), Khim
(Ngc dng nc l - Ma Vn Khng), Kin (Ni bun chin tranh Bo
Ninh), Lo Kh (T Duy Anh), Khoi (Tin bit nhng ngy bun Trung
Trung nh)... l nhng mu ngi ng trc s th thch v la chn trn
cc cc i lp nhn v mnh thnh cng hay tht bi trong dng chy ca
cuc i.
Tiu thuyt thi k i mi cn bin chuyn c v ti, cm hng,
ging iu. Trc nm 1975, cm hng ch o l cm hng s thi mang
ging iu gi ca, ngng vng, thnh knh (ph hp vi ti phn nh),
bi vy ngn ng trang trng v thanh cao. Vn hc sau 1975 khi su vo
mng ti i t. Tnh yu, hnh phc, gia nh, s phn con ngi sau
chin tranh l nhng im ta hin thc nh vn t ra vn o c, th
s, v th ngn ng c v th rp, mc mc, mang hi th nng ca cuc
sng. Hin thc phn tp, a oan, a s, con ngi phc tp, i thay, mo
m v nhn cch n o i vo trong vn hc. giai on b su, khi vit v
nhng ti c, vn xui sau nm 1975 c xu hng ph v khun kh
ti. Vit v ngi lnh v cuc chin tranh qua, vn hc bt i phn l

Lun vn thc s Vn hc

26

Trn Th Thu Hng

tng, phng i, em vo nhng trn tr khc khoi, nh gi li n bng

nhiu thang bc gi tr khc nhau. T s cch tn , c th thy rng vn hc
sau nm 1975 c s phong ph, a dng ti, o su vo ti i t mi
m v i mi trong cch khai thc ti c. Vng t y nhng vn nhc
nhi ca cuc sng, th s nhn sinh. l vn s phn, vai tr trch
nhim ca mi con ngi trong cuc sng hm nay.
S thay i quan nim ngh thut ca vn hc thi k i mi chi
phi cch kin to khng gian v thi gian trong tc phm. V th ta c th
thy tiu thuyt sau nm 1975 xut hin nhiu dng thc, m hnh khng gian
v thi gian khc nhau. S i mi hnh thc ngh thut lun lun gn lin
vi s cch tn cu trc khng gian thi gian. Nu vn hc giai on trc
ch yu l khng gian thi gian mt chiu theo tuyn tnh lch s - s kin
th sau nm 1975, thi gian c t chc mt cch a tuyn, nhiu chiu.
Thi gian chuyn i lin tc theo s pht trin ca thi gian tm trng. S
an sen ng hin gia qu kh - hin ti tng lai l xu hng ch yu ca
tiu thuyt thi k i mi. C th thy r iu ny qua n my d vng ca
Chu Lai, Thn phn tnh yu ca Bo Ninh, Bn khng chng ca Dng
Hng, Mnh t lm ngi nhiu ma ca Nguyn Khc Trng Khng
gian tiu thuyt sau i mi cng l khng gian a chiu: C khng gian lch
s - s kin, khng gian tm tng, khng gian np gp thc v s th
hin khng gian v thi gian ngh thut bin i mnh m hn trc.
Khng gian c miu t l khng gian s thi rng ln mang tnh cht cng
ng m l khng gian i thng gn lin vi sinh hot i t c nhn. l
khng gian hp, khng gian gia nh ni bn cht cc mi quan h mu thun,
xung t bc l mt cch r nt. V trong dng thc khng gian ny, tnh
cch tm l nhn vt s c nh vn phn tch, l gii, m s mt cch t m,

Lun vn thc s Vn hc

27

Trn Th Thu Hng

chi tit. Sng tc ca L Lu, Chu Lai, Ma Vn Khng l nhng minh chng
cho iu ny.
Tm li, bc tranh tiu thuyt Vit Nam thi k i mi a din, nhiu
mu sc vi nhng cch tn c v ni dung t tng ln hnh thc ngh thut.
c bit t nm 1986 vn chng c quan tm nhiu hn vo nhng cch
tn ngh thut. iu ny nh du mt bc pht trin mi ca vn hc, to
nn bc t ph ln trong dng chy ca tiu thuyt ng i. Trong l
trnh cch tn y Ma Vn Khng khng ch t ho l nh vn c ng gp
ng k m ng cn l mt cy bt sng to ca nn vn hc Vit Nam thi k
i mi. Cng vi s chuyn bin ca bc tranh chung v tiu thuyt sau nm
1975, sng tc ca Ma Vn Khng i su khm ph nhng vn i t,
th s v gi tr truyn thng trong x hi hin i. Mi tc phm nh mt
lun m nh vn rt ra c qua tri nghim cuc i. Nhng lun y
lm trn tr bao tri tim bn c ngy hm nay. Vi cch th hin ring Ma
Vn khng to c phng nn khng gian thi gian ngh thut lm
ni bt nhng t tng, nhng bn khon, trn tr y.
1.3 Ma Vn Khng - mt tc gi tiu biu ca tiu thuyt Vit Nam
hin i
Nh vn Ma Vn Khng tn tht l inh Trng on sinh ngy
1/12/1936 ti phng Kim Lin, qun ng a (nay l qun Ba nh) - H
Ni. ng sinh ra v ln t lng ven thnh ng Lm vng t chn lm tay
bn, ngho kh v lam l thch hp vi vic th rau mung b. Ni y rung
t t i nn dn trong lng ch cn cch kim sng bng my ngh vt nh
nhum vi, ct tc do, vi ngi bun bn lt vt. Sau khi tt nghip i hc
s phm H Ni, ng xung phong ln Ty Bc i theo ting gi ca an c,
Pa ven corsaghin... xung phong i n nhng vng kh khn ca t nc, i
nh vin n thng u. Hn hai mi nm sng v lm vic vng min

Lun vn thc s Vn hc

28

Trn Th Thu Hng

ni y, ng c gng ha nhp vi mi trng mi, gn b v lm vic ht

kh nng v coi y l qu hng th hai ca mnh. Ci tn Ma Vn Khng
va l tn gi hng ngy, dng trong cc giy t, va l bt danh ni ln s
gn b v tnh yu ca tc gi i vi min t ny. Nhiu ngi ngh ng
l ngi dn tc nhng ng cho bit thc cht Khng l b danh. Mt ln b
m nng, c ng Nho Ch tch huyn tn tnh chm sc nh mt ngi
anh, mt ngi cha, ch thn ng Nho cng i tm thy thuc cu cha.
Thot trn m ng quyt nh kt ngha anh em. Ci tn inh Trng
on c ly h Ma v ghp li thnh Ma Vn Khng t lng bit n
ngi cu mnh. Hn hai mi hai nm cng tc min ni (T 1954 n
1976) l qung i tr trung, si ni nht ca ng. Nh mt ngi cn b thc
th, ng trc tip tham gia, tri qua nhng t tiu ph, i lm thu, xy dng
hp tc x, dy hc, lm th k, lm bo, nh vn... ng gp cng sc
khng nh cho ng bo min ni trong giai on gian kh nht. C th thy
thi trai tr ca nh vn l s dn thn say m ho hc vi tm trng phi
phi ca tui tr vng sn cc khi l chin s qun i, lc l ng gio, anh
cn b, nh bo, i nh mt vin n thng u vo i bt chp mi gian
kh him nguy. V cng chnh s si ni nhit tnh, say m lm vic y m
nh vn tch ly c nhiu t liu qu gi.
L chng trai H thnh chnh hiu, nhng Ma Vn Khng c mt thi
gian kh di sng min ni Ty Bc. Sut 20 nm gn b vi mnh t Ty
Bc, Ma Vn Khng qa hiu li sng, phong tc ca ng bo cc dn tc
thiu s. Bt danh Ma Vn Khng phn no ni ln tnh yu ng dnh cho
vng t giu tnh ngha y. ng tng bc bch: sng cng ng bo dn
tc, ti thm dn lch s au n, trm lun, kh i cng kht vng mnh lit
v sc mnh tim n mun vn ln t gii phng ra khi mi rng buc p
bc ca h. Trong cuc u tranh quyt lit c nhng bi kch, nhng lm

Lun vn thc s Vn hc

29

Trn Th Thu Hng

lc ca c mt i ngi, ca c mt cng ng [11, tr. 414]. Nhng nm

thng ba cng ca nh vn vi ng bo dn tc cung cp cht liu ng
vit ln hng lot truyn ngn v tiu thuyt v ti min ni nh: ng bc
trng hoa xo, Vng bin i, Gp g La Pan Tn Ngi c bit n ng
nh mt nh vn chuyn vit v min ni, thm ch khng t ngi inh ninh,
Ma Vn Khng l nh vn dn tc t ngi.
Chnh s gn b rut tht vi min ni nh vy khin nhiu ngi
ng rng sau khi chuyn cng tc v H Ni, Ma Vn Khng kh c th ho
nhp vo cuc sng ni thnh th. Bn thn nh vn cng phi tha nhn, phi
mt n dm su nm ng mi lm quen c vi lp ngn ng mi v to
lp c cm xc mi [12, tr. 415]. Bt u t tiu thuyt Ma ma h, ri
n Ma l rng trong vn, m ci khng c giy gi th v hng lot
truyn ngn, Ma Vn Khng dn khng nh mnh mt ti mi ti
v cuc sng th.
Nh vy nhn mt cch tng qut, qu trnh sng tc ca Ma Vn
Khng chia lm hai giai on: Giai on trc ch yu vit v cuc sng,
phong tc ca ngi dn min ni; giai on sau vit v nhng a oan, phc
tp ca i sng th thnh thi hu chin. Cng vi s thay i v ti sng
tc, Ma Vn Khng cng c nhng thay i ng k, nhng bc t ph v
t duy ngh thut. Nu nh nhng trang vit ca Ma Vn Khng trc nhng
thp k 80 th hin ci nhn mang hi hng s thi th giai on sau
chuyn sang ci nhn th s v sc xo. Cuc sng hin ln trong tc phm
ca ng gi y khng cn n tuyn m a tuyn, nhiu chiu ci xu xen
ln ci tt, ma qu chen ln vi thn thnh. ng quan tm n thn phn con
ngi trong nhiu quan h, nhiu hon cnh khc nhau v c gng th hin
con ngi mt cch y nht trong tnh a dng, ton vn nh n vn c

Lun vn thc s Vn hc

30

Trn Th Thu Hng

C th thy, ch yu cc sng tc ca Ma Vn Khng v cuc sng

th nm trong dng chy ca vn hc thi k i mi. Cuc sng ng thi
ni th din ra vi mt tc nhanh n chng mt v y bin ng, v
c hai pha tch cc v tiu cc. X hi Vit Nam ang ng trc mt cuc
chuyn giao lch s vi nhng bc m d di v tnh cch con ngi ang
tri qua nhng bc ngot, nhng thng trm ca s phn. Hin thc phong
ph nhng li c phn phc tp. lm th no theo kp nhng bc chuyn
ln lao ? Lm th no nm bt c mi kha cnh ca cuc sng v lt
t n tn cng bn cht cuc sng y? l thch thc i vi tt c cc
nh vn, k c cc nh vn lun gn mnh vi th. Thch thc cn ln
hn i vi nhng nh vn c thi gian lu di sng xa ni ph phng,
th nh Ma Vn Khng. Nhng Ma Vn Khng bng ngi bt nhy cm ca
mnh cng cc nh vn khc nh Nguyn Minh Chu, Nguyn Khi... thi
vo vn hc Vit Nam thi k i mi mt lung sinh kh mi. Nh nghin
cu L Nguyn khng nh: Trc khi ln sng i mi dng ln mnh
m trong i sng tinh thn dn tc, trong nhng iu kin cc k kh khn
ca t nc, sng tc ca Nguyn Minh Chu, Ma Vn Khng, L Lu,
Nguyn Mnh Tun t ln nhit tnh chn l, ha hn kh nng t i
mi ca nn vn hc Vit Nam, khi n sng phng vi qu kh, bt chp mi
th lc ngn cn ( Nguyn Minh Chu Con ngi v tc phm).
Vit vn cng l mt s lao ng, mt s lao ng ngh thut chn
chnh. N ch dung np nhng ngi lao ng tht s nghim tc v say m
vi ngh. Trc c ti nng ngh thut ln tm vc t tng ln lao, th s
cn mn, say m, mi chnh l b quyt Ma Vn Khng cng nh tt c
nhng nh vn chn chnh khc c th bm tr, khng nh tn tui v
thnh danh vi i.

Lun vn thc s Vn hc

31

Trn Th Thu Hng

Ma Vn Khng, ta nhn thy s cn mn v nghim tc trong lao

ng sng to ngh thut. Khng phi ngu nhin khi nhng trang vit v
ng bo min bin i ca Ma Vn Khng c mt cht men ring say lng
ngi. Khng phi ngu nhin khi c Gi rng, ng bc trng hoa xe,
Vng bin i nhiu ngi lm tng l sng tc ca mt cy bt min
ni ch thc. S nhm ln y khng ch n t bt danh m sc dn tc, m
quan trng hn, bt ngun t b rng v chiu su ca nhng vn sng, s
hiu bit v vng t v con ngi ni y m nh vn ph din trong tc
phm ca mnh. l kt qu ca hng chc nm tri hm h, lng l kim
tm, lng l ghi chp, nh li nh vn, trong bi Vit tiu thuyt l c mt
cuc i sn h d, trc tip th l:
..Ngy thng tri qua, v bt tay vo cng vic chun b tht m
thm, nhn ni: su tm ti liu. May mn, lc ny, lch s a l nhn vn
y vn cn gi nguyn nt v thi s ca n. N l mt bo tng cn lu gi
y hin vt, s kin, con ngi. Tnh hnh kch thch ti hm h, lng
l tm kim, lng l ghi chp. C my chc nm, s tay y kn cc s vic
lm c s cho cht liu vn hc sau ny [ tr.217]
Vit vn khng phi l vic ty hng hay mt cuc do chi m l
s cn mn v nghim tc trong ngh thut sng to. Do , Ma Vn Khng
lun trn tr khng ngng v bn thn ngh vit. Khng ch nhn thc v
cuc sng, mi tc phm vn hc cn l kt qu s eo ui theo cch ring
ca nh vn v chnh con ngi v cng vic ca mnh. Ma Vn Khng, trong
sut cuc i cm bt, hnh thnh cho mnh mt h thng quan im ring
v ngh vit, v sng to ngh thut, m c th l nhng suy ngh v nhng
th loi vn chng ng chuyn ch, s trng: Truyn ngn, tiu thuyt v
hi k.

Lun vn thc s Vn hc

32

Trn Th Thu Hng

thi k u ca qu trnh sng tc, cc tiu thuyt s thi nh: ng

bc trng hoa se v Vng bin i u khai thc nhng mng ti c tn
ca vn hc cch mng. Vit v hin thc hon kt, ci qu kh mt i
khng tr li, tiu thuyt s thi Ma Vn Khng c khi ngun t bi cnh
lch s v i ho hng ca dn tc min ni. Va ghi nhn hin thc ln lao,
va phi th hin c ci ring ca cuc sng v con ngi ni y. Bi th,
c hai tiu thuyt vn c nt ring trong dng chung ca vn hc cch mng.
Cng vi s chuyn bin ln ca t nc, cuc sng ca nh vn cng
c thay i ln gp phn to nn s chuyn bin trong sng tc ca ng. Nm
1976, nh vn c chuyn cng tc t min ni v H Ni. Sau hai mi hai
nm sng lm vic, gn b mt thit vi ni rng, con ngi min ni - qu
hng th hai, ng c tr v ni mnh sinh ra - Th H Ni. Nh vn
tm s: Ch bao gi ti ngh s vit v H Ni, d qu qun mnh l y. Hai
mi hai nm min ni, hu nh tuyt vng c chuyn vng v xui.
Khi bc chn tr li ni chn rau ct rn th mi vt hon ton mi m,
xa l. Con ngi hon ton i khc. ng phi lm quen dn vi tt c
nhng ci mi t lp t ng ca tng lp th dn, li sng, hnh x, s vic
ang din ra thng nht. Nhng nh vn nhanh chng nhp cuc, gt hi
c nhiu thnh cng vi mt lot truyn ngn, tiu thuyt nng hi tnh
thi s, o su mi ngc ngch trong mi con ngi, trong quan h ng
nghip, gia nh cha m con ci, anh em, lng xm... Nhng mu thun trong
cc mi quan h c lt tung ln l ra bn cht bin d, mo m ca con
ngi trong thi bui kinh t th trng. Bn cnh , s tng tri, dy dn c
v kinh nghim sng, bn lnh ln s vng tri iu luyn v tay ngh, s
khng ngng hc hi rn luyn, thc t tm ti nghin cu gp phn lm
cho ngi bt ca nh vn ngy cng sc bn, c s bt ph ln ca chnh
mnh gp phn to nn s chuyn bin ca c giai on vn hc nh li bc

Lun vn thc s Vn hc

33

Trn Th Thu Hng

bch ca ng: Theo ti, vit vn l mt cng vic ln, mt vic cc kh. Vn
chng phi lm c vic khi ngun nhng cm xc ca ngi c v
trng thi nhn th. T nhin v su sc l hai c tnh quan trng nht ca
tc phm. Nh vn c ti l ti trn hai phng din: trnh t tng thm
m v s dng ngn ng. Sau ti nng cn c s tng tri, nu mun tr thnh
nh vn thc s. Phi khm phc bn lnh v ti nng ca Ma Vn Khng bi
ng nhanh chng ha nhp c vi thi cuc, nm bt c tnh hnh t
nc ang chuyn i v nhanh chng a nhng vn thi s nng hi y
vo trong tc phm ca mnh. T vng rng ni yn bnh, cuc sng con
ngi hin ha theo t nhin, khng bon chen, lng gt, mu m, him c,
nay tr li chn th trong thi bui mi y ry thi h tt xu nn ng
thy chng tai gai mt khin ng phi lt xi, ln tung ht ln. Qa ng
nh vy, i vi nhng nh vn c tm huyt vi ngh, c lng nhn vn,
nhn o, lun thy mnh phi c trch nhim i vi con ngi, vi cng
ng x hi nh ng th khng th khoanh tay ng nhn. Bn b ng vn a
rng: cun sch no anh cng phi li ra cho c t nht mt k th
nh. Tuy nhin c c nhng tc phm dm nh thng, nh mnh
vo s tht cuc sng nh ng khng nhiu, khng phi ai cng lm c.
Mt thi i ho hng trong vn hc, trong lch s vn hc i qua, sau
nm 1975, mt hi hng mi ni ln trong vn hc. Khng th vui mi
vi chin thng, n mi chuyn chin trn v vang, vn hc tr v ci thng
nht ca i ngi. Cng vi s thay i a bn sng tc, Ma Vn Khng l
mt trong s cc nh vn nh Nguyn Minh Chu, Nguyn Mnh Tun,
Nguyn Khi n trc tinh thn i mi, c s vn ng trong t duy
ngh thut v bt php th hin. Sau nhiu nm gn b vi ti min ni,
la chn im ri cho ngi bt v ti thnh th l biu hin u tin trong
s i mi t duy ngh thut ca nh vn. Nu nh giai on tiu thuyt s

Lun vn thc s Vn hc

34

Trn Th Thu Hng

thi, hin thc c miu t l cuc sng hon kt, ngng ng nhng gi
tr khng th bin gii li, th tiu thuyt th s i t, hin thc l cuc
sng phc tp, vi nhng gi tr khng ngng c sp xp, bin gii li.
Cuc sng th thnh bon chen ko con ngi vo gung quay ca n, lm cho
con ngi thoi ha chng mt, l nt chung tm thy trong cc tiu thuyt
nh: Ma l rng trong vn, m ci khng c giy gi th. Vit v
cuc sng thnh th trong s i mi mnh m ca t nc sau chin tranh,
Ma Vn Khng nhn ra bao nhiu ci xu xa, ci bng hoi ang gm nhm
tm hn con ngi, ph hoi nhng gi tr o c tt p. N nh l cn gi
thi tung tt c nhng g thing ling trong mnh vn gia nh ( Ma l rng
trong vn ), n lm bng hoi tnh thy tr, lm m i nhn cch ca ngi
thy ( m ci khng c giy gi th ), lm cho s phn nh nhoi c Ci
ct gia mnh i. S tha ha lan rng t mt con bao quanh thnh
ph, i vo trong tng ng ngch gia nh, len chn vo c ngi trng ni
m mm nhn cch ngi bt ca nh vn sc so mi khut khc ca cuc
sng vi nhng vn nng hi: Vn nhn cch ca con ngi, vn
mi quan h ca con ngi, vn gi gn, bo v nhng gi tr chn chnh
ca cuc sng con ngi.
Hnh trnh ngh thut ca Ma Vn Khng l hnh trnh ca mt cy bt
lun c thc o su, i mi. i vi tiu thuyt l hnh trnh lm mi th
loi, a nh vn tr thnh mt cy bt tiu thuyt lc lng trong nn tiu
thuyt hin i. Xc nh c s vn ng, bin chuyn trn con ng ngh
thut ca nh vn Ma Vn Khng, l xc nh s chi phi ca n trn cc cp
nghin cu. Trong , thi gian v khng gian ngh thut l mt bnh din
quan trng, c tnh hu dng cao, thng qua m s thay i trong ton b
th gii ngh thut ca nh vn c biu hin r nt nht.

Lun vn thc s Vn hc

35

Trn Th Thu Hng

CHNG 2: KHNG GIAN NGH THUT TRONG TIU

THUYT CA MA VN KHNG THI K I MI
2.1 Gii thuyt v khng gian ngh thut
Khng gian ngh thut l hnh thc tn ti ca th gii ngh thut,
khng c hnh tng ngh thut no ngoi khng gian, khng c nhn vt no
tn ti m khng trong mt nn cnh . Ngi k chuyn lun phi tm cho
mnh mt im nhn m t s vt, s kin. Khng th ng nht khng
gian trong ngh thut vi khng gian a l hay khng gian vt l v khng
gian trong tc phm ngh thut l mt sn phm sng to ca ngi ngh s
nhm biu hin con ngi v th hin mt quan nim nht nh v cuc sng.
Trong tc phm, ngi ta thng bt gp s m t con ng, cn nh, dng
sng Nhng bn cht ca nhng s vt y cha phi l khng gian mang
tnh ngh thut. Chng c xem l khng gian mang tnh ngh thut trong
chng mc biu hin m hnh th gii ca con ngi. Chng hn, o Ngang
l mt v tr a l, nhng Qua o Ngang ca B Huyn Thanh Quan th n
li l mt ni phn nh ranh gii gia triu i c v triu i mi, l ni tn
cng ca x ny v l ni bt u ca x khc m vic bc qua n c
ngha o c, chnh tr quan i vi con ngi. V nh vy, n chnh l mt
m hnh khng gian.
mi thi i, mi giai on vn hc c nhiu quan nim ring v con
ngi v th gii, bi vy, m hnh, dng thc khng gian v thi gian ngh
thut mi giai on l khng ging nhau.
Khng gian ngh thut l khng gian mang tnh ch quan biu t
cm nhn ring ca nh vn v con ngi v th gii. Mi mt tc gi c mt
cch xy dng v kin to th gii theo cch ring ca mnh, khng gian ngh
thut rt phong ph v a dng, ty thuc vo s trng cng nh c tnh
sng to ca mi nh vn.

Lun vn thc s Vn hc

36

Trn Th Thu Hng

Ngoi khng gian vt th cn c khng gian tm tng. Nu khng

gian vt th l th gii bn ngoi th khng gian tm tng l khng gian din
ra bn trong tm hn nhn vt. N c tc dng khc su thm th gii bn
trong tm hn con ngi. Gia khng gian tm tng v khng gian vt th
thng c tc ng qua li ln nhau, hoc l khng gian vt th tc ng vo
khng gian tm tng, hoc l khng gian tm tng chi phi khng gian vt
th. Ni nh Nguyn Du th cnh no cnh chng eo su, ngi bun cnh
c vui u bao gi. Qua khng gian tm tng, ngi ta c th hiu r thm
v con ngi, x hi v thi i m nh vn m t trong tc phm.
I.U.M. lotman tng ni: Nhng nguyn tc th hin khng gian nhiu
chiu v hn ca hin thc trong mt khng gian hai chiu v c gii hn ca
mt bc tranh tr thnh ngn ng c th ca n Tnh cht c bit ca s
tri gic th gii, phm cht c bit ca con ngi v kt qu l cc i tng
khng gian nhn thy vo dn n vic tri gic c th cc m hnh ngn
ng [41]. Bi vy, ngoi s hin hu ca khng gian thc c s xut hin
ca khng gian o (khng gian tm linh) mang tnh c l, tng trng
(chng hn trong truyn c tch v vn hc trung i, ta thng thy s xut
hin ca dng thc khng gian ny qua nhng hnh tng ngh thut nh ci
tin, ci tri, ci m ). Trong vn hc ng i, khng gian o xut hin vi
tn s v cng m nt. n my d vng ca Chu Lai, Thot k thy ca
Nguyn Bnh Phng, Thin thn sm hi ca T Duy Anh, Ni bun chin
tranh ca Bo Ninh l nhng v d. iu ny c th l gii mt phn do
cuc sng hin i vi nhng lo toan x b, n hng cc nh vn tm
kim mt th gii ngh thut siu thc. Mt khc, nhu cu m rng hin thc
phn nh tr thnh mt tn hiu hu ch hi thc cc nh tiu thuyt tm kim
mt khng gian c bit khc.

Lun vn thc s Vn hc

37

Trn Th Thu Hng

Khng gian ngh thut trong tc phm mang tnh biu trng v tnh
quan nim. Th vn c nhn khng gian theo con mt siu c th, th hin
khng gian theo ci hiu ch khng theo ci thy. Truyn Kiu ca Nguyn
Du ly bi cnh triu Gia Tnh triu Minh , ngoi khng gian xa xi,
vng Lm Tri, V Tch ca nc Tu. Truyn Lc Vn Tin ca Nguyn
nh Chiu cng mn chuyn Ty Minh ni chuyn i nay. Bi cnh
khng gian (v thi gian) trong truyn thng cch xa ngi c, to ra mt
khong cch xa vi cn thit cho vic th hin gic m v kht vng cng l
cng nh l tng ha nhn vt ca cc nh th trung i.
Trong sng tc vn hc, cc biu tng nh con ng, ng ba, ga
tu u c th l hnh tng khng gian giu ngha. D l khng gian
thn thoi, khng gian s thi, khng gian truyn ngn hay tiu thuyt th
khng gian ngh thut vn l m hnh khng gian ca th gii ngh thut.
Tm li, khng gian l mt trong nhng yu t ngh thut bao gm
khng gian bi cnh, t nhin, tm l. Cng nh thi gian, khng gian ngh
thut l mt trong nhng yu t khng th thiu ca thi php hc. Nghin cu
v yu t khng gian, chng ta c th hnh dung ton b bi cnh x hi, i
su vo tm l nhn vt tm hiu nhng tng ngha khc nhau ca tc phm
vn hc.
2.2. Cc dng thc khng gian ngh thut
2.2.1. Khng gian bi cnh x hi
Trong cun Nhng vn thi php ca truyn, nh nghin cu Nguyn
Thi Ha cho rng: Khng gian bi cnh l mi trng hot ng ca nhn
vt, mt a im c tn ring hay khng c tn ring, trong c c thin
nhin, x hi, con ngi. N l iu kin cn thit cho mi s kin, mi hot
ng, mi phm vi th gii khng th thiu Bi cnh x hi bao gm cuc
sng ca nhng tng lp ngi v c nhn ny vi c nhn khc. C khi l

Lun vn thc s Vn hc

38

Trn Th Thu Hng

nhng tp qun, phong tc, lut l mt a phng, c khi l nhng quan h

c vn gia c nhn ny vi c nhn khc hoc c biu hin c th,
hoc c che giu kn o [16, tr.88-89]. Khng gian x hi trong tiu
thuyt ca Ma Vn Khng c khi l c mt l khng gian rng ca tnh min
ni bin gii Lao Cai hn lon, phc tp, c lc l khng gian thnh th
c thu hp ni trng hc, ni cng s, c quan nh nc Khng gian
x hi gip nh vn th hin con ngi trong nhng mi quan h rng hn.
ng thi qua ngi c cng c th nm bt c khng kh x hi
thi im bt u nn kinh t th trng.
Vn chng l tm gng phn nh hin thc. Nhng vn l hin
thc no, con ngi no s c phn nh trong vn hc. Vit v hin thc
cng thi song mi nh vn u c cch nhn nhn, nh gi v x hi khc
nhau. n vi tiu thuyt ca L Lu, ngi c d dng nhn thy mt
khng gian x hi nng thn ngho kh, lam l, tm ti trong Thi xa vng,
Chuyn lng Cui Phn nh khng gian hin thc nng thn mt thi, L
Lu khi su vo bi kch ca con ngi l nn nhn ca nhng tp qun lc
hu, ng thi nh vn cng ging ln mt thng ip v tng lai: cn phi
xa b nhng h tc x hi tin b, em li gi tr nhn vn cho cuc sng
con ngi. Song n vi Ma Vn Khng, ng miu t khng gian x hi trong
thi k i mi c phn nhy cm hn. Khng gian x hi trong nhng tiu
thuyt ca ng khng phi l s t tng, ngt ngt mt lng qu ngho i,
m l s bon chen, k, tranh ginh quyn li mi lc, mi ni trong
thi bui kinh t th trng. i sng ca nn kinh t th trng lc ny l
mt th thuc th v nng lc v phm hnh con ngi. Con ngi phi ng
trc nhng th thch nghit ng ca cuc sng m cuc u tranh vi chnh
bn thn l cuc u tranh nhiu cam go nht. Th thch ny khng ch din
ra vi i b phn ngi dn m cn din ra ngay trong b my chnh quyn,

Lun vn thc s Vn hc

39

Trn Th Thu Hng

qun l Nh nc. Trc thc t, khng t nhng k c ng v nh nc

giao trch nhim qun l, gip nhn dn tha c hi "c nc bo ",
c khot ca Nh nc, chn p, hnh h nhng ngi dn lng thin, Ma
Vn Khng nhanh chng a hin tng ln tng trang sch ca mnh.
Vi ci nhn sc so v mi m, nh vn nhn hin thc cuc sng tm v
m pht hin nguyn nhn ca s tht au lng, chnh l s bt cp
trong vic la chn cn b ch cht tng c quan, cng s, trng hc. Nh
vn a ra nh sng s u tr ca x hi ta mt thi, l l lch ha trong
vic la chn lnh o. Hn th, Ma Vn Khng cn nhn thu hin thc x
hi by gi. leo ln c v tr, c c chc quyn, khng t ngi
dng th on, k c nhng th on trng trn, b i nht.
Nu nh tiu thuyt trc 1975 thng xy dng m hnh khng gian
ngh thut ph bin l khng gian rng m, lun lun hng ra bn ngoi, vi
s giao thoa, ha hp vi nhng min khng gian khc th trong tiu thuyt
ca Ma Vn Khng ta thy xut hin nhng khng gian nh hp. l khng
gian ca cn phng, ca ngi trng, ca mt khu trung tm vn ha, hay
cng c th l mt khng gian nh ca min ni pha Bc khut xa s n o
ca th. Song trong th gii nh b li cha ng bit bao lp sng
ngm, gi xoy, bi nhng thi k ca con ngi .
`Trong tiu thuyt m ci khng c giy gi th nh vn ti hin
mt khng gian bc bi ca mt ngi trng trung hc s 5 trong mt thng
thi tt nghip trung hc. Ch mt thng m bao nhiu con ngi, cuc i, s
phn, bao tnh cch c bc l. Ch mt thng m i ng nhng ngi
trong nh trng y hin hin mi dng v, trong y c nhng ngi
cn tm huyt vi gio dc nh thy gio T, ng Thng; c nhng k i lt
tr thc, tha ha v nhn cch, lch lc v quan im, l lun lm hoen tm
gng o c ngi thy nh: Dng, Thut v hiu Trng Cm. Xoay

Lun vn thc s Vn hc

40

Trn Th Thu Hng

quanh nhng khun mt mu mc y l nhng khun mt mo m trc

cm d i thng nh: Xuyn, Trnh, Qunh. S tha ha nhn cch ba vy
ly nh trng v x hi. Ma Vn Khng khc ha mt mi quan h ng
nghip ht sc cng thng trong thi bui a s u t li ch c nhn ln
trn ht. Trong mi quan h lun lun din ra mt s cnh tranh khng
lnh mnh. Ngi ta sn sng dng mi th on vt ln trn ngi khc.
Ngi tt v sng c l tng, ham m vi cng vic ch cn l s t v lun
b c lp. C quan on th khng cn c bu khng kh trong sch, nghim
tc hng say lm vic nh n phi vy. Thay vo l khng kh vn c ca
nhng v b bi, nhng thi tc bon chen i ng
Khng gian vn phng trng Trung hc c s s 5: Vn phng
trng Trung hc s 5 ny nh, ln xn khng km g cnh ngoi sn trng
nhng ngy cui nm hc. Ci cnh ngho nn ca n vo nhng ngy ny
hin ln tang thng hn bao gi ht. Ba ci t g, tr mt ci c bng g lim
l cng cp lm ch da cho hai ci t p p, xiu vo, c to nn mt th
ging hng, lm nhim v chia cn bung hn hai chc mt vung lm i,
na trong l ni n ng ca ng Thng, th k vn phng, na ngoi l phng
lm vic, hp hnh tip khch. Lc ny ba bn, ngn ngang trn mt bn
hp, di gm bn ca ng th k vn phng , trn nc t, bn ra tng l
nhng dng ging dy, sch v c, bn rch, cc m hnh ng vt st
so, cng l li bng thng, vt cu lng gy, v bng bp [21, tr. 42].
Cnh phng hp: Ngi ng, ngi ngi ch i phin hp cui
cng trc khi bc vo k thi. Ai cng ku oi bc, ngt ngt. Thut nh ci
may ngoi c rng thng thnh, thi hai chm lng nch en s, ng ca
s sau vn phng, hng gi thi. Ngi son h s th sinh, hai ng qun ta
nhum mu b qun ca ng Thng xe ln tn gn u gi. Thnh t ngy
vo h, bt chp yu cu m phm ca ngh nghip, bin thnh mt

Lun vn thc s Vn hc

41

Trn Th Thu Hng

mancanh cng ngc ph trng cc loi may Php, Nht, Thi Lan mt tn
k nht [21, tr.149].
Khng gian trng thi: Bui sng thing ling y tan thnh sng
khi ngay sau khi trng trng gi hc sinh tp hp d l khai mc, bc l
ton vn tt c cc kha cnh th l nht ca cuc chen ua . Ngi n n dn
ng cng trng. Bi lm m m. Mt tiu i cng an, tay di cui, vai
eo my b m ng nh l cc tiu quanh trng. Mc, ci cng g vn b
hch y, x ln. Ri rc mt ting, chic thanh ngang, bung bn l, ln knh
trn t lm c m hc tr hn chc n ng, n b. Ci cng an rc khn
cp tot tot, cng vi mt ting go tht, ngn cn, da nt. Mc, c nh
cp cho th, m va ng nhm ngay dy, nho vo sn trng, hung tn
cn hn k cp. Bt c h a ngay ra cng th trn ngn vng tng vi
vy bc quanh trng li l nh hng trm bng tr con, ngi ln (). i
chao! Chuyn c nh a bn. Thut gim th 1 ca phng A, khi tt c th
sinh vo lp, cn ang chen chc cng trng, o may cn xc xch.
Tc b. Mt cn r nhon. V li cng bn bi nh mi khi, chn Thut vn
li l i giy bng st so. Leo qua cnh cng, nhy phch xung t,
khng cht ngng ngng v t. Thut c ngang nhin khua ng ci hnh
lang ang im vng trang trng. Lt sau khi T t vn phng bc ra sn,
Thut ng trn bc ging, gi chic phong b nh ng thi ra trc
mt cc th sinh phng A, ci nh sot. C nh l ang bn ct trong cu
chuyn tm pho[21, tr.175- 176]. Tht ng l thi bui trm cp vo n
tn kho bc nh nc. Hung ph phch n c lun l trng c thi c.
C l c nhng on trch trn, ngi c ai cng c th cm nhn ht
sc r rng v s ln xn v b bi trong khng gian x hi c thu nh li
ni trng hc trong tc phm m ci khng c giy gi th. Chng ti
khng phi a ra mt li bn lun no na. Nhng cha ht, khng gian y

Lun vn thc s Vn hc

42

Trn Th Thu Hng

cn l khng gian ca nhng cuc cnh tranh khng lnh mnh, ca s ghen
ght, k.
Vi i ng lnh o ti Trng hc s 5 gm nhng ngi nh Hiu
trng Cm, B th Chi b Dng, B th th u Li v cng an Tun to
nn mt l ct vng chi bp nhng ngi tt nh T, Kha, bc
Thng. L hin thn ca nhng tr thc gi danh, khng c ti nng, o c,
nhng con ngi ny tr thnh bng en ngn cn nhng hoi bo, c vng v
s sng ch thc ca nhng ngi lng thin.
L mt nh gio y nhn cch v ti nng nhng T lun b tr dp v
phi gnh chu bi kch v ti nng v nhn cch vt tri ca mnh. Tht tr
tru sng v lm vic trong mt mi trng vn ha m ti nng ca T l
i tng ca lng ghen ght k v th hn ca nhng k lnh o bt
ti, bt lng. V bo v hc tr, bo v l phi m T b b th tnh y lm
cho iu ng, anh b i x nh mt k th giai cp. Sc khe yu m anh
phi ra trn, ri qun ng tr v vi cng vic ging dy anh vn khng thot
khi ni bt hnh. Anh l nn nhn ca nhng k dt nt, i lt tr thc,
tham quyn c v. Nhng c gng cng hin ca anh trong ging dy li l ci
c chng hnh h, tr dp. L mt ngi thy chn chnh nhng phi sng
v lm vic trong mt mi trng y ry nhng cm by cng vi nhng con
ngi b tha ho v nhn cch, thy gio T lun lun dn vt bi s sa st
ca nhn cch ngi thy nhng vn dnh ht tm lc cho hc sinh. Mc d
lun mang tm s lo lng, bun ti v th cuc, d b dn p vo nhng hon
cnh o le, thy gio T lun gng gi cho trn tm lng mt ngi thy,
lun vt ln tt c nhng toan tnh tm thng gi trn nhn cch trong
sch, lim khit ca mnh.
Trong mi trng dy hc, mt con ngi nh T b tc ot dn,
anh buc thi lm ch nhim, thi vic dy mu cho sinh vin kin tp, khng

Lun vn thc s Vn hc

43

Trn Th Thu Hng

tham gia lp bi dng hc sinh gii, mt chc tng bin tp bo tng ca

cng on, b min nhim vai tr t ph t chuyn mn v t trng cng
on... Giy gii thiu cm tnh ng ca T c n v c gi v 10 nm
nhng khng c n b tc ot mi th, T ch cn l mt ngi
thy gio dy vn, nhng T vn cm thy vui, anh thng ni vi ngi bn
thn ca mnh tn l Kha rng: Ht m cha ht! Kha . Cn gi tr t thn
ca mnh, k no tc ot c? [T,129]. Hnh phc ln lao nht, khng
g snh ni v cn nguyn ca bt hnh i anh, u l ch - ci thin
tnh, thin chc lm ngi ca anh [T,181].
i vi Ma Vn Khng, bn cnh vic ca ngi nhng tr thc c
nng ln thnh kiu mu ca gi tr th ng cn tp trung bc tch nhn cch
ca nhng tr thc b tha ho, t nh mt bn ng ca mnh. Vi nhng cn
b, thy gio, hc sinh trong miu t ca ng phn nhiu b chm trong li
sng lnh nht, thiu tnh ngi, mt cch sng th v v trch nhim vi
chnh t cch bn thn mnh. Ma Vn Khng nhn ra v xt xa tht ln mt
s tht au lng: Hc tr gi ln ln vi lu manh. Cu hc tr Tun - con
trai B th Li cy quyn lc ca b m hn lo, ph bng thy trc mt
bn b. Thy T pht Tun bng mt ci tt th hn ni: i ng t nay khn
kh ri. Bn cnh , c n sinh Trnh vn l mt ngi ngoan ngon, ch v
bnh tt v b b ri, b ngho i tr nn mt nim tin vo cuc sng, tr
nn o , cong cn, chp git tr th i.
Cn nhn vt Thut l mt nhn vt va ng thng va ng trch,
anh b ci li vt cht li ko, dn xa nhng gi tr cao qu ca cuc sng.
Vn l bn thn ca T v Kha, nhng khc vi T v Kha l nhng con
ngi tuy i din vi sng gi vi dp ca cuc i nhng vn gi c tm
hn thanh cao, Thut li ri vo bi kch ca cn lc v k tm thng. Bun
v s thay i ca bn, T vn lun t hi v sao: Vy th t lc no Thut

Lun vn thc s Vn hc

44

Trn Th Thu Hng

cch xa anh? Thut l nn nhn trong s gi di, s li ko ca Cm v

Dng. B Dng v Cm va ra n d d va ngm ngm hnh h, Thut
dn dn b chm trong cuc sng mt nim tin v b li sng bt cn, ngo
mn li ko. Ti nng ca Thut b xung dc bt ngun t s k, mu
chc, s chn p ngng chn ca Cm v Dng. Anh tr nn suy n, tr
thnh mt k ngng ngo khinh bc v c a [21,tr.266], anh lm dng
uy tn ca thy dy gii, lao nh in vo cc lp dy thm, thot ra khi cnh
tng bn [21,tr.256-257], v ch nhm nhm kim tin lm giu gy bao
ting xu n thanh danh nh trnggy ai on cho bao gia nh hc sinh.
[21,tr.273]. Khi b km hm qu mc, Thut nh mt gi tr v ti nng
ca mt ngi thy dy gii v pht in ch trong mt thi gian ngn.
au n thay v tic nui cho Thut, t mt ngi tr thc c bn lnh, c ti
nng, tm huyt vi ngh nghip li tr thnh nn nhn ca th gii bin ng
v quay o.
Cha ht, trong m ci khng c giy gi th Ma Vn Khng cn
cho ngi c thy khng gian ngi trng y ni ln mt hin tng k
quc. Nhng con ngi t hc, km tr tu nh ng Dng li t giao cho
mnh ci quyn dy cch lm ngi cho gio vin v hc sinh. C th ni hin
tng k quc lm ny sinh cho x hi nhng nghch l. Gi y ci xu
ngi ln trn ci tt, ci v vn ha dm p ln ci c vn ha, ci ngu dt
ng tr ti nng. S o ngc ci gi tr lm cho nhng ngi tm
huyt nh Ma Vn Khng dn vt n au n.
Vit v nh trng, thc ra Ma Vn Khng mun cp n mt vn
x hi rng ln hn. Cu chuyn tiu cc trng trung hc s 5 ny,
mang du n v l sn phm ca mt giai on x hi mang nng tnh cht
gio iu, my mc p t, li lm vic chy theo thnh tch gi di trong
cng vic, trong quan h i x gia con ngi vi con ngi. Nhng k nm

Lun vn thc s Vn hc

45

Trn Th Thu Hng

quyn lc t ra khng xng ng vi trnh nhim ca mnh v l nhng k

ti t, khng th chp nhn.
Ma Vn Khng khc ha mt khng gian v cuc sng thnh th c
phn tnh to trong s thay i mnh m ca t nc sau chin tranh vi ci
nhn hin thc. C l cng t s i mi mnh m m nh vn nhn ra
bao nhiu ci xu xa, ci bng hoi, ang gm nhm tm hn con ngi.
Khng gian x hi c nh vn khc ha mt cch chn thc v sng ng
trng hc, cc c quan nh nc. Khng gian ny gip ng th hin con
ngi trong nhng mi quan h rng, ng thi qua gip ngi c c th
nm bt c khng kh thi im bt u nn kinh t th trng.
Cng ging nh khng gian ngi trng ca T, khng gian x hi
Trung tm vn ha ca Khim trong Ngc dng nc l cng khng kh
quan hn. Cuc u tranh tr nn quyt lit hn trong cuc mu sinh: u
tranh v ginh git tn ti. Tuy ch din ra trong mt c quan nh b ngoi
tng nh vn ha ging vi tn gi ca n Tng cc vn ha nhng thc
cht bn trong li l c mt cuc chin ng s, trong hnh thnh nn
hai phe i nghch nhau. ng bn ny ch c Khim v Hoan i u vi c
mt l u tru mt nga, va xu v b ngoi, va mu m th on trong
tm tnh.
L trung tm vn ha nhng trnh vn ha ca cc nhn vin li rt
thp, thm ch l km ci. Cn b bin tp l my anh xut thn th thuyn,
nhn vin tip liu: c anh c gi l nh th, nh vn sau khi c nhn
gii thng khuyn khch mt cuc thi vit gng ngi tt vic tt. Ph
gip vic cho Khim l mt ng cn b cng on gi, xut thn phin dch
ting Qung ng, trnh cha ht lp 7. Ph trch vic pht hnh l mt
ng tui nm mi su, lun gy tr ci v ni s hi thch th cho cc
c nhn vin. Mt anh ph phng ti v tr trai, c bng s cp k ton, tnh

Lun vn thc s Vn hc

46

Trn Th Thu Hng

tnh nng cn. Mt vi ngi na lm cc cng vic ph tr m bn sc d

thy l nhng tnh xu nho nh nh li bing, khn vt, di tr, a dua ua
i [26, tr.32]. Phi ph trch mt m nhn vin khng c nng lc nh vy
qu l mt ni kh ca Khim, nhng khng dng li , nhn vin ca anh
cn c nhng k tm a c c, c hi v gi di. H tt vi anh khi anh c
li cho h, nhng khi anh tht th, c th b cch chc, tc th h quay lng
li vi anh, khng mt cht vng bn. Ngay c Liu - k c Khim nng
rt nhiu, k tng nhn l em trai ca Khim, th sut cuc i mang
n Khim, thy anh trong cnh y cng ngonh mt lm ng. Hnh ng
thc ra khng c g l, nu xt t bn cht ca Liu. D lun y thm
ni rng, Liu l thng cha khn lt vnh ng To. Cn lim chn, ra t cho
ai m c li n cng sn sng [26,tr.97]. i vi mt k m li lc l iu
phi quan tm trc tin nh Liu th khi nhn thy Khim khng cn c li
cho hn, tt yu hn s t b anh m i tm mt ngun li khc. Liu khng
phi l ngi duy nht chn cch i nhn x th nh vy m cn l s
la chn ca Quanh, Ph, Khoi - nhng nhn vin di quyn Khim. H
to thnh mt lin kt khin Khim ri vo mt tnh trng b c lp hon ton.
Khng ch phi chu s phn bi ca m nhn vin di quyn, m mt ti
nng v nhn cch nh Khim phi chu s chn p, k ca c nhng k
ng trn Khim v a v cng tc.
y Ma Vn Khng xy dng nhn vt Khim cng l hnh nh ca
ngi tri thc b vi dp nhng vn ln tin tng vo l sng trong
cuc i.
Khim - mt nh vn ti hoa uyn bc, mt nhn cch cao thng giu
lng v tha nhng anh cng khng trnh khi ci bi kch ca k s. Khim
phi gnh chu bao nhiu au n, bt hnh. L nn nhn ca thi i mt,
l ci p b vi dp au n, Khim nm mi c cc. Cuc i Khim

Lun vn thc s Vn hc

47

Trn Th Thu Hng

phi tri qua khng t nhng gian trun v lng k. Phc vin tr v
cng tc ti mt trung tm vn ha thuc tng cc T, Khim nhng tng
cuc sng ca mnh an bi. Vy m tr tru thay Khim chm trn vi
Ph - mt k tr thc rm vn l mt hc sinh ni ting dt nt v b tin,
qu km ci nn b thy Khim (lc y l hiu trng) ui hc, i lm cng
nhn bc vc nh ga xe la, ri nhy tt ln gh cc trng. Cng leo ln
bng c ch l lch ha, Tng cc Ph khng cn hc hnh, khng mt xng
mu, ch cn c mt lai lch ngho kh, mt v ranh mnh trn ng i,
khin cho con ng thng tin ca Ph tr nn d dng. Nhng cng ng
v tr cao th s km ci v nng lc cng c bc l. T din mo lnh lo
c hn, va nham him [26, tr.158]. Khi c quyn lc ti cao hn vo
quyn hnh hay tr th c nhn. gi c ci v tr ti cao, Ph lun
tm cch loi b nhng ng nghip khng tun phc cch qun l ca mnh.
c bit khi pht hin ra Khim l thy gio c - ngi bit qu r lai lch
mnh li xut sc v cao p trong nhn cch o c, v l hn lun tm
mi cch loi b Khim. Ph thc hin trit ch trng ti khng cn
ngi c ti, ti ch cn on kt [26, tr.159]. Khng cn ngi c ti v bit
lm vic, m ch cn nhng k bit tun phc nn hn o din ht mn
kch ny n mn kch khc hng dn y nhng con ngi nh Khim n
tn cng bi kch au xt, buc Khim phi ri b chic gh ch nhim. Anh
b bi nh, b vu khng Trong c quan vn ho khng ch c nhng k
nh Ph m cn c v s nhng ng bn ca y nh: iu, Liu cng nhng
bn nnh ht, nh Ph, Khoi, T Hi lun rnh rp, li dng c hi hi
ngi khc. C quan ny i vi chng l vng quc quyn hnh t tung t
tc ca chng v v quyn li chng c th bn r c lng tm v tnh bn.
y nh vn nhn thu n tm can s en ti ca nhng k hm danh,
hm li n cn tnh ro mng nh c, Hin, Quanh l. Khi bit Khim b

Lun vn thc s Vn hc

48

Trn Th Thu Hng

Ph nh bt ra khi v tr cng tc ca mnh, Quanh xum xoe nnh nt Ph

hng c cn nhc ln gh ch nhim thay Khim. K a dua ny theo
lnh ch phn bi li Khim khng t th on no. Ci m ng bt ti v
ngha l y c Ph dng ln bng quyn lc, ng c c nhn ca mnh,
Ph dng quanh mnh mt lin minh ma qu, nhng k dt nt, v o
c, nhm chng li Khim v cng c a v ca mnh. Chng cn cu kt
vi nhau y Khim v ngi yu ca Khim l Hoan vo nhng hon
cnh o le trc tr. Ri nhng cuc thanh tr ln nhau, nhng cuc tranh
ginh u nhau leo ln mt v tr cao hn din ra hng ngy gia nhng
ngi ng nghip, nhng ngi c coi l cng s ca nhau. t c
mc ch ca mnh h khng t bt c mt th on no. V Khim tr
thnh nn nhn trong cuc ua tranh y. Anh c ti, c c, c ci tm trong
sng, nhng tic thay tt c nhng vn qu y li khng em n cho anh
nhng iu tt p. Ngc li n khin anh tr thnh ci gai trong mt nhng
k c hi, mt i th cn phi c gt b nhanh nht.
c Ngc dng nc l, ngi c thm ch khng c cm gic y
l khng gian lm vic ni cng s m l khng gian ngi ta thc hin
nhng ma toan, nhng cuc lt . ni ny, ci hn n thng ci trt t.
Ci tht thua ci gi. o c thua bo cha, k dt nt thng tr ngi hin ti.
nhng ni ny x hi i ln ngc, i git li [26, tr.669]. l li kt y
nht ca Ma Vn Khng v x hi trong giai on u ca thi k i mi.
Cng l mt khng gian x hi c thu nh, song Mt mnh mt
nga nh vn Ma Vn Khng li em ti cho ngi c mt khng gian mi
m ca mt ni rng Hong Lin tnh Lo Cai. c tip ni ngun mch t
thut c khi dng t cc tiu thuyt trc n( m ci khng c giy gi
th, Ngc dng nc l) nhng dng nh c ci nhn th tt nhn tnh hn.
Bi vy m khng gian x hi cng khng c qu nhiu xung t, nhng

Lun vn thc s Vn hc

49

Trn Th Thu Hng

mu m u gia cc phe phi cng khng din ra ny la khin ngi

c ngp th. Mt mnh mt nga cng c nhng tuyn nhn vt k hnh d
tng, trng mt m bt hnh dong, ngi c tm a xu th l ra tng
hnh nh Vn Hin, Qun. Song vi ci nhn khoan dung, nhn bn hn,
C th ni Mt mnh mt nga l cun tiu thuyt ni ting ca Ma
Vn Khng c vit theo li t truyn .Nh vn tm s Mt mnh mt nga
l on i m by gi ti mi vit ra mi ngi c th hnh dung y
v bn thn ti. l mt mc thi gian c tht trong cuc i ca nh vn.
Ni cch khc, Ma Vn Khng vit thnh tiu thuyt mt on i mnh
nhng c xy dng li hon ton.
Cun tiu thuyt m ra cho ngi c thy mt khng gian ca ni
rng Hong Lin qua ci nhn ca nhn vt Ton v trc ci nhn ca Ton,
khng gian y c m ra dn tng lp, cc nhn vt ln lt xut hin v
bc l chn tng. Nhng quan st v chim nghim ca Ton mang du n
ca bn thn nh vn, mt gio vin dy vn min ngc, mt con ngi lun
t nghin ngm cuc sng v c s c lp trong t duy. Bng s pht hin
nhy bn, phn tch tm l vng vng, nhn thc sc so c bit ca nh vn
chnh lun Ma Vn Khng dn chng ta cng nhn vt Ton thm nhp,
ha ng vo c quan u no ca tnh y Hong Lin tm hiu, gp g tng
ngi hiu cn k v h: t l lch xut thn, qu trnh cng tc, ci tt ln
s xu xa, nhng vic lm thng hoa bay bng v c nhng pht yu lng sa
ng xung vc thm. H l con ngi vit hoa ng ca ngi nhng i lc li
l k xu ng b trng pht, ln n.
Ngi bt Ma Vn Khng th hin ci nhn nghim khc, thu l t tnh
nh vin cng t trong phin ta: anh m x, phn tch ng sai, cn o gia
cng v ti bng l l ca ci u lnh duy ch v tri tim nhn vn m tnh
ngi ca mnh. V nm ng thng v tnh y Hong Lin, nm con ngi

Lun vn thc s Vn hc

50

Trn Th Thu Hng

c th bng xng bng tht, sng ng, phc tp, ri rm bit chng no.
Mi ngi ph trch mt cng vic, trong mt hon cnh ring, tnh cch u
mnh m, khc bit. H u bo th, c nhn cho mnh l ti gii, phi thng.
Mi ngi c cch lnh o, x l ring: ng n, xut sc, sng to n
mc anh hng. Nhng c nhng lc sai lm hin nhin, u tr, mng mui,
hp hi kh chp nhn. Ma Vn Khng th hin s thng thn dng cm,
trung thc ca mnh khi vit v ci xu, nhng chuyn thm cung b s ca
cc c nhn lnh o lm mt uy tn ca ng. C nhng sai lm ch quan c
v c nhng sai lm u tr, ng ngn do thiu hiu bit. Ngi bt ca ng
phanh phui n bn cht, gc r cc vic xu xa, mu toan nham him ca
nhng k bin cht thoi ha chui su, tro cao, ph hoi ng. y l v
k lut tai ting ca Trn Qun, b th tnh y ng Cam, mt k lu manh,
c hi, xu xa c qu trnh phc tp y th on thp hn. Ma Vn Khng
khc ha chn dung Trn Qun tht in hnh: Trn Qun l k mu tr, lu
c vt, c tr nh l lng, c ti n ni hp dn: khi ni vung tay, nh tia mt,
i thay ging iu: lc n n nh con gi nh lnh mi ln, khi th gm go
nh Trng Phi trn cu Trng Bn, y thng tho ting Giy, lu lu ting
Quan (hai th ng quan trng ca tnh min ni Hong Lin), tng o
ng, b k lut nhiu ln v thi gi tr, l lm bm gh ngi. i u y
cng h ha vi n b, con gi. tng ng gi i i trng b qun
cnh lt sao, lang thang b bi, cht i, cht kht trn t mt trn v Mng
Thng, c b bn thng tnh, cu mang, gip y tr thnh cn b huyn
i trng. Ri y ly Thoan, con gi l th 34 tui gy nh con c mm, mt
dn nhm, mi hch, rng l s, kht chng nh i hn gp ma, con ng K
Lanh, thng v tnh y, trng ban tuyn gio. T y thng quan tin
chc, y c i hc trng ng trung ng ri v Ban tuyn gio tnh y
cng tc, sau b sung vo thng v th y ng Cm. Mt nm ri sau, y

Lun vn thc s Vn hc

51

Trn Th Thu Hng

tr thnh b th th y [20, tr.137]. Nhng bn cht thoi ha, Qun tip tc

gy ti li ng tri: i u y cng h ha, tham : y ng c vi bn c nhn
vin vn phng th y: Lan, Cc, Hu, Thu ly 4 ci silip c thu tn tng c
vo cp. S vic v l v y qun chic cp trong khch sn, iu tra
ra, s tht mi kinh hi lm sao: y bin th y ng Cam thnh lu
xanh, y ng vi hu ht n b con gi trong c quan, cn ph b th th y
ng vi v y vin thng v, mt y vin thng v khc bin phng lm
vic thnh ni n ng vi c th qu; 4/5 thng v mc vo quan h nam n
bt chnh. Cn th y th gy b phi, mt on kt tranh ginh a v, ni xu
hm hi nhau bng mi cch. Nhng k khoc o gi danh ng vin cng
sn y l nguyn hnh lm ngi ta kinh hi, gh tm [20, tr.139-142].
Ri v ng Vn Hin thng v ph trch nng nghip v mu thnh tch
quyt nh iu my cy MTZ ln cao nguyn Na ng trong l ra qun trng
la m: chic my cy knh v cy vo cc va lm tr ci cho b con
x vin hp tc x Na ng ng Vn Hin xu h v tht bi, ti ph
hoi sn xut, buc k lut chi cc trng chi cc c gii Nguyn Tin Hng
v ti ph hoi sn xut? Chuyn cc c gi x vin Na ng hi nu gieo ht
la m trn ng t cao nguyn chim n ht th sao? ng Vn Hin hn
nhin tr li: Chim n ht ln ny th ta gieo ln khc, n n no th s
khng n na c g phi lo? nghe tht u tr, hi hc, bt ci v Hong
Lin l mt tnh ngho. Th m ng Vn Hin k lut treo ng mt nm
Chi cc trng Nguyn Tin Hng. Ri chuyn ng Vn Hin thm tht, h
ha vi c Tnh vn th lm c c mang, ng phi vt ht s tin tit kim
co trn v qu di xui gii quyt hu qu. Vy m ng Vn Hin li c
cp trn quyt nh lm quyn b th tnh y thay ng Quyt m nng phi v
H Ni iu tr? V ng Vn Hin vn l ngi c nng lc iu hnh sn
xut lm nn v la bi thu ln nht ca Hong Lin vv

Lun vn thc s Vn hc

52

Trn Th Thu Hng

Tm hiu v khng gian x hi trong tiu thuyt ca Ma Vn Khng

chng ta nhn thy d bt k bi cnh khng gian no, t vn phng n cc
c quan cng s t thnh th n min ni nh vn cng phi by c
nhng mu thun v xung t x hi. Ma Vn Khng ch ra tt c nhng mt
tiu cc, nhng mt xu y khng phi ln n x hi m ng mun c c
mt s nhn chn hin thc vi m c x hi v con ngi s ngy mt tt
p hn.
2.2.2. Khng gian thin nhin
T xa n nay, thin nhin l i tng miu t ca vn hc. Tuy
nhin mi thi i, mi tro lu vn hc, cch miu t v cm nhn thin
nhin ca tc gi l khng ging nhau. Thi trung i cc nh vn thng b
chi phi bi tnh quy phm ca vn chng c in nn thin nhin trong vn
hc trung i mang tnh cht khun so, c l. Cn trong vn hc hin thc,
khng gian thin nhin khng phi l nhng cnh mng m ca m trng
sng, nhng bi b nhum nh trng vng, nhng cnh ng thm mi la
mi, s bnh tnh, mnh mang ca bu tri m l mt thin nhin sc nt,
chn thc nh bn thn i sng c o v ring bit ca cc nh vn hin
thc. tiu thuyt Tt n ca Ng Tt T l khng gian thin nhin ca
nhng ngy thng oi bc, ngt ngt. Bng bt php t thc trit , thin
nhin hin ln nh n vn th: nh nng thng nm rt nh la chm vo
mt. Hi nc ng bc ln, nng nh bi trong ch xi. Nhng con cua
cha v nhng con rn nc chu khng ni sc nng ca nc trong rung,
r nhau b ln mt ng v np vo cc khm c Trong lc nng gt,
ngi ta coi on ng y nh on ng thin l trong bi ct gi.
Cng c khi cc nh vn hin thc miu t thin nhin ca nhng m
trng sng nhng n khng mang cht th mng ca cuc sng, khng ha
iu vi tm hn con ngi m tng phn vi tm hn con ngi. Trong Tt

Lun vn thc s Vn hc

53

Trn Th Thu Hng

n, nh trng c miu t kh nhiu ln: trc thm sng nh ban ngy

mt nc cc ao lng lnh nh ni vng ang chy, vng trng thm
thm t trn nh u chiu xung, bu tri trong vt nh mt khi thy
tinh, vng trng lui xung sau ly tre. Mt ng khut di bng l
khoang khuch ch vng ch en ging nh bc tranh thy mc. Thin
nhin khng gi cho con ngi cm xc tr tnh su lng m hon ton tng
phn vi tm trng cng nh cnh ng ca nhn vt hin ti. Di nh trng
l mi tranh lp xp, tp lu rch nt, cng vi n l s chia li tan tc ca gia
nh nhng ngi nng dn ngho trong ma su thu.
n vi vn hc thi k i mi, khng gian x hi l kiu khng gian
chim u th, n lm mt th khng kh nui dng v thc y c nhn pht
trin. V th cc nh vn thi k i mi thng ch to dng khng gian
bi cnh x hi m t ch miu t cnh thin nhin. Song khi miu t, thin
nhin li th hin nhng c tnh sng to ca nh vn. Thin nhin y rt
gn gi, bnh d th hin ci nhn c th ha ca ngi ngh s. Cc nh vn
coi thin nhin l i tng thm m nhm th hin s ha iu, gn b gia
ni tm v ngoi gii, gia tnh v cnh. Tt c u mang mt phn tm hn
con ngi, l hng v, mu sc, nh sng trc ci nhn cm xc, suy t ca
con ngi. Nhn chung cnh thin nhin trong tiu thuyt giu tnh m cm,
mang nhng xc ng thm m tinh t ca con ngi trc nhng v p ca
thin nhin, t nc.
Tiu thuyt m ci khng c giy gia th ca Ma Vn Khng l
mt khng gian th mng, yn tnh, khng gian y lm ny sinh cm xc,
cm gic, nh thc nhng n tng tri nghim hay nhng tm trng hi c
ca nhn vt. Na ting, dt xe p tng vo trng. T li sng li trc
sn trng. Nhn ci khung tri dp cy khun trong ba dy trng lp, anh
bi hi nh gp li mt ci g v cng thn thit lng ng t rt lu ri

Lun vn thc s Vn hc

54

Trn Th Thu Hng

trong anh. Vy l vn cn nguyn vn nhng rung ng non t, nhng

m say m. Vn cn y nhng ho hc khng bao gi ht bun nn
trc ci cha bit, cha t ti. T ng ngn. Cm xc tri dt a anh
vo trng thi phi thc gia ting ve t ngt ni dy mt hip m lanh lnh,
da dit ni nim [21, tr. 39].
m ci khng c giy gi th, Ma Vn Khng rt thnh cng
trong vic to nn s ha hp gia khng gian thin nhin v tm trng con
ngi. Trong cm xc giao ma, tm hn a cm ca T ngn ng trc
v p bng n mnh m ca hoa phng: Phng thng nm n trn tr,
nh son lnh lng tng vng, ho phng, thit tha. K l th! Sut c ma
ng, phng gy ga, lng thinh n ni nh b qun lng. Ri bt ng,
phng t, ngp trn, lan ta[ 21,tr.38]. Vi anh, phng l li cho nng
hu ca ma h l nhc khc ma h m thm m vn lng c khng gian
v lng ngi, phng l ngn ng c sc, ring bit ca ma h. Phng,
hoa hc ng. Hoa ca tui hoa nin cp sch ti trng. Hoa ca mt thi,
trn mi nu, ca knh, phn trng, bng en. Phng, hoa ca ma thi c
[21,tr.39]. Anh ngp trong v p diu k ca phng cm xc tri dt a
anh vo trng thi phi thc Nhng ri vn loi hoa y, vn ci mu y,
trong khng kh ngt ngt ca bui hp Hi ng chm thi, ni ngi ta
tin on c kt qu ng lo ngi ca k thi tt nghip, T li c cm gic
nhng thm phng lng ly mu son ti hi u thnh nm bin thnh
nhng vng than la chy . Phng tch t tt c ci nhit nng ca mt tri
ma h, nh tr thnh mng dung nham ta xung mt t ci nng hm
hp ca l thiu hnh h con ngi[21,tr.230].
Tr li trng sau bao bin c thc hin mt cuc chia tay bt c
v bun thm, phng li bao bc anh trong mu no nng ca n giy
by v chia s. Lc ny, nhng vng phng gi nh nhng vng mu ti

Lun vn thc s Vn hc

55

Trn Th Thu Hng

ca mt cuc chin bi thng v quyt lit m anh tng tri C th ni,

vi T hoa phng l n d cho tri tim, cho l tng ca mt ngi thy
gio trong cuc chin vi i. Hnh nh biu tng khng ch to nn tnh
a ngha ca tc phm m cn bc l m nt c tnh sng to ca nh vn Ma
Vn Khng.
C th thy trong tc phm ca Ma Vn Khng mi tng quan gia
con ngi vi thin nhin. Khng gian thin nhin y l biu hin tm trng
con ngi, tham gia vo cuc sng ca mi ngi. Vn l khong khng gian
xc thc nhng s cm nhn ca mi con ngi v n li khng ging nhau.
N c th l khng gian ca tnh cm, khng gian ca hoi nim. V tip cn
khng gian y l nh vn ang tip cn ti tng su trong i sng tnh cm
ca con ngi.
Thin nhin trong tiu thuyt ca Ma Vn Khng l mt thin nhin
giu xc cm thm m, ha iu vi tm hn con ngi, n c xem nh l
mt phng tin truyn t nhng thay i trong tnh cm, cm xc ca
nhn vt. Thin nhin vi nhng hnh nh p i vo trang vn ca ng mang
mt mu sc tht c bit. N to nn nhng d v nh nhng, tinh t m lng
ng trong tm hn ngi c.
n vi tiu thuyt Ma l rng trong vn, ngi c d dng nhn
ra mt khng gian thin nhin rt p v y sc sng. chnh l khu vn
nh ng Bng. Khu vn y gi trong mnh mt sc sng ring, cy ci ang
bt ny chi non, mt khng kh thanh tnh v trong lnh lan ta t khu vn.
Khu vn nh mt bn b bnh yn, thanh thn v d chu vi tt c nhng ai
sng, gn b vi cn nh: Chiu xun m ang ng bng m trong khu
vn[22,tr.114], Vo ma ny chim cha tr li, cy qua ma l rng ang
bt ny chi non, khu vn ta lan mt ln khng kh ti lnh v thanh tnh,
rt r chu [22,tr.116]. Khu vn y vo k chm h, n mang mt sc sng

Lun vn thc s Vn hc

56

Trn Th Thu Hng

mi, ang sung mn, ha hn nhng ma qu sai tri ngt: Cy trong

vn nh ng Bng tt ti hn nhng ni khc. Thu sang, hoa to n bung
trng ng c gc vn. ng n, cy thu mnh gn gh, vn cy ang
n i nh trng non gh xung tm tnh. Khu vn tr thnh ngi bn
ng hnh chng kin, s chia. K t khi xun sang, trn l cnh ca chng
thy c s hm h khc l, va nh bo hiu mt ma qu sai theo vng
sinh thi quen thuc li va c g l lm khc thng [22, tr.200].
Ri cng chnh khng gian, cnh vt ni y nhum mu sc th
lng sau ngy ng Bng ra i: Ma thu y qunh qu v th lng trong
ma ry dm d, m a khu vn qua ma rng l. Ma thu y cng
nhum mu th thm v mt mt xy ra, cng tr nn th thit hn v ni lo
s php phng v nhng mt mt k tip c th s cn xy n [ 22,tr.345].
Mt nm bao bin ng qua i, c mt mt, c au thng, c c s ng
nhn. V cnh khu vn ln cui hin ln trong hi lnh ca ma ng, m
bun, nh hoi nim v thng ngy qua, va nh nhn chng ca nhiu s
kin trong gia nh:
Chm ng, lnh heo heo, va hng m con gi. Cy trong vn
nh ng Bng thu hnh gn gh. Nhng m trng ma h lnh, mt t sng
l ch di vm cy ng hi sng. Trng vo ma ny qung gn rm, hay
ng chch mi cn nh gc, gh xung khu vn, gi mt t th c in
[22,tr.370].
C th ni khng gian thin nhin ni y em li cho ngi c
nhng cm nhn thi v. y phi chng l nhng bn b bnh yn, ni thanh
lc tm hn ngi sau nhng ngy thng ging bo. Mi quan h k diu gia
khu vn v nhng con ngi trong cn nh ny l mi quan h cng sinh,
ta vo nhau m tn ti.
Khng ch trong Ma l rng trong vn, thin nhin trong Mt mnh

Lun vn thc s Vn hc

57

Trn Th Thu Hng

mt nga cng v cng p v huyn o. Tuy khng tham gia vo h thng

s kin to thnh ct truyn nhng thin nhin trong mt mnh mt nga
vn c mt sc mnh, sc hp dn ring. l mt thin nhin v cng tuyt
m ca ni rng Hong Lin. Tc gi miu t khng gian thin nhin vo
ma y cht th: Gi th ma h ch cn cht hi hng, d ba v tit
tri r v thu. Thu v tht ri! thu chm ri v nh mt li hn khng
n sai. Gi heo may lnh v thi thong li nh git mnh, qut lng ln mt
hi di hoang vng. Nng mng manh nh thy tinh. V ang i Ton cht
dng bc, tht ngi v bng mt con giun xm t mt bi r i trn mt
rung ven ng t ngt vt bay ln, st qua mt nh mt nh chp. Bn
ng nhng bi cy ch gi kh n, h nhng vm rng khng bn
di, trong khi trn ngn cy nhng chm hoa xanh l mu phn ua n
cung qut m vn rng rng bun [28,tr.15].
Di ngi bt ca Ma Vn Khng, ngi c d dng cm nhn c
mt bc tranh thin nhin p, tr tnh v ph hp vi tm trng ca con
ngi. N l hng v, mu sc, nh sng trc ci nhn cm xc, suy t ca
con ngi. Thin nhin l mt thin nhin sc nt, chn thc nh bn thn
i sng th hin mt phng thc nhn thc v cm th cuc sng c o
v ring bit ca nh vn.
V p ca ni rng Hong Lin hin ln trong cm nhn tinh t ca
tm hn ngi gio vin dy vn nhy cm, m mng: Cao nguyn phng l
min man nh mt phm vt thin nhin k l Trc mt Ton t ai rng
di, tt tp, thng thong. Trn my t ngt chuyn thnh xanh thm. Tri
sng choang trong nh nng thu rung rinh hi gi [28,tr.79]. C nhiu
on t cnh, t ngi lm ta xc ng. Thu v tht ri! Thu chm
ri v nh mt li hn, khng n sai. Gi heo heo lnh v thi thong nh
git mnh, qut lng ln mt hi di hoang vng. Nng mng tng, su sc,

Lun vn thc s Vn hc

58

Trn Th Thu Hng

gi m.
Tt c nh hin ln trc mt ngi c mt khng gian thin nhin
hng v ca ni rng Hong Lin - vng t Pha Linh khc kh, ngho nn
nhng ging nh bc tranh tnh vt t nhng thin k xa
n vi Ngc dng nc l Ma Vn Khng cho ngi c thy mt
khng gian thin nhin ca cnh bnh minh ngay nhng trang u ca tiu
thuyt. Nh vn cho ngi c n tng v s yn tnh rng ng ca bin
Rng ng lng l nh mt trang sch m. Gi hut nh ging n trm trong
yn tnh. Yn tnh n mc c th nghe c ting vng sng ang ln dn, r
rm trn vo b, ri th thm rt ra, lm dm si bt, ngm xung vng ct kh
pha trong, li nhng vt bt trng b ngon ngoo nh nhng b hiu l
lng. Vng t xa ting chn git li chm chp ca nhng ng dn nh c
m, ang nga ngc ko vng li vo b vi ting git nc gi tc tch t
mt li va c nhy vt ng kinh tm, kinh hn hng thot thn ca nhng
con c b li vy. Yn tnh nh c tn th. Yn tnh c hnh mu mt ngi
n ln trang nghim, ngn np v trt t [26,tr.8]. Mc d miu t hnh
ng, nhng Ma Vn Khng vn em n cho ngi c v s yn tnh rng
ng ca bin.
Qua vic tm hiu bi cnh khng gian thin nhin trong tiu thuyt ca
Ma Vn Khng thi k i mi, chng ta d dng nhn thy bng ngi bt
tinh t ca mnh, nh vn em n cho ngi c nhng khong khng
gian rt p, giu cm xc, iu ny c phn khc bit so vi khng gian
thin nhin ca cc nh tiu thuyt thi k trc.
Chng hn trong Ging t ca V Trng Phng l hnh nh ca mt
m trng sng. Mt trng rt to v rt trn, chiu vng vc. ng lc y th
bt ng c mt s t ngt: mt trng b mt m my to tng che i, tri
t ti sm hn li. Ngay sau , khi m my to bung tha mt trng ra

Lun vn thc s Vn hc

59

Trn Th Thu Hng

ri th tri t li sng quang v ci nh trng lnh lo. Cng vi nh trng l

lng l hnh nh ca con ng quan l i nha, nh mt con rn bng nh
nhi nm un khc, nhng lng mc xa xa hin ra nhng nt v thng, en
s Nhng ng nt, mu sc, m thanh ca thin nhin, cnh vt u
c nhn vi xu hng c bit ha. Dng nh cm quan bo lit thm
vo ci nhn ca nh vn i vi thin nhin. N khng ch chi phi cch nhn
con ngi m cn chi phi cch t chc khng gian t to ra nhng
hnh nh thin nhin d di v gay gt cha ng nhng bt thng.
Qua kho st v nh gi ta c th thy cch nhn, cch cm ca mi
nh vn l khng ging nhau. V Trng Phng c ci nhn v hin thc khc
lit nn thin nhin trong nhng trang tiu thuyt ca ng c phn d di v
gay gt. Cn Ma Vn Khng phn nh x hi trong thi k i mi c phn
cm thng v nh nhng hn nn nhng trang vit ca ng m thm v tr
tnh qua nhng on miu t thin nhin. nh vn to nn mt khng
gian ngh thut mi lm cho nhng tnh tit trong tc phm mm mi i rt
nhiu, ngi c cm thy bt nng n, cng thng trc hin thc bn b
ca cuc sng .
Nh vy c th ni rng cng vi khng gian x hi, khng gian thin
nhin gp phn to nn th gii ngh thut tc phm, ng thi qua th
hin c cm quan ca nh vn v ci nhn cuc sng.
2.1.3 Khng gian tm tng
Bn cnh vic khc ha khng gian bi cnh x hi, khng gian thin
nhin. Ma Vn Khng cn ti hin mt khng gian khc, chnh l khng
gian tm tng. Nu khng gian bi cnh x hi, khng gian thin nhin tn
ti bn ngoi th khng gian tm tng l khng gian din ra bn trong tm
trng con ngi. N tn ti trong nhng k c, nhng gic m, hi tng v
tr thnh du n, thnh m nh lu di trong cuc i nhn vt. Kiu

Lun vn thc s Vn hc

60

Trn Th Thu Hng

khng gian ny khng nhm ti hin m nhm biu hin. To dng kiu
khng gian ny nh vn mun t nhp su vo th gii bn trong tm hn
con ngi khm ph, tm hiu v l gii cuc sng v bn cht nhn vt.
Mi sc thi, mi biu hin ca khng gian ngoi cnh u c khc x qua
lng knh ch quan ca nhn vt cm n, nm bt n v bc l mnh trong n.
Khng gian tm tng trong tiu thuyt ca Ma Vn Khng c s dng
nh mt phng tin hu hiu nh vn khm ph b su tm hn con
ngi vi nhng cm xc, tm trng v nhng ni nim ring t ca h.
Vn l khu vn nh ng Bng (Ma l rng trong vn) nhng vi
mi thnh vin trong gia nh n l c mt ngha ring. Dng nh xy
ra mt iu k diu ca cy ci trong mi quan h vi mi ngi. Khu vn
ch che, chng kin nhiu s kin, nhiu k nim thit tha ca con ngi.
Khu vn l ni ng b Bng ngi tr chuyn di bng cy. Ri n
Tng v Hoi cng vy, ri lu li trong k c ngi ph n mt vng k
nim y nh, y thng: cy mt ny bi qu khi ch mi v lm du, cy
to ny chng ch trng trc lc i xa, cy vi, cy nhn ny ch mang t
di qu ln, khm trc kia ch ti tm, bt su b mng cho n
[22,tr.106] vn cy thn thit vi ch nh nhng a con yu. Mi ln ch
tr li khu vn l ch bng khung trong hoi nim. Khu vn cn l ni
Lun vn hng tm s vi Phng, l chng nhn cho tnh yu ca Cn v
Vn. N nghe thy li t tnh ca h v cng ghi du li h hn h khi chia
tay Khu vn l mt khng gian xc thc nhng tr thnh khng gian
tm tng ring ca mi thnh vin trong gia nh ng Bng v mi ngi
gn b vi n theo mt cch ring. Thm nhp vo khng gian tm tng
nhn vt, Ma Vn Khng pht hin ra v p t thn ca nhn vt. l
nhng v p chn chnh.
ng Bng mt tri thc c sng ht lng vi o c truyn thng dn

Lun vn thc s Vn hc

61

Trn Th Thu Hng

tc, lun ly tm gng ca mnh cho con chu noi theo dng tro cm xc
khi ng trc bn th t tin, khi hng nghi ngt v bng thy mnh nh
c phn thn. Qun ht xung quanh, Trong giy lt, nhp vo vng xc
ng tri n t tin, ng Bng lng lng nhng hoi nim phiu diu, lng ng
gn xa, n hin tng tng, lp lp nhng hnh nh khi t, khi m, chp chn
nh nhng chim bao [22,tr.86]. ng trc bn th t tin, ng nh c
s thanh thn trong tm hn v c l chnh ci ngun, t tin l ch da tinh
thn gip ng ng vng trong nhng lc gian nguy, ht hng. Trong dng v
thc bng tun tro nhng suy ngh khin cho ng nh c i thoi vi
cha m, t tin mnh: Tha cha m, cch tr nhn trng m vn hng sng
cng con chu. Con vn vng vng nghe u y li gio hun ca ng cha,
t tin [22,tr.86]. Ma Vn Khng i su khm ph v khi rng vo th
gii tm linh ca con ngi hin i, to nn tinh thn lc quan vnh hng c
th sc chin thng vt qua tt c.
n vi khng gian tm tng trong Ngc dng nc l th nh vn
li biu hin qua nhng suy ngh, cm xc ni tm ca nhn vt Khim - mt
bi kch ca k s khng gp thi. Cuc i Khim tri qua khng t nhng
gian trun v lng k. Khi Khim b bi nh, b vu khng, Khim bng
thy nhi but ngc tri v c vng ngc nh c mt vnh thp qung vo,
xit cht khin cho anh nghn th, mt ti sm v ngc ngay xung di mt
bn. Cn au m np sn u bt thn ging mt tm vi en dy p
chp anh [26,tr.171]. Cha ht, cuc i vn khng bung tha Khim.
Chng kin cnh v ngoi tnh mt cch tr trn v b i, chng kin s phn
bi mt cch hn h, bn thu, v lim s ca nhng ngi trong c quan
tng c Khim cu mang, gip , Khim cm nhn c tn cng ca
ni au. Gi y, Khim nh mt khc xng kh, tay chn s ch thy ln
da mng nho xanh nht bi cc u mu xng g gh. Nm dn trn

Lun vn thc s Vn hc

62

Trn Th Thu Hng

ging c lc anh khng thy mnh th Vn l cn st m . V nhng cn

au di nh m su hom nhng im quanh vng ngc, lng, gn con
tim au n ngh th cuat anh, th li thm chng mt ng lin tc. Hai
mt Khim c chong chong c ngy ln ti m. Ming anh kh rp v ng
ngt. Ngy gng gi lm anh ch n c hai lng bt cho trng. Sc lc
Khim hao cn dn tng ngy nh o m c.
Khng gian tm tng trong tiu thuyt ca Ma Vn Khng c s
dng nh mt phng tin hu hiu soi t mi ngc ngch tm t, m ha
nhng cung bc tnh cm ca nhn vt. Bi bin Thnh Lng - im n ca
nhiu ngi, ni y khng ch l khng gian hin thc m cn l khng gian
tm trng, khng gian bn trong tri chy theo dng cm gic ca Khim v
Hoan. N tr thnh mt min nh, mt min k c ring, bi l y l ni
cuc tnh ca h c nhng ngy hnh phc him hoi.
Bi bin Thnh Lng tr i tr li trong tm tr ca hai ngi yu
nhau ny va l mt k nim p, va nh mt ng lc h vt qua tt
thy nhng kh khn trong cuc sng. Ci tn Thnh Lng can d vo cuc
i h, gip h c cm gic gn nhau, c bn nhau ngay c nhng khi xa.
Nhng ngy bi bin Thnh Lng cng Khim vi Hoan, nh mt bc
tranh ng khung nm vng. Nng nh li tng tit on ca mi ngy sng.
Bi bin, con ct chn sng, mt bin phng dy trong hi gi c, hng
dng say o, mi c chp nng nc, cng hng thm ca khi nhang l
hi, ting trng ting kn, m rc c v nhng chic kiu ng, kiu b,
cng iu ma l nghi (). Trong ni nh ca nng, tt c hp thnh
phng mn rc r, thnh ngoi vt vy quanh, trang im cho cuc tnh ca
nng v Khim[26,tr.163]. Vi Khim, nhng ngy h y l nhng k nim
v gi gia nhp vo gia ti ca anh v khin anh mnh m hn ln rt
nhiu trong nhng ngy sng y au thng v mt mt sau ny. Thnh

Lun vn thc s Vn hc

63

Trn Th Thu Hng

Lng chnh l si dy lin h gip h tm thy nhau v tr v bn nhau. Mi

mi trong tm tng ca Hoan v Khim, khng gian Thnh Lng l mt
khng gian p. Vi h, Thnh Lng, khng n gin l khng gian ca mt
bi bin m cn l khng gian ca hnh phc v tnh yu
Thm nhp vo khng gian tm tng, Ma Vn Khng pht hin
qu trnh t thc - hay nhng suy ngh, cm xc ca nhn vt nhn ra
chnh mnh.
Trong m ci khng c giy gi th nh vn cho chng ta nhn
thy mt tm hn nhy cm, bit cm nhn say m ci p nhn vt T,
nim say m c ct cnh mi lc, mi ni. Trc mt bi th hay T
ha thn thnh thi s, sut i i theo mt l tng p. Bt gp mt th
hay, tm hn T nh c bay bng vo ci mng m, th mng vi nhng
sc mu lung linh huyn o. T cn m rng lng mnh n nhn nhng
iu tuyt vi m thin nhin ban tng cho cuc sng con ngi c lc
T chn bung trang sch nm nghe gi ma thu v p cnh cnh qu me
trn cnh kh ni sn thng, ngn ng mt nui tic hoc phiu diu vo
m sng hi c hoc lng ng bun lo v thc ti. Nm mt ch m tm
hn ta bn phng. Cn th thm m no bng! Cn hnh phc no hn
[21,tr.14]. Cho d ch l mt cn gi ma v nhng vi tm hn nhy cm
yu ci p ca T v ln trc mt ngi c mt bc tranh v cng nn
th. Khng gian y em n cm gic nng nn say m cho con ngi...
Ri khi T ng trn bng ging, lc T dng nh c s chuyn
ha bn thn, b li tt c nhng g th rp ca cuc i. Trong nhng
giy pht nh th T giao tip vi hc tr, ngm mnh qua my chc tm
gng phn chiu. Khi y T thy p, hng mnh v cao qu bit bao. T
thy ngh gio p bit bao. Tm hn T ta sng p mt cch l lng
T l hin thn ca ci p ca tm hn v tr tu. T l ngi p c

Lun vn thc s Vn hc

64

Trn Th Thu Hng

hnh ln sc v thanh. y l lc T pht tit anh hoa T c c phn tm ln

phn ti. T l ci khi kin thc qung bc, l s bt ng ca nhng khm
ph mi m [21,tr.6] nhng cuc i lun khc nghit v y anh n nhng
dn vt, nhng chng chnh trong s i din vi cuc sng hng ngy.
Trc sc mnh ca cn lc vt cht, anh tr nn lnh xa ci phn tp, trn ai,
tch ra khi i sng ang b tc dn nhng gi tr ch thc, anh lm bn
vi ci gc xp nh, trn ny, T c th nguyn cho hai hng nc mt
gin gia qua i m gy [21,tr.14]. T au n nhn ra mt iu oan tri:
T cch l th hng c gi c. Tnh cm cng vy. Ngi c lng tm lun
b v. K c tri thc sut i bun. Thi bui ny to ra bi kch . Hay bi
kch vn nm trong bn th cuc sng [21,tr.80]. Chng kin nhng ngi
bn thn ca mnh c mt dn phm cht, T bn khon t ra nhng cu hi
v li t tr li vi ni bun day dt. B v phn bi, tm hn T li b tn
thng mt phn ln, anh gm nhm ni bt hnh ca mnh trong au kh
khn ngui. Anh khc thng cho thn phn mnh b vi dp, b v phn bi
m khng bit giu nc mt i u. Th hin nhng dng tm l chy trong
nhn vt T, tc gi gieo vo lng ngi c s ng cm, xt thng cho
nhn cch sng ngi ca mt thy gio b vi dp. Nhng T vn gi nim tin
vo cuc sng sau nhng gi pht n , tt bt, c tnh lng, T mi nhn
ra con ngi ta tht s l giu c v chng khi no c th b tc ot ht sch
c [21,tr.278].
Khm ph th gii ni tm nhn vt thng qua vic khc ha khng
gian tm tng, Ma Vn Khng gip ngi c nhn ra th gii bn trong
con ngi l mt th gii b n v phc tp. ng thi nh vn cng gip cho
ngi c nhn thy c v p l tng ca ngi tr thc trong s chuyn
mnh ca x hi.
Trong Mt mnh mt nga khng gian tm tng ch yu c hin

Lun vn thc s Vn hc

65

Trn Th Thu Hng

ln qua nhng cm xc v suy ngh ca nhn vt Ton. Nh vn cho nhn

vt ca mnh c nhng khong khng gian nhn thc th gii, nhn thc
chnh mnh. Nhng quan st, xc cm v chim nghim ca Ton mang du
n ca bn thn nh vn, mt ng gio min ngc, mt tiu tr thc lun t
nghin ngm cuc sng, c trch nhim v s c lp trong t duy. Ngi
lnh o ng u, ng Quyt nh, ngi iu chuyn Ton v y cng
tc li xut hin sau cng, sau m cn b vn phng tnh y, sau cc y vin
thng v v sau Yn- ngi v xinh p, dt do sc sng ca ng. Nhng
li l hnh nh sng chi v ng nt nht: lun vng vng, bch chin
bch thng. l s tng tri v khn kho hi ngh Mng Thng trong
hin ti. l v p kiu hng khi mt mnh mt nga vo tn hang ca
th ty, cha t trong qu kh. Hnh nh p , trng l y tr i tr li trong
suy ngh ca Ton, khi ngun cm hng cho nhng suy ngm v con ngi,
thi i v lch s. Thi i ca cuc cch mng long tri l t to nn
gi tr ca ngi anh hng Quyt nh m ng v th h ng khng th
cng, khng c php cng li. i ngi c khi tri qua khonh khc
chi li l lm, mt tui tr ho hng v lng mn nh th. nh ho quang ca
qu kh ht chiu vo thc ti, l ng b th tnh y quyn uy nhng bt lc
trong chnh bn thn mnh. Ton cng nhn ra biu tng mt mnh mt
nga y kiu hng, dng mnh nhng cng c c, l loi gia m ng,
gia tp th cn b vn phng tnh y mi ngi mi kiu.
Dn thn vo mt mi trng mi m Ton khng du c ni bng
khung: c cm gic nh by gi anh mi nhn ra tnh th mi ca mnh.
By gi nhn ngi ph n n, anh mi hiu th l anh bc sang mt
hon cnh sng mi ri. Nhi ln trong anh mt ni hng ht v nao dy
trong lng anh mt ni nim nh tic cng mt ni bun man mc, mt ni
bun thong cht y m nhng v cng su xa. Mt ni bun a l. Ni bun

Lun vn thc s Vn hc

66

Trn Th Thu Hng

thn phn. Ni bun mt cuc chia tay [28,tr.10]. Anh cng dnh nhiu
khong lng cho ring mnh vi nhng ni nim au u: k c tnh yu, ni
nh nhung gia nh, lng thit tha vi ngh dy hc, ni ti h, ut c khi b
coi thng ghi vn v c nhng rung ng tt bc ca mt tm hn nhy
cm, m mng trc v p ca ni rng Hong Lin.
Ton vi nhng suy ngm ca mnh khng khc no mt nhn vt t
tng ca Ma Vn Khng, mt mu hnh nh gio tch cc, tin b vi rt
nhiu trn tr v con ngi, thi cuc Ton em ht hiu bit, nng lc
thc hin nhim v th k cho b th. Anh cng l ngi xut nhng
tng mi vi b th. Va th hin ci nhn thng cm vi mi ngi, anh
ng thi va cm thy mnh kh c th ho hp c vi cuc sng c phn
tn mn, t ngha y. Trong anh tnh yu ngh thy v nhng rng buc
vi k nim xa c cn qu m , khin anh lun day dt khng yn lng .
Tip cn hin thc, nghin cu, khm ph i sng ni tm ca con
ngi nhiu tng, nhiu v, ngi bt ca Ma vn Khng pht hin ra nhng
v p ring ca mi nhn vt trong tng hon cnh khc nhau.
Khc vi khng gian x hi rng ln trong cc tc phm ca thi k
trong chin tranh, ph hp vi hnh tng con ngi tp th, cc tiu thuyt
sng tc vo thi k i mi, Ma Vn Khng ch trng hn n khng gian
tm tng soi t mi ng ngch tm t, m ha cung bc cm xc ca
nhn vt phn nh cuc sng bon chen, nhiu mu sc ca con ngi trong
thi k i mi.
2.3. Cch thc biu hin khng gian ngh thut
2.3.1. T chc khng gian theo nguyn tc tng phn
Trong tiu thuyt ni chung v trong sng tc ca Ma Vn Khng ni
ring, khng gian ngh thut l yu t v cng quan trong trong vic phn nh
hin thc cuc sng v tm hn nhn vt. Mt trong nhng th php ngh

Lun vn thc s Vn hc

67

Trn Th Thu Hng

thut c nh vn s dng l t chc khng gian theo nguyn tc tng phn.

n vi Ma l rng trong vn, ngi c c th nhn thy s tng
phn trong cng mt khng gian trong gia nh nh ng Bng. Vi cn bung
ca Phng v Lun l mt bu khng kh thn mt v yu i. Cn bung
l ni din ra mi sinh hot ca hai v chng: lm vic, bp nc, n ung
Dng nh cc c trong phng u l thi loi, thanh l Lun mua
c, khng c g ng gi la tin nghi. Tuy nhin s cht chi v thiu thn
khng em li cho ngi ta cm gic v s ngho hn. Tri li cn bung li
th hin mt cuc sng cn ht sc n s nhng m p tnh yu thng ca
mi con ngi lun t i sng tinh thn, tnh cm ln trn ht. Chnh ci
khng gian t i y tr thnh ni nng h v em n cho ch nhng
ngy di hnh phc. y l v tr thu nh, sng chung hai con ngi
hiu nhau, tn trng nhau v dt du nhau [22,tr.148], l ni h lun mong
mun tr v c lng nghe v chia s mi nim vui v ni bun. Tt c
nhng mt nhc, bun phin, kinh s dng nh u dng li trc ngng
ca cn bung nh ny, nhng ch duy nht tnh yu tr ng.
Nhng i ngc vi cn bung ca v chng Lun - Phng l cn
bung ca v chng ng - L. Bung rng, c nhiu nhng tt c u
c gi kn trong cc bao ti, ti ni lng, hm g, hm st gii di gm
ging, gm t v cht ng mt gc nh. S sung tc v c khng
mang li cho cn bung v p v s sang trng m ngc li l s tunh
tong v thiu ngn np. ng ngc nhin l iu hon ton mu thun vi
ngi ch cn bung. ng vn tnh nh ong v khng my tm n
chuyn nh ca, nhng L l mt ngi ph n u p v kho lo. Ch tha
sc bi tr trang im cho cn bung ca mnh nhng li cho ni n, chn
lum thum, ba bi. S d c s cu th ny ch c th l v L khng
tm n vic chm sc cho cn bung ring ca v chng mnh. Ch ch coi

Lun vn thc s Vn hc

68

Trn Th Thu Hng

ni y nh ch n tm b vi mt ng chng sut ngy ch bit n t

tm. Cuc sng chung khng hnh phc ca v chng ng - L khc hn
vi cuc sng tuy cn thiu thn nhng hnh phc ca Phng v Lun.
Nu nh khng gian trong cn bung ca v chng Lun l nhng
khong khng gian tnh ti, t thay i, t b nh hng t bn ngoi, d cuc
sng lun thay i nhng n vn gi c phong cch c hu th hin i
sng bn trong ca ch nhn th cn gc xp ca T trong m ci khng
c giy gi th li l mt khng gian bin i. Cn gc xp ca T th hin
y ci bn tnh khp kn v mc ch, l tng ca anh. Cn gc xp hnh
vung, mi chiu di ba mt, c th tch hn chc mt khi khng kh, ta ra
phong thi u trm, tnh mch, rt tch bit. Ni y, T thc s ng vai ng
ch, thit lp mt bu khng kh, mt th gii tinh thn theo hng ring,
c hiu sut, cho mc ch, hot ng ca mnh. Cn gc xp, thnh ng
tn nghim, thp ng cao qu, cu lc b vn ha, phn xng rn c nng
lc v tr ca T, ni tui bn mi ca T tr ng thng ngy. y T
xa lnh ci phn tp, trn ai, tch ra khi i sng ang b tc dn nhng gi
tr ch thc, khng giao tip vi nhng chuyn tm pho, thi sng bi ng
tin v s tro tr th bo. y T ng trn vai ngi tri thc, mt k s
i nay. y cng nh khi ng trn bng ging, T thc s mnh m v
p. y t sng n ti T c th ginh ht tm lc cho s nghin cu,
son bi, chm bi, ln ngp thoi mi trong ci i dng mnh mng ca
ngh s phm v ngh thut ngn t [21,tr.352- 355]. Cn gc xp cng l
ni anh giu i ci ngho nn thm cn ca mnh, cng l ni anh c th sng
thc vi nhng cm xc ca mnh. Cn gc xp ng thi l ni hi t ca
bn b thn quen, l salon vn hc, th s ca bn b tm u hp
Nhng nim hnh phc y ca anh khng ko di v khng trn vn. Ni anh
say sa vi nhng hoi bo ca mnh cng chnh l ni din ra bao iu u

Lun vn thc s Vn hc

69

Trn Th Thu Hng

tp. Ci gc xp ca anh tr thnh hang ng ca l yu ma. L v li

thch nhy khai thc kp thi ci thun li kn o ca ci din tch treo y;
trc ht l ni din ra cuc tnh th lu sc mi nhc dc. Hp ng trao
i, hn vn kinh doanh c ng cao su v xc tht c n b v tn n
ng k kt [21,tr.648] T khng gi c khng gian ring cho mnh
s trong sng, thnh thin nh ng ra n phi c. Khng gian ring ca anh
b xm phm v ph v, b bin i nh chnh cuc i y sng gi v chu
nhiu va p ca anh. Khng gian y tr thnh nhn chng cho cuc i bt
hnh ca anh.
Ma Vn Khng lun lun t nhn vt vo khng gian hm cha s
i lp. Ngay di sn nh mnh, trc mt T (m ci khng c giy gi
th) ang c cuc tranh ginh, ci c quyt lit gia hai con ngi (Xuyn v
Qunh) vi cc th ngn t h ng khng mt cht thn thng th bn
trn cn gc cht chi, nng bc T vn ang say sa m o v s su xa,
thm thy ca vn chng, nt c ngm ngh gii m ci b n ca li vn,
li th, suy ngm v cuc i vi Kha chng t mt k c lng am m cao
: Ging T bng khan re. Ngc T nghn nghn. T cm ng v chnh
s pht hin ca mnh. Nn phi n mt pht lng qua i, T mi ngng ln
nhn Kha v mp my i mi[21, tr.9]. Nhng khi ang th hn vo th th
nhng ting p np thng go cng ting qut tho chua cht, nhng li
chm chc chua ngoa, ma mai, khiu khch trng trn ca v khin cu th
cha kp thot ra, T ch kp lp bp. Ci giy pht p nht T biu hin
mnh va mi chm ti b ct t.
S tng phn gia cc khng gian cn c biu hin mi quan h
gia khng gian bi cnh x hi vi khng gian tm tng. Nu khng gian
x hi l bc tranh hin thc hn n, x x, khc nghit th khng gian tm
tng cha cht nhiu xc cm th mng, tr tnh.

Lun vn thc s Vn hc

70

Trn Th Thu Hng

Nu bi cnh khng gian x hi trong Ngc dng nc l l khng

gian cho ngi ta thc hin nhng ma toan, nhng cuc lt , khng
gian c nhng con ngi phn trc, v lng. Khng gian lm cho nhn
vt Khim t ti v ngc ng hon ton. c lc anh tng mnh khng cn
sng ni. Khim nh mt khc xng kh, tay chn s ch thy ln da mng
nho xanh nht bi cc u mu xng g gh. Nm dn trn ging c lc
anh khng thy mnh th i lp vi khng gian y , khng gian bi bin
Thnh lng mang n cho anh nhiu cung bc ca cm xc. Anh thy
nh, anh thy bun, anh thy tm hn mnh lun xao ng khi ngh v Hoan.
Bi c nhng ngy thng hnh phc ca anh v Hoan. Nhng ngy bi
bin Thnh Lng cng Hoan, Khim c cm gic chnh l thin ng
dnh ring cho hai ngi. bu tri mnh mang my trng ang ta xung
khu ng mui phng l ni hoang vng d thng. Khng mt bng ngi
dng nh mi ngi ang bn rn v vui th vi nhng cng vic ni
khc, giao li t ai, nh ca, rung ng, mt bin cho h qun l trng
nom. Khim thong ngh v nghn th v bt cht c hng nim phc lc
ny. T rt lu ri, k t khi hai ngi yu nhau, Khim tng m thm ao
c: s n mt lc no , ta nh mt n u t ngt c trao tng cho
nhng nhn li v chn thnh, bng hin ra mt khong khc thn tin dnh
ring cho hai ngi. Vi Khim, nhng ngy h y l nhng k nim v gi
ra nhp vo gia ti tinh thn ca anh v n chnh l ng lc anh mnh
m hn trong nhng ngy sng au thng v mt mt sau ny.
Nh vy, mi tng quan i lp gia cc khng gian va c chc
nng phn nh v hin thc i sng x hi li va khi gi c nhng din
bin tm l, nhng bc ngot tm hn ca nhn vt. Qua , nh vn cng
ng thi bc l ci nhn su sc v hin thc cuc sng.

Lun vn thc s Vn hc

71

Trn Th Thu Hng

2.3.2 S lun chuyn ca khng gian

Khng gian ngh thut l mt phng thc chim lnh thc ti, mt
hnh thc th hin cm xc v khi qut t tng thm m ca tc gi. Thng
qua cc c im cng nh cch t chc khng gian, c th thy c kh
nng phn nh hin thc ca tc gi cng nh ci nhn ca nh vn v con
ngi v th gii. S lun chuyn khng gian l mt trong nhng cch thc t
chc khng gian nhm to nn hiu qu thm m, khi qut t tng v ngh
thut ca nh vn.
Tiu thuyt ca Ma Vn Khng thi k i mi lun lun c s lun
chuyn khng gian. C lun chuyn khng gian bng s chuyn dch cuc
i, s phn ca nhn vt, cng c th dch chuyn qua hi c ca nhn vt
hay qua li m t trc tip ca nh vn.
Ngc dng nc l l cu chuyn v cuc i ca nhn vt Khim.
Khng gian tiu thuyt ny c chuyn i theo bc chn ca nhn vt: T
ngi thy gio ca min qu yu du ri ra chin trng, t chin trng tr
v cng tc ti trung tm vn ha tng rng cuc sng ca mnh an bi.
Nhng cuc i Khim phi tri qua khng t nhng gian trun . Anh
b bi nh, b vu khng, nhiu lc tng chng nh khng th sng ni. Th
ri nh mt k hnh kht trn sa mc mong tm ngun nc kht Khim
ngc dng tr v v min qu trung du. Qu hng chnh l ni n nhn
Khim sau bao nhiu thng trm, gian nan. y anh tm thy sc mnh
ca mnh t d m cuc i p ca ngi cha knh yu. Anh thm tha
trc bi kch ca ngi cha v nhn ra ngc dng vi thi xu thi l hnh
vi ca ng anh hng [26,tr.365] ch c nhng bn lnh vng vng, chn
chnh mi dm ng u bo v n cng cho chn l, l phi. Hn th,
chnh qu hng gin d m kin cng tip thm ngh lc cho Khim,
gip anh vng vng hn trc sng gi cuc i, tri hi th chu ch ngi

Lun vn thc s Vn hc

72

Trn Th Thu Hng

hi th vt qua n m i ln [26,tr.391]. S lun chuyn khng gian ny

cng ging nh trong tiu thuyt ca Nam Cao trc cch mng (Th trong
Sng mn cng t qu ln H Ni dy hc ri thnh ph tn c, trng hc
ng ca Th li ln tu tr v qu).
Khng gian trong tiu thuyt Mt mnh mt nga cng lun chuyn
theo s phn ca nhn vt Ton. Sinh ra v ln ln H Ni song anh ln
min ngc cng tc (lm gio vin ca mt tnh min ngc) ri y anh
cng phi chia tay vi ngh dy hc v lm vic ti vn phng tnh y mt mi trng mi m vi bao th thch i vi Ton. Ton qu yu ngh
gio v b rng buc bi nhng k nim p vi ngh khin anh lun day dt
trong trng thi phn tm v khng th ho ng c vi i ng tr l ca
Ban Thng v mc d anh rt c gng. V ri, vi mt nhn cch, vi mt
lng t trng cao, Ton khng chp nhn s xc phm. Khi c s nghi
hoc, vu co cho rng Ton c tnh vi Yn - v ca B th Tnh u, mc d
bit l tnh yu n phng ca Yn nhng vn thy mnh b xc phm v
anh quyt nh ra i. Ton mun gii thot khi ci ni m anh khng th
ho ng c, ci ni m anh nhn thy vn c nhng ngi khng xng
ng vi nhn cch ca mnh. Ton mun gi s cao o m khng mun b
tha ho nn t thi chng li s ti tin, chng li nhng thi thng.
Qua s lun chuyn khng gian ngh thut nh vn khng nh c v
p ca nhn vt tr thc - l v p ca ngi anh hng cao c lng mn
vi thi i nh nht, tm thng v tin.
Hay qua nhng suy ngh, nhng trn tr ca nhn vt Lun (Ma l
rng trong vn) khng gian cng c s lun chuyn. Anh phi chng kin
cuc i y tro tr v x b; anh phn i, khinh mit li sng thc dng,
hi ht ca con ngi c bit l b ch du ngng ngo, hm hnh. Chng
kin tn bi kch gia nh, nhn thy nhng i thay ngoi x hi, ng ph,

Lun vn thc s Vn hc

73

Trn Th Thu Hng

nhng mi trng khc nhau m ng dng gn lin Khng gian y bc l

ci nhn bi phn ca nhn vt Lun, t ci nhn ngi c thy c v
p ca nhn vt Lun. chnh l v p ca tr tu, ca nhn cch cao c.
C lc khng gian ngh thut li c hin ln qua li miu t trc tip
ca nh vn. Trong Ma l rng trong vn Ma Vn Khng vn dng ht
kh nng quan st mt cch chi tit, t m hnh nh mt con ngi kho lo,
rnh r mi vic trc con mt thn phc ca c nh, l nhn vt L:
Tri, ch L, bn tay ch l bn tay vng. Trng ch lc tht ka: Li dao bi
mnh nh ci l, sc vo tng tht, rch rch tng lt di gn nh xn, trng
pht thm. Ming tht gi bnh to bn dy va , c c m c nc... y
hai bt t. Ch vng ti nng hi. Mt nhn, ming ni nhng hai tay
vn mm mi, thon thot vn chuyn, tm tp trong mi ng tc...
[22,tr.400]. Ch p khi th hin ci thin chc ni tr vi lng say m cao
, khng h c s cu th, qua loa, ty tin: L trt vo cng vic tt c s
sung sng v kiu hnh v c bc l mnh. Mi vic d to d nh cng
u ht hn ch... Ngi ph n ny d thng bit bao. Ngi ph n ny
ng yu ng qu bit bao[22,tr.429]. Mm cm cng Tt sang trng hin
ra vi y cc mn n mang phong v c truyn ca dn tc th hin ti
nng ca con ngi ny.
Song nhn vt L trong sng tc ca Ma Vn Khng b y vo nhng
hon cnh, tnh th bc l bn cht ca mnh. L l ngi thng minh,
khn ngoan, kho lo, nhanh nhy, c lng gim c. T khi c chuyn
sang khu chy vt t, bao nhiu kh khn, tn ng u c ch gii quyt
tri chy nh vo ti tho vt nhng cng nh vo ng tin chy cht, nnh
b bi i by gi n t lm, c tin l xong ht[22,tr.389]. Cng c tin,
L cng tha sc n tiu, hm mnh, ghen tc vi ngi khc. Chnh s

Lun vn thc s Vn hc

74

Trn Th Thu Hng

thng thc ca ming cm manh o, s kch ng ca cn dc vng kim

tin [22,tr.47] khin L bin cht.
Qua s m t ca nh vn ngi c nhn thy c s xo trn d
di nh mt quy lut tt yu ca x hi trong thi k chuyn i t c ch
bao cp sang c ch th trng nh hng n mi gia nh Vit Nam. Ma
Vn Khng dng hnh nh n d ma l rng ni ln qui lut . Mi
loi cy trong vn vo ma thay l u bin i. Chng trt b nhng chic
l vng c k, thay vo l nhng chic l non t mn mn. Nhng nhng
chic l mi y cng mc ln t nhng cnh m trc khng lu n r
b khng thng tic nhng chic l c. Bi th, Ma l rng trong vn
khng ch cp vn "thi k qu i khi cun ht chng ta vo nhng
mc tiu kinh t, c s vt cht, k thut... m xem nh vic xy dng con
ngi, xy dng c nhn, xy dng c tnh..." hay "li sng ch k, bung th
theo nhng dc vng thp hn, coi ng tin l trn ht, bt chp nhng
nguyn tc lut l ca o c x hi ang c nguy c xm nhp vo tng gia
nh, lm o ln nhng g trc y cho l thing ling, cao c" m cn nu
ln yu cu i mi gia nh truyn thng cho ph hp vi x hi mi.
Truyn thng vn ho dn tc v truyn thng gia nh Vit Nam cng s i
mi v thch ng ca n trong thi i mi l nhng vn c bn m nh
vn t ra trong tc phm. Khng khng gi li tt c nhng g ca ngy xa
khng phi l chuyn hp thi, nhng thot ly truyn thng, ph v mi n
np nht nh s dn ti bi kch.
S lun chuyn khng gian trong tiu thuyt ca Ma Vn Khng m
rng v b sung cho bc tranh cuc sng thnh th thi k i mi ca ng
c ton vn hn, gip ngi c cm nhn c s thay i lin tc, x b
v hn lon mt cch y hn.

Lun vn thc s Vn hc

75

Trn Th Thu Hng

C th nhn thy mt c im ca khng gian trong tiu thuyt thi

k i mi ca Ma Vn Khng l lun xo trn v khng bnh yn. Khng
gian y l h qu tt yu ca cuc sng vi nhng tranh ua gay gt ca li
sng thc dng, sng bi nhng gi tr vt cht, coi ng tin l mc ch ti
thng. Bn cnh cng c nhng khng gian tnh ti, t bin ng, hoi
c m Ma Vn Khng t trong th i snh vi khng gian trn hng
con ngi v vi nhng gi tr tinh thn tt p tr thnh truyn thng
ca dn tc.

Lun vn thc s Vn hc

76

Trn Th Thu Hng

CHNG 3: THI GIAN NGH THUT TRONG

TIU THUYT CA MA VN KHNG THI K I MI
3.1. Gii thuyt v thi gian ngh thut
Cng ging nh khng gian ngh thut, thi gian ngh thut l hnh
thc tn ti bn trong ca hnh tng ngh thut th hin tnh chnh th ngh
thut ca n. Thi gian ngh thut khng phi l thi gian khch quan, vn
ng theo trt t mt chiu, trc sau v khng th o ngc m l thi gian
c soi sng bi t tng, tnh cm ca nh vn, c nho nn v sng to
tr thnh hnh tng ngh thut, ph hp vi quan nim ngh thut ca
nh vn v con ngi v th gii. V th, thi gian ngh thut c th nhanh
hay chm, di hay ngn, lin tc hay t qung theo mt logic ring khng
hon ton trng khp vi thi gian khch quan. Tuy nhin khng phi mi
th lin quan n thi gian trong tc phm vn hc u l thi gian ngh
thut, m thi gian ch c th chuyn thnh thi gian ngh thut khi n cng
vi yu t khc nh kt cu, ct truyn th hin quan nim ca nh vn v
con ngi v cuc i. L hnh thc ca hnh tng ngh thut, thi gian
ngh thut l mt trong nhng phm tr quan trng nht ca thi php hc, bi
n th hin thc cht sng to ca ngi ngh s. Thi gian trong tc phm
ph thuc vo im nhn ca tc gi, v vy n c s dng mt cch mm
do, linh hot hn v c th quay ngc tr v qu kh hoc hng ti tng
lai, c th dn nn mt khong thi gian di trong chc lt, li c th ko di
ci chc lt thnh v tn. Thi gian ngh thut c o bng nhiu thc o
khc nhau: bng s lp li u n ca cc hin tng i sng c thc,
s sng, ci cht, gp g, chia tay, ma ny, ma khc to nn nhp iu
trong tc phm. Nh vy, thi gian ngh thut gn lin vi t chc bn trong
ca hnh tng ngh thut. Khi no ngi bt ca ngi ngh s chy theo din
bin s kin th thi gian tri nhanh, khi no dng li m t chi tit th thi

Lun vn thc s Vn hc

77

Trn Th Thu Hng

gian chm li.

Thi gian ngh thut c c im cu trc ring. Trong vn hc hu ht
cc yu t ngh thut u c thi gian ca n, trong truyn thuc loi
hnh thi gian v thi gian trong truyn l thi gian ca thi gian(E.
benvenite). Tuy nhin, ngi ta hay ch n hai yu t chnh ca lp thi
gian, l lp thi gian trn thut v thi gian c trn thut.
Nu thi gian trn thut l thi gian ca ngi k chuyn, n c hu
hn, ph thuc vo tc ca ngi k, c th o ngc s vic th thi gian
c trn thut l thi gian ca s kin c ni ti, trong c thi gian s
kin v thi gian nhn vt. Thi gian s kin l thi gian truyn, thi gian
lch s, l chui lin tc ca cc s kin trong quan h lin tc trc sau,
nhn qu. Thi gian nhn vt bao gm tiu s v thi gian c nm tri qua
tm hn nhn vt. Gia thi gian trn thut v thi gian c trn thut c
mi quan h qua li thn thit vi nhau v chnh mi quan h ny to ra thi
gian ngh thut.
Gn vi tng phng thc, phng tin th hin, mi th loi li c
kiu thi gian ring. Trong kch do chia hi, thi gian trong mi hi c tnh
theo ng h, thi gian gia cc hi c tnh theo lch. Thi gian trong tr
tnh v t s th t do v a dng hn. Tuy nhin cng c nhng s khc bit
c bn: Nu thi gian trong th c nhe ln, khng r rng th thi gian
trong vn xui (trong c tiu thuyt) c th, mang tnh xc nh hn.
Qua kho st ta c th thy rng, khng phi mi th lin quan n thi
gian trong tc phm vn hc u l thi gian ngh thut. Nm su trong tc
phm vn chng, thi gian ch chuyn ha thnh thi gian ngh thut khi n
cng vi cc yu t khc nh kt cu, ct truyn th hin quan nim ca
nh vn v con ngi v cuc i. Chnh v th, nh nghin cu vn hc Nga,
D.X.Li kha chp cho rng: Thi gian ngh thut l nhn t nm trong mng

Lun vn thc s Vn hc

78

Trn Th Thu Hng

li ngh thut. N buc thi gian c php v quan nim trit hc v th gii
phi phc v cho nhng nhim v ngh thut ca n [43,tr.61]. Nh nghin
cu Trn nh S trong cun Thi php th T Hu cng khng nh: th
gii ngh thut trong vn hc khng phi gin n ch l quan im ca tc
gi v thi gian m l mt hnh tng thi gian sinh ng, gi cm, l s cm
th, thc v thi gian c dng lm hnh thc ngh thut phn nh hin
thc, t chc tc phm [58,tr.190].
Nh vy, thi gian l mt phm tr quan trng ca thi php hc bi vn
hc l ngh thut ca thi gian. Thi gian l i tng, ch th, l cng c
miu t, l s t thc v cm gic v s vn ng v thay i ca th gii
trong cc hnh thc a dng ca tc phm. Thi gian trong vn hc l mt yu
t ni dung tch cc, l mt trong nhng phng tin hu hiu nht t chc
ni dung ca ngh thut. V vy trong sng tc vn chng hin nay, ngi ta
c bit quan tm n vn thi gian bi n c mt ngha quan trng
trong s i mi k thut vit ng thi gp phn to nn sc thi c o ca
tiu thuyt thi k i mi.
3.2. Cc dng thc biu hin ca thi gian ngh thut trong tiu
thuyt ca Ma Vn Khng
Nghin cu thi gian ngh thut trong tiu thuyt thi k i mi, bng
s nhn din v phn chia mang tnh tng i, chng ti nhn thy c ba dng
thc thi gian tiu biu: thi gian lch s - s kin; thi gian tm trng; cc
chiu hng din bin ca thi gian. C ba dng thc thi gian ny u th
hin quan nim, ci nhn, cch nh gi ca nh vn v hin thc cuc sng.
3.2.1. Thi gian lch s - s kin
Tng ng vi khng gian bi cnh x hi l thi gian lich s s kin.
Tiu thuyt trc nm 1975 xy dng trn mt nn khng gian rng ln quen
thuc, gn vi mt kiu thi gian ngh thut mang nt ring ca thi i.

Lun vn thc s Vn hc

79

Trn Th Thu Hng

l kiu thi gian tuyn tnh, thi gian lch s, s kin. Cc tiu thuyt t
nc ng ln, Hn t, Du chn ngi lnh u c t chc theo kiu
thi gian ny. S kin ni tip s kin, bin c ni tip bin c nn thi gian
ngh thut trong cc tiu thuyt trc nm 1975 v th cng mang m hng
gp gp, nhanh vi vn rt ph hp din t khng kh sc si, ho hng
ca c dn tc trong cng cuc cu nc v i. Bi cnh chin trn nng
bng dng nh khng cho php con ngi dng li ngh su, ngh lu
mt iu g. Mt khc kh th hng hc ca triu triu con ngi to nn
mt cn bo la nng bng nh mun cun tri tt c, o t bng bng v
pha trc. ghi li khng kh rng rc ca thi i, nh vn thng bm
st vo thi gian hin ti, vn ti thi gian tng lai m t ngoi li thi gian
qu kh.
Sau nm 1975, c bit l t i mi, cu trc, c im ca thi gian
ngh thut cng c s thay i. Xu th chung l rt ngn thi gian s kin v
ko di thi gian tm trng. Cc nh vn thi k ny t ra hng th khi i su
khm ph i sng tm hn phong ph, y b n ca con ngi. Bin c s
kin tr thnh ng vin hoc ci c ban u nh vn khm ph i sng
tm hn phong ph, phc tp ca con ngi.
Trong tiu thuyt ca Ma Vn Khng thi k i mi xut hin thi
gian mang cm quan lch s nhng c khc x qua thc ca con
ngi. Thi gian lch s c trnh by, din t qua nhng suy ngh, hi
tng, hoi nim ca mi con ngi c nhn nn khng cn gi nguyn
ngha khch quan ca n. Thi gian khng chy theo dng lch s ca cc s
kin m chy theo dng cm gic ca cc nhn vt. Nh nghin cu Trn
nh S cng cho rng, cc thp k trc con ngi c thc
trong tng quan vi thi gian lch s. Thi gian lch s thng l ci khung,
l vin cnh bn ngoi con ngi vn ng v vn ti, nay khi con ngi

Lun vn thc s Vn hc

80

Trn Th Thu Hng

lm ch t nc v nm trong tay vn mnh ca mnh th tng quan thi

gian ni trn cng c nhiu i mi. Thi gian lch s gi y nm ngay trong
bn thn con ngi th hin vin cnh ca n [22,tr.207]. Nhng s kin
lch s lc ny c ghi nh bng nhng k nim ring t ca mi nhn vt.
Trong Ma l rng trong vn, ch Hoi nh v s kin qun ta bt
u m ng gii phng min Nam khng phi vi t cch mt s kin lch
s m ch nh n s kin ny vi ngha l mt mc thi gian gn lin vi
k nim ring ca ch. l k nim ngy anh ch ci nhau: Nm y, qun
ta bt u m ng gii phng min Nam, ti nh lm. Ti nh, nm nm
nhm, anh y ci ti [22,tr.107]. Ch cng nh v phong tro Nam tin
bng k nim anh ch gp g ri yu nhau: Do , n v anh y ng qun
hai thng lng ti, luyn tp i Nam tin. C bit phong tro Nam tin
hi ch? C lng ti gi bnh dy lm lng kh cho cc anh. i sao hi
y vui th? Ci gi bnh thm thch sut ngy m. Ti vut bnh. Vut bnh
vt v lm, c L . Np nhuyn dnh cht vo chy, phi kho, phi vut tht
kho. Th ri mt hm lc n v anh sa son ln ng, anh t ngt gi
ti. C mnh ny - Anh ni - i tay em p qu. Em c bng lng lm v
anh khng. Ti bn rn ht c chn tay. Ri anh y i. Thnh lnh nm nm
t anh tr v lng ti. C mnh cn nh ti khng? cu u tin anh y hi
ti th! Ti khng tr li, ti bt khc tm tc. Sao lc y ti li khc nh?
Mt ngi ph n gin gia. Cnh ngy no nh ang ti hin. Ch lc u ri
ngng ln, hoi nim vn vng vn trong tm tr [22,tr.107-108]. R rng,
cc s kin lch s c khc x qua thc ca c nhn, c ghi nh
bng chnh nhng k nim ring ca mi ngi.
nhng tc phm c vit bng cm hng s thi, nhng tiu thuyt
lch s, thi gian ngh thut thng gn lin vi cc hot ng x hi, nhng
vn ng ca lch s v ca thi i. Trong lch s, chin tranh, theo cch

Lun vn thc s Vn hc

81

Trn Th Thu Hng

thng thng nht, thi gian c ghi du bng nhng chin dch quan trng,
nhng trn nh ln c ngha quyt nh cho s thng bi. Nhng nhng
tc phm ca Ma Vn Khng thi k ny, chin tranh c nh li bng
nhng k nim ring ca nhn vt.
i vi T trong m ci khng c giy gi th qung i b i
tm nm tht v ngha, v vn v bun au. Bi l, a anh vo qun ng,
ngi ta nh tro nhng danh hiu cao qu nht mt cch v lim s.
Cuc tin bit anh ra mt trn khng phi l cuc a tin mt ngi anh
hng m l cuc tng tin mm lon. Ngi ta a anh vo qun ng l
tha mn nhng on th ring. Ni au bi hoi c cuc i anh l ni au
ca mt con ngi thy mnh nh b, s phn ca mnh ty thuc vo mt
tn v loi. Chng li ci m nh nng n v s phn tr tru ca mnh, anh
gng mnh ln, anh quyt nh v hiu ha mu toan u gi ca tn t.
Nhng tic thay, anh thiu mt iu kin quan trng bc nht: sc khe. m
au trin min sau khi b thng v do th tng di lng tn vi, anh c
gng lm th cng ch c th khi tr thnh mt gnh nng ca chin tranh
thi, ch lm sao nhng trang tiu s c nhn hi ha vi trang s chng
M trng l oai hng ca dn tc c. Vo vin. Ra vin. Cui cng ch
ng vai mt g tr l, mt tn lnh bo v cn c, mt ngi cn v cho mt
vin s quan cao cp. Tm nm khng sao ty xa c, tri li ch thy mi
lc mt tng ln ci mc cm hn h, v nh mt nim tin, v nh mt c
tnh. Mt con tt hn sai khin, ai sai khin cng c. Chin tranh to
nn anh hng nhng cng ra nhng con ngi nh anh mang tm l mt
con tt h trong by n, khng c gi tr ring [21,tr.631-632]. Chin tranh
vi anh l ni bun ca mt con ngi khng c cng hin ht mnh,
khng th cng hin ht mnh v c trao nhm danh hiu, v b t khng
ng ch. V tr m anh c th cng hin nhiu nht cho t nc khng phi

Lun vn thc s Vn hc

82

Trn Th Thu Hng

l ngi mt trn m l trn bc ging, trong vai tr mt ngi thy gio.

Chnh v th, thi gian tm nm trong qun ng, vi anh l mt k c bun.
ng lo Ty, Thnh v Khim trong Ngc dng nc l, mi ngi
cng u c nhng k nim ring gn vi cuc chin tranh. Vi ng Ty, ci
nh nht trong nhng nm nh M l i v kht: n c my khi u.
Khng ni go. Ni sn khoai thi, cng khng c m n. Chu cha, i di
i dc, i trin min. Ti ng, vo chin trng khu Nm, thi gian i nh
gic chim mt phn ba, cn li l i lm ry, i gi go. Khng c n th
khng lm chi c (). i n mc trng thy con thn ln cng mun bt
n tht. i c trong gic ng. C lc m. St c tnh rung rng m thy c
cm l cng c th ngi dy n ba bt y c. i! i khng khip! i
kh i s!, Cn kht? By gi m vn thy kht. Kht lin min. Mt ln
gia rng, nm thng chin s nui qun kht n mc gi cn nc tiu
cng khng ngi ngn. Cui cng phi ly cuc khi mt ci h cht nc
t lp l mc tng lm h. Nc ng c hai vc tay, nhn nhau bng
mt ngi ni: Rng ny thng M ri cht c mu da cam rng ht l cy
. Mi ngi sc nh, mt hm ang i li go bng thy ba chic my bay
M C130 ang bay thnh hnh tam gic trn cao bng h xung st ngn cy,
phun ra mt ln sng m khen kht, vi bt mi bng khn t. Nhng kht
sp cht ri. Mc, c ln lt, ngi kht trc c u tin, ti dn chi
quen nhn, ng th hng cui, chng cha mt ai, tt c u vc ming
xung vng n. Gi, bn ng ch ung th nc n cht v ung th gan,
rut ri, ch cn mnh ti [26,tr.214 - 215]. Vi Thnh, anh li nh v qung
thi gian trong chin tranh bng ni m nh ca cm gic s cht: Chin
tranh xt theo gic l tng l nhm mc ch loi tr ci c, vn hi s
hi ha trong v tr v x hi. Tuy vy, trong tnh cm chung ph bin th n
vn c ngha tng trng cho tai ha cht chc. Ti may mn chin

Lun vn thc s Vn hc

83

Trn Th Thu Hng

trng c n ung khng n ni, nhng m nh cho n gi vn l ni s

cht! C my ln ht cht ngh li cho n gi vn cn s! Mt hm ang i,
thm thuc lo qu, bn ti ba thng lnh trinh st thy mt vng nc bng
ci nn, lin ny ra sng kin p mt ci iu bt bng t gn y ri dn
nc vo lng iu, bt li, ly cnh trc thng mu, lm cn ht. Ht lin
mt chp, say m, khoi qu, nhng v tri ti nn bo nhau ng ln i
tip. Mt cu tn Cu, vn cha cn thm, bo ti v mt cu na, c i
trc i, ri hn s ui theo. Tao xin ht hai iu na thi. Ti v cu kia
nh i trc. Mi i c trm thc, bng nghe mt ting unh tri
long t l, c hai thng ng chi chi vo bi cy. Lt sau tnh dy quay li
tm cu Cu. Ha ra ci vng nc n l h mt qu bom n chm hn gi?
Nhn ln trn mt cnh cy mt rng cch h bom n chng hai mi thc,
thy rut cu Cu mc . Hi qu? Mt ln khc, chng ti ang o hm
th my bay M n nm bom, ti ra khi hm, i kim tra thng vong ng
i th thy tiu i trng Lc ca ti cht, u cm su vo vch t luy
t. Ti m ngang ngi anh, dng sc mnh ko u anh ra. Hp, ti
ng nga. Xc Lc ln ti. Lc ch c t c tr xung, khng thy u anh
u c. Ti m ci xc khng u ca Lc va khc nh ma va s rn c
ngi [26,tr.216-217]. Cn Khim, hi c v chin trng ca anh li l
nhng m nh v s phn bi: i i Khim c ba chin s trinh st n P.
ca qun M Nng. H l T, Ng, H. Trong ba ngi , H l chin
s gan d. Cn T v Ng qu Bc Thi, vn hn nht, hai ln o ng
khng thnh, h mun nhn c hi ny chy lun vo n ch u hng.
Mun khi l, h r H theo mnh. Nhng H khng khng tm lng trung
trinh khng nghing ng. Cht l tm a phn trc ri, gi tnh sao? Hai
k phn bi hn ang tm bp c git cht bn mnh. V sau h thc
hin m mu. Khn nn thay cho hai tn phn bn, mt qu pho ri xung

Lun vn thc s Vn hc

84

Trn Th Thu Hng

cht ti mt tn. Cn li mt, thng T, b dy v lng tm , kinh hong

v ti c v s trng pht ca nh mnh, n b l lt v n v, n trc mt
Khim, phanh o ngc, go: i i trng bn ti i. N pht r pht
di sau . Gi n vn b qun nh thng in. Mt tn phn bi khc cp
bc cao hn Khim, thiu t, trung on ph, u hng ch v nhng
tng kim chc c mt i sng sang giu, yn n, n bn ng cho
gic k hoch hnh qun X3 ca trung on Khim. Kt qu au n l: cuc
hnh qun ca trung on hon ton tht bi, hn mt na lc lng trung
on b tn tht. Cn tn s quan phn bi c gic cho sng trong
mt cn bit th sang trng vi cp chn b ct gn gt phi b khi mun
di chuyn. Bn gic M: n phn bi t quc, ng i n c th vi ta
n x g... [26,tr. 223-224].
Trong dng chy bt tn ca thi gian, con ngi mc nhin chu s tc
ng ca mi trng v x hi, nhng g thuc v qu kh c th l k c bun
nhng cng c nhng qu kh l mt hnh nh p, oai hng trng l ca mt
thi. Ngi lnh o ng u, ng Quyt nh (Mt mnh mt nga), ngi
iu chuyn Ton v y cng tc li xut hin sau cng, sau m cn b
vn phng tnh y, sau cc y vin thng v v sau Yn, ngi v xinh p,
dt do sc sng ca ng. Nhng li l hnh nh sng chi v ng nt
nht: lun vng vng, bch chin bch thng. l v p kiu hng khi mt
mnh mt nga vo tn hang ca th ty, cha t trong qu kh. Hnh nh
p , trng l y tr i tr li trong suy ngh ca Ton, khi ngun cm hng
cho nhng suy ngm v con ngi, thi i v lch s. Thi i ca cuc cch
mng long tri l t to nn gi tr ca ngi anh hng Quyt nh m
ng v th h ng khng th cng, khng c php cng li. ng tri
qua khonh khc chi li l lm, mt tui tr ho hng lng mn, mt biu
tng mt mnh mt nga kiu hng, dng mnh trong qu kh.

Lun vn thc s Vn hc

85

Trn Th Thu Hng

Nhng on hi c trn th hin mt kha cnh khc, bn cnh

nhng trang s ho hng ca cuc chin tranh gii phng dn tc. Qu kh
trong chin tranh c hi tng li trong tr nh ca mi ngi bng
nhng k nim khc nhau, nhng cm gic khc nhau. Khc ha, ti hin mt
s kin lch s x hi c bit, nh vn khng vit v chin tranh v nhng g
qua nh mt s ghi chp m ch yu i su vo s phn con ngi trong
thi im khc lit y nhn nhn chin tranh mt cch ton din hn,
y hn.
3.2.2. Thi gian tm trng
Thi gian tm trng l thi gian do con ngi cm nhn. N c th
nhanh hay chm, di hay ngn l ty thuc vo cm gic ch quan ca nhn
vt ch khng ph thuc vo thi gian ct truyn, hay thi gian khch quan.
Nh th Nguyn Du tng c nhng cu th c sc v s cm nhn ca
nhn vt v thi gian: Su ng cng lc cng y/ Ba thu dn li mt ngy
di gh, chnh l thi gian tm trng. Tuy nhin vic i su vo miu t
con ngi tm l khng phi l mc tiu hng ti ca vn hc trung i, v
th thi gian tm trng trong truyn Kiu ni ring v trong vn hc trung i
ni chung cn m nht, cha tht phong ph.
n vn hc thi k hin i v ng i, t duy tiu thuyt c s
thay i, vn ng i mi. c bit l t sau nm 1985, cc nh vn khng
cn tham vng ti hin mt bc tranh hin thc rng ln, ngn ngn cc bin
c, s kin vi mt dung lng nhn vt ng o m h t ra hng th khi i
su khm ph tm hn phong ph, y b n ca con ngi.
Gn vi th gii ni tm ca mi con ngi, nht l th gii tm linh
thm kn c nhiu lp thi gian khc nhau, c thi gian thc v thi gian phi
thc ti. Thi gian c khi l nhng suy tng, nhng m nh, nhng gic m.
Hnh thc thi gian tm trng ny c ngha quan trong trong vic khai thc

Lun vn thc s Vn hc

86

Trn Th Thu Hng

v th hin th gii ni tm ca mi c nhn con ngi. Thi gian tm

trng l thi gian c tri nghim, bi th n c kh nng th hin
thc ca mi ngi trong chiu su ca s suy ngh v cm th. Ma Vn
Khng cng ch khai thc thi gian tm trng khm ph i sng
ni tm ca con ngi.
Tr li ngi nh c, ng trong khu vn c sau nhiu nm xa cch,
ch Hoi (Ma l rng trong vn) bn thn nh v nhng k nim mt
thi gn b:
Ngi ph n ta cn chi c vo thn cy nhn. Cu ni di, nhun
nhy, a ni nh v xa tt. Ch ang nh! Ni nh dng trn cp mt hai m
m thm v gng mt hn hu. Ri chng cn bit L ang ngh g, ch
bc ln, ging bng no nc l thng:
- C L i, cy mt ny hi ti ly anh Tng n mi bi qu u tin,
th m gi n cao tng ny ri. Cn cy To ny, ti nh anh Tng trng,
ngn n ch cao bng ch Lun hi . Ti nh anh Tng ba mi, hn ch
ng nm tui. Ch Lun ch mi mi bn, mi lm. Cy to ln qu
nhng ti vn nh ci dng ng, ch ba cnh ca n.
Ngi ph n i trong vn cy, thnh thong li dng li v nh nh
vo thn cy, nh ngi m i xa v v v, ve vut nhng a con yu. Thn
thit qu, cy vi, cy nhn ny, ch mang t qu ln. Khm trc kia ch ti
tm, bt b su cho n. Cy i n ch hi bp sao lm thuc cho b, cnh ct
n ch ct lm chc sng cao su cho C v Cn.
- Ti cn nh nhng bui chiu h, ng ngi c sch gh di
gc to kia. T ngy dn nh v y c ci gh y ri. Cn khu vn hi
cn tha lm. Nng chan ha c. Ch ng, ch Lun hay tp th dc
y. Ti ko mt ci dy thp t b tng kia ti ng thp cnh nh, phi
qun o ca c nh vn cha ht ch. Do ti lm Cng trng xy dng

Lun vn thc s Vn hc

87

Trn Th Thu Hng

nh my thuc l Thng Long. Mt hm ti i lm v, anh Tng bo ti ra

ngi cng anh chic gh kia. Anh ni vi ti: Hoi , anh i ln ny
cha chc v Ngi ph n ngng ln, i mt tht k l, tr nh mt
thiu n, lng lnh sng. V i mi ch se kh ta ra mt nt ci va sung
sng va ngng ngng [22,tr.106-107].
l hi c y xc ng ca mt tm hn ph n nhn hu v giu
tnh ngha. S hin hu ca khng gian khu vn trong hin ti a ch v
qu kh vi khng gian ca mt khu vn trong tm tng. Qu kh y,
khng gian y hn su trong k c ch v gn b vi ch t trong mu tht.
V y l cm nhn thi gian ca ng Bng khi ng trc bn th t
tin: Khi hng v khung cnh trm tnh a hin ti v qu kh. Thong ci
ng Bng nh qun ht xung quanh v bn th. Dng ln trong ng ci cm
xc thing ling rt i quen thn v tm tr ng bng m nha, phiu diu
lng ng gn xa, n hin tng lp lp nhng hnh nh khi t, khi m, chp
chn nh trong chim bao. Tha thy m cch tr ngn trng m vn hng
sng cng con chu. Con vn vng vng u y li gio hun ca ng cha, t
tin. Con vn inh ninh ghi khc cng n sinh thnh dng dc ca thy m,
gia tc, ng b, cha m, t tin, con nh thy t trong tm linh, huyt mch s
sinh si, ny n, phc th an khang ca chu con i i ni tip trong cng
ng dn tc yu thmg. V em, cng con trai c ca ba m. Em cng con
mt v vn hng sng, hng vui bun chia s, nng dt du ti cng cc
chu, cc con, cc em [22,tr.86-87]. Nhp vo dng xc ng tri n t tin
v nhng ngi khut, ng Bng nng nng trong nhng k nim h o,
thot trn. Qu kh khng tch ri vi hin ti. Tt c lin kt thnh
mt dng chy bn cht, thy chung
C th ni Ma Vn Khng rt thnh cng rong vic s dng thi
gian bi thi gian nh mt phng tin hu hiu to nn nhng hiu qu

Lun vn thc s Vn hc

88

Trn Th Thu Hng

ngh thut nht nh. Vi vic s dng thi gian tm tng trong qu kh,
nh vn to nn nhng ng vn p biu hin dng cm xc dng tro
trong tm t tnh cm ca cc nhn vt. Bi thng tr v qu kh, nh v
qu kh l ngi ta nh ti nhng g p nht, thing ling nht, cao c
nht. iu khin cho nhng truyn ca Ma Vn Khng d ni nhiu n
thc ti cn nhiu iu ng bun ca con ngi mi, x hi mi nhng vn
phng pht d m ca mt thi qu vng xa xa. Phi chng nh vn mun
nhc nh mi chng ta hy lng li trong giy pht x b ca cuc sng
thng ngy hng v qu kh trong tro, thun phc ngy no.
thc v thi gian l thc v s tn ti ca con ngi, pht hin v
thi gian gip ngi ta nhn thc su hn v cuc sng trong dng chy lin
tc ca n. l cm nhn v thi gian ca Khim (Ngc dng nc l)
sau nhng ngy di au m v th xc v tinh thn: Mt chiu tnh gi n,
khi ngng ln, nhn thy mt n ngng tri dng hng hnh mi tn bay
khng mt vang ng, Khim khc nghn ngo v bng nhn ra ci k l
thing ling ca s sng vnh hng v tnh cch lun hi ca thi gian. i,
thi gian! Khng bao gi Khim ngh ti n nh ngh ti mt ng thng
hun ht; vi anh n lun mang tnh o v ging nh mt vng xoy tr i tr
li trong anh. Y nh ci ma h si ng va qua, qua m cha h tr
thnh v tm tch, cn vang vng ti gi l ma thu chn c liu ny. Ma
thu hng ni. Ma thu ngoi thnh y l ma thu ca suy tng. Ma thu
ngoi thnh y c din t bng s c tch mnh mng v nim trm t tru
nng nh qu chn trong Khim[26,tr.291]. Khng gian rng m trm bun
ca ma thu chn ngoi thnh em n cho Khim nhng pht hin mi
m v thi gian. Khng gian y, cng vi nhng cm nhn v thi gian th
hin tm trng vn cn nng nhng ni nim bun thng, phin mun
trong Khim.

Lun vn thc s Vn hc

89

Trn Th Thu Hng

Thi gian tm tng khng chy tri theo dng lch s ca cc s kin
m chy theo dng cm gic ca con ngi. V tri theo dng cm gic nn
thi gian thng b nhe m i, khng cn l thi gian c th hin ti na m
l qu kh sng dy trong hin ti. Chnh ci qu kh ny l phn su kn o
trong tm hn mi con ngi m nh vn hng ti khai thc v th hin.
Nghin cu mt s tiu thuyt tiu biu, chng ti nhn thy, Ma Vn
Khng ch n vic miu t tm l nhn vt, i su vo khm ph nhng
b n chm su trong th gii tm hn con ngi. Tuy nhin thi gian nhn vt
cm thy khng ch phn nh mt th gii a chiu, nhng vp vp, t
qung bn trong tm hn con ngi m thng qua thi gian tm trng, nh
vn nhm phn tch x hi, truy tm nhng nguyn nhn lm tha ha con
ngi, ng thi thy c v p thanh cao, cng ci kin nh trc bi kch
ca nhn vt tr thc - h sn sng chp nhn v vt qua mi th thch
vn ti l tng cao p m mnh xc nh.
Trc nhng kh khn, nhng toan tnh x b ca cuc sng, T (m
ci khng c giy gi th) trn tr, chim nghim v nhn ra Nguyn Du
khng ym th[21,tr.308] nh ngi i nh gi v ng. M T tin rng
Nguyn Du chu nhn s phn hm hiu ca mnh mt cch kiu hnh Ai
i ci may mn ca h ly ci oan kh ca i ng, ng cng khng i
u[21,tr.309]. T tm ra v tm c vi ngi cng cnh ng. T tri
nghim cuc i t chnh bn thn mnh, mt ngi lun chng tr bi kch
vn ln.
Trong thi gian dy hc min ni, T dng cm i u vi b th
Li, bo v quyn li chnh ng cho 41 hc sinh. V trong cuc i u
ny, c lc T ri vo lc lng c n gia quyn lc, vt cht v nhn
cch cao p ca anh, nhng anh quyt tm v chin thng trc s
kim ta ca b th Li v vy cnh. Vic lm y ca anh li d m mi

Lun vn thc s Vn hc

90

Trn Th Thu Hng

ti 20 nm sau. Thy l mt ngi khng d khut phc. Ngay gia vng

vy ca h, thy vn l hip s x thn cho tnh ngi v l phi[21,tr.717].
Tr v thnh ph, mt iu khng may l T phi lm vic bn cnh mt
ng nghip qu rt nt, ti tin nh Cm v chnh iu l mm ha cho bi
kch ca i anh.
bao ln trong cuc sng, T thm thm tha nhng cnh tri ngang,
v cng khng t ln anh t nghim vi chnh mnh rng: Nhng k sut i
sng vi tm nim dng hin l nhng k sut i khc khoi lng
tm[21,tr.683]. Mc d bit vy, hiu vy nhng l s la chn, l l sng
l tng ca chnh anh. Cho nn anh khng bao gi li bc mt cch hn h
m anh vn lun lun vng vng, kin nh trc nhng th on tin v
trc s mt mt ln lao ca mnh. Anh thc s l ngi ngh lc, c sc bn
b, do dai chng tr li bi kch. Nhng k nh Dng v Cm khng th hiu
ni v chng ch bit mt iu l: s tn ti ca T vi v p ca ti nng,
ca lng nhn i t anh tot ra cng lm cho lng ghen ght, k ca bn
chng dng cao. L th ca ngi hc tr thnh t tr thnh mt liu
thuc tr sc cho T. Ngha l anh nghe c mt li ng vng. Trong
cuc sng ny anh khng c n. Lng anh, khng ng lc ny li c c du
hiu mt bui sng p tri. T tm c cho mnh mt tm hn ng
iu, l sng ca anh cng c khng nh, nim tin ca anh cng c bi
p. Vi anh lc ny nhng k nh Dng v Cm ch l nhng k tm
thng, rng tuch. C th bn chng c quyn hnh cao hn anh nhng v
ct cch chng khng th snh c tm vc ca anh, cho nn chng khng
th vi dp c gi tr t thn ca anh, vi dp c kht vng vn ti ca
anh. Trong cm xc mnh lit lng anh vang di nhng m thanh trong
tro: Kha i! Tm hn mnh, l gi tr ca ring mnh. Dng ng hng
nm bt v hy hoi ni[21,tr.773].

Lun vn thc s Vn hc

91

Trn Th Thu Hng

Nh vy c th thy rng, vic miu t thi gian tm trng nh du

s thay i trong t duy tiu thuyt ca nh vn. N chng t nh vn
bit nhn nhn nhn vt theo im nhn ca nhn vt, nhn nhn vt t bn
trong, mt c im ng lu ca ch ngha hin thc trong vn hc (Dn
theo Trn nh S, Nhng th gii ngh thut th, tr 411). Tuy nhin, khc
vi cc nh vn thi k trc, ti hin thi gian tm trng khng ch nhm
miu t th gii bn trong con ngi vi nhiu bin ng ngt ngt ca cuc
sng b tc, s ghen ght, k ca con ngi, tiu thuyt thi k i mi ti
hin thi gian tm trng cn phn tch, khm ph mt x hi trong thi
bui kinh t th trng. Thng qua dng thi gian tm trng, ngi c thy
c bi kch ca ngi tr thc, s tc oai, tc qui ca th lc ng tin cng
vi nhng tiu cc ca c ch quan liu bao cp.
3.2.3. Cc chiu hng din bin ca thi gian
La chn thi gian ngh thut l mt trong nhng phng tin hu hiu
nht t chc ni dung ca tc phm ngh thut. Trong cc tiu thuyt Ma
Vn Khng ngi c cng d nhn thy cc chiu hng ca thi gian ngh
thut. C khi tc phm pht trin theo kiu thi gian tuyn tnh truyn thng
t c s xo trn, nhng cng c nhng tc phm c nh vn cch tn thay
i qu kh v hin ti an ci vo nhau, ng hin theo dng k c ca
nhn vt.
Ly vic ti hin nhng bin c trng i ca lch s lm im ta, cc
s kin u c ti hin t u n cui, mang tnh qu trnh. S an xen
cc o thut bn ngoi v d thut bn trong ch c chc nng soi sng qu
kh nhn vt, t m ngha s thi ca truyn, khng lm nh hng n trt
t k chuyn. Tip ni mch sng tc y, mt s tiu thuyt ca Ma Vn
Khng v c bn vn theo dng trt t thi gian tuyn tnh.
Ma l rng trong vn k v nhng bin ng trong mt gia nh tr

Lun vn thc s Vn hc

92

Trn Th Thu Hng

thc trc tc ng ca kinh t th trng. Truyn bt u bng khng kh ca

nhng ngy gip tt Nguyn n ti nh ng Bng. Trong nim vui sum hp
c nhng d cm chia r, nhng ni au c nn, nhng vn cn c nim
tin o c nh mt cht nu gi gia nh khi cn chng chnh ca thi
cuc. C th thi gian lun chuyn t ma xun sang ma h, ma thu ri
ma ng ti. Qua mi mt bc i thi gian, nhng mu thun trong gia
nh y tch t, ln dn, tng nh khng cu vn c. nh cao ca mu
thun l ci cht ca ng Bng - im ta tinh thn ca gia nh l L b
chng i theo g i bi. Nhng ri, khi mi au kh, bin ng i qua, ma
xun li v mang theo hi m s sum hp, on t v s tha th cho nhng
ngi lm li. Ch sau mt nm, gia hai ma cy trong vn thay l
[22,tr.168], c bao bin ng i vi mi con ngi trong cn nh n s
y. Trong 20 chng, trn gn 400 trang sch, theo nhp bc ca thi gian,
nhng bin c tun t n vi gia nh ng Bng. Ma xun v, trong khng
kh n tt Nguyn n, gia nh ng Bng chun b n tt, trong nim vui
h m tn bi kch gia nh. Chm h, s xut hin ca v con C trong cn
nh ko theo nhng s xung t khng th trnh khi trong gia nh. Ma thu
n ng Bng ra i, L b chng theo thng trng phng vt t vo Si Gn.
Ma ng v, bi kch gia nh L c nguy c khng cu vn c. Ri ci tt
li v theo s quay vng ca nhn sinh thay li kt cho tn bi kch gia nh,
ha hn nhng iu tt p cho mt nm mi.
Vn l dng thi gian tuyn tnh, trong m ci khng c giy gi
th nh vn ti hin khng kh bc bi ca mt trng trung hc s 5 trong
mt thng thi tt nghip trung hc. Ch mt thng m bao nhiu con ngi,
cuc i, s phn c bc l. Truyn bt u t tnh cnh ca anh gio kh
ng Trn T cho n nhng iu trng thy m au n lng chn
trng c. Vi mt thi gian s kin tng i ngn, tiu thuyt m ci

Lun vn thc s Vn hc

93

Trn Th Thu Hng

khng c giy gi th c bn l th hin ti. Cc s kin c ti hin theo trt

t t trc n sau. Cng v th cc o thut c xut hin mang dng dp
o thut bn ngoi. Bi trong vng mt thng thi gian s kin, dng chy
s kin lun lu theo qu o ca n, mi s hi tng ch c th l t qu
kh xa nm ngoi ng bin ca truyn. y l o thut soi sng lai lch
ca nhn vt, nhng on i qua ca anh gio T. Qua lm r vn
m nh vn ngm a ra: s phn ca ngi tr thc trong x hi m nhng k
khng tr thc nm mi quyn hnh. Bn cnh cc o thut, cng khng th
ph nhn s xut hin cc trit l c phn di dng. Hnh thc bc th xut
hin ba ln, nm trn trong ba chng (chng V, chng XI v chng
XVII). Tuy c lm gin cch thi gian k chuyn th v c bn vn khng
lm xo trn trt t thi gian t nhin ca dng hi tng. Bt u l mt
ma h li v vi cuc ngu hng tng bng ca t nhin khi phng
thng nm n trn tr, nh son lnh lng tng vng, ho phng, tha
thit [21,tr.38]. Kt thc tiu thuyt l lc ma h ang i nhng bc vi
vng vi sc no nng ca hoa phng qua thi son tr. Sau hng
lot nhng nhn thc ca mnh v cuc i, T nhn ra rng Thi nhn v l
tng, l mt cuc hn phi ca t nhin. m ci y du khng c giy
gi th vn c thnh [21,tr.410]. V khng ai khc, chnh anh ang thc hin
hnh trnh tm hn n vi cuc hn ph y.
Cng l cch k chuyn truyn thng, Mt mnh mt nga mang
dng dp l cun tiu thuyt t truyn, c cch kt cu theo trc thi gian
tuyn tnh k t lc Ton chia tay vi ngh dy hc v nhn vic Vn phng
tnh y cho n lc kt thc truyn l mt cuc chun b ra i. Vi Ton
khong thi gian cng tc vn phng tnh y l s khng nh mnh - s
khng nh ci ti c nhn gip anh c th ng ring nhn thc th gii,
nhn thc chnh mnh. T s miu t kh hi hc v mt thi k qua,

Lun vn thc s Vn hc

94

Trn Th Thu Hng

nhng cuc hp tng kt, cc bo co in hnh l th, lng cng s liu,

ging nhau nh cng mt khun c, n ni ch cn nghe v bit tng l n
vit theo mu c sn, n ton ni di cho va lng cp trn thi, nhng k
hoch to tt, khu hiu m nhng ch l o tng, thiu thc t nh ch
trng trng la m v a my cy ln xi t Na Hang. chnh khong
thi gian c lu gi v mt thi k qua t tri nghim mt qung i
ca nh vn. Ma Vn Khng k truyn theo trnh t ca thi gian, khng ph
cch, khng gy s cun ht bng cch to ra b cc l, khin ngi ta phi
git mnh nhng ngi c vn say m, hng th.
Cng giu tnh t truyn nhng Ni bun chin tranh l mt th
nghim bng cch ti hin qu kh bng nhng hi c chp chn, t qung
vi hai ci ti cng tn ti: ci ti ca qu kh thi chin v ci ti hin ti
nh li. Nh gng mt ca chin tranh vi tt c nhng gc khut v sc
tn ph ca n hin ln trong ni bun dai dng ca nhn vt nh vn - cu
chin binh.
Bn cnh dng thi gian tuyn tnh, trong tiu thuyt ca Ma Vn
Khng ngi c cng nhn ra s xo trn cc lp thi gian trong tiu thuyt
ca ng. Khng cn ci trt t nguyn bn, ni m thi gian trn thut trng
kht vi thi gian c trn thut, thi gian y b o chiu, bin dng
khng ngng. Tc phm khng pht trin theo kiu thi gian tuyn tnh
truyn thng m qu kh, hin ti an ci vo nhau, ng hin theo dng k
c ca nhn vt. c im ny gip nh vn d dng hn trong vic m t
cuc i nhn vt v theo di s phn ca mi con ngi.
Trong Ngc dng nc l, s tr i tr li gia qu kh v hin ti l
s kt ni ca cuc i mi nhn vt - nhng con ngi ang c mt mi dy
lin h vi nhau trong hin ti. Ma Vn Khng dng qu kh soi chiu
v gii thch hnh vi ca mi nhn vt trc nhng s vic ang din ra. Cu

Lun vn thc s Vn hc

95

Trn Th Thu Hng

chuyn trong hin ti c lin quan ti tt c cc nhn vt vn ang c tip

din, nhng chen vo gia nhng s kin, nh vn dng li, tr v qu kh
gip ngi c tm hiu v mi nhn vt, xut thn cng nh nhng du n
trong qung i trc y ca h. Bng cch ny, nh vn khc ha nhn
vt ca mnh mt cch r nt hn, khin cho bc chn dung nhn vt c
nhn nhn v xem xt mt cch y hn. Th d, vi nhn vt Liu, nh
vn a ngi c tr v vi tui mi su ca hn: Mi su tui, hc
ht lp 7 h mi nm, c tri ph cho mt c th va tm, khng cao ln,
lng nhng l khc, nhng sn chc, dai do hn ngi. Gia nhp bng thiu
nin ton con nh th cha kha, n pin, knh bt, ngh ngng linh tinh, hc
km mang tn hip s samurai v s o, nghin rng chu c nghn mi kim
chm tm mc tu sm hnh chic u rng vo bp tay tri. Sau ny Liu
mi thy mnh di, thi no th cng vy, ci u rng sm bp tay y, t n
t co lai lch con nh h ng, thp hn ca Liu. Cha m Liu thuc lp tiu
th dn, m bun bn qun o c, b l mt vin chc nh thi Php thuc,
vn c c im l mun ngoi ln, nhng lun thiu nng, t ti cn n ngh
lc, nn h phi nh vo khn ngoan, thi lu c vt, v li sng tnh ton,
la thi, bt c hai tay[26,tr.71]. B d lp 7, nhng nt tnh cch trn
gip Liu t g x ch, tr thnh nhn vin hnh chnh ri tr l trung tm
vn ha thuc Tng cc Kinh t T, c kt np ng V lc ny khi
Khim, ngi m Liu vn lun ming ca tng, coi nh thn h mnh c nguy
c mt chc ch nhim, li sng tnh ton v thi quen bt c hai tay ca hn
cng c bc l r hn bao gi ht. Khng ch vi Liu m vi cc nhn vt
khc nh Ph, c, Hin, Quanh, T Hi, Thoa, Hoan nh vn cng ch
n nhng tit on trong qu kh ca h soi chiu vo hin ti.
S kt hp an xen v xo trn cc bnh din thi gian khng nhng
khng lm n iu cch k chuyn m cn to sc hp dn ring, nh du

Lun vn thc s Vn hc

96

Trn Th Thu Hng

s i mi ca Ma Vn Khng. Th php xo trn cc bnh din thi gian lm

cho tiu thuyt ca ng c sc khi qut cuc sng, khi qut s phn v tm
l con ngi mc cao nht.
C th ni, s dng thi gian lm phng thc chuyn ti ni dung l
th mnh ca ngi bt Ma Vn Khng. T thi gian gn vi nhng bin c
trong cuc i con ngi, thi gian tm tng v qu kh s an xen xo trn
cc bnh din thi gian cho thy ti nng ngh thut c sc ca Ma Vn
Khng. Mi m tm ti sng to trn hnh trnh ngh thut, tiu thuyt ca Ma
Vn Khng ngy cng tr nn hin i, mi m v th hin c mt phong
cch ring kh ln. Phi chng v th m tiu thuyt ca ng lun c sc hp
dn ln vi ng bn c.
i su vo tm hiu tiu thuyt ca Ma Vn Khng thi k i mi,
chng ti nhn thy i su khm ph i sng ni tm ca nhn vt, nh
vn lun c nhng t ph mi trong t duy ngh thut, c bit trong cc lp
thi gian. Thi gian ngh thut trong tiu thuyt ca ng lun c s lun i
theo cc chiu hng khc nhau. tip ni trt t truyn thng, nh vn vn
theo vng quay c in ca mnh, thch t m k chuyn trong dng chy
tun t ca thi gian. Song vi cch tn mi trong ngh thut, ngi c d
dng nhn thy tiu thuyt ca ng c s xo trn cc bnh din thi gian.
y, qu kh, hin ti v tng lai an ci vo nhau, ng hin theo dng k
c ca nhn vt. c im ny gip nh vn m t cuc i nhn vt mt
cch d dng, ng thi cng to nn nhng trang vit giu cm xc, mm
mi v linh hot hn.
3.3. Phng thc th hin thi gian ngh thut
Cng vi vic to dng cc kiu thi gian ngh thut, Ma Vn Khng
la chn cc phng thc t chc thi gian ngh thut tng hiu qu
biu t trong qu trnh chim lnh, khm ph v l gii hin thc. Thng qua

Lun vn thc s Vn hc

97

Trn Th Thu Hng

vic kho st, chng ti thy nh vn s dng mt s phng thc t

chc sau:
- T chc thi gian theo phng thc o gp khc o ngc.
- T chc thi gian trong s kt hp vi khng gian ngh thut.
3.3.1. T chc thi gian theo phng thc gp khc o ngc.
Nu thi gian vt l l dng chy khch quan nm ngoi mun ca
con ngi th trong a ht ngh thut, cc bnh din thi gian li b xo trn.
Nh vn c th bt u cu chuyn t trong hin ti, thm ch c th k t
nhng s kin ca tng lai, sau mi ngc dng thi gian gii thch
cn nguyn nhng s vic, s kin y. Ngha l ngi ngh s c th kin to
linh hot thi gian trn thut: em ci xy ra sau k trc, v ngc li em
ci xy ra trc k sau. Cun tiu thuyt i tm thi gian mt ca M.proust
tiu biu cho khuynh hng ny. Tc phm l s t ph v hnh thc thi
gian trn thut v c coi l mt dinh th mnh mng ca hoi nim v
o ln ton b hnh thc trn thut truyn thng bng cch xo trn cc bnh
din thi gian. M.proust lin tc lm t gy thi gian hin ti bng cch chen
vo cc hi c, k nim ca thi gian qu kh, thm ch c lc cn lm m
nhe hai bnh din thi gian ny. Nh vn dng th php n trc
tng lai hin din ngay trong hin ti, khi li dng th php ngoi li
hin ti sng i cng qu kh Chnh v to c kiu thi gian tng
i nn ng c gi l anhxtanh trong vn hc.
Tm hiu tiu thuyt ca Ma Vn Khng thi k i mi, ngi c
d nhn thy s an ci gia k c v hin ti cng vi s o ngc thi
gian to nn tnh a ngha, a tng v mt hnh tng thi gian sinh ng
cho tc phm.
Trong Ngc dng nc l ngi c d dng nhn thy s an ci k
c, lng ghp cc s vic gia qu kh v thc ti, ri t thc ti nhn vt li

Lun vn thc s Vn hc

98

Trn Th Thu Hng

hi tng v qu kh. Nhng k c m h, huyn o c lc lung linh y mu

sc nhng cng c lc l s gh s hi hng nh mt s bo hiu nhng iu
khng hay s din ra.
Nhng cuc gp g tnh c m nh c s sp t gia Khim v Hoan
bi bin Thnh Lng, s ha thn ca Hoan trong l hi, Hoan i bun
thuc phin... gp phn to nn nhng ting ni khc nhau trong tiu
thuyt, ni rng cu trc th loi, m rng trng nhn ca tc phm. S an
ci y th hin s sng to ngh thut ca tc gi ng thi n cn chuyn ti
c nhng thng ip ca nh vn, m rng khng gian ra nhiu chiu kch.
Mi tnh gia Khim v Hoan - mt cuc tnh gp ghnh, y trc tr. Nhng
th lc hn km, nh bn ko h v hai pha phiu lu, tri git. C hai u
phi tri qua tn cng ca cay ng, mt mt. Khim b cch chc, b cm
xut bn cun tiu thuyt c nh gi l tuyt tc, v lng lon phn bi
nhng au n hn c l s phn bi lt mt trng trn ca nhng con ngi
tng cn k, c anh cu mang trong c quan ri anh nhn ra mnh hon
ton b c lp, mt s ng hnh thnh di p bc ca quyn hnh, s
ng la ca s hin m chong ly tng c nhn. N ta ta mt sc mnh
p o. N l dng thc l m Khim lc ny l k ngc dng [26,tr.167].
Cn Hoan cng phi chu nhng ni au khng km: b v Khim rch mt v
ghen, b nhng tn v li ve vn lm nhc nhng may mn thot c, b mt
i git mu vi Khim, sut b ngi t v bun thuc phin... Nhng cui
cng h theo nhng tn hiu m Khim li, h n c vi nhau.
Tt c nhng iu l gii v sao trong bi kch cay ng, tng
chng ng gc trn ng i, th ngc li, ngi tr thc trong tiu thuyt
ca Ma Vn Khng li tri dy, vt qua khi bi kch bng mt ngh lc kin
cng, bng qua au thng ngng u bc tip. h tot ln bn lnh sng

Lun vn thc s Vn hc

99

Trn Th Thu Hng

kin nh, mt ct cch thanh tao. Trong gian lao bn lnh y nh vng vng
hn v h l nhng ngi li ngc dng thnh cng.
3.3.2. T chc thi gian trong s kt hp vi khng gian ngh thut
Thi gian v khng gian l hai khi nim khng th tch ri nhau. Mi
s vt u tn ti trong khng gian v trong thi gian. Khng c s vt no
tn ti m khng trong mt nn cnh khng gian, thi gian no . Nu khng
gian v thi gian l kch thc, l hai b tn ti ca s sng th trong vn hc
cng vy, khng gian v thi gian l s tn ti ca th gii ngh thut. Khi
ni ti thi gian bao gi ngi ta cng thy n gn lin vi mt khong
khng gian no v ngc li. Upenxki tng ni: Khng gian l thi
gian trng tn, thi gian l khng gian ln bc. Trong vn hc khng gian
v thi gian u l hnh tng ngh thut v phm tr ny cn l ngh thut
th hin phm tr kia. Trong tiu thuyt, thng xen ln vo nhng on
vn t cnh. l lc ngi k ngng ngh, cc s kin dng nh dng li,
tuyn thi gian nhng ch cho tuyn khng gian.
Khng gian l ci hin hu cho thi gian vn v hnh, kh t; cn thi
gian l ci phng nn cho khng gian hin ln sng ng ht mu, ht nt.
Bi vy nh nghin cu vn hc bakhtin ni ln mi quan h cht ch gia
hai phm tr ny bng mt thut ng chronotope (khng - thi gian).
Kho st tiu thuyt ca Ma Vn Khng thi k i mi chng ti nhn
thy thi gian qu kh c t chc gn vi khng gian bnh yn v v p
v nhn cch, thi gian hin ti ngc li gn vi khng gian cuc sng bi
kch, ph v nhn cch; thi gian chm gn vi khng gian hp; thi gian gp
gp i cng khng gian rng v ngc li thi gian nhanh - khng gian hp;
thi gian ngng ng - khng gian tan long.
* Thi gian qu kh gn vi cuc sng bnh yn v v p nhn cch.
Gia nh nh ng Bng trong tc phm Ma l rng trong vn vn l

Lun vn thc s Vn hc

100

Trn Th Thu Hng

gia nh ni ting mu mc v gia gio, o c, vi nm anh con trai, nm

hn ngc qu, cc c con du u l nhng ngi m ang, ht lng v
chng con v gia nh. gia nh truyn thng ny c mt thi h c
sng bnh yn, hnh phc vi nhng thnh vin bit chm lo, vun vn cho
cuc sng in hnh nh nhn vt L. Vn l mt ph n thng minh m
ang tho vt v y ch t lp. Sut nhng nm thng chin tranh, L l
mt ngi v tt, ngi m hin, mt c con du m ang theo ng ngha
"ly chng gnh c giang sn nh chng". Ch mt mnh nui dy con
ngay t khi n cn trng nc v khng h nh cy b m chng. Ch lm
du, lm m d vt v v thiu vng chng nhng vi ti tho vt ca ch, mi
vic u rt sun s. Hiu thun vi cha m chng, nui dy con ci, chm lo,
lo lng cho em chng rt chu o, ch thc s l tr ct trong gia nh v l
hu phng vng chc cho chng ni tin tuyn.
Nhn vt T trong m ci khng c giy gi th cng c khong
thi gian yn m, hnh phc bn gia nh. Trc kia cn nh nh ca h cng
l ni yn m, l ch da tinh thn mi ngi trong c tr ng, c
che ch Nhng tt c cuc sng bnh yn y b chao o bi th lc ca
ng tin. Ni y, ng tin c sc mnh vn nng, c th lm thay i nhn
cch, li sng ca con ngi nhiu giai tng khc nhau.
* Thi gian hin ti gn vi khng gian cuc sng bi kch, ph v
nhn cch.
Vn chng chn chnh t c ch kim u t ra vn thn phn con
ngi trong dng chy thi gian v thy v chung, trong khng gian v cng
v tn vi tt c nim vui, ni bun, s c - mt, s hm hiu, bt hnh,
nhng ng cay, tht bi, s ng nhn, lm lc Th gii nhn vt ca Ma
Vn Khng hu ht l nhng con ngi bi kch: cuc sng ca h qu c

Lun vn thc s Vn hc

101

Trn Th Thu Hng

nhng nim vui nhng v cng t i v ngn ngi so vi nhng bt hnh v

ni giy v l th, cht chng.
T (m ci khng c giy gi th) v Khim (Ngc dng nc l)
vi cuc sng gia nh li cho h bit bao vt thng lng. Trc kia
cn nh ca h cng l ni yn m, vy m gi y n phi by mi mu
thun v chng. au n hn l ni y li din ra nhng cuc tnh bt chnh
ca nhng ngi v m h tng yu thng. Khng bit bao nhiu ln T
phi nm trn gc xp, gi cm, gi ic trnh phi nghe nhng li ch
chit ca v v ci ti khng lm ra tin v trnh cho mnh khi phi chng
kin cnh dm b i ca v vi Qunh ma c. Cng nh T, Khim cng
tng phi chng kin cnh v phn bi mnh tm lc th bn cnh mt lo
thy thuc Lang bm
S chao o ca tng gia nh, tng c nhn trong ci nhn ca Ma Vn
Khng c nhiu nguyn nhn, hoc do chnh thnh vin trong gia nh
khng lm ch c bn thn, hoc phn ln l do khch quan em li.
Xut pht t mt tm lng nng tru nhng u t trc nhng bt cng,
tha ha trong cuc i thc ti, ci nhn ca Ma Vn Khng cha dng li,
nh vn cn nhc nhi hn khi tng lp th dn ang t nh mt mnh, ang
trt di trn con ng tha ha. Tiu biu l L, Xuyt, Thoa, Trnh
L (Ma l rng trong vn) l sn phm in hnh ca li sng
kinh t th trng, v k, hm li l mt ngi ph n p tr trung, rc r
y sc sng. Vn l mt ph n thng minh m ang tho vt v y ch
t lp, sut nhng nm thng chin tranh, L l mt ngi v tt, ngi
m hin, mt c con du m ang.
Nhng ch, ci tt ci xu pha trn vo nhau. Ch lo toan chm sc
mi ngi trong gia nh nhng li cng c th ch k, tham lam nh nhen
vi mi ngi. C nhng lc ch nh bng ho thn, bin thnh mt k khc

Lun vn thc s Vn hc

102

Trn Th Thu Hng

ht sc gi tn, kiu ngo v thch thc, ch thay i "v thiu nn tng, d

b kch ng tc hng nht thi bi cc tng cung nhit hoang ng
[22,tr.314]. Lnn nhn ca la n thnh ph", L chnh vnh bn
ngng ca gia ci xu v ci tt. Trong ci thi bui m cuc sng ang
vo thi k xy dng vi mun vn nhng thiu thn v kh khn, c th lm
ngi ln nhng phm cht anh hng ca nhng con ngi anh hng, dng
cm chin u vi chnh n, nhng cng rt d l tc nhn kch thch mnh
m tm l hng th vt cht, thi ch k v lun. L lao xung b vc ca
lm ln. Ch nhn thy "i by gi t lm", "C tin l xong ht". Ch quan
nim "i ch l mt ch T thi" t L bt chp tt c, bung th mnh
theo nhng dc vng thp hn. Tnh tho vt, s to bo, sc so, ch gi
y bin thnh thi la bp di tr, iu toa, mc sc cho dc tnh thiu
t. Mang trong mnh nhng c tnh cn thit ca con ngi thi k lm
s bin ng, thiu s bo tr ca nhng gi tr tinh thn, L dn khc t
bn cht tt p vn c ca mnh tr thnh k xa l.
L khng phi l sn phm tiu cc duy nht, c bit ca i sng kinh
t th trng, m sn phm ca n l c mt lp ngi chy theo i sng vt
cht v hng th. Cng nh L, Xuyn (m ci khng c giy gi th)
nhy cc sang mt bc pht trin nguy him v phng din o c. L
mt ph n bn nng km thch ng trc i sng, sng thc dng, nhanh
chng b lo mt trc s cm d ca vt cht, Xuyn tr nn tn nhn,
ch p nn hnh phc gia nh, coi thng chng, khinh r i sng gia nh
v t ch phn bi chng Xuyn tr tro t co chng l ngi phn bi v
t hu i nhn cch lm ngi ca mnh. Vi ci nhn tinh tng ca
mnh, Ma Vn Khng cn nhn thy rng con ngi ta trong hon cnh ngt
ngho, t tnh ngi th s tr nn lu manh ho hoc ch t khi nim o c
cng tr nn xa x i vi h. Cho nn c n sinh Trnh (m ci khng c

Lun vn thc s Vn hc

103

Trn Th Thu Hng

giy gi th) vn ngoan ngon, v bnh tt, v b b ri, v b ngho i

bng tr nn o , cong cn, chp git tr th i Nghin cu tiu
thuyt ca Ma Vn Khng thi k i mi, chng ta cn c th k ra hng
lot nhng nhn vt tng t nh g tnh nhn ca L (Ma l rng trong
vn); Thoa v lo tnh nhn Lang bm trong Ngc dng nc l" tin" l
cu ni ca ming ca nhng con ngi ny. V tin ch em sn sng nh
chi nhau, v tin con sn sng chi ra, thm ch cn ui m rut ca mnh,
v tin v chng coi thng khinh r nhau H khng c thc bo v,
gi gn o c, gia nh. Trong quan nim ca h o c chnh l ci g
hp vi mnh" v cuc i ch l ch T thi". ng tin qu tht lm cho
cuc sng con ngi y hn, sung tc hn nhng n cn c sc mnh
lm tha ho con ngi mt cch gh gm. Xa ri nhng tiu chun o c,
h bin thnh nhng con th d. ng tin v nhc dc khin Thoa
cng g tnh nhn Lang bm trong Ngc dng nc l tr thnh nhng con
th ch thc Ba tic ca nhng con qu dm ng" din ra ht ln ny n
ln khc, bt chp Khim ang nm trn ging bnh - au n n t lit c
th xc v tm hn.
Thng qua s vn ng ca thi gian v s thay i ca khng gian
ngh thut, Ma Vn Khng dng nh mun phn nh s nghit ng ca kip
ngi du b: Chnh s tc ng ca mi trng sng khng thun li, nhng
quan nim sng lch lc, mo m, l nhng nguyn nhn quan trng khin
cc nhn vt ri vo bi kch.
* Quan h tng ng v tng phn gia khng gian v thi gian
ngh thut.
Nu khng gian ngh thut l nhng lt ct ca hin thc i sng th
thi gian chnh l nhng ng vin bao quanh quanh lt ct y. Vn dng
thao tc ca thi php hc, chng ta c th chia khng gian v thi gian thnh

Lun vn thc s Vn hc

104

Trn Th Thu Hng

nhiu kiu loi: thi gian di - ngn, nhanh - chm , khng gian cao - thp,
rng - hp Kho st tiu thuyt Ma Vn Khng, chng ti nhn thy phm
tr thi gian v khng gian c gn kt tng ng hoc tng khc: tng
ng vi khng gian hp l thi gian chm, khng gian rng i lin vi thi
gian s kin nhanh chng, gp gp v ngc li thi gian nhanh - khng gian
hp; thi gian ngng ng - khng gian tan long.
- Mi quan h tng ng:
Trong khng gian nh hp ca cn gc xp ca T (m ci khng c
giy gi th) thi gian nh chm li, dn tri, bi bao xung t, mu thun gia
nh xy ra y. Cn gc xp hnh vung, mi chiu di ba mt, c th
tch hn chc mt khi khng kh, l ni anh c th sng thc vi cm xc
ca mnh. Vy m gi y ci gc xp ca anh tr thnh hang ng ca l
yu ma l ni din ra nhng cuc tnh th lu sc mi nhc dc
[21,tr.684].
Mu thun ca v chng T chnh l s th hin ca mu thun gia l
tng v thc t m nhng ngi tr thc chn chnh ang gp phi, dn y
h n ch khn kh v khng hong, phi t u tranh gay gt gi gn
bn th.
Vi kiu kt hp khng gian nh hp vi thi gian chm chp, trong
Ma l rng trong vn, Ma Vn Khng cho ngi c ci nhn v mt gia
nh H Ni vn coi trng truyn thng o l, gia gio nay b tc ng ca
x hi ang bin i, c nguy c tan r.
Trong khng gian nh hp l gia nh th thi gian nh chm li nh
vn va c th k t m, c th v chi tit mt lng s kin, bin c ngi
c thy c bi kch ca ngi tri thc. Bi kch trong y nh c khi su
hn, dn nn hn t nhp iu ca thi gian. Thng qua nhp iu thi gian,
nh vn mun t bi kch ca mt con ngi, mt gia nh nhm soi t n bi

Lun vn thc s Vn hc

105

Trn Th Thu Hng

kch ln hn ca x hi.
Nu khng gian hp gn kt vi thi gian chm th khng gian rng li
tng ng vi thi gian s kin nhanh chng, gp gp. Trong Ngc dng
nc l khng gian tri rng t lng qu ln thnh ph gn vi cuc i tri
ni ca nhn vt Hoan. Xinh p, khng giu c nhng khng bao gi thiu
thn, nng khiu ngh thut pht trin sm, tho n cng gia chnh. Hoan c
y iu kin c th c mt cuc sng bnh yn trong hnh phc.
Nhng chnh sc p m nng s hu, chnh s sc so hn ngi ca nng
khin cho cuc i nng y xo trn vi nhng ng r bt thng. Khi gia
nh gp cn tai bin, nng hiu rng khng th khng ra i v ci ch m
nng hng ti l th , ni nng ngh gia xa l nng c th kin lp mt
cuc i mi. Lin tc phi chuyn cng tc, v n u sc p ca nng
cng to ra quanh nng mt trng tnh si ng ngm ngm. Cuc i nng
dng nh l nhng chuyn i khng im dng. Ln ngc, v xui, ln
rng, ra bin nhng chng u c th yn thn vui sng v ri n
c bn b hnh phc vi ngi mnh yu nng phi vt qua trm ngn
sng gi.
Khng gian rng v thi gian s kin nhanh chng c tc dng biu th
s thay i ln lao trong s phn ca con ngi, mt khc n cn gi ra cm
gic bt an, v nh i vi nhn vt. Kin to s kt hp ny, Ma Vn Khng
cho ngi c thy c bc tranh cuc sng thnh th thi k i mi
hin ln ton vn hn, gip ngi c cm nhn c s thay i lin tc, x
b v hn lon mt cch y hn.
- Mi quan h tng phn
Ngoi mi quan h tng ng, tiu thuyt Ma Vn Khng cn to
dng s tng phn gia khng gian v thi gian ngh thut: thi gian di
nhng khng gian hp, thi gian ngn nhng khng gian rng m.

Lun vn thc s Vn hc

106

Trn Th Thu Hng

Trong khng gian nh hp ca khu vn nh ng Bng (Ma l rng

trong vn) xy ra bit bao nhiu bin c. Khu vn thanh sch, du dng v
cy ci c mi quan h c bit vi ch nhn ca n: Vn cy an i ng
Bng sau nhng gi lm vic mt mi, em li s bnh yn cho L, chng
kin tnh yu thng ca my th h con ngi trong ngi nh nh Khu
vn cng nh l nhn chng cho nhng bin i thng trm, nhng kh au,
mt mt ca mt gia nh ang c sc gng mnh ln chng chi vi bo
gi cuc i. Vn cy l mt hnh tng c bit c ngha, n khng ch
gn vi s phn con ngi, l cch thc nh vn i su vo din bin ni
tm nhn vt m n cn l du hiu ca thi gian v khng gian trong ton b
tiu thuyt.
Nhn vt Khim trong Ngc dng nc l tri qua bit bao sng
gi cuc i, nhng khi c tr v vi min qu yu du, anh nh mt k
hnh kht trn sa mc tm c ngun nc mt. Hn bao gi ht, lc ny,
trong Khim dng trn mt tnh yu cuc sng mnh lit. Vt qua cn
khng hong, anh li cng yu cuc sng tha thit. Khim nh c ti sinh,
anh vit trong tm th nh nm ra khi tay. Anh vit trong t do ni tm
v v tin yu cuc sng l ht lng [26,tr.166]. Khong khng gian ni lng
qu nh mt lung gi mi thi vo cuc sng vn cn ci ca Khim. N
nh thc nhng tnh cm tng nh chn su trong tm hn con ngi, n
khch l con ngi hy vt ln khi s phn v cuc sng cha bao gi mt
mi v i vo ci tn dit [26,tr359]. Thi gian nh ngng ng trong xc
cm trin min ca nhn vt. S hin hu thi gian tm l tng ng vi
khng gian tm tng l cch thc t chc kt hp ph bin trong tiu thuyt
ca Ma Vn Khng. t nhn vt trong nhng khng - thi gian khc nhau,
nh vn c iu kin soi chiu s phn, tnh cch nhn vt v bc tranh hin
thc mt cch y vi ci nhn ton din.

Lun vn thc s Vn hc

107

Trn Th Thu Hng

Nh vy, c khng gian ngh thut v thi gian ngh thut trong tiu
thuyt ca Ma Vn Khng thi k i mi u c nhng vn ng mi m.
Thi gian l mt trong nhng phng thc ngh thut hu hiu gp phn to
dng mt th gii hnh tng sng ng, phong ph, a sc mu: C thi gian
hin thc, c thi gian tm l; khi gp khc, o ngc; khi chm, khi nhanh
ph thuc vo cm nhn ca nhn vt v im nhn ca nh vn. Gn kt vi
thi gian l khng gian khi khp hp, lc m rng S kt hp gia hai
phm tr khng gian, thi gian trong tc phm gn cht vi din bin tm l
nhn vt, va m nhim chc nng phn nh hin thc i sng bn b, va
khi su th gii tm hn phc tp ca con ngi, ng thi cng gp phn
bc l c ti nng ca ngi ngh s.

Lun vn thc s Vn hc

108

Trn Th Thu Hng

KT LUN
Ma Vn Khng l nh vn c v tr nht nh trong nn vn xui Vit
Nam hin i, khng ch bi s lng ln tc phm, m cn ch nh vn
lun li du n ring trong mi sng tc. Hu ht nhng tc phm ca ng
trong giai on u, t nm 1958 n nm 1980 u vit v min ni, ng
tng nh ng ch vit v min ni v cng ch c th vit v min ni m
thi. Nhng ng khin ngi c ng ngng khi xut hin tr li sau nm
1980 vi mt lot nhng sng tc v ti cuc sng thnh th, hn na li
u l nhng tc phm t c nhng thnh cng nht nh. Cng cuc i
mi ca t nc c nhng tc ng ln n i sng vn hc. i mi tr
thnh mt nhu cu mnh m ca vn hc ni chung v ca c nhn mi nh
vn ni ring. Khng kh ci m ca i sng chnh tr em n cho vn
hc mt lung sinh kh mi. Mi nh vn nh c tip thm sinh lc tip
tc sng tc v cng hin cho vn hc nc nh. i mi vi mi nh vn lc
ny l s la chn tt yu th thch v lm mi ngi bt ca chnh mnh,
v hn ht l p ng nhu cu ca thi i. Ma Vn Khng cng khng nm
ngoi vng xoy y. Tr li thnh ph sau bao nm gn b v cng hin cho
ngi dn min ni, ngi bt ca ng lc ny nh bt gp c mt mnh t
mu m v ng khai thc mnh t y mt cch thc s c hiu qu vi
nhng tc phm ra i lin tip; tiu thuyt Ma l rng trong vn, m
ci khng c giy gi th, Ch bi - i lu lc, Ngc dng nc l, Mt
mnh mt nga v hng lot truyn ngn c gi tr. Khng ch kha cnh
ni dung th hin m nhng i mi v mt thi php trong nhng tc phm
ca Ma Vn Khng giai on ny cng gy c nhiu n tng em n
thnh cng cho tc phm ca ng. Vi hn 30 nm sng tc, bng s trn tr
kim tm, bng s n lc sng to ca mt cy bt y trch nhim trc cuc
i, Ma Vn Khng to c mt phong cch ngh thut ring. V mt

Lun vn thc s Vn hc

109

Trn Th Thu Hng

trong nhng biu hin sinh ng nht ca phong cch ngh thut y l ngh
thut kin to khng gian v thi gian ngh thut. Lun vn i su tm hiu
Khng gian v thi gian ngh thut trong tiu thuyt ca Ma Vn Khng
thi k i mi chnh l khng nh nhng ng gp ca nh vn nhn t gc
thi php.
1. Khng gian ngh thut l mt phng din quan trng trong th gii
ngh thut ca Ma Vn Khng. Khng gian ngh thut trong tiu thuyt ca
ng thi k i mi c phn loi mt cch tng i: khng gian x hi,
khng gian thin nhin, khng gian tm tng. Tt nhin, nh vy khng c
ngha l trong nhng tc phm ca ng thi k trc khng tn ti nhng kiu
khng gian ny, nhng thay v ng vai tr th yu, lm nn cho khng gian
x hi, khng gian lch s rng ln nh trc th n y chng mi thc s
c quan tm v ng vai tr ch yu trong khng gian tc phm. Khng
gian ngh thut c ngha quan trng i vi s pht trin ca nhn vt v tc
phm. Qua khng gian x hi nh vn gip cho ngi c hiu c mt cch
chn thc v sinh ng hin thc i sng. Nh vn phn tch, ct ngha s
tc ng ca mi trng x hi, hon cnh i vi tnh cch nhn vt, truy
tm nguyn nhn lm cho con ngi tr nn mt nhn cch v th lc ca
ng tin, ng thi qua nh vn cng cho ngi c thy c bi kch
ca ngi tr thc trong thi k hu chin. Khng gian thin nhin trong tiu
thuyt ca Ma Vn Khng cng mang nt c trng ring, khc bit vi
khng gian thin nhin trong tiu thuyt ca thi k trc. Nu nh vn xui
thi k trc i mi, thin nhin thng c thi v ha v lng mn ha,
mang cm xc v mt th gii th mng, yn bnh ph hp vi kiu nhn vt
lng mn giu mng m, kht khao l tng, kht khao hnh phc th trong
tiu thuyt thi k i mi, khng gian thin nhin li mang bt php c th
ca hin thc i sng phc tp. Bn cnh khng gian x hi, khng gian

Lun vn thc s Vn hc

110

Trn Th Thu Hng

thin nhin, tiu thuyt thi k i mi cn tp trung khc ha khng gian

tm tng. Nu khng gian bi cnh x hi, khng gian thin nhin tn ti
bn ngoi nhn vt th khng gian tm tng l khng gian din ra bn trong
tm hn nhn vt, trong nhng hi c, nhng hoi nim ca nhn vt gip nh
vn phi by th gii ni tm v tnh cch y phong ph, phc tp ca con
ngi. Tu trung li, tt c cc loi khng gian u hng n mt mc ch
chung l miu t con ngi. Chng h tr nhau cng xy dng mt bc
tranh ton cnh v cuc sng ca nhn vt, gip ngi c c ci nhn ton
din v nhn vt.
2. Cng ging nh khng gian ngh thut, thi gian ngh thut cng l
mt phm tr quan trng trong tiu thuyt Ma Vn Khng thi k i mi. C
thi gian s kin lch s x hi; thi gian tm trng; cc chiu hng ca thi
gian. Thi gian s kin lch s c trnh by, din t qua nhng suy ngh,
hi tng, k nim ca mi c nhn. Thi gian khng chy tri theo dng lch
s ca cc s kin m chy theo dng cm gic ca cc nhn vt. Thi gian
tm trng l thi gian din ra trong tm hn con ngi. N c th nhanh hay
chm, di hay ngn l do nhn vt t cm nhn ch khng ph thuc vo thi
gian s kin hay thi gian trn thut khch quan. C thi gian tuyn tnh, thi
gian qu kh, hin ti, tng lai u pht trin theo dng cm xc ca nhn
vt, gip nh vn d dng hn trong vic m t cuc i nhn vt v theo di
s phn ca mi con ngi. Tt c nhng iu c Ma Vn Khng din
t bng mt s th php ngh thut kin to thi gian nh: t chc thi gian
theo phng thc gp khc o ngc, t chc thi gian theo s kt hp vi
khng gian ngh thut.
3. Khng gian v thi gian ngh thut l nhng phm tr c bn ca thi
php hc, n khng ch l hnh thc c th, cm tnh m l hnh thc mang
tnh quan nim th hin ci nhn, cch nh gi ca nh vn v con ngi v

Lun vn thc s Vn hc

111

Trn Th Thu Hng

cuc sng. Trong cc tiu thuyt thi k i mi, Ma Vn Khng to dng

cc yu t thi gian v khng gian ngh thut va mang tnh cht truyn
thng va th hin nhng i mi t duy v c tnh sng to ring. Qua khng
gian v thi gian ngh thut, Ma Vn Khng khc ha sinh ng bc tranh
hin thc i sng v s phn con ngi trong s chuyn mnh ca x hi.
4. Nh vy, c khng gian v thi gian ngh thut trong tiu thuyt ca
Ma Vn Khng thi k i mi u c nhng vn ng mi m. l h qu
tt yu t vic chuyn i cm hng ngh thut ca tc gi. Trong cc tiu
thuyt thi k i mi, Ma Vn Khng to dng cc yu t thi gian v
khng gian ngh thut va mang tnh cht truyn thng va th hin c tnh
sng to. Vi khng gian, thi gian ngh thut, Ma Vn Khng khc ha
bc tranh sinh ng bc tranh hin thc i sng v s phn con ngi trong
nhng bc chuyn mnh ca x hi. Khng gian, thi gian ngh thut trong
sng tc ca ng kh r nt, khng chng cho, c an ci ca nhiu lp,
c xy dng trn dng chy ca nhng din bin sinh hot v s chim
nghim, nm tri ca mi c nhn. C th ni, khng gian ngh thut v thi
gian ngh thut trong nhng tc phm ca Ma Vn Khng thi k ny kt
hp, h tr nhau v cng nhau tham gia tch cc vo vic th hin th gii ni
tm thm kn cng nh s phn ca mi c nhn con ngi - cu chuyn
mun tha ca vn chng v cng chnh l iu m nh vn ang hng ti.
Thnh cng ca Ma Vn Khng l s gp g ca thi i v cm quan
nhy bn ca ngi ngh s kin tr kim tm chn l, nhng suy ngh, trn tr
y trch nhim ca mt nh vn ti nng v tm huyt. Sng tc ca Ma Vn
Khng th hin mt ting ni, mt phong cch ring. Qu trnh to lp
phong cch ca ngi ngh s l qu trnh y gian nan, i hi ngi cm
bt phi khng ngng n lc khng nh ti nng ca mnh. Mt nn vn
hc ln l nn vn hc c nhiu tc phm ln, nhiu nh vn c tn tui, c

Lun vn thc s Vn hc

112

Trn Th Thu Hng

phong cch c nhn. Ma Vn Khng to c ch ng vng chc trong

i sng vn hc, ng gp vo nn tiu thuyt hin i v ng i mt
phong cch ngh thut c o khng trn ln.

Lun vn thc s Vn hc

113

Trn Th Thu Hng

DANH MC TI LIU THAM KHO

1. V Tun Anh : Vn hc Vit Nam hin i - nhn thc v thm nh NXB Khoa hc x hi - HN. 2001.
2. Li Nguyn n (1999), 150 thut ng vn hc, NXB HQG, H Ni.
3. T Duy Anh (2004), Thin thn sm hi, NXB Hi nh vn H Ni.
4. Nam Cao (1997), Tuyn tp Nam Cao tp I, NXB Vn hc, H Ni.
5. Nam Cao (1997), Tuyn tp Nam Cao tp II, NXB Vn hc, H Ni.
6. L Vn Chnh (2004), c im tiu thuyt vit v ti thnh th ca Ma
Vn Khng, Lun vn Thc s, HSP H Ni.
7. Nguyn Minh Chu (1994), Tuyn tp truyn ngn, NXB Vn hc, H Ni.
8. Hng Diu (1990), V tiu thuyt m ci khng c giy gi th - Bo
Gio vin nhn dn, s 4.
9. Phan C (1997), Vn hc, i mi v giao lu vn ho, NXB Chnh tr
Quc gia, H Ni.
10. H Minh c (Ch bin) 2003, My vn l lun vn ngh trong s
nghip i mi, NXB Vn hc, H Ni.
11. H Minh c (ch bin) 2001, Nhng vn l lun v lch s vn hc,
NXB KHXH, H Ni.
12. H Minh c - Minh Khang - Phm Quang Long - Phm Thnh Hng
- on c Phng - Trn Khnh Ly - L Hoi Thu (1999), L lun vn hc
(ti bn ln 5), NXB Gio dc, H Ni.
13. L Thanh Hng (2006), Tiu thuyt Ma Vn Khng thi k u i mi
(Giai on 1980 - 1989), Lun vn Thc s, HSP Thi Nguyn.
14. Trn Bo Hng (1990), m ci khng c giy gi th hay l nhng
nghch l au xt ca thc ti - Tp ch Vn ngh Qun i, s 6.
15. Trn Bo Hng (1984), Ma l rng trong vn v nhng vn i sng
hm nay - Ph n Vit Nam, s 17.

Lun vn thc s Vn hc

114

Trn Th Thu Hng

16. Nguyn Thi Ho (2000), Nhng vn thi php ca truyn, NXB Gio
dc, H Ni.
17. T Hoi (1981), Qu nh (tiu thuyt), NXB Tc phm mi, Hi nh vn
Vit Nam, H Ni.
18. Nguyn Th Hu (1998), Nhng du hiu i mi trong vn xui Vit Nam
t 1980 - 1986, Lun n Tin s, Vin Vn hc, H Ni.
19. Nguyn Th Hu (1998), T duy mi v ngh thut trong sng tc ca Ma
Vn Khng nhng nm 80, Tp ch Vn hc, s 2.
20. Ma Vn Khng (2002), Lo Cai - Min t vng - Tp ch Vn ngh Lo Cai, s 1.
21. Ma Vn Khng (1995), m ci khng c giy gi th, NXB VH, H Ni.
22. Ma Vn Khng (2007), Ma l rng trong vn, NXB Lao ng, H Ni.
23. Ma Vn Khng (2006), Ci ct gia cnh i, NXB Kim ng, H Ni.
24. Ma Vn Khng (2006), Ch bi - i lu lc, NXB Kim ng, H Ni.
25. Ma Vn Khng (1982), Ma ma h, NXB Vn hc, H Ni.
26. Ma Vn Khng (2003), Ngc dng nc l, NXB cand, H Ni.
27. Ma Vn Khng (2003), Vng bin i, Gp g lapantn - In trong Ma
Vn Khng tiu thuyt (Tp 2), NXB cand, H Ni.
28. Ma Vn Khng (2009) Mt mnh mt nga, NXB Ph n.
29. Ma Vn Khng (1989), Ngu hng t do sng to - Tp ch Vn hc, s 2.
30. Ma Vn Khng - Mi cun tiu thuyt l mt phn i ca ti .
31. Ma Vn Khng (2001), Sng ri mi vit - ng Thanh Hng ghi.
32. Khrpchenc (1978), C tnh sng to ca nh vn v s pht trin ca
vn hc (L Sn v Nguyn Minh dch), NXB Tc phm mi , H Ni.
33. inh Trng Lc (1995), 99 phng tin v bin php tu t ting Vit,
NXB GD, H Ni.
34. Phong L (1983), Vn hc nhng nm 80 - Tp ch Vn hc.

Lun vn thc s Vn hc

115

Trn Th Thu Hng

35. Phong L (1988), Vn hc v chnh tr - im nng cn bn, Tp ch Vn

ngh Qun i.
36. Phong L (1990), Trn bc tranh ca ngt na th k vn hc mi - Tp
ch t tng vn ho.
37. Phong L (1994), Vn hc t i mi phc v s nghip i mi vn
hc ca t nc v lnh mnh ho x hi - In trong Vn hc v cng cuc
i mi, Nxb Hi nh vn.
38. Phong L (2005), Tr lng Ma Vn Khng - Bo vn ngh s 20, 21.
39. Phong L (1999), Ma Vn Khng vi Ci ct gia cnh i - In trong
chuyn Vn v Ngi, Nxb Vn ho Thng tin.
40. Phong L (1997), Vn hc trn hnh trnh th k XX, NXB HQG, H Ni.
41. Lotman (2004), Cu trc vn bn ngh thut - Trn Ngc Vng (ch
bin), Trnh B nh, Nguyn Thu Thy dch, NXB HQG H Ni.
42. Nguyn Vn Long (2002), Vn hc Vit Nam trong thi i mi, NXB, H Ni
43. .X Likhachp (1989), Thi gian ngh thut trong tc phm vn hc,
TCVH (3) tr 60-65.
44. Nguyn Vn Lu (1986), Bn thm v Ma l rng trong vn - Vn ngh,
s 25.
45. L Lu (1984), Thi xa vng, NXB hi nh vn, H Ni.
51. Hi Ninh (2002), Nhn vt tr thc trong tiu thuyt ca Ma Vn
Khng, Tp ch Sng Hng s 164
52. Nhiu tc gi (1997), T in ting Vit, NXB Nng - Trung tm t
in hc, H Ni - Nng.
53. Nhiu tc gi (L B Hn - Trn nh S - Nguyn Khc Phi, 1999), T
in thut ng vn hc, NXB HQG, H Ni.
54. Nhiu tc gi (1980), L lun vn hc vn v suy ngh, NXB Gio dc,
H Ni.

Lun vn thc s Vn hc

116

Trn Th Thu Hng

55. N. pxplp ch bin (1995), Dn lun nghin cu vn hc (Trn nh S

dch), NXB Vn hc.
56. Hong Sn (1998), Tr chuyn vi tc gi Ma l rng trong vn - Bo
Tin phong, s 46.
57. Phm Trng Sn Cm nhn hc tr chn dung ngi thy qua tc phm
m ci khng c giy gi th.
58. Trn nh S - L B Hn - Nguyn Khc Phi ch bin (2000), T in
thut ng vn hc, NXB HQG H Ni
59. Trn nh S (1996), L lun ph bnh vn hc, NXB Hi nh vn, H Ni.
60. Trn nh S (2005), Dn lun thi php hc, NXB Gio dc, H Ni.
61. Trn nh S (1987), Thi php th T Hu, NXB Hi nh vn, H Ni.
62. Trn nh S (1995), Nhng th gii ngh thut th, NXB Gio dc, H Ni.
63. Phng Th Hng Thm (2009), Tiu thuyt v nng thn thi k i mi,
lun vn thc s, HKHXH & NV, HQG H Ni.
64. Bi Vit Thng (1999), Nhng du hiu i mi tiu thuyt sau 1975,
NXB HQG H Ni.
65. Bi Vit Thng (2001), Bn v tiu thuyt, NXB VHTT, H Ni.
66. Bi Vit Thng (2009), Tiu thuyt ng i, NXB VHTT, H Ni.
67. Nguyn Ngc Thin Phong cch v i vn, NXB Khoa hc x hi - HN (2005).