36 Hoàng Hậu Hoàng Phi Thăng Long

36
hong hu, hong phi
THNG LONG - H NI
NGUYN BCH NGC (BINSON)
NH XUT BN THANH NIN
36 hong hu, hong phi Thng Long - H Ni
LI GII THIU
Nm 2006, Nh xut bn Thanh Nin cho xut

bn cun Cng cha Vit Nam ca Nguyn Bch Ngc.
Nay, tc gi li cho ra mt bn c cun 36 hong
hu, hong p h i Thng Long - H Ni, v cc bn
Nh xut bn cng ngh ti tip tc vit li gii
thiu. Ti cng nhn thy y l vn hay nn ti
rt hoan nghnh khuynh hng su tm, nghin cu
hi vng c c mt ci nhn thng sut v cc vn
ng quan tm trong lch s nc nh. Ti vui
v nhn li, d bit y khng phi l chuyn d dng,
n gin.
Ni nh vy l bi v hon cnh lch s nc ta, c
nhng trng hp ring - trng hp thc t khng
theo kp l lun. ni l Hong hu, th nht nh
phi l v vua, nhng Vit Nam li c nhng b hong
cm u t nc, m li khng c chng (nh B
Triu), hoc chng khng phi l vua (nh B Trng).
Song, hai b c vai tr chp chnh ng nh cc b
hong. Nc ta cn c cc ng cha, c min Bc
(cha Trnh), c min Nam (cha Nguyn) m cc b
vd u ch c tn l phi (thi phi, chnh phi hoc qu
5

phi), song thc s h li c vai tr quan trng hn c
cc Hong hu nhiu, ng vua chnh thc ca nc ta
cn c nhng b v khng c phong l hong hu,
m ch l nhng phi - tn (gm nhiu th bc), song
h li c vai tr iu hnh t nc, hoc chi phi cc
cung. Danh khng r rng, nhng thc li l c th.
Trong nhng trng hp ny, ti thy Nguyn Bch
Ngc cc ghi chp ; chc ch l iu bt c d,
nhng ng l phi chp nhn. Cng theo khuynh
hng ny, ngi son a c cc b phi, b tn
ca cc vua, cc cha, ch vi mt l l n gin l v
h l v ca cc ng. C nhc n, hn l gt i
hoc b st, nh vy cng l iu chp nhn c.
*
*
Lch s th gii cho ta thy, cc nc chu u,
chu , c rt nhiu b hong hu khng nhng c ti
nng, m cn c nhng th on cao cng, mt khi
cc b c lm chnh. Lc th cc b khng cn gi
t cch hong hu na, m tr thnh mt v i
y quyn lc. Trng hp b Ekaterina II (1729 1796), t b vai hong hu, v chnh thc tr thnh v
i ca nc Nga. B thnh mt nh vua chuyn
ch, n p nhiu cuc khi ngha bo v ch
qun ch. Chnh b cng t mc qun phc nh binh
i th st cc trung on, tuyn co chng li chng
6

mnh, ngi m b cho l phn li ch nc Nga.
ng thi b cng t ra l mt con ngi c ti kinh
bang t th. B khng nh c v tr cng quc
ca Nga chu u, thng nht c t nc, ch
o cc on thm him thng thng, c mt s
bin php nng cao dn tr. Ngi ta bt bnh v s
c ti ca b, nhng phi khm phc b v ti iu
hnh t nc.
Trung Quc, s" hong hu tr thnh nhng n
cha cm quyn tr nc c nhiu hn. T thi nh
Chu - lc cha c tc hiu hong hu, c cc b v
vua (tht ra l cc vng hu) nc Tn, nc Triu
c ra chp chnh. Nu ni v tc hiu hong hu
chnh thc th phi k t thi Ty Hn tr i, cho n
tn i nh Thanh. Cc b ny a s l thuc vo loi
Lm triu xng ch (theo thut ng ca cc s gia
Trung Quc). Ngha l, v hon cnh cc v hong t
cn b bng, cc b m c ra bung rm nghe qun
thn bn lun, ri ra quyt nh v cc ch trng,
chnh sch lm nhim v ca mt v hong , nhng
khng xng . S ny kh nhiu: i Hn, Tn,
Ngy, Tng, Thanh u c c. C nhng ngi c bit
nh trng hp b V Tc Thin, ngang nhin gt
phng mi tr ngi, nhy ln ngi ch tn, tuyn b"
mnh l hong . Hoc c ngi khng xng l hong
, ch l Thi hu m thi, nhng quyn lc cn to
hn hong . l trng hp b T Hy Thi hu
nh Thanh. B chp chnh n hn 40 nm, sai bo,
7
_________
36 hong hu, hong phi Thng Long - H Ni_________
hnh h v tiu dit nhiu ng vua tr chnh l con

chu ca b. Ngi ta tnh ra, Trung Quc c n
hn 30 v hong hu n hong, c nhng ch
ngoan cng, c ti xoay i cc din, lm li cho t
nc cng nhiu, v cc b c ti nng thc s,
ch o triu chnh mt cch ti tnh; v cng c khng
t nhng b him c, gy ra tai ha cho triu nh v
cho x hi. Cn i a s' nhng b hong hu khc th
ch l nhng b m, b v bnh thng, cng c" gi ly
t cch l bc mu nghi ca thin h. s sch Trung
Quc ni khng nhiu v cc b ny.
So vi cc b hong hu, cc n cha trn th gii,
lch s Vit Nam khng c tn tui no tht s l li
lc. Nc ta nh b nn hon cnh ca cc b, cc m,
cc c khng ging nh nc ngi, nu c nhng
tm gng c sc th cng ch pht huy mt mc
no m thi. Vic c hng th mt nn gio dc
theo quan im Nho gio (c bn v, bn vn) l hn
ch trong ton dn, m gii n lu b thit thi hn c.
l cha ni n nh hng ca ch bt cng i
vi ph n cng gy thm nhiu s thua km cho h.
Tuy nhin, vn c th c mt nhn xt lc quan. Cng
nh nhng nng cng cha trc y, cc b hong
hu, hong phi nc ta, c bit l cc hong hu,
hong phi ng Thng Long - H Ni vn l
nhng khun mt kh i, ng c quan tm khi ta
i su vo lch s dn tc.
8
hu, hong phi Thng Long - H Ni
Tp sch ny ca Nguyn Bch Ngc ghi chp

chuyn cc b hu, b phi Thng Long - H Ni ca
cc ng vua, ng cha nc ta, khng k tc v tn
phong sau hay trc, khng k l ngi thuc ng
cung, Ty cung, c n sng nhiu hay t, min l
ngi ph n c sng vi cc vua cha. Ti chp
nhn s rng ri ny, v phi lm nh th, mi c th
nhn nhn tng qut c gi tr ca cc b, ty theo
kh nng, hon cnh m c anh hng t nhiu n
tnh hnh, n vn mnh ca t nc. Cch thu thp
nh vy gip cho chng ta c c ci nhn tng i
thu sut. Ti tn thnh vic lm ny nn tm thi c
c vi nhn xt s b v p ngi trong th gii
hong cung t nc ta. V c th ni ngay rng,
khng nn v nhng nh kin m khng nhn vo s
thc. S thc l nhng con ngi trong m phi hu,
cung tn ng o k cn b ngc ngai vng ny, a s"
u l ngi Vit Nam xng ng. C nhin l ta
khng th qun nhiu s phn khc - thng l au
kh, xt xa nn mi tht ra nhng li on thn.
Nhng Cung on ngm khc, Cung on thi ni r
iu ny, nhng l nhng lnh vc khc. Trong
phm vi ti m chng ta ang tip cn, c th thy
ni ln nhng vn ng ch nh sau:
9

1.
c nhng qui nh, nhng php tc cc
triu nh, cc hong gia chn v, chn phi tn cho cc
vua cha. Vic tuyn chn l rt ngt ngho, ri
nhng vic gia phong cng chng h d di. C nhng
triu nh triu Nguyn, khng cho php t cc ngi
v Hong hu, T tng, Trng nguyn. Tt nhin l
v nhiu l do, nhng c iu r l ngi ta mun
khng nh rng ngi v nh th l cc k him hoi,
tn qu. Tm c mt ngi ng lm hong hu u
phi d dng. C phi ai cng c th thnh hong hu
c u. Trng nguyn phi c hc, phi c ti, T
tng phi c ti, c uy, c c. V h cn phi tri
qua nhiu th thch, phi u tr vi c quc dn; ch
hong hu ch c lc trong mt s cung phi, du n
ba ngn m n cung tn, cng vn l con s hp.
Ngi vo ci ngi hong hu, ngi ph n
phi thc s c ti, c c mt tm cao, c th ni l
tm siu hng. H phi c tn l bc mu nghi
thin h, ngha l: Phi thnh b m, phi c c ,
kh nng lm m ca tt c mi ngi di gm tri
ny. Hong hu phi c t cch l mt ngi v hin
(lm gng cho cc b v trong c nc); phi thc s
l b m bit nng niu, chm sc, dy d con (k c
con lm vua hay con l thn dn). B cn phi l
ngi thy, ngi nu gng cho c cc vua quan v
dn chng. Nhng hong hu nh th tht kh kim
trong cuc sng ny. May mn, trong lch s nc ta,
10

cng c mt s" b c c t cch y, mc cao hay
thp. C iu, khi theo di lch s, chng ta thng c
thi quen ch n nhng ngi c chin cng oanh
lit, c ti ngh phi thng, m qun i nhng bn
lnh, nhng c tnh cao qu, m thm m v i. B
Hin T Tuyn Thnh (m ca Vua Trn Minh
Tng l trng hp nh vy. Ngi xa tn b l bc
Nghiu Thun trong gii n lu. Ta li cn c cc b
nh b Ng Th Ngc Dao (m ca vua L Thnh
Tng); b T D Phm Th Hng (m ca vua T
c). Nhng b ny qu xng ng l cc bc mu
nghi, tuy khng c nhng biu hin sc cnh huy
hong, nhng tht s c cng lao to ln. H bit dy
con lm vua, v thnh vua xng ng th qu thc l
siu phm, mc thp hn, con ngi gn chng ta
hn l b Nam Phng hong hu cng rt ng c
ch . L con ngi Ty hc, li c tn gio khc vi
phong tc Vit Nam, vy m b lm trn bn phn
ngi con du trong hong tc, theo n np phong kin
lu i. Nam Phng khng khoe khoang ti sc, khng
sng li kiu k, vng gi, m an tm gi bn phn
mt ngi v, d gp ng chng tha ha n mc kh
tha th. Trc bin c thay tri i t ca quc gia,
Nam Phng cng gng lm bn phn ca mt cng
dn, ri mi lui v n dt, khng ri vo tay k ch,
khng on thn, cng chng vng vng. B khng lm
cch mng c, nhng khng chng i cch mng, b
11

gi c tnh cch hin thc ca ngi ph n Vit
Nam (mc d b ln ln tri Ty).
2.
C nhng b hong, hoc nhng b phi c ti
chnh tr, c chin cng hin hch, cho thy so vi nam
gii, cc b khng h thua km, m cn lm cho nam
gii phi thy xu h trc gng sng ca cc b.
Cu ni ny khng phi ca ti, m l ca nhng s
gia phong kin (nh L Vn Hu) khi vit v nhng
tm gng anh hng ca cc b Trng, B Triu. H
ng l cc v n hong, d c t gi l g i na, th
vn l n vng, l b vng. Ni tip cc b l nhng
ngi nh L Th Y Lan, ra lm nhip chnh, giu
lng nhn i, gii iu hnh chnh s. Chng b
phi khm phc m c" gng vn ln, khng dm na
chng b ri trch nhim. So vi nhiu b lm triu
nhip chnh bn Trung Quc, c l Lan cng khng
thua km g, m c ca b li c ton dn
ngng m, tn b l Pht Quan m. Sang thi L,
khi vua Thi Tng mt, c b Nguyn Th Anh bung
rm nhip chnh, gip con l L Nhn Tng, cng
hon thnh nhim v. C mt vi kin nh gi b
hi khc, nhng s thc, ci ti nng cm quyn tr
nc ca b th vn r rng. Trc , cng vo i
nh Trn, ti cn thy mt hin tng m lch s
chnh tr v lch s nc ta cha ch lm. C mt b
cung phi i Trn Du Tng, tn l Nguyn Th Bch
Chu, chnh s khng chp, nhng c ti liu cho bit
12

nng cung phi ny theo vua i nh Chim Thnh,
ri hi sinh K Anh, dn chng lp n th, tn b
l Loan Nng Thnh mu, Nguyn Bch Ngc k
chuyn b trong cun sch ny, v cn c ring mt
cun sch khc vit v b (cng xut bn). Ti xin
khng phi k li m ch lu mt iu, Nguyn Th
Bch Chu c mt tc phm ngn, ly tn l K
minh thp sch mi iu l ting g bo sng),
lu vua Trn phi thay i ng li chnh tr, lm
sao cho dn giu, nc mnh. Nhng kin ca
Nguyn Th Bch Chu c tm chin lc, c gi tr
vn ha rt cao, b c xut rt mi l, rt hp
vi i hi dn ch ca chng ta by gi. B i
nh vua phi cho t do ngn lun (nguyn vn ch
Hn ca b l Ngn l tnh khai)'. Tht l iu k diu
so vi thi i vua khng bit nghe, m nhng ngi
hu tin nh chng ta by gi cng cn m h v cu
ni y. Ti c ln ngh: Lch s vn hc ta
thng nhn vo bn tc phm ln l Hch, Co, S,
T h i/l). Ti ngh a thm c bn Sch ny vo, mi
thc l xng ng, y, K minh thp sch c gi
tr tn vinh mt v hong phi (cung phi) ca lch s
Vit Nam.
C nhng b hong xut sc v chnh tr, v lnh
o chin lc quc gia nh vy, ta cng c nhng b
<1>Hch tng s vn, Bnh ng i co, Tht trm s, Vn ngn th.
13

hong l n tng. Trng hp hai n vng nh b
Trng, B Triu th thnh tch kh ly lng, nhng
ngha, tc dng cn ln lao hn na. nh gi v B
Triu, nhc n ci hnh nh hai bu v to phi vt
ln vai, nh th Nh B S (th k 19) h mt cu
sc so: Con mun nh u ngm v! Vy l B
Triu khng ch l mt chin tng, m tht s l mt
b m Ln, mt bc mu nghi. Chng ta - cc th h
v sau c c
dit
tinh thn bt khut,/ sc mnh
*
* th
l v c ung dng sa qut cng t i v ca B
Triu. Mt s tn vinh n hong tht sc so m ng
n v vng.
3.
Ta cn thy, trong s" cc b hong hu,
hong phi Thng Long - H Ni, cng c nhng ti
nng nghin cu v sng tc. Ngi c vn hc
Vit Nam bit n v dnh cho b mt v tr trn
trng trong vn hc s, l b L Ngc Hn vi
nhng bi vit khc chng. C l n by gi ta
cng khng c c nhng cu th no bng li ca
Ngc Hn nhn xt Quang Trung l con ngi
o vi c o, gip dn dng nc bit bao cng
trnh". Cu th tip theo ca Ngc Hn cng l
tuyt diu: Ch tnh ngha tri cao t rng, ni
on trng cng sng cng au. Trc hong hu
Ngc Hn, c hong hu Trnh Th Ngc Trc, v
ca L Thn Tng, l ngi son c cun T in
ch Nm u tin trong c nc...
9
14

4.
Nhng c l ci c tnh cao qu nht ca cc b
hong, b phi Vit Nam ni chung v cc b hong, b
phi Thng Long - H Ni ni ring l s trung thnh
tuyt i vi chng. Rt nhiu b hoc c nh vua
sng i, hoc ch c gn gi vi chng trong thi
gian t i, thm ch d l phi hu, cung tn g g th
cng thuc s phn bo bt, c th c ngi ch bit
nim n hn. Nhng hu nh h u bit gi gn bn
phn tuyt trung thnh vi chng l nh vua. C
th h chu s gio dc ny t lu, cng c th h
b rng buc bi mt bn phn c an bi, nhng
kt qu th thc l bt ng m cm ng. C nhng
ng vua l con ngi khng ng trng th lm, nhng
li c nhng b hong, b phi rt tn trng o ngha
v tnh ngha vi ng ta. Vua L Tng Dc l con
ngi b tha, khng cn t cch l mt ng vua, b git
ngay gia m lon ly, m ci cht ca ng khng c
l do g thng tic, nhng b phi ca ng li sn
sng nhy ngay vo la cht theo ng; L Chiu
Thng l mt ng vua b nhn, ch bit ci u,
khoanh tay, khm lm trc vin tng Tu xm lc,
ri sau li chu nhc nh, b triu nh nh Thanh
lng gt, b c bn quan lnh Mn Thanh khinh b,
n ni phi la i. ng c chn xung t, tht
xng nt c m vn cn mt cc hn khng tan. Vy
m b v ca ng l Nguyn Th Kim, khng theo ng
sang Tu c, hng chc nm ngm ngi cay ng
15

vi ni c n. Cho n khi quan ti ng c a v
nc, th b ln tn bin gii, khc lc tang, ri
quay v quyn sinh gi cho vn trn n ngha. Phi
tha nhn rng y l mt tnh cm p ca ngi v,
ngi ph n Vit Nam(1). H l nhng b hong rt
bit ci bn phn Cng thng gnh nng c h ai
vai. H chu ho ht trong cuc i m gi ly ci
tnh, ci c: Kh ho l gan cy nh Ng, y vi
git l nc sng Hng chnh l nh th.
5.
Tt nhin l trong s" cc b hong, b phi, cn
nhiu ngi c nhng li ng x khc na. C nhng
ngi tinh anh khn kho, c mu, quyn bin, c th
thnh nhng th on nht nh, song cha hn
ng xp vo loi nhn vt phn din. Mt ngi nh
Tuyn phi ng Th Hu, t chn dn d m ln,
nhng gy nn sng gi cho c mt vng triu.
Nguyn Triu Lut dng mt hnh nh kt
lun v b, xem b nh mt ngi o h chn ci
s nghip ca h Trnh. Nhng tht ra th ng Th
Hu l mt ngi c ti, bit khai thc c hi cng
c a v. Mt ngi con gi bnh dn m c nhng
bi bn thng minh nh b Hu thc l him. Khng
th xem b Hu nh nhng b hong khc - nhng
ngi thc s l ti nhn ca t nc. Ta cng
(1) Dng B Trc c bi th hay v Nguyn Th Kim. Nguyn Bch Ngc

c chp li bi th ny.
16

khng qun nhng giai nhn vn ch l nhng nng
cng cha, hoc qun cha ngy th, ngoan ngon
ca cc vng triu, nhng hon cnh khin cho
h c tr thnh nhng b hong hu, nhng B
hong hu ca cc nc ln bang. C mt iu thng
nht l cc b hong y vn khng bao gi qun T
quc Vit Nam. Huyn Trn sang Chim Quc c
a v mu nghi, ri cng tm cch tr v vi m tnh
u qu hng x s. Qun cha Ngc Vn yn
phn vi cch sp t ca cha, gi gn m giao ho
gia hai nc, m thu mun dm t, m rng bin
cng nc nh. iu ny, nhiu b hong
khng thy c.
*
*
C l nhn nhn cho cng bng, so vi cc loi

nhn vt trong lch s Vit Nam, nhng b hong, b
phi ca Thng Long - H Ni, cng l cc b hong, b
phi Vit Nam, i a s' u c v tr v vai tr ng
trn trng. Khng gy nn nhng s kin bt ng,
khng biu l nhng ti nng kit xut, nhng a s
h u l nhng khun mt p, v t nhiu c ng
gp cho bc tin ca Thng Long - H Ni, ca x hi
Vit Nam. Nht l qua cc b, bn sc (v c bn lnh)
Thng Long - H Ni, bn sc (v c bn lnh) Vit
Nam c nhiu ln bc l. Mt ln na, ti thy
s nghin cu v cc b l cn thit, ti hoan nghnh
17

v gii thiu cun sch ca Nguyn Bch Ngc. V ti
cng xin c ni thm mt iu ang ch i: Mi
mt b hong, b phi trong lch s nc ta c th l
ti cho mt cun lch s k s, hay mt cun tiu
thuyt dim tnh. Hi vng s ch i ny ca ti
khng n ni l iu v vng.
G.s V Ngc Khnh
18
TRNG N VNG
(Qu Mo - 43)
t / a u Thc An Dng Vng, Vit Nam c i

ang trn pht trin th v nhng sai lm ca Triu
Dng Vng trong hn nhn dn n vic C Th
cng Triu Ai Vng nh dng nc Nam ta cho nh
Hn, khin nh Triu b tiu dit, nc ta ri vo tay
nh Hn t .
T nm Tn Hi (110 trc CN), mt thi gian di
bn Tu ni lon, nm Gip Ng (34 trc CN) nh
Hn khi phc c Trung Quc. Vua V nh Hn
tip tc h nc ta, sai T nh sang lm Thi Th
qun Giao Ch; T nh l mt tn v cng tn bo,
dng php lut tri buc nhn dn, cn chnh sch
bc lt th tht h khc, nn lng dn Giao Ch v
cng cm gin.
Vo u Cng nguyn, hai th k sau thi k Thc
An Dng Vng, M Linh (nay thuc H Ni) c hai
ngi con gi tn l Trng Trc v Trng Nh l hai
ch em sinh i, cha l Lc Tng M Linh - Hng
nh, thuc dng di Hng Vng v m l b Man
19

Thin Trn Th Doan, chu ngoi ca Hng Vng.
B Man Thin ga chng sm, m ang nui dy hai
con theo tinh thn yu nc v thng dn l truyn
thng ca cha ng. Ba m con b Doan sinh sng ti
qu ni l M Linh, H Ni.
Theo truyn thuyt vng M Linh, hai b Trng
sinh vo nm 14, u Cng nguyn, c cha m t
tn cho l nng Trc, nng Nh. Bi vng M Linh vn
l vng c truyn thng tm - t (kn Trc, kn Nh
theo tn gi ca 2 la kn, tm).
Nm 31 u Cng nguyn, nng Trc, nng Nh
mi 17 - 18 tui, thy cnh T nh cng tn thuc
h Ngy Hc bt dn ta cng np thu kha, ng voi,
sng t gic v lng chim Ch, ai khng np , chng
nh p d man n cht.
Thy cnh v cng au xt y, Trng Trc thng
ni vi em:
Gic Hn ang gieo rc bao au thng
tang tc cho dn ta, ch ch mun p tan mi bt
bnh, git ht gic Hn, cu ly mun dn ra khi
cnh lm than, ch khng th ngi yn trong chn
phng the c.... Trng Nh cng by t mnh:
Thy non sng nghing ng, ging ni ang chu bao
ni lm than, em cng v cng cm gin, cng mun
p tan tnh nhng bt cng tn bo ....
T , hai ch em Trng Trc v Trng Nh ra
cng luyn tp v ngh. B Man Thin cng gip
20

hai con rt nhiu trong vic ngm t chc lc lng
khi ngha, chng gic. Ting tm hai ch em b vang
xa n tn Chu Din.
Lc ny, Chu Din (H M, an Phng, H
Ni) c Thi Sch l con trai mt v Lc tng, l
ngi c ti, yu nc v c ch qut cng, cm th
gic Hn. Nghe k v hai ngi con gi Lc tng
M Linh, Thi Sch rt khm phc, tm v tham kin
v chng c n tip nim n, long trng v hai
ch em Trng Trc cng c bit t nhiu v ti
c ca Thi Sch.
Nm mi chn tui Trng Trc kt duyn cng
Thi Sch, trai ti gi sc, li c truyn thng yu nc
qut cng, con ca hai nh Lc tng snh duyn
nn rt l tng c. Hn l vn theo tc l c ca
ngi Vit, tuy thnh thn, nhng ngi no vn
v cai qun t ca ngi y, lm ch mt phng
lin kt thm sc mnh.
Gia lc hai gia nh Lc tng vi s ng h ca
nhn dn, mu toan s nghip ln th T nh cng
bit Thi Sch l ngi c ti, tr, li rt c uy tn vi
nhn dn, nh bn tm cch d Thi Sch ra lm vic
cho chng, nhng khng c. e tr hu ha, T
nh v mi Thi Sch ti hi kin ri la lc Thi Sch
s , chng bn m st ng.
Hnh vi bo ngc, hn nht ca T nh khng
lm Trng Trc sn lng, tri li, vi s au n v
21

ch cm th cha cht t lu, ngn la cm hn, quyt
tm n n nc, tr th nh, c hai ch em b cng
thm st .
B Trng Trc ng ln pht c khi ngha,
Trng Nh cng quyt tham gia. Hai b vn ng cc
t trng, th ho, ku gi nhn dn cc qun Nam
Hi, Cu Chn, Nht Nam, Hp ph"... cng gp sc
vo cuc khi ngha ny. Hng ng li ku gi ca
Hai B, khp ni nhn dn rm rp ko ti Ht Mn
t ngha.
Ngy mng 6 thng Ging nm Canh T (40), mt
ngy p tri, Hai B cng ngha qun hi t
Trng Sa, ca sng Ht, h lnh khi ngha, k ti
gic Hn, nu ni thng kh ca dn, h ho nhn
dn, ngha s cc ni mau cng Hai B ui gic, cu
nc, dng li nghip xa:
Mt xin ra rch nc th
Hai xin ni li nghip xa h Hng
Ba khi oan c lng chng
Bn xin vn vn s cng lnh ny.
Ri Hai B gip phc uy nghi, lng ly, y kh
th hng dng bc ln mnh voi chin, c tng
Nguyn Tam Trinh gi chc y, cng Hai B
dn u mi ch cng, tin nh th ph ca chnh
quyn ng Hn Giao Ch l thnh Luy Lu. B
nh bt ng, T nh b c n tn, m o, tr trn
22

vo bn tn binh, ln lt chy trn v nc mt cch
nhc nh.
Ma h nm y (40), trng ng bo tip vang rn
khp ni. B Trng Trc c nhn dn v qun s
suy tn lm vua - tc Trng n Vng ng M
Linh. B Trng Nh c phong l Bnh Khi cng
cha, ph quc Vng ni chnh. Sau khi ln ngi,
Trng Vng min thu cho dn hai nm v chia cc
tng i gi cc vng him yu.
Thng Ging nm 42, Trng Vng ln ngi cha
y 2 nm th Hn V sai Phc Ba tng qun M
Vin, mt lo tng gi dn dy kinh nghim lm
Tng ch huy, cng vi Ph Lc Hu l Lu Long em
hai vn qun v nhiu thuyn xe, v kh sang xm
lc nc ta.
Ma xun Qu Mo (43), Hn V gi thm cho
M Vin hai vn qun na. Sau nhiu trn nh ln
vng Tin Sn (H Bc), Tm Kh (Ba V), H Ni v
H Lng Bc... tr thnh chin trng ln. Trng
Vng b t thng, cn Trng Nh gieo mnh xung
ngi Tm Kh t tn.
C thuyt li ni Hai B khng t tn, cng khng
quyn sinh, m chy n ni Hy Sn th ha. Cng c
thuyt ni Hai B thua, chy ti h Lng Bc th t
tn. l ma xun nm Qu Mo (6.2 m lch). Hai
B mi 29 tui xun.
23

i sau, Hong Thc Hi vnh:
Nga Ging ln khng

Rng Thanh voi cha lng
Trng t gng H Bc
My tan du ct ng
Nn hng lng c quc
Xin thu tm lng trung.
Ngy nay, n th Hai B M Linh, H Ni vn
ngy ngy nghi ngt khi hng. Nhn dn khm
phc, tng nh, bit n v t ho v Hai B: Trng
Trc - Trng n vng v Trng Nh - Bnh khi cng
cha!
24
LAN NGUYN PHI
Lan l v vua L Thnh Tng, m L

Nhn Tng, qu Siu Loi, nay thuc Gia Lm. B l
con ng L Thit v b V Th Tnh. Gia nh theo
nghip nng tang.
Tng truyn: Mt hm b Tnh nm m thy
im l: B nut kh Thi m (mt trng). Sau b
th thai, sinh c mt b gi rt xinh p, t tn l
L Th Yn Loan, hiu l Khit Nng (nng Khit),
li co tn nm l Cm. Ln ln, b c dung mo oan
chnh, gm t c. Nm 12 tui, b m h V ca
b rr.c bnh qua i. Cha c v k, nn khi sp qua
i, b m dn nng Khit: Sau ny phi bit gi
trn o hiu, lo lm vui lng d cho gia nh m m.
Sau hi mn tang, cha nng n b d v lo ni tr. B
m k h Cht, tn l Gia, sau sinh thm mt c gi
na, t tn l Cm.
Ngy l thi nh L, Hong th ba nh L
l L\ Thnh Tng. Nh vua thng i chi xa vo dp
Xur., Thu, vua thch i thm th nhng ni danh
25

lam, thng cnh. Nghe hng Th Li c ngi cha
Linh ng, nh vua v mun c hong t, bn h lnh
cho 3 ty tha hin sa son l vt vua n cha l
pht cng vi cc quan.
Nh cha cho lp n trng, tng ni o s n
tng nim 5 ngy m.
Khi vua trn ng ng ti cha, gi, tr, gi trai,
c lng n mc t chnh, n nc ko nhau i xem m
rc vua. Ring nng Khit lc vn thn nhin hi
du trong rung. Mt ng lo bn du i qua, thy
m my lnh trn khng l lng nh che nng cho
nng bn bo: Sao chu khng i xem vua?. Nng
p: Thn phn con gi nh ngho, sao xng m i
xem vua!.
L Thnh Tng by gi ngi trn kiu, trng thy
mt thn n ang hi du, bn sai lnh triu n gp
vua. Nh vua hi: Sao thin h u n nc i xem
hi, xem vua, m nng vn c hi du ?. Nng
ly vua v tu: D ti sai ti i hi du, ch c sai ti
i xem vua u, v th ti phi lm theo li d dn.
Nh vua nghe p, ly lm l, bo vi cc quan
rng: y qu l ngi c c, c l l ngi c mt
khng hai trong thin h. Th ri vua cho a nng
v kinh , cho vo cung Lan dy bo. Sau ,
cho chn ngy lnh thng tt a nng vo ni in.
T , nng c phong l Lan phu nhn. Sau li
phong tng nng l Thn phi, ri Hong Thi phi.
26

Nh vua chm c hong t, nn hng thng, c
n ngy mng mt, ngy rm li sai vin quan ni
in tn l Nguyn Bng sm sa l vt n cu cng
cha Linh thn, cu nguyn cho vua tr v lu di,
chng sinh thi t.
V s gi l Thi Din thy Nguyn Bng thnh
tm l pht, chuyn ng c o tri, nhn Nguyn
Bng li c tng l. S Thi Din lin gi Nguyn
Bng vo tng phng m ni rng: Ngi c mun
lm chng hong t giu sang khng? - Nguyn Bng
p: Ngi i ai chng mun lm hong . S Thi
Din li ni: Kip trc b thi, kip sau giu sang.
Nguyn Bng hi nh s: Lm th no m c nh
vy?. Nh s bo Bng rng: Hy n trong bung
tm m dm trm thn th hong hu, th s c
nh vy. Nguyn Bng v lin lm theo li s Thi
Din. Thn phi ang tm, cht thy Nguyn Bng, phi
tc khc tu vi vua rng Nguyn Bng lm by ti
m khng trung thnh, dm dm trm thn th lc
phi ang tm. Vua c gin, truyn em chm. Nguyn
Bng lin tu rng l do Thi Din xi gic. Xin
cho c gp Thi Din ni mt li ri s xin cht.
Lc gp Thi Din cha, ku to ln rng: Ti nghe
li php s nn mc ti y ny. Thi Din ni rng:
Ci thn phm tc c ha i th ci thn thn thnh
mi thnh. Ri vua sai chm Nguyn Bng ngay
bn cnh tng phng.
27

m , Hong Thnh Tng mng thy tin
ng b mt a con trai trao cho mnh. Khi thc dy
nh vua bo rng: Hn c iu tt lnh, ta s c
hong t ni ngi. Nh vua cng thm hiu chnh
l hu thn ca Nguyn Bng, cng hm y, Thn phi
thy trong lng xn xang, ri th thai. ng 14 thng
th sinh ra hong t.
By gi, hong hu h Dng khng c con, bn
ngm bn vi cung tn trong ni in bt trm Thi
t v lm con mnh, vu cho Thn phi sinh ra cm th.
Chuyn , trong ngoi u bit nhng khng ai dm
ni. n khi Thi t khn ln ch bit hong hu h
Dng l m mnh, chng h bit mnh do m h L
sinh ra. Mi sau ny, khi Thi t ln ngi, vua cha
mt, nh vua mi bit b h L mi chnh l m mnh.
Vua by gi m m m khc, ri phong cho m l A
quc phu nhn, mt lng tn knh m.
Th ri vua cng m, v on gin hong hu h
Dng lp mu gian, bn h lnh git 72 cung
n can d vo vic ny, ri em chn h lng
vua Thnh Tng, cn Dng hong hu do bit
trc nn trn mt. S gi v n ny l n
Thng Dng cung.
Lan nguyn phi lc ny c phong l Hong
Thi hu.
Thi hu l ngi ti tr, tng thay vua L
Thnh Tng gim quc, khi ngi thn chinh cm qun
28

nh Chim Thnh. B tr nc yn dn, pht trin
sn xut, t nc yn n, dn lnh bit n v b
cho pht chn cu i, h lnh cm git tru b bo v
sn xut, gip tin cho chuc ngi ngho phi bn
mnh lm n t... Nhn dn xng tng b l Pht
quan m.
Sau ny, hi hn v v n Thng Dng cung
b cho xy 72 ngi cha v thp Bo Thin cao 180
trng, hng nm c n ngy 25 thng 7 th lm l
gii oan cho h.
29
L HONG HU
f/
...
______ _
y ua L Thn Tng ang trong gi pht lm
chung, quan Tham tri chnh s T Vn Thng c
cho mi vo cung, bn ging bnh, chun b tho di
chiu. 0 giy pht gn t xa tri, nh vua cm thy
thng xt ngi thip yu, c nh tho di chiu cho
Thin Lc, con ca nng ln lm Hong thi t.
Quan Tham tri cm bt, m chn ch mi, khng
vit. Bi ng trt nhn li L hong hu v hai phu
nhn Nht Phng, Nht Thnh nn c ko di thi gian.
Mt lt sau, c ba phu nhn n, khc lc, qu di Long
sng, L hong hu nghn ngo:
Mun tu b h, bn thip nghe rng i xa lp
con ni ngi th lp con ch, ch khng lp con th.
Thin Lc l con ca ngi thip, c vua yu. Nu
cho ni ngi th ngi m tt s tim ln, sinh lng
ghen ght, lm hi. Nh th th m con bn thip
trnh sao khi nn!.
Nh vua mi mt, gi tay lm hiu cho h lui ra,
ri h lnh tho di chiu:
30

Hong t Thin T tuy tui nh, cn u th,
nhng l con ch, thin h u bit, nn cho ni
nghip ca trm, cn thi t Thin Lc th phong lm
Minh o Vng.
Sau , vua bng h in Vinh Quang. l
ngy 26.9.1138. Tn hiu l Qung Nhn Sng hiu
vn V Hong . Miu hiu Thn Tng.
V Thin T cn nh, Hong Thi hu h L ly
Anh V lm cung in lnh chi ni ngoi s, mi
vic ln nh u y thc cho Anh V c. Anh V
sai v l T Th ra vo cung cm hu h Thi
hu. Ong li l em v vua Thn Tng, c ti n ni,
p trai v cng c ti ch huy cc chin dch, dp
c nhiu cuc ni lon. V th c cng lao, thng
ln chc Thi y, nm quyn ln, t do ra vo cung
cm. Dn dn L Thi hu cm thy khng th thiu
c con ngi ny. Anh V tr thnh ngi tnh
ca L Thi hu, nhn th li cng kiu rng, triu
nh th khot tay ln ting, sai bo quan li th ht
hm ra hiu. Cc quan trong triu bc lm, nhng
chng ai dm ni g.
By gi, in tin ch huy s V i, Ha u
Lng Thng C, Ha u Ngc Giai v ng
Li, Ni th At, cng vi Tr Minh Vng Bo Ninh
hu, ph m Dng T Minh bn kn vi nhau. V
i ni: Ta nghe cc th n trong cung kho nhau:
Anh V thng m m vo phng Thi hu. Hn
31

cy th lm nhiu iu cn r u. Ta hy cng sm
tr i, em qun n ni th bt Anh V. Khi mi
lo v sau.
Hm sau, c bn V i em qun n ca Vit
Thnh, h to rng: Anh V ra vo cm nh, lm
nhiu iu u, ting xu n ra ngoi khng ti g
to bng. Bn thn xin sm tr i, khi mi lo v
sau. Ri sai cm qun bt Anh V, tri giam hnh
lang T Hng Thnh, giao cho nh y tra xt.
Mt th n thn tn vi mt tu tnh hnh ca Anh
V cho Thi hu bit. L Thi hu vi sai ngi mang
cm ru cho Anh V, ngm vng vo trong Anh
V t lt cho V i v cc ngi canh gi.
Ha u T Hng Thnh l Nguyn Dng ni:
Cc ng tham ca t, ti vi cc ng tt khng thot
khi tay Anh V u. Chi bng c git i cho khi tai
ha v sau". Bn cm gio nh m. m D Mng
m Dng, cp gio li, ngn rng: in tin bo
Anh V ti ng cht nhng cn i lnh vua, khng
nn t tin.
Nguyn Dng gin d ni:
Sao tham ca t
m khng tic n mng mnh?. Ni xong, t bit
khng khi cht, bn nhy xung ging t t.
By gi V c a ln nh vua tra xt, nh vua
tr con ang lng l th L Thi hu bc vo. Cc
chng , nh vua phi k ht cho Thi hu nghe: Cc
32

quan hch Anh V lm chuyn by b, ngh nh
vua phn xt. Vua lng tng mi mi la li ni thm
nhng tin n v quan h gia L Thi hu vi
Anh V.
Thi hu mt, tc gin:
-
L no con ta li nghe nhng li t" co xng by

nh vy. Con qun giy pht lm chung ca Hong
, Anh V lm g gip m con ta ngi trn ngai
v nh ngy hm nay ? Khng l ng y lm iu tt
cho nh vua m ta li khng qu trng? V ta qu trng
ng y, giao cho nhiu chc trch quan trng, nn
khng thiu k ghen ght, dm pha. Tuy nhin cng
phi tha nhn i lc v qu st sng vic triu nh
m l nghi c phn xem nh. Nhng xt cng trng
ca ng by lu nay, xin nh vua hy n mt ta m
lng th, gia n cho ng y.
Th l nh vua xt n: Anh V khng b chm m
ch y i lm co in nhi (lm rung cho nh vua
x Nht To, huyn T Lim ngy nay).
Vng Anh V trong cung, L Thi hu cm thy
trong lng trng rng, c n, Anh V l ngi c lc
gip b, trong cung cm y nhng l nghi phin toi,
ng l ngi bn tm tnh ca b. B an lng sao c.
Thi hu lo bun, ngy m suy ngh, tnh cch cu
Anh V, phi phc hi chc cho ng.
Nghe tin Thi hu mt nng, vua n vn an. L
Thi hu cm tay con ni: C l ta lm nhiu iu
33

khng phi nn tri pht. Ta mun i ha thnh
phc, nh vua hy ban lnh x ti cho cc ti nhn,
gim lao dch cho h. Ch c lm th, lng ta mi c
th thanh thn. Coi nh y l mt s chuc li cho
nhng vic lm khng tt ca ta. Con hy v m lm
iu phc thin y.
Nh vua vng mnh, i ra. Hm sau ngi xung
chiu n x cho cc ti nhn. Nh s vn ng lin tc
x ti ca b vi cc ti nhn nn Anh V li c
phc hi, li lm Thi y ph chnh nh c, li c
tin dng, c quyn hnh. ng quay li trng tr cc
quan trong triu. Cc quan V i, Lng Thng c ,
t, v c ph m Dng T Minh u b git hi,
ng nh li Nguyn Dng tin on.
*
34
HONG HU M THI
C^>^hng mi nm Tr Bnh Long ng th

su, vua L Cao Tng trong giy pht lm chung,
hong hu m Th v quan u triu V Knh Tu
ang qu bn Long sng, nt mt y au n, nghe
li k thc ca nh vua: Hin khanh ng bun,
hy chm sc con ta. Knh Tu, trm tin tng
vo ngi. Hy ha vi trm s ph t hong hu v
thi t Sm ....
Nh vua c mm ci ri lm dn. Ngy 28 thng
10 nm Nhm Ng (1210), vua bng h Cung Thnh
Th. Hong thi t sm ln ngi ngay trc linh cu,
by gi mi 16 tui, ly hiu l Hu Tng hong .
Vua ng quang xong, lin phong cho m l hong
hu m Th lm Hong Thi hu.
L Hu Tng ln ngi lc ny, t nc ang
tnh trng suy i, v sinh thi vua cha rt b
tha, li va xy ra lon do bn Bnh Di, Quch Bic
gy nn. Hu Tng ln ngi, vic u tin ng lo
lng l lo cho mi tnh u ca ng, ch khng ch
35

g ti quc gia i s. Mi vic ng giao c cho m
D Mng, nhng v quan ny theo s chp li l
ngi khng c hc thc, khng c mu thut
khng quyt on v rt nhu nhc. Chnh s ngy
mt nt.
Sau khi ln ngi, L Hu Tng sai quan qun i
n Trn Th Dung v phong lm Nguyn phi, cn
Thi hu m Th th mun tm trong hng tn tht
cung nh cho vua tr mt ngi v xng ng. Trong
thm tm, b mun nh vua qun c gi vua yu
thn Lu Gia thuc Hi p y.
Bit nh ca m, Hu Tng c" tm mi c thoi
thc. Nh vua lun nh ti ngi con gi h Trn yu
kiu, duyn dng, vc ngi thanh mnh, ming ci
ti nh hoa n, i mt tnh t, quyn r ca nng,
khin nh vua khng sao qun c.
Qu nh mong, nh vua em thuyn rng i n
nng, nhng Trn T Khnh, anh rut nng li cho
rng lc ny ang lon lc, cha th a Trn Th
i c. Hu Tng bun ru chia tay Trn Th ri
tr v triu.
Trc khi vua v triu, c tin mt bo vi Thi
hu. Tuy nhin, m Thi hu t ra nh chng bit
g, ngi n cn hi: Th ngi con gi nh vua a
v cung u?. Hu Tng lng tng giy lt ri nh
ni thc vi m:
36

- Tha mu hu, con khng n c nng, v anh
trai nng e ang lon lc, lc ny a nng i... Thi
hu ngt li:
- Con ngh cha ht ri, t xa ti nay, c gi
no c lt vo mt xanh thin t, phi thy l
i phc, u c chuyn vin c ny, c khc kia
ch. Thi c, ta s kim cho con mt c gi trong
hng tn tht cho tht xng ng, con s hi lng.
Sau , vua li sai Phng ng Phm B' i n
nng, ngi m ngi lun ngy m mong nh. Khi
Trn Th c n v triu, nng c lnh phi vo
chu Thi hu ngay.
Thi hu ngi uy nghim trn sp, cc th n
xm xt xung quanh. Trn Th bc vo, sp ly
Thi hu: Thn thip l Trn Th, xin knh chc
Thi hu mun tui. Thi hu khot tay cho cc th
n lui ra ht, khi ch cn li hai ngi, Thi hu
khng ni g, mt bu khng kh nng tru. Ngi
chm ch ngm c gi. Phi, c ta p tht. Ngi
thanh mnh, dng yu kiu, mt ti nh hoa, i
mt tht l tnh t, en ly, long lanh y sc
quyn r. Tho no con ta say m n, Hong Thi
hu ngh v p ca c gi ny tht nguy him. N
khng ch rc r m cn m thm, m . Thi
hu thm im qua khun mt cc c gi trong dng
tn tht m b nh chn, qu l chng c ai bng
c gi ny. Ngh vy, b thy cng ght ci con
37

ngi ang qu trc mt mnh, nn nghim ging
h lnh:
- Hy ngng u ln, ta ngm k khun mt
ca ngi.
C gi e s ngng u, v rt r, lo ngi khin
nng cng thm quyn r. Thi hu cht cm nhn
kh ngn cn mi tnh ny ca Hu Tng, bn lnh
lng h lnh:
- Ngi phi bit php tc trong cung, phi tun
th. Quan thi gim s ch bo cho ngi. Nh vua cn
tr, mi ln ngi, vic triu chnh cn rt bn rn.
Ngi khng c nh vua bn lng v mnh, cc
vic ni th trong cung, ta u mt ti. Nht c
nht ng ca nh ngi u phi trnh ln cho ta r.
Thi, cho lui!
Trn Th nem np ci u, hn gu o Thi hu
ri lui ra.
Trn Th i ri, Thi hu lo lng khng yn, b
cho gi thi gim vo bo: Cn chn thm mt s" m
nhn na tin cung, cng nhanh cng tt, ngi thy
ri y!.
m D Mng trm ngm, lo lng, tin tc dn dp
a v tht ng ngi. Chng thnh hu Trn T
Khnh, anh rut Nguyn Phi Trn Th, em qun xm
phm ca Khuyt, xin n xa gi. Chnh s trong triu
ngy cng nt, ng cn phi tu ln vua. Bit chuyn
38

anh Trn Th xm phm ca Khuyt, Hu Tng gin
lm, c ng Trn T Khnh m mu phn lon. Mt
mt xung chiu cho cc o qun i bt T Khnh, mt
khc ging Nguyn phi Trn Th lm Ng n.
Nghe tin Trn Th b ging xung lm Ng n,
Thi hu khng v th m ly lm vui, cho gi Trn
Th vo cung mng nhic:
Nh ngi l con yu n, t khi ngi bc chn
v triu gy nn bao ni long ong. Ta tng ngi
c Thin t vi n, gia tc ngi c hng n
nc. th phi trung thnh vi triu nh ch. Ri
Thi hu h lnh: Th n u, em n nht vo
bung cm cho ta.
Nghe tin Ng n b hnh h kh s, Chng
thnh hu Trn T Khnh cng quyt tm n xa gi
bng c.
Hu Tng cng ng Trn T Khnh c bng khc
nn cng Thi hu v Ng n chy v huyn Bnh
Hp. Tuy vy, khi thy Trn Th au n, mt mi, li
lun b Thi hu dy v, mng nhic, Hu Tng li
cm thy xt xa, vua vn rt yu nng, bt chp mi
li th phi. Ma xun nm 1216, ngi li sc phong
Ng n lm Thun Trinh phu nhn.
Thy nh vua vn say m Trn Th, Thi hu
gin lm, thng ch mt nng l phn trc, lm
tay trong, l b ng ca gic. Thi hu nng nc i
39

Hu Tng phi ui Thun Trinh i. Nh vua thng
lng thinh mi khi m cu gin. m Thi hu ngh
vua n phi ba b ca con yu n y, c ngy c
nghip ca tin s v thi. Ta phi ra tay hnh
ng vy. Na m, b lnh cho Thun Trinh phi vo
chu, mt Thi hu anh li, a cho nng chn thuc
c, bt phi ung ngay trc mt mnh. Trn Th r
ri, nc n: Xin Thi hu m lng khoan dung cho
con c sng. Thi hu rt ln: Con rn c kia,
ngi gy bao tai hi nh vy m cn n mm ?.
Nng li nc n: Con u dm tri lnh, bm lnh b,
xin hy th th cho con cht thi gian na. Con xin
nguyn cht trc mt lnh b, nhng hin nay, con...
ang mang trong mnh git mu ca b h.
Thi hu cng cm tc: Ai cn g ci dng bi
phn y. Bay u, bt thuic vo mm con yu n
ny cho ta!.
Cht Thi hu nghe thy: Xin Thi hu bt gin.
Con xin c bo lnh cho nng. Nng hon ton v
ti, hn na, nng ang...
- Thi, lui ht ra! ri! Thi hu ng ng b i.
T , Thi hu cng bc bi thm, b mt sai
ngi hu trn thuc c vo thc n cho Trn Th.
Bn ngi hu hong s, khi thy Hu Tng ging ly
a thc n s i cho mi ngi mt na. Chng vi
vng git ly a, bt, chy bin i. T Hu Tng
40

lun bn cnh nng, mi m mu hm hi u
khng thc hin c.
Th ri, Hu Tng cng Thun Trinh b mt b
trn. Vua ti ch ng qun ca Trn T Khnh bi
Cu Liu, gi T Khnh vo chu.
Nm , Trn Th sinh Hong trng n, l
cng cha Thun Thin. Vua cng thm yu qu nng
ri sc phong cho nng lm hong hu.
41
36 hong hu,, hong phi Thng Long - H Ni
HU TNG HONG HU
- _x(L>Jy gi con ngn ny tui, m cn ni

n chuyn y lm g? M c nghe theo li quan gia,
m khng nh quan gia i vi con, c cn ngha tnh
chi na u!
- Con khng nn nng li th, con khng hiu ni
nim ca quan gia, m con cng cha thu r ni lng m.
Con , m con ta u v ngha ln c thi.
Cu chuyn tm s trn din ra trong ni cung
nh Trn, gia hai m con l Trn Th Dung v L
Chiu Thnh. C gi ngm ngi, trch mc. B m xt
xa thng cm, song c" thuyt phc. C mt chui qu
kh ang sng li trong tm tr hai ngi, nhng ni
nim oan tri, ut c giu kn t lu, ch thuc v
trang b s trong chn thm cung m ngi ngoi
khng ai c bit, ngi trong cuc khng c dp
phn trn, nhng n khng th no d dng tri vo
qun lng.
Trn Th Dung v con gi b, c hai vn l
nhng v hong hu. Chuyn ring t trong cung cm
42

ca h v cng phc tp, ln ln bi hi, nhng li lin
quan n i s quc gia.
Hi , vng t ngy nay thuc huyn Hng
H, Thi Bnh c mt gia nh chuyn ngh chi li,
rt giu v nhiu th lc. Quen vi ngh nghip, h
ly tn cc th c t tn cho ngi trong nh. Sau
ny, s sch chp thnh ch ngha cho trang trng,
nn t ngi bit ng Trn L tn thc l Chp (L l
c Chp). Con trai ng l Da (c Da) c phin l
Trn Tha. Con Trn Tha l Liu, chnh tn l Leo
(c Leo), ng ny sau sinh ra Trn Hng o. Em
Trn Liu l Trn cnh, chnh tn l Lnh Canh (c
Lnh Canh), sau l Trn Thi Tng, vua u tin ca
nh Trn. Gia nh ny c mt c con gi, t
phng chi m li sc nc hng tri, c tn l Ng
(c Ng) c chuyn thnh Trn Th Dung, l em gi
ca Trn Tha. Trn Liu v Trn Cnh l chu gi
Trn Th Dung l c rut. Sau ny, Trn Th Dung
c tn l Quc mu, song dn chng a phng vn
gi b l: B cha Ng.
u th k XIII, triu nh L vo giai on
hon ton suy thoi. L Cao Tng b cc tng t bt
mn nh ph kinh thnh, phi cng Hong t Sm
chy nn, v vng qu h Trn L. Thi t cm ti sc
ca c gi vng chi nn c Ng tr thnh v thi t,
c phong l Nguyn phi. M Hong t sm l m
Thi hu khng tn thnh cuc hn nhn, nhiu ln
43

cn tr, thm ch c nhng m mu h c, trn thuc
c vo thc n ban cho Dung, p ung thuc c trc
mt Thi hu, song Dung u trnh c, nh c Thi
t ht sc bo v. C Ng cng ht sc n cho phi
o nn gi gn c hnh phc ca mnh. Ri Thi
t c ln ngi, tc l vua L Hu Tng, Trn Th
Dung tr thnh hong hu. B sinh cho nh vua c
hai ngi con gi l Cng cha Thun Thin v cng
cha Chiu Thnh. Mi tnh mn nng ca Trn Th
Dung vi nh vua cng khng c lu bn. T ngy
nng tr thnh hong hu, Hu Tng li m nng,
nh vua mc bnh trng phong, cha mi thuc khng
khi. T nm 1217, ng dn dn pht in, c khi t
xng l thin tng ging trn, ma may c ngy, ri
li ng li b, lc tnh lc m.
Chiu Thnh cng cha rt c vua yu, v
khng c con trai nn nh vua quyt nh lp Chiu
Thnh lm Thi t (1224).
Nh L ngy cng suy yu, L Hu Tng bnh
ngy mt trm trng, tm khp cc danh y cha
bnh, song v hiu nghim. Cui cng, vua truyn
ngi cho cng cha, Chiu Thnh ln lm vua
(1224), tn hiu l L Chiu Hong, khi ny mi 8
tui. Ton b quyn hnh trong triu u do h
Trn nm gi. Trn Th cai qun mi vic quan
s, trong thnh ngoi ni, qun lnh c qun in
tin h v cm nh.
44

Trn Th b tr cho chu l Trn Cnh c
vo cung chu hu L Chiu Hong. Hai ngi cng
tui nn gn gi, vui chi gn b, ri yu thng nhau.
B Trn Th Dung thy hon cnh thun li cho
nh Trn ln thay nh L, th l ngy 11 thng 12
nm t Du (1225), L Chiu Hong kt hn vi Trn
Cnh, ti hi ln Thin An, Chiu Hong trt b
long bo, mi Trn Cnh ln ngi hong . Nh Trn
thay nh L t .
Nhng Chiu Hong ch lm v Trn cnh c t
lu, v chm c con, 10 nm qua, Chiu Thnh vn
cha sinh n. Trn Cnh khng lo lng, song cc v
ph chnh li rt quan tm. Trn Th chn
bin php khc nghit: Bt ph b L Chiu Hong,
a Thun Thin, v ca Trn Liu, hin c mang
ln lm hong hu ca Trn Thi Tng, c ni cung
ca h Trn, c triu nh v dn chng u bng
hong, phn n trc sng kin ngc i y.
S bt bnh khng ch m thm lng l, Trn
Cnh phi b Chiu Thnh, chu mang ting cp v
ca anh, rt thn thng au kh. ng b ngi vua, ln
cha Yn T vi cc nh s, nh ko di ngy tn
chn thin mn, khng thit cuc i na. Nhng
nh cng khng thc hin c trc p lc ca
Th . Trn Liu mt v, cm gin em ht qun b
h chng li cho h nim ut c, cng b Trn Th
dp ngay. Hai anh em ch cn bit m nhau khc lc
45

th Trn Th xut hin v vung gm nh git,
Trn Cnh phi ly thn che ch cho anh. Tnh trng
cng thng ch du i khi c s can thip ca Trn Th
Dung, b ly t cch c rut, ht li khuyn can hai
chu, ly t cch l m d dnh Chiu Thnh chp
nhn cnh ng, vi su ni au thng trong tm
khm. Trn Th Dung kho ly ngay cnh ng ca
mnh dn gii cho con gi:
M hiu ni au ny, nhng con hy ngh ti sn
h x tc, n c nghip ca h Trn m chnh con
c cng xy p. Bn thn m cng chu nhiu au
kh nhc nhn, c hn g con u. M con ta hy qun
mnh v ngha ln.
B Dung ni ng. Thc ra, tuy ngi cao,
nhng cuc i b khng him g bi kch! Nhng
ngy u, b kt duyn cng Thi t Sm, phi chu
bit bao ni kh s, cc nhc lm, mi sng c vi
m chng (Hong hu L Cao Tng). Khi c chnh
thc l Nguyn phi ca Hu Tng th nh vua m lit,
g con gi cho Trn cnh, a v b cng cao - Hong
Thi hu. Nhng ri 1226, L Hu Tng mt, b b
ging xung lm Thin Cc cng cha. Ngi th i
thay, danh gi khng phi l khng b xc phm. B
cn rng chu ng, ch mong sao cho ni cung c
yn n, triu chnh vng bn. Song, mt s p buc
mi li n. Tn tc h Trn thu xp, ghp b v lm
v Trn Th , mt con ngi nghim ngh, quyt
46

lit, x s khng h run tay. B phi c gng nhiu
lm mi hn gn c nhng vt thng lng ca
nhng nn nhn au kh, qui t sc lc vo vic
gi gn t nc thnh cng, hon thnh s mnh vi
lch s dn tc. Qu tht, Trn Th Dung lm c
nhim v ln lao ny, v b cng lo lng vic hu cn
trong cuc khng chin chng gic Nguyn Mng tht
tt. Sau khng chin chng Nguyn Mng, vua Trn
Thi Tng phong cho b l Linh t Quc Mu. S
sch chp v b, xem b nh v thnh Tri sinh ra
m nh Trn vy. (Theo i Vit s k ton th).
L Chiu Hong t ngy chia tay vi Trn cnh,
sng bun ru, ut c trong chn cung v. Nng bun
cho s phn, m thm on trch cuc i. Trn Thi
Tng hiu thu tm s y, xt xa v lun t nhn
mnh c ti vi nng, ng thy phi tm cch L
Chiu Hong phn c c, c sng nhng ngy
cui cuc i trong khng kh m m gia nh mi
cam tm. C hi n, ng phi nh ti b c rut, m
ca Chiu Thnh ti bn bc vi nng gip ng.
Trn Th Dung ni cng con gi:
M thy quan gia c lng thnh thc, tc thnh
cho con l mong c chuc li li lm xa cho
phn chua xt. Con kt duyn vi ngi ny cng li
l tip tc ngha c ln lao m m con ta t t cho
mnh: Bo v nh Trn, bo v T quc. Bi ngi m
quan gia chn tng c nhiu chin cng xut sc
47

trong trn nh gic Nguyn va qua. Ngi ny
xng pha khi la, bo v Thi Tng an ton. Con c
th p lng, ng nghi ngi na. M con ta u v
ngha ln c thi!
Nghe m khuyn nh, Chiu Thnh xui
lng. Cuc hn l c c hnh long trng Chiu
Thnh vui vy duyn mi. Chng b l mt danh
tng c cng ln vi triu nh. Ci tn L Ph
T n ca ng chnh do vua Trn t cho. Nhng
ngi con ca b sau ny cng l nhng danh tng
ti nng c nhiu chin cng vi t nc.
Lch s ghi chp v b vi nhng ni nim y
bi kch. Nhng nhn dn vn trn trng, b c
tn l Thnh hong nhiu ni. H Ni c n
th L Chiu Hong ph Phan Huy ch, l nh
Yn Thnh.
48
HIN T TUYN THNH
6in Tng hong tn hy l Vng, con

th ca vua Trn Minh Tng, m ch l Hin T
Tuyn Thnh Hong Thi hu.
Thi hu rt nhn t, cc con ca Anh Tng, d l
con ca v th sinh ra b u yu qu, chm nui nh
con mnh.
Cng cha Hu Chn c Anh Tng yu qu,
Thi hu cng rt yu nng, nhng khi c ban thc g
th thng cho Hu Chn trc, ri sau mi ti Thin
Chn. Sau khi Anh Tng bng h, Thi hu cng
chm sc Hu Chn hn trc.
Vic i x vi cc cung tn trong cung, cng rt
u hu. N quan trong cung l b Vng th, m
ca Hu Chn, c yu qu m c thai. Thi hu
ly Song hng ng (phng ng ca Thi hu) cho
lm ndi sinh . Vng th sau khi sinh xong th mt.
Cung nhn ngm tu vi Thng hong l Thi hu
git Vng th. Thng hong vn bit Thi hu l
49

ngi nhn t, lin ly roi nh cung nhn y. Thi
hu cng chng bng chuyn .
Bo Hu quc mu (tc l m ca Bo t Thi
hu) c ln xin cho Nguyn Huy (tc con gi ca Uy
Hu, chu gi ca Bo T) vo lm cung phi. Thng
hong em chuyn hi Thi hu, Thi hu tr li:
Khng c, nu Nguyn Huy c th s khin Thc
T phi xng l n chng?" B khng em n ring
m cho ba l nh vy.
Thi hu c nhiu cng lao gip h Trn. Trc kia,
khi Minh Tng cn Bc cung, c tn gc cng bt c
mt con c bng trong ging Nghim Quang, thy trong
mm c ngm vt g, moi ra xem th thy c ch. l
nhng li ba ym, c ghi cc tn D Tng, Cung Tc,
Thin Ninh (u l con ca Hin T). Tn gc cng
cm l ba vo dng vua. Minh Tng s hi, lo lng v
tc gin. Truyn bt ht cc cung nhn, b m, th t
trong cung, quyt tra xt cho ra v ny. Khi hong hu
Hin T ti, nghe nh vua cho bit s th v quyt nh
ca mnh. Hong hu lin can ngn:
- Xin b h hy khoan , s s c k b hm oan,
thip xin c t mnh b mt xt hi .
Minh Tng nghe theo, hong hu lin gi tn gc
cng li hi:
- Gn y, ngi c thy phng no trong cung
mua c bng khng? Hn lin tu rng:
50

Tha lnh b, l phng th phi Triu Mn.
Th l r, Hin T hong hu lin em vic ny
trnh ln vua Minh Tng. Nh vua gin d ra lnh tra
xt cho ra. Nhng Hin T tu: y l vic trong ni
cung, khng nn h ra ngoi. Th phi Triu Mn li
l con gi ca Cung Tnh Vng, nu h ra th
quan gia s sinh him khch vi Thi y, thip xin im
vic ny i, khng xt hi na". Minh Tng khen b l
ngi hin.
n khi Minh Tng bng h, tng qun Trn
Tng Hoc mun t ra trung thnh vi D Tng, thu
dt vic ra, lm Thi y sut b hi. Nh Hong
Thi hu c" sc cu mi thot. Ngi by gi ca
ngi b l trn o lm m, tuy phn con ch, con
th khng ging nhau, m lng nhn t ca b i vi
con no cng th, lm cho n ngha vua ti, cha con,
anh em khng mt cht suy st. T xa ti nay t ai
c nh vy. Ngi xa c ni b l Nghiu Thun
trong n gii. Thi hu c lit vo hng y. B
tng hi tic v vic lp Nht L ln lm vua. Sau,
Nht L ngm nh thuc c git b.
51
CHIU THNH HONG HU
Linh thnh Thng Long m , m su

trong m thu. Chiu Thnh Cng cha ngi ngh ngi
sut m. Sng nay, nng mi gp li nh vua sau
hn hai chc nm tri xa cch. tng nh cam vi
s' phn hm hiu cho ti lc gi t cuc i! No ng,
li sp sa i thay hon cnh.
Cng cha ngi lng l n li qung i gn 30
nm v trc. Hi l nm t Du (1225), nng mi
c 8 tui, nhng ng ng ngi trn ngai vng,
lm vua cai qun c thin h. Nng vn l con gi th
hai ca L Hu Cng. Vua cha vn mang trng bnh,
triu nh cho tm khp ni trong nc nhng danh y
cha bnh cho vua, u khng hiu qu. Nh vua
khng c con trai phi chn nng ln ngi hong .
Mi 8 tui u th bit g m coi vic triu nh! Nng
c tn hiu l L Chiu Hong. Nhng ton b
quyn hnh trong triu u do in tin ch huy s
Trn Th lo lng c. Ngoi vic ln ngai ngi cho
c l, c b ch trong cung n a vi cc bn tr
52

cng la tui, con chu cc v quan thn thch ca h
L, h Trn. Trong s' bn b ny, c Trn Cnh, chu
gi Trn Th bng ch, c gi chc Chnh th
hu h vui chi cng cng cha. Trong s' bn b
ny, nng thy Trn Cnh l ng yu hn c. Cu ta
cng bit gi l php vua ti, vn xng h vi nng:
Tu b h.... c lc c b rt qu Trn Cnh,
nm tc, bt tay, vui a, ko Trn Cnh ng lng
bng vi mnh, nm khn tru cho nhau, bt chc
ngi ln t tnh tha thit. S vui chi gn b t nhin
y to cho Th nhn c hi sp xp cho hai c
cu thnh v, thnh chng. V vic tt nhin phi xy
ra. Nng l v, th v nhng ngi cho chng l hp
l, v li, tuy cn t tui, Trn Cnh cng t ra l mt
thiu nin c ti nng, c th thnh ng vua xng
ng. Nng khng cn l vua na, song li l Hong
hu. Chiu Thnh hong hu vui lng vi bn phn
lm v, cng xem hnh ng ca mnh l c ch cho
t nc. Nh Trn thay nh L, dn dn chnh n
c k cng, dp yn c gic gi, t nc dn
dn c n nh, thin h c thi bnh. Do vic
nhng ngi ca nng khng ng ch trch cht no.
Ngy thng tri qua, nng cng thit tha yu
Trn Cnh, bi thy l mt bc anh qun. Trn Thi
Tng cng c mt trnh hc thc cao, c trnh
hiu bit rng, su sc nhiu mt. Triu nh c nhiu
ngi ti gii ph t, vic qun, vic nc c vng
53
36 hong hu, hong ph Thng Long - H Ni

vng. Hong hu Chiu Thnh cng cm nhn c
vinh d l chn c ngi chng xng ng. Nng
ch bn khon mt iu l khng hiu sao m mi hai
ngi vn cha c con!
M s u lo ny c c s. Khng sm c con l
tai ho vi hong hu Chiu Thnh. Bi sau ,
chnh con ngi tc thnh duyn la cho nng li
vin vo c ny chia r nng vi nh vua! Thi s
Trn Th ni thng vi Thi Tng: Hong hu
Chiu Thnh lm v hn 10 nm, n nay 20 tui
(1327), m khng sinh n, th lm sao yn tm v s
ni di sau ny, phi chn hong hu khc - mun
tr thnh mt nghim lnh! Trn Thi Tng ht
sc yu du nng, cng khng lm sao cdng li. Nh
vua rt bun ru, y ny, mt m b Kinh thnh
Thng Long, trn ln cha mi trn ni Yn T
tu. Ri b Chiu Thnh ng xem nh lm mt
iu nhc nh khng xng ng vi ngi vua (nguyn
vn trong i Vit s k ton th). Nhng Trn Th
khng nghe, em qun ln ni, buc Thi Tng
phi v. ng li bt Trn Liu, anh rut vua, nhng
v ang c thai cho vua. Trn Liu tc gin, toan khi
binh lm lon, song yu th, phi u hng. Mi vic
sp xp th no th c th m thi hnh, khng ai
cng c lnh ca Trn Th !
Th l t , Chiu Thnh hong hu b ging
xung lm cng cha. Nng sng m thm mt mnh
54

mt lng vi ni hu qunh kh au. Khng on trch
- m bit on trch ai! Chng bit cng ai tm s tm i vi ai?! V lm g! Hai mi nm tri
qua, Tua Thi Tng tt nhin c iu mc cm, lao vo
cng /ic triu chnh, ch o chin tranh chng qun
xm c Nguyn Mn, khng tin m c l cng
khn dm gp nng! Ay th m, va y, nh vua li
thn lnh n, xin c cng nng thng lng.
nhi Tng em n cho nng mt s bt ng,
m cmg l mt ci lnh t xut! u tin vua t
rt bin ru, au kh v phi nng chu s" phn
gn jh b rung b mt thi gian di nh vy. Gi
y lng tui bn mi nhng vn cn xun sc,
bi viy cng cn c ni nng ta lm vui khi x
bngmn chiu. Vua mun xin nng ni li dy n
vi nt v tng lp c cng ln trong cuc
chir va qua.
Ohiu Thnh ngc nhin trc quyt nh y.
t li nng khng ngh ti chuyn tnh duyn. Cuc
hn jhi vi Trn Cnh kt thc thm su, vt thng
lng :a nng khng c g c th b bp c! Th m
by g nh vua li ni n chuyn g chng cho nng!
laai?!
Thi Tng tm nhng li ht sc tha thit, du
dng thuyt phc ngi v c xt thng. Vua vn
gi Cu Thnh l i khanh, nhc li vi nng nhng
k nim p thu thiu thi v nhn mnh cng lao
55

ca nng. Nng qu v cd nghip nh Trn, v
quyn li ca bn thn Trn Cnh m hy sinh chu
ng by nay. Vua khng c cng nng bch nin
giai lo, vua rt bun, nn phi c bn phn vi nng.
Ngi m vua mun g cho nng l mt dng tng
ti nng, cao thng v cng l ngi c cng bo v
nh vua. l mt v anh hng, mt v trng s...
Chiu Thnh ngc nhn nh vua, lng nghe li phn
tch, gii thiu: L Tn l con trai ca thng tng
L Khm, dng di vua L i Hnh xa. ng l mt
trang phong lu nm va ri (1257), nh nhau vi
tng Nguyn Mng chnh nh L Tn, trm mi an
ton. Tn c mu lc, khuyn trm lui v Thin
Mc, bo ton lc lng, ri trong trn ma tn, bo
n, mt mnh Tn gi cao vn thuyn che ch cho
trm; Hm bnh cng, chnh trm ni vi ng ta:
Khng c khanh, th trm lm sao c c ngy nay,
cu ni y, ni vi cng cha l hon ton chnh xc.
Xin cng cha hy lm theo trm, g ngha vi ngi
ny, ng ta rt xng ng vi cng cha!
Chiu Thnh thy xt thng Trn cnh, khng
mun tri li chng na! Nng vui v chp nhn cuc
hn nhn. L Tn sau c phong l Bo Gia
vng. Tuy vy, b ch ng thun cuc hn nhn ny
khi triu nh thc hin ba iu kin:
Xo b lnh truy st hong tc L v h L c
tr v qu qun lm n.
56

- Cc lng miu, n th ca nh L v cc v cng
thn triu L phi c tu b li, th phng nh xa.
- Dinh ca L Tn phi xa hong thnh Thng
Long nng khi nhn thy triu nh nh Trn.
Triu nh phi chp nhn c ba iu kin ca
Chiu Thnh. Nh vua li i tn L Tn thnh L
ph Tn, phong cho chc ng s i Phu, gi trng
trch trong triu nh. Sau c c lm chnh s,
cng vi Chu Bc Lm sang Trung Quc giao thip vi
nh Thanh.
Chiu Thnh sng vi L Ph Tn nhng ngy
tt p nht ca cuc i mnh. Cng l mt iu k
diu, ch mt nm sau ngy ci, Chiu Thnh sinh
c mt cu con trai t tn l Trn Bnh Trng.
Sch i Vit s K ton th ghi tn l Trng v Hu
Tng Trn Bnh Trng, Trn Bnh Trng cn c mt
em gi l Nh Khu, c phong lm ng Thu cng
cha. Sau hai ngi con ny, v chng Ph Tn
Chiu Thnh khng sinh thm ngi con no na.
Trn Bnh Trng ln ln rt gii v ngh, theo
ng nghip nh, Chiu Thnh xin vi Trn Nht
Ddt cho em gi ng v lm con du mnh, l Thu
Bo cng cha, sau sinh ra Chiu Hin, c tuyn
lm v vua Trn Anh Tng. Nhng l chuyn sau
ny, Chiu Thnh khng c chng kin. Kiu Th
Nh Khu th ly trng nguyn Trn C".
57

Ngy 23 thng 9 nm 1278, L Chiu Hong mt,
th 62 tui, Trn Bnh Trng mi c 17 tui, nn b
khng c thy tm gng trung ngha ca con mnh
trong trn nh qun Nguyn nm 1285.
Tng truyn, khi mt, mi tc Chiu Thnh vn
en nhnh, mi thm v i mt vn m mu
hoa o.
Theo nguyn vng trong Huyt tm th", b c
nhn dn knh trng a thi hi v an tng ti qu
nh bn c Php (nh Bng - T Sn). B c tng
ti rng Bng, pha Ty Th lng Thin c, gn lng
Thin .
n Rng (C Php) c xy dng di triu
Trn Nhn Tng (th k 13) nhn dn tng nh
th phng b.
Nay n cn khong 3000 m2, rng xa ch cn li
hai cy nhi, mt cy dui c th. cng vo n c p
ni 3 ch: Long miu in. Pha trong l to tin
ng 5 gian, c tng hoa qu mai, trn ch Lu
Li in. Trc in c bc hnh phi : "Hu triu L
Th - Hai bn c i cu i:
T phng minh tch ngng lu quan, bt ip
nghi qun tha k t
(Bn. phng du tch cn lu
Tm din n vua k tip th)
58

L triu bt dip Hng bo ngc, long miu
Thin Thu s kim bin".
(Tm vua triu L thm ngc qu
Miu rng ngn nm s vng ghi).
L Chiu Hong cn c mt s ni tn th: nh
Giao T tn b lm Thnh Hong lng. Ti Thng
Long c n Yn Thnh ph" Phan Huy ch cng th
b lm Thnh Hong lng Yn Thnh v b c
coi nh mt v Thnh Mu. Hin trong n c tng
ca b v tng 8 v vua nh L, c c th n, ngoi
phn th t ph l mu v cc v thnh.
59
KHM T BO THNH
HONG HU
Trn Nhn Tng c mt th vui rt l l

thch c xem u h. Ngi cho lm mt chung
u h thm Vng Lu, sai qun s nh nhau vi
h, Thng hong ng trn Vng Lu xem cng
vi Thi hu v cc phi tn. Nm y, mt t trng
vng Sn Cc dng triu nh mt con h sa
by, vn en vng, lng thng, bng thon, c n.
Nh vua p lng, bn cho t chc bui u h trc
Vng Lu i.
Hm y, hong hu Khm T Bo Thnh sa
sang xim o, cng my th n ra khu vc chung u
h. Hu va i va ngm cnh trn dc ng. Hm
tri nng nh, cy ci xanh ti, gi nh, mt h m
du, chc bui u h s rt hay y. Nhng ch ngi
con h en ny c v to khe hung hn, khng bit c
gay go nguy him g khng? Mi ngh, ch my chc
hong hu cng m cung n ti khu Vng Lu.
60

Hong hu thy chung h thp, m song chung v
thm cng thp. Cha sn lm ang i i, li li trong
chung, dng bn chn, bt dt. i chn, n nm vo
mt gc, mt lim dim, u ht v mt pha. Ci ui
di en bng thnh thong ng y, p nh nh
xung thm chung. Hong hu Bo Thnh gi vin
tng qun li, nhc nh:
-
ng cho kim tra k ci ci ny cha? Con h to

qu, c v d dn y. Hm nay b h n xem, ng
phi rt cn thn mi c. Vin tng qun p: Bm
lnh b, y l con h mi c a vo cung, thn
lo liu y c. Xin lnh b yn tm.
Mt lt sau, qun lnh khnh mt ci st na vo
chung u. y l con h vn vng b b i my
ba nay, ch vo u cng h sm ca min Sn Cc.
Khi thy ng ngi, h nhe nanh gm g nh e da.
Vua bc ti Vng Lu, mi ngi u rp mnh
thi l. Hm nay c c cc quan trong triu, ngoi ni,
cng cc cung tn u c ti xem u h. Nh vua
vui v lm. Ngi gi tay ra hiu, ngi ta bn tho ca
ci cho hai v cha sn lm c gp nhau v ch i
mt cuc u ny la rng rn. Nhng k l, hai con
h cng rng ln v bt u vn nhau. Mi ngi hi
hp, theo di. Bng ngoi d kin ca mi ngi. C
hai con th hung d l vy m ch gm g nhau my
ting ri mi con i v mt pha. Th ri, rc mt ci,
61

then chung bt mnh, con h vng nhy ra, ng
nghing ri tt mt ci n nhy ln khn i. Ting
ku r s hi ca mi ngi ni ln, mi ngi chy
dt ra hai bn. Nh vua, hong hu cng cc phi tn
chm chn, ng run bn bt, dn v mt gc khn
i. Hong hu Bo Thnh vi lao ti trc mt nh
vua, ko vi chic gh chn pha trc ri giang hai
tay, ly tm thn mnh mai, trng mt nhn h d,
che ch cho nh vua. Con h lc lc ci u, nhn
hong hu mt lc ri quay i, ko l ci ui di ri
bt thn nhy tt xung chung th ca n. Mi ngi
ng cht lng ri th pho nh nhm. Vua Nhn
Tng mt mi lng l v cung, hong hu v cc cung
phi lng lng theo sau. Nh vua xua tay ra hiu cho
mi ngi lui ra. Ngi nh nhng chong tay, diu
hong hu, cm ng ni: i khanh, nu khng c
nng hm nay, khng bit s th s th no. i!
Hong hu, nng l v thn h mnh ca trm. T
nay, nng hy lun lun bn ta nh!.
Li mt ln khc, Thng hong ng in Thin
An, xem u voi Long Tr. Con voi bng sng
thot, xng ti, nh ln in, t hu u s hi
chy tn lon. Ch c Thi hu li. H v, voi qut
h chng ng s sao? Th m Thi hu Khm T
Bo Thnh, ng lc chng lng ln, xng xo,
Thi hu khng dao ng, bnh tnh i ph vi th
d, bo v nh vua.
62

Cho nn, s sch sau u ca ngi hong hu Bo
Thnh l mt ngi nhu m, hin thc m v cng
dng cm. Ma thu nm th chn Trung Hng (thng
9 ngy 13), Khm T Bo Thnh Hong Thi hu
bng h, nhng b mi mi bt t trong lng ngi
dn t Vit v kinh thnh Thng Long.
63
L THI HONG HU
tnh thnh Thng Long sao im ng l

thng. Ci yn tnh n rn ngi nh mt im bo
s chng lnh.
Th ri tin vua Du Tng i nh phng Nam
khng tr v, L Th hong hu ca Trn Du Tng,
m ca Ph Trn Hin lin xung tc lm ni c.
B mun quay v cnh sng thanh tnh, th nhn ni
ca Pht. By gi Ph c cc quan trong triu
a ln ngi. Mt vin quan hu cn lin n cha bo
tin cho L Th. Nhng tng mang tin vui ti cho b,
khng ng khi nghe tin Ph ng quang, L Th
hong hu bt khc m rng:
i! Con ta phc bc, kh lng gnh vc ni trch
nhim ln lao ny, n s gp tai ha v vic thi. Tin
hong xa la ci th, ta ch mun cht theo, ch khng
mun trng thy s i na. Ta linh cm con trai ta ri
s gp tai ha. Nn ny, e khng trnh khi na ri!
Triu nh lc y, th lc H Qu Ly rt ln.
Thng hong Ngh Tng rt tin Qu Ly. Ph tuy
ngi, nhng quyn lc b hn ch. Nh vua c bng
64

ng Qu Ly c d tm mun tim quyn, Ph lin
bo Thi y Ngc:
- Thng hong tin yu ngoi thch l Qu Ly, cho
hn mc sc lm g th lm, nu khng lo trc i th
sau rt kh ch ng.
Con Vng Nh Chu l Nh Mai, hu vua hc,
nhn tit l mu . Qu Ly bit c, a Phng
khuyn Qu Ly lnh ra ni i Li, i thi c bin
ng. Phm C Lng ni: Khng c, mt khi ra
ngoi th kh lo chuyn sng cn".
Qu Ly ni: Nu khng cn phng sch g th ta
th t t cn hn ri u vo tay k khc.
C Lng suy ngh mt lc ri bn: Con ngi ta
thnh bi nhiu khi cn do thin nh. Vic cha n
ni no. Ph tng git Quang Phc i vng
tuy vic ny l chiu theo php nc, Thng hong
phi nghe theo, nhng trong bng chc l cm lm.
Ngi hy la dp m liu li t by li hi vi Thng
hong. Bit u li chng chuyn ha thnh phc
cng nn.
Qu Ly nghe li C Lng, lng tr nn th thi
quyt nh lm theo . Nhn mt bui ln cha, lc
tr v, Qu Ly theo hu Ngh Tng, thy Thng
hong c trch Ph th mng thm, kh tu:
- Tu Thng hong, thn ch nghe ni xa nay,
cha ai bn con nui chu, m ch thy bn chu
nui con.
65

Ngh Tng nghe xong gt u. Qu Ly bn bn
mu bt giam Ph cha T c, ri ging lm
Linh c i vng. Nhm trit lo hu ha, Qu Ly
p Ph phi tht c cht.
Sau, Qu Ly cp c ngi vua ca nh Trn.
Linh cm ca hong hu L Th thnh s thc. Ch
hai nm, sau khi L Th mt, Ph mt mt cch
thm thng.
66
THI T
PHM HONG HU
1^/uc khi ngha Lam Sdn, cho n nm 1425

tp hp c nhiu anh hng ho kit bn phng,
v dnh c nhiu thng li. Theo hu v phc v
ch tng ca cuc khi ngha, ngoi cc tng s cn
c cc b phi ca Bnh nh vng, trong c b
Phm Ngc Trn, qu Thanh Ha. Bn cnh ch
tng ln li theo hu, b chu nhiu gian kh, lo sn
sc hu cn, chm sc thng binh, binh lng v.v...
Sau chin thng vang di Sng Khut, Vc
Nm, L Li tin qun vo nh Thun Ha, Ngh
An ri nh ra Ty . Nhng khi n thnh Triu
khu Hng Nguyn. Ngha qun ng gn ngi
n th thn Ph H. m y, Thi T mng thy
mt v thn hin ln, o dt*vng lp lnh, u i
m Kim Khi, nt mt g gh, d tn. V thn ni
vi vua:
Tng qun hy cho ta mt ngi thip, ta s
gip tng qun dit c gic, lm nn nghip .
67

Ni xong, v thn bin mt. Thi T tnh dy, cm
thy bng hong, lo lng. Sm hm sau, nh vua cho
gi cc b v n, k cho nghe gic mng m qua v
hi: Trong cc ngi, c ai chu i lm v thy thn
khng? - gip ta hon thnh ngha ln. Ta ha sau
ny, khi ui c ht gic Minh, ly c nc, s lp
con ngi y lm thin t".
My b v ng nhn nhau, khng ai ni cu g, ch
c Ngc Trn qu xung tu:
Nu minh cng gi li ha, thip nguyn x
thn. Ngy sau, minh cng lm nn nghip ln, xin
ch ph m con thip.
Thi T lng y thng cm. Nh vua nghn
ngo ha sau ny nn nghip ln, nht nh s a
con ca Ngc Trn ln ngi.
By gi L Nguyn Long, con trai ca b v L Li
mi ln ba tui. Ngc Trn m ly con, nc mt m
a, l ch, lng au nh tht khi thy b mm ci
vi m. Ngc Trn au n t nh thm: Ta tht c
li vi con, nhng v nghip ln nc nh m cha con
ang gy dng, ta nh hy sinh thn mnh. Ch mong
sau ny con s hiu cho lng ta, cha con s lm nn s
nghip ln lao v con cng c phn! - Nng gh cht
con vo lng, nut nc mt trao con cho ngi hu b.
B ni: Ta cy ngi chm sc cho Thi t, n ny,
kip sau ta s xin bo p.
68

Sau , Ngc Trn trang im lng ly ri vo ra
mt nh vua. Thi T dn lng, sai lm l t thn. B
Phm Ngc Trn mt, l ngy 24 thng 3 nm t
T (1425).
Thi T giao cho nhn dn hai bn b sng Thnh
Qu, C Thn cng Qu Phm v Ng Lc ng cc
chn ngang sng, tc trc ngy m, thi hi
khng b tri ra bin (ni gi l Ro Canh). Khi
vt c thi hi b chn ni Php Sn (mt trong
dy ni Ng M, a phn x Qu Phm), bn qun
di chn ni Na. L Li cho tm php s gii
chn t t tng. Thy a l chn c t Na
Sn (Ng Cng trn nh ni Na). Php s tu vi
vua t Ng Cng l u con rt, t st s. Tin
tng hu st, sau 3 thng tng m, ti s cht. Ti
khng yu cu tc hu hay tin bc. Ch xin nh
vua lp cho ti mt ngi miu nh th, bn cnh
n Thnh mu. Thi T chp nhn v cp 2 so
rung tng m thy a l y. Mi nm khng
chin chng gic Minh thng li. Nm 1428, L Li
ln ngi hong , ni vi qun thn rng: Hong
hu Ngc Trn ng lm cha t trm v thn nc
ta. Ri ra lnh cho quan Tng qun vo rc quan
ti v Thanh Ha. Mi th tc tin hnh xong,
nh ngy mai ln ng, th m y, mi n t ni
Na ph ln tt c quan ti, cao nh mt nm m tht
ln. Mi ngi s hi vi v tu vi vua. Thi T cht
69

hiu, ni: V thn lm theo li hn. Cc ngi hy
quan ti , ri dng in th. khi dng xong
in, Thi T ch thn v t l, ri li dng thm
mt miu Lam Kinh, c t thn ch ca hong
hu, li cp 40 mu rung t chn ni Na n Trng
Kn quanh nm cng t. Vua cho chuyn mt s
dn t Hng Nguyn xung y lm rung, trng coi
n, lp nn lng Lc in t y.
Vua Thi T n cui i b bnh, chnh s, vng
triu u giao cho quc Vng T T (con trng)
quyt nh. Mt hm, gia tra nm ng, vua mng
thy b Ngc Trn i ti bn vua, than trch rng:
Nh vua ph cng ca m con thip, nay c thin
h ri, m n thnh chng c hng! - Vua tnh
dy, bi hi, xc ng, bn cho lp Nguyn Long lm
Hong Thi t. Khi Thi T mt, Nguyn Long ni
ngi, ly hiu l Thi Tng. Thng 6 nm Gip Dn
(1434) truy tn m l Phm Ngc Trn lm Linh T
Quc Thi Mu, th phng Thi miu.
70
HONG HU
NGUYN TH ANH
o Thi Tng l mt ng vua tr trung, mt

chng trai tun t, khoc chic o bo, ng li cng
thm uy nghi hp dn, c nhiu giai nhn m c,
bi vy, trong hu cung c nhiu iu xy ra rt bun
cho nh vua.
My hm nay, trong cung truyn i tin tc Tip
d Ng Th Ngc Giao nm mng thy Thng
sai mt tin ng xung u thai lm con trai b,
khin hong hu Nguyn Th Anh ngy m lo lng.
Hong hu sinh ra hong t Bang C, nhng cho
ti nay, vua Thi Tng vn cha nh ai ngi k
v. Nay Tip d Ngc Giao vn duyn dng, du
dng hin hu nh th, nng li hay i cha, chm
l bi, nu nng con trai, th ngi th t ca
Bng C s b e da lung lay. Suy ngh mi,
Nguyn hong hu cho gi inh Thng, mt hon
quan tm phc vo hi kin.
71

Nghe hong hu lo lng th than, inh Thng
hiu , b lo lng cho tng lai ca hong t Bang C,
m lo cng phi. Tip d va xinh p va nt na nn
khi nghe tin mng ca Tip d, ngi cn ti cung ca
nng thm hi c m. Thy hong hu , bun ru,
hon quan inh Thng cau my suy ngh, cht mt
hn sng ln, kh ni nh my cu vo tai hong hu
v li hi: Lnh b c chp nhn khng? Hong hu
nhu my, mt lt quay li ni: Thi, ngi lm th
no cho tin th lm.
My hm sau, mt cung nhn ht hi tu ln
Thnh thng: B ta bt c mt vt l, l hnh
nhn mt n ng, lng v ngc b by mi kim m
vo, di chn c ghi ch Bang C.
Hong hu lin c vua vi ti. Nhn thy hnh
nhn kia, hong hu run ry, nc n khc v ni: Xin
Thnh thng tm ra th phm, cu con trai ca
chng ta. Mt khng kh hoi nghi nng n trm ln
c ni cung. Hong hu li cng rn r: Thn thip c
th cht, nhng hong t c ti tnh g, nu Bang C
c mnh h no, thip lm sao sng ni!.
Sau khi inh Thng a hong hu v cung, Thi
Tng ngh ngi, m chiu. Qui l tht! Ti sao li c
l ba ym ny? Hin ch c Dng Th B v Tip d
Ng Th Ngc Giao, ng c ch hn li l Ngc
Giao ? L Nghi Dn, hong t do phi Dng Th b
ta trut ngi Thi t ri. Ch cn Tip d, nng ang
72

C mang, nu nng sinh con trai... Khng, Tip d vn
hin lnh, nhn hu, li m o Pht. Nh vua lc
u, nng khng the!
iu tra mi vn khng ra manh mi c th,
nhng cc th n trong cung r tai nhau, Tip d
Ng Th Ngc Giao ng b ng, tin y c khng
cnh m bav, ri li c kin rit cho Ngc Giao
l th phm. Thi Tng cng bit iu y, ngi
thc s bn khon, cha bit s tr ra sao, gia lc
y, hong hu bc vo, qu trc mt nh vua,
nghn ngo ni:
B h nghe tin n trong hu cung cha?
Ym ba Bang C l mu hi hong t, ti y ng
voi dy, nga x. L no b h v tnh ring lm
ng, m r rng m con thip? Nh vua lc u: Ta
khng c r rng hong hu, nhng cha c chng
c xc ng ti y l do Tip d gy nn. Vy hy
th th ta xem xt.
Thc ra, nh vua bn khon lm. Bi quan
hnh khin Nguyn Tri va vo triu kin nh
vua, v can gin: Chng c xc ng khng c
m vi kt n Ng Tip d, cho voi dy, nga x
l mt vic lm tht c" v ng xin nh vua cho
mnh c lo liu vic ny. Thi Tng ngh mi,
khng cn cch no hn, nn nh chp nhn
ngh ca Nguyn Tri v Th L. Ngay m y, Th
L, v ca Nguyn Tri b mt a Tip d h
73

Ng ra n nu cha Huy Vn (ng Vn Chng,
ph" Tn c Thng ngy nay).
Thng 11 nm y (1441), nh vua xung chiu
lp Bang C, con ca Nguyn hong hu lm Hong
Thi t. Khi Thi Tng mt, Thi t Bang C ln n
ngi, ly hiu l Nhn Tng. l nm 1444.
74
HONG HU
NG TH NGC GIAO
^ y ^ l/ .y hm nay, cha Huy Vn thu nhn

thm mt ni c mi. Ni c n mc nu sng mc mc,
u cun khn nu m rt xinh p, da nng trng
mut nh trng g bc, nhng ngi ta thy nt mt
nng vn thong m u bun. Ni c cm ci qut
cha, chm ch n nhang hng khi v tng kinh,
g m sut ngy.
Ngi ni c y chnh l Tip d Ng Th Ngc Giao
ca vua L Thi Tng, c Th L, v ca Nguyn
Tri a ra, cho n nu y.
Ngc Giao ngi x ng Bng, huyn Yn nh,
ng ni nng l Ng Knh, gia thn ca Tuyn T (cha
ca L Li). Cha nng l Ng T, gia thn ca L Li,
c phong Thi Bo. Ch gi nng l hong hu Ngc
Xun. Mt hm, nng c theo ch gi vo ni nh.
Nh vua thy nng xinh p, cho nng nhp cung,
sau phong l Tip d. c hai ch em Ngc Giao u
c nh vua yu qu.
75

Nhng ri xy mt chuyn ng tri, y b
vo cnh ng gay go, c nguy c ti tnh mnh, s l
Ngc Giao c mt gic mng l m nng di dt k
cho cung n nghe rng: Nng m thy Thng sai
mt tin ng xung trn lm con trai mnh. Tin
ng khng chu i, Ngc hong thng tc gin,
cm ci ht ngc nh vo trn khin chy mu, lc
y tin ng mi chu vng li xung trn gian. Nghe
chuyn k, ai cng mng cho Ngc Giao, hy vng nng
s sinh c mt Hong Thi t. Sau t lu, bng
xy ra chuyn c ba ym, m hi Bang C con ca
hong hu Nguyn Th Anh. Ri t s xc xim, nng
b rit l th phm. Phi chng b Nguyn Th
Anh mun tm cch loi b nng bo v ngi Thi
t cho con trai Bang C? Nng ngh ti nhng chuyn
xy ra qua, m rng mnh lo s cho a con nng
ang mang trong bng. Ngc Giao run ry qu xung
trc Tam Bo, cu xin ch pht ph h cho hai m
con nng tai qua nn khi.
cha Huy Vn c t lu, Ngc Giao li s nu
vn Thng Long th cn b mu hi, d rng v
chng Nguyn Tri v Nguyn Th L ht sc lo
lng, vn ng nh vua cu b khi b ti oan. Sau
khi nhn tin nh Th L cu nng ln na, nng c
cc quan cn thn trung thc c inh Lit b mt a
i xa vo mt ngy sp sinh. Nhng mi i n cu
Tray, gip gii hai huyn Duyn H - Thn Kh, thuc
76

ph Tin Hng (Thi Bnh) th b tr d mt cch
kh khn. Ngc Giao phi cu khn tri t ph h
cho mnh sinh c mau chng, vi cu ca dao th
hin tm trng b lc vt cn y vt v, au kh, v
mong con hy ra i cho ton vn:
Phi l con m con cha

Th sinh ra t Duyn H - Thn Kh
V lc sc l, tuyt vng, b tht ln:
Nhc bng bc m chng sinh

Th qung ra t Vn Linh cho ri
Th ri, b cng c m trn con vung. B t
tn cho con trai l T Thnh.
kinh thnh, nghe tin hai m con Ngc Giao

trn, Nguyn Th Anh lc ny vn ng cho con
c phong lm Hong Thi t, nhng vn lng ln,
cm tc, h lnh cho hon quan inh Thng: M con
Ngc Giao trn khi kinh thnh, ngi l v
dng. Vic ny ch mu l v chng quan hnh khin
Nguyn Tri ta s tm cch tr chng sau. Nhng
ngi phi tm cho ra m con Tip d Ng Th.
Ngy thng thoi a, hai m con Ngc Giao phi
sng n dt, ln rng kim ci, t than, m cua bt c
sng ln hi. Tuy vy, c lc rnh vic b li dy con hc,
T Thnh chm ch, thng minh, ti tr hn ngi.
Ri vua Thi Tng t ngt bng h, Bang C ln
ni ngi vua lc cn qu nh, Nguyn Hong hu
77

nhip chnh, ri thm n L Chi Vin, tru di tam tc
quan hnh khin Nguyn Tri v Nguyn Th L mt
cch tn khc m ai cng bit nguyn nhn su xa ca
ni oan khut ny. B Ngc Giao v cng au n,
cng vi dn lp n th v chng quan hnh khin.
Hai mi nm sau, L Nghi Dn, con ca b phi
Dng Th B ni lon, ko qun vo triu git Nhn
Tng v Nguyn hong hu ri ln ngi vua. By gi,
tng qun Nguyn X v cc quan i thn lp mu,
mai phc bt c Nghi Dn, trut lm L c Hu,
ri sau bt t quyt.
Dp xong lon Nghi Dn, c triu nh quyt nh
n hong t T Thnh a ln ngi vua. l vua
L Thnh Tng. Tip d Ngc Giao c phong lm
Hong Thi hu.
Thi hu Ng Th Ngc Giao mt in Tha Hoa,
c truy tn l Quang Thc Hong Thi hu.
78
HONG HU
NGUYN TH HNG
o C / Thnh Tng c nhng giai thoi vn hc

hp dn. Trc ht l chuyn tnh yu ca nh vua vi
b Trng Lc hong hu. Ngi v chnh thc ng
u ni cung: Khi cn l hong t, L Thnh Tng c
dp cng m v Thanh Ha. Mt ln, hong t i
chi trn b sng Tng Sn (nay l huyn H Trung).
ng thy mt c gi ang vo go di bn. Cm v
cnh thin nhin qu p, hn na v sc p ca m
nhn. Hong t bt gic c ln mt v i:
Go trng nc trong, mn cnh li cng thm
mn c...
V hnh thc th cu i trn vn, nhng v ni
dung v v c li l th cu i b lng... tht l tnh
t. Chng trai tht kho lo, ng p m, rt bng
qu, m li rt gn b. Khng ng c thn n Tng
Sn kia, li cng l mt ti n. Nghe li gi , c ng
nh i li.
79

- Ct lm gi bi, lo i u y hy lo cho...
Cu rt hay, cho php hy vng, nhng li gin
tip ph bnh ngi con trai: Phi lo vic i trc khi
lo duyn, th mi xng l ng nam nhi. L Thnh
Tng rt knh phc c gi, d hi mi mi bit c tn
l Nguyn Th Hng, con gi ca mt v tng trong
triu l Nguyn c Trung, b v ng ny cng vi b
Ng Th Ngc Giao l ch quen bit. Do , tnh cm
ca chng trai v c gi c chp ni vng bn. Khi
L Thnh Tng ln ngi, thng 7 nm Quang Thun
th nht, Nguyn Th Hng (Huyn) - (ngi trang gia
Miu ngoi, con gi th 12 ca Thi u Trnh Quc
Cng l Nguyn c Trung) c tuyn vo cung ca
vua L Thnh Tng. B Nguyn Th Hng ngi xinh
p, da trng, tc di, tuy mnh mai m duyn dng,
sc so, thng minh, li kho lo, du dng nn c
nh vua v cng yu qu, phong nng l Sng Nghi,
cho cung Vnh Ninh.
Mt m, Sng Nghi Nguyn Th m thy nng
c a ln tri, khi gp Ngc Hong thng ,
Nguyn Th vi qu xung cu xin ngi cho nng mt
a con trai. Thng ngi trn ngai vng, xung
quanh c bao nhiu cung nga, th n ng hu, h
quay xung nhn nng nh ngc nhin, khng hiu
nng u ti, khin Nguyn Sng Nghi hong s,
dp u, khng dm nhn ln. Bng nng nghe ting
Ngc Hong phn c - Ngng 1 pht, ngi quay
80

sang hi nh vin thn ng cnh iu g , ri li
bo: Cho Thin Lc xung lm con h Nguyn". Mt
cung n t trong b ra mt b trai a cho nng. Va
a tay ra nh a b th b hng mt ci, nng
git mnh tnh dy. Thy tay mnh cn ang gi ra
trc ngc. Nng bit l mnh va c mt gic mng
l. Hm sau, khi vua Thnh Tng ng ti cung Sng
Nghi, nng bn k li cho ngi nghe gic mng l m
trc. Thnh Tng t v rt vui, ni vi nng:
- Nu i khanh sinh c hong nam, ta ha s
cho hong t k v, ln ngi thin t.
Qu nhin, nm sau, Sng Nghi Nguyn Th
Hng c thai ri sinh c mt hong nam. Thnh
Tng mng r, phong cho nng lm qu phi v xung
chiu cho con nng lm ng cung Thi t.
T , th lc ca dng h qu phi Nguyn Th
trong triu rt mnh. Cc quan cn thn v c triu
nh u e ngi, lo dng h y sau ny s khuynh o
vng triu. Mt vin cn thn tng c nghe n
v gic m ca qu phi, git mnh sng st. ng lin
xin vo tip kin nh vua, ri tu:
- Mun tu Thnh thng, h thn khng dm
xc phm b trn, song c iu khin thn e ngi,
thn cn nh c bit li tu by ca qu phi vi
Thnh thng trc khi sinh Thi t. iu ny lm
chng h thn v cng lo ngi.
Thnh Tng ngc nhin:
81

- Ngi hy tu by cho r. Trm tht cha hiu
ca khanh.
- Tu Thnh thng - vin quan cn thn ni:
Cho Thin Lc xung lm con h Nguyn. Thn
mo mui ngh: Sao li l con h Nguyn m khng
phi h L?
Nghe vy, Thnh Tng cng git mnh: nh,
ngi ni phi. By lu nay, trm cng hi e v vai tr
ca Thi u Trnh Quc trong triu. Khanh nn gi
kn chuyn ny, trm xt, xem sao.
c t lu, vua Thnh Tng mc mt bnh k
l, kh nan y, ton thn ngi nga ngy, y mn
nh li ti, c nc... Cc vin Thi y ca y vin cng
nh cc danh y cc ni mi n cha mi m khng
khi. Vua lo lng bnh tt, li thm s xc xim
ca mt s cn thn. Ngi quyt nh giam qu phi
Nguyn Th vo cung Trng Lc, bt u c
nh s khng cho hong t, con ca Nguyn Th
ni ngi na.
Nguyn Th cung Trng Lc gn nh b c lp,
b ri, mc du cha r hn vua, nhng nng
phn no hiu sai lm ca mnh trong vic k cho c
vua nghe gic mng ca mnh, iu khin nng va
lo lng, va au lng. bao ln nng tm cch tu
by, minh oan, nhng dng nh nh vua chng cn
oi hoi g ti nng na. Tng lai ca con trai nng
b e da, nng thng con n xt xa. Nng b
82

tht sng th con nng cn hy vng g c vua cha tin
tng na.
Ch cn mt hy vng nh l cho n lc ny, nh
vua vn cha xung chiu trut quyn k v ca Thi
t con nng. Bi vy, nu khng nhanh chng ngh
k cch g, th khng nhng ch m con nng mt ht
m c khi c cha nng, Thi y cng b v ly mt
thi. Nng u ng ch v mt cu ni vu v trong
gic m, m nng v tnh thut li, tr thnh tai
ha cho m con nng n th ny sao?
Trong lo lng, au n, bng nng thy lo ln
mt tia hy vng, nu ta... nu ta dm lm iu ny!
Thi, nng ngh cng phi v con, v dng h!
Hm sau, Sng Nghi Nguyn Th nn n xin c
vo thm Thnh thng mt ln, trc khi ngi nguy
kch. Tht ra, lc ny bnh ca vua Thnh Tng
rt nng ri. Ngi cng nh ti qu phi v Thi t, nn
suy ngh mt lt, ngi quyt nh cho nng vo gp.
Nguyn Th vo trng thy Thnh Tng, lin qu
xung, m ly tay L Thnh Tng m khc nc n, ri
nng xoa bp tay chn, nn vo nhng vt nga l ca
nh vua, t v y thng xt. Nng cm giu mt
gi thuc bt trong tay.
Hm sau, bnh vua Thnh Tng cng nng hn,
ngi m man, nh vua bng h m khng tri trng
c iu g. Bi th, c thin lnh c, Hong Nam,
83

con qu phi Nguyn Th Hng c ln ngi, ly hiu
l Hin Tng. Sau khi ng quang, vua Hin Tng tn
phong m l hong hu, tc Hong Thi hu Nguyn
Th Hng.
Sau khi vua Thnh Tng mt, Hong Thi hu
Nguyn Th tr nn kh tnh, xt nt. B t thy nu
b khng cng quyt nh vy th con b - Hin Tng
u c c ln ngi thin t, v b c l tn t,
cht r trong cung Trng Lc kia ri. Cho nn,
bo v ngai vng cho Hin Tng, con trai mnh, b
lun mt ti mi vic trong triu chnh. Song, c l
nh mnh kht khe, Hin Tng ni ngi, cha kp
c con n di th b bnh t ngt, ri theo chu
tin .
Triu nh v ni thn Nguyn Nh V nh a
L Uy Mc ln ngi, Uy Mc l con th ca Thnh
Tng vi chiu nhn Nguyn Th. Hong Thi hu
khng ng , b bo:
Dng tc ta ht ngi hay sao li lp con ca mt
t thip, dng di h tin ln ngi thin t. Mun ni
c o thng, phi lp L Khi. Nguyn Nh V
khng ng , nhng khng dm phn i. Bn la
cho Thi hu ra khi cung, ra lnh ng ht cc ca
thnh, ri lp Uy Mc ln ngi vua. Thi hu tr v
c khng bng lng, nhng vic ri, khng lm g
c na.
84

y quyn ca Thi hu t mt dn theo ngy
thng. B bt u cm thy lo, mt nguy c ang ngm
ngm treo l lng trn u b! Linh cm qu bo ca
b thnh s tht. Nm oan Khnh th nht
(1505), vin quan hu cn ca Uy Mc ngm git
Thi hu. Sau c chiu ca vua truyn xung l Thi
hu t ngt bng h ngay chnh tm in Trng
Lc. B th 65 tui.
85
PHNG HONG HU
m
Fhu Huy Tch Quang Hong Thi hu h

Phng, trc tn l Thc Giang, nh vua cho i l
Dim Qu, l ngi x M X, huyn Ng Thin, ng
ni tn l Phng Nhm, cha l Phng Vn t, lm
chc Gin Ngh i phu, thuc T ty mn h snh, Tri
Ty o qun dn ba tnh. M l h Trn x Bt
Qu, huyn La Giang, l con gi ca quan ch huy
Trn Cng Din. Vn l tn tht nh Trn. Hong hu
sinh ngy Bnh T, thng 7, nm Thi ha Gip T
(1444) l Ha Chu cha l Vn t ang lm quan
. Khi b 17 tui th c tuyn vo lm cung tn,
hu vua Thnh Tng Tim . Nm Quang Thun
th hai (1461), thng by, ngy Mu Dn, c phong
l Tu Vin. Nm th 7 (1467) b sinh ra Kin Vng.
Thng 7, ngy Tn Mi, c phong l Sung Vin.
Thng 10 nm Hng c th 20 (1489), nh vua
thng b c bnh, cho ra ph Kin Vng tin tnh
dng. Thng 12, ngy Bnh Tut b mt, th 46 tui.
86

V sau, con ca Kin Vng l Tng Dc ln ngi,
vo nm Hng Thun th nht (1509), b c truy
tn l Nhu Huy Tch Quang hong hu, c a vo
th Thi miu. Nm th 3, li dng thm tn hiu l
Nhu Huy Tch Quang Thn Thnh Khm Thn n
mc ha Lng tn n thc Trinh hin chng phc
Hong Thi hu.
87
C TNG TRNH
HONG HU
K^s l/uy T Hong Thi hu h Trnh, hu l

Tuyn, ngi x Thy Ch, huyn Li Dng, l chu
gi ca Dng V cng thn ngc qun cng Trnh
Khc Phc, con gi th t ca quan c thim s
Trnh Trng Phong. Nm Hng c th 15 (1484), b
13 tui, c tuyn lm phi cho Kin Vng. B sinh
ra vua Tng Dc. Nm oan Khnh th 5 (1509),
vua Tng Dc khi binh Ty . Vua Uy Mc git
hai anh em v git lun c b vo ngy Tn T, ngy
13 thng 11 nm y. B hng th 38 tui.
Khi vua Tng Dc v ti ng Kinh, nghe tin
y rt au xt, cm phn, sai quan lo vic tang.
Ngy 17 thng 12, truy tn Kin Vng l Kin
hong . Suy tn b l Huy T Trang Hu Hong
Thi hu. Sai quan in tin kim Thu Dng
Hu Trnh Hu lm sn lng s. Thng th b h
l Trnh Duy i lm ph, in qun cng ph m
88

y L Mu Chiu lm tng h s, tng binh
thim s Thanh Ha, l cc ng Nguyn B Thim,
m Thn Huy lm ph. Ngy 19 di v chn lng
M X, huyn Ng Thin. Ngy 29 t Su dng bia,
sai quan Th c l Lng c Bng son bi k. V
sau, suy tn du hiu cho Kin hong , li dng
thm tn thy cho b l Huy T Trang Hu Gia
Lng Nhu Thnh Ha Mc Tn Khim Minh Chnh
Thun Khnh hong hu.
89
36 hong hu,, hong phi Thng Long - H Ni
TNG D c
NGUYN HONG HU
(Nhy vo la cht theo vua)
v i / Kguyn Th Dao, ngi huyn Vn Giang,

con gi vin qun lnh h Nguyn c sung vo lm
phi cho vua Tng Dc. ng hm nng nhp cung,
nh vua ang trong tnh trng bt an. Vic triu chnh
ri ren, dn chng nhiu ni ni dy, khin nh vua
v cng bc tc. Vua Tng Dc khng mun nghe bt
c li khuyn no, rt mun trng pht mt k no
cho h gin. Th m vin quan ni th kia li l l dn
xc n. Hn tu vi Tng Dc v vic ngi tng
qun va a mt s" c gi con cc quan hu cn
trong triu vo cung. Vua h mt ting, ri lm bm:
Mt l n hi, chng n cm ca triu nh, m gip
g c cho ta, li cn mun bt ta chp nhn con gi
ca chng na. Tht kh chu. Nhng ri li ngh: D
sao cng phi chp nhn, v l si dy rng buc
bn by ti, bt chng phi trung thnh vi ta.
90

Tng Dc xua tay, cho vin quan hu cn lui, ri
lng thng i vo cung ni. Va trng thy vua, mi
ngi sp xung, qu ly. Nh vua cht thng tht,
trong m cc c gi ang qu trc mt vua c mt
ngi trng tht nhu m, hin thc, tht d thng, v
trong trng, ngy th ca nng khin lng nh vua
du li. Vua bn gi vin tng qun li hi c gi l
con gi nh ai.
D, bm Thnh thng, l con ca quan qun
lnh h Nguyn.
Nguyn Th c vin tng qun bo cho bit
nng c Thnh thng vi ti. Ong chc mng v
ni nng tht tt s, mi nhp cung lt vo mt
xanh Thin t.
Va thy nh vua, Nguyn Th sp ly: Thn
thip xin khu kin b h.
Nh vua thy tuy nng khng tht p lng ly,
nhng v oan trang, du hin tht quyn r. Tng
Dc hi my cu, Nguyn Th u tr li tri chy,
khc trit, khin nh vua hi lng. Th l t nh
vua gi dit nng bn mnh. Chng bao lu, vua
xung chiu sc phong Nguyn Th lm Khm c
hong hu.
T nm 1516, L Tng Dc git L Uy Mc
ginh ngi bu, nay c 6 nm. Vua cng ngy
cng tr nn tn bo, hoang dm v , lm nhiu
91

iu c hi cho nc, cho dn. M hu Trnh Duy sn
c can ngn, lin b Tng Dc sai lnh nh n
bng trng trc triu nh, c rn e nhng ngi
khc, cm tri vua.
Lc ny, Nguyn hong hu ang do chi trong
vn thng uyn th c mt cung nhn bo cho bit
vic M hu Trnh Duy Sn b vua lm nhc trc triu
nh. Hong hu bin sc, lo ngi. Nng hiu r tnh
nh vua chuyn quyn, c on v rt bo ngc.
Nhng nh vua lm vy l rt nguy hi, t nay cn ai
dm gip vua, can ngn iu hay l d na, cn ai tn
trung vi vua c na. Nguyn hong hu cm thy
v cng lo lng, mt linh cm en ti ang chn vn
trc mt Nguyn hong hu. Nng c xua ui ci
bng en ng s hi y m hu nh khng c.
Nguyn hu vi ro bc v cung, trong lng y u m.
Linh cm ca hong hu Nguyn Th thnh s
thc. Thng tm nm Hng Thun th tm, Trnh
Duy Sn cng mt s quan qun mu lon. Sn cng
mt s cm binh b mt bt Tng Dc git cht ri
em thiu xc qun Bc X, ngay phng Bch Cu.
Kinh thnh no ng, la chy ngt tri.
Tin d ti tai hong hu, Nguyn Th lng ngi
i. T lu nng vn lo s ci ngy ny v by gi n
n. D Tng Dc c th no th nh vua vn thc s
yu mn nng. Nng phi x sao cho trn tnh, trn
ngha. Hong hu lin gi th n vo trang im p
92

cho mnh, ri chy ra in Mc Thanh, nhy vo
m la quyn sinh theo nh vua.
Tng Dc l mt ng vua tn c, b bn tay chn
phn bi, c cht cng ng. Nhng b Khm c
hong hu liu cht theo chng - d chng l ngi th
no - qu l mt tm gng tit lit, ng thng v
ng knh, s sch ghi li c ch ny ca b l rt ph
hp vi nim trn trng ca i sau.
93
36 hong hu, hong phi Thng Long H Ni
MINH TNG
HONG THI HU
Chiu Tng c tn l Hu, l con ca cm

Giang Vng Sng v hong hu h Trnh, l chu
bn i vua L Thnh Tng. Khi vua L Tng Dc
cht, khng c con, L Ngha v Trnh Duy sn n
ng ln lm vua, lc ny ng mi 11 tui. Chiu Tng
ng quang, truy tn cha lm Minh Tng trit hong
, m lm Minh Tng Hong Thi hu.
Di triu i Minh Tng, trong triu cc quan
chia ra nm b, by bi, nh vua khng c cch g ch
ng c. Mt vin tng l Trn Chn em qun vo
triu ui c Nguyn Hong D, nhng vua li nghe
theo Trnh Tuy lp mo git Trn Chn. Do phe
Trn Chn ang m ko vo kinh thnh, vua Chiu
Tng phi chy trn, ri Thun Thnh, sut ngy b
i, vua phi t vo lng xm xin n. Bn th h ca
Trn Chn tung qun ra cp ph. Kinh Thng
Long tr nn hoang tn.
94

Nhn c tin xa gi chy v min Ty, Minh
Tng Hong Thi hu khc vi my v quan hu cn,
m rng:
- a con th hai ca ta (Cung Hong) t l phi
lm vua thi! B gi ny li b k khc gi danh thc
mnh, s b ngi ta m lun, nhng ri y x tc
s ra sao?
By gi, triu chnh tht ri ren, lng ngi ly tn,
phe Mc ng Dung mnh nht. Thi hu thy r
nh tim ngi ca h Mc. Vic Chiu Tng phi b
chy cng khng nh RUV ngh ca b l ng. Thi
hu lo nh vua khng nhng khng gi c vng
triu, m cn kh bo ton tnh mng.
B lin sai tay chn tm phc tm n tu by
cho nh vua r s lo lng, nh ca b. Nhng
tht ng tic, h cha lm trn s mnh b trao
th gia ng c tin Chiu Tng cht v cn
bnh him ngho, t ngt. Thi hu hiu. Mc
ng Dung ngm sai git nh vua. Thi hu
cng hiu chc chn, Dung s vi Cung Hong ln
ngi che mt thin h. Tn bi kch m gia nh
b phi chu, cn cha kt thc. Tt hn ht, b
phi cng Cung Hong mau chy trn th may ra
mi yn thn. B lin cho tm Cung Hong ti:
- Tnh th nguy cp lm ri, ta v con phi trn
ngay th may ra mi bo ton c tnh mnh. Nghch
95

tc ng Dung chc s sch lp con ln ngi thin t.
Con phi kho lo t ch, sau ta s nh liu.
Hai m con Thi hu cn ang bn tnh th qun
hu vo bo: Mc ng Dung n, xin tip kin.
Thi hu ti mt, b khng ng s vic xoay chuyn
qu nhanh, vt mi d kin ca b.
Mc ng Dung mc v phc, eo kim, cng mt
s' i thn, cm quan bc vo, ci ly v ni:
Mun tu Thi hu, vua Chiu Tng khng may
b bnh, t ngt qua i. t nc cn phi c mt v
qun vng mi. Triu nh xin rc Thi t Cung
Hong ln ngi. Nhn y, cng xin rc c Thi hu
v Hng Th (Hi Dng) d b chm nom sn sc.
Xem cung cch h Mc b bit b vy kn bn
ngoi ri, cc chng , Thi hu v Cung Hong phi
cng ra i.
m rc c x rp tri, qun i rm rp, Thi
hu chua xt nhn cnh ny, tht l s m mn kch
cm, bo hiu mt tn bi kch ln! Bng mt trn ma
to trt xung. Thi hu ngh phi ri, ng xanh kia
cng ang than khc cho cnh ng, cho s mnh ca
gia nh ta chng?! Gi m ta c th cht ngay lc
ny, mt cch thanh thn, khi chng kin cnh
au lng sp ti!
ng nh nhn nh ca Minh Tng hong hu,
nm 1527, nm nm sau, Mc ng Dung tim ngi,
96

p Cung Hong phi thoi v. vn cha , Dung cn
giam c Thi hu v Cung Hong vo cung Ty ni.
by ngy, h b giam vo y, khng c mt t g
vo bng, Cung Hong than trch, cu mong cc v
i thn trung ngha gii thot cho h. Thi hu bo:
Nh vua ng m ho. Ta chc cc i thn gi y
cng ang run s trc uy v ca h Mc. Ta rng
ta v con s khng trnh khi ci cht".
Sau tm ngy b b i, hai m con nh x o m
nhai. Bt ng ng Dung sai qun hu mang ti cho
hai ngi hai tm la vng.
Thi hu nga mt ln tri than:
Mc ng Dung l b ti bt trung, c i
n tin , li qun li th vi ni sng, thong
nghch, git hai m con ta. cu cho con chu ca mi
sau ny cng b nh th!.
Ni xong, Thi hu cng vi vua t tht c cht.
Li nguyn ca Thi hu Minh Tng thnh s
thc. Nh Mc tn ti khng lu, sau b truy n v
ti tim ngi, gy no lon triu nh. Con chu
phi i h, i tn, sng mai danh n tch, lu lc
khp mi ni.
97
HONG HU TRINH THI
nm 1600, sau khi vua L Th Tng (Duy

m) cht, triu nh cn nhc, chn ngi con th
hai, tc cu b L Duy Tn, lc 12 tui ln ni ngi
vua. Tt nhin cng s nh cc ng vua sau ny, ch
ng vai tr lm v, cn tt c mi quyn hnh u
trong tay cc cha Trnh. C iu L Duy Tn c h
Trnh hn, v chng thanh nin ny cng c phn
thng minh mn tip. Va ln ngi vi ngy nh vua
c Bnh An Vng Trnh Tng g con gi ca
mnh l Trnh Th Ngc Trinh cho. Cuc hn l din ra
m p, c phn hnh phc. Triu i ny ly nin
hiu l Hong nh.
Trong hng ng h Trnh, cha Trnh Tng c
nhiu con trai, u l nhng ngi c nng lc, nht
l Trnh Trng rt gii cm qun. Chnh v h u c
ti nn rt ch tranh ginh nhau v quyn li, a
v. Trnh Xun, em ca Trnh Trng ngm nui
tranh ginh, ang lun lun ngng ch c hi.
98

Hng chc nm ngi trn ngai vng h v, L Duy
Tn dn dn cng thm tha vai tr lm v ca mnh.
Mi vic triu chnh u do cha Trnh quyt nh c.
Nh vua c c bn bc tham kho g u! Cuc thit
triu no cng ch l din tr hnh thc, chng ai bun
xin vua phn xt, ton b cng vic u nm bn cc
b ph lin ch khng phi cc b. Dn dn, vua L
Duy Tn thc c rng phi loi tr c cha mi
ginh c thc quyn. Nhng mun c th, phi c
lc lng. Nhng quanh ng no c ai l ngi c th
gip c ng? Nhng quan to, quan nh trong triu
u di quyn cha Trnh c. Cha cng khng
dm gt b nh L, nhng li khn kho sai khin
vua, gi v vua m tn ty.
Suy ngh min man, L Duy Tn cng thy s
hm h trong ni b cc con ca cha Trnh Tng.
Trnh Xun ang khao kht quyn hnh, khng
nhng mun tranh ginh vi anh m ngay c vi cha
cng sn sng gt i khng king n. Y cng c lc
lng ring, c binh quyn...
Th ri, Trnh Xun t tm n ng (Xun l
anh rut ca Hong hu Trnh Th Ngc Trinh), v
bn bc vi L Duy Tn, khch ng vo lng t i ca
em r. c hai cng chung mt khao kht nm ly
quyn hnh... v h bn nh...
H bit chc vo mt ngy gia thng t nm
Mi (1619) s c cuc ua thuyn Kinh v th
99

no cng mi vua cha v cc quan ti d. Cha
Trnh Tng th no cng i. Theo thi quen, ng s
ci voi v c quan qun h tng ra bn ng H. S
cho mt thch khch np sn ni kn o, thun li,
n sng git ngay ti ch. ng thi lc , Xun s
iu ng binh m, ko vo hong thnh, chim gi
cc b, vin. Nh vua s ng triu v ban b' ngay ch
d. Nh vy, bn ph cha v mi ngi s tr tay
khng kp. Thi gian phi n khp cht ch. Trnh
Xun bn bc xong, ch tay vo vin tng theo hu
v ni vi vua: Tu b h, y l tng Vn c,
dng mnh v cng, ti bn sng khng ai b kp. B
h giao vic cho ngi ny chc chn thnh cng.
Phn ti, sp sn y .
L Duy Tn ni: Tng qun c lm theo lnh
qun cng y. Thnh cng, nht nh s c n b
xng ng.
Ngy hi ua thuyn n, c kinh thnh
Thng Long nhn nhp, x vo cuc vui. An Bnh
Vng Trnh Tng cho ngi sang ni cung mi vua
L, nhng Knh Tng t chi, ni l ngc th bt an.
Trnh Tng khng nghi ng g, cng cc triu thn ra
bn ng H, ngi trn lu cao d hi, ngm cnh
p bn sng vi hng trm thuyn ua, c qut
mu sc, cng hng trm tay cho ang a thuyn
lt lt trn mt sng, trng ching rn r. Bng
nhin An Bnh Vng thy trong mnh ro rc, nng
100

lng, bn sai trao qu tng thng cho my tay bi
ngay khi kt thc hi, ri bo on ty tng h tng
mnh v. Cha khng ci voi na, m i kiu, cho
nghi v i trc, kiu cha i sau thong th. Bng
mt lot sng t xa n ti, n bay vo, ct ngang ci
lng ta ang i pha trc kiu. Mt vi vin ty
tng ng xung, c qung ng b cy tung, bi bay
m mt... Kiu cha i sau, may khng trng n.
Trnh Tng ly li bnh tnh h lnh truy lng. Mt
lt sau, Vn c b gii ti, khng c cch g chi ci,
Vn c nh khai ht s tht.
An Bnh Vng Trnh Tng tm mt, v k ch
mu git mnh li chnh l con trai v con r.
Trnh Xun v vua L Duy Tn tht bi, v
cng hoang mang bi ti qu l liu, tht l n
bc ng cng!
Trnh Tng x l ti m mu o chnh ca con r
v con trai mt cch rt khn kho. Hm sau, trc
triu nh, ng bng ra mt ci mm, trn ng tru
cau, t gia ph ng, va khc va bc bch nim
au kh:
t nc ny ca vua L, t khi h Mc chim
ngi, nh vua khng cn thin h na. Cha ti l
Trnh Kim, khi ngha, hi qun, n c tin v,
dng nghip Trung Hng. Ti ni ch cha tn ph ba
triu vua, tri trm trn nh mi thu phc c
giang sn, tn bao tm lc. Nay gi ri. Nh vua li
101

nghe li a con phn nghch ca ti, nhn tm lm
vic ny, khng cn bit ni sao na. Xin triu nh
ngh cho.
C ch, li ni ca Trnh Tng lm mi ngi cm
ng, ai cng bt bnh. C ngi no ni to: Con
bt hiu phi git. Vua v o phi ph, php nc
phi th ? .
Tan bui chu, v cung, L Knh Tng thy
khng cn cch tin thoi no c na! ng bit,
tuy x s nh th, nhng Trnh Tng khng th
dung th cho mnh. Ci ngi vua vn l h v,
nay li cng khng c ngha g na. Nh vua bn ni
vi Trnh Th Ngc Trinh:
- Ta trt lm l, nghe li xui gic, nay h khng
kp. Chng ta khng th sum hp vi nhau c na!
Hong hu ni:
- mai thip vo xin vi Vng ph, b h thoi
v cng hay. Vng ph nhn t m.
Nh vua lc u, ri lng l i vo pha hu
cung, tay cm chic khn di ca v. My pht sau,
c bn cung nhn ku ln m : i! Thnh thng,
Thnh thng!
Hong hu hp tp chy vo cng vi con trai.
Thi t L Duy K cng m phc ln thi th L
Knh Tng, ku go thm thit. l ngy 5 thng
12 nm 1618.
102

Sau , ng nh L Duy Tn d on, Trnh
Xun khng b git, ch b giam vo ni ph, tc ht
binh quyn. Vua vn c pht tang ng theo nghi
l, nhng khng cho th Thi miu, cho thu l Gin
Huy , nin hiu L Knh Tng.
Hong hu Ngc Trinh c vt ni, khc lc i lp
con b lm vua. Cui cng, yu cu ca b c
chp nhn v Trnh Tng cng cm thy xt thng
con gi.
Thng 6 nm Hong nh th hai mi (1619) L
Duy K ng quang in cn Chnh, i nin hiu
l Vnh T, phong m l Hong Thi hu Doan T
Trnh Th Ngc Trinh.
103
HONG HU
TRINH NGOC TRC
L Thn Tng l con trng ca vua L

Knh Tng c mt lch s lm vua kh c o. ng
ln ngi vua hai ln. Ln u ln ngi lc 12 tui
(1619), ngi ngai vng hai mi lm nm, ng nhng
ngi cho con l L Duy Hiu lm Thi thng
hong (1643), L Duy Hiu tc vua Chn Tng lm
vua c 6 nm th mt. L Thn Tng li phi tr li
lm vua, lc 43 tui. Ln ny, ng ngai c
13 nm, mt vo lc 56 tui (1663).
Thi k ng lm vua, Trnh Trng lm cha nm
mi binh quyn. Rt kinh nghim ca Knh Tng
trc y, Thn Tng c cch ng x khn kho hn,
khng gy mu thun gia nh vua vi nh cha. L
Thn Tng cn mun ly lng cha Trnh bng cch:
Bng lng kt hn vi Trnh Th Ngc Trc l con gi
ca Trnh Trng (1630). S sch chp:
104

Ma h, thng 5, vua ly con gi ca Vng l
Trnh Th Ngc Trc, lp lm hong hu.
Trc y, Ngc Trc ly bc h ca vua l
Cng qun cng L Tr, sinh c 4 con. Khi y, L
Tr mc ti, b giam trong ngc. Vng bn em v,
g cho vua. Nh vua thun nhn b bc du ny, li
lp lm hong hu. Triu thn l cc ng Nguyn
Thc, Nguyn Danh Th nhiu ln dng s khuyn
can. Vua khng nghe v ni: Xong vic th thi, ly
gng vy. T hm y tr i, tri ma dm d, ngy
m khng ngt!
Trnh Th Ngc Trc c lp lm hong hu nm
1630, cui i b li i tu, v c tn l b cha Kim
Cng, o hiu php Tnh cha Ninh Phc, lng
Bt Thp, tnh Bc Ninh.
L mt qun cha, nhng ng thi Trnh Th
Ngc Trc cn l mt hc gi uyn bc. B da vo
mt cun sch c, sa cha li, thm bt i, lm thnh
cun sch Ch nam Ngc m g ii ngha. C th gi
y l cun sch t in Hn Nm u tin nc ta.
Mt nt c sc ca sch ny l dng li vn lc
bt ging ngha cc t Hn nh cc cun Thin t
vn, Ng thin t sau ny.
105
HONG HU
NGUYN TH KIM
au khi L Hin Tng mt, con trai ca Thi

t L Duy V v l chu ni ca vua Hin Tng, c
tn l L Duy K c Nguyn Hu tn ln lm vua,
tc l vua L Chiu Thng, khi va trn 20 tui
(nm 1787).
L Chiu Thng khng c ti nng, hn na
nhng quan li tng t gip ng cng ton l nhng
k bt ti. Nhn c hi , bn tay chn ca nh Trnh
v Trnh Bng tm cch thu tm quyn hnh, y
vua L vo th b nhn nh trc y. L Chiu
Thng khng bit lm cch no khng ch Trnh
Bng, phi b mt cho ngi vo Ngh An triu
Nguyn Hu Chnh ra gip. Chnh ko qun ra, Trnh
Bng phi b chy. Dp xong b phi h Trnh v
tng Hong Phng C, c uy th, Nguyn Hu Chnh
li t ra hng hch, p vua L phi chu s iu hnh
ca mnh, mun i theo vt xe ca cha Trnh.
106

c tin Chnh chuyn quyn, Nguyn Hu t
Ph Xun ra lnh cho V Vn Nhm em qun ra
tr Nguyn Hu Chnh. Nhng ri V Vn Nhm
li ra oai, chuyn quyn ch khc g Chnh, li cn
coi thng cc tng t Ty Sn. Nguyn Hu tc
gin, cp tc ra Thng Long dit V Vn Nhm, ri
giao mi quyn hnh cho Sng nhng cng v
giao cho Ng Vn s trng coi vic nc, gi cc
quan triu L v iu hnh cng vic, dn dn n
nh Bc H.
Trong khi , L Chiu Thng yu km, b triu
nh, chy theo m tn qun nh Thanh, khng cn
gi c nghi v g na, c lc bi thuyn qua sng, b
hn qun hn quan lt mt c m o. Ong trn sang
vng kinh Bc, chy ln Thi Nguyn, Hi Dng, ri
sau v Thanh Ha, li chy ln Lng Sn, v cng
khn n vt v, ch c mt s cn thn trung thnh
i theo. Cui cng tp hp c mt s tn vong,
khng bit cng Ty Sn Nguyn Hu cng c li ngai
vng, phc hi t nc m vua ti li chy sang
Trung Quc, cu nh Thanh vin tr.
Vua nh Thanh, nhn c hi cho Tn S Ngh
em qun sang ly danh ngha gip khi phc nh
L, hi ti Ty Sn, o o ko sang nc ta. Chng
hunh hoang, kiu ngo, hch sch v cp ph
khng coi L Chiu Thng ra g... B m L Chiu
Thng thy cnh y cn thy ti nhc, t Cao Bng
107

trn v, khng chu vo cung, ch khc lc sut ngy,
gin L Chiu Thng bt ti, v o.
c tin cp bo ca Ng Vn s, Nguyn Hu
lp tc xut qun ra Bc cp tc ln ngi vua, Quang
Trung ch trong vng mi ngy, tt K Du (1789),
hon ton tiu dit 20 vn qun Thanh, gii
phng Thng Long. Tn S Ngh b chy thc mng,
L Chiu Thng cng m v mt s" quan li thn tn
cng phi b nc, chy sang Trung Quc lm l bi
binh, lm k vong quc, L Chiu Thng b nh
Thanh dn cho v Yn Kinh sng nhng ngy v
cng ti nhc, cch ly vi bn tn vong, cho i y
tht xa khng lin lc c vi nhau na. Mt s"
quan li tn vong nh ct tc ngn, thay i y phc,
li Trung Quc, khng dm ngh ti tr v na. Cn
L Duy K, ng vua bn nc L Chiu Thng cha
y ba mi tui phi sng lu vong nhc nh, ut
c, b lm bnh nng, n nm 1793 th cht. Mi
1804 mi a c hi ct v, chn ti lng Bnh
Thnh. M v con trai duy nht ca ng cng cht
bn Tu.
B v ca L Chiu Thng l hong hu Nguyn
Th Kim, ly ng t nm 16 tui, sinh c mt con
trai. B khng ch l ngi xinh p, du dng v hin
thc, m cn l mt ngi thng th, t l. Trong
nhng ngy cng Thi hu v nh vua lu lc cc ni,
b thng chu mi kh khn, n ung kham kh
108

nhng nhn m v con nh, ri li phi chm sc L
Chiu Thng tng li tng t, bi nh vua cng nh
Thi hu cha tng chu gian kh vt v bao gi.
nhiu ln b khuyn nh vua nn li, cng Ty Sn,
Nguyn Hu cng c li triu chnh, ng hy vng g
vic cu cu nh Thanh. Cho nn, khi thy Tn S
Ngh hung hng kiu ngo, khng coi nh vua ra g,
b v cng au kh v rt gin chng. Lc L Chiu
Thng quyt cng m em con chy theo gic sang
Trung Quc vi mt s quan li tn vong, ngu xun,
h vn cn hy vng vo nh Thanh, b phi xa ngi
con trai duy nht, cn rt b bng, ng l n phi
c p , sn sc y , c yu thng, th t y
cho n bao gi na y, s phi di gi dm ma,
gian kh i theo on tht trn, tn vong ny. B
mun nn n nh vua li, ng theo gic m khng
c. Th l hm c on i n lng T B, huyn
Lang Ti, thuc tnh Bc Ninh b b m nng, st m
man. H bn du b vo v gi b li mt ngi cha,
bi y l qu ngoi ca b. Khi b ct cn bnh, tnh
li th c on tn vong y i qu lu ri. B qun
qui au xt nh thng v lo lng cho con nh, cho
nh vua, v c Thi hu na.
Sau mt thi gian di, c h hng v nh cha
gip , b dn dn kho li. B xin vi nh cha cho
mnh c th pht, qui y ca pht, hng ngy
c tng kinh, sm hi, cu nguyn cho m con nh
109

vua v c a con trai b bng ca mnh c bnh
yn v s.
Nm 1804, nghe tin mt vin quan tn vong
ln li mang hi ct nh vua v nc (lc b 39
tui), b lin tm ln i Nam Quan n nhn. B
au n bit c con b v Thi hu cng cht bn
Tu. Lm l thay o quan cho chng xong, b li cu
siu cho m chng v a con trai b bng, bt hnh
ca b, ri b ung thuc c t t gi trn lng
trung. Ngi ta cng xem b l mt tm gng lit n.
Nh vy, nh L t thi Trung Hng, t Trang
Tng n vua Chiu Thng tri qua 18 i, vi 265
nm tr v.
Dng B Trc c bi th ca ngi b:
Rong rui quan h lc cha cng

Ngn my non Bc tt m trng
Bng mao tm tr nng thn liu
Kinh khuyt may sau thy mt rng
Thc ngha ghi cng st
Sng tha cn hn vi non sng
Thi thi nc c y l ht
Nm ly linh tin chng thip trung.
110
BC CUNG HONG HU
L NGC HN
o O Ngoe Hn l con gi th 21 ca vua L

Hin Tng v b Nguyn Th Huyn (ngi lng Ph
Ninh, huyn ng Ngn).
Khi qun Ty Sn ko ra Bc, lt h Trnh,
Nguyn Hu nu cao danh ngha Ph L dit
Trnh nn c dn chng Bc H hng ng tin
theo, v vy thng li n rt nhanh chng.
c tin Nguyn Hu sp vo kinh thnh v s
vo tip kin nh vua, L Hin Tng git mnh, kh
ni: Khng ng h li i nhanh nh th, ri truyn
bo vin quan cn thn:
Khanh cho triu cc quan vin C mt vo
triu cho ta bn bc. Ri vua L Hin Tng m chiu
suy ngh. Nay Nguyn Hu ko qun ra Bc dit Trnh
cng l tri ph tr cho nh L chng? u l ta tm
cch ko Nguyn Hu lm ch da v sau.
111

nh ca nh vua c vin C mt nht tr.
Nguyn Hu Chnh c giao ph trch nhim sp
xp vic kt thn gia, L Hin Tng s g cng cha
Ngc Hn cho Nguyn Hu.
Bit c nh ca vua L, Nguyn Hu cn
nhc v quyt nh chp nhn li ngh. Th l cuc
hn nhn khi u bng s lin kt v chnh tr
gn b hai con ngi, mt cng cha ni ting giai
nhn ti sc, vn th mi 16 tui, vi ngi anh hng
o vi Nguyn Hu lng danh. m ci ny c coi
l m ci vinh quang nht trong lch s t Vit.
Sau khi vua Quang Trung ln ngi, chin thng qun
Thanh, Ngc Hn c phong l Bc Cung hong hu.
Khi ngi trn kiu hoa v ph ca Nguyn Hu, nng
hi hp, lo lng. Vn l mt ngi thng minh, nng
hiu ngay ca vua cha, ngi quyt nh g nng cho
Nguyn Hu, khng phi nng ch l mt v hin
thc ca chng, m cn phi l ci cu ni rng buc
Nguyn Hu vi triu nh nh L. Nng cm nhn
mt gnh nng trch nhim trn vai v hi lo lng.
Ngc Hn t ra ngoi ph, nhng tin tc v qun
i Ty Sn vn truyn ti tai nng. Ngi ny xut
thn bnh dn, mt p nh thuc Bnh nh, ta phi
x s ra sao y cho ph hp, nng lo lng bn khon,
cui cng lc u: Thi, ta s ty c nh liu vy!.
Th ri bui gp g u tin gy cho Ngc Hn
cm gic an lnh, Nguyn Hu gin d, khng kiu
112

cch, ngm nng mt cht ri n cn a nng vo
cung dn d ni quan phi chm sc nng chu o. S
chn thnh ca Nguyn Hu, khin lng nng du i.
Sng bn Quang Trung, dn dn Ngc Hn thy

c ti nng, tr tu ca ngi, cng nh tnh cm
yu hng v cng m thm, nng cm thy yn
tm, hnh phc v sinh cho Quang Trung hai
ng con. Th l cuc hn nhn c sp xp y li l
mt :uc hn nhn tm u hp, em li nim
vui vi hnh phc cho c hai ngi.
Hai nm sau, gia lc vua Quang Trung c bao
nhii d nh ln lao, lo xy dng mt i qun v
dng ln mnh i ph vi nhng s e da bt n
bii gii pha Bc cng nh pha Nam, vic bi binh
b trn p tan ci toan tnh chnh tr ca k th,
cng vi nhng vt v trong cuc i chinh chin, xng
pha '.rn mc, nh vua t ngt ng bnh.
Li mt m, Ngc Hn, hong hu Bc Cung au
n :hng kin giy pht lm chung ca nh vua
Quang Trung Nguyn Hu.
Uh vua bng h gia lc ti nng ang pht
trin nm ngi mi 41 tui. Ngc Hn au n xt
thig ngi chng l tng, mt minh qun, mt v
tn thin ti, chn thnh v c , nng gc
xurg, ngt i.
Hai nm sau khi nh vua mt, b hong hu Bc
Curu: cng ra i vo ngy 4.12.1799, trong ni au
113

n v lnh git m con b ca Nguyn nh. B ch
th ngt 30 tui. Triu nh Ty Sn truy tn nin
hiu b l V hong hu.
Khi cha kt hn, Ngc Hn l ngi ti sc vn
ton. B cng l mt v hong hu xng ng. c bit
b c ti vn chng xut sc. Nh vua mt, b c hai
bi vn khc chng t trnh ni dung v ngh thut
rt cao, vit bng quc m. Di y, xin chp li bi Ai
t vn ca b (vit theo th song tht lc bt).
AI T VN
(Nguyn vn ch Nm)
Gi hiu ht phng tiu lnh lo,

Trc thm lan, hoa ho don don!
Cu Tin khi ta nh non,
Xe rng thm thm, bng loan ru ru!
Ni lai lch d hu than th
Trch nhn duyn m l c sao?
Su su thm thm xit bao
Su dy git b, thm cao ngt tri
T c thm tr vi ci Bc
Ngi tn ph vng vc bng dng
Rt dy vng mnh ph hong
Thuyn lan cho qu'thun ng vu qui
Trm ngn dm qun chi non nc
114

Ch "nghi gia mng c phi duyn
Say yu mun i n trn
R rng v thy ni chen ting cm
Lng che ch vng lm no k
Phn inh ninh cn k mi li
Du rng non nc bin di
Ngun tnh t chng cht vi u l
Lng m bc thng hoa oi ci
Khp tn thn cng i n sang
Miu ng cn du chng thng
Tng th cn rm my hng xanh xanh
Nh hng phc di cnh ho qu
m hi sng dy r cng ti
Non Nam ln chc tui tri
Dng cu thin bo by li hoa phong
Nhng ao c trp trng tui hc
Nguyn trm nm ng c vy vui
No hay sng cn, b vi
Lng tri gio gi, vn ngi bit ly
T nng h ma thu tri tit
Xt mnh rng mi mt chng yn
Xit bao kinh s lo phin
Miu thn d o, thuc tin li cu
Khp mi chn u u tm rc
Phng php no i c cng chng?
115

Ngn thay my to bt bng
Bng may thot ngt chng xe loan
Cuc t tn bi hoan kp by
K sum vy my nm nay
Lnh nh cht phn bo my
Duyn kia vy, thn ny nng u?
Trn trc lung m hu, ngy ti
Bit cy ai dp ni bi thng?
Trng mong lung nhng m mng
M h bng mng, bng hong nh say
Khi trn gi hoa bay thp thong
Ng hng tri bng lng cn u
Vi vng sa o ln chu
Thng i qunh qu, trc lu nhn ging
Khi bng trng l in lp lnh
Ng tn vng nh cnh ng chi
Vi vng do bc ti ni
Thng i vng v, gia tri tuyt sa!
Tng phong th xt xa i on
Mt rng sao cch gin lu nay?
C ai chn y v y,
Ngun cn xin ng cho hay c nh?
No u minh kho chia i ng
Ngh i phen nng n i phen
Kip ny cha trn ch duyn
c xin kip khc vn tuyn la hng
116

Nghe trc c ng Vng Thang V
Cng nghip nhiu tui th thm cao
M nay o vi c o
Gip dn dng nc bit bao cng trnh!
Nghe rnh rnh trc vua Nghiu Thun
Cng c dy ng vn cng lu
M nay lng c n su
Mc ma ri khp chn chu m nhun
Cng dng y m nhn dng y
Ci th sao hp by, ha cng?
Rng cho chuc c tui rng
i thn t hn b lng ti ngi.
Bun thay nh sng ri, gi lt
Cnh u hiu thnh tht chu sa
Tng li di chc thit tha
Khc no nn ting, thc m cng m
Bun thay nh xun v hoa n
Mi su ring ai g cho xong!
Quyt liu mong vn ch tng
Trn rng no ngi, gia dng no e!
Con trng nc thng v i cht
Ch tnh thm cha thot c i
Vy nn nn n i khi
Hnh tuy cn , phch th theo
Theo bui trc ng o Bng o
117

Theo bui sau ng no sng Ngn
Theo xa thi li theo gn
Theo phen in qu, theo ln ngun hoa
ng theo bng ting g sc tnh
au n thay! Ay cnh chim bao
M mng thm ni kht khao
Ngc Kinh chn y ngy no ti ni?
Tng thi li bi hi trong d
Nguyn ng sinh sao kp phai?
Xa sao sm hi, khuya by
Nng lng vng , cn li tc t
Gi sao bng th lng l
Tnh c n ai k xit u!
Xa sao gang tc gn chu
Trc sn phong nguyt, trn lu sinh ca
Gi sao bng cch xa i ci
Tin hn huyn khn hi thm nhanh
Na cung gy phm cm lnh
Ni con ci ct, ni mnh b v!
Ngh nng ni ngn ng i lc
Ting t qui thm gic lng thng
No ngi thay cnh tin hng
D thng quanh qut, mt thng ngng trng
Trng mi ng l bum xui ngc
Thy mnh mng nhng nc cng my
a
118
'

ng ri th li trng Ty
Thy non ngn ngt, thy cy rm r
Trng Nam thy nhn xa lc dc
Trng Bc th ngn bc mu sng
N trng tri t bn phng
Ci tin khi thm bit ng no i!
Cy ai c php g ti
Dng vt thng xin ng li trung:
Ny gng l ca Hn Cung
n trn xa soi chung i ngy!
Duyn ho hp xt ny nn l
Bng ai hoi vi gh v u?
Xin a gng y v chu
Ng soi cho t gt u trng n
Tng linh sng nhn nhn cn du
Ni sinh c c thu cho khng?
Cung xanh ang tui u xung
Di mu sao n qun lng oi thng
Gt ln ch my hng lm chm
Du m mao, mnh tm o gai
u ra trc hng i
Tg quang cnh y chua cay dng no!
Trong su vin o liu
Xc ve gy lng lo xim ngh
Long ong xa cch hng qu
119

Mong theo lm li, mong v ti duyn
Di b ngc hng uyn v v
Ct chn tay thng kh xit chi
Hang su nghe ting thng bi
K s cn th, hung g ngi thn
Cnh ly bit nhiu phn bt ngt
Mch su tun ai tt cho vi.
Cng trng cng mt xa vi
Tm lng thm thit chn tri bit chng?
Bun trng trng, trng m thm ti
Gng Hng Nga bi mu tronq
Nhn gng cng thn tm lng
Thin duyn lnh lo em ng bin h
Bui xem hoa, hoa bun thm thn
Cnh Hi ng quyn git sng
Trng chim cng d on trng
Uyn ng chic bng phng hong l i
Cnh no cng ngi ngi cnh y
Tic vui mng cn thy chi u!
Pht giy bi b nng du
Cuc i l th bit hu ni sao?
Ch tnh ngha tri cao t rng
Ni on trng cn sng cn au
My li tm s trc sau
i vn nht nguyt trn u chng cho.
120
CUNG PHI
V TH NGC XUYN
_XCy sinh ngy mng 8 thng 3 nm Gip Thn

(1604) lc nh h Phm, v m ci c cha ln m, i
lm con nui cho gia dinh h V. Do c nhan sc nn
c cha Trnh Tc ly lm v, phong Chiu Nghi,
ri ln nht cung Tn. Ngy 15 thng 3 nm inh
Su (1637), 34 tui, b sinh qun cha Ngc Lan.
Khi v thm qu hng, Chiu Nghi cm cnh
dn tnh ngho kh, b b tin ra mua 10 mu, 2
so, 8 thc rung tng lng. Qun cha Ngc Lan
cng theo gng m mua 6 mu, 2 so rung v ao,
cng hu cc cha. Sau , Chiu Nghi li xin nh
cha cho mua 529 mu rung na hin dn cy v
ci to t ai. Lng Xun To tn Nm l To. Thi
L Trnh l Qu ng, Minh qu, nhiu rung trng,
m ly, hoang ho. Trc thng dng nht t binh
Chim Thnh (Thi L - Trn). Nn lc , Chiu
Nghi cho ci to t ai, sau tr thnh mu m, nng
cao c thnh qu lao ng ca dn ngho.
121

Nhng nm thng cui i, b dc tm sc ca ci
trng tu n Sc (th Thnh Ging), mt cng trnh
vn ho qui m Thng Long.
B mt ngy mng 8, thng 6 nm Bnh Dn
(1686), th 82 tui.
Nh n b, dn lng Xun To v vng ven
bn H Ty lp Chu Cung Qu Ph v dng
tng th b.
Hn ba trm nm qua, tri bao phen nng ma,
binh la, tri qua bao th cuc thng trm, c khi phi
phiu tn n dt y, trnh s tn ph ca
khi la chin tranh. Kt cc, cho ti ngy nay, pho
tng Chiu Nghi V Th Ngc Xuyn vn tr v ng
ti Chu cung Qu Ph - ni th b Cha, trong Khu
Lc, ti lng Xun To (nay l x Xun nh, thuc
T Lim, H Ni).
Tc phm tng Chiu Nghi ti Khu Lc, lng
Xun To (hin trong hu cung) thuc loi iu
khc chn dung qu him, an bng my song - sn
mi bn ngoi. l mt tc phm di tch c gi tr
ca Th cn lu gi c n ngy nay. Nu tnh
c pho tng Thin s T o Hnh cha Lng mi
l ci th hai ca nc ta.
Nhn vt Chiu Nghi c to hnh rt sinh ng
trong th ngi thanh nhn, vng (Mahafalilasana).
Hai bn tay b ang n quyt bng ngn tr v ngn
122

ci - tng trng cho nhng nguyn thc hin v s
hon thin ca tr tu, ca tm linh, v gi tr ngh
thut cng nu bt c nhng chun mc v v p
ca ph n ng, biu l c v: mt hoa da
phn nt thng minh, kiu sa v cng ngh, li rt
phc hu. C kiu ba ngn, ln mi dy ti tn,
lng my l liu, mt en, to v sng, va nhn vo ci
v nh xa xm, va c v trm t, y ni tm. Ln
tc mai tha tht un hi cong v di tc di bung r
sau gy, di chic m min vng gi. Tng b
Chiu Nghi p n l qu phi, cao sang.
n nay, hng nm, dn lng Xun To v vng
ven bn H Ty vn lm l nhng ngy hy k
ca b, v gi b Cha Chu Cung Qu Ph. B
rt linh ng.
123
NGUYN CUNG PHI
A
T
K^L/ng truyn x Dng Phc, huyn Kim
ng, chu Xch ng, trn Sn Nam c gia nh h
Nguyn ni dng lng y c ti 5 i, ch c cu ngi
lm phc. n i Nguyn Cng Minh, vn l ngi
hin lnh cht phc, v l ngi x Dng Ha, huyn
Duy Tin, ph L Nhn, ly nhau hn mi nm cha
c con. ng b i cu t cha Hng v li cha cu
mng. m y, vo khong canh ba, b chim bao
thy mnh ci rng vng bay ln tri, bt mt trng
b vo ming nut. Khi tnh dy, m hi ra khp mnh
my, u c mi thm. Sau trm ngy, b c mang.
n thng 3 nm Bnh Dn, b v thm qu ngoi.
Mt hm, b ra tm Chm, tr v vo lc gia tra,
tri t bng ti tm m mt, thy c mt m my
hng, trn nh ci tn ng trn khng, che ly nh
u b. Anh ho quang ta sng bn pha, gi thm
sc nc, trn tri nh c ting nhc rung ln. ng lc
y b tr d, sinh mt b gi xinh p tuyt trn. Nm
nng mi ba tui hc rt gii, rt thng minh, tht l
124

mt v Nghiu Thun trong hng n lu. Mi khi nng
i u, trn tri li hin ra m my trn nh ci tn,
che trn u, ai cng ly lm l, cho nng l thn tin
ging th. Nm nng 14 tui th cha m ln lt qua
i.
Trong lng c nh ho ph Hon, mun p nng
ly con trai hn l inh Hong. Nng khng ng, s
h tr th, phi lnh sang nh ng cu, em m nh.
c vi nm, th nm y tri lt hn, mt ma,
nhn dn i to, rt kh cc. Nng bn em tin go
ca nh ra pht chn, gip c lng. Nhn dn cm n
y, em hoa ng ca 82 mu dm n t (hu li ca
c nm l 120 quan tin xanh). Nng khng nhn,
nhng h c ni p v cn ha s dng bia ghi cng
c v sau ny s lp hng ha, phng th nng vn
t chi.
Nm sau, mt hm c ngi b con qu nh ht
hi n bo: Tn inh Hong ang ko ng sang
lng Dng Ha bt nng. Nng bn dn d cu, ri
b ln kinh Thng Long, tm k sinh nhai, ln trn
bn cng ho. Nng m mt qun nh bn tru nc
pha ca Ty kinh thnh.
Qu nhin, tn inh Hong ko ng n lng
Dng Ha, khng tm bt c nng, hn ko qun
vo cp ph, ly ht ca ci, thc la ca dn lng,
bn cp khing vc, h nhau em ra khi lng. Bng
nhin, mt cn ging ko n, my en m mt, gi
125

thi cy l rng, trong ging t' chng nghe thy
ting h reo, qun m ui theo truy kch m m, rt
gp. Hong s, chng h nhau vt ht ca ci li, m
ko nhau chy mit. m y, dn lng mng thy
binh m ca nng ko vo thn trang v bo h:
Vng lnh thng , chng ta ui ht bn cp.
Ca ci, c ca dn, chng b li, hy ra khi
lng, i mi dm s ly li c ht. Khng mt
mt g u. Sng hm sau h k cho nhau nghe th ra
ai cng mng thy th, h lin i tm. Qu nhin dn
lng thy chng vt ht ng i. Chng ai mt g
c. Nhn dn dn nng bn c ngi ln kinh thnh
thm hi v k ht chuyn cho nng bit, ri cng
nhau dng mt ta sinh t cnh Chm tng nh
n nng.
Thm thot nng kinh thnh bn tru nc
my nm ri. By gi nng 24 tui. Mt m vua
Anh Tng chim bao thy mt nng tin ci rng
bay t trn tri xung, ming rng ngm mt chic
khn hng, bung xung trc nh vua, trong khn
c 4 cu th:
Tri cho tin n ging trn

Trm nm snh vi Anh qun duyn hi
Bn tru nng ca Ty
Nguyn Gia, Dng Phc, ngi ny chng si
Vua c xong cht tnh, bit l im lnh, bn ln
xe loan ra khi kinh thnh du ngon. n chiu, xe v
126

n ca Ty thnh, cht nh vua thy mt c gi ngi
bn tru m trn u c m my ng sc che. Nhn
mt lc, ngi thy c gi xinh p ny sao ging ngi
mnh mng thy m trc n th, bn ra lnh rc
nng vo cung, ri cho nng gc Ty, lp lm Cung
phi th hai.
Cn inh Hong, sau trn cp ph y, ngy
cng hung hng, by gi hn cm u m gic cp
, ni lon ng Chu. Triu nh ra qun dp
lon, nhng vn cha phn thng bi. Nguyn Cung
phi r.ghe tin bn dng biu xin nh vua cho i dp
lon. Anh Tng lc mi bit nng v ngh cao
cng, bn ph chun cho nng i nh gic.
Nng bn tuyn 28 ngi con gi anh dng lm i
n bhh hu cn, v xin nh vua cp cho 4 o qun,
gm 1.500 ngi ri ko qun, tin thng vo so huyt
gic, 3ao vy c hai n ca inh Hong T X. Ch
mt trn tn cng, nng bt sng inh Hong, h
lnh em chm u th uy. Tn qun gic u b bt
sng l. Sau khi khi hon, nng xin vua cho v thm
qu rii. Khi xa gi gn n a phn T X, dn lng
ko r lm l cho mng, v xin c tin rung cng
in m hng ha. Cung Phi khng nghe m ni:
Bn in thin h, u u cng l dn vua, t vua.
Dn lng c ngha nh vy, ta cm n. Nhng ta mun
ly kiu t gic ng khi trc lm rung hng ha
li truyn mun i sau. Ri Phi v cung.
127

Chuyn y, Nguyn Phi li v thm qu nh,
thuyn qua sng Nh, ri vo x Tn Chu, tri bng
ni trn cung phong t ngt, nn thuyn b m.
Sau mt lt th y sng ni ba ting st, nc gin
ra, t sa n ln thnh mt ngi m cao. c tin,
nh vua v cng thng tic, thn hnh n ch
Nguyn Phi ha, lm l cu siu cho Phi. Dn t bt
u th gi my ni ln cun cun, mt pht li tan
ngay. Nh vua tin rng nng hin linh. Bn truyn
dn x Dng Phc dng cung miu th Nguyn Phi
p Thang Mc. Ngoi ra, T X, Dng Ha u
c chun y l ni ph th. Hng nm, k l chnh
vo ngy sinh, ngy ha ca Nguyn Phi. Ngoi ra cn
c 25 ni khc u dng n th.
i L Trang Tng khi ngha tiu tr h Mc, mt
hm, Thi u Nguyn Kim tin qun qua n, bng thy
mt i chim trng t trong n bay ra, ln trc xe
Thi u ri li bay vo n. Thi y cho l thn hin
linh, bn vo n mt o. Bng tri t ti sm, gi
ma ko n d di, trong n c ting chung trng
rung ln. Cc l c trong qun bay php phi hng c
v pha Ty Bc. Mt lc sau, tri li quang ng, sng
sa. Thi y l t, ri tin qun ln a phn x Thng
Phn, thuc o Sn Ty. Chuyn y thng to, qun nh
Mc b thua to, chy tan tc ht c.
i nh L phong gia Nguyn Phi l Thc Th
Doan T Chiu Nhn Hong Trinh Tit H Quc An
dn cng cha.
128
CUNG PHI NGC NNG
r 7ng truyn
v thi Tin L Nam ,

trang Bo i, ph Thng Thin (nay l Thiu Ha),
Chu i (Thanh Ha) c gia nh h Nguyn, hy l
(tc Nguyn ). Vn dng di trm anh th phit.
ng c ba anh em, ng l th hai. Trong lng tin c
ng i lnh, qua mt nm nhp ng, v ngh ca ng
ni bt, kho hch c trng c v chc, nh vua bn
phong cho gi chc in binh Hi Dng. Lc ny ng
mi 20 tui. Nguyn vn l con ngi trung thnh,
phong hn ngi. i vi thy, vi bn, ng lun c
lng thnh thc, cho nn u c mi ngi yu mn
khm phc. Ring vic lp gia nh hi chm, ng
cha kn c ngi hp vi mnh. Hi y Gip
ng, thuc vng Trang ng X, huyn ng Ho,
ph Thng Hng, c mt ngi tn l ng H, sinh
h c mt c con gi tn l Chu Nng, tnh nt
hin ha, dung nhan xinh p, sng sa. Nhn khi c
vic quan i qua p ny, gp nng ng rt a, bn lm
l n hi. ng b h ng bng lng g con gi cho
129

ng. Nguyn lm l ci, n du v doanh tri. T
, duyn hi long phng. Song ba, bn nm tri
m tin mng cha thy. Ong ngm suy ngh: Ham
mi vic quan khng phi v tham li lc, nu khng
tham li lc th eo ng chc v lm g? Mun mu
cu a v vi triu nh, tt nhin phi mu cu li
nhun, mu cu li th phc c mi ngy mt
gim. Cng danh n th l ri. Nay tu thn gi
c mi l quan trng nht". V th, ng dng biu co
bnh xin v, c nh vua ph chun. ng v qu
ngoi thn ng Trang, ng X, xy dng nh
ca in vin, ng vn l ngi tin qu thn, bn xy
mt ci i th Hong thn Hu th, sm ti thp
hng cu khn. Ngoi ra, ng cn b gia ti ra cp
pht cho ngi gi yu, hoc ai c kh khn, nguy cp
ng u ht sc gip . Lc no ng cng chuyn tm
n iu nhn hu, phc c. Mt hm, ng v qu
ngoi i Chu, bng gp mt ng c u tc bc ph,
tay chng gy trc, theo sau c tn tiu ng cm
chic ti ng la bn, ng ngm di ni Vn i,
xem th t, khi thy ng i ti th ni: Huyt ny do
tri , ch ngi c phc mi c th xng c. Ta
thy ng l con ngi phc hu, ta mun cho ngi t
qu ny..., ng bn nhn mnh, t v knh cn tha:
C thng m ht lng gip cho th ti trng n c
ca c. ng c nhn ng ri ci m ngm my cu
th rng:
130
hong hu, hong phi Thng Long - H Ni
a (lo thin dinh, c do nhn

Tich thin chi >ia tt hin thn
Hu do thin, tliin t phc
Nu mi tc n, phng hong chm
Dch ngha:
t do trri nh, c do ngi

Nh tch diu lnh th hin dt
C do vi tri, trri cho phc
(t ny) c nt my ngi lm n tin tht l kiu
dt phng hong.
C gi ngm th xong, ly gy ch vo chn ni v
dn ng vo, ch coi kiu t hoa sen ha chim
phng hong (lin hoa ha phng). Ch huyt kt
l mt ch t lm xung, ng trc c hai ci g nh
my ngi lm n tin, bn t, bn hu c c, c kim
nh kiu ng hu bn cnh, ng gi ch gy vo ch
t lm xung m t hng l ta inh hng qu
(ng lng v pha Nam, trng v pha Bc). Ong lin
ci u lnh mnh, ng gi vt bin mt. Ong sng st
s hi, ri li rt mng, bit y l thn nhn hin
linh bo cho, bn chy v nh loan bo cho anh em
bit. Mi ngi u nht tr em m cha tng vo .
Sau khi lm c ng 100 ngy th b ng Th bng
chim bao thy c ln cung Qung Hn, b mt
cnh qu , ri li hi mt bng sen. Khi git mnh
tnh dy b mi bit l chim bao. Sau t lu b c
131

mang. n ngy 10 thng 10 nm At Mo, b sinh
c mt b trai, din mo khi ng, trn cao, cm n,
mt en ly, sng nh sao. Cu b va y tui ni
c iu, cao to, kho mnh lm. Nm sau, b li
sinh h mt b gi vo ngy 17 thng 7 nm inh T.
B trng hng ho, mi nh son, mt phng, my
ngi, khc hn ngi th gian. Cu b c t tn
l Chiu (ngha l sng t). Cn b gi xinh p ny
t tn l Ngc Nng. Ngy qua, thng li, Chiu
ln chn tui, biu l l mt con ngi chnh kh anh
hng, cng trc, m rt thng minh, vt hn mi
ngi. Cha m cho Chiu n hc di trng ca
Trn Tin Sinh, c ba nm m vn chng, v ngh
u tinh thng thnh tho. Ngc Nng 8 tui cng
c cho i hc cng trng vi anh. Ch ba nm
tinh thng vn t, th ph vn chng chng km
phn li lc, nng cn c hc hi n cng n tc,
iu g cng xut sc. Ngc Nng cng ln cng l v
kiu dim, n ci ti nh hoa n, mt sng ta
trng thu, hnh dung yu iu, ai ny u ngng m.
Hi y, L Nam bng h, Triu Quang Phc
ln thay, cm qun nh gic. Chiu lc ny 23
tui, c ti thao lc, sc mnh hn i, nhn dn c
vng u qu phc, bn cng nhau tp hp thnh mt
i qun hng mnh, thng trng pht k ph ho
h hip dn lnh nn c coi nh mt trang hip
khch, ho hn, v c dn rt qu phc, coi Chiu l
132

bc n nhn. Mt hm, Triu Quang Phc chim bao
thy mt ngi con trai v mt ngi con gi mt mi
khi ng, k v bc vo, n trc mt Vng thi l.
Quang Phc Vng hi: Hai thiu nin anh hng,
chng hay t u ti y? C vic g hy ni cho ta
r? - Hai ngi tha rng: Bn thn l hai anh em
rut, l thn tin ging th. Anh em thn n y bi
yt nh vua, ri xng tn l Chiu v Ngc Nng.
Vng cht git mnh tnh dy, cho l chim bao tt
lnh. Sng hm sau, on qun ca Vng tin n
gn a gii ng X, nam, ph, lo u ua nhau ra
n rc qun ca Vng. Triu Vng ng trn xe
cht trng thy Ngc Nng sao m ging c gi trong
gic mng hi m th. Vng khng tin l mnh tnh
hay m na. Bn truyn gi n trc xe hi rng:
Nng l con ci nh ai? Tn l g? Nng p: Thip
l Ngc Nng. Ngi vn qu i Chu, cn ng
X l qu m. Vng li hi: Th nng c anh em no
khng? - Tha thip cn c ngi anh rut, tn l
Chiu. Triu Vng thy k l, sao li ng vi gic
m m qua, bn h lnh ng qun li thn ng,
trang ng X, v ra lnh gi Chiu n. Chiu n
bi yt, Vng thy trang mo khi ng k v v v
p siu phm ca hai anh em Chiu sao m ging
trong gic m n th, bn th hi v hc vn, ti
nng v ngh, th thy ng i lu lot, t ra vn v
ton ti, nn rt hi lng, cho mi b" m Chiu cng
133

cc ph lo n, ban cho b* m Chiu 100 lng vng,
thng cho dn bn x ng X 1000 quan tin, ri
phn: Chng Chiu v Ngc Nng s l v thn ca
thn dn sau ny, nay trm nh giao cho lm ngi
gi nhim v th cng Chiu Cng. Ri Vng lm l
thnh hn vi Ngc Nng. Sau cng, triu c Chiu
v kinh thnh, phong lm Thy L tng qun, lp
Ngc Nng lm cung phi th t. Phong tc l Xun
Hoa cng cha. T , vua ti tm ng hp, v
chng nng thm tnh duyn.
Nm sau, hai anh em xin vua v bi yt t ng,
c vua ph chun, ban cho tin, vng, la l, v cho
dng xe loan, c c qut, th n theo hu v tn lng.
Lm l gia tin xong, hai anh em a 10 nn vng
tng dn lng, ri li v thm qu ngoi thn ng
thuc trang ng X, x Hi Dng. Sau , hai anh
em truyn cho dn xy dng mt hnh cung thn
ng, theo kiu t Long hnh, hnh con rng vng
vng m li. Ngoi xa, cnh ng bng phang ni ln 7
ci g cao, nh th 7 ngi sao Bc u chu v hnh
cung. Ni Minh ng l ni h ao t thy, Ngoi
Minh ng l mt di sng chy un vng chu li.
Cng vic xy dng hon tt, h rc b) m v ti
hnh cung . M tic 10 ngy, khao thng xong, h
ly t b m ri v triu. T , ng Chiu lm vic
kinh thnh. Khi qun Lng ko sang xm lc,
Vng lin phong cho ng chc Chiu Tho Thi y
134

kim sot nguyn su binh lng i tng qun, ng
phng mng tin qun, nh gic Lng mt trn,
qun Lng tan tc. Chin thng v triu, ng c
Vit Vng phong l Khng Trit qun cng. Ngc
Nng cng c phong Th ni Cung tn Xun Hoa
cng cha. Ngc Nng kt duyn vi Vit Vng
mi nm m chng sinh n ln no, nng bn xin
nh vua cho mnh xut gia, tu hnh vui th thanh
nhn dit dc.
D khng mun, cui cng Vit Vng nh phi
cho nng c nh . Vua ban vng ngc, ri cho xe
loan h tng nng v qu, Ngc Nng v lm l gia
tin, ly cho b m ri nng ln cha th pht, chnh
thc tu hnh, sau thnh bc s trng. Triu Vit
Vng truyn t tn hiu cho phi l Diu Phng, t
l Php Tun, li cp cho xe, m dng.
Sau ny, n th thn ng, trang ng X,
thuc Hi Dng th hai v phc thn Nguyn Chiu
v Ngc phi t nng. n ni ting linh thing, cho
ti by gi.
135
36 hong hu, hong ph Thng Long - H Ni
CUNG PHI
NGUYN TH BCH CHU
Fguyn Th Bch Chu l cung phi ca Trn

Du Tng, cn gi l Nguyn C Bch Chu, qu x
Bo Lc, huyn Hi Hu, tnh Nam nh. Cha l mt
v quan i Trn, m h Phm. B m mi n nm
40 tui mi sinh c Bch Chu. C gi ln ln xinh
p, thng minh, chm hc t nh, nng thng tho
vn chng th ph, nn c tuyn vo cung. Vua
Trn Du Tng rt yu qu, phong cho l Qu phi.
Mt hm, vo tit Trung thu, vua nhn nh trng
lp long, gc ta n treo, lin ra mt v v bo
mi ngi th lm tip:
Thu Hin ha cc qu i ngn ng, nguyt trung
an q u (tri thu gc ta treo n bc, qu trong
trng).
Cc quan theo hu vua cn lng tng cha kp
lm, th Bch Chu ti ci xin c tip v hai ca
cu :
136

Xun sc trang i khai bo knh, thy ph
dung (Sc xun i trang m gng bu, ph dung
y nc).
Du Tng ht li khen ngi, ban cho nng mt i
Ngc long Kim Nh (hoa tai vng nm ngc, chm
hnh rng leo) v t t tn hiu cho Bch Chu l
Ph Dung qu phi.
By gi, tnh hnh chnh s trong nc nt.
Nng thy triu chnh suy yu, bn vit bi K minh
thp sch dng ln vua, Du Tng c ly lm thch
lm, ngi p vo ci phch ni: Khng ng mt
ngi n b li thng tu n th, tht l mt t phi
trong cung ca trm!.
Mc d khen bi vn sch ca Bch Chu vi 10
iu khuyn sa i chnh s cng c" triu chnh
v t nc, nhng nh vua khng chu ch sa i
theo K minh thp sch ca b. Hn th na, ln
ngi mi c 4 nm, Du Tng li mun em qun i
nh Chim Thnh. Triu nh can ngn vua cng
khng nghe. Bch Chu lo lng thy vua khng chu
nghe li ni thng, bn lm mt bi biu dng ln. Ni
dung nh sau:
Thip trm ngh r Him Don ngang tng qu
lm, t trc quen thn, r Hung N Kit hit gm
gh, n nay cng t, v cp bc l ci thi thng
ca man di, m dng binh khng phi bn tm ca
Vng gi. Nh xu kia Chim Thnh, m ni hi
137

o. Nm xa ko qun vo Nh Thy, nhm thy
nc ta bt ha. Khi y ting trng ng ngoi bin,
ch v lng dn cha yn. Cho nn chng dm tung
on rui nhng ma ngoi bi c, c khc no gi
cng b nga ngn bnh xe. Nhng thnh nhn rng
lng bao dung, khng thm cng ch d so snh. Vic
tr o trc gc, sau ngn. Xin ngh binh cho dn
chng yn hn, tr ci rn nn dng ci mm, phc r
xa ct ly c vua i Nghiu (Thun) ch ma nhc
m 7 tun (70 ngy) gic Hu Miu n hng. Vua
nh H (V) ch gy n, chn 1 thng r H qui
phc. l thng sch. Xin xt on cho minh.
Bi biu dng ln khng c vua nghe. Nng
bun ru ni: Ngha l vua ti, n l v chng,
khng gii can ngn gi nn bnh tr, li khng bit
kho li ngn lng hiu chin, tht l sng tha
trong ci tri t!. T , nng n ng khng yn, b
c trang im. n lc Trn Du Tng duyt binh
chinh pht Chim Thnh, Bch Chu ni xin i theo
trong qun i, c chun y.
Qun i n ca bin K Hoa (K Anh) thuc
Ngh Tnh, bng bin ni gi to, sng ln, thn bin
hin ln, i nh vua g cho mt nng cung phi lm
v, th sng s yn, gi s lng v s ph h nh vua.
Vua Trn Du Tng cha bit tnh sao, nng lin n
gp nh vua, xin chu hy sinh cho thn bin, v
khuyn vua: Sau khi thip cht, xin b h sa vn,
138

ngh v, tm dng ngi hin, lm iu nhn ngha,
ngh chc lu di cho nh nc.... Ni xong, b nhy
xung bin. Bin li yn, sng li lng. Nh vua cho
qun tin su vo ng Y Mang, t Chim, khng
ng b trng mu gian ca gic B Ma, mt tng ca
Ch Bng Nga, ton qun tan r, vua cht. l nm
inh T (1377), ma xun, thng ging, ngy 23.
Nguyn Th Bch Chu l mt tm gng anh
dng cao c, b hin nhin l mt lit n. Ci cht ca
b l mt s hy sinh cao c, mt ci cht p v lng
trung vi nc, vi vua. Tri qua nhiu triu i
phong kin, b vn c nhiu sc phong, c tn l
Ch Thng phu nhn, nhn dn tn b l Loan Nng
Thnh Mu. Nm 1991, B Vn ha Thng tin ra
quyt nh cng nhn v xp hng n th b Bch
Chu l di tch lch s v cn gi b l Mu K Anh.
n th b hin ti x K Ninh, huyn K Anh,
pha ng Nam tnh H Tnh.
139
PHAM HU PHI
l/u phi Phm Th Nghiu l v l vua Thi

T nh L (L Li). By gi cuc khi ngha mi bt
u. Th ca ngha qun lc cn non yu, ngha
qun lun b qun Minh bao vy, phi rt chy v Ch
Linh v cc ni, nhiu ln b chim mt cn c.
Trong mt ln ngha qun rt lui, Hu phi chm
chn nn b ni quan nh Minh l M K bt c.
Hu phi m thm nhn nhc sng trong tri gic. i
khi, b c quyn sinh bo ton ch tit, nhng
mi ln nh t kt liu i mnh, th hnh nh con
trai b li hin ln, i mt trn en ly ca con trai
nh ang nhn b van xin, cu khn m sng m che
ch cho con!. Th l ngh t vn li tiu tan, b
chua xt ngh khng bit hin nay con ra sao? C ai lo
liu chm sc n khng? Con nng cn b di qu! N
cn ta, ta khng th cht c. Tim b nhi au khi
ngh ti hong hu Ngc Trn. Hong hu dm v s
nghip ca Thi T, hy sinh, giao con trai mi ba tui
140

cho th n chm sc. B cht cho s nghip ln lao ca
t nc, m Thi T ang theo ui. Mai sau, nghip
ln m thnh th con trai ca Ngc Trn s n nghip
cha, ln ngi thin t. Cn con trai ta, nu ta cht, th
s ra sao? Liu n c qua khi c cn binh la ny
khng, c yn thn n ngy Thi T thnh cng
khng? M ngay c ti lc chc g con nng c
c mt v tr xng ng...! Ht m ny sang m
khc, Hu Phi trn tr nh, lo cho con. Nng khng
cn can m t vn na.
Hm nay, M K cng cc tng lnh mun thuyt
phc Thi T ngng chin, nn cho qun lnh gii
nng ti chn ni Ch Linh, th b v vi ngha qun.
Hu phi sp c gp Thi T v con trai, b lo lng,
s hi giy pht gp li vua L v cng hi hp mong
chng thy li con trai yu qu. B cn ang lng tng
di chn ni th bng my ngha binh xut hin. H
lng l dn b theo con ng mn i su vo ni.
T ngy Hu phi b qun Minh bt gi, tin tc v
b vn thng xuyn c thng bo ln Thi T v
qun trung. Bi vy, Thi T cho i n phi v
doanh tri. Va thy Thi T, Hu phi xp xung, m
ly chn ngi m nc n:
Thn thip tht c ti, b sa vo by gic,
khin b h phi lo lng. Thn thip mong b h tha
ti. Trong nhng ngy b giam tri gic, lc no thn
thip cng ngh ti b h, ngh ti a con trai b bng
141

ca thip.... B khn ngoan nhc tnh m con ca
mnh khin Thi T mi lng, qun nhng iu h
trng qua ca b trong thi gian b gic giam gi.
Qu nhin, Thi T kh cau my, ri xua tay:
- Thi nng hy v ngh i, ng qu xc ng
nh th.
Hu phi ly t ri lui ra. Thi T ngi im lng,
cm gic thng hi v bc bi ang ln ln trong lng
ngi. Ngi so snh hong hu Ngc Trn vi Hu phi Ngc Trn c th b con, v ta mu vic ln. Cn Hu
phi li v con ta m sng quay v. Nh vua suy
ngh nhiu lm!
Nhng t y, thi ca vua vi Hu phi
khc trc, nng khng c ngi vi n na. Hu
phi b tht sng. Nng hiu iu lm, nhng
cng ch bit nhn ni, cam chu v on hn.
Khi Thi T bng h, vua Thi Tng ln ni
ngi. Hu phi c lnh ri khi triu v Lam Kinh
coi gi Vnh Lng ( l lng vua Thi T). Hu phi
on hn lm, khng km c, b tht ra nhng
li on trch:
- Ngc Trn lm v v thn, cng l tht tit vi b
h. Ta chng may sa vo tay gic, v th c khc g
Ngc Trn. Th m con b ta c ln ngi thin t,
cn thn ta b y i y. B h i, sao b h
khng cn, n i x vi thn thip nh vy?
142

Li trch gin ca Hu phi n tai Thi Tng.
Nh vua tc gin, trnh ting lm iu c vi k
mu, Thnh Tng cho nh thn lun, cc quan u
cho rng Hu Phi tht tit, li dm bung li xng
by, ti ng cht.
Th l nm i Bo th hai (1441), Hu phi
Phm Th Nghiu b bc phi t t. Trc khi cht,
theo d lun ni, b c li nguyn, nu c kip sau,
b xin lm mt ngi n b bnh dn, trong lu
c, sng ngho kh, nhng c vui v bn nhng
a con yu ca mnh.
143
NGUYN KNH PHI
Lnh Phi h Nguyn, ngi x B t Cng,

huyn Li Dng, cha l c Ngh gi chc c
Thim s, c bn v Thn v. M h Nguyn l
ngi x i Trung, huyn Hong Ha, l con gi
quan chuyn vn s Nguyn Nhn M qu c. B
b m ci cha t thu nh, c quan Thi Bo Gin
cung hu L Hin nui lm con, nhn , b nhp tch
lng Lam Sn. B c tuyn vo cung t thng 7
nm Quang Thun th nht (1460). Ngy Mu T, 15
thng 9, b c phong l Lit Vinh. Thng 9 nm th
t (1463) sinh ra hong n th ba l cng cha Thy
Ha, hiu l Minh Knh. Ngy Mu Tut thng 12
nm th 5 (1464) b c thng l Tip D. Ngy Tn
Mi, thng 7 nm th 7 (1466), thng l Sung dung,
c 0 cung Xun Trng. Ngy Mu Ng, thng 11
nm Hng c th 2, c nh vua sai nui hong t
th 8, tn l To lm con mnh. Thng 7, nm th 3
(1472), b c thng l Tu Dung, cung Th Am.
144

Ngy Bnh Tut, thng 6 nhun nm th 5, b sinh ra
Hong n th 11. Ngy inh T, thng 10 nm th 8
(1477), b c tin phong lm Knh phi. Ngy Nhm
Dn, thng 3, nm th 16 (1495), b mt v bnh, th
41 tui, qun qu ngoi l x Phc Lm. Vua y cho
ng c Ngh ch tr tang l, vua c bit ban cho su
vn ng tin, nh vua rt thng tic. Ngy Mu
Thn vua sai quan Trung S l Hong Lc D T. Li
vn i khi ni: Ngi t tui tr, c n vo
cung, c hnh dung nghi thc khng ng thn. Tri
ban cho hnh phc xanh ti, thi li thm v sao
ngi sng. hn nghip tr bnh gc t gia, ng
lc ta ang phu ha. C sao li th yu, gn lin cng
s mnh, vi vng ngi ln tin!....
Thng 5, vua li sai quan Trung S D T em
v mai tng x Tam L, huyn Li Dng. B l
ngi khim tn, du dng, vui bun khng l ra nt
mt, ni nng nh nhng, thn thit. Mi khi vo hu,
c nh vua sai khin th ht lng yu knh. Thnh
thong, khi nh vua b se mnh, b hu h rt n cn
chu o, sm hm khng lc no tr ni, khp trong
ni, khng ai hn c. B li ham c sch, thng
hiu i ngha, n mc ch dng n gin, m bc,
khng trang im xa hoa. Ngi ng thi khen l
hin c.
145
PHI DNG THI B
rong chn cung nh, khng ai l khng bit

Phi Dng Th B c vua L Thi Tng sng i
nht, nh t b vo ngi hong hu. Hm nay,
nh vua rt bn chn, lo lng khi bit tin Dng Th
sp mn nguyt khai hoa. Bi vy, khi Dng Th sinh
hong nam, my cung n vi ti bo tin mng ngay
cho nh vua bit. Thi Tng cho bui chu tan sm v
vi vng ti ni Dng Th .
Va thy Thi Tng bc vo, Dng Th nhm
dy. Nh vua vi xua tay ra hiu cho nng c nm
yn, Thi Tng vui v ngm nng v ngh: Nng tht
p, so vi cc cung tn m n ca ta, chng k no
bn gt nng c. Hn th na, nng cn sinh cho ta
mt hong nam. Nh vua sung sng, nm tay Dng
Th, kh ni:
i khanh hy nm ngh cho li sc. Ta s sai
qun hu em cc th b dng n cho nng. By gi
ta phi xem mt hong t mt cht.
146
Mt th n thn trng, nng niu b hong t ra

cho nh vua ngm, ngi V U I v bo: Hong t sau ny
s ni c nghip ta.
Nh vua t tn cho b l Hong t Nghi Dn v
quyt nh chn lm Thi t. Dng Th mng lm v
rt hnh din. Th l t nay khng cn ai dm ganh
ua vi nng na. a v nng, d khng ngi hong
hu, nhng thnh thng yu chiu nng rt mc.
Con nng ln ngi, ngy y nng s l mu nghi thin
h, th ngi hong hu cn c ngha g? Th l nng
tin rng nh vua cng phi yu qu, chiu chung
m con nng hn na. Bao nhiu ln nng th nhng
nho i hi, yu sch... Thi Tng bao gi cng chiu
nng. Dn dn, Dng Th B tin rng s" mnh nng
nh vy, mi ngi phi qu di chn nng. Trc
kia, mi khi gp hong hu nng u phi ci ly, nay
nng l i, vi cc cung tn khc nng t thi h c.
Th l ln sng ngm phn i nng ngy mt ln.
Mt bui, Thi Tng b nng t thi h hng.
Nh vua bc bi ra v. Cn Dng Th li chc mm:
Ln sau nh vua s phi chiu ly nng hn, v c th
ngy mt lng lon hn vi vua.
Nm c c hi, nh vua ang bc dc, Nguyn
hong hu cng mt s phi tn ko ti trc nh vua,
khc lc, k ti Dng Th khng gi nn np, nghi
thc cung nh, khinh thng hong hu v cn r...
147
Thm tm nh vua vn cn yu thng Dng

Th, nhng cng mun nng bt tnh cao ngo i, nn
khot tay ni:
- Trm s xung chiu ging Dng Th xung lm
Chiu Nghi, nng tu tm, sa tnh.
Mi ngi ty chay Dng Th. Lng cm tc v
kiu ngo bng ln, Dng Th ni nng cn r hn,
khin Thi Tng tc gin phn:
- Dng Th l mt k lng lon, con th ra
cha chc l ngi kh. Sau xuYig chiu ging
Dng Th lm dn thng, Thi t Nghi Dn phi
ging l Lng Sn Vng. Nm 1441, con ca Hong
hu h Nguyn l Bang C c lp lm Hong thi
t, k v ngi vua.
148
CUNG PHI NGC LIU
(B cha Ma)
i triu vua L Thn Tng, khong u th

k 17, lng ng Sng, huyn Tng Thin (Sn Ty
c), c mt ngi ph n thng minh v c sc p hn
ngi, tn l Ngc Thi (cn c tn l Ngc Liu), h
Nguyn. Ting n v sc p ca Ngc Liu khin
cha mn yu, tuyn lm Cung phi.
Cung phi Ngc Liu khng thch cnh vng son,
ch quyn luyn vi lng qu, nn thnh thong li
xin cha v thm chn c. Qu ca b c ngh trng
ma, nn b ra sc khuyn khch dn chng pht
trin ngh ny, v by gi kinh thnh Thng Long,
ma l mt mt hng a chung, ngh lm ng,
mt v bnh ko u trng ch vo ma c. C iu,
Ngc Liu v vy c xa ph cha lun. M cha
Trnh Trng th qu yu, nh b, nn kiu xe
thng xuyn v lng ng Sng gp b cho
c. Vic i v ca cc Cha gy ra nhiu phin
phc cho qun s v dn chng.
149

Mt hm, Cung phi Ngc Liu li xin cha cho v
thm nh t hm. Trong lng chng mun, nhng li
s Ngc Liu bun, cha nh chiu nng. Cha
ngh chng hiu ci lng qu ng Sng c g cun
ht m nng c xin ta cho v thm lun nh th? Li
nh nng i vi hm, ri v n nng vy.
Hm sau, cha ly c i kinh l vng Sn Ty,
n Ngc Liu cng v. Cng ngy hm y, quan tham
tng Nguyn Duy Thi cng v thm qu Yn Lng.
Nghe tin xa gi sp v qua y, l trng, quan li s
ti rm rp chy lo n cha. Tham tng h Nguyn
lc u. Ln ny, cha li ly c v n Cung phi
Ngc Liu y. Khng l v mt Cung phi m cho
bao nhiu ngi chy vy ngc xui, qun lnh mt
mi, tn km nh vy. Nay ta phi liu mng khuyn
can, du c b cht u cng cam chu vy. ng bn
cng gia tng, th h thn tn, i tt ra n cha
u sng. Xung nga n cha, ng la li:
Khi cha thng, hin nay t nc thanh
bnh, bn phng yn n c, t nhin huy ng binh
s i th ny, tht v tnh gy ra kinh ng. Xin
cha thng ng v mt Cung phi, m lm nhc
mt ba qun.
Cha ngng ngng cha bit ni sao. Quan tham
tng ng mi thuyn ra lnh: Cc thuyn quay v
kinh ngay, thuyn no tin ln s theo qun php
tr ti. Mt hon quan vi sang thuyn ca cha xin
150

lnh. Cha khot tay. Hn hiu , vi lnh cho cc
thuyn quay mi, tr v kinh .
Sau , quan tham tng v ngay lng ng Sng,
ng mun bit r hn v Cung phi Ngc Liu. Dn
lng dn ngi ti ch Cung phi. Thot thy Cung phi,
Nguyn Duy Thi cht hiu v sao cha Trnh Trng li
say m ngi n b ny vy. Lc y Ngc Liu ang
ng gia rung la, n mc gin d nh mt thn n.
Sui tc en mt ng , bung di trn tm lng ong
thon th. Khun mt tri xoan, da trng ng hng
di nh nng chiu, nhn nghing tht duyn dng,
mt v p mc mc, dn d, tht ng yu.
Quan tham tng li gn, vi cho v ni: By ti
xin knh cho qu phi. Ngc Liu ngng ln, khun
mt kiu m ca nng lm tm m hi, i mt en
trn thm thm, nhn ng, hi bi ri.
- Chng hay quan tham tng c vic g cn?
- Bm, xin mn php mi Cung phi v cung. Va
ri xa gi cha thng nh v y, nhng thn

cn li. Nu Cung phi c li, cha thng s lo lng,
b b vic nc, hoc iu ng qun lnh, qun hu,
khin t nhin khng gic gi, m gy ra kinh ng
qun dn.
- Ta thc khng phi, khin quan tham tng vt
v. Nhng v ta sinh trng y, ta yu cy ma v
hng v ca l mt. Ta mun s c nhiu ma, ngh
151

lm mt c pht trin. Ta cng nh sm v cung,
xin cha thng gia n, khoan sc cho dn, lng
ny pht trin ngh trng ma.
Nghe Cung phi ni, thn yn tm, xin mau
tr v cung. Thn xin co lui.
T y, nh s khuyn khch, sn sc ca b,
ngh trng ma ht Sn Ty ngy cng pht trin. Ai
cng gi b l b cha Ma. Dn Sn Ty xem
Ngc Liu nh mt v thn, th b lm t s ngh ny.
V king tn hy nn thng gi l B Cha Ma.
152
PHM MINH PHI
rl n h phi h Phm, l chu ca quan tng

hm c ng tri tn l Thnh, v l con ca quan
tng c Khang V v b Phm Vn Liu. B c
tuyn vo cung ngy Mu Ng, thng 7, nm Quang
Thun th 2 (1461). Thng 9, ngy inh Mi, c
phong lm Tip D. Ngy Nhm Dn, thng 7 nm
th 4 (1463) b sinh ra cng cha tn l Onh Ngc.
Ngy Nhm T, thng 11 b c phong l Uyn
Dung, thng 7 nm th 6 (1465), thng l Tu Vin.
Ngy mng 1 thng 9 nm th 7 (1466), sinh ra Tng
Vng tn l Tng. Ngy K Mo, thng 7, nm Hng
c th nht (1470) sinh ra Lan Minh cng cha, tn
l Lan Khu. Ngy Qu Su thng 6, nm th 2 (1471)
thng l Chiu Vin, ngy Bnh Dn, thng 11 nm
th 8 (1477), tin phong ln l Minh Phi, Cung Thy
c. Nm th 28 (1497) vua Thnh Tng mt. Nm
Cnh Thng th nht, v b l Cung phi ca triu
trc, nn phng s cung Thin An, khng bao lu
153

th b bnh. Ngy Gip Ng, thng 9 b mt, th 50
tui. c vua ban s tin an i l 2,7 vn v sai quan
D T mang v an tng cnh ng Linh Ha, thuc
Lng Giang.
154
VU THAI PHI
sa o ca Trnh Giang
Trnh Giang l con ca cha Trnh Cng v V

Thi Phi. Khi cn b c phong l Th t, ln ln
c nhiu biu hin km nhn cch. Nguyn Cng
Hng tu by vi Trnh Cng, Trnh Cng cn

ang suy ngh th t ngt mt.
Nm 1729, Trnh Giang ln ni ngi cha,
khng i tip con ng ca cha, tri li chi bi sa
o, lm cho tnh hnh t nc ngy cng ti t.
Li vu cho (vua) L Duy Phng t tnh vi cung
phi tin , ging vua lm Ha c Cng, bt tht
c cht (1735). Ri Trnh Giang b st nh gn
cht, rt s hi sm st. Bn hon quan Hong Cng
Ph dng k o t, lm cung Thng Tr di
hm . Trnh Giang cn thng dm vi v l ca
b l K vin phi ng Th. B m Giang l V Thi
Phi bt ng Th phi t t.
Cung Thng Tr x Hong Mai, huyn Thanh
Tr. Trnh Giang sau ny l trong , cc quan triu
thn c vic phi xung hm tu by. Hon quan tha
155

h lng on, x hi cng thi nt, ri ren. Khi ngha
ca nhn dn n ra khp ni.
Cuc vn ng o chnh ca V Thi Phi
V Thi Phi l v ca Trnh Cng, ra Trnh

Giang v Trnh Doanh. Thy tnh hnh Trnh Giang qu
b tha, m vic nc th b bi khi ngha n ra
khp ni nh L Duy Mt Thanh Ho, Nguyn Tuyn,
Nguyn C Ninh X..v..v... Nn b quyt nh phi lt
Trnh Giang, cho Trnh Doanh ln thay th.
Thi Phi cho hp qun thn, triu tp Nguyn Qu
Cnh giao nhim v y. Nguyn Qu Cnh bn bc
vi cc ng Nguyn Cng Thi, Trnh i, V Tt
Thn, Nguyn nh Hon, tt c cng nht tr ch
trng ny.
H b mt sang xin ch d ca nh vua, ri tp
hp nhau ti ph ng, tn Trnh Doanh ln ngi
cha. Bn hon quan v Hong Cng Ph em binh
lnh n, nh can thip, u b tiu dit.
Trnh Doanh ln ngi, xp cho Trnh Giang lm
Thi Thng vng, dng Nguyn Qu Cnh v
Nguyn Cng Thi lm bi tng.
ng cng b" 15 iu d n nh ti tnh hnh,
khin cho mi ngi trong Kinh, ngoi trn u rt
vui v, an tm. Trnh Doanh cn tin hnh cc vic.
Cho ngi ra cung Thng Tr bt ng ca
Hong Cng Ph ...
156

- Tr li chc tc ca by ti mt nh L nh
Tun, B Phm, nhng ngi b trut ging nh
V Cng Tun, L Trng Th, Huy K.v.v... u
c mi tr li chc v.
- Bi b mi vic xy dng.
Tip l cc ng V Cng T, Nguyn Qu
Cnh, Nguyn Cng Thi u lm tham tng, gip
Trnh Doanh.
Cuc hnh qun k l
Di thi cha Trnh Doanh, c min Bc nc ta

si ng v nhng cuc khi ngha ca nng dn. Lin
tip c cc phong tro Ngn Gi, Minh X, Qun Ho,
Qun He, Hong Cng Tht, L Duy Mt ni ln, lm
cho triu nh hong ht. Thng 11 nm Canh Thn
(1740), Trnh Doanh phi t mnh cm qun tin v
Lc Do (H Nam) nh V nh Dung, lnh t
ca ngha qun Ngn Gi. Tha dp qun lnh tng
t theo Trnh Doanh dn ht v phng Nam, Kinh
thnh Thng Long trng tri. Ngha qun do Nguyn
Tuyn cm u, ang hot ng Thun Thnh (Bc
Ninh) ko thng v B , uy hip Thng Long. Tnh
hnh tht v cng nguy ngp. B V Thi Phi (m
Trnh Doanh) mt mt huy ng tt c v binh, lnh
hu v dn chng ra chn cc ca thnh, mt khc vi
cho ngi ho tc chy v cc trn co cp. S sch
xa ca ngi b. Vo lc khng cn tng t no
157

nh, bn quan vn khng ai c mo mc g, b Thi
Phi t mnh n c bo v Kinh thnh. Nh
th b r rng l mt ngi rt ti gii.
Cc v trn th cc ni, tip tin kinh b uy
hip, u cung cung cho binh v cu. Nhng thc ra,
trn no cng xa v u b vng. Trn Kinh Bc l
ni phi i ph vi phong tro Ninh X, ng v
Kinh b chn. Trn Sn Nam phi phi hp vi
Trnh Doanh chng vi qun Ngn Gi. Ch cn
trn Sn Ty. V trn th y, lc by gi l Vn
nh Dn, vi vng em qun v cu.
Tuy Sn Ty cch Thng Long khng xa lm,
nhng qun Ninh X t Thun Thnh v B , cn
gn hn qun Ty Sn v H Ni n qu na ng.
V vy, vin binh phi thn tc ngy m mi v Kinh
thnh trc c. Vn nh Dn khng cho qun lnh
kp nu n. Ong ra lnh cho mi c lnh mang theo
mt ci ni ln, go ngm sn trong . Hai ngi
gnh chy theo on qun, mt ngi cm b c ln
va i va t di ni, chy ht b ny th thay b
khc. Khi cm chn ti th c c lnh va i va chia
nhau n, ch khng c dng li pht no.
Nh sng kin y, qun Ty Sn kp v n
Thng Long lc tri va ti. Lc y, ngha qun ca
Nguyn Tuyn dn c trn b Bc sng Hng, ang
chun b nhy xung nm trm chic thuyn nan
qua sng. Vn nh Dn vi cho qun bn b ra gi
158

bn sng v bt dn chng cc ph" phng, mi
ngi vc mt cy so, hai u thp hng en cm
vo, ang m ti ko nhau ra lin tip by hng ln
vo m lnh trng ang dn bn sng. Pha bn kia,
qun Ninh X thy m la thp thong, cho l cc
sng ho mai ang mi. H on l triu mh c
i qun cu vin, nn khng dm ham nh, vi
vng rt i. Kinh thnh nh th m c v s.
Vn nh Dn nh c cng ny, nn c phong
tc Qun Cng. ng l thn sinh ca Vn nh c,
cng l mt v tng, lm lu th Thi Nguyn. V
khi phc c trn ny, ui qun Mc ra khi Chu

V Nhai. Hai cha con l ngi x Lc Ph, huyn
Hng Sn, tnh H Tnh. Sch Kin Vn tiu lc ca
L Qu n ghi: Vn nh Dn l ngi u to s
nm 1725.
Nh s gip sc ca Vn nh Dn, kinh thnh
Thng Long c bnh an. Nhng nu khng c s
mu tr quyt on v ti ch huy ca b V Thi Phi,
gia lc kinh thnh Thng Long nguy nan, th khng
bit s th s bi t n th no.
159
KNH PHI NGUYN TH
Z y k m th n ca Chiu Nhn Nguyn Th mt

ru r, au kh, ch ca chng va mt, Chiu Nhn
mt khi nng cn qu tr. Nng vn l con nh ngho,
phi gn cho ph Phng Thin. Khi ph ny mc ti,
m th n nh nng c sung vo lm quan t, hu
h cung Qun Ninh hong hu. Mt ln n vi
hong hu, vua Hin Tng thy nng dng v kiu m,
tht tha, xinh xn, lin em v lm phi. Ri nng
va sinh c mt hong nam, cha kp hng hnh
phc lm m, qua i.
Trong cung, ngi gn gi v thng xt nng nht
l Knh Phi Nguyn Th. Knh Phi cng l ngi phi
gn lm quan t nh Nguyn Th nn c s cm thng
c bit. Knh Phi ngi x Hoa Lng, huyn Thy
Dng, c hu vua Hin Tng lu, khng c con.
Bi vy, khi Chiu Nhn sinh c hong nam, b vui
mng khng km Chiu Nhn. Nhng nng bc phn,
chng c hng phc. Trc khi nhm mt, Chiu
Nhn nm tay Knh Phi trng tri li cu cng: Xin
Knh Phi thng ly a nh sm mt m. Knh Phi
vut mt cho nng m lng au n, thn thc mi.
160

Nghe tin Chiu Nhn mt, Hin Tng n cung
nng, thy Knh Phi au kh, mt hoe, ngi bn
ging ngi qu c. Va thy nh vua nng sp ly:
- Mun tu thnh thng, Chiu Nhn va qua
i. Hong nam c a sang phng bn. Thn
thip mun xin thnh thng gia n.
Vua Hin Tng ngc nhin, ru ru hi:
- Khanh mun ta gia n iu g?
- Mun tu, thn thip c hng n ma mc
ca thnh thng lu, nhng cho n nay, vn
cha c con. Xin thnh thng han cho thip c
quyn nui hong nam, thip lm trn li ha vi
Chiu Nhn trc khi nng qua i.
Hin Tng vui mng: c, t nay khanh s l m
ca hong nam, ta ha s chu cp cho khanh y .
Hin Tng mt nng, nm thim thip trn
ging bnh. Cc quan ng y lo no cng tc trc
bn long sng. Trong khi y, bn ngoi, cc thn
vng ang tranh nhau, mun ln ngi thin t.
Theo di chiu ca Hin Tng, Tc Tng s c ln
ngi. Nhng nhiu cuc vn ng ngm ngm ro
rit ang c tin hnh.
Knh Phi Nguyn Th cng ang theo di cht ch
mi din bin trong triu, ngoi ni. Nng suy ngh
mi, lm th no a c con ca Chiu Nhn
Nguyn Th, cng l con nui ca nng ln ngi. Ti
161

hm y, Knh Phi kn o ti dinh thng th m
Vn L, em vng n biu, v ni:
- Ta c cht l mn biu ng, nu ng gip cho
hong t ca ta ln ngi, ta s khng qun n.
Trong thm tm thng th h m c a
Tc Tng ln ngi, theo ng di ch ca nh vua, ng
kho lo t chi: Thn tuy l quan u triu, nhng
vic ny, u c phi mt mnh thn quyt nh c.
Hn na, b h xung chiu a hong t Tc
Tng ln k v ngi ri.
Bit chuyn, L Uy Mc bc lm. Knh Phi
Nguyn Th an i con:
- Hong nam hy bnh tnh, thua keo ny, ta by
keo khc. Nu s" tri nh cho con ln ngi, m s c
gip con.
Qu nh Knh Phi, Tc Tng m yu, ngi
cha y nm th mt. Knh Phi bn vi ni thn
Nguyn Nh V, la Thi hu ra khi triu, a L
Uy Mc ln ngi.
Ngy y Mc ln ngi, vua rt cm n b. Thng
4 nm oan Khnh th nht (1505), vua lm Tn T
ng Hoa Lng th t tin b v ct nhc nhng
ngi trong h ca b. v sau, vua Tng Dc khi
binh ko vo kinh , cho rng h hng nh b lm
cn, h lnh git sch.
162
THAI PHI NGC HOAN
Hoan vo ni cung chi vi ch l cung

tn ca n Vng (Trnh Doanh), ch ca Ngc Hoan
l ngi c cha Trnh Doanh rt sng i. Nng ni
g n Vng cng nghe theo. Khi Ngc Hoan ti, n
Vng ngi chi cung ca ch nng ri. Theo li
thnh cu ca ch nng, ngi mun xem mt Ngc
Hoan a vo lm thip hu Trnh Sm.
Thy Ngc Hoan xinh p duyn dng, nn n
Vng ng cho nng nhp cung. Tuy nhin, cuc
sng trong cung li bun thm, c qunh. Ngc Hoan
vo cung lu nhng khng c Trnh Sm vi n.
Nng bun b k l vi ch. Ch nng sng lu trong
cung, thu ht s tnh c qunh ca cc m n, cung
tn, nn rt thng cm vi em, ch nng ni:
-
Em hy yn tm, ch s gng nh quan Kh Trung

Hu gip em. trong cung ny, ai c vo gp nh
cha ngy no l u phi nh Kh Trung Hu c. Sau
163

, ch nng em vng t lt cho Kh Trung Hu,
nh ng ngh cch gip Ngc Hoan.
Hm y, cha Trnh Sm cho vi Cung phi Ngc
Khoan, nhng Trung Hu gi nghe lm, a Ngc
Hoan vo. Cha thy Ngc Hoan th gin Kh Trung
Hu lm, nhng khng n Ngc Hoan ra. Sau gi
Kh Trung li mng:
- Sao ngi dm tri lnh, ta bo cho Cung phi
Ngc Khoan ti c m?
- Tu cha, thn ng mun cht, xin cha
thng th li, my hm nay thn c bn khon mi
v Thi phi Ngc Hoan. Hm trc, nng c tm s vi
ch nng bn cung An Vng rng nng nm m
thy mt v thn ban cho mt tm on c v hnh u
rng. Thn hiu l im bo sinh thnh, nn khi
cha thng cho vi Cung phi Ngc Khoan thn li
ngh l Ngc Hoan.
Nt mt Trnh Sm du li, ngi cho Kh Trung
Hu lui.
Nm sau (1763), Thi phi Ngc Hoan sinh hong
t Trnh Tng. Tng cng ln cng p, nhng v cha
khng yu m nn chng thit n con. n tui c
lp ph, cha chn ch mi, c dnh ngi cho Trnh
Cn, con ca Tuyn phi ng Th Hu. Bi vy, Tng
cng mt s quan trong triu bn mu ph lp. H
nh git qun Huy, giam m con ng Th Hu li,
p cc i thn dng Tng ln ngi.
164

Mt tay chn thn tn ca ng Th Hu bit tin,
bn tu ln nh cha. Trnh Sm tc gin, xung
chiu bt Trnh Tng y i xa. Khi cha m nng ri
qua i, Trnh Cn ln ni ngi khi cn nh qu, mi
vic trong ph, Th Hu phi nh qun Huy gip .
Lc , trong kinh thnh c nhiu iu x xo v n
i cu:
Trm quan c mt nh m
cho Huy qun vo r Chnh cung.
Bi ca c khng cnh m bay xa, Trnh Tng
bn chp ly c hi ko qun v ph ni lon. Git qun
Huy v Tuyn Phi. Sau , sai quan Tham tng T
Xuyn Hu thay Trnh Cn lm t khai, xin t xung
lm Vng . Trnh Tng ln ngi.
Sau l ng quang ca Trnh Tng, cc quan ko
nhau ti chc mng Thi phi. Khi h lui, Thi phi
vy my th n ri cng bc ra vn thng uyn.
Ln u tin, k t khi nhp cung n nay, by gi
Thi phi mi cm thy hng sc ca hoa, nng ngm
v thng thc chi non, bic nh, mun mu rc r,
v ngt hng thm ca vn hoa, bo hiu ma xun
mi ang ti.
165
CUNG HONG
NGUYN QU PHI
ax/u phi h Nguyn, ngi x Da Ngu,

huyn Vn Giang, l con gi ca Thng quc cng
Nguyn Thi Trung khi vua ln ngi, ngi a
nng vo cung cng vi con gi L quc cng o i
La lm qu phi, hai ngi u cha c con. Trong
triu c bin, i thn Mc ng Dung chuyn
quyn, tim ngi vua. Khng ch thnh thng,
m c Minh Tng Hong Thi hu u b bt giam
cung Ty Ni. Hai Qu phi cng b ph trut Ty
Cung. Nguyn Qu phi v o qu phi theo vua cc
k gian kh. Khi ng Dung sp sa ct t khng
cho n ung, L quc cng bit c, gi v co bnh,
sai ngi n con gi mnh v. Thng quc cng
Nguyn Thi Trung cng bn gia nhn, co bnh, sai
ngi nh n b v.
Gia lc y, Ty Cung, Qu phi h Nguyn ang
ta song ca, nt mt bun ru, au kh. Nh vua
b Mc ng Dung bt giam. Thm ch, c Hong
166

Thi hu cng khng trnh khi s" phn bi thm y,
h Mc cn ph trut tt c cc phi tn ca Cung
hong. Nhiu ngi tm c thot ra khi ni
cung. Ring nng, nng chng my may c nh .
Ni au v Hong thng b bt giam ln t tt c.
Nng dng dng vi mi chuyn, sn sng n ci
cht. Bng mt ging th tho gi:
- Tha tiu th ...
Nng quay ngot li, lo bc ang nhn nng vi
v y thng cm. Nng mng r, vi hi:
- Lo bc, cha ta th no? C khe khng? i, lm
sao ng li vo c y c ch?
Lo bc khng tr li, chm ch nhn nng y
thng xt. Tiu th vn tr, p, xinh xn nh hi
nh cha nhp cung. Lo c tng rng c phong lm
Qu phi, cuc i nng s hnh phc sung sng lm, ai
ng u, tiu th li c ngy hm nay, lo thng c ch
nh b n xt xa, khng ni c nn li.
- Sao th? Sao lo khng tr li cho ta bit, sc
khe cha ta th no, c chuyn g khng?
- Tha tiu th... Thng quc cng ang bnh
nng, mun gp mt tiu th.
Qu phi im lng mt lt, nng hiu cuc ving
thm ca ngi lo bc trung thnh ny. Cha nng li
mun ly c cu nng, thc bnh nh L quc cng
chng? Nng quay sang du dng hi:
167

- Lo bc i! ng giu ta nh, c phi cha ta vn
khe, phi khng?
Lo bc sng ngi, nhng lng l gt u. Lo
khng th ni di nng, tiu th b nh m lo va
yu thng, va qu trng t xa ti nay.
- Lo v ni gip vi cha ta: Ta chng th ri khi
ni y m i trong khi thnh thng ang vn hn,
b b i th ny. Ta hu vua th sng cht cng vi
vua, ch khng c l g m b v c. Mai kia, nu
chang may, cha ta c trm tui, c anh v em ta, v
li cng cn c lo bn cnh cha ta na. Xin cha ta
hy tha ti bt hiu cho ta.
Bit khng lay chuyn c Qu phi, lo bc nh
tr v ni li vi Thng quc cng nhng li ca nng.
Thng quc cng lin sai ngi hu n n ln
na, vn khng c. Cui cng, cho em vng n,
mt ngi hu b thc b ln, t vo vng, cng v,
bt chp qu phi khng ng .
Qu phi giy gia, go khc thc thm thit, tri
t bng ti sm li, cn ging t ko n m m. v
ti nh, Qu phi vn vt v khc than, khng chu n
ung g, gy mn ho ht m cht. Ai cng thng
cm, xt xa.
168
TUYN PHI
NG TH HU
<3 4 . D Trn Th Vnh sai n t ng Th

Hu bng mt bnh hoa hu m nng cng n t
ny ra tay chm bn, sn sc gy nhum mi mi c,
l bnh hoa hu nm mu, n ni cha ang ngi.
ng Th Hu uyn chuyn tin vo, qu xung dng
bnh hoa. Trnh Sm nhn thy bnh hoa l, nm
mu sc trng, , hng, vng v tm va rc r va
ngo ngt a hng, m li do mt m nhn duyn
dng, mt phng my ngi ang qu trc mt cha,
dng ln. Trnh Sm ngy ngt trc sc p ca nng
Hu v c hoa hu na. T y, cha lun cho gi Hu
vo chu. ng Th kho lo, bit cch un o, lm
va lng cha, nn chng bao lu cha cho Hu vo
lin trong cung vi cha nh v chng, khng phi
ni khc nh cc cung tn, cc phi khc, ch rp mt
rng khi c cha vi ti.
169
____________
36 honghu, hongphiThng Long - H Ni
____________
Cha yu Hu lm, ch th m vic g cng bn

vi Hu. Tnh cm ca cha vi nng khng h
nht phai theo ngy thng, m tri li ngy cng tha
thit, su m, m say. Cha phong nng l Tuyn
phi, ban cho nng bao nhiu l th qu gi v sn sng
chiu theo mi thch ca nng, d nh nht nht,
ng Th Hu rt hay vt v gin hn, ku khc khi
gp chuyn tri . Trnh Sm, con ngi y quyn uy
y, ngy cng chu lp trc ngi con gi xinh p m
qu sc so ny.
Mt hm, thy Trnh Sm dt mt vin ngc d
quang to, rt p ca s gi nc Chn Lp mi cng,
Th Hu lin cm ly xem. Trnh Sm dn:
- Nng nh nh tay, ng lm cho ngc b xy st!
Hu tc gin, cm vin ngc nm mnh xung
t, ri tc ti khc lc:
- Lm g ci vin ngc ny, chng qua vo Qung
Nam, kim gi cha mt ht l cng, sao cha n
trng ca, khinh ngi th!
Nng gin di khc lc ri b i cung khc.
Cha chy theo van xin khng ni. Gin lm, nh
trng pht con ngi kiu rng y, nhng nh li
nh mt, n ci ca nng, bao nhiu nh ca
cha u tiu tan ht. Khng th sng thiu nng
nh phi chiu, ly nng thi- Trnh Sm ngh
vy v sai ngi i mi nng nhng khng c,
170

nng thoi thc khng chu n. Cha nh phi
thn hnh ti d dnh, v ha s chiu mi s thch
ca nng. ng Th Hu mi b qua cho cha. Nng
kh mm ci cha du nng cng v cung, ngi cm
thy mnh hon ton hnh phc.
Trnh Sm st rut, i i, li li, ch tin tc bn
hu cung, bi Tuyn phi ang tr d, khi c tin
nng sinh con trai, cha mng lm, vi vng, hp
tp cng quan hu sang ni cung thm hong t.
Cha ni:
- Ta t tn cho con nng l Cn. l tn gi ca
ta ngy xa.
ng Th Hu v cng mn nguyn, c cha
yu chiu ht mc, nay li sinh hong t. Hu bt u
c mun ginh ngi k v cho con mnh.
By gi, Thi phi Ngc Hoan c con trai l Thi
T Tng. Tng cng ln cng khi ng, sng sa. Khi
Tng n tui lp ph, cc quan nhc th Trnh Sm
im lng. Thm tm ngi rt yu ng Th Hu v
Trnh Cn nn c khc. Bi vy nn ni:
- Thi phi nm m thy thn cho tm on v
u rng. u rng u c phi l rng tht.
Chuyn lp ph Thi t, cc khanh hy khoan ngh
ti, ta tnh .
T , Hu cng ra sc chiu chung, qun qut
Trnh Sm hn. Trnh Tng lo lng, c phn i, to
171

lon. Mt tay chn thn tn ca Hu mch vi nh
cha. Trnh Sm gin lm, bn quyt nh, xung
chiu phong Trnh Cn l Th t, s l ngi k v.
T hm cha Trnh Sm mt nng, xem chng
kh qua, ng Th Hu ngy m tc trc, sn sc,
khng ri na bc. Hu c khng cho cha gp bt
c mt cung phi no. Tuy sc phong cho Trnh Cn
lm Th t, nhng Hu vn lo vo lc ny, cha c th
thay i quyt nh, c khi Thi hu vo thm cha,
Hu cng quanh qun gn y, ch khng chu lui ra
ngoi. Khin my ln Thi hu ngp ngng mun hi
li con, ri cng nh thi.
Bnh ca Trnh Sm ngy cng trm trng, trc
pht lm chung ca cha, Hu qu xung bn cha
khc m rng:
- Thip nh cha thng qu thng, nn c nhiu
k th ght, ri mai y, khng bit m con thip s
gi thn vo u! Cha ni:
- Th t chnh thc ln ngi ng Cung, khanh l
m ca thin h ri, ch c lo lng qu lm g - Ri
cha gi Huy qun vo dn d hy gip d Tuyn phi
v Thi t.
Sau khi Trnh Sm mt, Tuyn phi ng Th
Hu bit rt r rng: Dn chng khp kinh thnh
ang n i v mi tnh ca b vi qun Huy. C
su c mnh i thn c y thc ca cha th ch
172

C mt mnh qun Huy c thc quyn, c php ra
vo trong cung cm, chuyn tr to nh vi Tuyn
phi, ni l bn chuyn qun quc trng s, ngi
hu phi ra ngoi ht. Trong phng ring kn o,
ch c b v qun Huy k vai st cnh. Khng phi
thin h c mm, c ming.
Chnh qun Huy k vi nng rng ng phi
e da dng hnh pht cc k c c trn p d
lun, m khng kt qu, khng dp tt c nhng
cu ca nh:
Trm quan c mt nh m
t cho Huy qun vo r Chnh cung
Dc cn th gi ly Tng
Dc long cn gy, cn mong ni g!
Do , Tuyn phi ng Th Hu ngy m lo lng,
lo sao gi chc ngi bu cho con, lo cho phe cnh ca
mnh c vng vng, lo phng Trnh Tng lt
Trnh Cn v y vn cn c nhiu ngi ng h. V
ri Th Hu cng khng nn c nhng xao xuyn,
dn vt khi ngh ti qun Huy. Nng cng nh li,
qu l Trnh Sm i vi nng qu hu. T ngy c
Hu, Trnh Sm qun ht cc cung tn m n khc.
ng b ri c ba b phi c mt thi c sng i l
Dng Ngc Hoan, Trn Th Lc v Trng Ngc
Khoan. Cha cho Hu c nghe chuyn triu nh,
theo Hu ct nhc, b dng mt s" ngi, chiu
lng ngi p, Trnh Sm buc phi g con gi yu
173
____________
36 honghu, hongphiThng Long - H Ni
____________
ca mnh cho ng Mu Ln, em trai nng, mt tn

cn , hung bo. Hn lm bit bao chuyn cn r,
hm hip gi nh lnh, git c quan i thn, m v
nng, Trnh Sm khng dm bt ti. a hn i giam
th phi dng kiu rc, c qut tng tin nh mt
cuc vinh qui. V yu nng, cha h Trnh Tng xung
lm con t v cng v nng, Trnh Sm lp Trnh
Cn lm cha, ly hiu l in Vng.
Th Hu xut thn t mt gia nh ngho, lng
Ph ng, x Kinh Bc, m mt sm, cha l mt ng
xc nng thn. Hu lc b ch l mt c gi hi
ch ra ch bn, kim tin sinh sng. T bit mnh c
cht nhan sc, Hu t nguyn vo cung, tm mi cch
c cha ti mnh, tr thnh cung phi.
Nhn dn thng gi nng l B cha ch. Nhng
Th Hu cha tha mn, nng mun thnh Vng
hu, mt Vng hu chp chnh, quyn hnh.
Nhng d nh su sc, lu di ca ng Th Hu
khng thnh cng v Hu v qun Huy gy
nhiu s cng phn cho mi ngi, t trong triu
chnh n nhn dn. Nn thng 10 nm Tn Du
(1781) binh lnh tam ph ni lon, trut ngi ca
Trnh Cn, ging xung lm Cung quc cng, p ph
nh ca, git cht Hong nh Bo, a Trnh Tng
ln ngi cha, lp thnh oan Nam Vng (1782). Phe
cnh ca ng Th Hu b truy lng, tr th khc lit.
B Dng Ngc Hoan, m ca Trnh Tng, b
174

Trnh Sm rung b, tr li nm ngi mu hu, bt
ng Th Hu nh p rt tn t ri giam vo ngc.
Cho n ngy gi i tng cha Trnh Sm mi c
a ra, cho d l. Tuyn phi go khc v t t trc
bn th chng (1784).
175
VNG PHI
PHNG NGC I
^ ^ n g Phi Phng Ngc i qu Thng Kh,

lng Bo Ng (V Bn, Nam H). Hai ln lp gia
nh, b u b go chng sm. Nhng b ni ting l
mt danh ca ti ngh v c nhan sc tuyt vi. Cha
Trnh Trang rt say m b, a b vo ph Cha,
cho b lm cung nhn, dn dn b c phong n bc
Vng Phi.
Tuy ngi cao, c sng vinh hin trong ph
Cha gia kinh thnh Thng Long trng l, c
cha Trnh Trang rt yu qu, nhng b vn lun
ngh n dn lng, b thu hiu cuc sng ca h
r t ngho kh, vt v. B thy Cha thng bt
dn xy dng cung nh, cuc sng rt xa hoa lng
ph, b xin Cha min cho dn lng mnh cng
nh mt s ni v gnh nng phu dch, th u kho.
B li tm cch cho nh Cha chng kin cnh
sng cc kh, i rch ti t ca nhn dn mt s
ni, bng cch: B bo cho nhng dn cng ang
176
36 hong huyhong phi Thng Long - H Ni

phc v xy dng nhng cng trnh dinh th cho
Cha; khuyn h phi ph by cuc sng thc, ang
c cc ca mnh cho nh Cha bit, th hin trong
cch n, mc khi gp Cha. Ri b i cha Trnh
Trang cho i thm quan nhng ni cung nh, dinh
th ang c xy dng ca nh cha. Do , sau
khi chng kin cnh lao ng v cng vt v v kh
cc, cng vi nhng ba n qu kh, thiu i v
rch ri ca ngi dn lao ng, nh Cha nghe
li khuyn ca b, h lnh bt cc cng trnh xy
dng xa hoa, khng cn thit v cng c cch
chu thm cp lng tin, qun o cho dn nhng
vng qu ngho kh. Do vy i sng ca dn ngho
mt s' ni, nh Nam H rt bit n b.
B cng l ngi sng o Pht, o Mu v c
tm o. huyn V Bn, tnh Nam H, qu b, c
mt h thng kin trc th Pht, th cha Liu v
T Ph Thnh Mu, kin trc cng phu v rt p.
y l mt vng ng bng, vi nhng cnh ng
la bt ngt xanh ti, c dng sng hin ho, un
khc quanh co, to nn cnh sc thin nhin rt nn
th, c Ph th Mu Liu Hnh, ni ting linh
thing. Hng nm, vo u xun, ngi dn mun
ni v Ph Giy ni c phong cnh ti p, c
cng trnh n ph nguy nga cu Mu, mong
c nhng iu tt lnh, may mn, mong c
Mu t cho mnh.
177

Vng Phi Phng Ngc i cng thng v d l
Hi Mu. B gi cho dn vng Thin Bn: nn t
chc cc cuc vui vo nhng k thi kha Hi n
Mu Ph Giy, cho Hi thm tng bng v long trng.
Ri b dy dn ma, ht th dng cng Mu. B c
sng kin dy dn, t ra tr ko ch (sp ch v cc
hnh bng ngi), c c, c trng iu khin, i c
ln ma, ri xp thnh hnh cc ch nh:
Quc thi, dn an - Thin h thi bnh..v..v...
T thnh l ca Hi Ph Giy. Hng nm, c
n ngy 7 thng 3 l ngy c cuc vui ko ch. l
nt c o nht ca l Hi Ph Giy. Ngoi ra b
cng luyn cho h nhiu hnh thc vui chi khc na
trong ngy Hi nh ht cho, ca tr, ht chu
vn.v..v... Cc hnh thc thi u, mang tnh cht
thng v, nh u vt, ko co, nh C.V..V...
Khi b mt, dn lp n th l n Ph Thng,
honh phi trong n c ch:
- Quc sc thin hng v Lc k chi n h t :
C ngha l: Vng phi l mt trong su ngi ni
ting huyn Thin Bn v c tn lm Thnh
Hong lng Bo Ng.
Thin Bn cng c thnh ng: Thin Bn lc
k, ni v s l Thin Bn: c 6 ngi ti ba, k l
huyn ny l: Cng cha Liu Hnh, Trng nguyn
Lng Th Vinh (Thnh Hong lng To Vng),
178

St (Thnh Hong lng Vn Ct v ba v Thnh
Hong lng Bo Ng: B cha Gip, B Vng Phi
Phng Ngc i v Cng bo i Vng).
Cch ma c sp ch Ph Giy
Trc kia, hng nm, c ti ngy m hi Ph Giy

th mi Tng trong huyn V Bn phi gp 10 phu c,
tui t 20 n 35 ti gp t chc Hi. c huyn c 10
tng, gp thnh 100 phu c. Ngoi ra cn c mt s'
tng khc nh M Lc, Bnh Lc nh tc c, cng gp
thm ngi vo cuc vui ca Hi ny.
Phu c n mc ng phc, o cnh vng, qun
trng, u i khn en, c ph di la vng ra ngoi,
chn i tt. Mi ngi cn vc mt cy gy di bn,
nm thc, trn u gy buc mt ci ng bng lng
g nhum mu. cc t gy u dn vng xanh c
tua. Ch huy ton b nhng phu c c Tng c.
on phu c tp trung ti mt a im no , ri
ln lt theo ch huy ca Tng c, i hng i, ti
khong t rng trc ph chnh. Khong gia tra,
c lnh ca Tng c, cho chun b n gi sp ch (cn
gi: ng ch). Gia ting trng ci, trng con g lin
hi rn r, theo c lnh trong tay Tng c. Cc phu c
tin ln, lui xung, ng ln, ngi xung, sp cho
thnh hnh ch. Khi ngi xung cc phu c vt gt
xung t, nh m phng li tc vt cuc xng khi
xa ca dn phu, trc n Thnh Mu.
179

Vic s xp ch g, tu theo yu cu, ngha ca
t chc l Hi tng nm, v u do trong ban t chc
bn v quy nh. Nhng thng l nhng cu c
ngha nh:
Mu nghi thin h _ (c m ca mun dn)
Thin h thi bnh _ Thch tp sinh dn
hay Vn hnh, v th
Nhng l hi ma xun y, mi cn gi nh v
Vng phi Phng Ngc i.
180
Muc luc
Trang
Li gii thiu .................................................................. 5
Trng N Vng......................................................... 19
Lan nguyn phi........................................................ 25
L hong h u ............................................................... 30
.
Hong hu m T h ................................................... 35
Hu Tng hong h u ....................................................42
Hin T tuyn thnh................................................... 49

Chiu Thnh hong hu............................................. 52
Khm T Bo Thnh hong hu............................... 60
L Th hong hu......................................................... 64
Thi t Phm hong hu............................................67
Hong hu Nguyn Th Anh..................................... 71
Hong hu Ng Th Ngc Giao................................75
Hong hu Nguyn Th Hng...................................79
Phng hong hu........................................................ 86
c Tng Trnh hong hu........................................88
.
Tng Dc Nguyn hong hu.......................... 90
Minh Tng Hong Thi hu......................................94

181

.
Hong hu Trnh th................................................... 98
Hong hu Trnh Ngc Trc................................... 104

Hong hu Nguyn Th Kim.................................. 106
Bc Cung hong hu L Ngc Hn........................ 111
Cung phi V Th Ngc Xuyn................................ 121
Nguyn cung phi.......................................................124
Cung phi Ngc Nng............................................ 129
Cung phi Nguyn Th Bch Chu...........................136
Phm Hu p h i............................................................140
Nguyn Knh phi.......................................................144
Phi Dng Th B .......................................................146
Cung phi Ngc Liu................................................. 149
Phm Minh p h i..........................................................153
V Thi phi.................................................................155
Knh phi Nguyn Th............................................... 160
.
Thi phi Ngc Hoan................................................. 163
Cung hong Nguyn Quphi................................. 166

.
Tuyn phi ng Th Hu......................................... 169
Vng phi Phng Ngc i....................................176
182

36 Hoàng Hậu Hoàng Phi Thăng Long

Uploaded by

Document Information

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

36 Hoàng Hậu Hoàng Phi Thăng Long

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

36

hong hu, hong phi

NGUYN BCH NGC (BINSON)

NH XUT BN THANH NIN

36 hong hu, hong phi Thng Long - H Ni

Nm 2006, Nh xut bn Thanh Nin cho xut

36 hong hu, hong phi Thng Long - H Ni

36 hong hu, hong phi Thng Long - H Ni

36 hong hu, hong phi Thng Long - H Ni_________

hnh h v tiu dit nhiu ng vua tr chnh l con

hu, hong phi Thng Long - H Ni

Tp sch ny ca Nguyn Bch Ngc ghi chp

36 hong hu, hong phi Thng Long - H Ni

36 hong hu, hong phi Thng Long - H Ni

36 hong hu, hong phi Thng Long - H Ni

36 hong hu, hong phi Thng Long - H Ni

36 hong hu, hong phi Thng Long - H Ni

36 hong hu, hong phi Thng Long - H Ni

36 hong hu, hong phi Thng Long - H Ni

(1) Dng B Trc c bi th hay v Nguyn Th Kim. Nguyn Bch Ngc

36 hong hu, hong phi Thng Long - H Ni

C l nhn nhn cho cng bng, so vi cc loi

36 hong hu, hong phi Thng Long - H Ni

G.s V Ngc Khnh

36 hong hu, hong phi Thng Long - H Ni

t / a u Thc An Dng Vng, Vit Nam c i

36 hong hu, hong phi Thng Long - H Ni

36 hong hu, hong phi Thng Long - H Ni

36 hong hu, hong phi Thng Long - H Ni

36 hong hu, hong phi Thng Long - H Ni

36 hong hu, hong phi Thng Long - H Ni

Nga Ging ln khng

36 hong hu, hong phi Thng Long - H Ni

LAN NGUYN PHI

Lan l v vua L Thnh Tng, m L

36 hong hu, hong phi Thng Long - H Ni

36 hong hu, hong phi Thng Long - H Ni

36 hong hu, hong phi Thng Long - H Ni

36 hong hu, hong phi Thng Long - H Ni

36 hong hu, hong phi Thng Long - H Ni

36 hong hu, hong phi Thng Long - H Ni

36 hong hu, hong phi Thng Long - H Ni

36 hong hu, hong phi Thng Long - H Ni

L no con ta li nghe nhng li t" co xng by

36 hong hu, hong phi Thng Long - H Ni

36 hong hu, hong phi Thng Long - H Ni

C^>^hng mi nm Tr Bnh Long ng th

36 hong hu, hong phi Thng Long - H Ni

36 hong hu, hong phi Thng Long - H Ni

36 hong hu, hong phi Thng Long - H Ni

36 hong hu, hong phi Thng Long - H Ni

36 hong hu, hong phi Thng Long - H Ni

36 hong hu, hong phi Thng Long - H Ni

36 hong hu,, hong phi Thng Long - H Ni

- _x(L>Jy gi con ngn ny tui, m cn ni

36 hong hu, hong phi Thng Long - H Ni

36 hong hu, hong phi Thng Long - H Ni

36 hong hu, hong phi Thng Long - H Ni

36 hong hu, hong phi Thng Long - H Ni

36 hong hu, hong phi Thng Long - H Ni

36 hong hu, hong phi Thng Long - H Ni

36 hong hu, hong phi Thng Long - H Ni

HIN T TUYN THNH

6in Tng hong tn hy l Vng, con