Sách chuyên khảo: Biển đảo Việt Nam - Tài nguyên vị thế và những kỳ quan địa chất, sinh thái tiêu biểu (Vietnamese sea and islands – position resources, and typical geological and ecological wonders). Nxb. Khoa học Tự nhiên &amp; Công nghệ. Hà Nội, 2012. 324 tr.

Trần Đức  Thạnh

LỜI NÓI ĐẦU Việt Nam có vị thế đặc biệt quan trọng ở Đông Nam Á nhờ có vùng lãnh thổ rộng lớn gồm phần đất liền rộng trên ba trăm ngàn kilomét vuông nằm dọc bờ Tây Biển Đông theo hướng á kinh tuyến và phần biển rộng trên một triệu kilomét vuông, gấp ba lần diện tích đất liền. Biển Việt Nam nằm trong khu vực nhiệt đới gió mùa, có các sông lớn cỡ thế giới mà lưu vực nằm trên sáu nước đổ vào. Biển Việt Nam giữ vai trò quan trọng về môi trường, sinh thái Biển Đông và khu vực, là vùng chuyển tiếp giữa Ấn Độ Dương và Thái Bình Dương về mặt địa lý sinh vật và hàng hải. Theo vị trí và hình thái, biển Việt Nam có thể được chia thành các vùng biển nửa kín (vùng biển Vịnh Bắc Bộ và vùng biển Vịnh Thái Lan), các vùng biển hở ven bờ (vùng biển ven bờ Nam Trung Bộ, vùng biển ven bờ phía đông Nam Bộ) và vùng biển khơi (vùng biển quần đảo Hoàng Sa và Trường Sa). Vùng bờ biển Việt Nam dài trên 3.260 km với 114 cửa sông lớn nhỏ, hàng năm đổ ra biển khoảng 847 tỷ m3 nước và 250 triệu tấn bùn cát, chủ yếu từ sông Mê Công và sông Hồng lớn hàng thứ 9 và 14 trên thế giới. Dọc bờ biển có 12 đầm phá ở miền Trung với tổng diện tích trên 400 km2 và 48 vũng vịnh với tổng diện tích trên 4.000 km2. Việt Nam có gần 3.000 hòn đảo ven bờ với diện tích hơn 1.700 km2, trong đó trên 70 đảo có khoảng 260 nghìn dân sinh sống, mang lại nhiều giá trị quý giá như đất sinh cư, du lịch sinh thái, xây dựng cơ sở hạ tầng khai thác biển. Một số đảo như Thổ Chu, Cồn Cỏ, v.v. có giá trị nối đường cơ sở để tính lãnh hải. Hai quần đảo xa bờ Hoàng Sa và Trường Sa mang lại lợi ích nhiều mặt và lâu dài cho đất nước. Nhiều vũng vịnh, cửa sông và đầm phá là tâm điểm phát triển cơ sở hậu cần khai thác biển, các khu chế xuất, mậu dịch tự do, đặc biệt là các cảng biển. Nhiều vùng cửa sông, đầm phá, vũng vịnh, đảo, bãi cát biển, v.v. xứng đáng là các kỳ quan thiên nhiên, có tiềm năng lớn phát triển du lịch-dịch vụ. Các bãi đẹp nổi tiếng như Trà Cổ, Cửa Lò, Lăng Cô, Nha Trang, Bãi Dài (Phú Quốc), v.v. và các vịnh đẹp như Hạ Long, Nha Trang, Lăng Cô, v.v. đã góp phần thu hút mỗi năm hàng triệu khách trong và ngoài nước đến du lịch biển, ước tính 70% tổng lượng khách của cả nước. Tài nguyên thiên nhiên biển truyền thống của Việt Nam được đánh giá khách quan là đa dạng nhưng kém phong phú và đang có nguy cơ cạn kiệt, điển hình là thuỷ sản và dầu khí mà sản lượng khai thác dự kiến trong những năm tới sẽ giảm. Ngày nay, tài nguyên thiên nhiên không còn được hiểu theo tư duy truyền thống là những dạng vật chất lấy ra được và có giá trị sử dụng cho mục đích cụ thể nào đó, mà được hiểu là tất cả các yếu tố tự nhiên có thể sử dụng ở các hình thức khác nhau, hoặc không sử dụng nhưng sự tồn tại của nó mang lại lợi ích cho con người. Để phát triển mạnh kinh tế biển theo hướng bền vững nhằm thực hiện chiến lược biển theo Nghị quyết TW 7, kỳ họp 4, Khoá X của Đảng, ngoài sử dụng hợp lý và quản lý tài nguyên truyền thống, rất cần thiết điều tra, đánh giá để khai thác, sử dụng hiệu quả các dạng tài nguyên mới hoặc còn ít hiểu biết, trong đó có tài nguyên vị thế, kỳ quan địa chất và sinh thái trên vùng biển đảo. Đây là các dạng tài nguyên đặc biệt và có tiềm năng lớn cho phát triển kinh tế, đặc biệt là kinh tế dịch vụ ở vùng biển, ven biển và các đảo Việt Nam, mà việc khai thác sử dụng chúng có hiệu quả có thể tạo nên sự bứt phá về kinh tế biển. Về khoa học, tài nguyên vị thế, kỳ quan địa chất và sinh thái là vấn đề mới không chỉ đối với Việt Nam mà còn đối với nhiều nước trên thế giới. Nhưng trên thực tế, việc khai thác và sử dụng các nguồn tài nguyên này đang đem lại những lợi ích to lớn, lớn hơn nhiều các tài nguyên truyền thống. Đây là vấn đề rất quan trọng mà việc nhận thức đúng đắn sẽ tạo ra một cách nhìn mới về sử dụng hợp lý tài nguyên, phát triển bền vững và tổ chức không gian, quy hoạch phát triển kinh tế biển, trọng tâm là kinh tế dịch vụ, thành phần cơ bản của nền kinh tế thị trường. Việc hiểu rõ bản chất, giá trị và việc điều tra, đánh giá toàn diện và hệ thống các tài nguyên này có thể tạo ra bước đột phá đối với phát triển kinh tế, bảo tồn tự nhiên, góp phần bảo vệ an ninh, chủ quyền quốc gia vùng biển đảo; đồng thời còn phát huy được các giá trị văn hoá, khoa học và giáo dục, làm tăng thên niềm tự hào và tình yêu đất nước đối với mỗi người Việt Nam. Xuất phát từ những vấn đề nêu trên, nhiệm vụ điều tra, đánh giá các dạng tài nguyên này đã được đặt ra trong Dự án số 14 “Điều tra cơ bản và đánh giá tài nguyên vị thế, kỳ quan sinh thái, địa chất vùng biển và các đảo Việt Nam” thuộc đề án tổng thể: “Điều tra cơ bản và quản lý tài nguyên–môi trường biển đến năm 2010, tầm nhìn đến năm 2020” do Thủ tướng chính phủ phê duyệt theo Quyết định số 47/2006/QĐ-TTg ngày 01 tháng 03 năm 2006. Dự án được thực hiện trong thời gian 2007 – 2011 do Viện Tài nguyên và Môi trường biển chủ trì, với sự tham gia của nhiều chuyên gia thuộc nhiều viện nghiên cứu và trường đại học. Cuốn sách chuyên khảo này được biên soạn chủ yếu dựa trên những kết quả điều tra, nghiên cứu của Dự án. Trong đó, tập thể tác giả đã cố gắng trình bày có tính hệ thống những kết quả bước đầu về phương pháp luận nghiên cứu và đánh giá tài nguyên vị thế, kỳ quan địa chất và sinh thái vùng biển đảo việt Nam, đặc điểm phân bố, bản chất tự nhiên và giá trị của chúng đối với phát triển kinh tế - xã hội, bảo tồn tự nhiên và góp phần đảm bảo an ninh quốc phòng, chủ quyền quốc gia trên các vùng biển đảo. Cuốn sách cũng đề cập đến các giải pháp quản lý và sử dụng hợp lý tài nguyên vị thế, kỳ quan địa chất và sinh thái vùng biển, ven biển và các đảo Việt Nam, đồng thời nêu một số giải pháp cụ thể cho phát triển du lịch địa chất biển và du lịch sinh thái biển một số trọng điểm biển đảo như Cát Bà và Phú Quốc. Tập thể tác giả chân thành cảm ơn Nhà xuất bản Khoa học Tự nhiên và Công nghệ, Viện Khoa học và Công nghệ Việt Nam đã xét duyệt và hỗ trợ kinh phí xuất bản cuốn sách này. Xin chân thành cảm ơn Viện Khoa học và Công nghệ Việt Nam, Bộ Tài nguyên và Môi trường, Tổng Cục Biển và Hải đảo Việt Nam, Văn Phòng Ban chỉ đạo Nhà nước về Điều tra cơ bản và quản lý tài nguyên-môi trường biển đến năm 2010, tầm nhìn đến năm 2020 đã tạo điều kiện thuận lợi cho việc thực hiện thành công Dự án 14 và động viên, khuyến khích các tác giả soạn thảo chuyên khảo này. Tập thể tác giả cũng chân thành cảm ơn tất cả các đồng nghiệp, các thành viên của Dự án 14 - Đề án Tổng thể 47, đã giúp đỡ, hỗ trợ tư liệu và đóng góp ý kiến cho việc hoàn thành cuốn sách này. Đặc biệt, xin chân thành cảm ơn PGS.TSKH Nguyễn Địch Dỹ đã đọc và góp nhiều ý kiến quý báu cho việc biên tập và hoàn thiện cuốn sách. Đây là vấn đề còn mới mẻ, nên chắc chắn cuốn sách còn có những hạn chế, mong được độc giả lượng thứ và góp ý, trao đổi để nghiên cứu tiếp tục. Chấp nhận những khiếm khuyết khó tránh, hy vọng cuốn sách sẽ là tập tư liệu hữu ích góp phần thúc đẩy nghiên cứu khoa học, giảng dạy, quản lý và thông tin tuyên truyền tới cộng đồng về tài nguyên vị thế, kỳ quan địa chất và sinh thái biển đảo Việt Nam.

3 L I GI I THI U B SÁCH CHUYÊN KH O V BI N, O VI T NAM Vi t Nam là m t qu c gia bi n, có vùng bi n ch quy n r ng kho ng m t tri u kilômét vuông, ng b bi n tr i dài hơn 3.260km, m t h th ng o ven b và vùng khơi chi m m t v trí c c k quan tr ng v m t an ninh qu c phòng c ng nh kinh t -xã h i c a t n c. Chi n l c Bi n Vi t Nam t i n m 2020 c ng và Nhà n c ta xây d ng, ã xác nh nh ng nhi m v chi n l c ph i hoàn thành, nh m kh ng nh ch quy n Qu c gia trên bi n, phát tri n kinh t bi n, khoa h c công ngh bi n, a n c ta tr thành m t Qu c gia m nh v bi n, phù h p v i xu th khai thác i d ơng c a th gi i trong th k XXI. Vi c th c hi n có k t qu các nhi m v trên, ph i d a trên m t cơ s khoa h c, k thu t y , v ng ch!c v i u ki n t nhiên, sinh thái môi tr ng và ti m n"ng tài nguyên thiên nhiên bi n c a n c ta. Công cu c i u tra nghiên c#u bi n n c ta ã c b!t u t$ nh ng n"m 20 c a th k tr c, song ph i t i giai o n t$ 1954, và nh t là sau n"m 1975, khi chi n tranh k t thúc, t n c th ng nh t, ho t ng i u tra nghiên c#u bi n n c ta m i c %y m nh, nhi u Ch ơng trình c p Nhà n c, các án, tài các Ngành, các a ph ơng ven bi n m i c tri n khai. Qua ó, các k t qu nghiên c#u ã c công b , áp #ng m t ph n yêu c u t li u v bi n, c ng nh góp ph n vào vi c th c hi n các nhi m v b o m an ninh qu c phòng bi n, các ho t ng khai thác, qu n lý, b o v tài nguyên môi tr ng bi n trong giai o n v$a qua. Tuy nhiên, các nhi m v l n c a Chi n l c Bi n Vi t Nam t i n m 2020 ang t ra nhi u yêu c u c p bách và to l n v t li u bi n n c ta. góp ph n áp #ng nhu c u trên, Nhà xu t b n Khoa h c t nhiên và Công ngh - Vi n Khoa h c và Công ngh Vi t Nam ã t& ch#c biên so n và xu t b n b sách Chuyên kh o v Bi n, o Vi t Nam. Vi c biên so n b sách này d a trên các k t qu ã có t$ vi c th c hi n các Ch ơng trình i u tra nghiên c#u bi n c p Nhà n c do Vi n Khoa h c và Công ngh Vi t Nam ch trì trong nhi u n"m, c ng nh các k t qu nghiên c#u các Ngành trong th i gian qua. B sách c xu t b n g'm nhi u l(nh v c: - Khoa h c Công ngh bi n - Khí t ng, Thu v"n, ng l c bi n - a lý, a m o, a ch t bi n - Sinh h c, Sinh thái, Môi tr ng bi n - a d ng sinh h c và B o t'n thiên nhiên bi n - Tài nguyên thiên nhiên bi n và các l(nh v c khác. m b o ch t l ng các n ph%m, vi c biên so n và xu t b n c ti n hành nghiêm túc qua các b c tuy n ch n H i 'ng xu t b n và b c th%m nh c a các chuyên gia chuyên ngành có trình . Trong các n"m 2008, 2009, 2010 và 2011, Nhà n c t hàng (thông qua C c xu t b n - B Thông tin và Truy n thông) cùng v i s h) tr kinh phí biên 4 Tr n c Th nh (Ch biên) so n c a Vi n Khoa h c và Công ngh Vi t Nam, Nhà xu t b n Khoa h c t nhiên và Công ngh ã t& ch#c biên so n và xu t b n c 20 cu n u tiên c a B Chuyên kh o này. Công vi c biên so n và xu t b n B sách hi n v*n c ti p t c trong n"m 2012. m c tiêu trên t k t qu t t, Nhà xu t b n Khoa h c t nhiên và Công ngh r t mong nh n c s h ng #ng r ng rãi c a các nhà khoa h c thu c các l(nh v c khoa h c công ngh bi n trong c n c cùng tham gia biên so n và xu t b n B sách Chuyên kh o v Bi n, o Vi t Nam, k p th i áp #ng nhu c u t li u bi n hi n nay cho công tác nghiên c#u, ào t o và ph c v yêu c u các nhi m v b o v ch quy n Qu c gia trên bi n, 'ng th i phát tri n kinh t , khoa h c công ngh bi n và qu n lý tài nguyên, môi tr ng bi n, góp ph n thi t th c vào vi c th c hi n Chi n l c Bi n Vi t Nam t i n m 2020 c a ng và Nhà n c, c ng nh các n"m ti p theo. Nhà xu t b n Khoa h c t nhiên và Công ngh 5 M CL C Trang L I GI I THI U M CL C L I NÓI U DANH M C CH VI T T T Ph n 1. TI M N NG TÀI NGUYÊN V TH , K QUAN A CH T VÀ SINH THÁI CÁC VÙNG BI N O VI T NAM Ch ng 1. T NG QUAN V TÀI NGUYÊN V TH , K QUAN A CH T VÀ SINH THÁI BI N O VI T NAM 1.1. Khái ni m c b n v tài nguyên v th , k quan a ch t và sinh thái 1.2. T ng quan tình hình i u tra và ánh giá tài nguyên v th , k quan a ch t và sinh thái 1.3. Ph ng pháp lu n ánh giá tài nguyên v th , ký quan a ch t và sinh thái bi n o Vi t Nam Ch ng 2. T NG QUAN TI M N NG H TH NG TÀI NGUYÊN V TH CÁC VÙNG BI N O VI T NAM 2.1. Khái quát v v th và tài nguyên v th bi n o Vi t Nam 2.2. V th và tài nguyên v th vùng bi n o B c B 2.3. V th và tài nguyên v th vùng bi n o B c Trung B 2.4. V th và tài nguyên v th vùng bi n o Nam Trung B 2.5. V th và tài nguyên v th vùng bi n Nam B 2.6. V th và tài nguyên v th các vùng qu n o Hoàng Sa và Tr ng Sa Ch ng 3. T NG QUAN TI M N NG H TH NG K QUAN A CH T CÁC VÙNG BI N O VI T NAM 3.1. Khái quát v ti m n ng k quan a ch t bi n o Vi t Nam 3.2. K quan a ch t vùng bi n o B c B 3.3. K quan a ch t vùng bi n o B c Trung B 3.4. K quan a ch t vùng bi n o Nam Trung B 3.5. K quan a ch t vùng bi n o Nam B 3.6. K quan a ch t vùng bi n o Hoàng Sa và Tr ng Sa 3.7. ánh giá chung k quan a ch t các vùng bi n o Vi t Nam Ch ng 4. T NG QUAN TI M N NG H TH NG K QUAN SINH THÁI CÁC VÙNG BI N O VI T NAM 4.1. Khái quát v k quan sinh thái bi n o Vi t Nam 4.2. Vùng bi n o B c B 4.3. Vùng bi n o B c Trung B 4.4. Vùng bi n o Nam Trung B 3 5 7 11 13 15 15 20 25 37 37 53 57 61 65 70 75 75 79 81 84 87 89 91 95 95 95 98 100 Tr n 6 4.5. Vùng bi n o Nam B 4.6. Vùng bi n o Hoàng Sa và Tr 4.7. ánh giá chung c Th nh (Ch biên) ng Sa Ph n 2. TÀI NGUYÊN V TH , K QUAN A CH T VÀ SINH THÁI CÁC KHU V C TIÊU BI U Ch ng 5. VÙNG BI N OB CB 5.1. V nh H Long - K quan a ch t- a m o 5.2. o Cát Bà 5.3. Tài nguyên v th vùng c a song B ch ng 5.4. o B ch Long V 5.5. Vùng c a Ba L t Ch ng 6. VÙNG BI N O B C TRUNG B 6.1. o C n C 6.2. H m phá Tam Giang-C u Hai 6.3. Khu v c L ng Cô-H i Vân-S n Chà Ch ng 7. VÙNG BI N O NAM TRUNG B 7.1. K quan a ch t và sinh thái Cù Lao Chàm 7.2. oPhú Quý 7.3. o bi n Hòn Mun - K quan sinh thái Ch ng 8. VÙNG BI N O NAM B 8.1. Côn o 8.2. o Phú Qu c 8.3. Vùng c a song Ch Ch 113 113 123 136 147 157 169 169 177 186 197 197 201 209 213 213 220 ng 9. VÙNG QU N O TRƯ NG SA 9.1. o Nam Y t - Tài nguyên v th và k quan sinh thái 232 239 239 Ph n 3. GI I PHÁP QU N LÝ 249 ng 10. 10.1. NH HƯ NG CHI N LƯ C VÀ MÔ HÌNH B O V VÀ S D NG H P LÝ nh h ng chi n l c b o v , s d ng các khu v c tiêu bi u 10.2. Mô hình Ch ng Nai: Tài nguyên v th 103 105 107 111 nh h ng s d ng h p lý TNVT, KQ C và KQST ng 11. CÁC GI I PHÁP CH Y U 11.1. Gi i pháp l p danh m c và x p h ng xây d ng h th ng các khu di s n và khu b o t n thiên nhiên bi n Vi t Nam 11.2. Gi i pháp phát tri n du l ch THAY CHO L I K T TÀI LI U THAM KH O PH L C 251 251 257 265 265 273 287 289 307 9 L I NÓI U Vi t Nam có v th c bi t quan tr ng ông Nam Á nh có vùng lãnh th r ng l n g m ph n t li n r ng trên ba tr m ngàn kilômét vuông n m d c b Tây Bi n ông theo h ng á kinh tuy n và ph n bi n r ng trên m t tri u kilômét vuông, g p ba l n di n tích t li n. Bi n Vi t Nam n m trong khu v c nhi t i gió mùa, có các sông l n c th gi i mà l u v c n m trên sáu n c vào. Bi n Vi t Nam gi vai trò quan tr ng v môi tr ng, sinh thái Bi n ông và khu v c, là vùng chuy n ti p gi a n D ơng và Thái Bình D ơng v m t a lý sinh v t và hàng h i. Theo v trí và hình thái, bi n Vi t Nam có th c chia thành các vùng bi n n a kín (vùng bi n V nh B c B và vùng bi n V nh Thái Lan), các vùng bi n h ven b (vùng bi n ven b Nam Trung B , vùng bi n ven b phía ông Nam B ) và vùng bi n khơi (vùng bi n qu n o Hoàng Sa và Tr ng Sa). Vùng b bi n Vi t Nam dài trên 3.260km v i 114 c a sông l n nh , hàng n m ra bi n kho ng 847 t m3 n c và 250 tri u t n bùn cát, ch! y u t" sông Mê Công và sông H ng l n hàng th# 9 và 14 trên th gi i. D c b bi n có 12 m phá mi n Trung v i t ng di n tích trên 400km2 và 48 v$ng v nh v i t ng di n tích trên 4.000km2. Vi t Nam có g n 3.000 hòn o ven b v i di n tích hơn 1.700 km2, trong ó trên 70 o có kho ng 260.000 dân sinh s%ng, mang l&i nhi u giá tr quý giá nh t sinh c , du l ch sinh thái, xây d ng cơ s h& t ng khai thác bi n. M t s% o nh Th Chu, C n C , v.v. có giá tr n%i ng cơ s tính lãnh h i. Hai qu n o xa b Hoàng Sa và Tr ng Sa mang l&i l i ích nhi u m t và lâu dài cho t n c. Nhi u v$ng v nh, c a sông và m phá là tâm i m phát tri n cơ s h u c n khai thác bi n, các khu ch xu t, m u d ch t do, c bi t là các c ng bi n. Nhi u vùng c a sông, m phá, v$ng v nh, o, bãi cát bi n, v.v. x#ng áng là các k' quan thiên nhiên, có ti m n ng l n phát tri n du l ch-d ch v(. Các bãi )p n i ti ng nh Trà C , C a Lò, L ng Cô, Nha Trang, Bãi Dài (Phú Qu%c), v.v. và các v nh )p nh H& Long, Nha Trang, L ng Cô, v.v. ã góp ph n thu hút m*i n m hàng tri u khách trong và ngoài n c n du l ch bi n, c tính 70% t ng l ng khách c!a c n c. Tài nguyên thiên nhiên bi n truy n th%ng c!a Vi t Nam c ánh giá khách quan là a d&ng nh ng kém phong phú và ang có nguy cơ c&n ki t, i n hình là thu s n và d u khí mà s n l ng khai thác d ki n trong nh ng n m t i s+ gi m. Ngày nay, tài nguyên thiên nhiên không còn c hi u theo t duy truy n th%ng là nh ng d&ng v t ch t l y ra c và có giá tr s d(ng cho m(c ích c( th nào ó, mà c hi u là t t c các y u t% t nhiên có th s d(ng các hình th#c khác nhau, ho c không s d(ng nh ng s t n t&i c!a nó mang l&i l i ích cho con ng i. phát tri n m&nh kinh t bi n theo h ng b n v ng nh m th c hi n chi n l c bi n theo Ngh quy t TW 7, k' h p 4, Khoá X c!a ng, ngoài s d(ng h p lý và qu n lý tài nguyên truy n th%ng, r t c n thi t i u tra, ánh giá khai thác, s d(ng hi u qu các d&ng tài nguyên m i ho c còn ít hi u bi t, trong ó có tài nguyên v th , k' quan a ch t và sinh thái trên vùng bi n o. ây là các d&ng tài nguyên c bi t và có ti m n ng l n cho phát tri n kinh t , c bi t là kinh t d ch v( vùng bi n, ven bi n và các o Vi t Nam, mà vi c khai thác s d(ng chúng có hi u qu có th t&o nên s b#t phá v kinh t bi n. V khoa h c, tài nguyên v th , k' quan a ch t và sinh thái là v n m i không ch, %i v i Vi t Nam mà còn %i v i nhi u n c trên th gi i. Nh ng trên th c t , vi c khai thác và s d(ng các ngu n tài nguyên này ang em l&i nh ng l i ích to l n, l n hơn nhi u các tài nguyên 10 Tr n c Th nh (Ch biên) truy n th%ng. ây là v n r t quan tr ng mà vi c nh n th#c úng n s+ t&o ra m t cách nhìn m i v s d(ng h p lý tài nguyên, phát tri n b n v ng và t ch#c không gian, quy ho&ch phát tri n kinh t bi n, tr ng tâm là kinh t d ch v(, thành ph n cơ b n c!a n n kinh t th tr ng. Vi c hi u rõ b n ch t, giá tr và vi c i u tra, ánh giá toàn di n và h th%ng các tài nguyên này có th t&o ra b c t phá %i v i phát tri n kinh t , b o t n t nhiên, góp ph n b o v an ninh, ch! quy n qu%c gia vùng bi n o; ng th i còn phát huy c các giá tr v n hoá, khoa h c và giáo d(c, làm t ng thên ni m t hào và tình yêu t n c %i v i m*i ng i Vi t Nam. Xu t phát t" nh ng v n nêu trên, nhi m v( i u tra, ánh giá các d&ng tài nguyên này ã c t ra trong D án s% 14 “ i u tra cơ b n và ánh giá tài nguyên v th , k' quan sinh thái, a ch t vùng bi n và các o Vi t Nam” thu c án t ng th : “ i u tra cơ b n và qu n lý tài nguyên–môi tr ng bi n n n m 2010, t m nhìn n n m 2020” do Th! t ng chính ph! phê duy t theo Quy t nh s% 47/2006/Q -TTg ngày 01 tháng 03 n m 2006. D án c th c hi n trong th i gian 2007 – 2011 do Vi n Tài nguyên và Môi tr ng bi n ch! trì, v i s tham gia c!a nhi u chuyên gia thu c nhi u vi n nghiên c#u và tr ng &i h c. Cu%n sách chuyên kh o này c biên so&n ch! y u d a trên nh ng k t qu i u tra, nghiên c#u c!a D án. Trong ó, t p th tác gi ã c% g ng trình bày có tính h th%ng nh ng k t qu b c u v ph ơng pháp lu n nghiên c#u và ánh giá tài nguyên v th , k' quan a ch t và sinh thái vùng bi n o Vi t Nam, c i m phân b%, b n ch t t nhiên và giá tr c!a chúng %i v i phát tri n kinh t - xã h i, b o t n t nhiên và góp ph n m b o an ninh qu%c phòng, ch! quy n qu%c gia trên các vùng bi n o. Cu%n sách c$ng c p n các gi i pháp qu n lý và s d(ng h p lý tài nguyên v th , k' quan a ch t và sinh thái vùng bi n, ven bi n và các o Vi t Nam, ng th i nêu m t s% gi i pháp c( th cho phát tri n du l ch a ch t bi n và du l ch sinh thái bi n m t s% tr ng i m bi n o nh Cát Bà và Phú Qu%c. T p th tác gi chân thành c m ơn Nhà xu t b n Khoa h c t nhiên và Công ngh , Vi n Khoa h c và Công ngh Vi t Nam ã xét duy t và h* tr kinh phí xu t b n cu%n sách này. Xin chân thành c m ơn Vi n Khoa h c và Công ngh Vi t Nam, B Tài nguyên và Môi tr ng, T ng C(c Bi n và H i o Vi t Nam, V n Phòng Ban ch, &o Nhà n c v i u tra cơ b n và qu n lý tài nguyên-môi tr ng bi n n n m 2010, t m nhìn n n m 2020 ã t&o i u ki n thu n l i cho vi c th c hi n thành công D án 14 và ng viên, khuy n khích các tác gi so&n th o chuyên kh o này. T p th tác gi c$ng chân thành c m ơn t t c các ng nghi p, các thành viên c!a D án 14 án T ng th 47, ã giúp , h* tr t li u và óng góp ý ki n cho vi c hoàn thành cu%n sách này. c bi t, xin chân thành c m ơn PGS. TSKH. Nguy-n ch D. ã c và góp nhi u ý ki n quý báu cho vi c biên t p và hoàn thi n cu%n sách. ây là v n còn m i m/, nên ch c ch n cu%n sách còn có nh ng h&n ch , mong c c gi l ng th# và góp ý, trao i nghiên c#u ti p t(c. Ch p nh n nh ng khi m khuy t khó tránh, hy v ng cu%n sách s+ là t p t li u h u ích góp ph n thúc 0y nghiên c#u khoa h c, gi ng d&y, qu n lý và thông tin tuyên truy n t i c ng ng v tài nguyên v th , k' quan a ch t và sinh thái bi n o Vi t Nam. Các tác gi 11 DANH M C CH ASEAN B, N, , T BTTN CV C CVST CTSH DL C DLST DT C DWT BCL NN HST HT VB IUCN KBTB KCN KCX KDTSQ KKT KQ C KQST KQTN KT-XH MAB MT C NGTK NOW Q HS Q TS RNM TNVT TNXP Tp. HCM UBND UNESCO VB VCS VQG VI T T T Association of Southeast Asian Nations B c, Nam, ông, Tây B o t n thiên nhiên Công viên a ch t Công viên sinh thái Châu th Sông H ng Du l ch a ch t Du l ch sinh thái Danh th ng a ch t Death weight tonnage ng b ng C u Long t ng p nư c H sinh thái H th ng o ven b International Union for the Conservation of Nature and Natural Resources (formerly) Khu b o t n bi n Khu công nghi p Khu ch xu t Khu d tr sinh quy n Khu kinh t K quan a ch t K quan sinh thái K quan thiên nhiên Kinh t -xã h i Man and Biosphere Môi trư ng a ch t Niên giám th ng kê New Open World Qu n o Hoàng Sa Qu n o Trư ng Sa R ng ng p m n Tài nguyên v th Thanh niên xung phong Thành ph H Chí Minh y ban Nhân dân United Nations Educaltional, Scientific and Cultural Organisation Vùng bi n o Vùng c a sông Vư n qu c gia Ph n 1 TI M N NG TÀI NGUYÊN V TH , K QUAN A CH T VÀ SINH THÁI CÁC VÙNG BI N O VI T NAM 15 Ch ng 1 T NG QUAN V TÀI NGUYÊN V TH , K QUAN A CH T VÀ SINH THÁI BI N O VI T NAM 1.1. KHÁI NI M C VÀ SINH THÁI B NV TÀI NGUYÊN V TH , K QUAN A CH T 1.1.1. Tài nguyên thiên nhiên truy n th ng Tài nguyên là con ng i, tài s n, nguyên v t li u, ngu n v n có th s d ng t cm t m c ích. Tài nguyên thiên nhiên là tài nguyên xu t hi n trong t nhiên có th s d ng t o ra l i ích. Tài nguyên thiên nhiên là m t c tính ho c m t h p ph n c a môi tr ng t nhiên có giá tr ph c v cho nhu c u c a con ng i nh t, n c, ng v t, th c v t, v.v. Tài nguyên thiên nhiên có giá tr kinh t và giá tr phi kinh t (EEA, 2007) Tài nguyên bi n bao g m các tài nguyên sinh v t và phi sinh v t nh t, n c, b ng n m trong ho c n m d i m t vùng bi n và c ng v t hoang dã s ng trong m t vùng th ng xuyên, t m th i ho c theo mùa v . Tài nguyên bi n là m t ph m trù r ng ch các tài nguyên ng v t và th c v t bi n, n c và dòng ch y, áy bi n và b bi n có ch th . Chúng còn bao g m các tài nguyên v n hoá có ch th , t xác tàu m, èn bi n cho n các di ch kh o c , l ch s v n hoá c a c ng ng b n a. Ch th c xác l p b o v các vùng có m t ho c nhi u c thù t nhiên và v n hoá. Tài nguyên bi n th ng g n li n v i quy n tài phán qu c gia (De Jesus, E.A., et al.,2001; Ebarvia M., 1998). Tài nguyên thiên nhiên bi n theo kh n ng tái t o c chia thành tài nguyên tái t o và không tái t o, tài nguyên tiêu hao và không tiêu hao. Tài nguyên tái t o sinh v t nh tôm, cá, th c v t ng p m n, v.v. có th t ph c h i t i m c chúng c l y ra n u không b khai thác quá m c. Tài nguyên tái t o phi sinh v t bao g m t và các tài nguyên n ng l ng nh gió, thu tri u, sóng bi n và b c x m t tr i. Tài nguyên không tái t o i n hình là khoáng s n. 1.1.2. Tài nguyên v th Vi t Nam, khái ni m v th c nh c nhi u trong các v n li u kinh t và xã h i g n ây, mà ch th là m t a ph ơng hay m t qu c gia. Nguy"n Chu H i quan ni m: “V th là nh#ng l i th so sánh v ph ơng di n a lý, kh n ng khai thác các giá tr phi v t ch t và v t ch t c a m t lãnh th nh t nh” [NC H i, 2005]. Theo ngh$a r ng, chúng tôi hi u “v th là t ng quan so sánh v v trí (ch ng) trong xã h i hay trong t nhiên c a m t con ng i, m t c ng ng, m t n v hành chính, m t qu c gia, m t liên minh, hay c a m t không gian (lãnh th ) có quy mô khác nhau”. Trong công trình này, chúng tôi gi i h n khái ni m v th trong khuôn kh “t ơng quan so sánh v v trí a lý (t nhiên) c a m t không gian (lãnh th ) nào ó có th khai thác thành các l i ích v môi tr ng, kinh t , chính tr , trong ó bao hàm c nh#ng thách th c mà lãnh th ó ph i ơng u”. 16 Tr n c Th nh (Ch biên) Cơ s% khoa h&c c a tài nguyên v th (TNVT) (position resources) cho phát tri n kinh t -xã h i là v n m i m' % n c ta và c(ng ch a ph bi n r ng trên th gi i. Tuy nhiên, ây là h ng r t quan tr&ng mà vi c nh n th c úng n s) t o ra m t cách nhìn m i v s d ng h p lý tài nguyên, t ch c không gian và quy ho ch phát tri n b n v#ng kinh t -xã h i (UNEP, 1996; VH Lâm, 2008). Vi c s d ng TNVT ngày càng m% r ng và có nh h ng rõ ràng, nh ng cơ s% lý lu n ang c nh hình và bàn lu n. Trong quá trình th c hi n D án 141, chúng tôi ã có nh ngh$a:“TNVT là nh ng l i ích có c t v trí a lý và các thu c tính v c u trúc, hình th s n v n và c nh quan, sinh thái c a m t khu v c, có giá tr s d ng cho các m c ích phát tri n kinh t -xã h i, m b o an ninh, qu c phòng và ch quy n qu c gia” (T* Th nh, 2009a; L* An và T* Th nh, 2010). Nói m t cách khác, có th hi u TNVT là nh#ng ngu n l i ho c giá tr mà m t lãnh th có th khai thác c ph c v xã h i nh l i th v v trí a lý c a mình, bao g m các ngu n l i và giá tr v môi tr ng t nhiên, v kinh t , v t ai, v v n hóa, chính tr , quân s , v ch quy n và uy tín qu c t . Nh v y không gian (lãnh th ) chính là ch s% h#u c a TNVT, và do ó giá tr c a nh#ng tài nguyên v n có c a lãnh th ó (nh khoáng s n, c nh quan, các h sinh thái,...) có th c t ng lên g p b i nh l i th v v trí a lý, và s gia t ng giá tr ó c(ng thu c v TNVT. Trong h th ng tài nguyên bi n, TNVT bi n óng vai trò then ch t, mà ch th chính là không gian bi n và i b , là m t n c và áy bi n, lu ng l ch, v(ng v nh, b n bãi, t ai ven bi n, bán o và h i o, bãi cát bi n, th m á, vách á, hang ng, v.v. M t v nh n c sâu, kín nghèo tài nguyên truy n th ng, nh ng do % m t v trí a lý quan tr&ng có giá tr s d ng thành m t c ng n c sâu mang l i nh#ng l i ích kinh t to l n. TNVT bi n không ch có ngu n g c t nhiên, mà còn liên quan v i các di tích l ch s , kh o c , v n hóa, c u trúc c ng ng, v.v. TNVT bi n còn có quan h v i c các y u t sinh v t và phi sinh v t, tái t o và không tái t o, h p thành hình th và v trí trong không gian c a ch th . TNVT trong các v n b n qu n lý ti ng Vi t hi n nay th ng c p n các giá tr em l i c a m t không gian liên quan t i v trí a lý c a nó trong quan h v i các trung tâm, u m i kinh t chính tr khu v c, v i các vùng kinh t tr&ng i m, các vành ai, hành lang kinh t , v.v.. Tài nguyên bi n Vi t Nam bao g m tài nguyên sinh v t, phi sinh v t và c TNVT. TNVT bi n ch o là các l i ích có c t v trí không gian và các thu c tính c a các ch th là các h th ng thu h và a h (T* Th nh và nnk. 2007) n m trong ph m vi ch quy n qu c gia, bao g m các vùng b , vùng bi n (NT Sơn và T Phùng, 1979; T* Th nh và nnk, 1997), các o (L* An và nnk, 1996, L* T và nnk, 2005), thu v c ven b và vùng n c ngoài khơi v i c ba h p ph n: n n áy, n c và không khí. V m t n i dung và tính ch t tài nguyên, có th chia TNVT thành 3 d ng tài nguyên khác nhau: tài nguyên a-t nhiên, tài nguyên a-kinh t , và tài nguyên a-chính tr . M+i d ng tài nguyên ó có nh#ng giá tr riêng bi t và s k t h p c a chúng t o nên giá tr t ng h p cho phát tri n kinh t -xã h i c a m t lãnh th . TNVT c ánh giá theo ba d ng tài nguyên ó c(ng ng th i là ba h p ph n c a TNVT, c xác nh nh sau: Tài nguyên a-t nhiên (geo-natural resources) là l i ích có c v môi tr ng t nhiên t v trí a lý c a các y u t hình th và c u trúc không gian c a m t khu v c nào ó c ng nh v tính n nh c a các quá trình t nhiên và kh n ng ít ch u tác ng c a thiên tai. Tài nguyên a-kinh t (geo-economic resources) là l i ích có c t v trí và các c i m a lý chi ph i quá trình phát tri n kinh t c a m t vùng, m t qu c gia, th m chí m t khu v c, g n v i vai trò u m i trong t ch c lãnh th kinh t ; trong giao l u và quan h kinh t , s c h p d n và không gian nh h !ng. D án 14: “*i u tra cơ b n và ánh giá tài nguyên v th , k, quan sinh thái, a ch t vùng bi n và các o Vi t Nam” (ch nhi m: PGS. TS Tr n * c Th nh) thu c “* án t ng th v i u tra cơ b n và qu n lý tài nguyên môi tr ng bi n n n m 2010, t m nhìn n n m 2020”. Ch ng 1. T ng quan v tài nguyên v th , k quan a ch t và sinh thái bi n o Vi t Nam 17 Tài nguyên a-chính tr (geo-politic resources) là l i ích k t h p c a l i th v v trí và c i m a lý t nhiên và nhân v n c a m t vùng, m t qu c gia t"o nên nh h !ng ho c u th v chính tr , quân s , ngo"i giao trong m t b i c nh chính tr và kinh t nh t nh. Tài nguyên a-t nhiên có tính n nh khá cao, trong khi tài nguyên a-kinh t có tính n nh t ơng i và tài nguyên a-chính tr có tính n nh th p, có kh n ng t o cơ h i l n ho c thách th c l n i v i phát tri n kinh t -xã h i. Vi c ph i h p và s d ng phát huy t t c ba giá tr tài nguyên này s) t o nên giá tr hi n th c c a m t th c th TNVT. TNVT c a m t không gian vì v y không b t bi n, mà có tính ch t giai o n nh các d ng tài nguyên khác (nh khoáng s n, sinh v t, v.v.), có th c khai thác k p th i mang l i l i ích to l n, mà c(ng có th b b- qua m t cách áng ti c. 1.1.3. K quan a ch t và sinh thái a. K quan Theo T i n Webster’s New World, k, quan (wonders) là các s v t, hi n t ng k, di u, tuy t v i gây nên s ng c nhiên, thán ph c.“K# quan” là m t v t th b t k, do thiên nhiên ho c con ng i t o ra nh ng khác xa v i nh#ng c i m thông th ng c a chúng mà nhân lo i có th chiêm ng .ng, th %ng th c và khâm ph c b ng t t c c m quan c a con ng i. Các k, quan có ngu n g c t nhiên và nhân t o, mang ý ngh$a di s n, nhìn th y c và có tính n nh, b n v#ng nh t nh. * K# quan nhân t"o (k# quan v n hoá) *ó là các công trình xây d ng, ki n trúc, ngh thu t c áo và k, v$ do con ng i t o ra. B y k, quan c a th gi i c i (Kim t tháp Giza % Ai C p; V n treo Babylon % Ir c; T ng Chúa Giêsu trên nh Olympia % Hi L p; * n th th n Atemis % Ephesus; L ng m c a Mosolos % Halicanasus; T ng th n M t tr i Rhodes; Ng&n H i ng % Alêcxandria) u là các công trình ki n trúc n m quanh * a Trung H i, n nay ch còn t n t i Kim t tháp Giza % Ai C p. T ch c NOWF ã phát ng cu c bình ch&n 7 k, quan th gi i m i vào n m 1999. K t qu bình ch&n bao g m: V n lý Tr ng thành c a Trung Qu c; Khu Thành c b ng á Petra c a Giooc ani; T ng chúa Giêsu % Rio de Janero, Braxin; Thành c Machu Pichu % Pêru; Kim t tháp Chichen Itza % Mêhicô; * u tr ng Coloseum, Rôma, Ý; * n Taj Mahal, /n * . Kim t tháp Giza c a Ai c p, ki n trúc duy nh t còn t n t i c a 7 k, quan th gi i c i, v0n c gi# nguyên “danh hi u” song song cùng v i 7 k, quan m i c a th gi i (NOWF, 2008). * K# quan thiên nhiên *ó là nh#ng v t th c t o ra trong quá trình t n t i và phát tri n c a v- Trái * t, là s n ph1m t ng h p c a sinh quy n, a quy n, thu quy n và khí quy n d i tác ng c a v( tr . Theo ngu n g c sinh thành, k, quan thiên nhiên (KQTN) c chia thành các ki u lo i: k, quan a ch t (KQ*C) c t o ra b%i các quá trình a ch t và k, quan sinh thái (KQST) c t o ra b%i các quá trình ti n hóa c a sinh v t. KQTN không ch có ý ngh$a i v i kinh t du l ch, mà còn có ý ngh$a l n v th1m m2, v n hoá, khoa h&c và giáo d c, b o v môi tr ng, m b o ch quy n và l i ích qu c gia. Các i t ng, khu v c có giá tr KQTN nhóm a ch t và sinh thái có th tách bi t ho c trùng ch p, khi ch t c m t nhóm tiêu chí a ch t hay sinh thái, ho c c hai. Tiêu chí ánh giá chung giá tr cho c hai nhóm là: 1- *a d ng ( a d ng a ch t và a d ng sinh h&c); 2- m2 h&c; 3- tiêu bi u, c áo, c s c và k, v$. T ch c NOWF (2007) v a ti n hành bình ch&n b y KQTN th gi i, dành cho các danh th ng t nhiên, không b con ng i can thi p vào m t cách áng k . Ba tiêu chí (criteria) c a ra khá ơn gi n: m t khu v c t nhiên; m t danh th ng t nhiên; m t c nh quan. Các ki u lo i (categories) k, quan quy t v hai nhóm. Nhóm KQ*C bao g m: h'm núi; 18 Tr n c Th nh (Ch biên) hang ng; b bi n, vách á; khu v c a ch t; sông b ng; núi, núi l a, á; thu v c, bi n, h , sông; thác n c và lo i khác. Nhóm KQST g m: khu d tr# ng v t; r ng, cây; công viên b o t n t nhiên; c o; th gi i d i n c, r n; di tích thiên nhiên th i ti n s và lo i khác. V nh H Long c a Vi t Nam ã chính th c l&t vào top b y KQTN th gi i m i k t ngày 29/3/2012. b. K quan a ch t KQ*C có nh#ng giá tr di s n a ch t (DS*C) quý giá và nh n bi t c b ng tr c quan. Nh#ng v n v di s n, k, quan và b o t n a ch t m i c th gi i quan tâm i u tra và ánh giá g n ây, nh ng ã t c nh#ng thành công to l n v c lý lu n và th c ti"n. Khái ni m KQ*C (geological wonder) mang ý ni m xã h i nhi u hơn là khoa h&c (Inntravel, 2008). Theo UNESCO, KQ*C (geotope) là: “m t ph n xác nh c a a quy n có giá tr a ch t và a m o n i b t c n c b o v kh-i s tác ng h y ho i v v t ch t, hình th và s phát tri n t nhiên c a chúng”. Trong m t s tài li u “geotope” mang ngh$a chung hơn là “ a c nh”, t ơng t “sinh c nh”. B o t n a ch t trong ó có KQ*C là b o v các c tính a ch t và c nh quan có ý ngh$a vì nh#ng giá tr khoa h&c, giáo d c, nghiên c u và giá tr tinh th n. M t h th ng i u tra và ánh giá di s n và KQ*C ã hình thành nhanh chóng v i cơ s% lý thuy t khá hoàn thi n v a d ng a ch t, DS*C, danh th ng a ch t, KQ*C và công viên a ch t. Vi c nh t th hoá b o t n a ch t v i du l ch s) b o v c các giá tr di s n c áo ph c v nghiên c u khoa h&c, giáo d c môi tr ng và thúc 1y phát tri n kinh t d a vào du l ch a ch t. Di s n th gi i là nh#ng khu có ý ngh$a toàn c u v t nhiên ho c v n hoá do m t qu c gia có ch quy n xu t, c UNESCO công nh n và c b o v nghiêm ng t, t c m t trong b n tiêu chí v m2 h&c, a ch t h&c, a d ng sinh h&c và v n hoá. Di s n thiên nhiên là các thành t o t nhiên và sinh h&c, ho c các nơi sinh s ng c a sinh v t có các giá tr t ng h p n i b t v m t m2 h&c và khoa h&c (UNESCO, 2005). Nhi u khu DS*C r t có giá tr cho du l ch, c bi t là du l ch k t h p giáo d c, ho c thích h p cho ho t ng gi i trí có th mang l i l i ích kinh t cao, ng th i m b o tính b n v#ng cho s nghi p b o t n (UNESCO,1999, 2004). DS*C là nh#ng h p ph n a d ng a ch t (geodiversity) có giá tr áng k cho con ng i, bao g m nghiên c u khoa h&c, giáo d c, th1m m2 và tinh th n, phát tri n v n hoá và nh n th c v x s% c a c ng ng (Dixon, 1996). Giá tr DS*C bao g m y u t a d ng a ch t cùng v i các c i m quan tr&ng khác nh m c k t tinh khoáng v t, m c b o t n hoá th ch, kích c. và v' 3p c a c u trúc, th ch h&c, c nh quan a hình, v.v. Các giá tr DS*C th ng i kèm v i các giá tr v n hoá (giáo d c, khoa h&c, l ch s và kh o c ), m2 h&c (v' 3p t nhiên, tính c áo, k, v$) ho c gi i trí (vui chơi, th %ng th c). M t DS*C th gi i, theo UNESCO, ph i m b o c m t trong s 13 ch cơ b n là: c i m c u trúc và ki n t o; núi l a và h th ng núi l a; h th ng sơn v n; a t ng; hoá th ch; h th ng sông, h và châu th ; hang ng và h th ng karst; h th ng b bi n; các r n, ám tiêu vòng và các o ngoài i d ơng; b ng hà và m( b ng; tu i b ng hà; h th ng sa m c khô h n và bán khô h n; tác ng thiên th ch. Trong s 71 di s n th gi i liên quan n a ch t, sôngh -châu th có 20, r n-ám tiêu vòng và o i d ơng - 11, h th ng b - 10, b ng hà và m( b ng - 7, hang ng và karst - 6, v.v. Di s n H Long (T* Th nh, Waltham Tony, 2001; TV Tr và nnk, 2003) c x p vào nhóm h th ng b , và Di s n Phong Nha - K' Bàng (T Nghi và nnk, 2004) thu c nhóm hang ng và h th ng karst. Bên c nh khái ni m DS*C, còn có khái ni m di s n Trái $ t. *ó là nh#ng di s n v á, t và a hình (th c t i ho c di tích) và nh#ng d0n li u có kh n ng làm sáng t- l ch s Trái t (Elis et al 1996). Ch ng 1. T ng quan v tài nguyên v th , k quan a ch t và sinh thái bi n o Vi t Nam 19 $a d"ng a ch t ch m c a d ng các thu c tính, t h p, h th ng và các quá trình a ch t và a m o, bao g m c tr ng v khoáng v t, th ch h&c, hoá th ch, c u trúc, a hình và c các y u t quan tr&ng khác v th i gian, môi tr ng a ch t và các quá trình a ch t (Gray Murray, 2004). Theo Hamilton-Smith (2000) và Dixon (1996), a d ng a ch t là t h p t nhiên (tính a d ng) c a các thu c tính, t p h p, h th ng và các quá trình a ch t ( á), a m o ( a hình) và th nh .ng. Nó còn bao g m c các d0n li u v l ch s Trái * t, (s s ng, h sinh thái và môi tr ng quá kh ) và t h p các quá trình (sinh h&c, thu v n và khí quy n) hi n ang tác ng n á, a hình và th nh .ng. B o t n a ch t là b o t n tính a d ng vì nh#ng giá tr di s n và tr ng thái nguyên sơ c a chúng. Danh th ng a ch t (geosite) là m t khu v c a ch t ho c a hình có m t h p ph n a d ng a ch t có ý ngh$a và giá tr DS*C cao. Công viên a ch t (CV$C) (geopark) là vùng có m t ho c m t vài t m quan tr&ng khoa h&c, không ch riêng v a ch t, mà còn c các giá tr tuy t v i v v n hoá, sinh thái và kh o c h&c (UNESCO, 1999). M t khu v c có giá tr DS*C n m % vùng phát tri n ô th hoá v i các ho t ng kinh t sôi ng khó có th b o t n nguyên v3n khu di s n, mà c n hoà nh p b o t n a ch t v i khuôn kh qu n lý ang có. Quan ni m CV*C c a UNESCO th a nh n m i quan h gi#a con ng i, môi tr ng a ch t và kh n ng s d ng khu di s n cho phát tri n kinh t . M t CV*C bi n c n h i các yêu c u: có gi i h n rõ ràng và di n tích l n; có m t k ho ch qu n lý theo nh h ng phát tri n b n v#ng kinh t -xã h i, l y du l ch a ch t làm nòng c t; có các gi i pháp b o t n và phát huy giá tr di s n; có c cách th c gi ng d y v khoa h&c a ch t và r ng hơn là v môi tr ng; có nh#ng xu t ph i h p v i chính quy n, c ng ng a ph ơng và các t ch c t o ra kh n ng t t nh t b o t n DS*C và hoà nh p v i phát tri n b n v#ng kinh t -xã h i. c. K quan sinh thái Trong khuôn kh c a D án 14 chúng tôi ã sơ b a ra nh ngh$a: “KQST là các loài sinh v t có hình thù k# l" ho c có kích th c, màu s c khác th ng trong m i quan h v i môi tr ng s ng c a chúng; các qu n th , qu n xã sinh v t có quy mô l n và t ch c ch t ch%; các h sinh thái (HST) i n hình ho c t h p c a chúng có di n tích l n duy trì s t n t"i trong th i gian dài, có nh ng giá tr c bi t v tài nguyên sinh v t, a d"ng sinh h&c ho c n i c trú c a sinh v t có giá tr b o t n t nhiên, ph c v nghiên c u khoa h&c, giáo d c, l ch s , v n hoá và phát tri n kinh t ”. * i t ng KQST bao g m: 1- Các loài sinh v t hi m, có hình thù 3p, k, l ho c kích th c khác th ng; 2- Các qu n th sinh v t có c u trúc ph c t p ho c ơn gi n, nh y c m, có giá tr a d ng sinh h&c cao ho c t o nên các c nh quan sinh thái tuy t 3p; 3- Các HST tiêu bi u có quy mô l n, c u trúc ph c t p, a d ng sinh h&c cao và b n v#ng t ơng i v i th i gian. KQST g n li n v i các i t ng b o t n sinh v t (Primack, 1995). * i t ng l a ch&n c a KQST bi n o r t phong phú, có th là các loài ng th c v t quý, hi m, có hình thù k, l , có tu i th& cao, các HST c tr ng có quy mô r ng l n % vùng bi n và ven bi n nh HST r ng trên o và vùng ven b , HST r ng ng p m n, HST th m c- bi n, HST vùng t ng p n c (*NN), HST h n c m n, HST vùng tri u r n á, bãi cát bi n, sân chim, HST r n san hô (ki u r n vòng, vi n b , ch n b , d ng tháp, cao nguyên ng m), v.v. Vi t Nam, có th coi m t s loài thú bi n (Bò bi n, cá Voi), các di s n thiên nhiên, khu d tr# sinh quy n (KDTSQ), V n qu c gia (VQG) ven bi n và trên o ã c công nh n và các khu b o t n bi n (KBTB) là các d ng KQST (B Thu s n, 2004; NC H i và nnk, 1999; NV Quan et al. 2010). 20 Tr n c Th nh (Ch biên) KQST có nh#ng tiêu chu1n công nh n và b o v t i các qu c gia. T i Anh, h th ng các di s n sinh thái h&c bao g m: khu di s n th gi i; KDTSQ; các vùng phát sinh gen; các khu b o v nghiêm ng t chim hoang dã; các khu b o t n nghiêm ng t nơi sinh c ; các vùng *NN có t m quan tr&ng qu c t ; khu d tr# thiên nhiên qu c gia; các khu có giá tr khoa h&c c bi t; các khu d tr# thiên nhiên a ph ơng và các khu sinh v t hoang dã. Trong h th ng KQST có m t các ki u lo i sau: KDTSQ. *ó là h th ng nh#ng vùng có các HST trên c n, ven bi n, bi n ho c k t h p c a t t c các thành ph n ó. KDTSQ Th gi i theo ngh c a các qu c gia và c qu c t công nh n trong ph m vi ch ơng trình v Con ng i và Sinh quy n (MAB) c a UNESCO và vi c thi t l p chúng nh m thúc 1y và làm rõ m i quan h cân b ng gi#a con ng i và sinh quy n. T t c các KDTSQ hình thành m t m ng l i trên toàn th gi i và các thành viên u là t nguy n. Khu b o v $NN. Theo Công c qu c t Ramsar n m 1971, *NN là “các vùng m l y, sình l y, than bùn ho c n c t nhiên hay nhân t o, ng p n c th ng xuyên hay nh k,, n c ch y hay n c tù &ng, n c ng&t, l ho c m n, k c nh#ng vùng bi n có sâu không quá 6m so v i m c tri u th p nh t”. *ã có 112 n c ký tham gia Công c Ramsar và có nhi u t ch c qu c t và khu v c, nhi u ch ơng trình nghiên c u, h i ngh , h i th o v qu n lý và b o v *NN, trong ó c bi t chú tr&ng *NN ven bi n. Khu b o v *NN có th x p h ng theo t m quan tr&ng qu c t (do IUCN công nh n) ho c qu c gia. KBTB. Theo IUCN, KBTB là “m t khu v c bi n chuyên bi t b o v và duy trì a d ng sinh h&c và các tài nguyên thiên nhiên, tài nguyên v n hoá i kèm, c qu n lý b ng lu t pháp ho c b ng các ph ơng th c h#u hi u khác”. Chúng c chia thành các khu có t m quan tr&ng toàn c u ho c khu v c (lo i A) và có t m quan tr&ng qu c gia (lo i B) v i nh#ng tiêu chí cơ b n là: có tính t nhiên nguyên sơ, có t m quan tr&ng a lý sinh v t, sinh thái, kinh t , xã h i, khoa h&c, có ý ngh$a qu c gia và qu c t , có tính th c ti"n và kh thi. Theo IUCN, KBTB có 7 ki u: 1 - Khu b o t n t nhiên nghiêm ng t; 2 - Khu hoang dã; 3 - Công viên qu c gia; 4 - Khu b o t n loài và nơi sinh c ; 5 - Khu b o t n c nh quan bi n ho c t li n; 6 - Khu b o v ngu n l i; 7 - Khu danh th ng thiên nhiên. 1.2. T NG QUAN TÌNH HÌNH I U TRA VÀ TH , K QUAN A CH T VÀ SINH THÁI ÁNH GIÁ TÀI NGUYÊN V 1.2.1. Tài nguyên v th Th c t , ch a tìm th y m t khái ni m nào trên th gi i ng ngh$a hoàn toàn v i khái ni m TNVT % Vi t Nam, mà ch xu t hi n khái ni m tài nguyên không gian thu c v tài nguyên thiên nhiên. T i Singapo ôi khi c(ng ã xu t hi n khái ni m TNVT (position resources) trong m t s tài li u qu n lý vùng b bi n, nh ng không th y xác nh rõ n i hàm. Theo Chia Lin Sien (1992), tài nguyên i b Singapo c chia thành ba nhóm: t ven bi n và không gian bi n, tài nguyên tái t o và tài nguyên không tái t o. ây t ven bi n và không gian bi n ít nhi u liên quan n n i hàm c a TNVT vì chúng là ch th c a TNVT; ó c(ng chính là ngu n c a các giá tr cơ b n c a TNVT mà Singapo ã bi t phát huy v trí c a c a chúng tr% thành m t qu c o giàu có. Theo 4y ban Châu Âu (European Commission, 2002), tài nguyên thiên nhiên c chia thành 5 d ng: 1- Tài nguyên tái t o không tiêu hao (renewable resources - non-extinguishable); 2- Tài nguyên tái t o có tiêu hao (renewable resources - extinguishable); 3- Tài nguyên không tái t o và không tiêu hao (non-renewable resources - non-extinguishable); 4- Tài nguyên không tái t o, tiêu hao (non-renewable resources - extinguishable); 5-Tài nguyên không gian (space resources), (b ng 1.1). Ch ng 1. T ng quan v tài nguyên v th , k quan a ch t và sinh thái bi n B ng 1.1. H th ng tài nguyên thiên nhiên theo Tài nguyên không tiêu hao Tài nguyên tái t o 1 Tài nguyên dòng: m t tr i, gió, sóng, nư c mưa. Tài nguyên ngu n: Không khí (Oxy, CO2), i dương (nư c) 5. Tài nguyên t, bi n, Tài nguyên không tái t o 3 Tài nguyên có th tái ch : Kim lo i. Tài nguyên có th thu h i: các khoáng s n khác, t. o Vi t Nam 21 y ban Châu Âu (2002) Tài nguyên tiêu hao 2 Tài nguyên sinh v t: r ng, cá, sinh kh i. Tài nguyên ngu n: các b n nư c ng t, nư c ng m, t m u. không gian kho ng không 4 Tài nguyên không tái t o và không thu h i: Nhiên li u hoá th ch như d u m , ga, than. Cách phân lo i trên là theo ng thái và kh n ng tái t o - tiêu hao tài nguyên. N u phân lo i theo ngu n g c thì tài nguyên thiên nhiên g m có ba nhóm cơ b n: tài nguyên sinh v t, tài nguyên phi sinh v t và tài nguyên không gian. Trong m t v n li u khác v i cách phân chia m i, T ch c này ã xác nh tài nguyên thiên nhiên có 4 lo i: nguyên li u (nh khoáng s n, sinh kh i); ch t li u môi tr ng (nh không khí, n c, t); tài nguyên dòng (gió, a nhi t, th y tri u, n ng l ng m t tr i); và không gian. Trong c hai cách phân chia, không gian luôn là ch th c a TNVT theo quan ni m nêu trên c a chúng tôi. Trong m i quan h gi#a các n c l n và phát tri n v i các n c nh- và ang phát tri n, ch v tài nguyên a-kinh t và tài nguyên a-chính tr là nh#ng v n nh y c m. Vì v y, các n c l n và phát tri n ít c p n các y u t v th kinh t và v th chính tr trong quan h qu c t (mà k, th c là h& r t chú tr&ng), ch công khai nh#ng m i quan tâm v nghiên c u tài nguyên a-t nhiên trong ph m trù s d ng không gian c th , (Ehler Charles và Fanny Douvere, 2009). Có l), ch nh#ng n c ang phát tri n nh Vi t Nam m i nh n th y rõ ràng hơn c s i m t và s c n thi t ph i c pv n tài nguyên a-kinh t và tài nguyên achính tr trong nghiên c u phát tri n kinh t - xã h i và i ngo i c a mình. T nh#ng n m 1990, khi nghiên c u s d ng h p lý tài nguyên vùng b bi n, % Phân Vi n H i d ơng h&c t i H i Phòng, nay là Vi n Tài nguyên và Môi tr ng bi n ã xu t hi n xu h ng s d ng không gian (space) theo h th ng a h (geosystems) - thu v c (water bodies), tiêu bi u là nh#ng i u tra nghiên c u và xu t v s d ng h p lý các m phá (NC H i và nnk, 1995) và h th ng v(ng v nh (T* Th nh và nnk, 2005). D n d n, t ý t %ng v tài nguyên không gian bi n, nh#ng khái ni m v TNVT bi n, vùng b bi n và h i o ã hình thành. *ã có nh#ng ý t %ng v TNVT, t ơng ng v i khái ni m tài nguyên không gian và x p tài nguyên này vào nhóm tài nguyên phi sinh v t, c l p v i khái ni m không gian bi n (NC H i, 2005 và 2007). M t s tác gi , trong quá trình i u tra, nghiên c u s d ng không gian lãnh th c(ng ã c g ng ti p c p n i dung TNVT, nh v th và d báo xu th phát tri n vùng c a sông ven bi n châu th sông Mê Công (N* D2 và nnk, 2009), hay v th c a h th ng v(ng v nh ven b áp ng phát tri n b n v#ng h th ng c ng bi n (PV Xuân, 2005). Tuy nhiên, các nghiên c u ó còn ch a rõ v ph ơng pháp lu n và n i dung c a TNVT. Ch trong quá trình th c hi n D án 14, nh#ng v n v khái ni m, ph ơng pháp lu n và tiêu chí ánh giá ti m n ng và nh h ng phát huy giá tr TNVT bi n và các o m i c xây d ng thành h th ng, có cơ s% khoa h&c (T* Th nh, 2007; T* Th nh và nnk, 2008, 2009a, 2009b, 2010a). 22 Tr n c Th nh (Ch biên) Trên cơ s% ó, t p th tham gia th c hi n D án ã ti n hành i u tra, ánh giá và công b các k t qu nghiên c u v TNVT bi n Vi t Nam (T* Th nh, 2008; T* Th nh và nnk, 2009b và 2010a); m t s vùng b bi n c a bi n Vi t Nam nh B c B và B c Trung B (L* An và nnk, 2010); m t s t nh và thành ph tr&ng i m nh t nh Bà R a - V(ng Tàu (T* Th nh, 2007), thành ph H i Phòng (T* Th nh 2010) và Thành Th ng Long (L* An và T* Th nh, 2010); h th ng v(ng v nh (T* Th nh, 2009), vùng c a sông B ch * ng (T* Th nh, 2008), h th ng o Vi t Nam và các o Nam B (L* An, 2008b; L* An và nnk, 2009). Phân tích kh n ng s d ng TNVT bi n còn c ánh giá theo các m c tiêu c th nh các khu neo trú tránh gió bão (T* Th nh, 2009) hay r ng hơn ph c v xây d ng mô hình qu n lý t ng h p vùng b bi n B c B (T* Th nh và nnk, 2010c). M c dù còn là v n r t m i, v n TNVT ã thu hút cs chú ý c a các nhà khoa h&c, qu n lý và công lu n. 1.2.2. K quan a ch t và sinh thái Danh m c x p h ng di s n th gi i c a UNESCO b t u t n m 1972 d a trên Công c Di s n th gi i v i s tham gia c a 160 n c. * n n m 2010 th gi i ã có 911 di s n c UNESCO công nh n, trong ó có 704 di s n v n hoá, 180 di s n thiên nhiên và 27 di s n h+n h p thu c v 151 n c và vùng lãnh th . Trong s các di s n th gi i, có 71 di s n th gi i có liên quan n a ch t h&c, c x p vào 13 nhóm. M ng l i CV*C Qu c t (INOG) c a UNESCO c l p t 1998, n 2006 ã công nh n 48 nơi. Châu Á có 14 CV*C qu c t , bao g m: Malaixia (1), Trung Qu c (12), Iran (1). Châu Âu có 28 và Nam M2 (Braxin) có 2. K, v&ng s) có trên 500 CV*C tham gia vào M ng l i Công viên a ch t qu c t . M ng l i này có ho t ng g n li n v i Trung tâm di s n c a UNESCO, M ng l i th gi i Con ng i và Sinh quy n cho các KDTSQ và các t ch c phi chính ph qu c gia và qu c t v b o t n DS*C. Các n c Úc và Niu Dilen r t chú tr&ng nghiên c u và ánh giá DS*C v i t cách là tài nguyên a ch t qu c gia y ti m n ng. Trung Qu c ã thành l p 85 CV*C qu c gia, trong ó 12 ã tr% thành CV*C th gi i (2005). Các ho t ng b o t n DS*C ã c th c hi n t i *ài Loan và H ng Kông. T i Malaixia, n nay ã có 424 DS*C c xác nh, trong ó có 54 di s n ã c mô t và ánh giá. * o Langkawi c coi là CV*C u tiên và ã mang l i l i ích r t l n cho du l ch n c này. Thái Lan c(ng có nh#ng ho t ng i u tra, ánh giá m t s danh th ng a ch t ngh b o t n và m t s ã c s d ng làm công viên qu c gia. Ngày 3-10-2010, t i h i ngh m ng l i CV*C Châu Âu t i Lesvos (Hi L p), Cao nguyên á * ng V n c a Vi t Nam c t ch c M ng l i CV*C toàn c u (GGN) thu c UNESCO công nh n là Thành viên c a M ng l i này. *ây là công viên a ch t u tiên c a Vi t Nam và là công viên th hai t i khu v c *ông Nam Á, sau Langkawi c a Malaixia. Bên c nh các khu di s n a d ng sinh h&c Th gi i, các KDTSQ c(ng có giá tr di s n t m qu c t và c UNESCO công nh n. Ngoài ra còn có các khu *NN có t m quan tr&ng qu c t do V n phòng Ramsar c a IUCN công nh n, t m quan tr&ng khu v c và qu c gia; các KBTB c công nh n % các c p qu c gia và khu v c. Cho n n m 2010, th gi i ã có trên 5.000 KBTB phân b trong 18 vùng a lý sinh v t bi n và chi m n 8% di n tích b m t i d ơng. khu v c *ông Nam Á, ã có t i 310 KBTB và ven bi n (n m 2002). Các n c *ông Nam Á có s l ng các KBTB và ven bi n ng u là Philippin (180), Malaixia (40), In ônêxia (29) và Thái Lan (23). Trong s 77 k, quan th gi i c xu t l a ch&n 7 k, quan hàng u (Danh sách ngày 14/ 6/2008), có: 61 KQ*C và 16 KQST, trong ó có 55 k, quan l c a và 22 k, quan bi n, o và b . Các KQ*C l c a bao g m: thác n c, sông, h , thung l(ng, nh núi-dãy núi, núi l a, hang ng, t h p á, hoang m c, sông b ng, h'm núi. Các KQST l c a bao g m: VQG, khu b o t n thiên nhiên, r ng, c o. Trong các k, quan l c a, chi m s l ng áng k là: thác Ch ng 1. T ng quan v tài nguyên v th , k quan a ch t và sinh thái bi n o Vi t Nam 23 n c, núi, sông, h , hang ng và t h p á các khu b o t n sinh thái. Trong s 22 k, quan bi n, o và b , nhóm KQ*C bao g m 16 k, quan, trong ó: o núi l a 1; o 4; qu n o 4; v nh bi n 2; m phá 1; bãi bi n 2; h bi n 1 và t h p á 1. Nhóm KQST bao g m 6 k, quan, trong ó: r n san hô 3; VQG 1 và h n c m n 1. Trung Qu c là qu c gia r ng l n có nhi u di s n và danh th ng n i ti ng th gi i, hi n nay r t chú tr&ng tôn vinh các danh th ng, k, quan, di s n làm n n t ng phát tri n du l ch. Qu c V Vi n ã nhi u l n x p h ng và công nh n danh sách các danh th ng phong c nh thiên nhiên, th c ch t là các KQTN c p qu c gia. Trong ó, có nhi u danh th ng bi n o n i ti ng nh b * i Liên, o Th a T , o C Lãng, bãi bi n Giao *ông, v.v. (TT Bình và nnk, 2003). Liên quan n cơ s% pháp lý b o v và phát tri n các KQTN, Vi t Nam ã có nhi u b lu t quan tr&ng nh : Lu t Di s n V n hoá, 2000; Lu t a d ng Sinh h&c n m 2008; Lu t B o v môi tr ng, 1993, s a i và b sung n m 2004; Lu t Thu s n n m 2003; Lu t Khoáng s n n m 1998, s a i và b sung n m 2005. * ng th i, Vi t Nam còn tham gia m t s công c Qu c t có liên quan nh : Công c B o t n di s n t nhiên và v n hoá th gi i (1972), ký tham gia n m 1982; Công c Ramsar v các vùng *NN có t m quan tr&ng qu c t (1971), ký tham gia n m 1989; Công c Liên h p qu c v Lu t bi n n m 1982 (UNCLOS, 1982), ký tham gia n m 1994; Tuyên b c a H i ngh Liên hi p qu c v Môi tr ng và Phát tri n 1992 và Ch ơng trình Ngh s 21 (Ch ơng 17), ký tham gia n m 1992; Công c B o t n a d ng sinh h&c (1992), ký tham gia n m 1994. Ngoài ra, nhi u Chi n l c, Ngh nh c a Chính ph , thông t c a các b ngành ã c ban hành nh m b o v các di s n và b o t n t nhiên bi n. Th t ng Chính ph ã ký Quy t nh s 47/2006/Q* - TTg ngày 01 tháng 3 n m 2006 phê duy t “$ án t ng th v i u tra c b n và qu n lý tài nguyên - môi tr ng bi n n n m 2010, t m nhìn n n m 2020” v i danh m c 20 nhi m v - d án, trong ó có D án s 14 “*i u tra cơ b n và ánh giá TNVT, KQST, a ch t vùng bi n và các o Vi t Nam” ã hoàn thành vào cu i 2011. Tài nguyên di s n ã c quan tâm i u tra, ánh giá ph c v xây d ng và công nh n các danh th ng, các VQG và các khu b o t n t nhiên. Các khu b o t n t nhiên b t u c thành l p t n m 1962 trên t li n. * n tháng 6 n m 2006 có t ng s 212 khu b o t n trên c n c, ã c công nh n (126 khu) ho c ang trình chính ph phê duy t v i di n tích trên 2 tri u ha, chi m kho ng 6% di n tích t nhiên c a lãnh th t li n Vi t Nam (IUCN xu t m c 10%), trong ó có 20 KBTB và ven bi n v i di n tích 226.400 ha (kho ng 0,22% di n tích vùng bi n Vi t Nam, t l này c a c th gi i là 1%). H th ng này bao g m 17 VQG (4 VQG bi n là Cát Bà, Bái T Long, Côn * o và Phú Qu c), 71 khu d tr# thiên nhiên, 33 khu v n hoá - l ch s môi tr ng, 51 vùng do a ph ơng qu n lý, 14 khu b o v *NN, 15 KBTB, 7 di s n v n hoá và thiên nhiên th gi i, 4 khu di s n thiên nhiên i n hình khu v c châu Á. Các khu b o t n thiên nhiên bi n còn r t ít nh ng ngày càng c chú ý và chi m v trí, c p b c quan tr&ng vì nh#ng giá tr to l n và kh n ng k t h p phát tri n du l ch sinh thái. M t s khu ã c công nh n % c p qu c t (UNESCO, IUCN) và khu v c (ASEAN) d i d ng các di s n thiên nhiên, KDTSQ và *NN có t m quan tr&ng qu c t . M t s khu c tôn vinh v m t xã h i trên cơ s% v' 3p c a thiên nhiên, ví d v nh Nha Trang và v nh L ng Cô c bình ch&n tham gia Câu l c b các v nh 3p nh t th gi i. Do n+ l c nhi u n m c a các cơ quan nghiên c u và b ngành, m t danh m c áng k các khu b o t n t nhiên bi n thu c các h th ng khác nhau ã c hình thành, k c c p qu c gia và qu c t . *ây là m t óng góp quan tr&ng và thi t th c cho vi c b o v tài nguyên và môi tr ng bi n theo nh h ng phát tri n b n v#ng và kh5ng nh s tham gia tích c c vào các công c qu c t v b o v môi tr ng và a d ng sinh h&c. Vi n Tài nguyên và Môi tr ng bi n là m t ơn v ã có nhi u n+ l c óng góp xây d ng cơ s% khoa h&c cho vi c b o t n t nhiên bi n v i các lo i hình và tiêu chí khác nhau nh : Khu di s n th gi i (V nh H Long); KDTSQ Th gi i (Qu n o Cát Bà); VQG (Cát Bà, Côn * o, Phú Qu c và Bái T Long); 24 Tr n c Th nh (Ch biên) xu t h th ng 15 KBTB và khu b o t n *NN ven bi n (Tam Giang-C u Hai) (T* Th nh, NV Quân và nnk, 2008) v.v. UNESCO ã công nh n 8 KDTSQ là Qu n o Cát Bà, Châu th Sông H ng, Tây Ngh An, Cù Lao Chàm, Cát Tiên, C n Gi , M(i Cà Mau và Kiên Giang. Tr Tây Ngh An và Cát Tiên, 6 khu còn l i u thu c vùng bi n và ven bi n. T n m 1989, Vi t Nam tham gia vào Công c Ramsar và xây d ng % Xuân Th y m t khu b o v *NN có t m quan tr&ng qu c t (Ramsar site) u tiên c a Vi t Nam. Trong công trình c a d án Ng n ng a suy thoái môi tr ng Bi n *ông và V nh Thái Lan (MT Nhu n và nnk, 2003), các khu v c *NN ven bi n c u tiên quy ho ch b o v là: c a sông Ba L t (Nam * nh), c a sông Tiên Yên (Qu ng Ninh), c a sông B ch * ng (H i Phòng); c a sông V n Úc (H i Phòng); bãi tri u Kim Sơn (Ninh Bình); m phá Tam Giang - C u Hai (Th a Thiên-Hu ); m *ê Gi (Bình * nh), m Th N i (Bình * nh); m Trà 6 (Bình * nh); c a sông * ng Nai (* ng Nai); c a sông Ti n (Trà Vinh); bãi tri u l y Tây Nam Cà Mau. So v i h th ng 7 ki u lo i b o t n bi n c a IUCN, Vi t Nam m i xác l p 3 ki u lo i ch y u là (3), (4) và (6) theo Lu t Thu s n là: 1- VQG; 2- Khu b o t n loài và nơi c trú; 3- Khu d tr# tài nguyên. Danh sách xu t u tiên c a Vi n Tài nguyên và Môi tr ng bi n là 15 khu (NC H i, 1999; TD Thanh et all., 2008), sau này ã có nh#ng ch nh s a và x p h ng (B Thu s n, 2004). Quy t nh S 742/Q*-TTg ngày 26 tháng 5 n m 2010 v vi c phê duy t Quy ho ch h th ng KBTB Vi t Nam n n m 2020 có 16 khu, g m các khu d tr tài nguyên: * o Tr n (Qu ng Ninh), B ch Long V$ (H i Phòng), Hòn Mê (Thanh Hoá), Cù Lao Chàm (Qu ng Nam), Lý Sơn (Qu ng Ngãi), Phú Quý (Bình Thu n), Phú Qu c (Kiên Giang); các khu b o t n loài: Cô Tô (Qu ng Ninh), C n C- (Qu ng Tr ), Sơn Chà - H i Vân (Th a Thiên-Hu ), Nam Y t (Khánh Hoà), Hòn Cau (Bình Thu n), Núi Chúa (Ninh Thu n); các VQG: Cát Bà (H i Phòng), Hòn Mun (Khánh Hoà), Côn * o (Bà R a-V(ng Tàu). Nhi u trong s 16 khu này còn có nh#ng giá tr n i b t v v th và KQ*C. Tuy nhiên, m i ch có 3 khu ã c thi t l p và i vào ho t ng, g m Phú Qu c, Hòn Mun và Cù Lao Chàm. So v i các thành t u v di s n và KQST, thì thành t u v di s n và KQ*C vùng bi n và các o còn r t h n ch . Thành t u n i b t nh t là Di s n thiên nhiên V nh H Long c công nh n l n u n m 1994 theo tiêu chí m2 h&c và l n th hai n m 2000 theo tiêu chí a ch t h&c. N m 2003, UNESCO công nh n Di s n thiên nhiên Th gi i Phong Nha-K' Bàng. Các ho t ng nghiên c u và ánh giá ph c v xây d ng h sơ trình UNESCO công nh n hai khu DS*C này ã góp ph n xây d ng ph ơng pháp nghiên c u, ánh giá DS*C (T* Th nh và Waltham Tony, 2001, T* Th nh và nnk, 2004; T Nghi và nnk, 2003 và 2004). G n ây nh t (2010), Vi n Khoa h&c * a ch t và Khoáng s n ã thành công trong vi c xu t và c UNESCO công nh n Cao nguyên á * ng V n (Hà Giang) là thành viên c a M ng l i CV*C toàn c u. M t công trình nghiên c u s m v k, quan thiên nhiên là chuyên kh o “K, quan hang ng Vi t Nam” c a Nguy"n Quang M2 và Haward Limbert (2001). Vi n Khoa h&c * a ch t và Khoáng s n ã th c hi n tài nghiên c u a ch t môi tr ng trên m t s vùng tr&ng i m % mi n B c Vi t Nam (2004) và quan tâm n VQG Ba B . Trong án nghiên c u các khu b o t n a ch t % Vi t Nam, Tr nh Dánh và ng nghi p (2004) ã có nhi u óng góp v nghiên c u DS*C. Ngoài ra, còn có m t s nghiên c u quan tr&ng khác ã t p trung vào DS*C và v n xây d ng CV*C phát tri n du l ch a ch t trong ó có các vùng bi n và h i o (L* An, 2005; L* An, 2008a; NH C , 2008; N* D2, 2006; T* Th nh và nnk, 2008; TT V n, 2008; TT Van & NX Khien, 2006). Tuy nhiên, vi c xây d ng khái ni m, tiêu chí và ph ơng pháp lu n i u tra, ánh gíá KQ*C vùng bi n và các o Vi t Nam ch chính th c c th c hi n v i D án 14 (T* Th nh và nnk, 2008 và 2009a). K t qu cho th y KQ*C % vùng bi n o phong phú và a d ng, thu c v 3 Ch ng 1. T ng quan v tài nguyên v th , k quan a ch t và sinh thái bi n o Vi t Nam 25 nhóm: nhóm thu v c; nhóm o và bán o; nhóm các thành t o ven bi n. L n u tiên, danh m c 10 k, quan c gi i thi u tiêu bi u cho các nhóm, ki u khác nhau, ó là: 1- Bán o H i Vân; 2- * o Cát Bà; 3- Qu n o Bái T Long; 4- Vùng c a sông * ng Nai; 5- H m phá Tam Giang-C u Hai; 6- V nh H Long; 7- Gh nh *á *$a Tuy An; 8- Bãi bi n L ng Cô; 9- C n cát ven bi n Bình Tr Thiên; 10- R n san hô Tr ng Sa. Các c i m n i b t c a các k, quan này là tính th1m m2, ti p n là tính k, v$, tính c áo và tính tiêu bi u. Trong ó, nhi u k, quan t c 3-4 thu c tính. M t s k, quan có ti m n ng xây d ng thành CV*C qu c t ho c qu c gia. M t b tiêu chí ánh giá cho KQTN v nh H Long ã nhanh chóng c xây d ng và ti n hành phân tích, ánh giá các giá tr a d ng a ch t, m2 h&c ph c v cu c bình ch&n b y k, quan thiên nhiên c a Th gi i (T* Th nh, 2008b và 2008c). D án 14 c(ng ã công b m t lo t k t qu i u tra và ánh giá tài nguyên a d ng a ch t, di s n và KQ*C cho các a ph ơng nh Th a Thiên-Hu (T* Th nh và nnk, 2008; LV K'n và nnk, 2009), Cát Bà và * Sơn (TH Ph ơng và nnk, 2009a, 2009b và 2009c), vùng M(i L y - H Xá (U* Khanh và nnk, 2010); o Phú Quý (TT Hi u, 2008), v.v. 1.3. PH NG PHÁP LU N ÁNH GIÁ TÀI NGUYÊN V TH , K QUAN CH T VÀ SINH THÁI BI N O VI T NAM A 1.3.1. Ph ng pháp ti p c n ánh giá tài nguyên v th , k quan a ch t và sinh thái a. Ti p c n h th ng M+i khu v c ho c i t ng có giá tr c bi t v TNVT hay m t KQ*C, KQST u là m t h th ng t nhiên, m t h th ng tài nguyên có các giá tr n i b t và các giá tr i kèm. M t k, quan có th ng th i có hai ho c ba giá tr n i b t v v th , a ch t và sinh thái có m i liên h v i nhau, ví d V nh H Long. Vì th , khi i u tra và ánh giá y u t n i b t, c n ph i ánh giá toàn di n các y u t trong h th ng th y cơ s% t n t i c a các giá tr n i b t. C(ng theo quan i m h th ng, các i m v th , k, quan c n c i u tra, ánh giá t ng th các y u t t nhiên, môi tr ng, tài nguyên, các giá tr di s n và giá tr k, quan n i b t, hi n tr ng kinh t -xã h i và nh#ng v n v qu n lý. b. Ti p c n liên ngành Tính ch t liên ngành m b o cho nh h ng s d ng TNVT có hi u qu kinh t , dung hoà mâu thu0n l i ích s d ng, tôn tr&ng các y u t c u trúc c ng ng, truy n th ng s d ng, b o t n và phát huy c các giá tr t nhiên và nhân v n. Do b n ch t c a i t ng và nh h ng s d ng h p lý, các l$nh v c khoa h&c t nhiên và xã h i s) c k t h p ch t ch) trong i u tra, kh o sát theo h ng này. C n có s ph i h p t t gi#a các cơ quan khoa h&c chuyên ngành, các b ngành a ph ơng và trung ơng, chuyên gia và các t ch c trong và ngoài n c t v n, i u tra, ánh giá và xây d ng cơ s% khoa h&c cho vi c s d ng h p lý, l p lu n ch ng trình công nh n các khu b o t n t nhiên có giá tr k, quan v i các hình lo i khác nhau nh khu di s n; KDTSQ, KBTB (b o t n loài, d tr# tài nguyên, VQG bi n); khu b o t n *NN; KQ*C, danh th ng a ch t và CV*C bi n và các o. c. Ti p c n phát tri n b n v ng k t h p v i m b o an ninh, qu c phòng và ch quy n qu c gia trên bi n Vi c i u tra và ánh giá TNVT, KQ*C và KQST t o d ng cơ s% tài li u cho phát tri n kinh t -xã h i và b o v tài nguyên và môi tr ng nói chung, ng th i có nh h ng xây d ng vùng kinh t tr&ng i m, tôn vinh các k, quan bi n nh là m t gi i pháp hi u qu cao nh m b o v môi tr ng và tài nguyên bi n theo nh h ng phát tri n b n v#ng (UNCED, 1992; UNEP, 1996) v c kinh t (d ch v và du l ch là tr&ng tâm), xã h i (khoa h&c, v n hoá và giáo d c) và môi tr ng (b o v c nh quan sinh thái và a d ng sinh h&c, b o v các giá tr di s n, v.v.). Vi c xây d ng h th ng các khu b o t n k, quan không ch b o t n, gìn gi# lâu dài các giá tr quý giá Tr n 26 c Th nh (Ch biên) cho t n c và nhân lo i tr c áp l c phát tri n m nh kinh t và dân s , mà còn mang l i hi u qu và l i ích thi t th c cho du l ch sinh thái, duy trì b n v#ng ngh cá (nuôi tr ng và ánh b t ven b ), phòng tránh thiên tai và gi m thi u các tác ng môi tr ng. Vi c l ng ghép các giá tr b o t n v i m b o an ninh, qu c phòng và ch quy n qu c gia trên bi n làm t ng giá tr v th , ng th i b o t n là m t gi i pháp m b o ch quy n và l i ích qu c gia trên bi n. d. Ti p c n nh n th c m i v ánh giá và s d ng tài nguyên TNVT là k t qu c a cách ti p c n m i, là nh#ng giá tr và l i ích có c nh s d ng v trí, không gian c a m t khu v c nào ó vào các m c ích phát tri n kinh t -xã h i, phòng th và các l i ích qu c gia khác. Vì v y, vi c i u tra ánh giá TNVT c n có cách ti p c n khác v i tài nguyên truy n th ng, coi tr&ng hình th và c u trúc không gian và có cách nhìn t ng th . V i KQ*C, tài nguyên i u tra c ti p c n d i góc s d ng các giá tr di s n cb ot n theo ph ơng th c các khu di s n, danh th ng ho c CV*C nh m gi# gìn v' 3p c nh quan, tính a d ng a ch t và các y u t k, quan n i b t. V i KQST, tài nguyên i u tra c ti p c n d i góc s d ng HST, sinh c nh và a d ng sinh h&c, chú tr&ng ánh giá theo các nhóm, giá tr s d ng tr c ti p, giá tr s d ng gián ti p và giá tr l u t n. Hi n nay, tài nguyên thiên nhiên không còn hi u theo t duy truy n th ng, ch là nh#ng d ng v t ch t l y ra c và có giá tr s d ng cho m c tiêu kinh t nào ó, mà ã c hi u là t t c các y u t t nhiên có th s d ng % các hình th c khác nhau, ho c không s d ng nh ng s t n t i c a t nó mang l i l i ích cho con ng i. Theo cách hi u truy n th ng, nhi u l i ích l n, c bi t là trong quá trình phát tri n k t c u h t ng và các khu kinh t tr&ng i m, c t o ra t các y u t , hi n t ng và quá trình t nhiên có tính t ng h p theo v trí không gian vùng t, vùng bi n không g n v i tài nguyên c th nào, ch c coi là l i th phát tri n. *ó là ngu n g c d0n n thi u t duy khoa h&c trong t ch c lãnh th và quy ho ch phát tri n. *ã có nh#ng quy ho ch, n n t ng c a các quy t sách kinh t l i thi u cơ s% tài nguyên, mà ch d a vào m t s y ut , c coi là l i th t nhiên, c ánh giá thi u h th ng và tu, thu c vào nh n th c ng0u nhiên c a ng i làm quy ho ch. Th c t , nh#ng quy t sách kinh t quan tr&ng nh t c a m t vùng chính là d a vào TNVT, nh ng l i không c ghi nh n m t cách chính th c. Tình tr ng này không ch % Vi t Nam, mà còn % nhi u n c ang phát tri n. e. Ti p c n n n kinh t d ch v Kinh t d ch v là y u t cơ b n c a n n kinh t th tr ng mà Vi t Nam ang h ng t i và TNVT là nhân t vô cùng quan tr&ng thúc 1y s phát tri n c a kinh t d ch v - kinh t th tr ng. *ó là các ho t ng c n n s d ng h p lý và hi u qu v trí không gian bi n và phát huy các l i ích c a tài nguyên a-kinh t và a-chính tr vùng bi n và các o cho du l ch (VT C nh và nnk, 1995), c ng-hàng h i (V C n và nnk, 1996), d ch v h u c n ngh cá, d ch v vi"n thông, các khu trung chuy n, m u d ch t do, các ho t ng kinh t liên k t vùng mi n, t li n và vùng bi n nh các tuy n vành ai và hành lang kinh t (T* Th nh và nnk, 2010), v.v. Xây d ng h th ng công viên bi n c(ng là m t nh h ng ti p c n kinh t d ch v . Công viên bi n là m t hình th c tích c c k t h p gi#a b o t n và phát tri n (ch y u là v n hoá và du l ch). Vi t Nam có th coi công viên bi n là m t nhóm KQST bi n (VQG bi n) và CV*C bi n. 1.3.2. Giá tr tài nguyên v th , k quan a ch t và sinh thái a. Giá tr tài nguyên T ng giá tr kinh t c a tài nguyên thiên nhiên là t ng l ng tài nguyên tính b ng các ơn v ti n t ph bi n mà xã h i b thi t h i n u tài nguyên b m t, bao g m các giá tr s d ng và phi s d ng. * Giá tr s d ng Giá tr s d ng bao g m các giá tr s d ng tr c ti p, giá tr s d ng gián ti p và giá tr dành, hay còn g&i là giá tr ti m n ng (Ebarvia M., 1998; White and Cruz-Trinidad, 1998). Ch ng 1. T ng quan v tài nguyên v th , k quan a ch t và sinh thái bi n o Vi t Nam 27 + Giá tr s d ng tr c ti p là l i ích th c có t các s n ph1m ho c d ch v có th tiêu dùng, s d ng tr c ti p. Các i t ng tài nguyên l y ra c bao g m khoáng s n, th c ph1m, d c li u, v t li u m2 ngh , v.v. t tài nguyên phi sinh v t và sinh v t. Các i t ng tài nguyên, s n ph1m không l y ra c bao g m các tài nguyên ph c v phát tri n giao thông-c ng, du l ch, v n hóa, khoa h&c, giáo d c, nghiên c u và th1m m2. + Giá tr s d ng gián ti p (indirect use value) là các l i ích riêng bi t có c m t cách gián ti p, ví d : 1- h+ tr sinh h&c cho cá bi n, chim bi n, rùa bi n và các HST khác nh ch c n ng quý giá v môi tr ng và sinh thái; 2- có c nh vai trò và ch c n ng b o v t nhiên, làm s ch môi tr ng (r n san hô, r ng ng p m n, *NN), n nh lu ng b n, h n ch tai bi n, h+ tr ngu n tài nguyên ho c HST khác; 3- h+ tr cho s s ng toàn c u, ví d l u tr# cacbon; 4- có c do h %ng d ng gián ti p nh a d ng sinh h&c, ngu n gen quí hi m, bãi gi ng, bãi '. + Giá tr l a ch&n (option value) là các giá tr c gi# l i s d ng tr c ti p ho c gián ti p trong t ơng lai nh giá tr các loài, các nơi c trú và a d ng sinh h&c, có c t ý th c l u t n tài nguyên vì th h mai sau, vì th c ti"n c a nhu c u và trình công ngh khai thác và c n c vào c tính c a tài nguyên. * dành vì lý do hi u qu và công ngh khai thác hi n t i ch a cao, giá tr tài nguyên có th t ng nhi u trong t ơng lai. * dành vì có khi i t ng tài nguyên có th m t v$nh vi"n, không có kh n ng tái t o (các loài quí hi m, có nguy cơ tuy t ch ng, c nh quan thiên nhiên c áo và c s c không th tái t o, v.v). * Giá tr phi s d ng (non-use value) + Giá tr bán l a ch&n (quasi-option value) có c nh gi# l i, tránh c kh n ng bi n m t c a i t ng tài nguyên: các loài, các habitat và a d ng sinh h&c, nh t là các sinh v t quí hi m, có nguy cơ tuy t ch ng. + Giá tr l i (bequest value) là nh#ng giá tr s d ng và phi s d ng l i ph c v cho th h mai sau, ví d các loài, các habitat, các khu r ng nguyên sinh, r ng ng p m n. + Giá tr t n t i (existence value) có c t ý th c l u t n tài nguyên d a trên c tin: các habitat b e do , các loài có nguy cơ tuy t ch ng, các loài h p d0n, các sinh c nh 3p, các giá tr phi v t th liên quan n i s ng v n hóa, tinh th n (truy n th ng, tôn giáo, tâm linh), nh hình th o, cá voi, n, mi u, v.v. b. Giá tr tài nguyên v th Giá tr tài nguyên a-t nhiên có tính n nh khá cao, ph thu c vào s n nh c a hình th không gian. Su t c nghìn n m qua, t th i Lý-Tr n, vùng v nh Bái T Long luôn có t m quan tr&ng c bi t i v i kinh t th ơng m i, hàng h i và phòng th . Trong khi ó, th ơng c ng H i An th nh v ng m t th i ã b suy tàn do b i l p C a * i gây c n tr% tàu thuy n ra vào và ng p l t ven b . N i l c và u th phát tri n c a m t khu v c hay m t vùng mi n có c trên th c t là nh phát huy giá tr tài nguyên a-t nhiên, bao hàm c các tài nguyên sinh v t và phi sinh v t khác n m trong cùng ph m vi không gian n i t i c a khu v c. Giá tr tài nguyên a-kinh t có tính n nh t ơng i, ph thu c vào v th t nhiên và b i c nh kinh t -xã h i. V ơng qu c c Phù Nam ph n th nh vào kho ng th k III-X g n v i “con ng tơ l a” trên bi n xuyên /n * D ơng-Thái Bình D ơng. “Con ng tơ l a” nay v0n còn ó v i ho t ng hàng h i t /n * D ơng qua eo Malacca, sang Bi n *ông và t i *ông B c Á thu c lo i nh n nh p nh t th gi i v i 13 trong s 20 c ng container l n nh t th gi i n m trên hành lang tàu bi n Singapo - Nh t B n. Tuy nhiên, c a ngõ h ng bi n hoà nh p vào “con ng tơ l a” bây gi không ph i là các c a sông châu th mi n Tây Nam B b sa b i mà là vùng c a sông hình ph"u * ng Nai v i c m c ng n c sâu Sài Gòn-Th V i. M t khác c(ng th y r ng bên c nh hi n t ng “sa b i”còn có hi n t ng ti n b c a k2 ngh óng t u bi n, v i 28 Tr n c Th nh (Ch biên) nh#ng con t u công su t l n không c n i men theo b bi n n#a, mà có h i trình m i ng n hơn, b- l i phía xa các th ơng c ng s m u t m t th i, nh Vân * n, Óc Eo, C a * i, nói lên tính n nh t ơng i c a d ng tài nguyên này. Giá tr tài nguyên a-chính tr có tính n nh th p. Tài nguyên a-chính tr c a Vi t Nam là m t t ng th h t s c a d ng và ph c t p, c u thành t r t nhi u y u t , trong ó y u t v th bi n d ng nh có vai trò quan tr&ng hàng u, nh ng giá tr c a chúng không b t bi n. Vi t Nam là m t c a ngõ c a Lào và Campuchia ra bi n, nh ng m c quan tr&ng c a c a ngõ còn ph thu c vào kh n ng phát tri n c a các n c này. Tài nguyên a-chính tr , không ch là a th , c(ng không ch là c c di n, mà luôn là s k t h p c a c th v a lý t nhiên và nhân v n, v i m t b i c nh chính tr và kinh t qu c t c th . S th nh v ng v kinh t c a m t t n c, m t vùng lãnh th ph thu c r t nhi u vào vi c phát huy giá tr tài nguyên a-kinh t trong m i quan h không gian kinh t trong ph m vi vùng mi n, qu c gia và khu v c, qu c t . V n m nh c a m t dân t c, s th nh suy c a m t qu c gia ph thu c khá nhi u vào tài nguyên a-chính tr c a qu c gia y và kh n ng nh n th c nh y bén, khai thác, s d ng h p lý ngu n tài nguyên này. TNVT bi n Vi t Nam có ti m n ng s d ng to l n cho các l i ích phát tri n kinh t -xã h i nh giao thông-c ng, du l ch và d ch v , ngh cá bi n, công nghi p, cơ s% h t ng và ô th hóa và các l$nh v c kinh t khác. * phát tri n, tr c h t là c n s d ng y u t v trí a lý c thù c a không gian bi n o, sau ó là s d ng h p lý các y u t tài nguyên i kèm sinh v t và phi sinh v t trong không gian n i t i và ngoài không gian phát tri n (s c hút). Phát tri n các khu b o t n t nhiên bi n c(ng là m t hình th c s d ng các giá tr s d ng gián ti p ho c duy trì các giá tr dành, l u t n c a TNVT bi n. TNVT có ý ngh$a c bi t quan tr&ng i v i m b o an ninh qu c phòng và ch quy n qu c gia trên bi n. Không gian bi n và i b bi n Vi t Nam là m t d ng tài nguyên quân s , c khai thác và s d ng tri t trong chi n tranh ch ng ngo i xâm. Vi c b trí phòng th c(ng nh l p các ph ơng án tác chi n tr c h t ph i d a vào các y u t c a v th nh v trí a lý cùng v i c i m t nhiên, c bi t là a hình. Các o, vùng c a sông, vùng th m l c a r t có giá tr phân nh ranh gi i và ch quy n qu c gia trên bi n. TNVT bi n c(ng bao hàm các giá tr s d ng tr c ti p, s d ng gián ti p, giá tr dành và các giá tr phi s d ng (Ebarvia, 1998; White & Cruz-Trinidad. 1998). * n nay, tài nguyên bi n nói chung, TNVT bi n nói riêng ch y u c quan tâm n các giá tr s d ng tr c ti p, ch a chú ý n các giá tr gián ti p và giá tr l u t n mà ôi khi l n hơn nhi u các giá tr s d ng tr c ti p (b ng 1.2). * phát huy ti m n ng TNVT c n ph i hi u rõ th m nh c a m t a ph ơng, vùng lãnh th và c a c n c v ti m n ng và kh n ng phát huy giá tr c a tài nguyên thiên nhiên và nhân v n và các ngu n l c n i t i v v n, l c l ng lao ng và khoa h&c - công ngh trong m i quan h v i các a ph ơng, vùng lãnh th và qu c gia khác. M t khác, ph i xác nh c v trí úng n c a th c th không gian trong t ch c lãnh th và quy ho ch phát tri n t ng th c a không gian c p cao hơn, c a c n c và khu v c, qu c t . * ng th i, hi u rõ c m t m nh, m t y u nói chung, và v TNVT nói riêng c a các a ph ơng, vùng lãnh th ho c qu c gia khác có nh#ng quy t sách phù h p cho liên k t, h p tác và c nh tranh. C n n m b t và g n k t c v i xu th phát tri n chung c a vùng lãnh th , qu c gia, khu v c và qu c t xác nh c nh#ng l i th có th t n d ng, l i ích và trách nhi m tham gia và nh#ng r i ro có th tránh c. Ch ng 1. T ng quan v tài nguyên v th , k quan a ch t và sinh thái bi n B ng 1.2. Giá tr TNVT bi n Lo i giá tr S d ng tr c ti p S 29 o Vi t Nam o Vi t Nam d ng gián ti p Ch a s d ng* Tài nguyên a-t nhiên t ai và vùng nư c xây d ng cơ s h t ng, d ch v và phòng th , các c ng b n, khu trung chuy n, d ch v và phòng th ; không gian b , bi n và o phát tri n du l ch; các hình th c khai thác tài nguyên t i ch (n ng lư ng, khoáng s n, thu! s n, lâm s n), các khu neo trú, c u h". Tác "ng hai chi u n các tuy n vành ai và các hành lang kinh t , các tuy n hàng h i và hàng không; các vùng h p d#n và các khu kinh t tr ng i m. Không gian v$ tr và các ho t "ng v tinh, thám không. L a ch n và d báo theo chi n lư c phát tri n và quy ho ch t ch c không gian lãnh th c p a phương, vùng và qu c gia. Tài nguyên a-kinh t Các trung tâm kinh t và ô th ; các nút giao i m c a các tuy n hành lang và vành ai kinh t . V tinh và vành ai m r"ng c a các siêu ô th , các trung tâm kinh t l n trong nư c, khu v c. L a ch n và d báo theo xu th phát tri n kinh t khu v c và chi n lư c qu c gia. Tài nguyên a-chính tr Vùng nư c n"i thu! và lãnh h i, vùng c quy n kinh t ; Các c%a ngõ hư ng ra bi n và các trung tâm v n hoá Ph m vi quy n tài phán và các vùng ch ng l n; các vùng c m bay. Các v trí, c n c phòng v t xa. L a ch n và d báo theo xu th phát tri n kinh t và m i quan h chính tr qu c t và khu v c. * Giá tr ch a s d ng là t ng giá tr l a ch&n và giá tr phi s d ng c. Giá tr k quan a ch t và sinh thái * Giá tr kinh t - Giá tr a d"ng: Giá tr a d ng a ch t ch m c a d ng các thu c tính, t h p, h th ng và các quá trình a ch t, bao g m a d ng v v t ch t (th ch h&c, khoáng v t, hoá th ch, v.v.); a d ng v a hình- a m o và ki n trúc, c u t o; a d ng v môi tr ng a ch t (c và hi n i); a d ng v quá trình và l ch s ti n hoá a ch t. Giá tr a d ng sinh h&c ch a d ng HST, a d ng loài, các loài quý hi m, c h#u, v.v. t n t i % quy mô duy trì s b n v#ng c a các HST, các qu n xã sinh v t. - Giá tr m' h&c: ó là nh#ng nét 3p v các c nh quan thiên nhiên 3p, v c- cây, hoa, lá nói chung ho c theo mùa; các giá tr th1m m2 ph c v du l ch a ch t và sinh thái, ho t ng gi i trí và các giá tr cho c m h ng ngh thu t (thơ ca, nh c, ho , v.v.). - Giá tr c áo, c s c và k# v(: ó là các v t th ho c hi n t ng a ch t hi m và c áo; tiêu bi u và c s c; có quy mô không gian s và có t m c. i di n cho a ph ơng, qu c gia, khu v c ho c qu c t . *ó là nh#ng loài, nhóm loài, các sinh c nh ho c các HST có nh#ng c i m n i b t, i di n v a d ng sinh h&c và sinh thái h&c c nh quan. - Các giá tr i kèm: bao g m các giá tr kinh t t o ra các s n ph1m v t ch t, hàng hoá ho c d ch v ; các giá tr v n hoá (truy n thuy t dân gian, kh o c - l ch s , giá tr tinh th n, tâm linh, c m xúc, v.v.); các giá tr môi tr ng (b o v tài nguyên t, n c, i u hoà khí h u, phân hu các ch t th i); các giá tr ti n ích môi tr ng, giá tr a d ng a ch t và giá tr a d ng sinh h&c, v.v. Giá tr kinh t c a m+i di s n, KQ*C và KQST có nh#ng c thù riêng, tuy nhiên có th t p h p chung nh th hi n trong b ng 1.3: Giá tr s d ng cho tiêu th c a các KQST bao g m các s n ph1m c a các HST c con ng i s d ng trong cu c s ng hàng ngày (g+, c i, th c ph1m, làm thu c, v.v.). Chúng không tham gia vào quá trình mua-bán nên không óng góp cho GDP c a qu c gia. Giá tr kinh t c a chúng c xác nh theo ph ơng pháp quy i t ơng ơng v i giá trên th tr ng. Tr n 30 c Th nh (Ch biên) Giá tr s d ng cho s n xu t, d ch v là giá bán các s n ph1m thu l m c t thiên nhiên trên th tr ng trong và ngoài n c. Nhi u s n ph1m c a các HST là nguyên li u s n xu t ra nhi u m t hàng khác nhau cho giá tr cao hơn, c bi t là t các loài g+ quý, cây c nh, nguyên li u cho y t , d c li u, v.v. Nhi u loài sinh v t hoang dã còn là i t ng nuôi, tr ng t o ra nh#ng thu nh p kinh t cao, là các ngu n gi ng cho lai t o c i t o ngu n gi ng ã thoái hoá, cung c p nh#ng gen quý hi m có kh n ng kháng b nh, cho n ng su t và ch t l ng cao, v.v. Giá tr l n nh t v kinh t c a các i t ng di s n, k, quan là ph c v phát tri n du l ch a ch t và du l ch sinh thái. B ng 1.3. Giá tr di s n c a KQ C và KQST bi n Lo i giá tr S d ng tr c ti p S d ng gián ti p o Vi t Nam Ch a s d ng* a d ng Các s n ph&m ho c d ch v có th tiêu dùng, s% d ng tr c ti p như khoáng s n, th c ph&m, dư c li u, v't li u m( ngh , v.v. H tr sinh h c cho cá bi n, chim bi n, rùa bi n và các HST khác; làm nơi cư trú, b o v t nhiên, làm s ch môi trư ng, h n ch tai bi n, h tr ngu n tài nguyên ho c HST khác; lưu tr) cacbon; T o ra hư ng d ng gián ti p t a d ng sinh h c và a d ng a ch t, ngu n gen quí hi m, bãi gi ng, bãi *; b o tàng thiên nhiên ngoài tr i. - Gi) s% d ng trong tương lai các i tư ng a d ng sinh h c và a ch t vì th h mai sau, vì công ngh và giá tr cao hơn. dành và lưu t n tài nguyên không có kh n ng tái t o, có th m t v+nh vi,n như các HST, habitat b e do , các loài có nguy cơ tuy t ch ng, các lo i á và khoáng v't, các c u t o và hi n tư ng a ch t hi m. Th&m m( Ph c v du l ch a ch t và sinh thái, nghiên c u khoa h c và giáo d c, nghiên c u và ngh thu't. Các l i ích có ư c t giá tr th&m m( như v n hoá, ngh thu't, tình c m và lòng t hào v quê hương x s , lòng yêu nư c. B o t n các loài h p d#n, các sinh c nh và v't th a ch t -p, các c nh quan t nhiên có giá tr m( h c. K v+, tiêu bi u và "c áo Ph c v phát tri n du l ch a ch t và sinh thái, v n hóa, nghiên c u khoa h c và giáo d c. Các l i ích cho tinh th n như tình c m, tâm linh, truy n thuy t, s g.n bó v i quê hương t nư c; nét c thù v x s và b n s.c v n hoá a phương danh hi u, thương hi u cho gi i thư ng, s n ph&m; b o tàng thiên nhiên ngoài tr i v.v. l i cho th h mai sau các loài, các habitat, các HST "c áo, tiêu bi u, các lo i á và khoáng v't, c nh quan thiên nhiên k v+ và "c áo, các c u t o a ch t tiêu bi u v.v. - B o t n các giá tr phi v't th liên quan n i s ng v n hóa, tinh th n (truy n th ng, tôn giáo, tâm linh). *Giá tr ch a s d ng là t ng giá tr l a ch&n và giá tr phi s d ng Du l ch a ch t (geotourism) là m t lo i hình du l ch cung c p cho khách du l ch, khách tham quan nh#ng thông tin, nh#ng ki n th c v cơ ch hình thành, l ch s phát tri n c a các th ng c nh, các c nh quan k, thú, nh#ng s n ph1m c a t nhiên c hình thành b%i các quá trình a ch t n i sinh và ngo i sinh. M t s hình th c du l ch a ch t mang tính m o hi m nh leo núi, thám hi m hang ng ang c m% r ng. M c ích c a lo i hình du l ch này nh m giúp cho khách du l ch c m th y h ng thú khi tham quan các k, quan, th ng c nh, m t khác giúp h& th y cm c k, v$ v quy mô và th i gian mà thiên nhiên ã t o d ng nên nh#ng th ng c nh ó. CV*C là m t hình th c ph i h p gi#a b o t n và phát tri n kinh t thông qua hình th c du l ch a ch t. Vi c nh t th hoá b o t n a ch t v i du l ch m b o b o t n c các c tính di s n c áo cho nghiên c u khoa h&c, giáo d c môi tr ng và t ng c ng phát tri n kinh t a ph ơng d a trên du l ch a ch t. Nhi u khu DS*C r t có giá tr cho du l ch, Ch ng 1. T ng quan v tài nguyên v th , k quan a ch t và sinh thái bi n o Vi t Nam 31 c bi t là du l ch k t h p giáo d c. M t s khu còn thích h p cho ho t ng gi i trí có th mang l i l i ích kinh t cao, ng th i m b o tính b n v#ng cho s nghi p b o t n. Du l ch sinh thái là lo i hình du l ch d a vào thiên nhiên và v n hoá b n a g n v i giáo d c môi tr ng, có óng góp cho n+ l c b o t n và phát tri n b n v#ng v i s tham gia tích c c c a c ng ng a ph ơng. Du l ch sinh thái là lo i hình khai thác tìm hi u a d ng HST t nhiên và nhân v n. Các di s n, KQST là các i t ng ch o c a du l ch sinh thái. Nh ng giá tr kinh t gián ti p là nh#ng l i ích không o c, nhi u khi vô giá nh duy trì các quá trình vi khí h u, i u ti t l( l t, ch ng xói mòn, v.v. * Giá tr v n hoá và tinh th n - Giá tr m' h&c: Giá tr u tiên c a m+i di s n, k, quan là v' 3p c a chúng c v v' 3p t nhiên hay v' 3p nhân t o con ng i có th chiêm ng .ng, th %ng th c. V' 3p c a c nh quan t nhiên b t ngu n t các thu c tính a ch t c a m t khu v c nh t nh. Giá tr c nh quan t nhiên b t ngu n t b n ch t a ch t h&c (thành ph n th ch h&c, c u t o) và s tham gia c a các quá trình phong hoá do khí h u, sinh h&c hi n i. C i ngu n c a giá tr th1m m2 c a c nh quan t nhiên là t các giá tr a d ng a ch t và cái 3p c a hình kh i á, ví d các n p u n, c u t o ơn nghiêng, hay các qu n th hình kh i, hình chóp hay hình tháp, c t, tr , v.v. và kích c., cách th c s p x p c a chúng trong không gian bi n, tr i, b và o, t o nên s hài hoà hay t ơng ph n, d d ng. Giá tr th1m m2 c s c c a các di s n, KQ*C g n v i hình th sơn v n c t o nên do b n ch t c u trúc, c i m th ch h&c và các quá trình a ch t hi n i. Th gi i màu s c c a á hay các th a ch t góp ph n quan tr&ng t o nên c nh 3p thiên nhiên, hùng v$ hay huy n o. Cùng m t i t ng a ch t nh ng giá tr m2 h&c t ng cao h5n trong i u ki n môi tr ng bi n và i u ki n vi khí h u khu v c. Cái 3p c a m2 h&c a ch t có nhi u nét ti m 1n, c n hi u bi t và khám phá v i nh#ng ki n th c a ch t và ph c v cho du l ch khoa h&c. V' 3p và s c áo c a KQ*C làm thêm yêu cu c s ng, cu n hút s am mê c a các nh c s2, ho s2, ngh s2 nhi p nh và các nhà v n, nhà thơ. V' 3p này có th là c-, cây, hoa, lá hay các loài sinh v t có hình thù k, l , có tu i th& cao. V' 3p này c(ng có th là nh#ng c nh quan thiên nhiên hoang sơ ch a ho c ít b tác ng b%i con ng i, hay m t công trình nhân t o k, v$, c áo c a nh#ng cánh r ng tr ng, c a m t thu cung v i quy mô r ng l n mô ph-ng m t ki u HST c thù (r ng ng p m n, th m c- bi n, r n san hô, v.v.) và nhi u loài sinh v t c bi t hi n h#u trong ó cho m+i ng i sau khi tham quan s) có c nh#ng ki n th c cơ b n v thiên nhiên, môi tr ng, t ó khơi d y tình yêu i v i thiên nhiên, trân tr&ng nh#ng s n ph1m, ngu n l i mà thiên nhiên ban t ng. - Các giá tr c m xúc, tâm linh: V n hoá là m t ph m trù r t r ng liên quan n i s ng v t ch t và tinh th n con ng i. B n s c v n hoá c a m+i c ng ng dân c u có nh#ng m i liên h m t thi t v i i u ki n s ng và môi tr ng s ng bao quanh. Các di s n t nhiên, k, quan thiên nhiên th ng là nh#ng khu v c, i t ng n i b t trong thiên nhiên-môi tr ng s ng, n i b t v v' 3p ho c cái l , cái k, v$ nên th ng có tác ng sâu s c n t duy con ng i, v n giàu c m xúc v i t nhiên, v i vùng t, x s% mình sinh s ng. Ng i Vi t có chi u sâu v i s ng tâm linh, g n bó và hoà h p v i thiên nhiên, nên hay t o h n thiêng cho sông núi gi# c tin muôn i v hi u, ngh$a, d(ng và lòng thu chung. Vì v y, các k, quan mang l i các giá tr tinh th n cho cu c s ng, làm 3p cho cu c s ng và g i nên các c m xúc, c m nh n v quê h ơng x s%, t o nên s g n bó v i nh#ng ng i ang %, t o nên n+i nh cho ng i xa quê. *ó c(ng là ngu n g c c a tình yêu quê h ơng, t n c. * Giá tr khoa h&c và giáo d c Các di s n, KQ*C có giá tr nh các b o tàng a ch t và phòng thí nghi m ngoài tr i v a d ng a ch t, c l u gi# % tr ng thái t nhiên các th c th a ch t, bao g m các lo i hoá th ch, á, khoáng v t và các h p ch t vô cơ t nhiên, các ki u c u t o và c u trúc a ch t, các ki u m t c t a t ng và ranh gi i a ch t, các d ng a hình, các ki u b bi n, các ki u o và c các quá 32 Tr n c Th nh (Ch biên) trình a ch t hi n i % vùng bi n và i b . Các thành t o và quá trình a ch t này có giá tr l n ph c v lâu dài cho nghiên c u khoa h&c a ch t, cho sinh viên và h&c sinh th c t p, tham quan. KQ*C có giá tr giáo d c cho c c ng ng v ý ngh$a b o v t nhiên, b o v môi tr ng, giáo d c lòng t hào và tình yêu thiên nhiên, quê h ơng và r ng hơn là tình yêu T qu c. M+i m t di s n, KQST u là s n ph1m c a thiên nhiên và con ng i, và t o ra c nh#ng s n ph1m c áo nh v y c n ph i có m t quá trình hình thành và phát tri n trong nh#ng i u ki n c a thiên nhiên và môi tr ng nh t nh. *ây là nh#ng hình m0u tuy t v i các nhà khoa h&c nghiên c u, lý gi i các quá trình, các quy lu t c a t nhiên, c a th gi i sinh v t, t ó có c nh#ng công ngh t o nên nh#ng s n ph1m m i cho xã h i và nhân lo i. * Giá tr b o t n t nhiên Vi c b o v và b o t n m t di s n, KQ*C còn em l i nhi u l i ích r t l n: bao g m c l i ích kinh t tr c ti p (du l ch sinh thái, phát tri n ngu n l i % vùng chuy n ti p), b o v c nh quan thiên nhiên; môi tr ng và a d ng sinh h&c; các giá tr l u t n cho th h mai sau. *ó là b o v các giá tr dành cho nhu c u trong t ơng lai vì m c tiêu phát tri n kinh t - xã h i và nh t là vì s nghi p khoa h&c và giáo d c, b o v môi tr ng s ng; các giá tr quý hi m và c áo, c bi t, các giá tr n u s d ng s) m t v$nh vi"n và c bi t là các giá tr t n t i liên quan n i s ng tinh th n, c tin, tâm linh và phong thu , v.v. * i v i m+i di s n, KQST, giá tr v a d ng sinh h&c luôn t n t i % các c p khác nhau. c p cá th , ó là s t bi n v gen t o ra s k, d c a sinh v t. c p qu n th , ó là nh#ng t p tính c xác nh b%i nh#ng gen nh t nh giúp cho các qu n th t n t i và phát tri n theo nh#ng t p tính nh t nh. c p HST ngoài s a d ng v ngu n gen còn là s a d ng v loài. Tuy nhiên, cùng v i s phát tri n, con ng i ã 1y t c tuy t ch ng c a các loài lên hàng ngàn l n trong th k XX, thay th vào ó là các qu n th ơn loài c a v t nuôi, cây tr ng có giá tr kinh t nh ng không làm t ng ch s a d ng sinh h&c. * Giá tr góp ph n m b o an ninh qu c phòng và ch quy n, l i ích qu c gia Các di s n t nhiên, KQTN vùng bi n o Vi t Nam, thông qua vi c c i u tra, nghiên c u, x p h ng và công nh n chính th c v m t nhà n c có ý ngh$a l n tr c m t và lâu dài kh5ng nh ch quy n và l i ích qu c gia trên các vùng bi n o c a T qu c. Các hành ng t ch c và tri n khai b o v - b o t n s) c ph i h p và góp ph n m b o an ninh, qu c phòng cho các vùng bi n o. 1.3.3. Tiêu chí ánh giá và phân lo i tài nguyên v th , k quan a ch t và sinh thái a. Tiêu chí ánh giá, phân c p và phân lo i tài nguyên v th * Tiêu chí ánh giá Tiêu chí ánh giá TNVT là m t v n r t m i m', c sơ b xác nh nh sau: m t khu v c hay m t i t ng % vùng bi n o Vi t Nam c coi là có giá tr TNVT c n t cm t trong ba giá tr sau: - Giá tr tài nguyên a-t nhiên: là các giá tr và l i ích có c t t ng th các y u t v trí, hình th , c u trúc không gian c a m t khu v c nào ó, ch y u v môi tr ng và tài nguyên thiên nhiên; - Giá tr tài nguyên a-kinh t : là các giá tr và l i ích có c t các c i m a lý nh h %ng n ti n trình phát tri n kinh t c a m t vùng, m t qu c gia, th m chí m t khu v c; - Giá tr tài nguyên a-chính tr : là s k t h p c a l i th v a lý t nhiên và nhân v n, v i m t b i c nh chính tr và kinh t qu c t nào ó (VH Lâm, 2008). * ng th i c(ng xét n các giá tr i kèm: tài nguyên sinh v t, phi sinh v t và nhân v n. * Phân c p và phân lo"i TNVT vùng bi n o Vi t Nam có th c phân c p và phân lo i theo m t s cách khác Ch ng 1. T ng quan v tài nguyên v th , k quan a ch t và sinh thái bi n o Vi t Nam 33 nhau, trong công trình này v i m c ích g n v i th c ti"n, chúng tôi ti n hành phân c p và phân lo i theo ch th c a TNVT, bao g m các h th ng thu h ho c a h v i c ba h p ph n n n t (ho c áy), n c và không khí, n m trong ph m vi ch quy n qu c gia, bao g m các vùng b , các o và qu n o, các thu v c ven b (v(ng v nh, c a sông, m phá) và các vùng n c ngoài khơi, v.v. (T* Th nh, 2008; T* Th nh và nnk, 2008). Vi c phân c p và phân lo i các ch th (c(ng là các i t ng) c a TNVT bi n o Vi t Nam c xác nh nh sau: C p 1: Bi n Vi t Nam, bao g m toàn b vùng bi n ch quy n qu c gia (theo UNCLOS, 1982) C p 2: Các vùng bi n c a bi n Vi t Nam Theo các thu c tính không gian và quy n tài phán, các vùng bi n c a Vi t Nam có th phân lo i thành: vùng n c trong các v nh bi n (Gulf – vùng n c V nh B c B thu c Vi t Nam và vùng n c V nh Thái Lan thu c Vi t Nam), vùng bi n h% ven b (vùng bi n ven b Nam Trung B và vùng bi n ven b phía ông Nam B ) và vùng bi n ngoài khơi (vùng bi n o Hoàng Sa và Tr ng Sa). Các vùng bi n c a bi n Vi t Nam có th c chia theo các h th ng khác nhau: Theo h ng b c-nam: vùng bi n ven b g m vùng bi n V nh B c B thu c Vi t Nam, vùng bi n Nam Trung B , vùng bi n phía ông Nam B và vùng bi n V nh Thái Lan thu c Vi t Nam; vùng bi n khơi g m vùng bi n Hoàng Sa và Tr ng Sa; Theo h ng t b ra kh i: vùng ven b , vùng th m l c a ( a ch t) và vùng bi n sâu ( ng v i s n l c a và lòng ch o n c sâu); Theo các vùng pháp lý: n i thu , lãnh h i, ti p giáp lãnh h i, vùng c quy n kinh t và th m l c a (Ngh quy t ngày 23/06/1994 c a Qu c h i n c CHXHCN Vi t Nam phê chu1n Công c c a Liên hi p qu c v Lu t bi n n m 1982) C p 3: Các th y h , a h n m trong các vùng bi n Vi t Nam; chúng t o thành các h th ng riêng, c phân lo i thành: c a sông, v(ng v nh, m phá và h i o. Các ch th TNVT c p 3 t o ra nh#ng h ng c thù trong s d ng theo h th ng c a mình, nh ng l i t h p theo vùng bi n t o các giá tr t ng th c tr ng cho m+i vùng. Ch5ng h n, v(ng v nh d&c b bi n Vi t Nam t o nên m t h th ng tài nguyên v i giá tr u th khác v i h th ng c a sông, hay m phá. Trong khi, giá tr TNVT c a d i ven b V nh B c B là t h p giá tr c a các c a sông, v(ng v nh, m phá và h i o n m trong ph m v c a mình. Các vùng c a sông. H th ng sông ngòi Vi t Nam phát tri n khá dày, hàng n m a ra bi n kho ng 847 t m3 n c và 250 tri u t n bùn cát, phân b trên 10 l u v c sông chính là các sông Qu ng Ninh, H ng - Thái Bình, Mã, C , Gianh - Qu ng Tr - H ơng, Thu B n, Trà Khúc, Ba, * ng Nai và Mê Công. Chúng vào bi n qua 114 c a. Các vùng c a sông g m hai ki u chính là châu th và vùng c a hình ph"u. Vi t Nam có hai châu th l n là sông H ng % phía B c và Mê Công % phía Nam. Vùng c a sông hình ph"u là m t vùng h l u sông, th ng có d ng hình ph"u, b ng p chìm không n bù tr m tích. Chúng th ng n m % các vùng b có thu tri u biên l n, i n hình là vùng c a sông * ng Nai n m % rìa B c châu th Mê Công và vùng c a sông B ch * ng n m % rìa *ông B c châu th sông H ng. $ m phá là m t lo i hình th y v c ven bi n, n c l , m n ho c siêu m n, th ng có hình dáng kéo dài, c ng n cách v i bi n b%i h th ng ê cát và có c a thông n i v i bi n. C a m phá có th m t ho c nhi u, m% th ng xuyên ho c b óng kín nh k,. Vi t Nam có 12 m phá tiêu bi u, t ng di n tích ch kho ng 438km2, phân b trên kho ng 21% chi u dài ng b bi n Vi t Nam, t p trung % mi n Trung, t Th a Thiên-Hu t i Ninh Thu n, nơi giàu ngu n b i tích cát ven b và ng l c sóng m nh và thu tri u th ng không l n. H m phá Tam Giang - C u Hai % Th a Thiên-Hu thu c lo i l n c a th gi i và l n nh t *ông Nam Á. V ng v nh ven b Vi t Nam là ph n c a bi n lõm vào l c a ho c do o ch n t o thành m t vùng n c khép kín % m c nh t nh mà trong ó ng l c bi n th ng tr . Chúng c chia thành 3 c p cơ b n: C p 1: v nh bi n (gulf - V nh B c B và V nh Thái Lan); C p 2: v nh Tr n 34 c Th nh (Ch biên) ven b (bay - V nh H Long, V nh *à N7ng v.v.); C p 3: v(ng ven b (bight và shelter - V(ng Rô, V(ng Xuân *ài, v.v). Không k các v nh bi n (gulf), Vi t Nam có t ng s 48 v(ng v nh ven b v i t ng di n tích kho ng 4.000km2, có sâu không quá 30m. Các v(ng ven b có di n tích d i 50km2, các v nh ven b có di n tích t 50 km2 tr% lên. Các v(ng v nh ven b phân b theo 4 vùng a lý: vùng b B c B , B c Trung B , Nam Trung B và vùng các o phía Nam. H th ng o. Vi t Nam có 2.773 o ven b v i di n tích 1.720km2, trong ó trên 70 o có kho ng 260 nghìn dân sinh s ng, t p trung ch y u % vùng ven b *ông B c (L* An, 2008). Tr các qu n o san hô Tr ng Sa, Hoàng Sa gi#a Bi n *ông, t t c các o ven b , k c B ch Long V$, Phú Quý, Côn * o và Phú Qu c u n m trong ph m vi th m l c a ( a ch t). Vùng áy bi n quanh các o th ng l á g c, là n n móng phát tri n các r n san hô vi n b . * o có nhi u giá tr quý nh t sinh c , du l ch sinh thái, xây d ng k t c u h t ng khai thác bi n. M t s o nh Th Chu, C n C-, v.v. có giá tr là i m n i ng cơ s% o n th5ng m% r ng n i th y. * $ánh giá, phân nh giá tr TNVT Sau khi phân tích và ánh giá các giá tr tài nguyên h p ph n, ti n hành t ng h p giá tr c a các ch th ( i t ng) TNVT. *i m s giá tr c xác nh theo ma tr n so sánh theo t ng h p ph n và t ơng ng v i ba nhóm giá tr th p, trung bình và cao, nh trình bày trên b ng 1.4. C(ng c n nói r ng, vi c cho i m ánh giá nh gi i thi u % ây còn mang nhi u y u t ch quan, tuy nhiên giá tr so sánh t ơng i c a chúng là hi n th c; h ng ti p t c là c n nghiên c u xác nh chi ti t hơn các ch tiêu c th cho t ng lo i tài nguyên h p ph n. B ng 1.4. Ma tr'n xác Nhóm Tài nguyên (TN) h p ph n nh giá tr tài nguyên v th theo i m s Giá tr th p Giá tr trung bình Giá tr cao A1 A2 B1 B2 C1 C2 TN a-t nhiên 1 2 3 4 5 6 TN a-kinh t 1 2 3 4 5 6 TN a-chính tr 1 2 3 4 5 6 1 2 3 4 5 6 TN i kèm T ng giá tr b. Tiêu chí ánh giá và phân lo i k quan a ch t vùng bi n o Vi t Nam * Tiêu chí Theo NOW (2007), các tiêu chí ánh giá m t KQTN, nhóm a ch t ơn gi n ch là: m t khu v c t nhiên; m t danh th ng t nhiên hay m t c nh quan. Chúng tôi ã sơ b xác nh, tr% thành m t KQ*C ch c n t c m t trong ba tiêu chí u sau ây (T* Th nh và nnk, 2008, 2009; LV K'n và nnk, 2009): - $a d"ng a ch t: ch m c a d ng các thu c tính, t h p, h th ng và các quá trình a ch t, bao g m a d ng v v t ch t (th ch h&c, khoáng v t, hoá th ch, v.v.); a d ng v a hình a m o và ki n trúc, c u t o; a d ng v môi tr ng a ch t (c và hi n i); a d ng v quá trình và l ch s ti n hoá a ch t (Gray Murray, 2004). - M' h&c: bao g m các c nh quan thiên nhiên 3p; các giá tr th1m m2 ph c cho du l ch a ch t và gi i trí; các giá tr cho c m h ng ngh thu t (thơ ca, nh c, ho , v.v.) (UNESCO, 2005). - $ c áo, c s c và k# v(: bao g m các v t th và hi n t ng hi m và c áo; tiêu bi u và c s c; có quy mô không gian s và có t m c. i di n cho a ph ơng, qu c gia, khu v c ho c qu c t (NOWF, 2008). Ch ng 1. T ng quan v tài nguyên v th , k quan a ch t và sinh thái bi n 35 o Vi t Nam - Các giá tr i kèm, bao g m các giá tr v n hoá (truy n thuy t dân gian, kh o c - l ch s , giá tr tinh th n, tâm linh, c m xúc, v.v.); giá tr a d ng sinh h&c. * Phân lo"i Theo NOWF (2007) các KQ*C g m các ki u lo i nh sau: h'm núi; hang ng; b bi n, vách á; khu v c a ch t; sông b ng; núi, núi l a, á; thu v c, bi n, h , sông; thác n c và lo i khác. B c u, ã xác nh các i t ng k, quan tiêu bi u % vùng bi n o Vi t Nam g m 3 nhóm, 10 d ng nh sau (T* Th nh và nnk, 2008, 2009; LV K'n và nnk, 2009): + Nhóm 1 - Thu) v c: 1- V nh ven b : v nh H Long (bao g m c hang ng và a hình karst), v nh Nha Trang, v.v.; 2- Vùng c a sông: vùng c a sông châu th Sông H ng; C u Long; vùng c a sông hình ph"u B ch * ng, * ng Nai và các c a sông khác; 3- $ m phá: Tam GiangC u Hai, Ô Loan, L ng Cô, v.v.; 4- H n c m n: các tùng áng khu v c Cát Bà - H Long, v.v. + Nhóm 2 - $ o và bán o: 5- Qu n o: Bái T Long, Nam Du và Côn Sơn, qu n o san hô Tr ng Sa và Hoàng Sa (còn có th x p vào nhóm KQST r n san hô); 6- $ o: o á vôi Cát Bà (bao g m c hang ng và a hình karst), o á l c nguyên Phú Qu c, o núi l a Lý Sơn, v.v.; 7-Bán o- o: * Sơn, H i Vân-Sơn Chà, v.v. + Nhóm 3 – Các thành t"o b bi n: 8- Thành t"o á ven bi n (vách á, bãi á, hòn á): Hòn Ph T (Kiên Giang), t h p á basalt d ng c t % Bình Sơn (Qu ng Ngãi) và Gh nh *á *$a Tuy An (Phú Yên), v.v.; 9- Bãi bi n: ví d , Bãi Dài (Phú Qu c), L ng Cô (Th a Thiên-Hu ), Trà C (Qu ng Ninh), v.v.; 10- C n, th m cát ven bi n: Bình Tr Thiên, Phan Thi t, v.v. * Phân nh giá tr Sau khi phân tích và ánh giá các giá tr c a di s n, k, quan, ti n hành phân lo i giá tr c a di s n, k, quan. *i m s giá tr c xác nh theo ma tr n so sánh theo t ng giá tr h p ph n, t ơng ng v i ba nhóm giá tr th p, trung bình và cao, nh trình bày trên b ng 1.5. B ng 1.5. Ma tr'n xác Nhóm Giá tr h p ph n nh giá tr di s n, k quan theo i m s Giá tr th p Giá tr trung bình Giá tr cao A1 A2 B1 B2 C1 C2 a d ng 1 2 3 4 5 6 Giá tr m( h c 1 2 3 4 5 6 Giá tr Giá tr "c áo, Giá tr i kèm c s.c, k v+ 1 2 3 4 5 6 1 2 3 4 5 6 T ng giá tr c. Tiêu chí ánh giá và phân lo i k quan sinh thái vùng bi n o Vi t Nam * Tiêu chí Theo NOWF (2007), các tiêu chí (criteria) ánh giá m t KQTN, nhóm sinh thái ơn gi n ch là: m t khu v c t nhiên; m t danh th ng t nhiên hay m t c nh quan. C(ng nh i v i KQ*C, chúng tôi ã xác nh m t khu v c hay m t i t ng có giá tr KQST c n t c m t trong ba tiêu chí u tiên (T* Th nh và nnk, 2008, 209b; LV K'n và nnk, 2009): - $a d"ng sinh h&c: a d ng loài, a d ng HST, các loài quý hi m, c h#u, v.v. (UNESCO, 2005). - M' h&c: c- cây, hoa, lá 3p nói chung, theo mùa nói riêng (UNESCO, 2005). - $ c áo, c s c, k# v(: i di n cho m t vùng, cho c n c v i nh#ng c i m n i b t v a d ng sinh h&c, sinh thái h&c c nh quan, v.v. Khu v c có quy mô r ng l n, t i thi u quy mô ph i duy trì s b n v#ng c a các HST, các qu n xã sinh v t i n hình (NOWF, 2008). 36 Tr n c Th nh (Ch biên) - Các giá tr i kèm: giá tr kinh t (giá tr óng góp tr c ti p cho kinh t a ph ơng); giá tr v n hoá (truy n thuy t dân gian, l ch s , kh o c , v.v.); giá tr môi tr ng (b o v tài nguyên t, n c; i u hoà khí h u, phân hu các ch t th i; các giá tr ti n ích, v.v.) * Phân lo"i Theo NOWF (2007), KQST g m các ki u lo i nh sau: khu d tr# ng v t; r ng, cây; công viên b o t n t nhiên; c o; th gi i d i n c, r n; di ch th i ti n s và các lo i khác. Tuy nhiên, i t ng th ng g p nh t là: 1- Các khu r ng ng p m n; 2- Các vùng r n san hô; 3- Các th m c- bi n; 4- Các khu r ng trên o, bán o và ven bi n và 5- T h p c a hai, ba ho c c b n tr ng h p nêu trên. KQST tiêu bi u % vùng bi n o Vi t Nam có th c phân lo i ánh giá theo 2 nhóm khác nhau v i 8 d ng cơ b n nh sau: Nhóm 1 - Các h sinh thái: 1-r n san hô; 2- r ng ng p m n; 3- th m c- bi n; 4- m phá ven bi n; 5- h n c m n. Nhóm 2- Các khu v c sinh thái: 6- o - bi n; 7- vùng tri u - c a sông; 8- bán o - b bi n. Trên th c t các khu v c, i t ng có giá tr KQST th ng c tôn vinh b o t n và b o v d i d ng các khu b o t n thiên nhiên thu c các lo i cơ b n: 1- KDTSQ; 2- Khu b o v *NN; 3- KBTB; 4- VQG trên bi n và ven bi n; 5- Các danh th ng v c nh quan sinh thái. Vì v y, khi i u tra và ánh giá các KQST, nên phân lo i theo h th ng b o t n t nhiên bi n ã c ch p nh n ó d" th ng nh t v m t qu n lý, trong khi phân lo i theo 2 nhóm nêu trên v0n có giá tr ng d ng c l p. 37 Ch ng 2 T NG QUAN TI M N NG H TH NG TÀI NGUYÊN V TH CÁC VÙNG BI N O VI T NAM Trong ch ng này, tài nguyên v th (TNVT) c trình bày chung cho các vùng bi n c a Vi t Nam, và tr c h t là cho toàn Bi n ông. 2.1. KHÁI QUÁT V V TH VÀ TÀI NGUYÊN V TH 2.1.1. V th và tài nguyên v th Bi n ông BI N a h và các O VI T NAM a. Thông tin chung Bi n Vi t Nam chi m kho ng 1/3 di n tích và là m t b ph n quan tr ng c a Bi n ông nên tr c h t c n xét qua v th và TNVT chung c a c bi n này (L An, T Th nh, 2011). V th Bi n ông c hi u n gi n là “ch ng” c a Bi n ông trên bình châu Á và th gi i v các m t t nhiên, KT-XH, c ng nh chính tr -quân s . Nghiên c u và ánh giá các l i ích mà v th ó có th mang l i chính là nghiên c u v TNVT c a Bi n ông và trong tr ng h p ó toàn Bi n ông s c coi là m t n v lãnh th th ng nh t và c ánh giá các giá tr v th trong m i t ng quan v i khu v c và th gi i. Bi n ông n m phía ông Nam l c a châu Á, thu c h th ng bi n rìa Tây Thái Bình D ng (Ôkh t, Nh t B n, Hoa ông, Xulu...), là m t bi n n a/g n kín, c bao quanh v phía ông và Nam b i các qu n o Philippin, In ônêxia và qua các eo bi n n i v i Thái Bình D ng phía B!c và ông và v i "n D ng phía Nam. Bi n ông có di n tích 3.537.000km 2 , sâu trung bình 1.140m, thu c khí h u nhi t i và xích o, phía B!c c gi i h n b i v# tuy n 23 0 30 ’ B, n i o ài Loan v i l c a, còn ranh gi i phía c c Nam c a bi n là vùng áy nông gi$a o Xumatra và Calimantan (Borneo), v# tuy n 2 0 03 ’ N (Nam) và m r ng n phía Tây c a kinh tuy n 100 0 và n phía ông c a kinh tuy n 120 0 . Bao quanh Bi n ông có 10 n c và vùng lãnh th là Trung Qu c, Vi t Nam, Campuchia, Thái Lan, Malaixia, In ônêxia, Singapo, Brunây, Philippin và ài Loan. th y c t m c% c a Bi n ông trong h th ng các bi n rìa và n a kín c a th gi i có th a ra m t s s li u so sánh trên b ng 2.1. V di n tích, n u không k các bi n h , nh bi n Philippin (5,7 tr.km 2 ) và bi n & R p (4,8 tr.km2 ), thì Bi n ông là bi n n a/g n kín có di n tích l n nh t và qua b ng 2.1 có th th y ph n nào vai trò c bi t c a Bi n ông so v i các bi n quan tr ng nh t c a th gi i, nh a Trung H i và Caribê. V th và TNVT Bi n ông c ánh giá theo 3 h p ph n: v th và tài nguyên a-t nhiên, v th và tài nguyên a-kinh t và v th và tài nguyên a-chính tr . Tr n 38 c Th nh (Ch biên) B ng 2.1. Vài s li u chung v Bi n ông và m t s bi n khác S li u chung Bêrinh Ôkhôt Khí h u c nc c ôn Di n tích (tri u km2) 2,3 1,6 1,0 2,9 (2,5) 2,7 3,5 sâu trung bình (m) 1.640 821 1.752 1.435 2.429 1.140 Tài nguyên h i s n, d u khí,... h i s n, d u khí,... h i s n, d u khí,... h i s n, d u khí,... h i s n, d u khí,... h i s n, d u khí,... S nư c bao quanh 2 (2 châu) 2 (1 châu) 4 (1 châu) 17 (3 châu) 21 (1 châu) 9 (1 châu) Quy mô giao thông qu c gia, liên qu c gia qu c gia, liên qu c gia liên qu c gia liên qu c gia, liên l c a liên qu c gia, liên l c a liên qu c gia, liên l c a v a ph i c ng th ng M c tranh ch p i Nh t B n ôn i a Trung H i c n nhi t i Caribê nhi t Bi n i ông nhi t xích i, o r t c ng th ng b. V th và tài nguyên a-t nhiên + V m t a ch t, Bi n ông c sinh thành khá mu n, k t' khi áy tách giãn t o bi n rìa là kho ng 32 tri u n(m cách ngày nay, m t kho ng th i gian quá ng!n n u so v i 4,5- 4,7 t) n(m t n t i c a Trái t. Tuy nhiên Bi n ông khác bi t v i h u h t các bi n khác ch* nó n m ranh gi i c a 3 m ng th ch quy n c a v+ Trái t, ó là m ng Thái Bình D ng, Âu-Á và "n-Úc, là n i giao thoa c a nhi u c i m a ch t, ki n t o c a các m ng ó và i u này ã làm cho Bi n ông và nh$ng t ai “trên b ” xung quanh c a nó có nh$ng c i m khác bi t. V m t s n v(n, lãnh th ó là n i g p g% c a hai ai t o núi l n là Tây Thái Bình D ng v i ph ng các dãy núi B-TN và Alpi v i ph ng TB- N. V m t sinh khoáng, Bi n ông và các lãnh th bao quanh là u giao n i c a 2 ai sinh khoáng n i ti ng là ai Thái Bình D ng và ai a Trung H i, mà h qu là n i ây t p trung m t s d ng khoáng s n i n hình cho c hai ai ó, là thi c, ng, crôm, niken, than á, chìk m, s!t, nhôm, d u khí... Tuy nhiên ranh gi i c a các m ng th ch quy n c ng là n i y u nh t c a v+ Trái t và ó chính là vành ai ng t và núi l a l n c a th gi i, ã gây t n th t không nh+ cho dân c s ng quanh vành ai này, là thách th c l n c a v th t nhiên c a khu v c ( ài Loan, Philippin, In ônêxia, Thái Lan...). + V khí h u, Bi n ông và lãnh th xung quanh n m ai nhi t i và xích o (n i chí tuy n), nh n c m t ngu n n(ng l ng l n c a M t Tr i, trung bình 140 kcal/cm2/n(m, là ngu n t o ra m t sinh kh i r t l n so v i các vùng bi n, o ôn i và c n c c. T' ó ã hình thành nên m t th gi i sinh v t vô cùng phong phú và a d ng v gi ng loài và các HST; tuy nhiên c ng g p không ít khó kh(n do m a bão gây ra, v i hàng n(m trên 30 c n bão và áp th p nhi t i. , ây ch u nh h ng c a 3 h th ng gió mùa ( ông B!c Á, Nam Á và ông Nam Á) và hình thành m t hoàn l u c áo c a gió mùa châu Á, là tính c s!c c a khí h u nhi t i gió mùa c a khu v c, òi h+i nhi u n* l c trong nghiên c u tri n khai s n xu t và t ch c cu c s ng cho phù h p và c trong d báo nh$ng di-n bi n b t l i c a th i ti t và khí h u. - Ch th y tri u Bi n ông do a hình ph c t p c a áy và b bi n nên r t a d ng và c s!c: nh t tri u u và nh t tri u không u chi m h u h t không gian c a bi n, trong khi bán nh t tri u u và bán nh t tri u không u chi m m t ph n khiêm t n v i biên nh+ (L T , Ch ng 2. T ng quan ti m n ng h th ng tài nguyên v th các vùng bi n o Vi t Nam 39 2009). Ven b Vi t Nam ch th y tri u c ng r t a d ng và c s!c, t' nh t tri u u (Hòn D u), bán nh t tri u u (Thu n An) n nh t tri u không u (Quy Nh n), r i ti p n bán nh t tri u không u (V ng Tàu) và l i nh t tri u không u R ch Giá. cao m c n c tri u có 2 c c i Hòn D u và V ng Tàu và 2 c c ti u Thu n An và R ch Giá. Ch th y tri u a d ng c ng là i u ki n cho ng i dân quanh Bi n ông trong ó có Vi t Nam l i d ng ph c v s n xu t (nông ng nghi p, giao thông...) và chi n u, t' hàng ngàn n(m nay. c. V th và tài nguyên a-kinh t + Bi n ông s h$u m t ngu n tài nguyên to l n, là ngu n s ng c a hàng tr(m tri u ng i dân xung quanh nó. Tài nguyên Bi n ông c ánh giá ch y u là h i s n, d u khí, giao thông v n t i và du l ch, tuy nhiên các con s chính th c v các ti m n(ng này còn ch a c ánh giá y và th ng nh t. Trung Qu c d oán tài nguyên h i s n và d u khí c a Bi n ông có giá tr lên n m t nghìn t. USD. H c ng ánh giá ti m n(ng d u khí Bi n ông n 213 t. thùng, riêng Tr ng Sa n 105 t. thùng (17,7 t. t n, so v i 13 t. t n c a Côoet), còn M/ d báo có 7 t. thùng d u thô. Hi n t i các khu khai thác ngoài kh i Palawan chi m 50% toàn b s d u tiêu th t i Philippin, còn các n c ông Nam Á có s n l ng khai thác kho ng 50 tr.t n/n(m (nghiencuubiendong.vn). V h i s n theo ánh giá c a Vi t Nam, tr$ l ng cá toàn vùng bi n Vi t Nam là 3.072 ngàn t n và kh n(ng khai thác là 1.426 ngàn t n. V d u khí, các nhóm b c a Vi t Nam ã cs b ánh giá, v i tr$ l ng và ti m n(ng kho ng 4,4 t. t n d u quy i và hàng tr(m t. mét kh i khí (L T , 2009). N(m 2009, Vi t Nam khai thác t' Bi n ông 16,3 tr. t n d u và 8,0 t. mét kh i khí; khai thác 1.568,8 ngàn t n Cá bi n; 413,1 ngàn t n Tôm nuôi; 1.951,1 ngàn t n Cá nuôi (c n c l và ng t); 718 ngàn t n mu i; l ng hàng hóa qua các c ng bi n kho ng 52 tr. t n (T ng c c Th ng kê, 2011). M c khai thác tài nguyên bi n c a Vi t Nam còn th p so v i khu v c, hàng n(m t giá tr không nhi u so v i GDP toàn qu c. Trong khi ó, các n c trong khu v c ã có nhi u truy n th ng khai thác bi n, trong ó có h i s n và d u khí, mà nhi u nh t là Trung Qu c, In ônêxia, Thái Lan, Malaixia và Philippin. Nh v y có th th y là hàng n(m Bi n ông cung c p cho các n c trong khu v c m t kh i l ng tài nguyên vô cùng l n, giá tr có th lên n hàng tr(m t. USD. c bi t du l ch bi n- o c a các n c c ng ã r t phát tri n, hàng n(m ón hàng ch c tri u khách qu c t , cùng v i ó là ngu n thu nh p r t l n v d ch v c ng bi n qu c t , nh Singapo, H ng Công. Ng i ta c tính là có n 500 tri u ng i s ng ph thu c vào Bi n ông v i 80% protein h c n m*i ngày. + Bi n ông là con ng huy t m ch cho nhi u n c trên th gi i, trong ó có Nh t, Hàn Qu c, M/, v.v. Ng i ta ã nói nhi u v con ng hàng h i qua Bi n ông hi n nay và trong c t ng lai, trong ó nh n m nh n s ki n hàng n(m trên m t n a tr ng t i t u hàng hóa c a th gi i qua vùng bi n này (n(m 2002, hàng ngày có 10,3 tri u thùng d u qua eo Malacca). ng qua Bi n ông cung c p h n 80% d u thô cho Nh t B n, Hàn Qu c và ài Loan. Ngoài ra i v i Nh t B n 45% kh i l ng hàng hóa xu t kh0u qua Bi n ông; trong khi i v i Trung Qu c qua Bi n ông có 29/39 tuy n ng hàng h i, 60% hàng hóa xu t nh p kh0u và 70% d u m+ nh p kh0u. Nh v y có th nói r ng Bi n ông là m t trong các trung tâm quan tr ng nh t c a th gi i v m t giao thông v n t i bi n và g!n v i n n kinh t không nh$ng c a các n c ông Á, mà c Nam Á, châu Âu, Úc và châu M/ (nghiencuubiendong.vn). Ph i nói r ng giao th ng nh n nh p hi n nay trên Bi n ông là có ngu n g c sâu xa t' trong quá kh , khi t i n i ây ã t'ng t n t i m t con ng t l a và g m s trên bi n, n i a Trung H i, "n D ng v i Thái Bình D ng. Nhi u th ng nhân & R p ã g i Bi n ông là bi n Champa và Vi t Nam các th ng c ng l n H i An, Vân n ã m t th i th nh v ng (TQ V ng, 1998). 40 Tr n c Th nh (Ch biên) .+ Bi n ông v i các n n kinh t r t chênh l ch bao quanh: Tr c ti p bao quanh Bi n ông là nh$ng qu c gia có n n kinh t n(ng ng, t c phát tri n cao, nh ng có t ng s n ph0m trong n c (GDP) r t khác nhau, nói lên chênh l ch r t l n v ti m l c kinh t và t p trung ch y u phía B!c và sau ó là phía Nam Bi n ông. Trung Qu c phía B!c v i GDP 5.434 t. USD, ng th 3 th gi i (n(m 2009) cùng v i ài Loan (333 t. USD, th 26) và H ng Công (206 t. USD, th 40), i di n phía Nam là các n c In ônêxia (468 USD, th 19), Malaixia (212 t. USD, th 39), Singapo (176 t. USD, th 44) và Brunây (14 t. USD, th 105); có 3 n c phía Tây là Thái Lan (268 t. USD, th 35), Vi t Nam (89 t. USD, th 60) và Campuchia (11 t. USD, th 119); phía ông ch) có duy nh t Philippin (156 t. USD, th 47) (theo Wikipedia). Nh v y n u l y t ng s n ph0m trong n c c a Philippin làm 1 n v , thì các n c và vùng lãnh th phía B!c Bi n ông có ti m l c kinh t (thông qua t ng s n ph0m trong n c) l n n 38,3 n v , trong khi phía Nam t 5,6 n v và các qu c gia phía Tây ch) t 2,3 n v ; i u ó có ngh#a các n c và vùng lãnh th phía B!c ti m l c kinh t l n g p 6,8 l n phía Nam và g p 16,7 l n phía Tây. Ngoài ra n u xét m t bán kính 3.000km quanh Bi n ông ta c ng th y các qu c gia phía B!c (Nh t, Hàn Qu c) có ti m l c kinh t h n h1n các qu c gia phía Nam (Úc) và phía Tây ("n ), l n l t l n g p 7,6 l n và 4,8 l n. S phân b ti m l c kinh t c a các qu c gia không cân i quanh Bi n ông mang ý ngh#a a-kinh t , r t có th c ng có nh h ng n cách ng x i v i các v n khác thu c ph m trù a-chính tr , a-quân s , trong ó có v n s d ng các ngu n tài nguyên thiên nhiên c a bi n này. ng th i, nh trong ph n hàng h i ã nêu trên, các qu c gia phía B!c Bi n ông m t m t có u th tuy t i v kinh t so v i các qu c gia khác, nh ng m t khác l i ph i ph thu c ch t ch vào tuy n hàng h i huy t m ch qua bi n này phát tri n, và i u ó c ng có th t ra nhi u ti n khác nhau, nh vi c h p tác b o v tài nguyên, môi tr ng, an ninh vùng bi n và cùng nhau phát tri n; ho c các cách ng x theo l i ích qu c gia n ph ng. d. V th và tài nguyên a-chính tr + N i giao thoa c a nhi u n n v(n hóa: Bi n ông và các lãnh th bao quanh (có th g i g p là “l u v c Bi n ông”) chính là n i g p g% c a hai n n v(n hóa l n c a châu Á là Trung Hoa và "n t' hàng ngàn n(m nay và c v(n hóa Tây Âu, t' th k. 16-17, v i s có m t c a h u h t các o chính trên th gi i. Trên ph n b l c a phát tri n ch y u là o Ph t, còn trên ph n b qu n o – là o H i và các o khác, mà ngu n g c xu t phát t' Nam Á ("n ) và Tây Á. Ngoài ra còn có Công Giáo phát tri n m t s n c. Nhìn chung, v n tôn giáo và s!c t c ch a ph i là v n nóng v a-chính tr c a khu v c này. Nh v y l u v c Bi n ông là m t không gian có n n v(n hóa r t a d ng, có s phân hóa theo lãnh th l c a và bi n. &nh h ng v(n hóa Trung Hoa ch y u bán o ông D ng, còn v(n hóa "n có ph m vi nh h ng r ng rãi h n, c trên l c a và h u h t trên các qu n o. T t c các nh h ng ó ã c ti p thu và ch n l c, phát tri n theo c i m c a m*i dân t c, m*i vùng lãnh th , cu i cùng ã t o nên m t ông Nam Á v i m t n n v(n hóa b n a a d ng và c s!c. S a d ng v v(n hóa c a khu v c ã và s không th là tr ng i cho vi c h p tác phát tri n, mà Hi p H i các qu c gia ông Nam Á (ASEAN) là m t minh ch ng. Th c ra trong quá kh t' th i k2 ti n s , vi c giao l u và giao thoa v(n hóa c ng ã t'ng x y ra l u v c Bi n ông, nh các n n v(n hóa H Long, Sa Hu2nh, ông S n và nh GS.Tr n Qu c V ng ã kh1ng nh vào cu i á m i- u Kim khí, ông Nam B Vi t Nam, m t trung tâm luy n kim ( ng và s!t) ã có m i quan h giao l u KT-XH v i c Non Nok Tha, Ban Chang (Thái Lan), v i Palawan, v i Bali, v i Th gi i Malaya, c ng nh v i Ryukyu (L u C u Qu c) mà Okinawa là hòn o chính v i c ng th Naha (TQ V ng, 1998). Ch ng 2. T ng quan ti m n ng h th ng tài nguyên v th các vùng bi n o Vi t Nam 41 + N i m nh t c a ch th c dân và nơi i u trong chi n tranh l nh: Các n c ông Nam Á và c Trung Qu c ã m t th i là a bàn chinh ph c c a các qu c ph ng Tây, nh Pháp, Anh, Hà Lan, B ào Nha, Tây Ban Nha, M/ và c Nh t B n (th k. 17, 18, 19, 20), tr thành các x thu c a, b o h , hay m t hình th c ph thu c nào ó và m t i m chung c a t t c các dân t c l u v c Bi n ông là b ng hình th c và m c khác nhau ã l n l t tr thành các qu c gia c l p sau Th chi n II. Tuy nhiên, các quy t nh c a các n c ng minh th!ng tr n, mà ph n l n xu t phát t' quy n l i c a h , ã có nh h ng r t l n n ti n trình phát tri n ti p theo c a l ch s c n i khu v c này, t o nên m t k ch b n a-chính tr m i. Chính do s hình thành sau Th chi n II m t không gian th ng nh t, liên t c và khép kín r ng l n t' Âu sang Á c a m t hình thái ch xã h i m i - ch Xã h i Ch ngh#a, giai o n quá lên ch ngh#a C ng s n, mà trên th gi i ã n0y sinh m t cu c chi n tranh l nh gi$a 2 phe: phe có ch xã h i m i (Xã h i Ch ngh#a) v i phe duy trì ch xã h i c , cg iv i các tên khác nhau (phe qu c, Th c dân m i, th m chí phe Dân ch ). Và cu c chi n tranh l nh ó x y ra trên toàn di n c a cu c s ng xã h i c a th gi i và c th hi n c c k2 tàn kh c t i m t s i m c c nóng (d i d ng chi n tranh c c b ) bên rìa không gian th ng nh t ó, là n i có vai trò a-chính tr quan tr ng nh t cho c hai phe. R i Vi t Nam và Tri u Tiên ã tr thành các i m nóng y. + Nh v y là trong nhi u th k. ông Nam Á thu c l u v c Bi n ông ã tr thành khu v c trung tâm y bi n ng v chính tr , là n i u tranh gi$a phong trào gi i phóng dân t c v i ch ngh#a qu c, th c dân c và m i, n i u tranh gi$a các quy n l i giai c p và các th ch xã h i khác nhau. V y y u t nào ã t o nên tình th ó c a l u v c Bi n ông? và câu tr l i không th nào khác: t m quan tr ng quá l n v a chính tr c a khu v c này. , ó th hi n t t c các m i quan h không-th i gian, quan h c a chính các mâu thu3n c a th i i m t cách sâu s!c nh t: quan h gi$a ông và Tây, gi$a B!c và Nam, gi$a Bi n và L c a, quan h gi$a truy n th ng và phi truy n th ng, quan h gi$a các h t t ng, các h c thuy t m i và c , quan h gi$a các n n v(n hóa ã b n v$ng và m i hình thành... Nói tóm l i, do n m m t không gian là “ngã t ” c a th gi i, nên hình nh l u v c Bi n ông dù mu n hay không, ã ph i nh n l y “trách nhi m” gi i quy t các mâu thu3n c a th i i, c a toàn th gi i!. Sau chi n tranh l nh, m t hình th a chính tr m i ã hình thành l u v c này, m ra m t t ng quan m i và m t b i c nh m i, c ng m ra m t c h i m i cho phát tri n, nh ng c ng y thách th c. + Bi n ông - m t v th quân s mang tính qu c t : V th quân s c a Bi n ông tr c h t c xác nh b i chính v trí “trung tâm” và v trí “giao i m” c a nó. Bi n ông là trung tâm c a m t không gian v(n hóa, xã h i và kinh t vào lo i l n nh t c a th gi i, có th so sánh v i a Trung H i và v t xa bi n Caribê, là trung tâm v m t hình h c trong ph m vi bán kính 2.000- 4.000km c a các n n v(n hóa lâu i và có s c s ng b n v$ng, các n n kinh t m i n i m nh m nh t c a th gi i, ng th i ó c ng là các th l c có ti m l c l n v quân s . Bi n ông còn c nh!c n nh là m t giao i m c a các tuy n hàng h i, c a m i lu ng giao th ng hàng hóa - T, N - B c a th gi i, là giao i m c a các lu ng truy n bá t t ng, tín ng %ng, c a các cu c di dân m mang không gian s ng, c a các cu c bành tr ng và chinh ph c,... T m quan tr ng c a v th quân s c a Bi n ông còn c quy t nh b i s t n t i c a m t tuy n ng hàng h i huy t m ch ã nêu trên, ng th i c ng còn c quy t nh b i s có m t c a trên 500 c ng bi n phân b u kh!p ven b c a c 10 n c và vùng lãnh th xung quanh, t o i u ki n ti p c n d- dàng cho m i ho t ng quân s trên bi n. i u c t lõi là Bi n ông ngoài h th ng các o ven b bao quanh, còn có m t hai qu n o r ng l n (m c dù ph n n i c a các o là không nhi u) phân b u c hai ph n B!c và Nam c a nó và chính các qu n o này có ý ngh#a a-quân s vô cùng quan tr ng i v i c khu v c. Có th tr c ây vào th i i ch) có các t u chi n ch y b ng bu m ho c h i n c, 42 Tr n c Th nh (Ch biên) ng i ta ch a h1n quan tâm n các qu n o này nh là các v trí quân s , nh ng trong Th chi n II ng i Nh t ã chi m các qu n o này và s d ng m t s o làm các c(n c tàu ng m và t' ó ng i ta ã nói n ai làm ch các qu n o này ng i ó có th ki m soát và kh ng ch c toàn b ho t ng trên bi n c a các qu c gia bao quanh và t t nhiên là ki m soát tr c ti p c t t c các ho t ng giao thông v n t i bi n c a th gi i qua l i trên bi n này, c ng nh các ho t ng bay trên b u tr i c a nó. ó là ch a k n vi c ki m soát và kh ng ch c ngu n tài nguyên kh ng l h i s n và d u khí c a Bi n ông. Ng i M/ quan tâm n Bi n ông có l tr c h t là v n t do hàng h i, b i vì l i ích c a n c M/ ph thu c r t nhi u vào ho t ng xu t nh p kh0u, mà m t ph n quan tr ng i qua vùng bi n này và ng th i t t nhiên là c b n thân vai trò a-chính tr , a-quân s vô cùng quan tr ng c a nó. TNVT Bi n ông t' các phân tích trên ã cho th y là c bi t to l n i v i Vi t Nam, m t qu c gia có ch quy n không th tranh cãi trên hai qu n o Hoàng Sa và Tr ng sa, cùng v i th m l c a và vùng c quy n kinh t r ng n trên m t tri u kilômét vuông, chi m g n 30% di n tích toàn Bi n ông. Nh$ng l i ích có th mang l i t' l i th ó là vô cùng l n lao, th hi n trong t t c các m t, t' i u ki n t nhiên, cho n KT-XH và c bi t là v m t chính tr quân s , s c phân tích trong các m c sau. 2.1.2. V th và tài nguyên v th h th ng o ven b Vi t Nam a. Gi i thi u chung v d i ven bi n và các o ven b + i b bi n (hay vùng b bi n) còn c g i n gi n là i b , c hi u bao g m d i t ven bi n và d i bi n nông ven b , trong ó có các h th ng th y v c và h th ng o ven b (HT VB). D i ven bi n (DVB) Vi t Nam n u l y ranh gi i v phía l c a là các huy n, th , qu n và thành ph (thu c t)nh) giáp bi n thì cùng v i các o ven b có di n tích là 56.048km2 và dân s là 18.642.000 ng i (n(m 2008) và m t trung bình là 332,6 ng i/km2. N u so v i c n c (di n tích 331.150km2, dân s 86.210.800 ng i và m t 260,3 ng i/km2) thì di n tích DVB và HT VB b ng 16,9%, dân s chi m 21,6% và m t nh)nh h n, g p kho ng 1,27 l n. V m t dân s i b , B!c B là l n nh t (427,9 ng i/km2), và B!c Trung B là nh+ nh t (301,1 ng i/km2). Tuy nhiên n u xét v H s áp l c i b (dân s i b -ngàn ng i/chi u dài ng b bi n-km) thì b c tranh l i khác: áp l c l n nh t thu c v B!c Trung B (7,0), ti p ó là Nam B (6,3), nh+ nh t là Nam Trung B (4,6), trong khi B!c B t ng ng v i trung bình c a c n c (5,6/5,7). + DVB Vi t Nam là m t hành lang l n phía ông c a bán o ông D ng; hành lang này kéo dài theo ph ng B!c - Nam trên 2.000km, không nh$ng là c a m , là m t ti n c a c n c thông th ng v i bên ngoài và h i nh p qu c t , mà còn là c a ngõ i ra bi n c a nhi u qu c gia và lãnh th phía Tây: Vân Nam (Trung Qu c), ông B!c Thái Lan, Lào, Campuchia. Nh$ng l i ích to l n t' v th này bao g m phát tri n giao thông trên b và ng th y, h i c ng; phát tri n th ng m i và các d ch v khác và nh t là phát tri n du l ch. DVB và HT VB Vi t Nam có vai trò to l n trong th ng m i qu c t , là c u n i quan tr ng gi$a Vi t Nam v i các n c trong khu v c và trên th gi i. Nh$ng l i ích có th mang l i t' phát tri n d ch v hàng h i, giao thông, c u h ... là r t to l n. + V trí a lý c a b n thân DVB và HT VB ã t o ra cho mình m t ch c n(ng c bi t quan tr ng: b o m an ninh - qu c phòng cho T qu c. DVB và các o ven b là a bàn ti n tiêu tr ng y u b trí các tuy n phòng th l p trong, l p ngoài, tr i dài su t t' B!c chí Nam, t o thành m t th tr n qu c phòng nhân dân v$ng ch!c. DVB là hành lang r t thu n l i cho xây d ng các khu công nghi p, khu ch xu t, các khu kinh t m , h i nh p v i th gi i bên ngoài. ng th i n i ây c ng là môi tr ng r t thu n l i ti p nh n các ngu n v n u t t' n c ngoài, ti p thu công ngh và kinh nghi m qu n lý tiên ti n. Do v trí phân b c a mình DVB và HT VB còn là n i m r ng và phát tri n quan h h p tác và h$u ngh v i các n c láng gi ng trong khu v c và trên toàn th gi i. Ch ng 2. T ng quan ti m n ng h th ng tài nguyên v th các vùng bi n 43 o Vi t Nam + HT VB là các o phân b trên th m l c a (trong khái ni m a ch t), tr i su t t' biên gi i Qu ng Ninh cho n Kiên Giang, t' giáp b cho n cách xa b 135 n 155km (B ch Long V#, Hòn H i) và có di n tích t' vài tr(m mét vuông n trên 500km2. Theo di n tích có th chia ra 5 nhóm o: c c nh+, r t nh+, nh+, trung bình và l n (b ng 2.2). Các o c ng phân b r t khác nhau theo các vùng bi n (b ng 2.3). B ng 2.2. Các nhóm Các nhóm Nhóm 1 o C p di n tích c a 2 nhóm (km ) 0,001 Tên nhóm o ven b Vi t Nam S o trong nhóm T l trên t ng s o (%) T ng di n tích c a 2 nhóm (km ) T l trên t ng di n tích các o (%) 284 10,24 0,1129 0,006 C c nh 2 >0,001-0,01 3 >0,01-0,1 4 >0,1-1,0 5 >1,0-10,0 Nh 60 6 >10,0-100,0 Trung bình 21 7 >100,0 L n 3 2773 R t nh T ng 1103 39,77 4,4070 0,26 988 35,64 32,1448 1,86 314 11,32 87,6538 5,09 2,16 183,2191 10,644 0,76 509,4000 29,60 0,11 903,9378 52,53 100 1720,8754 100 Ngu n: T KT-03-12 (L An, 1996) B ng 2.3. Phân b các S TT Vùng bi n o ven b theo các vùng bi n S o T l (%) Di n tích (km2) T l (%) 1 Ven b B c B 2321 83,70 841,1571 48,88 2 Ven b B c Trung B 57 2,06 14,2978 0,83 3 Ven b Nam Trung B 200 7,21 172,0015 9,99 (Ven b Trung B ) (257) (9,27) (186,2493) (10,82) 4 Ven b Nam B 195 7,01 693,4690 40,30 (phía v nh Thái Lan) (165) (5,96) (613,3391) (35,64) T ng 2773 99,98 1720,8754 100,0 Ngu n: T KT-03-12 (L An, 1996) B ng 2.4. S lư ng và di n tích các S TT 1 2 3 4 5 T nh, thành ph Qu ng Ninh H i Phòng Kiên Giang Khánh Hòa Bà R a-V ng Tàu T ng Toàn b HT VB S o 2078 243 157 103** 26 2.607 2.773 o ven b c a các t nh và thành ph nhi u T l * (%) 74,94 8,76 5,66 3,71 0,93 94,0 100 2 Di n tích (km ) 669,4568 171,7003 661,8891 105,5703 74,5349 1.683,1514 1.720,8754 o T l *) (%) 38,90 9,98 38,46 6,14 4,33 97,81 100 Ngu n: T KT-03-12 (L An, 1996) Ghi chú: * T. l tính theo toàn b các o ven b ; ** không tính các o xa b Tr ng Sa TNVT c a HT VB Vi t Nam bao g m nh$ng l i ích có c t' v trí không gian c a các o, c m o, c ng nh cách s!p x p, phân b và t' giá tr hình th và quy mô c a chúng (L An, 2008). Nh$ng t)nh có nhi u o ven b nh t là Qu ng Ninh và H i Phòng (b ng 2.4). Trên ph m vi các o ven b ã thành l p 10 huy n o, tr c thu c 7 t)nh và thành ph : Cô Tô và Vân n (Qu ng Ninh), Cát H i và B ch Long V# (H i Phòng), C n C+ (Qu ng Tr ), Lý S n (Qu ng 44 Tr n c Th nh (Ch biên) Ngãi), Phú Quý (Bình Thu n), Côn o (Bà R a- V ng Tàu), Kiên H i và Phú Qu c (Kiên Giang). Dân s trung bình trên 10 huy n o là 227.000 ng i và trên toàn b HT VB là 260.000 ng i (2004). b. V th và tài nguyên a-t nhiên + Nh v trí a lý phân b tr n v4n trong i n i chí tuy n gió mùa mà HT VB ã có c m t ti m n(ng to l n cho phát tri n du l ch sinh thái o-bi n nhi t i, v i th gi i ng, th c v t phong phú, i u ki n a ch t- a m o c thù, c nh quan a d ng, có bãi cát và n c bi n trong xanh - nh$ng i u ki n lý t ng cho tham quan, gi i trí, ngh) d %ng, t!m bi n và khám phá. ng th i m t n n nông nghi p nhi t i ã c hình thành trên các o, v i các c s n nh d'a, tiêu và các cây (n qu khác. + N m trên ranh gi i t li n và bi n, chính các o nh nh$ng b c bình phong che ch!n ng b và nh v y ã t o ra vô s các v ng v nh ven b và không ít có quy mô l n, nh các v nh Tiên Yên- Hà C i (400km2), Bái T Long (560km2),... Các o c ng phân b thành c m t o thành các v ng, v ng, nh v ng Quan L n, v nh Lan H , v ng Cô Tô... + V cách s p x p các o có th chia ra 3 d ng chính: d ng cánh cung, d ng tr i u và d ng thành c m. Các o ven b Qu ng Ninh s!p x p theo d ng cánh cung nh trên t li n (cánh cung C0m Ph -Cái B u, Trà B n, Ba Mùn-Quan L n), do ó ã t o nên nhi u v nh l n (Tiên Yên-Hà C i,...), ng th i t o ra nhi u lu ng l ch sâu, kín gió, thu n l i cho giao thông th y (nh lu ng gi$a Trà B n và Ba Mùn-Quan L n). Các cánh cung còn là nh$ng b c tr ng thành v# i trên bi n, thông v i nhau qua nhi u c a (c a Mô, c a Ti u, c a Vành, c a i...) t o nên m t th tr n qu c phòng v$ng ch!c. Các o c ng th ng t o nên nh$ng c m v i 1-2 o có di n tích l n làm h t nhân (nh Cô Tô, Cù Lao Chàm, Phú Quý, Th Chu,...), là i u ki n thu n l i cho qu n c và t ch c hành chính, hình thành các trung tâm c p xã, c p huy n và t o ra các trung tâm phát tri n KTXH trù phú trên bi n, b o v ch quy n qu c gia. +V c i m phân b , c(n c vào kho ng cách t' o t i b , chia ra các o sát b , g n b và khá xa b ; còn theo m c t p trung chia ra các o t p trung d y và các o l loi. M*i ki u phân b ó có nh$ng l i th và h n ch nh t nh i v i phát tri n KT-XH và an ninh qu c phòng. Tr ng h p các o, c m o phân b l5 loi nh B ch Long V#, C n C+, Phú Quý, Th Chu, v.v. u có giá tr v th to l n v i ch c n(ng ti n tiêu-biên gi i và ây tính ch t l5 loi c ng c coi là m t l i th , ó là tính ch t c tôn mà nh ó dù di n tích nh+, nh ng B ch Long V#, C n C+ v3n tr thành nh$ng huy n o. Các o phân b khá xa b (B ch Long V#, Phú Quý, Côn o, Th Chu) có u th tuy t i trong v n xác nh ch quy n qu c gia trên bi n, trong xác nh ng biên gi i trên bi n, xác nh vùng lãnh h i và c quy n kinh t . + Các o u có hình th r t a d ng, c thù và khi g!n v i m t v trí không gian nh t nh s mang l i nhi u l i ích quan tr ng: hình th các o dùng nh v trên bi n, dùng t o l p các a danh o-bi n, c ng là ngu n g c c a nhi u truy n thuy t, nhi u tác ph0m th ca, h i h a, nhi p nh. c. V th và tài nguyên a-kinh t Các o ven b cùng v i DVB có v trí là c a ngõ c a t li n, tr thành m t ngu n l c quan tr ng cho phát tri n chung c a i b bi n và có vai trò ngày càng to l n trong phát tri n các ngành d ch v bi n. Th t v y, HT VB là a bàn thu n l i cho phát tri n ngành th y s n do phân b g n các ng tr ng l n, có i u ki n phát huy c ánh b!t và nuôi tr ng và thu nh p c a ngành này chi m m t t. tr ng quan tr ng trong t ng GDP c a các huy n o: 26,4% i v i Cát H i và 30,15% i v i Phú Qu c (2008). ng th i, vai trò c a các o s ngày càng nhanh chóng c nâng cao trong phát tri n du l ch i b , nh vai trò c a các o trong v nh H Ch ng 2. T ng quan ti m n ng h th ng tài nguyên v th các vùng bi n o Vi t Nam 45 Long, Bái T Long, trong v ng Cô Tô, Quan L n i v i du l ch Qu ng Ninh; c ng v y là vai trò c a Hòn Tre, Hòn Mun, i v i du l ch Nha Trang; c a Phú Qu c i v i Kiên Giang v.v.. Nhi u o trong t ng lai không xa s tr thành nh$ng trung tâm du l ch bi n o l n, nh Cái B u, Cô Tô, Cát Bà, Lý S n, Phú Quý, Côn o... Ngoài ra do v trí c a ngõ c a mình các o ven b còn có th phát tri n m nh m các ngành d ch v bi n, c bi t là d ch v h u c n ngh cá (Cô Tô, B ch Long V#, Phú Quý...) và nhi u d ng d ch v bi n phong phú khác, nh giao thông, v n t i bi n, c u h , c u n n, thông tin liên l c, tài chính, y t , h i ngh . Trong l ch s th ng c ng Vân n (trong v ng Quan L n) ã t'ng là m t th ng c ng qu c t l n t n t i trong nhi u th k. d i các tri u i Lý, Tr n. T ng t nh v y, Cù Lao Chàm ã t'ng là ti n c ng cho ô th -c ng bi n qu c t H i An t' th i Champa cho n i Vi t, và Lý S n c ng ã t'ng là m t c ng g m s qu c t . Ngày nay o V#nh Th c trong m i liên k t v i Móng Cái có th tr thành m t trung tâm l n kinh t c a kh0u b ng ng th y, b sung cho ng b Móng Cái. , Nam B vai trò quan tr ng nh t trong kinh t c a kh0u và giao thông qu c t thu c v Th Chu, và c bi t là Phú Qu c. Vi c hình thành 2 khu kinh t (KKT) ven bi n Vân n và Phú Qu c trong h th ng 15 KKT ven bi n c a Vi t Nam (Quy t nh 1353/Q -TTg ngày 23/9/2008) ã ch ng t+ vai trò c c k2 quan tr ng v a-kinh t và a-chính tr c a HT VB V êt Nam. i u c bi t là c 2 KKT ó u c Nhà n c u tiên u t xây d ng có th nhanh chóng phát huy hi u qu KT-XH, làm u t u lôi kéo n n kinh t bi n c a toàn vùng. KKT Vân n c quy ho ch phát tri n theo h ng h i nh p kinh t v i khu v c ông B!c Á và h p tác v i Trung Qu c qua “Hai hành lang, M t vành ai”. Trong khi ó KKT Phú Qu c c quy ho ch và u tiên u t cho phát tri n h ng ra bi n trong s h i nh p kinh t khu v c ASEAN, nh chính v trí trung tâm khu v c c a Phú Qu c và s g n g i c a o này v i tuy n ng hàng h i qu c t qua eo bi n Malacca, m t trong các tuy n ng bi n quan tr ng nh t c a th gi i. d. V th và tài nguyên a-chính tr V trí ti n tiêu-biên gi i có th coi là v th quan tr ng nh t c a HT VB, m b o v$ng ch!c cho phòng th t n c, t o nhi u thu n l i cho phát tri n kinh t vùng biên, kinh t c a kh0u, giao thông và d ch v qu c t và c bi t quan tr ng là nh có HT VB mà ng c s ã c m r ng nhi u ra phía bi n, và nh v y v trí ti n tiêu-biên gi i ã th t s mang l i cho HT VB Vi t Nam vai trò quan tr ng c v a- kinh t và c v a-chính tr . Th t v y, ch a có c m t quân ch ng h i quân hùng h u v i nhi u tàu chi n c ng, bù l i Vi t Nam có n g n 3.000 hòn o ven b , phân b su t d c b bi n t' B!c chí Nam, là nh$ng chi n h m không th b ánh chìm. ó là nh$ng o anh hùng B ch Long V#, C n C+1, nh$ng o V#nh Th c, Tr n, Thanh Lam, Hòn Mê, Hòn M!t, Cù Lao Chàm, Lý S n, Phú Quý, Côn o, Th Chu, Phú Qu c. Có th nói giá tr v th c a các o ti n tiêu-biên gi i càng cao khi chúng phân b càng g n v i các tuy n ranh gi i qu c gia trên bi n, càng g n v i các vùng ch ng l n, các tuy n ng hàng h i qu c t , nh các o B ch Long V#, C n C+, Phú Quý, Côn o, Th Chu, Phú Qu c. Trong tuyên b c a Chính ph n c CHXHCN Vi t Nam v ng c s dùng tính chi u r ng lãnh h i ngày 12 tháng 11 n(m 1982, ng c s th1ng g m 11 i m c s , trong ó ã có 10 i m c n nh trên các o ven b , ó là: Hòn Nh n (qu n o Th Chu), Hòn á L5 (phía N Hòn Khoai), Hòn Tài L n, Hòn Bông Lang, Hòn B y C nh (Côn o), Hòn H i (Phú Quý), Hòn ôi (Khánh Hòa), Hòn Ông C(n (Bình nh), Lý S n (Qu ng Ngãi) và C n C+ (Qu ng Tr ). Nh v y do s có m t và do v trí a lý c a các o nêu trên mà lãnh th Vi t Nam c m r ng ra phía bi n hàng tr(m ngàn kilômét vuông; ó là m t tài s n vô giá c a dân 1 C n C+ c tuyên d ng 2 l n là n v Anh hùng l c l ng v trang nhân dân vào n(m 1967 và 1970. Tr n 46 c Th nh (Ch biên) t c. M t s o ven b còn là c(n c xác nh ng biên gi i qu c gia trên bi n, nh vai trò c a C n C+, B ch Long V#, Chàng Tây (Tr n) trong phân nh V nh B!c B gi$a Vi t Nam và Trung Qu c, theo ó C n C+ c tính 50% hi u l c, B ch Long V# - 25% (LV L i, 2007). Trong v nh Thái Lan, vai trò c a Th Chu, Phú Qu c, Hòn c là c bi t quan tr ng trong phân nh ng biên gi i qu c gia trên bi n gi$a Vi t Nam và Campuchia trong t ng lai. Các c m o và ng b bi n Nam B c ng ã có ý ngh#a vô cùng quan tr ng trong xác nh vùng ch ng l n trên th m l c a gi$a Vi t Nam v i 3 n c Malaixia, Thái Lan và In ônêxia. Toàn b nh$ng i u nêu trên ây ã nói lên giá tr vô giá v a-kinh t và a-chính tr c a HT VB Vi t Nam. Và khi chúng ta nói r ng tài nguyên a-chính tr c a Bi n Vi t Nam là c bi t quan tr ng i v i toàn b tài nguyên a-chính tr c a t n c Vi t Nam, thì chúng ta c n th y là chính HT VB Vi t Nam là m t h p ph n c(n b n t o nên giá tr tài nguyên ó và cùng v i hai qu n o Hoàng Sa và Tr ng Sa, ã t o nên b x ng s ng c a tài nguyên a-chính tr vùng Bi n Vi t Nam. 2.1.3. V th và tài nguyên v th h th ng v ng v nh ven b a. Gi i thi u chung Theo th ng kê (T Th nh, 2009) ven b bi n Vi t Nam có 48 v ng v nh, theo l n có th chia ra các nhóm: r t nh+, nh+, trung bình và l n (b ng 2.5). Còn theo sâu, có 8 v ng v nh (17%) có sâu nh+ (<5m), 23 v ng v nh (48%) có sâu trung bình (5-15m), 14 v ng v nh (29%) có sâu l n (15-25m) và 3 v ng v nh (6%) có sâu r t l n (>25m). B ng 2.5. Các nhóm v ng v nh ven b Vi t Nam (theo Các nhóm v ng v nh Tên nhóm C p di n tích (km2) S l ng T l (%) l n) Di n tích c a nhóm (km2) T l (%) R t nh < 10 12 25,0 65,8 1,65 Nh 10-50 17 35,4 462,3 11,56 Trung bình 50-100 6 12,5 414,0 10,36 L n >100 13 27,1 3.055,4 76,43 48 100 3.997,5 100 T ng V phân b không gian, Nam Trung B có nhi u v ng v nh nh t (31) chi m 64,6%, ti p n là ven b B!c B (7) - 14,6%, B!c Trung B và các o phía Nam cùng có 5 v ng v nh, chi m 10,4%. V ng v nh có liên quan tr c ti p ho c gián ti p n 12 ki u lo i HST khác nhau, trong ó nh$ng v ng v nh có m c a d ng loài cao g m Cô Tô, Bái T Long, H Long, Lan H , có a d ng loài trung bình thu c các v nh Tiên Yên-Hà C i, Quy Nh n, Cam Ranh, có a d ng loài th p g m v nh C a L c, à N6ng. Liên quan n v ng v nh ven b có 14 t)nh và 2 thành ph (trong 28 t)nh, thành ph ven bi n), trong ó có 39 qu n, huy n, th xã liên quan tr c ti p, có t ng di n tích 17.140,9km2 và dân s 5.825.255 ng i (n(m 2004), so v i toàn qu c l n l t chi m 5,20% v di n tích và 6,32% v dân s . b. V th và tài nguyên a-t nhiên V ng v nh có m t trong c các vùng bi n c a Vi t Nam; hình th và c u trúc không gian c a v ng v nh c xem xét v các m t di n tích, sâu, óng kín ph c v cho các m c tiêu phát tri n KTXH, theo ó các v nh à N6ng, H Long và Vân Phong áp ng khá t t các tiêu chí ã nêu. Ch ng 2. T ng quan ti m n ng h th ng tài nguyên v th các vùng bi n o Vi t Nam 47 Các v ng v nh nhìn chung có tính n nh cao c a các quá trình t nhiên so v i các h c a sông hay m phá: các c ng v nh ít g p v n v sa b i so v i c ng c a sông. Th ng c ng Vân n t n t i hàng ngàn n(m so v i th ng c ng H i An b sa b i và b suy tàn. Nh$ng v ng v nh g n kín c ng có kh n(ng l n h n ch các thiên tai, nh sóng bão và ngay c sóng th n, nh các c ng trong v nh H Long và Bái T Long. c. V th và tài nguyên a-kinh t TNVT v ng v nh ven b Vi t Nam có ti m n(ng s d ng r t l n cho các l i ích phát tri n KT-XH, nh phát tri n giao thông-c ng, du l ch và d ch v , ngh cá, công nghi p, c s h t ng và ô th hóa, và các l#nh v c khác. i v i phát tri n kinh t a phương v trí v ng v nh trong không gian kinh t có vai trò quan tr ng, nh thành ph à N6ng có s phát tri n kinh t khá nhanh và n(ng ng do g!n ch t v i vi c s d ng u th a-kinh t c a v nh à N6ng. M t s a ph ng nh Qu ng Ninh, Khánh Hòa, Bình Thu n, Ninh Thu n có à phát tri n kinh t bi n m nh nh phát huy giá tr a-t nhiên và a-kinh t c a v ng v nh; m t s a ph ng khác ang có th i c phát tri n m nh kinh t bi n nh xây d ng các c ng v ng v nh, nh Thanh Hóa, Hà T#nh, Th'a ThiênHu , Qu ng Ngãi. Ngoài ra i v i khai thác bi n, c bi t là ngh cá, các v ng v nh ven b áp ng cho nhu c u neo trú tránh gió bão. Theo danh m c quy ho ch các khu neo trú, có 10 khu n m các v ng v nh (trong t ng s 75 khu), trong ó Nam Trung B có v nh à N6ng, v ng An Hòa, v ng Rô, v nh Xuân ài, v nh Nha Trang, v nh Cam Ranh, và B!c B có các khu: v nh Tiên Yên, v nh Bái T Long và v ng Cát Bà. Các v ng v nh còn có m i quan h phát tri n kinh t trong ph m v toàn qu c và quan h qu c t , n u phát huy c giá tr v th c a chúng, s là ngu n tài nguyên vô giá giúp cho t n c ph n vinh. Nh trên ã nêu, trong Quy ho ch 15 khu kinh t (KKT) ven bi n ã có 8 khu g!n k t ch t ch v i các v ng v nh ven b , ó là các KKT Vân n, Nghi S n, V ng Áng, Hòn La, Chân Mây- L(ng Cô, Dung Qu t, Vân Phong và Phú Qu c. c bi t có 4 KKT c t p trung u t liên k t m nh v i bên ngoài u liên quan ch t ch v i giá tr v th kinh t c a 4 v ng v nh là Bái T Long, V ng Áng, Vân Phong và V ng m. d. V th và tài nguyên a-chính tr Giá tr a-chính tr c a h th ng v ng v nh ven b Vi t Nam có th nh n th y qua vai trò c a chúng i v i an ninh, ch quy n qu c gia, trong không gian hành chính, t ch c lãnh th và trong m i quan h v i các trung tâm chính tr trong n c và khu v c, hi n t i và qua nh$ng bi n ng l ch s . TNVT c a h th ng v ng v nh ven b Vi t Nam có ý ngh#a c bi t quan tr ng i v i b o m an ninh qu c phòng và ch quy n qu c gia trên bi n. Vi c b trí phòng th và l p các ph ng án tác chi n ph n nhi u d a vào y u t v th c a h th ng v ng v nh, c bi t là a hình và v trí a lý, trong ó nh$ng v ng v nh có ý ngh#a c bi t quan tr ng nh Cam Ranh, à N6ng, Bái T Long, Tiên Yên-Hà C i. Mi n Trung nh là m t bao l n h ng ra Bi n ông, c ch m tr b i nhi u c a m là v ng v nh, mà m t s có v trí c bi t quan tr ng v m t an ninh, chính tr nh Cam Ranh và à N6ng. Cam Ranh có th tr thành m t c(n c h i quân l n th c hi n hi u qu các ho t ng b o v ch quy n qu c gia trên bi n và ki m soát m t vùng r ng l n trên Bi n ông, t m g n nh t t' b ra qu n o Tr ng Sa. V nh à N6ng r t g n qu n o Hoàng Sa và là m t v trí chi n l c quan tr ng. Kh i u các cu c xâm l(ng chính th c c a th c dân Pháp (1858) và qu c M/ (1964) u b!t u t' ây. Tr n 48 c Th nh (Ch biên) Các V nh H Long, Bái T Long và Tiên Yên - Hà C i phía B!c có nh y c m cao v chính tr , theo th i gian có th là ti n n ho c là h u c tu2 t'ng giai o n l ch s . Vào các th i Lý, Tr n th nh v ng v i th ng c ng Vân n, ây là m t trung tâm kinh t th ng m i giao l u v i th gi i. Trong chi n tranh ch ng M/, ây là m t khu h u c h i quân quan tr ng, là m t n i xu t phát c a ng H Chí Minh trên bi n. Ngày nay, các v nh này n m trên vành ai kinh t V nh B!c B , c h i phát tri n kinh t to l n, nh ng v3n gi$ vai trò tr ng y u i v i phòng th t n c trong m t th i i y bi n ng. 2.1.4. V th và tài nguyên v th h th ng c a sông a. Thông tin chung H th ng sông ngòi Vi t Nam phát tri n khá dày c c phân b trên 10 l u v c sông chính là các sông Qu ng Ninh, sông H ng-Thái Bình, sông Mã, sông C , sông Gianh-Qu ng Tr -H ng, sông Thu B n, sông Trà Khúc, sông Ba, sông ng Nai và sông Mê Công. Các sông vào bi n qua 114 c a, tuy nhiên t. l phân b c a c a sông t i các vùng có s khác nhau, và kho ng cách phân b trung bình c a sông các vùng (chi u dài ng b vùng/s l ng c a sông) c ng khác nhau, tính trung bình toàn d i ven bi n thì c 28,6km ng b bi n l i có m t c a sông (b ng 2.6). B ng 2.6. S lư ng và kho ng cách phân b c a h th ng c a sông trong các vùng Tên vùng S l ng c a sông T l (%) s l ng c a sông c a các vùng so v i toàn ib Chi u dài ng b c a các vùng (km) Kho ng cách trung bình c a các c a sông d c b (km) B cB 32 28,1 515 16,1 642 26,7 B c Trung B 24 21,1 Nam Trung B 31 27,2 Nam B 27 23,6 T ng 114 100 1.275 828 3.260 41,1 30,6 28,6 N u tính s l ng các c a sông cho các t)nh thì Qu ng Ninh có s l ng nhi u nh t -18 c a sông (15,8%); Bình Thu n 7 c a (6,14%); H i Phòng, Ngh An cùng có s l ng 6 c a sông (cùng chi m t. l 5,26%); Thái Bình, Qu ng Bình, Qu ng Ngãi, Bình nh, Trà Vinh và Cà Mau cùng có 5 c a sông (chi m 4,38%). Các t)nh Ninh Bình, Ti n Giang và B c Liêu cùng có 1 c a sông (0,87%). Vùng c a sông (VCS) ven bi n Vi t Nam có c i m a ch t và a hình a d ng, có tài nguyên sinh v t và phi sinh v t phong phú, n i liên quan n các ho t ng kinh t sôi ng c a r t nhi u ngành, nh giao thông, c ng, công nghi p, ng nghi p, th ng m i, du l ch, là c a m h ng ra bi n c a các a ph ng và c ng là các khu neo trú tránh bão, gió l n. Các VCS c chia thành hai ki u là châu th và vùng c a hình ph-u. VCS hình ph-u là m t vùng h l u sông, th ng có d ng hình ph-u, b ng p chìm không n bù tr m tích và thu. tri u m nh. ây th ng là n i phát tri n các c ng l n và các ho t ng công nghi p, hàng h i, d ch v và du l ch i kèm. Nhi u c ng bi n thu c lo i l n nh t th gi i n m t p trung VCS hình ph-u, i n hình là Rotterdam c a Hà Lan, Liverpool và London c a Anh và La Havre c a Pháp, v.v. Vi t Nam có hai VCS hình ph-u i n hình là VCS ng Nai và VCS B ch ng v i s t ng ng v t nhiên, tài nguyên và ti m n(ng phát tri n KT-XH cho các thành ph H Chí Minh-V ng Tàu và H i Phòng, cùng là c a ngõ h ng ra bi n và trong m i quan h phát tri n các vùng kinh t tr ng i m Hà N i-H i Phòng-Qu ng Ninh phía B!c và thành ph H Chí Minh - Bà R a-V ng Tàu phía Nam. Ch ng 2. T ng quan ti m n ng h th ng tài nguyên v th các vùng bi n o Vi t Nam 49 Nh$ng l i th v v trí a lý t o nên nh$ng giá tr TNVT c a VCS ven bi n có th bao g m: - Các VCS ven bi n Vi t Nam phân b ai n i chí tuy n gió mùa c n xích o, l i ranh gi i tác ng m nh m c a bi n và l c a nên ã t o ra m t th gi i sinh v t a d ng v gi ng loài, giàu có v sinh kh i, là ngu n tài nguyên phong phú c a c i b ; ng th i c ng hình thành r t a d ng các ki u d ng a hình, t o cho i b có c nh quan phong phú và h p d3n. - VCS chính là c a ngõ i ra bi n c a c l u v c, t' ó l i ích mang l i là r t l n và a d ng, v giao thông, c ng bi n, d ch v hàng h i, du l ch, th ng m i, công nghi p... c ng nh an ninh qu c phòng. - VCS ven bi n c ng là m t ti n c a d i ven bi n, có nhi u i u ki n cho phát tri n m r ng quan h i ngo i v i th gi i bên ngoài, m c a và h i nh p; c ng là a bàn thu n l i cho xây d ng các khu kinh t ven bi n, các khu công nghi p, khu ch xu t. ng th i c ng t o i u ki n cho hoàn thành ch c n(ng v trí ti n tiêu-biên phòng. - Các c a sông phân b d c b bi n th ng t o thành nh$ng tuy n ít nhi u kéo dài theo i b , là ti n t o ra các hành lang phát tri n, liên k t các khu, ti u vùng khác nhau, b sung cho nhau, n u nh v n h t ng giao thông c gi i quy t t t. b. V th và tài nguyên a-t nhiên + VCS châu th . N c ta có hai châu th l n là Sông H ng và C u Long, ây xu th ng l c chung là quá trình b i t m r ng châu th v phía bi n, và là n i t p trung nhi u c a sông l n. , châu th C u Long trung bình hàng n(m b i t ra bi n 10-15 m/n(m, m nh nh t là vùng M i Cà Mau, n 100 m/n(m; t i châu th Sông H ng - 20-50 m/n(m, m nh nh t c a Ba L t và c a áy, n 80- 100 m/n(m. Các c a sông châu th th ng bi n ng m nh, b sa b i, ít thu n l i cho phát tri n giao thông th y. + VCS hình ph u. VCS B ch ng có c u trúc n a kín, có )nh B n Tri u, ng b c b n ch y ven Phù Long-Cát H iS n và rìa ngoài ng b ng m c a sông i theo ng 1ng sâu 6m t' m i S n n Tây Nam o Cát Bà (T Th nh, V Huy, 2008). VCS B ch ng có m t v th c bi t, n m giáp ranh gi$a l c a và bi n, gi$a ng b ng sông H ng v i vùng i núi ông B!c. VCS có a hình ven b bi n khá kín sóng gió, lu ng l ch sâu, r ng và nhi u b n neo u thu n ti n, an toàn cho tàu thuy n. C nh quan thiên nhiên v'a phong phú và a d ng, v'a tiêu bi u và c s!c, t o nên m t b c tranh thu nh+ c a t n c. Nhi u s ki n l ch s quan tr ng và nhi u di tích kh o c , v(n hoá c áo t p trung và quy t t i ây. VCS ng Nai có di n tích t ng c ng kho ng 1.200km2. ó là m t vùng m l y r'ng ng p m n và bi n nông giáp b , t ng ng v i m t vùng s t h nh4 trong ki n t o m i và hi n i, n m ranh gi i gi$a hai kh i a ch t phân chia b i h t gãy TB- N: phía B!c và ông là ng b ng aluvi c , ng b ng bóc mòn- tích t và núi sót, còn phía Tây là ng b ng châu th hi n i. + Các d ng tài nguyên VCS - Hàng n(m VCS ven bi n n c ta nh n c m t kh i l ng n c m t kh ng l kho ng 847 t. m3, trong ó l n nh t VCS C u Long kho ng 500 t. m3 chi m kho ng 59% t ng l ng dòng ch y các sông c n c, sau ó n h th ng sông H ng 126,5 t. m3 (14,9%), h th ng sông ng Nai 36,3 t. m3 (4,3%). Hàng n(m hai h th ng sông H ng và C u Long mang ra bi n kh i l ng bùn cát kho ng 213 tri u t n, là ngu n v t li u b i !p cho châu th m*i n(m hàng tr(m ha t ai m u m%. - VCS ven bi n n c ta có di n tích t ng p n c khá l n. Ch) tính s b v tài nguyên t ng p n c m n c ng chi m 606.782ha, là n i phát tri n HST RNM và nuôi tr ng h i s n. - VCS c ng ch a ng m t t p h p phong phú các tài nguyên a m o và c nh quan, t o nên ti m n(ng l n cho phát tri n du l ch: ó là c nh quan bãi bi n, núi sót- o, bãi tri u, c n cát,v.v. - VCS c ng là n i phong phú tài nguyên sinh v t, r t a d ng và phong phú v gi ng loài, v i nhi u HST c thù: HST RNM, HST vùng tri u, HST c n bãi, HST th m c+ bi n, v.v. 50 Tr n c Th nh (Ch biên) - VCS c ng là n i t p trung nhi u VQG, KDTSQ Th gi i, vùng t ng p n c có t m quan tr ng qu c t , nói lên ti m n(ng l n c a vùng cho phát tri n du l ch sinh thái, du l ch khoa h c. c. V th và tài nguyên a-kinh t TNVT VCS mang l i nh$ng l i ích r t l n v m t kinh t , trong ó n i b t nh t là v giao thông v n t i và th ng m i, phát tri n các lo i hình d ch v hàng h i, du l ch, xây d ng các trung tâm ô th , các khu công nghi p, v.v. Có th nêu m t s l i ích c b n mà VCS B ch ng và ng Nai có u th : + VCS B ch ng, trong ó có thành ph H i Phòng n m trong tam giác phát tri n kinh t Hà N i-H i Phòng-Qu ng Ninh, là c a ngõ h ng ra bi n và là trung tâm kinh t , v(n hoá vùng Duyên h i phía B!c theo tinh th n Ngh quy t 32 c a B Chính tr . H i Phòng là i m nút c a tuy n vành ai kinh t V nh B!c B (H i Nam-Qu ng Tây-Qu ng Ninh-H i Phòng) n i v i hai tuy n hành lang kinh t H i Phòng- Hà N i-Côn Minh và hành lang kinh t H i Phòng-Hà N iNam Ninh. ây là vùng chuy n ti p gi$a ng b ng châu th Sông H ng và vùng núi ven bi n ông B!c. Vì th , VCS trong ó có H i Phòng tr thành m t trong nh$ng trung tâm công nghi p, th ng m i, d ch v , du l ch c a c n c và c a vùng Duyên h i B!c B ; là u m i giao thông quan tr ng c a Mi n B!c và c n c. S ph n th nh c a ô th H i Phòng h n m t th k. qua là nh có c ng bi n c l p t' n(m 1876. Tuy nhiên, trong giai o n hi n nay, v th kinh t có giá tr to l n c a VCS m i c phát huy trên a ph n H i Phòng, còn b xem nh4 bên phía a ph n Qu ng Ninh. S ph n th nh c a x H i ông th i Lý - Tr n, vùng An Qu ng và t)nh Qu ng Yên th i Lê - Nguy-n u g!n v i v th kinh t to l n c a VCS B ch ng. + VCS ng Nai là c a ngõ c a c ông Nam B và ph n l n Nam Tây Nguyên và C c Nam Trung B . V m t quan h qu c t , VCS ng Nai có u th trung tâm ông Nam Á, g n v i các tuy n hàng h i qu c t qua Bi n ông. Ngoài ra khi tuy n hành lang ông - Tây phía Nam phát tri n m nh, VCS ng Nai c ng s là c a ngõ chính cho hành lang này, n i v i Campuchia và Thái Lan, và nh v y l i th cho phát tri n các ngành kinh t d ch v là r t l n. M t l i th khác là các lu ng tàu VCS này cho phép tàu có tr ng t i c% l n vào c p c ng: 7 ng 89i :;p -< => < ? i (@)nh AB< C a-? ng =Bu) v i lu ng D ch sâu 14-16m, 7E< th < En @Bu n 120.000 t n. Nh v y thành ph H Chí Minh và Bà R a–V ng Tàu ã phát huy c l i th v trí a lý và u th c u trúc c a sông hình ph-u phát tri n kinh t , trong ó có c ng bi n, công nghi p, d ch v và du l ch. d. V th và tài nguyên a-chính tr + Tr i qua các th i k2 l ch s , VCS B ch ng luôn c xác nh là v trí tr ng y u trong h th ng hành chính Qu c gia. Do v th chính tr c bi t quan tr ng, VCS ã có “H i t n Phòng th ” t' nh$ng n(m u Công nguyên, 3 l n thu. chi n và i th!ng quân xâm l c Nam Hán, T ng và Nguyên Mông vào kho ng th k. X - XII ã kh1ng nh v trí tr ng y u phòng th t n c VCS này. Nh n th c c t m quan tr ng c a v th ó, t' n(m 1888, th c dân Pháp ã ép tri u ình Nhà Nguy-n c!t t l p khu nh ng a t i H i Phòng, và thành ph này ã c t vào ô th cùng lo i v i Hà N i và Sài Gòn trong su t th i k2 thu c Pháp. Cu c kháng chi n ch ng Pháp b o v n n c l p c a n c nhà B!c B c ng chính th c kh i u t' H i Phòng ngày 20/11/1946 và nh$ng tên lính th c dân Pháp cu i cùng rút kh+i Mi n B!c theo hi p nh Gi nev ngày 13/5/1955 c ng B n Nghiêng (H i Phòng) và B n R'ng (Qu ng Yên). Trong cu c chi n tranh ch ng M/, H i Phòng b t n công d$ d i b ng máy bay không kích, pháo h m t' bi n và b phong to b ng thu. lôi. Trong giai o n phát tri n kinh t và hoà nh p th gi i hi n nay, H i Phòng v'a là c a ngõ h ng ra bi n v'a là cánh c ng phía tr c c a Th ô Hà N i. S phát tri n KT-XH và phòng Ch ng 2. T ng quan ti m n ng h th ng tài nguyên v th các vùng bi n o Vi t Nam 51 th VCS này c ng c và nâng cao v th chính tr c a Th ô và c a c n c, và góp ph n b o v và phát tri n n nh t n c. Trong ph m vi VCS, thành ph H i Phòng ch) cách th ô Hà N i 100km và có i u ki n giao thông thu n ti n. Th gi i ã có m t m3u hình quan h không gian gi$a th ô chính tr n m sâu h n trong n i a và th ô kinh t là m t thành ph bi n g n ó. ó là quan h ki u Washington và New York hay B!c Kinh và Th ng H i. Hà N i cùng v i H i Phòng c k2 v ng c ng n m trong m i quan h y. + i v i Nam B , m t vùng t m i c theo ngh#a a ch t và c theo ngh#a l ch s , các VCS c ng ã th hi n các giá tr a-chính tr quan tr ng. Nhìn l i l ch s Nam B trong quá trình xây d ng và b o v t n c luôn th y vai trò n i b t c a nh$ng c a sông và nh$ng con sông ã i vào l ch s , và i u ó chính là do nh$ng u th v trí a lý và c u trúc không gian c a chúng. - ó là tr n chi n th!ng R ch G m-Soài Mút trên sông Ti n n(m 1785 c a Nguy-n Hu , ánh tan 2 v n th y quân và 300 chi n thuy n c a ng i Xiêm. C a C n Gi ã g!n li n v i các cu c hành quân c a chúa Nguy-n và c c a Nhà Tây S n, c ng nh c a ng i Pháp sau này; và c ng chính trên sông r ch Mi n Tây chi n công vang d i c a Nguy-n Trung Tr c (1861) t cháy t u chi n Hy V ng (L’ Espérance) c a Pháp trên Vàm C+ ông (làng Nh t T o, Long An) còn mãi c ghi. - Ngày nay trong s nghi p xây d ng t n c tr thành m t n c công nghi p, các VCS Nam B , nh t là VCS ng Nai, ã v n d ng v th v t tr i c a mình là trung tâm c a các n c ASEAN, m r ng quan h h p tác, h$u ngh v i các n c trong khu v c, phát tri n kinh t và b o v an ninh t n c. 2.1.5. V th và tài nguyên v th h th ng m phá a. Thông tin chung m phá ven bi n là m t lo i th y v c n c l , m n ho c siêu m n, th ng có hình dáng kéo dài, c ng(n cách v i bi n b i h th ng ê cát, thông n i v i bi n qua m t ho c nhi u c a, m th ng xuyên ho c m nh k2 v mùa m a, th m chí b óng kín t'ng th i k2 dài (NH C , 1995; T Th nh và nnk, 1996). Các m phá t p trung Mi n Trung, n i giàu ngu n b i tích cát ven b và ng l c sóng m nh, phân b t' v# 16o B!c (Th'a Thiên-Hu ) t i v# 11o B!c (Ninh Thu n), trên kho ng 21% chi u dài ng b bi n Vi t Nam v i 12 m phá tiêu bi u, t ng di n tích m t n c 436,9km2 (NH C , 2005, T Th nh và nnk, 2010) (b ng 2.7). m n n c m phá ph thu c vào m c óng kín c a, l ng m a và l ng b c h i theo mùa, c phân thành ba nhóm. Nhóm 1: n c l nh t (0,5 - 5‰) n l v'a (5-18‰), g m các m phá Tam Giang-C u Hai, Tr ng Giang, An Khê, Trà F, Cù Mông và Th N i. Nhóm 2: n c l v'a n l m n (18 - 30‰), g m có m N c M n, N c Ng t, Th y Tri u, m N i. Nhóm 3: n c l m n n m n (30 - 40‰), g m các m L(ng Cô và Ô Loan. m phá c phân bi t thành 3 ki u: g n kín (Tam Giang-C u Hai, Tr ng Giang, Th N i, Cù Mông, Th y Tri u và N i); r t kín (L(ng Cô, N c M n, N c Ng t và Ô Loan) và óng kín (An Khê và Trà F). M c óng kín có vai trò l n i v i môi tr ng, sinh thái và kh n(ng ng p l t. m phá a d ng v kích th c và quy mô, nh+ nh t là m N c M n (Sa Hu2nh)- 2,8km2, l n nh t là h m phá Tam Giang - C u Hai (Th'a Thiên-Hu ) 216km2, l n nh t ông Nam Á và thu c lo i l n c a th gi i (NH C , 1996 ). Tr n 52 B ng 2.7. Di n tích và kích thư c các TT m phá Di n tích (km2) Kích th c (km) c Th nh (Ch biên) m phá mi n Trung sâu (m) Dài R ng Trung bình L n nh t 68,0 2 -10,0 1,6 4,2 Kích th c c a (m) Dài R ng Sâu T.An:6 000 T.Hi n:100 350 50 2 -11 1 Tam Giang C u Hai 216,0 2 L ng Cô 16,0 6,0 3,5 1,2 2,0 1000 150 1-8 3 Trư ng Giang 36,9 10,0 5,0 1,1 2,0 A.Hoà 500 T. H i 400 400 200 1-4 4 An Khê 3,5 3,0 1,1 1,3 2,0 3 000 150 1 5 Nư c M!n 2,8 3,0 1,0 1,0 1,6 300 120 1,5 6 Trà " 14,4 6,0 2,5 1,6 2,2 5.000 150 1-4 7 Nư c Ng#t ( Gi) 15,6 8,5 2,5 0,9 1,4 2.000 125 1,6 8 Th N i 50,0 15,6 3,9 1,2 2,5 1.200 900 7 9 Cù Mông 30,2 17,6 2,2 1,6 3,5 500 350 5 10 Ô Loan 18,0 9,3 1,9 1,2 2,0 6.300 50 1,5 11 Th y Tri u 25,5 17,5 0,3-3,0 1,5 4,0 1.000 1 000 4,0 12 N i 8,0 6,0 3,5 2,8 3,2 2.500 500 4-6 Ghi chú: T.An - Thu n An; T. Hi n - Tư Hi n; A. Hòa - An Hòa; T.H i - Tam H i C a m phá có th m lâu dài nh m L(ng Cô (Th'a Thiên-Hu ) hay m Th N i (Bình nh), có th óng m theo mùa nh c a Hà Ra m Trà F (Bình nh), chu k2 kho ng 10 n(m nh c a T Hi n Tam Giang-C u Hai, chu k2 c% n a th k. nh c a m Ô Loan (Phú Yên), th m chí c% m t - hai th k. nh c a Thu n An Tam Giang-C u Hai. S l ng c a c a m phá th ng là m t, riêng Tam Giang-C u Hai có hai c a, th m chí n n(m c a nh trong tr n l l ch s tháng 11/1999 (T Th nh và nnk, 2010). b. V th và tài nguyên a-t nhiên , Mi n Trung, tiêu bi u là Th'a Thiên-Hu t n t i b n n v c nh quan t nhiên c b n là vùng núi, ng b ng, m phá và bi n. Các m phá là h m gi$a bi n và l c a, có vai trò c c k2 quan tr ng i v i cân b ng t nhiên và sinh thái ven bi n. Chúng nh h ng và tác ng n vi khí h u khu v c, ch th y ng l c, phân b và b i l!ng tr m tích ven b , l u gi$ và xu t kh0u dinh d %ng, ngu n gi ng ra bi n, t o n i c trú, sinh 5 cho các th y sinh bi n di c mùa và chim trú ông di c trên quy mô r ng l n. N m vùng khí h u kh!c nghi t khô, n!ng nóng kéo dài, l ng b c h i cao, phân b m a t p trung, v.v. m phá có kh n(ng i u hoà l l t, n nh m c n c ng m ven bi n và ng(n c n xâm nh p m n theo sông sâu vào l c a và làm gi m nh h ng c a n c dâng, sóng m nh trong bão. Nh$ng u th v v trí a lý t o nên giá tr TNVT c a h m phá có th nêu: - Phân b trên i chuy n ti p gi$a l c a và bi n, mang l i nhi u l i ích v môi tr ng, sinh thái và KT-XH cho d i ven bi n. - Phân b ch y u vùng cát ven bi n, n i có môi tr ng kh!c nghi t, i s ng khó kh(n, m phá v i ti m n(ng l n v các d ng tài nguyên (th y s n, n c, t ai...) s là m t s b sung l n cho s phát tri n KT-XH c a d i ven bi n, v i nhi u u th v t tr i. - m phá th ng phân b c a m t h th ng sông, là c a ngõ c a l u v c t li n k c n, n i m ng sông v i bi n kh i, do ó mang l i nhi u l i ích v phát tri n giao thông, các lo i hình d ch v ; c ng là phòng tuy n b o v t li n bên trong. Ch ng 2. T ng quan ti m n ng h th ng tài nguyên v th các vùng bi n o Vi t Nam 53 c. V th và tài nguyên a-kinh t m phá c coi là các “ c o” giàu có n m các vùng b nghèo (T Th nh và nnk, 1996). Môi tr ng thu n l i cho c trú, sinh s n theo mùa c a nhi u i t ng tôm, cá và chim n c. S phong phú c a habitat ã t o nên a d ng sinh h c cao và ngu n l i thu. s n ánh b!t, nuôi tr ng giàu có. Trong m phá ã hình thành nên các bãi 5 và n i sinh tr ng c a u trùng, cung c p ngu n gi ng cho ng tr ng m phá và vùng bi n phía ngoài. m phá còn là c s h u c n quan tr ng phát tri n ngh cá bi n cung c p ngu n nhân l c, v t l c, ng c , óng m i và s a ch$a tàu thuy n, là n i neo u c a hàng tr(m, hàng ngàn tàu thuy n tránh gió bão, c bi t là các tàu, thuy n c% nh+. Theo danh m c quy ho ch khu neo trú, có 5 khu n m m phá (Cù Mông, Th N i, Gi, Phú Thu n và C u Hai). Các ph ng ti n giao thông th y phát tri n, hình thành các b n thuy n l n nh+ áp ng nhu c u giao l u và trao i hàng hoá gi$a các i m dân c ven bi n. M t s m phá có ti m n(ng phát tri n c ng b n. , m phá Tam Giang-C u Hai có c ng Tân M/ ã c quy ho ch cho t u 1.000-3.000 DWT. C ng n c sâu cho tàu 3 v nt n ã c quy ho ch phát tri n m Th N i, Bình nh. Nhi u m phá là các khu du l ch, gi i trí lý t ng, có nhi u nét c áo và có kh n(ng l n phát tri n du l ch sinh thái cùng v i các hình th c vui ch i gi i trí. Vùng m phá còn có nhi u các di tích kh o c , l ch s , v(n hóa, t p quán, l- h i, v.v. góp ph n phát tri n du l ch. M t di n tích áng k t rìa m phá c s d ng th ng xuyên ho c không th ng xuyên tr ng lúa, ho c rau màu, các bãi c+ ng p n c c a sông là n i ch(n th gia súc trâu, bò và nuôi v t. M t s m phá nh Cù Mông, N c M n, m N i còn có i u ki n phát tri n ngh mu i. d. V th và tài nguyên a-chính tr M ts m phá có v trí quan tr ng v ti m n(ng a-quân s . Quân Nguyên Mông ã t' bi n qua c a T Hi n ánh lên phía B!c vào n c i Vi t. Nhà Nguy-n ch n Hu làm kinh ô vì sau l ng d a vào d i Tr ng S n, phía B!c và phía Nam có các ti u hoành s n èo Ngang và H i Vân, phía giáp bi n có m phá Tam Giang-C u Hai, m t c(n c thu. quân m nh, m t c a kh0u buôn bán vào c ng Thanh Hà trên sông H ng t n t i hàng th k. song hành v i H i An. Vào cu i th k. XIX, vai trò a-chính tr c a m phá này m t d n khi ph i i m t v i chính sách pháo h m c a ph ng Tây và cu i cùng Kinh Thành th t th vào n(m 1883 d i tr n m a pháo t' chi n h m Pháp án ng$ c a Thu n An, d3n n s chi m óng m r ng c a th c dân Pháp trên toàn lãnh th n c ta. Ngày nay, trong khi B!c B và Nam B các VCS hình ph-u óng vai trò c a m h ng bi n, thì Trung B vai trò này thu c v v ng v nh và m phá. C ng Quy Nh n trong m Th N i là m t ví d . c thiên nhiên u ãi v tài nguyên và môi tr ng nên ã hình thành v$ng ch!c m t c ng ng dân c m phá. Qu n c t p trung ven b m phá nhi u n i ã tr thành các ti u ô th làng ngh (thu. s n, du l ch), và hi n t ng c ng ã có t i trên 2,2 tri u c dân thu c 15 huy n/th c a 7 t)nh (NH C và nnk, 2005). , h m phá Tam Giang - C u Hai, kho ng m t ph n ba dân s Th'a Thiên - Hu có i s ng quan h m t thi t v i m phá. T i ây ã hình thành khái ni m chính th c kinh t m phá và cư dân m phá. i v i v(n hoá và giáo d c, m phá ch a ng nh$ng giá tr th0m m/ và tinh th n, t o nên nh$ng nét v(n hóa có b n s!c riêng th hi n qua phong t c, t p quán và l- h i g!n v i tín ng %ng và th c ti-n lao ng s n xu t (T Th nh và nnk, 1998). 2.2. V TH VÀ TÀI NGUYÊN V TH VÙNG BI N OB CB 2.2.1. Thông tin chung Không gian c a vùng bi n o B!c B bao g m phía Tây là ranh gi i hành chính c a các huy n, th , qu n, còn phía ông là ng phân nh V nh B!c B gi$a Vi t Nam và Trung Qu c n(m 2000 54 Tr n c Th nh (Ch biên) (LV L i, 2007), v m t hành chính thu c 5 t)nh và thành ph Qu ng Ninh, H i Phòng, Thái Bình, Nam nh và Ninh Bình. DVB và các o ven b B!c B có 27 n v hành chính, v i di n tích 6.778km2 và dân s 2.900.500 ng i (2008), m t 427,9 ng i/km2, cùng 515km ng b bi n. Nh ã nêu trên, trong không gian nghiên c u có 2.321 o v i di n tích 841,157km2, có 4 huy n o và m t s xã o; t i ây có 7 v ng v nh. Hàng n(m các sông c a B!c B ra bi n m t l ng n c kho ng 128km3 và kho ng 116 tri u t n bùn cát (tr c khi có H Hòa Bình). cho g n chúng tôi g i không gian nghiên c u ó là i b (ho c vùng b bi n) B c B . 2.2.2. V th và tài nguyên a-t nhiên i b B!c B v t tr i so v i các vùng bi n o khác v s l ng o và di n tích o, có m t dân s cao h n nhi u so v i trung bình c a c i b Vi t Nam c ng nh so v i c n c (427,9 so v i 332,6 c a i b và 260,3 ng i/km2 c a c n c), tuy nhiên h s áp l c i b c ng ch) t ng ng v i trung bình c a c n c (5,6/5,7); i b có ng biên gi i v i Trung Qu c ch1ng nh$ng trên t li n mà c trên bi n, n i ã có m t Hi p nh h p tác ngh cá c ký k t n(m 2000. + i b B c B có i u ki n t nhiên a d ng Tr c h t xu t phát t' c i m a ch t và i u ki n khí h u, i b này có s a d ng v các d ng a hình v i nhi u ngu n g c khác nhau, v i các dãy núi n nghiêng, núi kh i t ng, kh i núi karst, b m t i tr c núi, các thung l ng sông, các ng b ng châu th và ng b ng ven bi n, các b m t bãi tri u, c a sông, v ng v nh, o bi n- i sót karst, v.v., và t t c chúng ã t o nên nhi u th!ng c nh n i ti ng trong n c và th gi i (H Long-Cát Bà, Bái T Long). T' ó i b này tr nên a d ng v các HST: HST r'ng m a nhi t i trên núi i ven bi n; HST nông nghi p trên ng b ng châu th và ng b ng ven bi n; HST vùng tri u, c a sông, HST th m c+ bi n, HST r'ng ng p m n, HST r n san hô, v.v. K t qu ti n hóa t nhiên cu i cùng là s a d ng v c nh quan, nh là s ch ng ch p các HST và a hình v i c i m á m4, th nh %ng và i u ki n khí h u khu v c, ng th i t o nên s chuy n i nhanh chóng c a chúng trong không gian, là nhân t h p d3n c a vùng. + i b B c B có tài nguyên phong phú và c thù Do n m ranh gi i c a bi n và l c a, i b B!c B ã s h$u nhi u tài nguyên quý giá, c phi sinh v t và sinh v t, trong ó tài nguyên phi sinh v t có khoáng s n, t ai và c nh quan thiên nhiên. c bi t vùng bi n- o Qu ng Ninh và H i Phòng có t i 17 di s n a ch t- a m oc n c b o t n. M t tài nguyên quý giá và c thù c a DVB B!c B là t ai phù sa b i t , hàng n(m m r ng ng b ng v phía bi n có n i n 100m, nh c a áy; và t o nên các c n c a sông nh c n Ng n, c n Lu, c n Vành. M t d ng tài nguyên c thù khác c a vùng là c nh quan thiên nhiên k2 v# và c s!c v i nhi u hang ng, nhi u bãi cát 4p. V s phong phú c a tài nguyên sinh v t vùng bi n o này th hi n có t i 3 V n qu c gia (Bái T Long, Cát Bà, Xuân Th y), 2 Khu d tr$ sinh quy n (Cát Bà, Châu th Sông H ng) và 4 khu n m trong Quy ho ch b o t n bi n qu c gia (Tr n, Cô Tô, Cát Bà và B ch Long V#), cùng Khu b o t n t ng p n c Ti n H i. H qu c a s a d ng i u ki n t nhiên và tài nguyên thiên nhiên ã d3n n s a d ng v các hình th c s d ng và b o v t nhiên, khai thác kinh t lãnh th , nh phát tri n nông lâm ng nghi p, c ng bi n và giao thông th y, c ng nh phát tri n du l ch sinh thái, và c bi t là phát tri n các giá tr b o t n. 2.2.3. V th và tài nguyên a-kinh t V th n i b t c a i b B!c B là v trí “c a ngõ” cho t li n, hi u theo ngh#a r ng, bao hàm c l i ra và l i vào, c ng nh là u c u, trung chuy n, mà v ngh#a en, ó là các c a sông, các b n tàu, h i c ng, các trung tâm kinh t ven bi n. V trí c a ngõ ã t o ra 4 l i ích Ch ng 2. T ng quan ti m n ng h th ng tài nguyên v th các vùng bi n o Vi t Nam 55 chính: ó là thu n l i cho khai thác tài nguyên bi n; v trí !c a cho xây d ng các KKT, KCN; n i phù h p cho phát tri n các lo i hình d ch v ; và cu i cùng là v trí m c a, h i nh p qu c t và thúc 0y các a ph ng bên trong phát tri n. + V trí thu n l i cho khai thác tài nguyên bi n. Con ng i ti n ra bi n khai thác tài nguyên c n tr v$ng trên m t n n t ng v$ng ch!c - ó chính là i b , v i các ho t ng tr c h t là nuôi tr ng và ánh b!t h i s n, giao thông ng bi n, r i n d ch v hàng h i, khai thác d u khí và các khoáng s n r!n, xây d ng công trình, du l ch bi n o, và trong t ng lai khi con ng i nh c d i áy bi n thì r t nhi u ngành kinh t bi n m i s ra i. V trí thu n l i ó ã c!t ngh#a s t p trung ông o các ô th i b Qu ng Ninh và H i Phòng, và v i m này thì i b châu th Sông H ng (CTSH) còn kém phát tri n, khi các ô th trung tâm vùng (các thành ph Thái Bình, Nam nh, Ninh Bình) n m khá xa b (30-40km) và ít có liên h v i n n kinh t bi n. M t khác do có nhi u l p o phân b r ng (trong ó có B ch Long V# g n gi$a V nh B!c B ) g n các ng tr ng l n nên i b B!c B còn có ý ngh#a là c s khai thác tài nguyên bi n cho c m t s a ph ng c a Trung B , do ó có th phát tri n m nh d ch v h u c n ngh cá và các d ch v hàng h i khác. + V trí cho xây d ng các trung tâm kinh t . ó c ng là m t th m nh c a i b B!c B , v i các ô th ven bi n – trung tâm u m i giao thông, c ng bi n, các trung tâm khai thác tài nguyên i b , các trung tâm du l ch, nh Móng Cái, H i Hà, Tiên Yên, C0m Ph , Vân n, H Long, ình V , H i Phòng. + V trí dành cho phát tri n các ngành kinh t d ch v . Phát tri n kinh t d ch v là l i ích l n nh t mà v th c a ngõ mang l i cho i b . Có th i m qua các c a ngõ chính c a i b B!c B . - V c ng bi n, theo th ng kê ven bi n B!c B có 26 b n c ng các lo i, trong ó quan tr ng nh t là khu c ng H i Phòng và Hòn Gai. C ng H i Phòng c quy ho ch tr thành c ng t ng h p qu c gia c a ngõ qu c t , v i c ng ình V , L ch Huy n là các c ng t ng h p và công ten n . C ng Hòn Gai s tr thành c ng t ng h p qu c gia u m i khu v c, trong ó c ng Cái Lân là c ng t ng h p và công ten n . V ư ng giao thông, h th ng ng b c a i b B!c B hi n ch a ng b , nh ng s c c i t o, nâng c p và xây d ng m i áng k theo Quy ho ch xây d ng vùng Duyên h i B!c B (theo Quy t nh s 865/Q -TTg ngày 10/7/2008). V ư ng bi n, có các tuy n n i H i Phòng v i Trung B , Nam B và các n c khác, tuy nhiên hi n không có m t tuy n hàng h i qu c t nào i qua n i ây, h n ch áng k vai trò c a H i Phòng trong nhi m v u c u và trung chuy n. - V vai trò c a ngõ cho Nam Trung Qu c i v i H i Phòng-Qu ng Ninh, vai trò ó là có nhi u c h i phát tri n, dù m i ch) thu n túy d a vào s dân ông o c a lãnh th này. M t khi n n kinh t c a n i a Nam Trung Qu c phát tri n m nh m nh vùng ven bi n c a h , cùng v i s tri n khai có hi u qu Quy ho ch h p tác “Hai hành lang - M t vành ai” thì c a ngõ H i Phòng-Qu ng Ninh m i th t s sôi ng. - V vai trò c a ngõ cho n i a B c B (và có th m t ph n B c Trung B ) Có th nói r ng so v i Trung B và Nam B , i b B!c B có m t vùng n i a h u ph ng v i t. l dân c ông nh t: b bi n B!c B ch) chi m 15,7% t ng chi u dài b bi n toàn qu c, trong khi dân s B!c B chi m t i 35,8%, nh v y t. l dân s trên m t n v chi u dài b bi n l n g p 2,3 l n. i u ó nói lên t m quan tr ng và c h i phát tri n l n lao c a i b B!c B , tuy nhiên hi n t i c a ngõ H i Phòng-Qu ng Ninh m i ch) ph c v cho các t)nh ng b ng sông H ng. Còn i b c a Thái Bình-Nam nhNinh Bình ch a có vai trò nào áng k trong ch c n(ng c a ngõ cho B!c B , mà ch) có ý ngh#a cho a ph ng t)nh, huy n. 56 Tr n c Th nh (Ch biên) + V trí h i nh p qu c t và thúc !y các a phương bên trong phát tri n Vai trò h i nh p qu c t c a i b ã c th c t th gi i xác nh n, c bi t là i v i Trung Qu c, v i vi c thu hút t' n c ngoài ngu n v n u t , công ngh m i và k/ n(ng qu n lý, và xu t kh0u hàng hóa. , Vi t Nam quá trình m c a c ng ng th i v i quá trình m r ng và xây d ng m i nhi u khu công nghi p, d ch v , th ng m i ven bi n, mà Dung Qu t và Bà R a-V ng Tàu là i n hình; còn i b B!c B ó là Móng Cái, H i Hà, Vân n, H Long và ình V . S phát tri n c a i b c ng là c h i cho các a ph ng bên trong phát tri n theo, ó là m t quá trình lan t+a t nhiên và c ng là quá trình tác ng t ng h*. H i Phòng-Qu ng Ninh ngoài vai trò c a ngõ ã phân tích trên, còn là m t c nh c a tam giác kinh t tr ng i m B!c B ,n u c u t xây d ng k t c u h t ng úng nh các Quy ho ch ã ra, s có nh h ng l n cho phát tri n c a toàn B!c B , nh t là c a Vùng th ô Hà N i. 2.2.4. V th và tài nguyên a-chính tr Tài nguyên a-chính tr c ánh giá d a vào v trí ti n duyên, ti n tiêu-biên gi i và v trí t ng quan trong khu v c c a i b , v i nh$ng l i ích mang l i g m: b o v t n c, m r ng lãnh h i và ch quy n trên bi n, và nâng cao uy tín qu c gia trong quan h qu c t . + V trí b o v qu c gia Trong ch c n(ng này c n xác nh vai trò c bi t quan tr ng c a tuy n o ti n tiêu: V#nh Th c-Tr n-Cô Tô-Thanh Lam-Th ng Mai-H Mai-B ch Long V#. Trong quá kh l ch s , các cu c xâm l(ng c a n c ngoài ch y u là t' ng bi n c!t qua i b , nh Nam Hán, T ng, Nguyên Mông, Chiêm Thành, Pháp, và vì v y i b và nh t là tuy n o ti n tiêu nêu trên ã c giao phó ch c n(ng là phòng tuy n ngoài biên b o v T qu c. Các o trong v nh H Long, Quan L n và VCS B ch ng, Yên H ng g!n li n v i chi n công ba l n ánh th!ng quân xâm l c Nam Hán, T ng và Nguyên Mông; trong kháng chi n ch ng M/, các o B ch Long V#, Cát Bà, Cái B u... ã là các c(n c v$ng ch!c ánh tr chi n tranh phá ho i c a ch; ng th i t i vùng bi n o này còn là n i xu t phát c a nh$ng con t u không s t o nên m t ng mòn H Chí Minh trên bi n huy n tho i. + V trí m r ng lãnh h i và ch quy n qu c gia trên bi n L i ích này ch y u thu c v các o ven b , ôi khi là các m i nhô c a t li n, mà c th i b B!c B là các o Tr n và B ch Long V#. Các o này ã c tính m t s ph n tr(m hi u l c nh t nh (B ch Long V# 25%) trong Hi p nh phân nh V nh B!c B gi$a Vi t Nam và Trung Qu c. + V trí tương quan c a i b B c B trong khu v c V nh B!c B th c ch t là m t vùng n c l ch s và ch) thu c v Vi t Nam và Trung Qu c và ó là c s các nhà lãnh o hai n c ng ra phân chia V nh và ra Quy ho ch phát tri n chung “Vành ai kinh t V nh B!c B ”. T' ó có th th y quan h qu c t c a i b B!c B ch y u ch) gói g n v i Trung Qu c, m t i tác truy n th ng và lâu i c a Vi t Nam. V i vi c Trung Qu c chi m óng Hoàng Sa c a Vi t Nam, i b B!c B tr thành sâu trong ngõ c t và s phát tri n c a nó ra phía trung tâm Bi n ông là r t khó kh(n và chính vì v y quan h qu c t c a B!c B nói chung là ã b h n ch r t áng k . Thêm vào ó, v phía l c a, B!c B c ng ch) có quan h thông th ng v i Trung Qu c (v i Lào a hình không thu n l i) và i u ó c ng h n ch vi c a ph ng hóa trong quan h qu c t c a B!c B . c i thi n tình hình nêu trên, h ng kh thi nh t là m r ng quan h ch t ch h n n$a v i các n c ASEAN i b B!c B th c s tr thành u c u n i ti p gi$a ASEAN và các n c khác v i Nam Trung Qu c. ó c ng là gi i pháp c ng c và nâng cao uy tín qu c t c a B!c B nói riêng và c a Vi t Nam nói chung (L An, 2010). Ch ng 2. T ng quan ti m n ng h th ng tài nguyên v th các vùng bi n 2.3. V TH VÀ TÀI NGUYÊN V TH VÙNG BI N o Vi t Nam 57 O B C TRUNG B 2.3.1. Thông tin chung Vùng bi n o ( i b ) B!c Trung B thu c v 6 t)nh t' Thanh Hóa n Th'a Thiên-Hu , phân b v phía TN V nh B!c B và n m trong t a a lý: 16009’ - 20004’ V B và 1050 25’ 0 108 15’ K . Theo ó, i b B!c Trung B có 1 thành ph , 2 th xã và 27 huy n, v i di n tích 14.934km2 và dân s 4.498.000 ng i (2008), chi m 29,0% v di n tích và 41,6% v dân s c a 6 t)nh này, có m t dân s 301,1 ng i/km2, kém h n so v i i b B!c B (427,9) và i b Vi t Nam (332,6) nh ng l n h n so v i m t dân s c n c (260,3 ng i/km2). i b B!c Trung B , nh m c v HT VB ã nêu, ch) có 57 o v i di n tích 14,2978km2, trong ó l n nh t là o Hòn Mê (4,86km2), và c ng ch) có m t huy n o - huy n C n C+, v i quy mô r t khiêm t n: di n tích 2,2km2 và dân s 400 ng i (2008). i b này có 5 v ng v nh, l n 2 nh t là v nh Di-n Châu, di n tích 237km . Sông Mã, sông C và các sông khác c a B!c Trung B có t ng l u l ng n c kho ng 40-45 km3/n(m, trong ó sông C chi m 17,1 km3/n(m, sông Mã 10,2 km3/n(m; có t ng t i l ng bùn cát kho ng 9,5-10 tri u t n/n(m, trong ó sông C óng góp 4,4 tri u t n, sông Mã 3,5- 4 tri u t n/n(m. 2.3.2. V th và tài nguyên a-t nhiên i b B!c Trung B v m t v th t nhiên c ng nh i b B!c B do v trí chuy n ti p t li n - bi n và v i khí h u nhi t i gió mùa, nên có i u ki n t nhiên a d ng và tài nguyên phong phú. + i u ki n t nhiên a d ng - So v i i b B!c B a hình ây a d ng không thua kém, g m các d i núi th p, các i bóc mòn- r a trôi, các ng b ng th m sông, bãi b i, châu th , ng b ng tích t bi n, các c n n, các bãi tri u; các m, phá, v ng, v nh, v i nhi u a i m thu n l i cho c ng n c sâu; các ng b ng tích t , tích t - mài mòn áy bi n nông, các o v i i núi sót bóc mòn, các b vách mài mòn- l . a d ng a hình ã t o nên nh$ng u th n i tr i, v i s phong phú các d ng a hình karst nhi t i, phân b su t t' Thanh Hóa n Qu ng Tr , trong ó n i b t nh t là karst Phong Nha- K5 Bàng - m t di s n thiên nhiên Th gi i n i ti ng v hang ng và sông ng m. i u c bi t là i b này phân b m t d i c n cát kéo dài h n hai tr(m kilomét, là m t k2 quan a ch t tiêu bi u c a mi n Trung (T Th nh và nnk, 2008), và cùng v i ki u b tích t san ph1ng là s th ng tr c a các b cát tr!ng kéo dài, t o nên các bãi t!m và n i ngh) mát ã n i ti ng t' lâu, c ng là nh$ng th!ng c nh: S m S n, C a Lò, Nh t L , C a Tùng, Thu n An, L(ng Cô, v.v. - i u ki n t nhiên a d ng còn c th hi n s a d ng c a các HST, v i m t t p h p y : HST r'ng m a nhi t i trên núi á vôi và trên các núi á khác, HST nông nghi p, HST c n-bàu, HST các th y v c (h , m phá, c a sông, v ng v nh), HST bãi tri u, HST áy bi n nông ven b v i sinh v t áy, c+ bi n, san hô và HST o. - T' ó th t là d- hi u i b B!c Trung B t p trung nhi u danh lam th ng c nh so v i các a ph ng khác. C nh núi-sông có Sông Mã-Hàm R ng-Núi Ng c, Sông Lam-Ph ng Hoàng-D ng Quy t, H ng L#nh-Thiên C m, D c Mi u-Rú L nh, Sông H ng-Núi Ng ; c nh hang ng có T' Th c, Phong Nha, v.v.;c nh èo ven bi n có èo Ngang, Lý Hòa, H i Vân; c nh c a sông có L ch B ng, C a Sót, C a Nh ng, C nh D ng, C a Tùng; c nh m phá có Tam Giang-C u Hai; cùng nhi u th!ng c nh c a nh$ng bãi bi n và nh$ng o bi n. - Nh$ng l i ích do v th t nhiên mang l i mô t trên là c s cho tri n khai nhi u hình th c khai thác và b o v t nhiên và tài nguyên t i i b này, t p trung trong các l#nh v c, nh : phát tri n ng u nông lâm ng nghi p, phát tri n m nh m giao thông th y sông-bi n, nh t là c ng bi n, ng th i v i phát tri n các lo i hình du l ch phong phú. Có th nói Cha ông ta ã bi t khai thác l i th t nhiên này phát tri n giao thông th y sông-bi n i t' Th(ng Long cho n Ngh 58 Tr n c Th nh (Ch biên) An, Hà T#nh (Kênh Nhà Lê) và n Phú Xuân. V i u th v t nhiên ti m n(ng du l ch c a i b B!c Trung B là không nh+, v i hai Di s n th gi i và nhi u Di s n c p qu c gia ch a c ánh giá h t, nhi u Di tích l ch s - v(n hóa, cách m ng, nhi u bãi t!m và th!ng c nh ã nêu trên, cùng v i giao thông thu n l i; tuy nhiên ti m n(ng này còn ch a c khai thác y . i b B!c Trung B c ng là n i ph i gánh ch u nhi u thiên tai nh gió bão, l l t, tr t l t, xói l b bi n, n c bi n dâng, òi h+i khai thác tri t nh$ng l i th v t nhiên h n ch và kh!c ph c các thi t h i do thiên tai gây ra, nh tr ng r'ng trên các c n cát, các i tr c, tr ng r'ng ng p m n trên các bãi tri u. + Tài nguyên thiên nhiên a d ng Tài nguyên phi sinh v t có khoáng s n, t ai và c nh quan thiên nhiên. Khoáng s n có ý ngh#a h n c là qu ng s!t, titan, chrom, kaolin, á vôi và cát th y tinh. Tài nguyên sinh v t phong phú, v'a có ý ngh#a b o t n a d ng sinh h c, v'a có ý ngh#a kinh t , v i hai V n qu c gia (Phong Nha-K5 Bàng, B ch Mã) và hai vùng bi n o n m trong Quy ho ch xây d ng Khu b o t n bi n (Hòn Mê, C n C+), v i s phong phú tài nguyên sinh v t c a vùng bi n nông ven b . M t i u c n l u ý là trong i b này còn nhi u di s n thiên nhiên có ý ngh#a quan tr ng mà ch a c ánh giá h t, trong ó có các di s n a ch t- a m o và danh th!ng. 2.3.3. V th và tài nguyên a-kinh t V th kinh t c a i b B!c Trung B c khai thác d a ch y u vào v trí c a ngõ cho t li n và nh$ng u th c a i u ki n t nhiên. + V trí thu n l i cho khai thác tài nguyên bi n i u ki n thu n l i ó do i b n m g n v i các ngu n tài nguyên bi n hay b n thân i b ch a ng các ngu n tài nguyên. Khai thác tài nguyên bi n g m các ho t ng phát tri n nuôi tr ng và ánh b!t h i s n, xây d ng và khai thác h th ng c ng và phát tri n giao thông v n t i bi n cùng các d ch v i kèm, phát tri n du l ch bi n, khai thác khoáng s n ven bi n nh s!t, ilmenit và á vôi. + V trí cho xây d ng các cơ s kinh t bi n Trong Quy ho ch ã c Chính ph phê duy t, i b B!c Trung B c u t xây d ng 5 KKT trong t ng s 15 KKT ven bi n c a c n c. i u ó ngoài ý ngh#a phân b l c l ng s n xu t theo lãnh th c ng ng th i nói lên vi c s m khai thác l i th c a a hình v ng v nh l p c ng n c sâu cùng v i KKT ven bi n c a i b này: KKT Nghi S n d a vào c ng n c sâu Nghi S n, KKT ông Nam Ngh An là c ng C a Lò, KKT V ng Áng hình thành bên c ng n c sâu V ng Áng-S n D ng, KKT Hòn La v i c ng n c sâu Hòn La và KKT Chân Mây-L(ng Cô trên c s c ng n c sâu Chân Mây. Thông th ng i b , các ô th trung tâm u m i giao thông ng b và ng bi n ph i là các ô th giáp bi n th c hi n y vai trò c a ngõ c a mình. , i b B!c Trung B , l i th này do l ch s l i ã ch a khai thác c t t: ngo i tr' ng H i, t t c các thành ph còn l i u phân b không giáp bi n - Thanh Hóa, Vinh, Hà T#nh, ông Hà và Hu ; và vi c c u t xây d ng nhi u KKT ven bi n nh ã nêu trên c ng là kh!c ph c s thua kém ó c a B!c Trung B . C ng i theo xu h ng ó, Qu ng Tr là t)nh không có thành ph giáp bi n, ang c g!ng xây d ng án m t c ng ào n c sâu ( M/ Th y) và t i ó là m t KKT ven bi n (KTT bi n ông Nam Qu ng Tr ); và ó c ng là i u h p lý xét v m t phân tích a-kinh t , vì so v i m t s KKT ven bi n khác, ây có yêu c u rõ r t h n (do có Hành lang kinh t ông-Tây). + V trí cho phát tri n các ngành kinh t d ch v Kinh t d ch v là l i ích l n nh t mà v th c a ngõ có th mang l i cho i b và c khai thác d a ch y u vào 2 y u t c b n là c ng bi n và ng giao thông (trên b và trên bi n), mà t' ó là các d ch v i kèm. Ch ng 2. T ng quan ti m n ng h th ng tài nguyên v th các vùng bi n o Vi t Nam 59 - V các y u t c a ngõ , B!c Trung B y u t c a ngõ c ng bi n là còn nh+ bé so v i B!c B và Nam Trung B và nhìn chung có ph m v nh h ng ch a l n do a hình chia c!t và h u ph ng h4p. Theo quy ho ch i b B!c Trung B có 3 c ng t ng h p qu c gia- u m i khu v c là Nghi S n, C a Lò và V ng Áng-S n D ng, cùng v i m t s c ng a ph ng nh Hòn La, C a Vi t và Chân Mây. B!c Trung B có m ng l i giao thông khá phát tri n, nh ng ch t l ng ch a cao và ch a có ng cao t c, v i các tuy n d c (qu c l 1A, ng H Chí Minh, ng s!t B!c- Nam và s!p t i là tuy n ng ven bi n), các tuy n ng ngang n i v i các c a kh0u sang Lào: Na Mèo (Thanh Hóa), N m C!n (Ngh An), C u Treo (Hà T#nh), Cha Lo (Qu ng Bình), Lao B o (Qu ng Tr ) (riêng Th'a Thiên-Hu ch a có kinh t c a kh0u). C a kh0u Lao B o là quan tr ng nh t trong vi c khai thác các l i ích t' v th c a ngõ cho Lào và ông B!c Thái Lan, là KKTTh ng m i c bi t (Quy t nh s 11/2005/Q -TTg). C a kh0u này n m trên Hành lang kinh t ông- Tây, dài 1.450km, ã chính th c thông tuy n vào ngày 20/12/2006, ch y qua 13 t)nh c a 4 n c Vi t Nam, Lào, Thái Lan và Mianma, n i c ng Tiên Sa (Vi t Nam) v i c ng Mawlamyine (Mianma), c ng là n i Thái Bình D ng v i "n D ng. Hành lang có ý ngh#a to l n v KT-XH, m r ng kinh t i ngo i, phát tri n th ng m i, u t và du l ch. Tuy nhiên, trong 3 t)nh c a Vi t Nam mà Hành lang i qua (Qu ng Tr , Th'a Thiên-Hu , à N6ng) thì à N6ng v i c ng Tiên Sa s có i u ki n khai thác l i ích t' v th c a ngõ nhi u h n c so v i hai t)nh kia, nh ng l i quá xa c a kh0u Lao B o, mà l i ích ó Qu ng Tr v i án c ng ào M/ Th y ang mu n kéo v . V ng bi n, B!c Trung B hi n ch a có m t u m i giao thông nào th c s có ý ngh#a qu c gia và qu c t ; m t khác i b c a vùng này không n m g n b t k2 m t tuy n ng hàng h i qu c t nào, do ó khó có th tr thành m t “ u c u” có th thu hút các d ch v hàng h i qu c t , y là ch a k a ph ng này ch a/không có n(ng l c ó. - V ch c n"ng c a ngõ cho Lào và ông B c Thái Lan Vai trò c a ngõ này c a i b B!c Trung B tr c m!t còn ch a n i rõ, ch a th có óng góp l n cho phát tri n kinh t vùng, do các khu v c n i a c a các n c mà Hành lang i qua u là các vùng nghèo, vùng i núi, giao thông v n t i khó kh(n, ch a có s n xu t hàng hóa nhi u, ch a có yêu c u nhi u v v n t i và xu t nh p kh0u (có th có nông lâm s n). M t khác tri n v ng u t n c ngoài còn d ng ti m n(ng, nên ch a có yêu c u v các d ch v hàng h i, c u c ng, giao thông và các d ch v khác. ng th i hi n ch a hình thành m t Quy ho ch chung mang tính qu c gia và qu c t v tri n khai ng b các ho t ng phát tri n c a Hành lang kinh t ông-Tây trên lãnh th m*i n c, và ây c ng là m t h n ch cho v th c a ngõ c a i b . - V ch c n"ng c a ngõ cho n i a b n thân các t#nh B c Trung B Khác v i B!c B và Nam Trung B , vùng n i a c a B!c Trung B là r t nh+ h4p, và các t)nh này c ng có quy mô khác nhau. V m t này có th dùng t. l t ng dân s s ng trong m*i l u v c so v i chi u dài c a ng b bi n t ng ng nói lên quy mô c a m*i vùng n i a mà c a ngõ i b s ph i ph c v , theo ó thì i b Thanh Hóa có quy mô n i a l n nh t (33.335 ng i/km), r i n i b Ngh -T#nh (18.907 ng i/km), và Qu ng Bình là th p nh t (7.301 ng i/km)2, ch) b ng 0,22 l n Thanh Hóa. Nh v y d i góc vai trò c a ngõ cho n i a thì c ng Nghi S n s có vai trò quan tr ng nh t so v i các c ng khác c a i b B!c Trung B , và nhìn chung vai trò c a ngõ c a i b B!c Trung B cho vùng n i a là ch a có nhu c u cao, xu t phát t' tình tr ng kinh t còn kém phát tri n, c bi t là v công nghi p và d ch v . i u này c ng s có nh h ng n ho t ng c a các KTT ven bi n c a i b này. T. l này c a B!c B là 59.415 ng i/km, g p 1,8 l n Thanh Hóa. 60 Tr n c Th nh (Ch biên) + V trí m c a h i nh p qu c t và thúc !y các a phương bên trong phát tri n i v i B!c Trung B , quá trình phát tri n i b còn ch m so v i Nam Trung B , ch a t o l p c m t hành lang kinh t ven bi n nào có t m c% l n, ch a có các trung tâm kinh t bi n m nh và t' ó vi c h i nh p qu c t c ng còn nhi u h n ch . C ng v y vai trò lôi cu n i v i các a ph ng bên trong còn y u. 2.3.4. V th và tài nguyên a-chính tr V th này c a i b B!c Trung B d a trên v trí ti n tiêu và v trí t ng quan trong khu v c và nhìn chung t m quan tr ng c a i b này là không b ng B!c B , Nam Trung B và Nam B , tuy nhiên c ng có m t s c thù. + V v trí b o v t nư c Do c i m i u ki n t nhiên, B!c Trung B là m t d i t h4p ngang, b k4p gi$a bi n và núi non giáp Lào, trong chi n tranh h u nh không có h u ph ng (tr' Thanh Hóa và m t ph n Ngh An) n u k5 ch c hai phía. ây s là a bàn y u nh t so v i các a ph ng khác trong c n c v phòng th , và nh v y v trí ti n tiêu-biên gi i không ch) là c a i b mà còn là c a toàn tuy n biên gi i phía Tây c a chính các t)nh. B!c Trung B l i là n i có ít o nh t, vì v y m*i o ây u có v th qu c phòng quan tr ng c a mình. M t c i m n$a c a i b B!c Trung B là bi n (n r t sâu vào t li n (t i v nh Di-n Châu), mà bên ngoài thì o nh+ và th a th t và vì v y vai trò c a Hòn Mê và C n C+ là c bi t quan tr ng. Do ít o ven b nên i b này ph i nh!c n vai trò c a các m i nhô và các c a sông, c a l ch trong qu c phòng, trong ó ph i k n m i Ròn Con, m i c, m i Lay, m i Chân Mây ông; cùng các c a L ch Tr ng, L ch Ghép, L ch Quèn, c a Sót, c a Nh ng, c a Gianh và c a Thu n An. Tóm l i v ph ng di n a-quân s , d i t t' Hà T#nh tr vào n h t Th'a Thiên-Hu là khu v c y u nh t cho vi c phòng th và d i t ó thu c lo i “l y d- mà gi$ khó” (L An, 2010). + V trí m r ng lãnh h i và ch quy n qu c gia trên bi n V ph ng di n này thì o C n C+ có TNVT quan tr ng nh t: trong phân nh V nh B!c B o c h ng 50% hi u l c (LV L i, 2007). o c ng là i m chu0n xác nh ng gi i h n ngoài c a c a v nh. o c ng c l y làm i m chu0n c a ng c s ( i m A11) tính chi u r ng lãnh h i c a l c a Vi t Nam. Ti p theo ó là vai trò quan tr ng c a Hòn Mê. + V trí tương quan c a i b B c Trung B trong khu v c i b B!c Trung B óng vai trò nh m t hành lang, m t cây c u n i B!c B v i Nam Trung B , t' ó có th khai thác l i ích trong các d ch v giao thông quá c nh, v n chuy n hành khách và hàng hóa, d c theo các tuy n qu c l và ng s!t B!c- Nam. - V i Lào và ông B!c Thái Lan, tuy v th c a ngõ c a i b còn ch a n i rõ nh ng b c u ã nâng cao uy tín c a Vi t Nam, nh nh$ng cam k t qu c t và các d án mà Vi t Nam ã th c hi n trong quá trình xây d ng Hành lang kinh t ông- Tây, và còn ti p t c n nay, c ng nh các m i quan h do Hành lang này t o ra gi$a các a ph ng, các doanh nghi p và nhân dân các n c. i b B!c Trung B có vùng bi n ch quy n ti p giáp tr c ti p v i vùng bi n Trung Qu c trong V nh B!c B và c ngoài c a v nh và t o ra m t quan h song ph ng truy n th ng và y th thách. C ng nh ã nêu ph n B!c B , vi c Trung Qu c chi m óng Hoàng Sa c a Vi t Nam ã h n ch m nh m v th ch1ng nh$ng c a B!c B và c B!c Trung B trong vi c phát tri n ra trung tâm Bi n ông và v n ra i d ng th gi i (ngh ánh cá truy n th ng c ng ã b h n ch ). - V i qu c t và các n c khác, h n ch c b n c a i b B!c Trung B là n m xa các tuy n hàng h i qu c t và b o H i Nam và qu n o Hoàng Sa (do Trung Qu c chi m gi$) ch!n bên ngoài, làm cho i b này m t h1n v th “ u c u” cho hàng h i qu c t . Ch ng 2. T ng quan ti m n ng h th ng tài nguyên v th các vùng bi n 2.4. V TH VÀ TÀI NGUYÊN V TH VÙNG BI N o Vi t Nam 61 O NAM TRUNG B 2.4.1. Thông tin chung i b Nam Trung B thu c 8 t)nh và thành ph t' à N6ng n Bình Thu n, bao g m 6 thành ph (thu c t)nh), 3 th xã, 5 qu n, 22 huy n ven bi n, và 2 huy n o ven b , có di n tích 17.169 km2 và dân s 5.961.900 ng i (2008), m t trung bình 347,2 ng i/km2 (NT T ng, 2010). i u c bi t khác h1n v i B!c B , B!c Trung B và Nam B là các t)nh Nam Trung B v m t hành chính m r ng ra n trung tâm Bi n ông, bao g m hai huy n o Hoàng Sa (thu c Tp. à N6ng) và Tr ng Sa (thu c Khánh Hòa) (hai huy n - qu n o này ư c mô t riêng dư i ây - m c 2.6). i b có chi u dài kho ng 1.275km, có hình cong l i v ông; c!t qua 31 sông, l n nh t là Thu B n (l u v c 10.350km2). Hàng n(m các sông ra bi n kho ng 55 t. m3 n c (l n nh t là Thu B n - 20 t., Ba - 9,7 t. m3) và kho ng 5 tri u t n bùn cát. i b Nam Trung B là n i có nhi u v ng v nh nh t so v i c n c - 31, chi m 64,6%, trong ó có nh$ng v nh ã n i ti ng th gi i nh Cam Ranh, Nha Trang, à N6ng. Ven b có 200 o v i t ng di n tích 172 km2, trong ó có 2 huy n o là Lý S n và Phú Quý, cùng 5 xã o tr c thu c các n v hành chính trên b . Nh$ng y u t v trí a lý và c u trúc không gian t o nên giá tr c a v th i b Nam Trung B có th k : + Có i u ki n khí h u không có mùa ông l nh và ít bão h n phía B!c; + Là ph n nhô ra g n trung tâm Bi n ông nh t so v i toàn i b Vi t Nam, ng th i c ng g n v i các tuy n ng hàng h i qu c t nh t; + Có nhi u v ng v nh có giá tr l n v v th kinh t và v th quân s ; + Khác v i B!c Trung B ây có m t h u ph ng r ng l n là Tây Nguyên, v i ti m n(ng r t l n v nông lâm s n và khoáng s n, ng th i còn là c a ngõ cho các n c phía Tây là Lào và Campuchia, u ra c a các tuy n hành lang ông-Tây phía Nam; + Là ph n n i B!c Trung B , n i còn nhi u khó kh(n và kém phát tri n h n v i ông Nam B , là vùng kinh t tr ng i m c a c n c, v i các tuy n ng tr c B-N và -T; + Cùng v i Nam B có v trí là trung tâm c a ông Nam Á, n m ph n chuy n ti p c a ông Nam Á l c a sang ông Nam Á qu n o, ti p c n tr c ti p v i ph n áy sâu c a Bi n ông do th m l c a h4p. 2.4.2. V th và tài nguyên a-t nhiên + Khác h1n v i B!c Trung B và Nam B , i b Nam Trung B có c i m là núi i th ng xuyên kéo ra sát b bi n và (n lan c xu ng bi n. i u này t o nên c thù c a i b v ph ng di n a m o, v i s phát tri n khá r ng rãi c a các b á mài mòn, nh t là ph n phía Nam, t o nên nhi u m i nhô, mà gi$a chúng là các b lõm v i nh$ng bãi cát tr i dài t o nh$ng bãi t!m 4p. M t khác v a ch t, tuy t i a s các i núi ven bi n và h i o u t o b i á magma, c xâm nh p và phun trào. i u này ã t o ra r t nhi u c nh quan h p d3n, nhi u th!ng c nh, nhi u di s n a m o- a ch t quý giá, nh H i Vân-L(ng Cô (T Th nh và nnk, 2008), Cù Lao Chàm ( V Bào và nnk, 2006), Lý S n (L An, 2005), Phú Quý (TT Hi u, N àn, 2008), v nh Xuân ài, v nh Nha Trang, Gh nh á #a,... + M t c thù n$a c a i b này là các v nh l n c thành t o do quá trình tích t n i o mà thành (ki u Tombolo), mà i u này thì khác h1n v i B!c B và B!c Trung B . ó là v nh à N6ng, v ng Làng Mai, v ng Cù Mông, v nh Xuân ài, V(n Phong, Cam Ranh, mà tính u vi t c a chúng là có áy sâu và không b n n sa b i do không liên quan v i các c a sông mang nhi u phù sa t i. M t c thù n$a v t nhiên là do k t qu t ng tác c a các quá trình v t lý khí quy n- i d ng v i a hình áy và b , t i vùng bi n phía Nam c a i b ã hình thành vùng n c tr i m nh, là y u t chi ph i t i i u ki n t nhiên, sinh thái và ngu n l i c a i b . Vào mùa n c tr i m nh ven b và ngoài kh i Khánh Hòa và Ninh Thu n-B!c Bình Thu n hình thành các khu v c có ngu n l i cao v cá và thân m m hai m nh v+. Tr n 62 c Th nh (Ch biên) + Ngoài các y u t v i u ki n t nhiên a d ng, i b còn s h$u m t th gi i sinh v t phong phú, v i các HST nhi t i tiêu bi u, trong ó có RNM, r n san hô, th m C+ bi n, v i các khu b o t n bi n Cù Lao Chàm, v nh Nha Trang, VQG Núi Chúa (Ninh Thu n); tuy nhiên chúng ang b tác ng m nh m và nhi u n i b suy thoái nghiêm tr ng. Ngu n l i th y sinh c a i b là r t to l n, ngoài Cá còn Thân m m (nhóm hai m nh v+, chân b ng, chân u), Giáp xác (tôm, cua...).C ng ph i k n ngu n tài nguyên khoáng s n trong i b khá phong phú và a d ng, ngoài vàng còn có titan và cát th y tinh tr$ l ng t ng tài nguyên hàng tr(m tri u t n, b tr m tích Kainozoi Phú Khánh (d c kinh tuy n 1100 ) c d báo ti m n(ng thu h i d u khí kho ng 400 tri u t n d u quy i (L T , 2009). 2.4.3. V th và tài nguyên a-kinh t So v i B!c Trung B giá tr v th c a i b Nam Trung B l n h n h1n do có u th v v trí a lý c ng nh v c u trúc không gian c a vùng. + V trí thu n l i cho khai thác tài nguyên bi n Nh trên ã nêu, i b Nam Trung B t o m t vòng cung l i v phía trung tâm Bi n ông, có m t HT VB khá phát tri n, v i 2 huy n o và 5 xã o, l i có ch* d a phía bi n kh i là 2 huy n-qu n o Hoàng Sa và Tr ng Sa. ó là i u ki n vô cùng thu n l i cho khai thác tài nguyên bi n, tr c h t là h i s n, c th hi n rõ trong b ng 2.8. B ng 2.8. So sánh m t s ch tiêu v ánh b t h i s n (2009) Ch tiêu so sánh 8 t nh Nam Trung B (a) 6 t nh B c Trung B (b) T l % (a/b) 28 t nh, Tp ven bi n toàn qu c (c) T l % (a/c) T ng công su t tàu ánh b t xa b (ngàn CV) 1.147,3 321,2 3,6 3.721,7 0,31 Giá tr s n xu t th y s n (giá so sánh 1994) (t$ ) 7.060,0 2.775,9 2,5 S n lư ng th y s n khai thác (t n) 641.734 234.571 2,7 S n lư ng cá bi n (t n) 482.700 166.700 2,6 1.540.800 0,31 Dân s (ngư i) 8.762.095 10.073.336 0,87 42.400.161 0,20 (2009) Ngu n: T ng c c Th ng kê, 2011 so sánh c(n c vào dân s (2009): v ch) tiêu này 8 t)nh và thành ph duyên h i Nam Trung B b ng 0,87 l n 6 t)nh B!c Trung B , và b ng 0,20 l n 28 t)nh thành ven bi n toàn qu c. Trong khi ó t t c các ch) tiêu v ánh b!t h i s n, duyên h i Nam Trung B ug p t' 2,5 n 3,6 l n B!c Trung B , có ngh#a là n u tính bình quân u ng i thì g p t' 2,8 n 4,1 l n. So v i 28 t)nh ven bi n toàn qu c, n u tính bình quân u ng i, duyên h i Nam Trung B c ng g p n 1,55 l n v s n l ng cá bi n và t ng công su t t u ánh b!t xa b . i u ó ã m t ph n nói lên u th v v trí a lý so v i B!c Trung B và toàn i b nói chung. + V trí cho xây d ng các cơ s kinh t l n V th quan tr ng c a i b v kinh t c th hi n tr c h t là t i ây ã c xây d ng 5 KKT ven bi n (trong t ng s 15 c a i b toàn qu c). ó là KKT m Chu Lai (Qu ng Nam), Dung Qu t (Qu ng Ngãi), Nh n H i (Bình nh), Vân Phong (Khánh Hòa) và Nam Phú Yên, v i t ng di n tích 211.000 ha (riêng KKT Vân Phong 150.000 ha). Nhi u d án l n t i các KKT ã hoàn thành và ho t ng mang l i hi u qu kinh t (Nhà máy l c d u s 1, Nhà máy óng t u, Nhà máy c khí...). Ch ng 2. T ng quan ti m n ng h th ng tài nguyên v th các vùng bi n o Vi t Nam 63 Ngoài các KKT, trên ph m vi các t)nh duyên h i Nam Trung B t' nh$ng n(m 2003 n nay ã xây d ng 20 KCN v i t ng di n tích 3.500ha. Các KCN này c ng ã thu hút c hàng tr(m d án u t trong n c và n c ngoài, gi i quy t vi c làm cho hàng v n lao ng. Nh v y i b Nam Trung B ã hình thành các hành lang kinh t giáp bi n rõ nét, trong ó n i b t là hành lang à N6ng-Qu ng Nam-Qu ng Ngãi và Bình nh-Phú Yên,... + V trí cho xây d ng các ngành kinh t d ch v Có th nói h n h1n B!c Trung B và ven bi n CTSH và C u Long, t i i b này h i t y các i u ki n cho phát tri n các ngành kinh t d ch v , c bi t là giao thông v n t i, khai thác h i s n và du l ch. - V h th ng c ng bi n, c s u ãi c a thiên nhiên, Nam Trung B có c u th tuy t i so v i các vùng mi n khác, quy mô và ch t l ng v ng v nh, c ng nh v trí phân b g n các tuy n ng hàng h i qu c gia và qu c t . Trong danh m c phân lo i c ng bi n Vi t Nam, trong 11 c ng bi n lo i I c a toàn qu c thì Nam Trung B có n 4. ó là Tiên Sa ( à N6ng), Dung Qu t (Qu ng Ngãi), Quy Nh n (Bình nh) và Vân Phong (Khánh Hòa). V ch c n(ng, c ng Vân Phong là m t trong 3 c ng t ng h p qu c gia c a ngõ qu c t c a toàn qu c; Nam Trung B c ng có n 5 c ng thu c c p c ng t ng h p qu c gia u m i khu v c (trong 14 c ng toàn qu c): Tiên Sa, Sa k2, Dung Qu t, Quy Nh n và Nha Trang-Ba Ngòi. i u c bi t là c ng Vân Phong c u t xây d ng óng vai trò c ng trung chuy n qu c t l n c a Vi t Nam, v i khu b n m Môn cho trung chuy n công ten n qu c t (cho tàu l n và c c l n, >9.000 TEU), khu b n Nam V nh Vân Phong cho trung chuy n d u thô và s n ph0m d u (t u 40 v n DWT). ó là ch a k v nh Cam Ranh, m t v nh có u th to l n v a-quân s c p khu v c. - V h th ng ô th ven bi n, h n âu h t i b này ã t n t i s6n các thành ph giáp bi n, i u mà B!c Trung B ch a có, là u m i giao thông và các d ch v khác và là trung tâm phát tri n kinh t bi n, v i các tuy n tr c ng B- N và -T ( à N6ng, Quy Nh n, Tuy Hòa, Nha Trang, Phan Rang, Phan Thi t). i v i i b Nam Trung B , v n xây d ng tuy n ng b giáp bi n th t ra không quan tr ng nh các vùng khác, vì nhi u o n ã có s6n, mà v n là phát tri n các tuy n ng ngang lên Tây Nguyên và các c a kh0u phía Tây. C ng ph i nh n th y m t thu n l i l n là, khác v i i b B!c B n i ti p n i v i h u ph ng (Vi t B!c và Tây B!c) ph i v t qua nhi u h th ng sông l n, ây n i v i h u ph ng Tây Nguyên là tr c ti p, không qua sông ngòi, mà ch) ph i v t qua các èo, mà v m t m t nào ó còn làm t(ng thêm v5 4p c a tuy n ng ( èo Ngo n M c). - M t th m nh v v th kinh t c a i b này là phát tri n du l ch bi n o, do có l i th v danh lam th!ng c nh, bãi t!m, o á, v i nhi u di s n và k2 quan a ch t- a m o và sinh thái, cùng các di tích v(n hóa, l ch s . ã hình thành i b này m t s a bàn và tuy n du l ch tr ng i m qu c gia, trong ó có nh$ng trung tâm, khu du l ch có s c c nh tranh cao, nh M/ Khê-Non N c ( à N6ng), H i An-C a i (Qu ng Nam), Nha Trang, Phan Thi t-M i Né, v.v. C ng i b này còn có i u ki n thu n l i cho phát tri n d ch v h u c n ngh cá, nh t là trên các o Cù Lao Chàm, Lý S n và Phú Quý, ng th i v i các d ch v th ng m i, hàng h i, c u h trên bi n; c ng nh t ch c các s ki n v(n hóa-th thao bi n qu c gia và qu c t . i b này c ng có th xây d ng các Khu b o t n bi n l n, mà Cù Lao Chàm, V nh Nha Trang, Núi Chúa là b c u tiên. - V vai trò c a ngõ cho Tây Nguyên và Nam Lào, Campuchia c a i b này là có nhi u c h i phát tri n, do ti m n(ng kinh t c a các a ph ng ó là r t l n, nh t là v cây công nghi p, ch(n nuôi i gia súc và công nghi p khai khoáng. Các ô th -c a ngõ ven bi n ã hình thành ( à N6ng, Quy Nh n, Tuy Hòa, Nha Trang...), nh ng ch a , c bi t là ng v i ph n B!c Tây Nguyên: l i ra cho Kon Tum hi n nay ch y u là à N6ng và Quy Nh n khá xa, trong khi Qu ng Ngãi l i ch a có vai trò x ng áng; và v n ch y u ây là xây d ng các tuy n 64 Tr n c Th nh (Ch biên) ng ngang -T, b sung và nâng c p m nh m h n. u t xây d ng các c a kh0u qu c t v i Lào và Campuchia và xây d ng các tuy n ng -T áp ng nhu c u phát tri n kinh t trong ó có du l ch là nh m khai thác t t vai trò c a ngõ này. 2.4.4. V th và tài nguyên a-chính tr + Trong vai trò b o v t nư c, là m t vòng cung l i ra bi n kh i, i b Nam Trung B có i u ki n r t thu n l i, và ng th i ó c ng là ch c n(ng n$a. Thu n l i không ch) v v trí a lý, v s t n t i c a các o ven b có th ti p c n nhanh chóng v i các i t ng trên bi n kh i, mà còn do chính c i m c a a hình i b , c u t o b i các á magma, t o nên các m i nhô và các )nh núi sót c trên o và c trên b , là a bàn lý t ng cho quan sát và xây d ng các công trình quân s , c ng nh t o nên các v ng v nh là nh$ng c(n c h i quân v$ng ch!c. , ây vai trò c bi t quan tr ng thu c v các o Cù Lao Chàm, Lý S n, Cù Lao Xanh, Hòn Tre, Phú Quý và các bán o S n Trà, m i Nam Châm, Ba Làng An, bán o Ph c Mai, m i i Lãnh, bán o Hòn G m, m i á Vách, m i Dinh, La Gan, m i Né, Kê Gà, c ng nh các v ng v nh ã nêu trên. Khác v i B!c Trung B và Nam B , i b này có c m t h u ph ng r ng l n là Tây Nguyên, kh!c ph c c vi c phòng tuy n b o v tr i quá dài (1.300 km). Nhi u ng i ã cho r ng Tây Nguyên có vai trò a-chính tr và a-quân s quan tr ng cho c ông D ng, i u ó c ng ã làm t(ng m nh m v th c a i b Nam Trung B này; và ó c ng là m t m i quan h t ng h*, v i s g!n k t ch t ch và h$u c . Tuy nhiên có m t vài nhà a lý ã tách Tây Nguyên ra kh+i Mi n Trung, ho c trong m t s v(n b n Nhà n c chúng ta v3n th y xu t hi n c m t' “Mi n Trung và Tây Nguyên”, ó là m t sai sót c b n, vì theo chúng tôi Tây Nguyên ã, ang và s thu c v Trung B (n c ta ch) có B!c B + Trung B + Nam B , trong ó Nam Trung B bao g m Tây Nguyên và các t)nh ven bi n hay duyên h i t' à N6ng n Bình Thu n)3. + Vai trò m r ng lãnh th qu c gia trên bi n c a t nư c Vai trò này c giao cho các o ven b và nh chúng ta ã th y, các o Lý S n, Hòn Ông C(n, Hòn ôi và Hòn H i c a Nam Trung B ã c Chính ph ch n làm các i m chu0n xác nh ng c s th1ng tính chi u r ng lãnh h i. Nh có v trí không gian c a các o ó mà vùng n i th y c a Vi t Nam ã c m r ng áng k và ti p bên ngoài là vùng lãnh h i và c quy n kinh t , v i nhi u ng tr ng ti m n(ng l n v h i s n và các b Kainozoi ti m n(ng v d u khí, c ng nh ti p c n v i các tuy n ng hàng h i qu c t . + Vai trò trong quan h qu c t và nâng cao uy tín qu c gia Ph i nói ngay r ng chính i b Nam Trung B h n âu h t có v trí thu n l i cho phát tri n m r ng quan h qu c t nâng cao uy tín c a Vi t Nam, nh h th ng c ng bi n qu c t l n c a mình, nh các KKT và KCN có s u t ông o c a n c ngoài, nh là l i ra cho các tuy n hành lang ông-Tây và g n v i các tuy n hàng h i qu c t , và nh n m trung tâm Khu v c ông Nam Á, trên tr c b n l gi$a ông D ng và Bi n ông. M t khác nh ã phân tích, i b Nam Trung B là ph n chuy n ti p c a ông Nam Á l c a v i ông Nam Á qu n o tr i dài trên 1.000km theo ph ng B-N, nên còn có vai trò g!n k t Vi t Nam v i các n c trong khu v c thông qua các tuy n hành lang ông- Tây và B!c- Nam, không nh$ng trên b mà còn c trên bi n, v i các tuy n hàng h i n i v i Philippin, In ônêxia, Malaixia,... Cùng v i vi c phát tri n kinh t bi n m nh m trên vùng bi n ch quy n, c bi t trên các huy n o ven b và huy n-qu n o Tr ng Sa và Hoàng Sa (còn ang b chi m óng), i b Nam Trung B s có Trong “Niên giám Th ng kê”, T ng c c Th ng kê chia Trung B thành 2 ph n: 1/ B!c Trung B và duyên h i Mi n Trung và 2/ Tây Nguyên. T m n. Nh ng chính xác ra ph i g i là: “B!c Trung B và duyên h i Nam Trung B , vì duyên h i Mi n Trung là ã bao g m c B!c Trung B ( ây ch) có các t)nh giáp bi n). Ch ng 2. T ng quan ti m n ng h th ng tài nguyên v th các vùng bi n o Vi t Nam vai trò quan tr ng bi n n c ta thành m t qu c gia bi n, m t qu c gia n a bán o, có v th qu c t x ng áng. 2.5. V TH VÀ TÀI NGUYÊN V TH VÙNG BI N 65 o- n a qu n O NAM B 2.5.1. Thông tin chung i b Nam B thu c 9 t)nh và thành ph t' Bà R a - V ng Tàu n Kiên Giang, v i 2 thành ph (thu c t)nh), 2 th xã, 28 huy n ven bi n, và 3 huy n o, có di n tích 16.847 km2 và dân s 5.281.600 ng i (2008), m t trung bình 307,6 ng i/km2. Tp. H Chí Minh và Bà R a- V ng Tàu thu c ông Nam B , 7 t)nh còn l i thu c Tây Nam B , hay còn g i là ng b ng C u Long ( BCL). i b có biên gi i t li n và bi n v i Campuchia (t i Kiên Giang), có vùng bi n th m l c a giáp v i Thái Lan, Malaixia, In ônêxia. i b Nam B có di n tích các o r t l n, t ng ng v i i b B!c B - 693,47 km2, v i 195 o. C!t qua i b Nam B là các dòng ch y c a h th ng sông ng Nai và Mê Công v i các c a sông C n Gi , Soài R p, Ti u, i, Ba Lai, Hàm Luông, C Chiên, Cung H u, nh An và Tranh , cùng các dòng ch y sinh thành t i b m t ng b ng (phía TN sông H u) v i các c a M/ Th nh, Gành Hào, B , C a L n, B y H p, Ông c và Cái L n. i b Nam B có 2 v ng nh+ ven o Phú Qu c và 3 v ng nh+ t i qu n o Côn S n (T Th nh và nnk, 2009). Nh$ng c i m c a v trí a lý và c u trúc không gian t o nên nh$ng giá tr v th c a i b Nam B v t nhiên, kinh t , xã h i có th k : + N m trong ai n i chí tuy n á xích o, v i i u ki n khí h u là thu n l i nh t so v i B!c B và Trung B trong s n xu t và du l ch. + Là b ph n c a sông ven bi n c a châu th Mê Công- ng Nai l n nh t ông Nam Á, t ai màu m%, a hình b ng ph1ng, thu n l i cho khai thác nông lâm ng nghi p và các ngành kinh t khác. + Là b ph n t ai cu i cùng c a T qu c, là vùng “ t m i”c theo ngh#a a ch t và c theo ngh#a l ch s , là vùng ti n tiêu trên con ng m mang b cõi c a ng i Vi t. + i b v phía Tây và Nam ti p giáp v i 4 n c láng gi ng, là vùng có v trí quan h qu c t l n nh t so v i i b B!c B và B!c Trung B , n i ch) có quan h n ph ng truy n th ng v i riêng Trung Qu c. + i b v phía ông ti p giáp v i m t th m l c a r ng l n, v i các b tr m tích KZ ch a phong phú d u khí và ti p t c phát tri n s n l c a n qu n o Tr ng Sa c a Vi t Nam, n im ts o, á còn ang b n c ngoài chi m óng trái phép. + i b Nam B cùng v i Nam Trung B n m trung tâm hình h c c a kh i ASEAN, môi tr ng thu n l i cho h p tác và u t ; i b là c a ngõ không nh$ng c a c Nam B và m t ph n Nam Trung B , mà còn là c a ngõ c a Campuchia, là giao i m c a các tuy n ng B-N và -T (n i v i Campuchia, Thái Lan, Mianma) b ng c ng b và ng s!t. + i b n m g n v i các tuy n hàng h i qu c t quan tr ng trong v nh Thái Lan và TN Bi n ông, là c s cho thi t l p v th u c u và trung chuy n c a i b và tri n khai các ho t ng d ch v . 2.5.2. V th và tài nguyên a-t nhiên + V m t a hình i b Nam B ch1ng nh$ng là VCS châu th và hình ph-u v i y các d ng a hình c tr ng mà còn bao g m c các a hình i núi sót, cao nguyên basalt, n cát, các th m sông, th m bi n, các lo i hình c a sông, các o có quy mô và ngu n g c khác nhau. + V tài nguyên nư c, hàng n(m VCS Nam B k c n c th ng ngu n và n c m a t i ng Nai và ch* nh n c m t l ng n c m t kh ng l : kho ng 35 t. m3 i v i c a sông kho ng 500 t. m3 i v i VCS BCL. Tuy nhiên ngu n tài nguyên n c m t này phân ph i r t 66 Tr n c Th nh (Ch biên) không u trong n(m, v i 75-85% l ng n c t p trung vào 4 tháng mùa m a l , còn 8 tháng mùa khô, r t ít m a. Cùng v i ngu n n c là m t lư ng cát bùn r t l n, kho ng 100 tr. t n, góp ph n gi m nh4 m c bi n xói l và t o cho b phát tri n ra phía bi n và hình thành các bãi ng m bên ngoài c a sông. + V tài nguyên a m o, bao g m các di s n a m o t o nên các th!ng c nh c a lãnh th sông n c này, là các tài nguyên du l ch quý giá, mà ây ch) li t kê: - C nh quan c a sông hình ph-u C n Gi ; c nh quan c a sông m r ng (d ng loa kèn) c a Hàm Luông, C Chiên-Cung H u, nh An-Tranh . - C nh quan bãi b i bùn-n c mênh mông VCS B y H p, C a L n. - C nh quan núi sót ven bi n c u t o b i á magma và á carbonat V ng Tàu, Kiên L ng, Hà Tiên (c nh 4p Hà Tiên ã n i ti ng trong th v(n); - C nh quan l ch tri u u n khúc len l+i trong RNM C n Gi , M i Cà Mau; c nh quan r'ng tràm U Minh. C nh quan bãi bi n cát m n Khai Long. - C nh quan o bi n a d ng: núi n nghiêng, núi kh i t ng, núi sót karst và các bãi cát bi n tr i dài, các v ng v nh. + V tài nguyên sinh v t, v i các HST c thù: HST ng p n c ven bi n - RNM, phân b ch y u ven bi n Bà R a-C n Gi và Cà Mau; HST ng p n c n i a - r'ng tràm, phân b U Minh (Cà Mau, Kiên Giang); HST c a sông; HST r'ng m a nhi t i trên o; HST bãi tri u và bi n nông ven b . ây c ng là n i t p trung các V n qu c gia (VQG) và Khu d tr$ sinh quy n th gi i (KDTSQ): i b Nam B m c dù v m t di n tích ch) chi m 5,0% toàn qu c, nh ng do ch a ng m t th gi i sinh v t r t phong phú nên n i ây ã có 4/30 (13,3%) VQG và 3/8 (37,5%) KDTSQ th gi i c a toàn qu c. ó là các VQG M i Cà Mau (41.089 ha), U Minh H (7.926ha), U Minh Th ng (8.038ha), và Phú Qu c (29.136ha); cùng các KDTSQ th gi i C n Gi (75.740ha), M i Cà Mau (371.506ha) và ven bi n - bi n o Kiên Giang (1,1 tri u ha). ng th i v i các HST c thù là các ngu n l i l n c a cá, tôm, cua, thân m m,v.v. 2.5.3. V th và tài nguyên a-kinh t + Giao thông v n t i và thương m i - N i b t là h th ng c ng bi n c a c a sông hình ph-u ng Nai, theo quy ho ch nh ã nêu trên, có c ng t ng h p qu c gia - c a ngõ qu c t Bà R a-V ng Tàu, có C ng t ng h p qu c gia - u m i khu v c Tp. H Chí Minh. Th v t tr i c a các c ng c a sông ng Nai th hi n t ng l ng hàng qua các c ng bi n ây trong các n(m ã qua. N u nh t ng l ng hàng qua các c ng bi n c a toàn Vi t Nam n(m 2007 là 181,116 tri u TEU thì riêng 2 c ng Tp H Chí Minh và Bà R a - V ng Tàu ã là 94,44 tri u TEU, t c 52,1% c a toàn qu c (trong khi ó hàng qua c ng H i Phòng có 13,8% c n c). - V m t v trí a lý c a sông ng Nai là c a ngõ c a ông Nam B và ph n l n Nam Tây Nguyên, C c Nam Trung B (mà nhi u nhà kinh t mu n ghép vào ông Nam B ), c bi t cho c Tây Nam B . V m t quan h qu c t , c a ng Nai còn h n h1n c a B ch ng, do có u th trung tâm ông Nam Á, g n v i các tuy n hàng h i qu c t qua Bi n ông. Ngoài ra khi tuy n hành lang ông – Tây phía Nam phát tri n m nh, c a ng Nai c ng s là c a ngõ chính cho hành lang này, n i v i Campuchia và Thái Lan. - V m t c u trúc không gian, c a sông ng Nai có quy mô l n h n B ch ng, lòng sông r ng và sâu h n, vào sâu trong t li n h n, có m t không gian r ng h n cho xây d ng c s h t ng ( ó là ch a k ây i u ki n khí h u thu n l i h n, ít bão h n). Tuy nhiên ph i l u ý là c a ng Nai không có h th ng o ven b che ch!n, i u này nh h ng n i u ki n sóng, gió và dòng ch y, c ng nh kh n(ng b o v an ninh qu c phòng, có th có nh$ng b t l i h n. Ch ng 2. T ng quan ti m n ng h th ng tài nguyên v th các vùng bi n 67 o Vi t Nam + Phát tri n nông, lâm, ngư nghi p ây c ng là m t l i th l n c a i b Nam B do v trí v# th p và ranh gi i bi n và l c a. L i ích l n nh t c a các a ph ng ven bi n Nam B là phát tri n ánh b!t và nuôi tr ng h i s n. - Có th so sánh m t s ch) tiêu v ngư nghi p (n(m 2009, T ng c c Th ng kê, 2011) c a 7 t)nh i b BCL v i toàn qu c th y c tính v t tr i c a các t)nh này (có di n tích b ng 7,4% và dân s b ng 10,4% toàn qu c, và so v i các t)nh, thành ph ven bi n l n l t b ng 24,0% và 24,6%): Các ch tiêu so sánh 7 t nh ven bi n Nam B Toàn qu c T l Di n tích nuôi tr%ng th y s n (ngàn ha) 696,7 1.044,7 66,7% Giá tr s n xu t th y s n (giá so sánh 1994, t$ %ng) 26.691,4 52.789,2 50,6% S n lư ng th y s n khai thác (t n) 850.919 2.277.710 37,4% S n lư ng khai thác cá bi n (ngàn t n) 604,7 1.568, 8 38,5% S n lư ng tôm (t n) 302.502 413.132 73,2% - M c dù có u th v ng nghi p, nh ng không ph i vì th mà nông nghi p c a các t)nh c a sông ven bi n BCL kém phát tri n so v i c n c, trái l i ây c ng là a bàn có nhi u u th v s n xu t lúa: t ng s n l ng lúa c a 7 t)nh này n(m 2009 là 9.247,5 ngàn t n, chi m 23,8% toàn qu c (38.895,5 ngàn t n), c bi t Kiên Giang có s n l ng n 3.397,7 ngàn t n, ng u trong c n c (An Giang th hai v i 3.383,6 ngàn t n), còn ng b ng sông H ng ch) có Thái Bình (1,11 tr. t n) và Hà N i ( ã h p nh t: 1,15 tr. t n) là t m c trên 1 tr. t n. - V lâm nghi p m c dù di n tích r'ng không nhi u, nh ng các t)nh c a sông ven bi n BCL l i s h$u 2 lo i r'ng trên t ng p n c có giá tr l n v kinh t , khoa h c và b o t n, không nh$ng c a Vi t Nam và còn c a th gi i, ó là các RNM c a C n Gi , Cà Mau và r'ng tràm c a U Minh. + Phát tri n công nghi p và d ch v - Ph i th'a nh n r ng trong các t)nh và thành ph ven bi n Nam B ch) m i có Tp. H Chí Minh và Bà R a-V ng Tàu là phát huy c l i th v trí a lý và u th c u trúc vùng c a sông hình ph-u phát tri n kinh t , trong ó có c ng bi n, công nghi p, d ch v và du l ch. Các huy n, th ven bi n Bà R a-V ng Tàu có n 12 khu công nghi p (KCN) trên a bàn 6 huy n, th (di n tích 5.000ha), Tp. V ng Tàu s là trung tâm kinh t bi n l n c a vùng và c a c n c, v i khu công nghi p d ch v d u khí, khu công nghi p óng t u, ng th i v i m r ng hi n i hóa các c ng bi n, phát tri n du l ch và d ch v bi n. Tuy n hành lang kinh t quan tr ng nh t là d c QL 51, n i V ng Tàu v i Biên Hòa và Tp. H Chí Minh và thông v i tr c ng xuyên Á (tr c ông- Tây phía Nam), phát tri n ng b công nghi p, th ng m i và d ch v , m r ng giao l u qu c t , mà d c theo ó là các KCN và ch xu t. ib BCL v3n là vùng còn ch a phát huy c l i th v trí ven bi n và c a ngõ c a mình. , ây m t hành lang kinh t ven bi n n i Ti n Giang, B n Tre, Trà Vinh v i Sóc Tr(ng còn ch a hình thành, và c ng nh CTSH, các trung tâm kinh t -v(n hóa hi n có ây n m quá xa bi n. N u ánh giá so sánh v v th kinh t gi$a các t)nh ven bi n BCL v i nhau thì th y rõ t#nh Kiên Giang có l i th h n h1n v v trí a lý, h ng ra v nh Thái Lan và ti p giáp 68 Tr n c Th nh (Ch biên) v i Campuchia và liên h d- dàng v i Thái Lan và Malaixia, ng th i ã nh hình hành lang kinh t và du l ch R ch Giá- Hà Tiên, n i v i Phú Qu c - m t KKT bi n t ng h p và khu ngh) d %ng và du l ch quy mô qu c gia và qu c t . N i ây c n t p trung m i c g!ng phát tri n tuy n hành lang kinh t ven bi n qu c t n i Kiên Giang v i Campuchia và Thái Lan. ây là tuy n có i u ki n thu n l i cho phát tri n t ng h p kinh t bi n v c công nghi p, ng nghi p và du l ch-d ch v , s là ng l c thúc 0y kinh t các khu v c khác trên DVB và n i a, trong ó R ch Giá s là trung tâm ngh cá và d ch v l n c a c n c và Hà Tiên tr thành trung tâm du l ch, d ch v bi n c a vùng, ng th i là ô th c a kh0u phía TN c a T qu c. + B o t n và phát tri n du l ch sinh thái bi n ib BCL có 4 VQG và 3 KDTSQ th gi i, m t t. l cao so v i nhi u vùng ven bi n khác c a t n c. - RNM C n Gi là KDTSQ u tiên c a Vi t Nam, n m trong m ng l i các KDTSQ th gi i, có HST RNM phong phú v gi ng loài. N i ây ã s m t ch c các ho t ng du l ch và tháng 2/2003 ã c T ch c Du l ch th gi i công nh n là m t trong hai khu du l ch sinh thái phát tri n b n v$ng c a th gi i n c ta. - KDTSQ M$i Cà Mau c UNESCO công nh n vào ngày 26/5/ 2009 t i Jeju, Hàn Qu c (cùng v i Cù Lao Chàm), c ng là a danh c công nh n là Khu du l ch qu c gia. KDTSQ M i Cà Mau có giá tr v khoa h c và kinh t l n v i các c tr ng sinh thái chính: 1- H th ng di-n th nguyên sinh trên t bãi b i; 2- H th ng chuy n ti p các HST c tr ng t' RNM sang r'ng tràm ng p n c ng t theo mùa; 3- Vùng bãi 5 và nuôi d %ng con non các loài th y h i s n cho các vùng bi n lân c n. - KDTSQ ven bi n và bi n o Kiên Giang (g i t!t là KDTSQ Kiên Giang) c UNESCO công nh n vào 10/ 2006 t i Paris, có di n tích n 1,1 tri u ha ( ng th hai sau KDTSQ Tây Ngh An- 1,3 tri u ha), bao g m các huy n Phú Qu c, Kiên H i, An Minh, V#nh Thu n và Kiên L ng, v i 3 vùng lõi là: VQG Phú Qu c, VQG U Minh Th ng và r'ng phòng h ven bi n Kiên L ng- Kiên H i. KDTSQ Kiên Giang r t phong phú, a d ng và c s!c v c nh quan và các HST, v i các m3u c nh quan tiêu bi u nh : r'ng tràm trên t than bùn, r'ng m a nhi t i trên o bi n và các bãi bi n, c nh quan RNM, c nh quan r'ng tràm ng p n c theo mùa T Giác Long Xuyên, v.v. là nh$ng th m r'ng t nhiên giai o n c c )nh nguyên sinh trong HST r'ng úng phèn Vi t Nam. - Phát huy u th v a d ng các HST và c nh quan, k t h p v i a d ng v v(n hóa b n a, cùng v i l i th v v trí a lý và TNVT, i b BCL có th phát tri n m nh m du l ch sinh thái - du l ch r'ng ng p n c, du l ch sông n c v n quê, du l ch bi n o, v.v. , v i các trung tâm du l ch ã hình thành: V ng Tàu, Cà Mau, R ch Giá, Hà Tiên và Phú Qu c. + Phát tri n kinh t h i o N i b t v kinh t h i o c a i b Nam B là thu c v Phú Qu c và Côn o, c ng nh m ts o c a Kiên H i. Quy t nh thành l p KKT Phú Qu c ã nói lên vai trò v th c a o này trong phát tri n kinh t c a Tây Nam B . ó s là trung tâm d ch v kinh t bi n, c bi t là d ch v h u c n ngh cá, giao thông, th ng m i; là trung tâm l n khai thác tài nguyên bi n o c a Vi t Nam, mà tr c h t là h i s n và du l ch, và nh v trí trung tâm ông Nam Á c a mình Phú qu c còn có th tr thành u m i giao th ng, trung tâm các H i ngh khu v c và qu c t . Côn o c ng có tài nguyên a-kinh t không thua kém tr thành m t trung tâm du l ch ngh) d %ng, du l ch tham quan t ng ni m t m c% qu c gia và qu c t , m t trung tâm phát tri n ngành h i s n và các ngành d ch v bi n khác (d u khí, giao thông hàng h i, th ng m i, c u h ...), m t v trí trung chuy n quan tr ng. Ch ng 2. T ng quan ti m n ng h th ng tài nguyên v th các vùng bi n o Vi t Nam 69 2.5.4. V th và tài nguyên a-chính tr + Ph n chung Vi c m mang khai kh0n BCL g!n li n v i các s ki n l ch s t' gi$a th k. 17. Theo ào Duy Anh (2005), n(m 1698 chúa Nguy-n Phúc Chu ã l y t ông Ph , n i có nhi u ki u dân Vi t sinh s ng t ph Gia nh (sau này là t)nh Biên Hòa và t)nh Gia nh), v i h n nghìn d m và h n b n v n nóc nhà. Còn ph n t phía Tây, n(m 1714 M c C u (m t ng i Hoa ch ng nhà Thanh và di c n ó l p nghi p) ã dâng c mi n t Hà Tiên cho chúa Nguy-n (bao g m c o Phú Qu c) và c Chúa phong cho làm T ng tr n Hà Tiên. Và n i chúa Nguy-n Phúc Khoát vào kho ng nh$ng n(m sau 1757, toàn b BCL và các o ven b ã c ng i Vi t qu n lý và khai kh0n. Nh v y BCL chính là vùng t ti n tiêu - biên gi i, có v trí r t quan tr ng trong s nghi p b o v T qu c ngày nay, trong ó i b l i càng quan tr ng do ti p giáp v i các n c láng gi ng. + V an ninh qu c phòng và l i ích lãnh th qu c gia trên bi n - Nhi m v này tr c tiên thu c v l p o ti n tiêu-biên gi i (Phú Qu c, Th Chu) và ti n tiêu (Hòn Khoai, Côn o) (L An và nnk, 2009). V i v trí ti n tiêu- biên gi i c bi t, Phú Qu c tr thành m t ti n n trong v nh Thái Lan, b o v cho Tây Nam B và toàn v4n lãnh th chung c a c n c; v i v trí g n b và hình thành m t vùng n c l ch s , Phú Qu c ã t o cho lãnh th Qu c gia c m r ng ra bi n hàng ngàn kilômét vuông. i v i Côn o l i ích v lãnh th trên bi n c ng vô cùng to l n, v i vi c có 3 o c ch n làm các i m chu0n l p ng c s th1ng tính chi u r ng lãnh h i (Tài L n, Bông Lang và B0y C nh), ã t o nên m t vùng n i th y r ng l n, bao g m toàn b b d u khí C u Long, và lãnh th c m r ng ra phía bi n kh i c tr(m kilomet. Côn o có v th chi n l c quan tr ng v quân s và chính tr , mà các t p oàn th c dân ph ng Tây ã nh n bi t và dòm ngó t' r t s m (th k. 16-17), coi ó là “l i vào eo bi n Malacca, là ch* trú cho t u thuy n châu Âu trên ng t i Trung Qu c”, và ng i Anh ã chi m o n(m 1702. T i qu n o có th theo dõi và ki m soát c các ho t ng c a t u thuy n trên m t ph m vi r ng l n, và Côn o hoàn toàn có th xây d ng tr thành m t c(n c quân s l n, v$ng m nh vùng bi n ông Nam c a T qu c. - Nhìn l i l ch s Nam B trong quá trình xây d ng và b o v t n c luôn th y vai trò n i b t c a nh$ng c a sông và i b nói chung. ó là tr n chi n th!ng R ch G m- Soài Mút n(m 1785 c a Nguy-n Hu , ánh b i th y quân c a ng i Xiêm. Trong kháng chi n ch ng Pháp và M/, nhân dân i b Nam B ã s d ng l i th c a nh$ng RNM, r'ng tràm xây d ng các chi n khu (R'ng Sác C n Gi , r'ng Tràm U Minh, RNM Cà Mau) bí m t và v$ng ch!c. Nhi u khu r'ng ven bi n và các c a r ch ã tr thành các b n * c a các “ oàn t u không s ”, là m t u c u c a “ ng mòn H Chí Minh trên bi n” huy n tho i, n i ti p nh n v khí chi vi n c a Mi n B!c xa xôi. + Phát tri n quan h qu c t Do phân b trung tâm c a ông Nam Á v m t hình h c, l i n m g n các ng hàng h i quan tr ng trong v nh Thái Lan và trên Bi n ông, nên các t)nh ib BCL có y các i u ki n thu n l i phát tri n quan h qu c t v i các n c trong ASEAN, tr c h t là v i Campuchia và Thái Lan, b ng c ng b và ng th y. c bi t có th thi t l p m t vành ai kinh t ven bi n quanh v nh Thái Lan (nh ki u vành ai kinh t V nh B!c B ), n i DVB c a b n n c Vi t Nam, Campuchia, Thái Lan và Malaixia. +V n a v"n hóa Xem xét v n a-v(n hóa – a-chính tr Nam B nói chung và i b BCL nói riêng có th nh n th y: 1- ó là m t mi n t m i; 2 - ó là mi n ch a bao gi là trung tâm chính tr c a c n c; 3- ó là mi n ti p xúc tr c, tr c ti p h n và lâu h n v i v(n hóa ph ng Tây; ó là mi n “ i tr c v sau” trên ch ng ng gi i phóng dân t c; 4 - C dân n l p nghi p n i ây ph n l n là nh$ng ng i n(ng ng, s6n sàng ti p thu cái m i; 5- t ai mênh mông phì nhiêu, 70 Tr n c Th nh (Ch biên) sông n c giàu th y s n, l t l i hàng n(m, có th i u ó ã t o nên tính cách con ng i phóng khoáng, ít “lo xa”(?). Có th t t c nh$ng i u ó ã t o nên m t b n s c a-v"n hóa c a vùng t BCL này, mà ch) có các nghiên c u chuyên sâu v riêng “ a-v(n hóa” m i có th nêu c c th b n s!c ó là gì, là i u r t c n nh n bi t, nh t là trong i u ki n toàn c u hóa, h i nh p nh hi n nay. Ph i ch(ng có th nêu lên: “ ó là m t mi n t c i m , nh y bén và i m i”!. 2.5.5. Nh ng thách th c và b t l i Do v trí ven bi n i b luôn ph i i m t v i nhi u d ng thiên tai nh gió bão và sóng l n, l t l i, xói l b và b m t t. c bi t là hi m h a “n c bi n dâng” hi n nay s là m t thách th c l n cho i b này, v i nhi u di n tích t ai màu m% s ph i v#nh vi-n n m d i m c n c bi n trong t ng lai không quá xa. V a-quân s , i b BCL là vùng ngo nh ra c hai m t bi n – ông và Tây, vì th h u nh không có h u ph ng h* tr trong tr ng h p chi n tranh b t n công c hai m t bi n; trong khi ó các t)nh n i a l i là các t)nh có biên gi i v i n c láng gi ng. ó là m t y u th c a v trí a lý c n nh n di n và th y r ng vi c m b o g!n k t ch t ch gi$a ông và Tây Nam B , c bi t trong th i chi n luôn là nhi m v t i quan tr ng – t m quan tr ng s ng còn c a c BCL. 2.6. V TH VÀ TÀI NGUYÊN V TH VÀ TR !NG SA CÁC VÙNG QU N O HOÀNG SA 2.6.1. Thông tin chung Qu n o Hoàng Sa (Q HS), theo ti ng Vi t tr c ây g i là Bãi Cát Vàng và tên ti ng Anh là Paracel Islands, n m B!c Bi n ông trong khu v c r ng kho ng 15.000 km2 có to vào kho ng 15°45G-17°15G v# B!c và 111°00G-113°00G kinh ông, bao g m h n 100 o, á, bãi nông, bãi ng m v i trên 60 n i ã c t tên, g m 3 c m l n là L %i Li m, V#nh An và Maclecphin (Macclessfield). Qu n o n m cách m i Ba Làng An (Qu ng Ngãi) 135 h i lý, cách o Lý S n (Qu ng Ngãi) 123 h i lý, cách o H i Nam 140 h i lý và cách l c a Trung Hoa 235 h i lý. Qu n o Hoàng Sa c l p thành huy n Hoàng Sa vào tháng 12/1982 tr c thu c t)nh Qu ng Nam- à N6ng, và t' tháng 1 n(m 1997 thu c Tp. à N6ng và cách thành ph này 170 h i lý (kho ng 315km) v phía ông. Huy n o bao g m các o chính: o Hoàng Sa, á B!c, o H$u Nh t, o á L i, o B ch Quy, o Tri Tôn, o Cây, o B!c, o Gi$a, o Nam, o Phú Lâm, o Linh Côn, o Quang Hòa, C n Bông Bay, C n Quan Sát, C n Cát Tây, á Chim Y n, á Tháp. Qu n o Tr ng Sa (Spratly Islands) là qu n o san hô l n Nam Bi n ông, trong khu v c có v trí vào kho ng 6 030’-12 000’ v# B!c và 1110 30’ -117 030’ kinh ông, có di n tích vào kho ng 180.000km2 , dài 770km theo h ng B-TN và r ng 330km. Qu n o Tr ng Sa (Q TS) thu c huy n Tr ng Sa, t)nh Khánh Hòa, bao g m hàng tr(m o, á, bãi nông, bãi ng m v i trên 130 n i ã c t tên, g m 8 c m l n là Song T , Th T , Lo i Ta, Nam Y t, Sinh T n, Trư ng Sa, An Bang (Thám Hi m) và Bình Nguyên. Qu n o n m cách V ng Tàu 305 h i lý và cách Cam Ranh 250 h i lý, cách o Phú Quý 240 h i lý. Hai qu n o cách nhau 350 h i lý qua lòng ch o n c sâu Bi n ông. Chúng có c i m a ch t- a m o khá gi ng nhau, c tr ng b i nhi u r n san hô phát tri n trên các d ng a hình d ng ph n l n có chân n m sâu 1.000-1.500m i v i Q HS và 1.500-2.500m i v i Q TS. Ch ng 2. T ng quan ti m n ng h th ng tài nguyên v th các vùng bi n o Vi t Nam 71 2.6.2. V th và tài nguyên a-t nhiên Hai qu n o n m khu trung tâm phía B!c và khu trung tâm phía Nam c a Bi n ông, và nh m c u ã gi i thi u, ó DB<bi n rìa l n nh t c a Thái Bình D ng, n a kín c bao b c b i l c a châu Á và b bi n bán o Malacca phía Tây; o ài Loan, qu n o Philippin và o Borneo phía ông và ông Nam. Hai qu n o n m trên nh$ng kh i l c a HEt tách r i v i l c a ông D ng, I <thoái hoá và I <kh ng ch <b i h th ng t gãy các ph ng B-TN và TB- N chia thành các kh i khác nhau. V+ Trái t ki u l c a và ranh gi i b <m t Moho t'< sâu 18-20km n 28-30km. T i @J ng trung tâm Bi n ông thu c i tách dãn v+ i d ng, sâu m t Moho kho ng 10 - 15km (NT Ti p và nnk, 2008). Do phân b trong ai nhi t i c n xích o, các ki n trúc hình thái d ng c p cao nh t c a qu n o là các cao nguyên san hô quy mô khác nhau, b phân cách b i các d ng thung l ng ng m có sâu trên 2.500m. Các cao nguyên này th ng b chia c!t thành các kh i riêng bi t b i các rãnh ng m, trên m t kh i phát tri n các qu n th san hô v i các r n vòng, các bãi ng m, các á n m l p l m t n c và các o (L An, 1991, 1999; T Th nh, 1989, T Th nh và N H ng, 1989). Theo th ng kê b c u (L An, 1999), trong ph m vi vùng bi n Q HS và Q TS có 41 o (trong ó có 1 o á basalt), 135 r n san hô n i, 196 r n san hô chìm và 16 bãi ng m. C ng ã th ng kê c 18 atol (atoll: r n san hô vòng) ph c, trong ó có 2 atol ph c c c l n (tr c dài 130 n 185km) và 16 atol ph c l n và trung bình (tr c dài 22 n 75km), cùng 29 atol n (tr c dài 2,5 n 27km) và 14 r n san hô m t bàn. Các atol (r n vòng) n m trong các ng 1ng sâu 100-200m. Các v ng gi$a r n (lagoon) có ng kính 20-30km, ôi n i t i 100km. sâu c a v ng trung bình là 50m, ôi khi t i 70-80m. Trên vành khuyên ( ê vi n) c a atol i n hình th ng có m t y các á, bãi nông và m t vài o. Các bãi ng m (coral bank) kho ng sâu 70-80m, 40-50m và 10-20m. Các bãi ng m Tr ng Sa th ng nh+ h n nh ng phân b d y c h n Hoàng Sa. Các á (coral reef) h u h t có b m t sâu 3-5m, có khi l ra khi tri u ki t. Chúng là lo i r n ch y u, kích th c thay i t' 500x300m n 5x6km và kéo dài t i 30km nh Thuy n Chài và á L n. Gi$a các á th ng có m t hay vài h n c óng kín ho c có c a thông. Các bãi nông (coral shoal) t ng t các á nh ng chúng b ng p chìm sâu d i ch c mét, i n hình là các bãi inh Ba, Núi C u, Tr(ng Khuy t và Su i Ngà. Các o (n i khi tri u cao nh t)(coral cay/island) th ng n m trên m t th m các á t o r n vòng (nh Hoàng Sa, Nam Y t), ho c trên các r n m t bàn thu c )nh các cao nguyên hình tháp riêng l5 (Tri Tôn, Tr ng Sa). Các thành t o r n san hô có hình thái ph thu c c u trúc a ch t và h ng gió th nh hành v i tr c dài phân b theo h ng B-TN ho c B-N. Nhi u o bi n K ng v <7 <di n @Lch MB<>Nnh K9ng theo OPa QRE< (Krempf, 1933 MB T => nh, 1989). ng @>9i dao ng lên xu ng c a m c n c ng m trên o, ph thu c vào dao ng lên xu ng c a m c n c tri u trong ngày, không ph thu c vào mùa m a hay mùa khô. R n san hô phát tri n trên n n th m l c a c b nh n chìm, b!t u vào Miocen gi$a do m t t bi n ti n qui mô r ng l n. Trong Pleistocen san hô b phá h y nhi u l n ng v i các k2 b(ng hà, không phát tri n liên t c, và c phát tri n cao lên cùng s nâng cao m c bi n vào k2 gian b(ng; b d y t ng c ng t vài tr(m n ngàn mét. Sau nhi u bi n ng, bình phân b các r n c n nh ch y u trong th i gian Holocen (TT Nhân, 1978; T Th nh, 1989). Hi n nay, xu th nâng lên c a m c bi n t i ây khá rõ ràng. Nh v y v trí nhi t i c n xích o ã là ngu n g c t o nên các cao nguyên san hô v# i có quy mô th gi i, v i r t a d ng các lo i hình r n san hô, là nh$ng k2 quan a ch t- a m o; và v i s phong phú và a d ng các HST và th gi i sinh v t, c ng ng th i là nh$ng k2 quan sinh thái c a vùng bi n nhi t i. Cùng v i s hình thành các b n tr ng tích t Kainozoi là tri n v ng v d u khí, v.v. 72 Tr n c Th nh (Ch biên) ASo MB<t <DB<thiên tai 7E<th <gây thi t > i cho @Bu thuy n MB<c s <> <t ng trên 79c o MB< 9. Nhi u M <tai T n @Bu thuy n S<U y ra trên MPng bi n do va V> i 9<ng m. WEi l <b <bi n g n ây t(ng lên do t(ng c ng ng l c bi n c ng nh s <can thi p tr c ti p 7 a con ng i. M c n c bi n dâng cao liên quan n bi n i X>L<h u DB<nguy c th c t < <MPng qu n o. Nguy c sóng th n có th xu t hi n t i vùng. 2.6.3. V th và tài nguyên a-kinh t Vùng bi n Q TS và Q HS 7E<M <th <kinh t <vô 7Png quan @J ng và phát huy c, òi h+i c p bách là s INnh n v <an ninh, 7>Lnh @J <trên bi n ph i c thi t l p cùng v i vi c xác l p ch quy n c a Vi t Nam. Bi n ông, nh ã nêu trong m c u c a ch ng này DB<con ng >Bng > i n i "n D ng MB<Thái Bình D ng, v i hàng hoá quan tr ng nh d u ho , khí t MB<v n @ i container, là m t trong nh$ng vùng có m t hàng h i ông úc nh t trên th gi i. N u l y gi$a Bi n ông làm trung tâm @>N<trong vòng bán kính 1.500 h i lý có các c ng MB< @>Bnh ph < l n quan tr ng nh B(ng C c, Rangun, Cancutta, Singapo, Giacacta, Manila, ài B!c, H ng Công, Th ng Y i, Nagaxaki; trong vòng 2.500 h i lý, có các c ng MB<@>Bnh ph <l n quan tr ng nh Madrat, Côlômbô, Bombay, Bali, acuyn, Guam, Tôkiô, Xêun, B!c Kinh... bao trùm h u h t lãnh th các n c ông dân nh t th gi i, bao g m m t n a nhân lo i. ng bay qu c t t' Singapo, B(ng C c qua H ng Kông, Manila, Tôkiô, v.v. u qua Bi n ông. Chính vì v y hai Q TS và Q HS 7E<M <@JL<ti m n(ng V>9t tri n kinh t <r t l n. T ng lai, kinh t <K ch M <ch!c ch!n Eng vai @JZ<quan @J ng cho 7 <>Bng > i, ngh <79<MB<d u X>L, và 7E<th <7 <K ch M < khai @>9c b(ng 7>9y. Do v trí phân b c a mình, Q HS là v ng gác l n c a V nh B!c B , kh ng ch toàn b các tuy n ng bi n vào các c ng c a phía B!c Vi t Nam, c a các t)nh Qu ng Tây, Qu ng ông và H i Nam c a Trung Qu c; nh ng Q HS là c bi t quan tr ng i v i Vi t Nam vì c a V nh B!c B là con ng bi n c o i ra bi n kh i c a n a t n c phía B!c trong ó có Th ô Hà N i. Vi c Trung Qu c chi m óng trái phép Q HS c a Vi t Nam ã h n ch r t nhi u vai trò qu c t c a các c ng bi n B!c B và B!c Trung B , k c các ho t ng khai thác h i s n. Qu n o Tr ng Sa l i phân b ch ch v phía N c a Bi n ông, g n v i các n c Philippin, Malaixia, Brunây và n m ch!n ngang con ng bi n huy t m ch c a Bi n ông mà t m quan tr ng v kinh t c a nó ã nêu trên. Nh v y t' Q TS có th ti p c n nhanh chóng vùng bi n và h i c ng c a các n c trên, thu n l i cho phát tri n th ng m i và d ch v bi n; ng th i c ng theo dõi c h u nh toàn b các t u qua l i trong khu v c, thu n l i cho vi c qu n lý tài nguyên và môi tr ng bi n. V trí phân b c a hai qu n o t o i u ki n thu n l i không nh$ng cho tri n khai các ho t ng d ch v kinh t bi n mà quan tr ng còn là các ho t ng khai thác tài nguyên bi n nh h i s n, d u khí, du l ch. i v i Vi t Nam ti m n(ng v th kinh t c a hai qu n o t p trung vào phát tri n các l#nh v c nh giao thông - c ng và neo @J[<@J9nh QRE<ISo; du l ch - d ch v : du D ch l$<>Bnh t u bi n, du D ch sinh @>9i, du D ch O o hi m MB<du D ch khoa > c; 9nh b!t xa b ; b o t n t nhiên g!n k t v i m b o an ninh, qu c phòng, ch quy n và l i ích qu c gia trên bi n (NV C và nnk, 2004). nh h ng phát tri n vùng là t <ch c 79c >\ t ng K ch M <qu c t <v <>Bng > i MB< ng >Bng không; t <ch c c u h <MB<c u T n trên bi n cho 79c >\ t ng >Bng > i qu c t ; xây d ng c s <> <t ng, K ch M <V> c M <khai @>9c bi n, c bi t DB<ngh <79<xa b <thu >[t ng dân 79c MPng ven bi n Vi t Nam n khai @>9c, 9nh b!t @>].<H n; t <ch c 79c >\ t ng quan tr!c nh X2<@Bi nguyên MB<môi tr ng bi n; t <ch c i u tra c I n, nghiên c u khoa > c <V>9t hi n 79c ngu n @Bi nguyên, ^] n D_<môi tr ng QEp ph n th c thi 7> <quy n, @>[c 0y V>9t tri n kinh t US<h i, ng(n ng'a MB<V>Zng @J9nh thiên tai, I o v <môi tr ng; xây d ng 79c khu I o t n thiên nhiên bi n nh m I o v < a K ng sinh > c, 7 nh quan thiên nhiên <h*<tr <V>9t tri n du D ch sinh thái và nghiên c u khoa > c. Ch ng 2. T ng quan ti m n ng h th ng tài nguyên v th các vùng bi n o Vi t Nam 73 2.6.4. V th và tài nguyên a-chính tr V i v trí phân b trung tâm và c u trúc không gian r ng l n c a mình, Q HS và Q TS không nh$ng có v th kinh t quan tr ng nh ã nêu trên mà còn có vai trò c bi t quan tr ng v a-chính tr , a-quân s . Có th nói là làm ch c hai qu n o này t c là có i u ki n tr c ti p kh ng ch c m i ho t ng qua l i Bi n ông và có th t o nh h ng nh t nh n các n c xung quanh, c bi t i v i vi c U9c nh 7> < quy n qu c gia trên bi n và an ninh qu c V>Zng. Hi n nay @Nnh >Nnh tranh ch p 7> <quy n c(ng th1ng gi$a 79c n c trong khu v c MB<môi tr ng quân s <>Ea t n @ i <t t 7 <79c n i. V i Q HS, Trung Qu c ã dùng v l c chi m óng trái phép toàn b n(m 1974. Trên Q TS, TQ\Bi Vi t Nam DBm 7> , Eng quân MB<7E< dân sinh s ng, 7Zn 7E<b n n c MB<MPng DSnh th <khác chi m óng trái phép. Theo báo Dân Trí i n t (dantri.com.vn) ngày 25/11/2011 trong ph n tr l i các i bi u Qu c H i, Th t ng Nguy-n T n D ng cho bi t, n(m 1975 Vi t Nam ban u ti p qu n 5 o (Song T Tây, Nam Y t, S n Ca, Sinh T n, Tr ng Sa), sau ó ti p t c ti p qu n 21 o v i 33 i m óng quân. Hi n t i, Trung Qu c có 9 bãi ng m, ài Loan có 1 o, Philippin có 9 o, Malaixia có 5 o. , Tr ng Sa, Vi t Nam có c dân làm (n sinh s ng v i 21 h , 80 kh0u, trong ó có 6 kh0u sinh ra ó. T' lâu, 79c T>B<n c phong ki n Vi t Nam tr c kia 7 ng ã nh n th c r t r`<v th hai qu n o nên S<công b <7> <quy n MB<quy t tâm I o v , khai @>9c, m c KP<l i Lch v t ch t thu c khi E<không V> i DB<l n i v i s <hy sinh gian kh <gi$<QNn MPng TQ\Bi xa (N Nhã, 2002). Khi ng i a>9p n ô h <n c ta 7 ng S<bi t t n K ng l i quy n 7 a T>B<n c I o h <OB<công b < 7> <quy n <MPng bi n o TBy 7Png v i Q HS và Q TS. Ng i Nh t MBo i chi n Th <gi i Th <hai ã l p t c chi m Eng hai qu n o TBy MB<7>)<7> u t'<I+<khi ký k t H i Ngh San Francisco n(m 1951. Hi n nay, v i vai trò a-7>Lnh @J < c bi t quan @J ng c a hai qu n o mang t m khu v c và qu c t , nhi u n c ngày càng r!p tâm tranh ch p ch quy n v i Vi t Nam, m c KP<nh$ng b ng ch ng D ch s <kh1ng nh 7> <quy n 7 a Vi t Nam DB<h t s c y < MB<J`<JBng. Theo Công c Liên Hi p Qu c v Lu t bi n n(m 1982, v i vi c làm ch hai Q TS và Q HS, Vi t Nam có vùng bi n r ng l n X>\ ng 1 tri u km2, có ng biên gi i bi n chung v i h u h t các qu c gia trong khu v c nh Trung Qu c, Philippin, Malaixia, Brunây, In ônêxia, Thái Lan, Campuchia. i u này m ra tri n v ng h t s c to l n v phát tri n kinh t bi n và kinh t i ngo i, c ng nh h p tác b o m an ninh khu v c. i v i Vi t Nam là th c hi n y <7> <quy n qu c gia và V>9t tri n kinh t <-<US<h i, dân s <>Ea MB<di dân ra sinh c , l p nghi p trên 79c o. phát huy ti m n(ng TNVT c n t(ng c ng các nhóm gi i pháp th ch , chính sách; t ch c, qu n lý, quy ho ch; khoa h c công ngh và h p tác qu c t , h p tác vùng lãnh th . =Lch c c u tranh b ng ph ng V>9p >Za INnh theo con ng TQ\ i giao MB<V>9p D_< <kh1ng nh 7> <quy n MB<quy n 7> <quy n 7 a Vi t Nam trên MPng qu n o; xây d ng 79c ch ng @JNnh h p @9c qu c t trong nghiên c u khoa > c MB<I o t n t <nhiên; th(m KZ<MB<khai @>9c @Bi nguyên trong DZng 9y bi n, trong kh i n c MB<khai @>9c, s <K ng không gian bi n o. 2.6.5. Tài nguyên i kèm Ngu n l i sinh v t vùng bi n hai qu n o r t phong phú (NH Y t và N Thanh, 2008). Khu v c qu n o Tr ng Sa có a K ng sinh > c cao, c bi t 7E<2.927 D\Bi sinh v t ( C Thung, 2009), g m 130 D\Bi th c v t trên 7 n, 467 loài th c v t V>P<du, 262 D\Bi ng v t V>P<du, rong7+<bi n, 776 D\Bi ng v t 9y, 382 loài san hô, 524 loài 79<bi n, 20 loài JPa bi n MB<@>[<bi n, 35 loài Chim bi n. b> <n(ng t i a ngu n l i 79<n i 7 a MPng n c Q TS DB<309.089 t n<MB<X> < n(ng cho V>;p khai @>9c h p D_<DB<64.900 t n, X> <n(ng khai @>9c >Bng n(m DB<90.792 t n 79<n i và áy 79c D\ i (NT 8 nh, 2005). 74 Tr n c Th nh (Ch biên) Vùng Q TS có ch a tr$ l ng d u và khí t t nhiên l n, ngoài ra có th còn có tài nguyên b(ng cháy. Hai qu n o còn có tài nguyên v t li u xây d ng, photphorit ( c tính tr$ l ng 48.000 t n Tr ng Sa, hàng tri u t n Hoàng Sa). N c ng m trên các o tr$<l ng không l n, nh ng quan tr ng v chi n l c. Ngu n n c m a (1.170 mm/n(m Hoàng Sa và 2.575 mm/n(m Tr ng Sa) là tài nguyên quý. Y u t < @Bi nguyên nhân v(n @ i ây S< c >Nnh @>Bnh v i 79c di @Lch D ch s <MB<X> o c < S< c ghi 7>;p, ho c c V>9t hi n nh bia 7> < quy n, @J m X>L<t ng, cn bi n, v.v. 75 Ch ng 3 T NG QUAN TI M N NG H TH NG K QUAN A CH T CÁC VÙNG BI N O VI T NAM 3.1. KHÁI QUÁT V VI T NAM TI M N NG K QUAN A CH T BI N O N m rìa Tây Bi n ông, Vi t Nam là m t qu c gia bi n có v th t nhiên, v th kinh t , c bi t là v th chính tr vô cùng quan tr ng ông Nam Á nh có b bi n kéo dài trên ba ngàn kilômét nh hư ng á kinh tuy n vư t qua trên 13 v n i chí tuy n B c, v i t l trung bình kho ng 100km2 t li n và 300km2 ph n bi n có 1km chi u dài b bi n; có g n ba ngàn o l n nh trên th m l c a, có hai qu n o xa b - qu n o Hoàng Sa ư c l p thành huy n Hoàng Sa thu c thành ph à N ng và qu n o Trư ng Sa ư c l p thành huy n Trư ng Sa thu c t nh Khánh Hoà. Bi n Vi t Nam là b ph n quan tr ng c a Bi n ông, nơi chuy n ti p gi a !n Dương và Thái Bình Dương v m t a lý sinh v t và hàng h i. Vùng b bi n Vi t Nam có c u trúc ph"c t#p, g$m nhi u a h c u thành, i n hình là các lo#i hình th y v c, nơi t p trung ch y u ti m n%ng tài nguyên c a vùng b bi n, như v&ng v nh, các vùng c'a sông và m phá, v i m t ch(ng 30km chi u dài b bi n có 1 c'a sông áng k hay 50km có 1 c'a sông l n, 70km có 1 v&ng v nh và c" 57km chi u dài b bi n Mi n Trung Vi t Nam (t( Th(a Thiên-Hu t i Ninh Thu n) có 1 m phá. H th ng o ven b (HT VB) Vi t Nam là b ph n c u trúc quan tr ng c a th m l c a a ch t, $ng th i có giá tr v th xác nh th m l c a pháp lý hi n #i và vùng c quy n kinh t c a Vi t Nam theo Công ư c c a Liên h p qu c v Lu t bi n n%m 1982. c bi t có giá tr là các o ư c s' d ng làm i m n i xác l p ư ng cơ s o#n th)ng tính vùng lãnh h i, vùng ti p giáp lãnh h i và vùng c quy n kinh t c a Vi t Nam. Ngoài các giá tr c bi t v th v(a nêu, h th ng o Vi t Nam còn có giá tr cao v a d#ng sinh h c và a d#ng a ch t, trong ó nhi u y u t x"ng áng là k* quan thiên nhiên và di s n t nhiên, c bi t là di s n a ch t (geoheritage). Phân b các i ki n trúc a ch t và các mi n a lý khác nhau, các o c a Vi t Nam r t a d#ng v hình dáng, kích thư c (di n tích t( dư i 1km2 t i hàng tr%m km2, cao t( m t vài mét t i vài tr%m mét), v v t ch t c u t#o (các á magma, tr m tích, bi n ch t, t( các á k t tinh t i tr m tích b r i); v tu+i (t( Paleozoi t i hi n #i); v c u trúc và l ch s' phát tri n a ch t, và v c i m phân b (thành c m, thành d i, phân tán, v.v.). 3.1.1. K quan a ch t vùng bi n Vi t Nam là c'a ngõ c a ông Dương hư ng ra Bi n ông, ch"a ng $ng th i các giá tr to l n c a TNVT và k* quan a ch t (KQ C). , rìa Tây Bi n ông có hai v nh n'a kín n+i ti ng t( lâu trong v%n li u th gi i, ó là V nh B c B (the Gulf of Tonkin) và V nh Thái Lan (the Gulf of Thailand). ó c&ng là hai KQ C c a Bi n ông ch"a ng ngu$n tài nguyên thiên nhiên vô cùng to l n, chung ph n gi a Vi t Nam v i Trung Qu c trong V nh B c B , v i Campuchia, Thái Lan và Malaixia trong V nh Thái Lan. C hai v nh này có áy nông và tho i, Tr n 76 c Th nh (Ch biên) trên ó còn d u v t các thung l&ng sông c+ chưa b l p y hoàn toàn, các th h ư ng b c+ và các thân sa khoáng b chôn vùi trong bi n ti n sau b%ng hà l n cu i. Các b$n tr&ng Tam dư i áy V nh B c B (tr&ng sông H$ng và B c B ) và V nh Thái Lan (tr&ng Malay-Th+ Chu) ã ư c th%m dò và d báo có tri n v ng d u khí nhưng chưa ư c ánh giá chi ti t. Ti p n i th m l c a Nam Trung B Vi t Nam là th m l c a ông Nam B và Sunda n+i ti ng th gi i rìa Tây Nam Bi n ông. Các KQ C trên sư n l c a và tr&ng bi n th)m ti p bên ngoài c&ng r t a d#ng mà hi n nay do i u ki n nghiên c"u còn h#n ch nên không th có nh ng mô t c th . ó là nh ng m#ch núi ng m v #i c v cao và chi u dài; ó là nh ng cao nguyên v i ám tiêu san hô quy mô th gi i c trưng cho vùng bi n nhi t i, có hình thái c áo v i vách d c "ng cao hàng ngàn mét, nh lõm v i v ng nư c kín ho c có c'a thông; ho c nh ng cao nguyên d#ng tháp hình chi c inh cao c ngàn mét. ó là d i núi ng m á basalt gi a bi n th)m là ch"ng tích c a quá trình tách dãn áy t#o thành chính Bi n ông ngày nay t( trên 30 tri u n%m v trư c. ó là các “thung l&ng” th)ng t p kéo dài hàng tr%m kilômét c t sâu vào chân các cao nguyên, các núi ng m, là s th hi n m t cách nguyên v-n (hơn h)n trên l c a) c ly và hư ng chuy n ng các i "t gãy sâu c a v Trái t. ó là các kh i tích t kh+ng l$ bùn cát hình nón dư i chân các vách d c c a th m và sư n l c a, v.v. Nói tóm l#i ti m n%ng KQ C ng m áy bi n là r t phong phú, ư c d báo là nh ng h th ng c$n cát - ư ng b ng m, các thung l&ng sông c+, núi l'a ng m, các vách d c sư n l c a, các canhon và nón phóng v t ng m, các dãy núi $i, các a l&y, a hào, v c bi n, v.v. Chúng c n ư c i u tra b ng các chuy n kh o sát ng m quy mô l n trong tương lai. 3.1.2. K quan a ch t vùng b bi n Do kéo dài trên 3.000km theo hư ng á kinh tuy n vư t qua trên 13 v B c n i chí tuy n và ư c hình thành trên các i ki n trúc khác nhau, thiên nhiên vùng b bi n Vi t Nam tr nên r t a d#ng - a d#ng a ch t, a d#ng sinh h c, k c a d#ng v%n hoá, ư c c u thành t( các ki u a h -HST khác nhau. KQ C vùng b bi n Vi t Nam bi u hi n tính a d#ng a ch t ( D C) các c p khác nhau ph n ánh ch a ng l c và s n ph.m do chúng t#o ra có giá tr k* quan, di s n a ch t (b ng 3.1). B ng 3.1. Phân c p a d ng C p D C Y ut D C a ki n trúc 1 a ch t vùng b bi n Vi t Nam Thành t o a ch t 1. a khu l c a bi n ch t cao ti n Cambri tái bi n c i trong Phanerozoi Kon Tum, b bi n Nam Trung B (TV Tr ,...2009). 2. ai t o núi n i l c PZ s m (thu c phân h t o núi a k Neoproterozoi- Paleozoi s m Vi t-Trung): - ai ông B c B c B , b bi n B c B ; - ai Tây B c B , b bi n C c B c Trung B . 3. ai t o núi n i l c PZ gi a (thu c phân h t o núi a k PZ gi a- MZ s m ông Dương) à N ng-Sê Kông, b bi n C c B c Nam Trung B . 4. ai t o núi n i l c PZ mu n-MZ s m (phân h t o núi ông Dương) Tr ng Sơn, b bi n B c Trung B . 5. ai t o núi n i l c Indosini (Permi mu n-Trias)(phân h t o núi ông Dương) Mê Công, b bi n C c Tây Nam B . 6. H rift n i l c Permi mu n-Mesozoi Sông à, b bi n B c B . 7. H rift n i l c sau va ch m Mesozoi: - S m N a-Hoành Sơn, b bi n B c Trung B ; - Sông Bung-An Khê, b bi n Nam Trung B . 8. Rìa l c a tích c c Mesozoi mu n à L t, b Nam Trung B . 9. Tr ng n i l c Kainozoi: - Tr ng châu th Sông H ng, b bi n B c B ; - Tr ng châu th Mê Công, b bi n Nam B . Ch ng 3. T ng quan ti m n ng h th ng k quan 2 a hình thái - ah a ch t các vùng bi n o Vi t Nam 77 1. V ng v nh ven b (bay), i n hình vùng b bi n ông B c (Tiên Yên-Hà C i, Bái T Long, H Long, Lan H ) và Nam Trung B ( à N ng, Quy Nhơn, Xuân ài, Vân Phong, Nha Trang, Cam Ranh). 2. Các vùng c a sông. VCS châu th (delta) a d ng v quy mô và ki u lo i, l n nh t là CTSH và sông Mê Công vào lo i l n c a th gi i; VCS hình ph u (estuary), i n hình VCS hình ph u B ch ng và !ng Nai; VCS trung tính (neutral/liman) ph bi n ven b Mi n Trung, i n hình là VCS L ch Ghép, L ch Quèn, C a Kh"u, C a Roòn, c a Nh#t L , c a Trà B!ng. 3. m phá (coastal lagoon). Có 12 m phá hi n i ven bi n mi n Trung Vi t Nam t$ v% 110 (Ninh Thu#n) t i v% 160 (Th$a Thiên-Hu ), a d ng v ki u lo i (n a kín, g n kín, óng kín), hình dáng ( &ng thư c, bán &ng thư c, kéo dài), quy mô t$ nh' (chưa t i 3km2) t i l n (l n nh t là m phá Tam Giang - C u Hai Th$a Thiên-Hu , 216km2), tu i thành t o (c nh t là m L ng Cô, Holocen gi a, ch a ng qu n xác Thân m m bi n tu i 5.300 n m, có giá tr di s n a ch t to l n), v tính n nh c a, v.v. 4. C n cát ven bi n ph bi n Mi n Trung Vi t Nam, i n hình Qu ng Bình, Qu ng Tr , Th$a Thiên-Hu , Bình nh, Ninh Thu#n, Bình Thu#n, có quy mô l n và mang tính phi a i. 5. M i nhô và b á g c ph bi n B c B và Trung B , h u h t ư(c hình thành liên quan v i các á magma tu i Mesozoi, i n hình là m i Roòn, m i H i Vân, m i i Lãnh, m i á Vách, m i Cà Ná, m i Kê Gà, m i K Vân; m t s do ho t ng basalt Tam (m i Ba Làng An) và T (m i L y) t o thành. 6. H th ng b bi n a d ng v các ki u ngu!n g c-hình thái: b ki n t o-xâm th c, b châu th , b sú v)t, b san hô, b karst, b do th y tri u, b mài mòn-tích t v ng v nh, b tích t -mài mòn v ng v nh, b tích t - mài mòn, và b mài mòn v ng v nh. 3 4 Thành ph n v#t ch t Quá trình n i ngo i sinh V#t ch t c u thành b bi n r t a d ng v thành ph n th ch h*c, t$ các á magma (xâm nh#p và phun trào axit, phun trào trung tính, phun trào mafic), tr m tích (tr m tích l c nguyên, carbonat, tr m tích phun trào, tr m tích sinh v#t) và các á bi n ch t ( á phi n th ch anh-sericit, phi n sericit, phi n sét, phi n silic, phylit) t i tr m tích b r i, tu i t$ Ti n Cambri t i hi n i. ây là các y u t a d ng a ch t c p nh' nh t, bao g!m các quá trình a ch t nguyên sinh (m c k t tinh, m c khoáng hoá, c u trúc phân l p, phân d i, v.v.), bi n i th sinh (m c bi n ch t, phân phi n, tái k t tinh, nhi t d ch, phá h y ki n t o,v.v.), bi n i ngo i sinh (phong hóa, xâm th c, ho t ng karst, phá h y c a ng l c bi n, c a sông, c a gió, v.v.) t o nên các d ng a hình, c nh quan khác nhau, trong ó có hang ng, vách bi n, th m mài mòn, kh i á sót, bãi t ng, bãi cu i, ê cu i, v.v. Nh ng y u t có giá tr k quan, di s n a ch t tr thành i tư(ng l a ch*n các i m danh th ng a ch t (geosite) r!i h(p thành công viên a ch t (geopark). Ngoài c i m a d#ng a ch t v ki n trúc và v hình thái, ngu$n g c ã nêu trong b ng 3.1, c i m a ch t b bi n Vi t Nam c&ng còn bao g$m nhi u giá tr v m/ h c, v tính c áo và k* v , ư c trình bày cùng v i các KQ C c th sau. 3.1.3. K quan a ch t h th ng o Bi n Vi t Nam có hàng ngàn o l n nh , c o xa b và o ven b . Các o xa b c a Vi t Nam h p thành qu n o Hoàng Sa B c Bi n ông và qu n o Trư ng Sa Nam Bi n ông. ây là các o san hô phát tri n liên t c qua nhi u th h trên n n v l c a c+ b nh n chìm trong quá trình tách dãn hình thành Bi n ông. o ven b là o trên th m l c a hi n #i (trong khái ni m a ch t). Tương t vùng b bi n, KQ C o c&ng bi u hi n a d#ng a ch t h th ng o c a Vi t Nam qua các c p (b ng 3.2). B ng 3.2 nêu lên tính a d#ng cao v a ch t- a m#o c a h th ng o, cùng v i các c i m v giá tr m/ h c và tính ch t c áo, k* v c a chúng ( ư c trình bày sau), là ti m n%ng l n cho hình thành nh ng KQ C trên h th ng o Vi t Nam. Tr n 78 B ng 3.2. Phân c p a d ng C p D C 1 Y ut D C a ki n trúc a ch t h th ng Thành t o c Th nh (Ch biên) o c a Vi t Nam a ch t 1. H th ng o hình thành trên c u trúc th m l c a, nơi n i ti p các ki n trúc c a l c a nhưng b bi n c i m nh m+ và b chìm ng#p, san b ng trong KZ dư i nh hư ng c a s hình thành Bi n ông, g!m toàn b H th ng o ven b , t#p trung ch y u ven b B c B và Nam B . 2. H th ng o hình thành trên c u trúc sư n l c a, nơi v' l c a b thoái hóa vát m'ng trong quá trình tách dãn hình thành Bi n ông, g!m hai qu n o Hoàng Sa phía B c và Trư ng Sa phía Nam Bi n ông. 2 a hình thái- ngu!n g c 1. o hình thành do nâng Tân ki n t o (TKT) d ng vòm- kh i t ng các th magma MZ: qu n o Côn Lôn (Côn Sơn). 2. Tô, o t o b i nâng k th$a TKT theo o Trà B n, v.v. t gãy các c u trúc n p l!i PZ: qu n 3. o hình thành do nâng TKT m nh theo tr m tích MZ: Phú Qu c, Th Chu và lân c#n. 4. o hình thành do nâng ngh ch Long V%. o Cô t gãy t o c u trúc ơn nghiêng trên o TKT d ng vòm- a l y các tr m tích KZ: B ch 5. o thành t o do ho t ng phun trào basalt N-Q và dư i tác bi n: C!n C', Lý Sơn, Phú Quý, Mái Nhà. ng m nh c a 6. o hình thành do nâng TKT các th á xâm nh#p MZ-KZ và phun trào trư c KZ: Cù Lao Chàm, Hòn L n, Hòn Khoai, Hòn Mê, Hòn Tre, Nam Du,v.v. 7. o thành t o do nâng nh) TKT các kh i á carbonat tu i PZ dư i tác c a r a l a, mài mòn: Cát Bà, các o trong V nh H Long, v.v. ng m nh 8. o t o b i các tr m tích b r i Holocen t i các vùng h lún c a sông: C!n C!n Th , C!n Vành, v.v. 9. Q TS. 3 Thành ph n v#t ch t o hình thành do sinh trư ng và tích t c c v n san hô: các en, o trong Q HS và 1. á magma: magma xâm nh#p axit (hòn Sơn Chà, nhóm o Cù Lao Chàm, nhóm o Côn Sơn, nhóm o Hòn Khoai, v.v.); phun trào axit (hòn Sơn Dương, Hòn La, hòn N!m, v.v.); phun trào axit-trung tính (Hòn Khói, Hòn Tre); phun trào basalt ( o C!n C', Lý Sơn, Phú Quý) 2, á tr m tích: tr m tích l c nguyên (B ch Long V%, dãy o V%nh Th c-Cái ChiênV n Vư(c-Cái B u, m t s o trong v nh Bái T Long, qu n o Cô Tô, Hòn Mê, Phú Qu c, v.v.); tr m tích phun trào (qu n o Cô Tô, nhóm o Hòn Mê, hòn Sơn Dương, Hòn La, Hòn N!m, v.v.); á vôi, á vôi silic (m t s o trong v nh Bái T Long, các o trong khu v c H Long-Cát Bà, qu n o Long Châu); tr m tích sinh v#t (các o san hô trong Q HS và Q TS); tr m tích b r i (doi cát n i o Minh Châu-Quán L n, v.v.). 3. á bi n ch t g!m nhi u lo i, như á phi n th ch anh-sericit, phi n sericit, phi n sét, phi n silic, phylit (qu n o Cô Tô, Hòn N)). 4. Tu i các thành t o a ch t t$ Paleozoi t i hi n qu n o Cô Tô và Hòn N). 4 Quá trình n i ngo i sinh i, c nh t là các á t o nên ây là các y u t a d ng a ch t c p nh' nh t c a m t o c th , bao g!m các quá trình a ch t nguyên sinh (m c k t tinh c a á, m c khoáng hoá, c u trúc phân l p, phân d i, v.v.), bi n i th sinh (m c bi n ch t, phân phi n, tái k t tinh, nhi t d ch, phá h y ki n t o,v.v.), bi n i ngo i sinh (phong hóa, xâm th c, ho t ng karst, phá h y c a ng l c bi n,v.v.) t o nên các d ng a hình, c nh quan khác nhau, trong ó có hang ng, vách bi n, th m mài mòn, kh i á sót, bãi t ng, bãi cu i, ê cu i, bãi cát ven b o, v.v.). Bãi cát vôi trong khu v c Cát Bà (Cát Cò 1, 2 3, Cát D a, Cát V n B i, v.v.), cát k t th ch anh th tư ng, th m mài mòn hi n i, ê cu i o B ch Long V%, d u v t mi ng núi l a o Lý Sơn, Phú Quý, v.v. là nh ng di s n a ch t c áo. Nh ng y u t có giá tr k quan, di s n a ch t như v#y tr thành i tư(ng l a ch*n các i m danh th ng a ch t (geosite) r!i h(p thành công viên a ch t (geopark). Ch ng 3. T ng quan ti m n ng h th ng k quan 3.2. K QUAN A CH T VÙNG BI N a ch t các vùng bi n o Vi t Nam 79 OB CB V c i m a ch t, i b Móng Cái- $ Sơn n m g n trong ai t#o núi n i l c Paleozoi s m ông B c B c B , thu c phân h t#o núi a k* Neoproterozoi- Paleozoi s m Vi t-Trung mà v b n ch t là m t a khu liên h p (TV Tr , V Khúc, 2009), ư c coi trư c ây là ph n kéo dài c a Caledonit Cathaysia, b ch$ng ph b i a hào Mesozoi Hòn Gai-B o ài và các tr&ng s t nh Kainozoi. Hư ng c u trúc chính song song v i b , v i các chu0i o kéo dài ng%n cách v i các thung l&ng ng p chìm, biên nâng Tân ki n t#o 0-300m. Các thành t#o t á khá a d#ng, g$m tr m tích l c nguyên và carbonat, magma phun trào và xâm nh p, tu+i t( C+ sinh s m n hi n #i. ib $ Sơn- Kim Sơn thu c châu th+ Sông H$ng hi n #i, n m trong ph#m vi c a tr&ng n i l c Kainozoi Hà N i, phát tri n trên móng á c"ng có tu+i MZ, PZ và Ti n Cambri, và ư c kh ng ch b i h th ng "t gãy sâu hư ng TB- N. B$n tr&ng KZ có t c s t h# trong kho ng 0,04-0,20 mm/n%m trong Tân ki n t#o và 0,04-0,12 mm/n%m trong T". Tr m tích tam có b dày #t 5-6km, tr m tích T" ven b châu th+ có b dày #t n 250m, trong khi tr m tích Holocen dày t( m t vài mét n 60m. Vùng bi n o B c B t p trung nhi u o nh t nư c ta và ch y u ven b Qu ng Ninh H i Phòng. Nh có o che ch n, m t lo#t v&ng v nh ã hình thành, n+i ti ng trong ó là v nh H# Long và Bái T' Long. Ngoài h th ng o và v&ng v nh, vùng b bi n B c B còn có VCS hình ph1u B#ch ng và VCS châu th+ Sông H$ng, hai lo#i hình th y v c i n hình và n+i ti ng v c u trúc và quy mô l n. VCS hình ph1u B#ch ng thu c ki u có bar ch n c'a (barbuild estuary), phát tri n trên n n s t h# ki n t#o hi n #i có l ch s' estuary hoá t( kho ng 700500 n%m trư c. VCS CTSH n m trong ki u châu th+ l n ti n i n hình có tác ng m#nh c a sóng, t#o nên các th h ê cát song song v i ư ng b , phát tri n liên t c trên i s t h# Tân ki n t#o và ki n t#o hi n #i #t b dày tr m tích l n và t#o cung l$i c c b trên o#n b phương B-TN c a rìa $ng b ng. KQ C trong vùng khá a d#ng và phong phú (b ng 3.3). Có 9 khu v c/ a h có giá tr KQ C ã ư c ánh giá và l p h$ sơ, g$m o B#ch Long V , qu n o Cô Tô, v nh Tiên YênHà C i, v nh Bái T' Long, v nh H# Long, vùng o Cát Bà-Long Châu, VCS hình ph1u B#ch ng, bán o $ Sơn và VCS châu th+ Sông H$ng. Trong s các KQ C ó n+i b t là v nh H# Long ã hai l n ư c UNESCO công nh n là Di s n thiên nhiên th gi i (v i giá tr th.m m/ vào n%m 1994 và giá tr a ch t, a m#o vào n%m 2000). Khu Di s n này r ng 434 km2, trong ó có 775 hòn o á vôi, có d#ng m t tam giác v i 3 nh "ng v i o u G0 phía Tây B c, o C ng Tây phía ông và o u Bê phía Nam. H th ng o á vôi trong v nh H# Long và Bái T' Long hình thành do bi n ti n sau b%ng hà l n cu i làm ng p chìm $ng b ng karst l c a m t th i, trong ó nhi u d#ng a hình kasrt có giá tr di s n a ch t, i n hình là hang ng (hang u G0, ng Thiên Cung, hang S'ng S t, hang Trinh N , ng Tam Cung, v.v.), ph1u (Áng Th m, Áng V-m, tùng Tai Kéo, h$ Ba H m, v.v.). Giá tr th.m m/ l n lao c a H# Long không ph i bây gi chúng ta m i bi t t i, mà ã ư c ánh giá, ca ng i và nh c nh t( lâu i b i nhi u th h ngư i Vi t. Ngay t( th k XV #i thi hào dân t c Nguy1n Trãi, danh nhân v%n hoá th gi i, ã t(ng dùng ch k quan nói v c nh -p tuy t v i c a vùng bi n o này. Nh ng nét -p c s c c a H# Long c&ng có th tìm th y trong nh ng vùng bi n li n k , như v nh Bái T' Long, như qu n o Cát Bà, v nh Lan H#, v.v.. Chúng liên k t nhau t#o nên m t t+ng th thiên nhiên hài hòa, k* v . Tuy nhiên trong vùng này c&ng còn nhi u di s n thiên nhiên c s c khác, như qu n o Cô Tô n m vùng bi n c c ông B c c a Vi t Nam, ư c c u t#o b i các á tr m tích-phun trào c+ nh t khu v c (tu+i Ordovic-Silur), ch"a ph"c t p hóa th#ch Bút á phong phú nh t vùng duyên h i ông B c B c B . á c a h t ng Cô Tô c trưng b i c u t#o dòng ch y r i (turbidit) i n hình trong tr m tích l c nguyên. Qu n o Cô Tô c&ng là nơi có nh ng bãi bi n ư c ví như thiên ư ng v i b cát tr ng m n hi m th y, nư c trong. Hai bãi bi n -p tiêu bi u c a Cô Tô là bãi Vàn Ch i và H$ng Vân. Tr n 80 c Th nh (Ch biên) V nh Tiên Yên - Hà C i c&ng là m t KQ C d i ven bi n c c ông B c B c B . ây là v nh nư c nông, quy mô l n (400km2) và tương i kín do có h th ng o ch n phía ngoài. Bi n ti n sau b%ng hà l n cu i ã làm ng p chìm m t thung l&ng ki n t#o d#ng a hào, t#o nên v nh này. Nhưng v b n ch t a h và quá trình ng l c, ây là m t VCS hình ph1u phát tri n vùng b có l n tri u l n nh t nư c ta và i n hình b i h th ng l#ch tri u d#ng phân ngón (digitate). Hình thái sơn v%n khu v c v nh Tiên Yên-Hà C i th t hài hòa. Nơi ây có a d#ng sinh h c cao ch"a ng ngu$n gen quý hi m, có nhi u sinh c nh c áo t#o b i h th c v t trên c#n và th c v t ng p m n trên n n á g c, có a d#ng a ch t cao v i nhi u y u t a di s n giá tr . ó là chưa k nhi u di tích v%n hóa, kh o c+ ã ư c phát hi n ho c còn ti m .n. T t c nh ng giá tr k trên h"a h-n trong tương l#i v nh bi n c áo này có th tr thành m t i m n lý tư ng i v i du khách g n xa. B ng 3.3. K quan Nhóm h a Thu- v c D ng h a Th h ng trong vùng V ng v nh 1 Vùng c a sông 2 a ch t tiêu bi u vùng bi n Phân b và oB cB c i mn ib t *V nh H Long, ư(c công nh#n là Di s n thiên nhiên th gi i v giá tr th"m m, vào n m 1994 và giá tr a ch t- a m o vào n m 2000. *V nh Tiên Yên-Hà C i, v nh Bái T Long t o thành do h th ng các dãy o ki u b Dalmatian che ch n. *V ng Cô Tô ư(c hình thành do c m o Cô Tô-Thanh Lam c a qu n o Cô Tô che ch n. *V nh Lan H ư(c hình thành do c m o ch n u Bê, Hang Trai và o Cát Bà *VCS châu th Sông H!ng *VCS hình ph u B ch ng m phá H! nư c m.n o và bán o Qu n c m o *Áng Th m, Áng V)m, Hang Gio, h! Ba H m có ngu!n g c t$ các ph u karst b ng#p chìm do bi n ti n Holocen. *Tùng Tai Kéo và các h! nh' cùng ngu!n g c 1 * Các o trong v nh Bái T Long, k c dãy o ch n v nh Tiên Yên-Hà C i, chúng t o nên ki u b Dalmatian duy nh t Bi n ông và b Tây Thái Bình Dương. *Qu n o Cô Tô t o nên v ng Cô Tô. *Qu n o Long Châu, nơi có cây h i ng c nh t nư c ta, m t k quan nhân t o ư(c xây d ng cao 110m và ho t ng t$ n m 1883. 1 * o Cát Bà r ng 153km2 (l n th 3 sau Phú Qu c và Cái B u), có a d ng a ch t cao cho ti m n ng xây d ng công viên a ch t, và a d ng sinh h*c cao thành l#p Khu D tr sinh quy n Th gi i. * o Cô Tô, Thanh Lam ư(c c u t o t$ các á bi n ch t c nh t trong h th ng o ven b Vi t Nam, chúng che ch n t o nên v ng bi n c áo. * o B ch Long V% trên i nâng chuy n ti p gi a hai b!n tr ng Tam Sông H!ng và B c B , !ng th i có vai trò a-chính tr .c bi t quan tr*ng. Ven b o có các ê cu i, bãi cu i, bãi t ng trên th m mài mòn r ng l n và )p nh t nư c ta, .c bi t có các m ch á cát k t c áo. * o V%nh Th c, ư(c c u t o t$ các thành t o l c nguyên PZ và MZ, o quan tr*ng t o nên giá tr v th phát tri n c ng V n Gia. Các vách á d ng ng c a h t ng Hà C i là d u tích c a v#n ng s t h t o nên ki n trúc d ng a hào. * o Cái B u, o l n th hai nư c ta, ư(c c u t o t$ các thành t o l c nguyên MZ ch a than. 2 *Bán o ! Sơn, ư(c c u t o t$ các thành t o l c nguyên PZ ch a hoá th ch cá. o, o o Bán 3 *Hòn Tr ng Mái và nhi u o nh' á vôi hình dáng k l . Ch ng 3. T ng quan ti m n ng h th ng k quan Các thành t o b bi n Khu b o ch m tr á g c 3 Bãi bi n tích t 3 C!n cát, th m cát ven bi n 3 a ch t các vùng bi n o Vi t Nam 81 *Vách á vôi trong khu v c H Long - Cát Bà - Long Châu, nơi lưu gi các ng n bi n và hang ng nhi u th h ; r a l a các á vôi phân l p m'ng bi n v vò nhàu; các d ng a hình karst. *Bãi Trà C . *Bãi H!ng Vân và bãi Vàn Ch i Cô Tô. *Các bãi cát vôi v' sinh v#t trong khu v c Cát Bà-H Long liên quan v i các r n san hô li n k , là thành t o a ch t hi n i .c bi t, nó t$ng là các bãi / c a rùa bi n trư c ây, ang ư(c khai thác cho du l ch và nuôi Thân m m ( .c s n tu hài). *H th ng c!n cát các th h ven b CTSH là di s n minh ch ng ki u lo i châu th l n ti n, ng l c sông th ng th nhưng ch u tác ng m nh c a sóng. *H th ng c!n cát ình V -Cát H i-Phù Long là di s n minh ch ng ki u có barie ch n c a (barrier-build estuary) c a VCS hình ph u B ch ng. *Th m bi n tích t Pleistocen trên Áo C i, Holocen gi a Hi n Hào, Xuân ám, Cát Cò (Cát Bà), H Long, Cái R!ng, m Hà, Hà C i, v.v. Ghi chú: th t th p d n t 1 KQ C vùng bi n o B c B a d#ng, thu c các nhóm và d#ng khác nhau, giá tr c a chúng c&ng có th" b c khác nhau, mà nh ng i n hình ư c gi i thi u trong b ng 3.3 3.3. K QUAN A CH T VÙNG BI N O B C TRUNG B Vùng bi n o B c Trung B có 10 khu v c/ a h có giá tr KQ C ã ư c Vùng b bi n B c Trung B t( Nga Sơn (Thanh Hóa) n m&i H i Vân (ranh gi i gi a Th(a ThiênHu và à N ng) phát tri n trên n n s t h# tương i Tân ki n t#o c a nhi u i c u trúc phương TB- N, c t chúng th)ng góc ( phía B c) ho c chéo góc ( phía Nam). Phía c c B c là ai t#o núi n i l c Paleozoi s m Tây B c B thu c phân h t#o núi a k* Neoproterozoi-Paleozoi s m Vi t-Trung, còn phía c c Nam là ai t#o núi PZ gi a à N ngSê Kông, o#n gi a là ai t#o núi PZ mu n-MZ s m Trư ng Sơn, cùng thu c phân h t#o núi a k* PZ gi a-MZ s m ông Dương. N m ch$ng lên các ai t#o núi ó là h rift n i l c sau va ch#m MZ S m Nưa-Hoành Sơn (TV Tr , V Khúc, 2009). Trong ph#m v i b này các thành t#o a ch t và th#ch h c khá a d#ng, v i các k* quan a ch t tiêu bi u ư c nêu trong b ng 3.4. l p thành h$ sơ, g$m bán o S m Sơn, nhóm o Nghi Sơn-Hòn Mê, èo Ngang, o C$n C , M&i L#y-H$ Xá, h c$n cát Qu ng Bình, h c$n cát Qu ng Tr - Th(a Thiên-Hu , h m phá Tam Giang-C u Hai, v&ng Chân Mây và khu v c L%ng Cô-H i Vân-Sơn Chà. ây là vùng có ít o, b bi n tương i th)ng, nh hư ng TB- N, b bi n ư c c u t#o ch y u t( cát, b chia c t b i m t s c'a sông, hình thành các cung b nh các m&i nhô n+i ti ng, trong ó có m&i Roòn, m&i L#y, m&i Chân Mây Tây, m&i Chân Mây ông, m&i H i Vân. B cát g$m nhi u ê cát $ s mang tính phi a i, kèm theo bãi t m -p, trong ó -p nh t là bãi L%ng Cô, m t trong nh ng bãi bi n -p nh t nư c ta n m bên b v nh L%ng Cô, v nh th" 30 tham gia Câu l#c b các v nh -p nh t th gi i. Có th phân h#ng các k* quan a ch t khu v c thông qua m t s k* quan tiêu bi u (b ng 3.4). *V nh L%ng Cô n m gi a m&i Chân Mây ông và m&i H i Vân, hòn Sơn Chà. C u trúc hình thái không c bi t, nhưng nh có bãi cát ven bi n c s c mà v nh ư c tôn vinh là v nh th" 30 -p nh t th gi i. *V&ng Chân Mây n m gi a m&i Chân Mây ông và m&i Chân Mây Tây, phát tri n trên i s t h# tương i và là ph n sót c a v nh Chân Mây c+ b l p y b i các tr m tích bi n và sôngbi n trong bi n ti n sau b%ng hà l n cu i. , ngoài c'a v&ng Chân Mây còn gi l#i d u tích c a lòng sông c+ chưa b l p y hoàn toàn. Tr n 82 B ng 3.4. K quan Nhóm ah Thu- v c o và bán o D ng ah a ch t tiêu bi u vùng bi n o B c Trung B Phân b và Th h ng trong vùng c Th nh (Ch biên) c i mn ib t V ng v nh 2 *V nh L ng Cô *V ng Chân Mây, Vùng c a sông 3 *VCS Nh#t L , C a Vi t (sông Qu ng Tr ) - ki u châu th , *Vùng c a Kh"u, c a Roòn - ki u liman m phá 1 *H m phá Tam Giang-C u Hai, * m L ng Cô, 3 *Nhóm Qu n c m o, o o 3 o Nghi Sơn-Hòn Mê và lân c#n * o C!n C', r ng 2,2 km2, là o á basalt NeogenT v i2 phân h basalt th c th (Q) và tr m tích- phun trào (tuf)(N). 1 *Bán o H i Vân, * èo Ngang *Bán o S m Sơn Khu b ch m tr á g c 3 *Bán o S m Sơn v i các d ng ch m tr do sóng *M i Chân Mây Tây v i các d ng ch m tr do sóng Bãi bi n tích t 1 Bán o Các thành t o b bi n C!n cát ven bi n 1 *Bãi L ng Cô *Bãi S m Sơn bán o S m Sơn. *Bãi C nh Dương ven b v nh Chân Mây. *Bãi Nh#t L ven b cát Qu ng Bình. *Bãi Thu#n An, bãi Vinh Hi n ven b ê cát ch n h m phá Tam Giang-C u Hai. *Bãi Chu i M i H i Vân, dư i chân bãi là r n san hô .c s c. *H c!n cát ven bi n Bình-Tr -Thiên Ghi chú: th t th p d n t 1 *H m phá Tam Giang-C u Hai, m t lagun ven bi n g n kín (nearly enclosed), kh i nư c nh#t-l (oligohaline-mesohaline), có th g n như ng t (limnetic) v mùa mưa, hình dáng kéo dài theo hư ng TB- N, dài 68km, r ng 2-10km, sâu trung bình 1,6m và sâu nh t 4m, ư c hình thành trong Holocen mu n trên i s t h# tương i Tân ki n t#o và ki n t#o hi n #i, quy mô l n (216km2), l n nh t ông Nam Á và thu c lo#i l n c a th gi i, ê cát ch n $ s và trư c ây có tên g i #i Trư ng Sa (t( C'a Vi t t i Vinh Hi n). * m L%ng Cô, m t lagun ven bi n kín c c b (partly enclosed), c trưng kh i nư c l -m n (polyhaline-euhaline) và th m chí siêu m n (hyperhaline) v mùa khô, hình dáng )ng thư c (equilateral) i n hình, dài 6km, r ng 3,5km, sâu trung bình 1,2m và l n nh t 2m, ư c hình thành trong Holocen gi a liên quan t i quá trình l p y san b ng v&ng v nh c+, quy mô nh (16km2) nhưng có giá tr di s n quan tr ng, là nơi lưu gi qu n xác Thân m m bi n (tu+i tuy t i 5300 n%m), d u tích v m t lagun và HST lagun ven bi n c+ nh t nư c ta (NH C', 2006). *Bán o H i Vân là ph n kéo dài c a kh i B#ch Mã thu c ai t#o núi PZ gi a à N ng-Sê Kông, là m t hoành sơn l n nh t nư c ta, ư c thành t#o t( các kh i xâm nh p granit thu c t+ h p th#ch-ki n t#o $ng va ch#m Permi mu n-Trias s m1 B c Trung B . Bán o H i Vân có a d#ng a ch t cao và th t k* v (grandeur), cùng v i kh i B#ch Mã tr thành ranh gi i t nhiên phân chia hai mi n khí h u l c a B c (mi n khí h u nhi t i gió mùa c n chí tuy n heo (TV Tr , V Khúc, 2008), granitoid ph"c h H i Vân có tu+i tu2 t 250, 245-247 tri u n%m (tr.224). i phù h p là Trias s m: 236, Ch ng 3. T ng quan ti m n ng h th ng k quan a ch t các vùng bi n o Vi t Nam 83 B c, có mùa ông l#nh và l#nh v(a) và Nam (mi n khí h u nhi t i gió mùa c n xích #o, có mùa ông m và nóng .m quanh n%m), là vùng giao thoa c a hai vùng a lý sinh v t Hoa Nam t( phía B c và Mã Lai t( phía Nam, là nơi h i t mây hình thành tâm mưa l n nh t nư c ta. T#i ây còn có a d#ng sinh h c cao và các sinh c nh c áo c dư i bi n (r#n san hô Bãi Chu i có ti m n%ng b o t$n bi n) và trên r(ng, nơi ã hình thành hai Khu v%n hoá và môi trư ng B c và Nam H i Vân, Vư n qu c gia B#ch Mã. *Bán o S m Sơn quy mô nh nhưng có giá tr l n cho du l ch a ch t do ư c c u t#o t( các á bi n ch t Ti n Cambri c a h t ng N m Cô và á granit d#ng gneis y u tu+i Carbon s m c a ph"c h Mư ng Lát, thu c ai t#o núi n i l c PZ s m Tây B c B . Bán o S m Sơn có giá tr m t i m danh th ng a ch t (geosite) g n g&i t( lâu và thu hút trí tư ng tư ng c a con ngư i. Trên o#n ư ng t( n c Cư c n n Cô Tiên có hai t ng á l n chênh vênh trên m t b á cao. C p á ó t( lâu i ư c g i là hòn Tr ng Mái – bi u tư ng c a tình yêu v nh h ng. S hòa h p c nh quan c a ng n núi Trư ng L v i bãi bi n S m Sơn và c'a H i c a sông Mã ã t#o nên v3 -p riêng cho toàn khu v c và làm n+i b t bán o S m Sơn. Bán o S m Sơn v i t+ h p á a d#ng v ki n trúc á, thành ph n th#ch h c, tu+i t( Proterozoi t i Paleozoi, m"c bi n ch t cao. á magma xâm nh p axit nhi u pha d#ng gneis y u b sóng phá h y m#nh t#o nên các mái d c có rãnh khía (notch), kh i sót và + l , không t#o vách "ng (cliff), c trưng cho m t d#ng a hình sóng v0 b bi n c u t#o t( các á granit. *M&i Chân Mây Tây phía Tây v nh Chân Mây v i t+ h p á g$m granit biotit và granit hai mica và á m#ch c a các pha xâm nh p khác nhau c a ph"c h H i Vân. Tương t như bán o S m Sơn, sóng phá h y b không t#o vách "ng mà t#o vách + l và kh i sót, c bi t trong ó có kh i sót hình kim t tháp ang h p d4n khách du l ch. M t ki u c nh quan c trưng cho vùng ven bi n B c Trung B là các hoành sơn, nh ng d i núi phân nhánh t( Trư ng Sơn âm ngang ra bi n, ư c t#o thành do các á thu c t+ h p th#ch- ki n t#o rìa l c a tích c c Devon-Carbon s m ho c t+ h p th#chki n t#o rift n i l c Trias gi a và tr m tích núi l'a felsic sau cung Jura mu n (TV Tr , V Khúc, và nnk., 2008). * èo Ngang v t qua m t bán o tuy nh nhưng n+i ti ng v c nh quan -p, ư c hình thành t( các á tr m tích phun trào axit thu c h rift n i l c sau va ch#m S m Nưa-Hoành Sơn. , phía N bán o có i m khoáng hoá th#ch anh k t tinh thành kh i l n c áo trong thành t#o ryolit. èo Ngang vư t qua dãy Hoành Sơn, ranh gi i t nhiên gi a Hà T nh và Qu ng Bình, ranh gi i c a 2 ti u vùng a lý t nhiên ph n B c và Nam c a B c Trung B , và là èo l n u tiên trên ư ng thiên lý B c-Nam. Trên nh èo là C+ng Tr i, hi n còn di tích c'a i Hoành Sơn Quan b ng g#ch á ư c xây n%m 1833 dư i th i vua Minh M#ng. "ng trên nh Ngo#n M c ng m c nh có th th y núi non k* v , tr i bi n mênh mông. Phía Tây là nh ng nh núi c a dãy Hoành Sơn i p trùng trong mây tr ng, phía ông là tr ng cát kéo dài, u n lư n theo ư ng b bi n. Tô i m vào b"c tranh ó là màu xanh c a các r ng phi lao tr i dài trên cát. Xa xa là bi n c mênh mông v i nh ng h i o lô nhô cùng sóng b#c u. Bao nhiêu ngư i ã n và qua èo Ngang và bao nhiêu ngư i chưa t(ng qua nhưng không th quên nh ng v n thơ b t h c a Bà Huy n Thanh Quan làm khi d#o bư c qua ây: “Bư c t i èo Ngang bóng x tà/C cây chen á lá chen hoa…” V3 -p và c nh quan thiên nhiên c a khu v c èo Ngang b t ngu$n t( các c tính a ch t c a m t vùng có ch ki n t#o c áo. Nhìn các nh núi x p thành d i kéo dài t( Tây sang ông, v i các nh cao, phân c t l n, ta có c m giác như "ng trư c m t b"c tư ng thành hùng v không th vư t qua. Các d#ng sư n núi d c tho i an xen, t#o nên nh ng vách b c rõ nét. Ð nh èo Ngang cách m t bi n 256 m. , phía ông èo Ngang, nơi giáp bi n, có m&i Ông, m&i c. Ngoài khơi có các o Hòn La, hòn V ng Chùa, Hòn C , Hòn Gió, v.v. M0i o là Tr n 84 c Th nh (Ch biên) m t th ng c nh tuy t v i, ví d o Chim là nơi có r t nhi u h i âu en cư ng , là m t i m có th khai thác ph c v du l ch r t t t. *Bãi L%ng Cô là m t trong nh ng bãi bi n l n và -p nh t nư c ta, n m ven b v nh L%ng Cô, bãi dài 11km t( núi Tròn t i c'a An Cư ông, m t bãi r ng (40-150m), ph)ng và r t tho i, ư c c u t#o ch y u t( cát nh . Sau bãi là c$n cát hai th h - c$n cát h#t nh màu tr ng mu i tu+i Holocen gi a (tu+i tuy t i 4800 n%m) phía trong và c$n cát tr3 hơn h#t trung màu vàng nh#t cao hơn phía ngoài. Bãi -p là m t trong nh ng lý do v nh L%ng Cô ư c công nh n là v nh th" 30 -p nh t th gi i. *H c$n cát ven bi n Bình- Tr -Thiên là thành t#o cát hi n #i $ s nh t nư c ta và mang thu c tính phi a i có ngu$n g c h0n h p bi n-gió. Ngu$n cát kh+ng l$ này ch y u do di chuy n ngang t( áy V nh B c B trong bi n ti n sau b%ng hà l n cu i. H c$n cát và bãi bi n hi n #i kéo dài 210km t( Qu ng Tr#ch (Qu ng Bình) t i núi Linh Thái (Phú L c, Th(a Thiên-Hu ), nhưng b gián o#n b i m t s c'a sông (c'a Gianh, c'a Nh t L , c'a Tùng, c'a Vi t, c'a Thu n An) và các m&i nhô á g c (Lý Hoà, M&i L#y), r ng trong kho ng 0,5-7km, cao trung bình 3-5m, cao nh t trên 40m. ó là c nh quan r t k* v và c áo c a nh ng c$n cát tr ng trong n ng chang chang t a như nh ng $i tuy t x" l#nh. 3.4. K QUAN A CH T VÙNG BI N O NAM TRUNG B Vùng b bi n t( à N ng t i Bình Thu n phân b trên 3 i c u trúc khác nhau. Phía B c t( à N ng t i Núi Thành (Qu ng Nam) thu c ai t#o núi PZ gi a à N ng-Sê Kông b ch$ng lên b i h rift n i l c sau va ch#m Mesozoi Sông Bung-An Khê. o#n gi a t( Núi Thành n Tuy Hoà (Phú Yên) thu c a khu l c a bi n ch t cao Ti n Cambri tái bi n c i trong Phanerozoi Kon Tum. o#n t( Tuy Hoà t i Bình Thu n n m g n trong c u trúc rìa l c a tích c c MZ mu n à L#t, là m t b ph n c a h ai ng ông Á (TV Tr , V Khúc, 2009). i b Nam Trung B c trưng b i các o núi l'a, v&ng v nh ven b , m phá, m&i nhô á g c magma, doi cát n i o. Nh a d#ng a ch t cao, nhi u khu v c, a h vùng bi n o Nam Trung B có giá tr KQ C v i các tiêu chí khác nhau, i n hình trong ó là 6 KQ C ã ư c l p thành h$ sơ, bao g$m nhóm o Cù Lao Chàm, o Lý Sơn, m&i Cà Ná, bãi á C+ Th#ch, M&i Né và o Phú Quý. Có th trình bày khái quát và phân h#ng m t s k* quan a ch t như trong b ng 3.5. V&ng v nh ư c x p h#ng 1 trong vùng và h#ng 2 c a Vi t Nam là các v nh à N ng, Xuân ài, Vân Phong, Nha Trang và Cam Ranh. Các v&ng v nh ư c x p h#ng 2 trong vùng và h#ng 3 c a Vi t Nam là v nh Dung Qu t, Quy Nhơn, V&ng Rô, Phan Rang và Phan Thi t. V nh à N ng, m t KQ C v i giá tr m/ h c, khá )ng thư c, dài 12km, r ng 14km, sâu trung bình 15m, sâu nh t 23m, di n tích 116km2 . C'a v nh hư ng v phía ông B c. B ông B c ư c c u t#o t( á magma xâm nh p axit tu+i Trias s m c a ph"c h H i Vân, m&i Nam Chơn t a như u m t con Rùa c áo hư ng vào gi a v nh. B Tây Nam là b cát, t#i ây h t ng Nam Ô ã ư c xác l p g$m cát bi n h#t v(a và nh màu tr ng mu i tu+i Holocen s m-gi a, có giá tr làm nguyên li u th y tinh. B ông Nam là bán o Sơn Trà v i m t doi cát n i o i n hình. Có 2 sông 2 ki u lo#i khác nhau + vào v nh à N ng - sông Cu ê ki u liman i n hình và sông Hàn ki u delta. Núi Sơn Trà không nh ng là i m v ng c nh tuy t v i mà còn là v trí c bi t c nh gi i và phòng th b bi n, cùng v i v nh à N ng l p thành c%n c" h i quân ki m soát bi n và tác chi n trên bi n quy mô l n. Ch ng 3. T ng quan ti m n ng h th ng k quan a ch t các vùng bi n B ng 3.5. KQ C tiêu bi u Nhóm h a D ng ah Th h ng trong vùng 1 Thu- v c vùng bi n V ng v nh o Vi t Nam 85 o Nam Trung B Phân b và c i mn ib t V nh Nha Trang V nh à N ng, V nh Xuân ài V nh Vân Phong V nh Cam Ranh 2 Vùng c a sông 3 V nh Dung Qu t, Quy Nhơn, V ng Rô, v nh Phan Rang, Phan Thi t C a i (sông Thu B!n) C a sông Cu ê m phá 3 H th ng 10 m phá Nam Trung B , bao g!m: m Ô Loan, Trư ng Giang, An Khê, Nư c M.n, Trà 0, Nư c Ng*t, Th N i, Cù Mông, Th y Tri u và m N i H! nư c m.n o và bán o Qu n o c m o o 2 1 Nhóm o Cù Lao Chàm Nhóm o Hòn Tre Lý Sơn Phú Quý Bán o 2 Cam Ranh Bán o Sơn Trà M i Ba Làng An, M i i Lãnh Bán o Phư c Mai Bán o Hòn G m M i Cà Ná M i Né Các thành t o b bi n Khu b ch m tr ág c 1 Bãi bi n tích t 2 Gh nh á %a Bãi á C Th ch Bãi Non Nư c, Sơn Trà ( à N ng) Bãi Sa Hu nh (Qu ng Ngãi) Bãi Nha Trang (Khánh Hoà) C!n cát, th m cát ven bi n 1 Vùng cát ' Phan Thi t 3 C!n cát Phù M,-Phù Cát Ghi chú: th t th p d n t 1 V nh Xuân ài (th xã Sông C u, t nh Phú Yên) r ng 7km, dài 14,2km, sâu trung bình 11m, sâu nh t 18m, di n tích m t nư c 60,8km2, cách thành ph Tuy Hoà kho ng 30km v phía B c. ây là m t th y v c ven b có giá tr KQ C nhưng $ng th i g n li n v i các di tích l ch s' chi n tranh, v(a ư c B V%n hoá, Thông tin và Du l ch công nh n Di tích Qu c gia (theo Quy t nh s 177/Q -BVHTTDL ngày 20 tháng 1 n%m 2011). V nh Nha Trang là m t Danh th ng Qu c gia $ng th i là v nh th" 29 tham gia Câu l#c b các v nh -p nh t th gi i t( ngày 5/6/2003. V nh này có nhóm o Hòn Tre ch n ngoài, ư c c u t#o t( các á magma Mesozoi c a h t ng Nha Trang (phun trào axit và trung tính) và ph"c h èo C (xâm nh p axit và các á m#ch). 86 Tr n c Th nh (Ch biên) , vùng b bi n Nam Trung B có khá nhi u c'a sông nhưng không l n, i n hình là VCS Cu ê ki u liman và C'a #i ki u châu th+ lông chim c trưng cho châu th+ ch u tác ng m#nh c a sóng và dòng b$i tích cát d c b , thay +i theo mùa i x"ng nhau, có giá tr cao v h c thu t. Tuy nhiên, giá tr k* quan này ch ư c x p h#ng 3 trong vùng. m phá hi n #i, m t ki u a h có giá tr KQ C ư c x p h#ng th" 2 trong vùng, v n ph+ bi n ven bi n Mi n Trung Vi t Nam (12 m phá) nhưng ch y u Nam Trung B (10 m phá). ây là m t lo#i hình th y v c ven bi n ư c thành t#o nh ê cát ch n ngoài, trong ó có m t s ê cát cao $ s ch n ngoài m Nư c M n (Sa Hu*nh), Nư c Ng t, Th N#i, Cù Mông và Th y Tri u, m t s có l ch s' phát tri n t( Holocen gi a như ê cát ch n t#o nên m Ô Loan và Th y Tri u. Giá tr k* quan và di s n a ch t ây là s t$n t#i h th ng m phá thu c nhóm các lagun ven bi n v th p, nhi t i .m, a d#ng v ki u lo#i, hình dáng, kích thư c, c trưng kh i nư c, l ch s' hình thành và tính +n nh c u trúc h . Hai nhóm o ven b tiêu bi u có giá tr KQ C h#ng 2 trong vùng là nhóm o Cù Lao Chàm (t nh Qu ng Nam) và nhóm o Hòn Tre (Tp. Nha Trang, t nh Khánh Hoà). Nhóm o Cù Lao Chàm có 8 o, g$m o Cù Lao Chàm, hòn Dài, hòn M$, hòn Lá, hòn Khô, hòn C , hòn Tai v i t+ng di n tích là 18km2, n m cách thành ph H i An 18km v phía B. T( n%m 1986, Cù Lao Chàm ư c xác nh là r(ng c d ng theo Ngh nh 196/H BT và sau này thành Khu b o t$n theo quy t nh c a UBND t nh Qu ng Nam- à N ng vào n%m 1993. Hi n nay, Cù Lao Chàm ã ư c công nh n là khu D tr Sinh quy n Th gi i, $ng th i n m trong danh m c 16 Khu b o t$n bi n ã ư c Th tư ng Chính ph phê duy t. Hi n nay, vi c qu n lý Khu b o t$n thu c th.m quy n c a UBND t nh Qu ng Nam, nhưng th c thi ch y u do chính quy n xã Tân Hi p. Khu b o t$n Cù Lao Chàm bao g$m toàn b ph n trên o và vùng nư c quanh các o v i t+ng di n tích 6.719ha, trong ó ph n trên o là 1.544ha và ph n bi n là 5.175ha. Nhóm o Cù Lao Chàm ư c c u t#o t( á magma xâm nh p axit c a ph"c h H i Vân, ch y u g$m các á granit biotit d#ng porphyr h#t v(a-l n. Các thành t#o T" trên o i n hình là các th m bi n 1,5-2m, 4-6m và 10m. KQDC o ven b Nam Trung B c trưng b i các s n ph.m núi l'a trong NeogenT" t#o nên o Lý Sơn (Qu ng Ngãi) và o Phú Quý (Bình Thu n). Dù các thành t#o basalt b phá h y m#nh m5 b i ng l c ngo#i sinh hi n #i nhưng d u tích mi ng núi l'a ho#t ng m t th i v4n ư c b o t$n t t và có giá tr di s n quý, x"ng áng là KQ C h#ng 1 trong vùng. V cơ b n, vùng b bi n Nam Trung B thu c ki u b v&ng v nh tích t -mài mòn ang b san b ng (NT Sơn, T Phùng, 1979), c trưng b i s ph+ bi n c a các m&i nhô á g c và bán o, m t s trong ó có giá tr k* quan và di s n a ch t thu c h#ng 2 trong vùng, như bán o Sơn Trà, m&i Ba Làng An, bán o Phư c Mai, m&i #i Lãnh, bán o Hòn G m, bán o Cam Ranh, m&i Cà Ná và m&i Né. H u h t chúng là s n ph.m c a magma xâm nh p axit tr( m&i Ba Làng An là s n ph.m c a phun trào basalt trong Neogen. Hơn n a các bán o l n và n+i ti ng u ư c thành t#o nh doi cát n i o, s n ph.m c trưng c a quá trình san b ng b v&ng v nh trong Holocen. Có 2 i m danh th ng a ch t (geosite) có giá tr k* quan và di s n thu c h#ng nh t c a vùng b bi n Nam Trung B c&ng như toàn vùng b bi n Vi t Nam là Gh nh á a ư c c u t#o t( basalt d#ng tr và bãi á C+ Th#ch g$m các á granit. Gh nh á a (còn g i là Gành) thu c thôn Phú H#nh, xã An Ninh ông, huy n Tuy An, t nh Phú Yên. Tên g i Gh nh á a ph n nào ã ph n ánh ư c c i m c a nó. á ây hình thành t(ng tr l c l%ng ho c g n tròn, b n"t ngang trông t a các ch$ng “ a”. Gh nh á a r ng kho ng 50m và dài hơn 2km. Phía B c là m&i á granit, phía Nam là m t v ng nh và bãi cu i basalt dài kho ng 2km; cu i bãi này là kh i núi á basalt n m phía B c m Ô Loan. á basalt c a Gh nh á a và B c m Ô Loan có tu+i Pliocen, thu c h t ng #i Nga (βN2). á b n"t theo các m t th)ng góc v i m t kh i á t#o thành Ch ng 3. T ng quan ti m n ng h th ng k quan a ch t các vùng bi n o Vi t Nam 87 nh ng c t th)ng "ng, $ng th i l#i có nh ng m t l p c t ngang các c t á thành nhi u o#n. V i v3 -p t nhiên hi m th y, Gh nh á a ã ư c B V%n hóa - Thông tin x p h#ng di tích th ng c nh c p qu c gia, n%m 1991. Bãi á C+ Th#ch g$m các á granit và á m#ch c a ph"c h èo C , g n ó là m&i Lagan ư c c u t#o t( các á magma phun trào axit và trung tính c a h t ng Nha Trang. Gi a hai kh i á này là các thành t#o T" ngu$n g c bi n, c bi t trong ó có bãi á mà th c ch t là m t ê cu i. Tính c s c và k* v c a bãi á C+ Th#ch là á t#o thành t(ng kh i "ng d#ng thoi (fusiform) do c tính k t tinh và phá h y ngo#i sinh (ch y u là phong hoá cơ h c) t#o ra trên quy mô l n. V i quy mô như hi n nay, có th l p công viên á khu v c núi C+ Th#ch. , nơi ch u tác ng m#nh c a ng l c bi n hi n #i, mái á và t ng á ư c mài nh n và không t#o vách. Có th xem M&i Né là ví d tiêu bi u c a c m th ng c nh bán o và m&i nhô. Khu v c n m b ông B c v nh Phan Thi t, kéo dài t( m&i á Hòn Rơm n m&i á Ông a, có di n tích kho ng 116km2, bao g$m a ph n phư ng M&i Né và phư ng Hàm Ti n, thu c Tp. Phan Thi t, t nh Bình Thu n, cách trung tâm thành ph 14km v phía ông. M&i Né ư c c u t#o t( các á phun trào axit và trung tính c a h t ng Nha Trang. Nơi ây ư c ví như m t b"c tranh sơn th y h u tình, th hi n tính phân b c a hình rõ nét. Phía trên là nh ng $i cát ư c ph b i th m th c v t khá dày, ti p theo là nh ng n cát tr ng, cu i cùng là các bãi bi n dài và tho i. Th c ra cát có m t m t s nơi, nhưng quy mô l n nh t là t nh Bình Thu n v i di n tích kho ng 1.341,9km2 . Th m cát -vàng-tr ng Phan Thi t v t+ng kh i lư ng cát và di n tích phân b $ s , g n tương ương h c$n cát Bình-Tr -Thiên. Vùng cát Phan Thi t còn là hi n thân c a m t vùng có khí h u c s c c a Vi t Nam. Không âu cát có nhi u m u s c n như th , mà c bi t là màu s c c a cát l#i nói lên tu+i sinh thành c a chúng su t t( Pleistocen gi a-mu n, n Holocen. , ây s a d#ng v a ch t T" và c nh quan c$n, th m cát là n+i b t hơn âu h t ( ó là chưa k các h$ nư c ng t l n như Bàu Tr ng). Có th coi nơi ây là m t m t c t a ch t T" chu.n qu c gia c n ư c b o t$n, nơi có r t nhi u v n a ch t và a m#o lý thú, trong ó có nh ng tài ư c gi i khoa h c quan tâm, như v n màu c a cát... M t khác trong kh i “cát Phan Thi t” còn ch"a hàng tr%m tri u t n sa khoáng bi n ilmenit, monazit, ang ư c th%m dò và khai thác, là m t di s n a ch t quý hi m. Vùng còn có m t t p h p các HST c thù vùng khô h#n c n ư c b o v và nghiên c"u khai thác h p lý. Ti m n%ng du l ch r t to l n c a vùng ang ư c bư c u khai thác. 3.5. K QUAN A CH T VÙNG BI N O NAM B Vùng bi n o Nam B kéo dài t( Xuyên M c, t nh Bà R a V&ng Tàu n Hà Tiên, t nh Kiên Giang, ch y u thu c $ng b ng châu th+ r ng l n c a sông Mê Công, b n ch t là m t tr&ng n i l c Kainozoi, ch$ng lên phía B là c u trúc rìa l c a tích c c MZ mu n à L#t, phía Tây là ai t#o núi Indosini MeKong Srepok-Tây Nam B (TV Tr , V Khúc, 2009). a d#ng a ch t c p a h c a vùng này khá cao và có giá tr k* quan, di s n a ch t, i n hình trong ó là VCS $ng Nai, nhóm o Côn Sơn (Côn o), bán o Cà Mau, khu v c Hà Tiên, qu n o Nam Du, và o Phú Qu c (cùng qu n o An Th i) ã ư c l p thành h$ sơ và phân h#ng trong b ng 3.6. i b Nam B có hai VCS r t i n hình v ki u lo#i, c u trúc và quy mô l n, x"ng áng là KQ C h#ng nh t c a vùng và c a c nư c. ó là VCS hình ph1u $ng Nai và VCS châu th+ sông Mê Công. Vùng bi n Nam B khá ph+ bi n nhóm o và qu n o u có $ng th i các giá tr tài nguyên v th , k* quan sinh thái và k* quan a ch t, nhưng i n hình là nhóm o Tr n 88 c Th nh (Ch biên) Côn Sơn, nhóm o Hòn Khoai, o Phú Qu c và qu n o An Th i (k* quan a ch t h#ng 1 c a Vi t Nam cùng v i o Cát Bà), qu n o Th+ Chu và qu n o Nam Du. Không k các m&i nhô á g c quanh o, nhi u m&i nhô trên b bi n có giá tr KQ C nhưng hi n chưa ư c ánh giá chi ti t và l p h$ sơ, m c dù ã ư c ánh d u là i m áng lưu ý (interesting site) trong b n $ a ch t t l 1: 200.000 (1998), i n hình là m&i K* Vân, m&i V&ng Tàu, m&i Cà Mau, m&i Hòn Chông và m&i Nai. Bãi á Gành D u (Phú Qu c) và bãi cu i Nam Côn Sơn là nh ng t+ h p á có giá tr k* quan h#ng 2. , Phú Qu c, bãi Dài là bãi cát bi n có giá tr KQ C h#ng 1 c a vùng Nam B , ti p theo là bãi Trư ng, bãi Sao, bãi Khem, bãi Thơm ư c x p h#ng 2 tương ương v i bãi V&ng Tàu. T+ h p bãi cát và các th m bi n T" khu v c Dương Tơ (Phú Qu c) là m t KQ C có giá tr h#ng 3. B ng 3.6. K quan Nhóm ah Thu- v c D ng ah a ch t tiêu bi u Th h ng trong vùng vùng bi n o Nam B Phân b và c i mn ib t V ng v nh 3 V nh Côn Sơn (Côn o) V ng m (Côn o) Vùng c a sông 1 VCS châu th Mê Công VCS hình ph u !ng Nai 2 Nhóm Nhóm Qu n Qu n Qu n 1 Côn o Phú Qu c 3 M M M M 2 Hòn Ph T (Kiên Giang) Dinh C#u (Phú Qu c) Bãi bi n tích t 1 2 Bãi Dài (Phú Qu c) Bãi V ng Tàu Bãi Trư ng, bãi Sao, bãi Khem, bãi Thơm (Phú Qu c) Bãi cu i Côn o C!n cát, th m cát ven bi n 3 C!n cát và th m bi n Dương Tơ (Phú Qu c) m phá H! nư c m.n o và bán o Qu n o, c m o o Bán Các thành t o b bi n o Khu b ch m tr g c á o Côn Sơn o Hòn Khoai o Nam Du o An Th i o Th Chu i K Vân i V ng Tàu i Hòn Chông i Nai (Hà Tiên) Ghi chú: th t th p d n t 1 VCS $ng Nai là m t VCS hình ph1u i n hình ki u ê cát ch n c'a (bar-build estuary), ch u nh hư ng c a th y tri u l n v i l n tri u c c #i trên 4m. N m v trí chuy n ti p, VCS $ng Nai $ng th i ch u nh hư ng c a i nâng à L#t và i s t h# C n Thơ trong Tân ki n t#o và ki n t#o hi n #i. Trong ph#m vi 5.582km2 lưu v c liên quan t i các sông Sài Gòn, $ng Nai và Vàm C trên a ph n Tp. H$ Chí Minh, các t nh Bà R a-V&ng Tàu, $ng Nai, Bình Dương và Long An, khu v c C n Gi ư c coi là trung tâm VCS hình ph1u $ng Nai, nơi có h th ng l#ch tri u sâu, nhi u c p t#o hình m#ng lư i (reticulate) i n hình, nơi có r(ng Sác huy n tho#i, nay tr thành Khu D tr sinh quy n Th gi i. Ch ng 3. T ng quan ti m n ng h th ng k quan a ch t các vùng bi n 89 o Vi t Nam Có s tương $ng v ki u lo#i, c u trúc, quy mô và i u ki n hình thành gi a VCS hình ph1u B#ch ng và VCS châu th+ Sông H$ng B c B v i VCS hình ph1u $ng Nai và VCS châu th+ sông Mê Công. H th ng các ê cát (gi$ng cát) c a hai châu th+ này, nơi t p trung dân cư m t cao t( lâu i, là di s n a ch t quan tr ng minh ch"ng tác ng m#nh c a sóng vào quá trình phát tri n châu th+ thu c lo#i l n c a th gi i. Sông Mê Công l n th" 12 th gi i v chi u dài (4.200km) và th" 8 th gi i v lưu lư ng (475 t m3/n%m, trong ó có 53 t m3 trên lãnh th+ Vi t Nam). Nhóm o Côn Sơn thu c huy n Côn o, t nh Bà R a-V&ng Tàu, cách V&ng Tàu 180km v phía N, g$m 16 o l n nh v i t+ng di n tích 76 km2, l n nh t là o Côn Sơn. Nhóm o Côn Sơn có a d#ng a ch t cao, ư c c u t#o t( các á magma Mesozoi xâm nh p axit (ph"c h nh Quán, ph"c h èo C ), phun trào axit (h t ng Nha Trang) và phun trào trung tính (h t ng èo B o L c), cùng các tr m tích T". Tuy s lư ng o không nhi u, nhưng hình thái phân b ã t#o nên V nh Côn Sơn, V nh ông B c có giá tr l n cho du l ch và B n m ang ư c s' d ng tích c c cho ho#t ng c ng. Côn o có 2 khu v c phân b tr m tích T", nơi t p trung dân cư và cơ quan hành chính trung tâm và sân bay C 6ng phía B c o. , ven b Côn o có nhi u m&i nhô, bãi t ng i n hình i v i c u trúc b á granit, c bi t có ê cu i phía Nam o, m t d#ng a hình do sóng x"ng áng m t i m danh th ng có giá tr du l ch a ch t và h c thu t cao. Nhóm o Hòn Khoai g$m 5 o: Hòn Khoai, Hòn Sao, Hòn Khô, Hòn Quy và Hòn á L3. N m cách t li n kho ng 14km v phía Tây Nam huy n Ng c Hi n, t nh Cà Mau, t+ng di n tích nhóm là 577ha, trong ó l n nh t là Hòn Khoai, di n tích 420ha, cao 300m. o Hòn Khoai là m t i m danh th ng a ch t, c bi t trên o có r(ng nhi t i nguyên sinh v i nhi u lo#i g0 quí, nhi u nh t là g0 Sao. o Phú Qu c là o l n nh t trong h th ng o ven b Vi t Nam (583km 2 ), ư c c u t#o t( các thành t#o l c nguyên Mesozoi c a h t ng Phú Qu c, các tr m tích T" c a h t ng Long Toàn, h t ng Long M/, h t ng H u Giang và tr m tích bi n hi n #i. o Phú Qu c có a d#ng a ch t cao v v t ch t c u t#o ( c bi t có m t y tr m tích T" ngu$n g c bi n), khoáng s n i kèm (kaolin, laterit, sét g#ch ngói, cát th y tinh, cát xây d ng và cát k t), c u trúc hình thái b o t#o nên các v&ng v nh nh , v i các d#ng a hình mài mòn (m&i nhô, á sót, bãi t ng) và tích t ( c bi t là bãi cát) c áo. Hình thái a hình o c&ng a d#ng, có th ư c phân bi t thành 3 vùng: vùng núi trung tâm g$m toàn b dãy núi Hàm Ninh t( ư ng )ng cao 50m t i cao 552m, chi m 26,3% di n tích toàn o, nơi có d#ng a hình cuesta i n hình; vùng $i núi sót xen $ng b ng ven bi n chi m 71,2% di n tích toàn o, bao g$m toàn b ph n a hình còn l#i phía B c, Tây, Nam và ông Nam c a o, r t a d#ng v ngu$n g c a hình, trong ó c áo nh t là a hình $i “lô nhô 99 ng n” mà t t c u như hư ng v nh núi Chúa - nh cao nh t o, là s n ph.m c a a hình cuesta (sư n l ch) c a o b phân c t m#nh m5, cùng a hình các m t pedimen ( $ng b ng bóc mòn chân núi) r t i n hình; vùng $ng b ng ven bi n trong kho ng cao 0-50m không nhi u, ch chi m 2,5% di n tích toàn o. Nhi u y u t a d#ng a ch t c a o Phú Qu c có giá tr k* quan và di s n, cơ s l p thành công viên a ch t v i các i m danh th ng khác nhau. 3.6. K QUAN A CH T VÙNG BI N O HOÀNG SA VÀ TR NG SA Qu n o Hoàng Sa và qu n o Trư ng Sa c a Vi t Nam là hai qu n o xa b n+i ti ng th gi i. ây là hai #i KQ C có giá tr ngo#i h#ng v quy mô, c u trúc và ngu$n g c hình thành. Phát tri n k th(a trên n n v l c a c+ b nh n chìm trong quá trình tách dãn hình thành Bi n ông, r#n san hô phân b t i sâu hàng ngàn mét t a như nh ng c t tháp kh+ng l$ trong Tr n 90 c Th nh (Ch biên) lòng #i dương, ư c xây d ng t( xương và v sinh v t t#o r#n, trong ó ch y u là san hô c"ng, thân m m và t o vôi. Trong i u ki n thu n l i, t c t%ng trư ng c a san hô c"ng có th #t 6 cm/n%m, theo ó các r#n san hô ã phát tri n t( kho ng 30 ngàn n%m t i nay t#o nên nh ng c t tháp này. Có th ánh giá chung và phân h#ng KQ C c a qu n o Hoàng Sa và Trư ng Sa trong b ng 3.7. B ng 3.7. K quan Nhóm, d ng Thuv c a ch t tiêu bi u vùng bi n o Hoàng Sa và Trư ng Sa Phân b và Th h ng trong vùng c i mn ib t V ng v nh Vùng c a sông H! nư c m.n o và bán o Qu n o o Bán Thành t o ven o 1 - Qu n o Hoàng Sa v i các c m o: c m o Hoàng Sa; c m o Phú Lâm; c m o Linh Côn; các bãi á ng m - Qu n o Trư ng Sa v i các c m o Song T , Sơn Ca, Sinh T!n, Trư ng Sa, bãi á ng m 1 Các o á san hô o Bãi á ven Bãi bi n ven o 2 o 3 á m! côi (erratic) Bãi cát vôi v' sinh v#t ven b o C!n cát, th m cát ven bi n Ghi chú: th t th p d n t 1 Các cao nguyên san hô và r#n vòng c&ng như các o c a qu n o Hoàng Sa và qu n o Trư ng Sa ã ư c gi i thi u khái quát trong Chương 2. , qu n o Trư ng Sa hình thái và c u trúc r#n a d#ng, có r#n san hô phát tri n thành hình tháp (pinnacle reef), như tháp có nh là o Trư ng Sa, vươn lên t( sâu kho ng 2.000m, nhưng di n tích ch vào kho ng 0,09 km2, trong khi r#n vòng Bãi C Rong r ng t i 8.866km2, l n th" ba trong s các r#n vòng trên th gi i. Các á c u t#o nên qu n o Trư ng Sa khá a d#ng, á t ng móng có tu+i t( trư c Carbon t i Mesozoi, 78 9y u g$m các thành t#o tr m tích : c nguyên ;<9phun =><o. Trên t ng á móng g$m ch y u là tr m =?ch : c nguyên ; n thô có tu+i t(9Paleocen n Miocen. T( Miocen gi a, @9vôi @m tiêu san hô , @9vôi v sinh v t, n m trên 7@c l p A ng BCt, BCt vôi ;<9b t k t. T(9 Miocen thư ng tr 9lên, ưu th 9tuy t i :<9 @9vôi @m tiêu san hô ho c tr m =?ch ; n v sinh v t (NT Ti p ;<9nnk, 2007). Tr m tích t ng m t trên o g$m 3 lo#i chính: á vôi san hô, á v n thô g n k t và tr m tích v n thô b r i. Ph+ bi n trên m t o là các t ng, cu i, s i và cát có ngu$n g c t( sinh v t, ch y u là san hô, Thân m m, v.v., phân b tùy thu c vào c i m ng l c-hình thái các d#ng a hình. (T Th#nh, 1991, 1998). Khác v i tr m tích carbonat ã qua quá trình t#o á, các tr m tích carbonat Trư ng Sa ch y u c u t#o t( aragonit - khoáng v t có thành ph n hoá h c CaCO3, tinh th hình kim, k t tinh tinh h tr c thoi. ó là khoáng v t nguyên thu t#o nên khung xương vôi san hô và ph+ bi n các thành t#o san hô hi n #i chưa bi n +i. Hơn n a, qu n o Trư ng Sa r t ph+ bi n các khoáng v t có ngu$n g c t( phân chim (Guano), ư c t#o ra do th.m th u c a photpho s n có trong phân chim vào carbonat c a á vôi sinh v t, bao g$m: Podolit [Ca10(PO4)6(CO3)3], Lewistonit [(Ca,K,Na)10(PO4)6(CO3)(OH)2], Ch ng 3. T ng quan ti m n ng h th ng k quan a ch t các vùng bi n o Vi t Nam 91 Dehnnit [(Ca,Na)10(PO4)6(CO3)(OH)2]. Photphat phân chim t p trung Trư ng Sa v i s lư ng l n, t ng ch"a photphat dày trung bình 1,5m, tr lư ng P2O5 o Trư ng Sa ư c tính #t kho ng 48.000 t n. V môi trư ng tr m tích Trư ng Sa c&ng có nhi u i m c thù. ây là ki u môi trư ng a ch t c a vùng o san hô xa b . Các á tr m tích có ngu$n g c sinh v t t#o r#n san hô, ư c thành t#o trong i u ki n khí h u nóng m, nư c bi n trong do vùng bi n nư c sâu, không ch u nh hư ng c a phù sa sông và có m n cao. Môi trư ng này cơ b n t$n t#i t( Miocen gi a, kéo dài hàng ch c tri u n%m, trong i u ki n áy bi n s t chìm t( t( do s tách dãn c a áy Bi n ông. S phát tri n các ám tiêu vòng ã t#o nên các v ng nư c (lagoon) khá yên t nh n m gi a, tr m tích áy thư ng là v t li u v n thô, á t ng. Khác v i môi trư ng v ng, sóng và dòng ch y theo mùa quanh v ng t#o nên bãi cát và các doi cát bi n và tr thành bãi 3 c a các loài Rùa bi n. M t s o ư c t#o nên do sóng vun t cát v sinh v t và/ho c á v n vôi và tr thành nơi qu n t ông úc c a chim di cư. R#n san hô qu n o Trư ng Sa h t s"c a d#ng, bao g$m các r#n vòng (atoll), bãi ng m (coral bank), bãi nông (coral shoal), r#n (coral reef) và o (coral island/cay). Các r#n vòng r t i n hình, t#o nên các v ng có ư ng kính 20-30km, ôi nơi t i trên 100km, sâu trung bình 50m, ôi khi t i 70-80m. R#n vòng Nam Y t có kích thư c 20 x 56km, v ng sâu t i 80m, nơi có m t các o Nam Y t, Sơn Ca, Thái Bình, Graven, á Én t, á Núi Th . Các bãi ng m san hô thư ng kho ng sâu 70-80m, 40-50m và 10-20m. Trên m t các bãi sâu 10-20m có nhi u san hô s ng, kích thư c nh nhưng phân b d y c. 3.7. ÁNH GIÁ CHUNG K VI T NAM QUAN A CH T CÁC VÙNG BI N O Vùng bi n o Vi t Nam có a d#ng a ch t cao, nhi u y u t trong ó x"ng áng là k* quan thiên nhiên các c p (quy mô) và th" h#ng khác nhau và có giá tr di s n t nhiên, c bi t là giá tr di s n a ch t. Các d#ng k* quan tiêu bi u c a các nhóm ư c phân h#ng trong các b ng dư i ây (3.8 và 3.9). Trong công trình này chúng tôi ã ti n hành phân h#ng các KQ C n+i b t nh t theo 10 d#ng, m0i d#ng ch n 5 #i di n tiêu bi u nh t. K t qu có ư c 50 k* quan tiêu bi u nh t #i di n cho 10 d#ng thu c 3 nhóm KQ C vùng bi n o Vi t Nam, ư c x p theo th" t trong m0i d#ng th p d n t( 1, c th : 1. V nh ven b : H# Long (1), Nha Trang (2), L%ng Cô (3), Xuân ài (4), Côn Sơn (5). 2. Vùng c'a sông: Mê Công (1), Sông H$ng (2), $ng Nai (3), C'a #i (4), C'a Nh t L (5). 3. m phá ven bi n: Tam Giang - C u Hai (1), Ô Loan (2); L%ng Cô (3); Nư c Ng t ( Gi) (4), Th N#i (5). 4. H$ nư c m n: H$ Ba H m (1), Áng V-m (2), Áng Th m (3), Hang Gio (4), C ng (5). 5. Qu n o và c m o: Hoàng Sa và Trư ng Sa (1); Bái T' Long (2), Côn Sơn (3), Nhóm o Cù Lao Chàm (4), Qu n o Cô Tô (5). 6. o: Cát Bà (1), Lý Sơn (2), Côn o (3), Phú Qu c (4), Ba Bình – Q TS và Phú Lâm – Q HS (5). 7. Bán o: H i Vân (1), $ Sơn (2); Cam Ranh (3), èo Ngang (4), #i Lãnh (5). 8. Khu b ch#m tr+ á g c: Gh nh á a Tuy An (1); Hòn Ph T' (2), Hòn Tr ng Mái (3), Bãi á C+ Th#ch (4), á M$ Côi Trư ng Sa (5). 9. Bãi bi n: L%ng Cô (1), Bãi Dài – Phú Qu c (2), Trà C+ (3), Non Nư c (4), Phú Lâm – Q Hoàng Sa (5). 10. C$n, th m cát ven bi n: Cát Phan Thi t (1), C$n cát Bình Tr Thiên (2), H gi$ng cát châu th+ Mê Công (3), H c$n cát CTSH (4), H th m cát ven bi n Dương Tơ - Phú Qu c (5). Tr n 92 B ng 3.8. Phân b KQ C tiêu bi u Nhóm, d ng Thuv c B cB 5- Côn Sơn Vùng c a sông 2- Sông H!ng 5- Nh#t L 4- C a 1- Mê Công 3- !ng Nai 1- Tam GiangC u Hai 3- L ng Cô 2- Ô loan 4Gi 5-Th N i 1- H! Ba H m; 2- Áng V)m; 3- Áng Th m 4- Hang Gio; 5- C ng ' Qu n o và c m o 2- Bái T Long 5- Qu n o Cô Tô 4- Nhóm o Cù Lao Chàm; 3- Nhóm Côn Sơn 1- Cát Bà 2- Lý Sơn 3- Côn o 4- Phú Qu c 5- Ba Bình (TS) và Phú Lâm (HS) 1- Gh nh á %a Tuy An 4- Bãi á C Th ch 2- Hòn Ph T 5- á m! côi Trư ng Sa 5- Bãi Phú Lâm (Q Hoàng Sa) o 2- ! Sơn 1- H i Vân 4- èo Ngang Bãi bi n 3- Bãi Trà C 1- L ng Cô 4- Non Nư c 2- Bãi DàiPhú Qu c C!n, th m cát ven bi n 4- H c!n cát ven bi n CTSH 2- C!n cát Bình Tr Thiên 1- Cát ' Phan Thi t 3- H gi!ng cát ven bi n châu th Mê Công 5- H th ng th m cát Dương Tơ (Phú Qu c) B ng 3.9. Phân h ng KQ C tiêu bi u theo vùng các vùng bi n B c Trung B Nam Trung B B cB 1- Hoàng Sa và Trư ng Sa 3- Cam Ranh 5i Lãnh 3- Hòn Tr ng Mái o Vi t Nam Nam B Hoàng Sa, Tr ng Sa V nh ven b 1 2 2 3 Vùng c a sông 2 3 3 1 1 2 3 2 1 1 3 2 2 3 2 1 3 Qu n o và c m 1 o o Bán Các thành t ob bi n o Khu b ch m tr á g c m phá o i H! nư c m.n H! nư c m.n o, Hoàng Sa Tr ng Sa 2- Nha Trang 4- Xuân ài Nhóm, d ng bán Nam B 3- L ng Cô Bán Thuv c Nam Trung B Trung B 1- H Long o Các thành t ob bi n o Vi t Nam V nh ven b m phá o và bán o B c các vùng bi n c Th nh (Ch biên) o Khu b ch m tr ág c 1 3 3 1 2 3 Bãi bi n 2 1 2 1 3 C!n cát, th m cát ven bi n 3 1 1 3 Ghi chú: th t th p d n t 1 Ch ng 3. T ng quan ti m n ng h th ng k quan a ch t các vùng bi n 93 o Vi t Nam T( 50 k* quan tiêu bi u trên, chúng tôi ã ti n hành l a ch n 10 KQ C tiêu bi u nh t cho toàn vùng bi n o Vi t Nam (b ng 3.10). B ng 3.10. 10 KQ C tiêu bi u Nhóm, d ng Thuv c V nh ven b B cB B c Trung B các vùng bi n Nam Trung B o Vi t Nam Nam B Hoàng Sa Tr ng Sa 1- H Long 4- Mê Công Vùng c a sông m phá 5- Tam GiangC u Hai H! nư c m.n o và bán o Qu n o và c m o o Bán Các thành t ob bi n 7- Bái T Long 3- Qu n o Hoàng Sa và Trư ng Sa 2- Cát Bà o 6- H i Vân Khu b ch m tr á g c Bãi bi n C!n, th m cát ven bi n 10- Gh nh á %a Tuy An 9- L ng Cô 8- Vùng cát ' Phan Thi t Ghi chú: th t th p d n t 1 1. V nh H# Long. 2. o Cát Bà 3. Qu n o Hoàng Sa và Trư ng Sa 4. Vùng c'a sông châu th+ Mê Công 5. m phá Tam Giang - C u Hai 6. Bán o H i Vân 7. Qu n o Bái T' Long 8. Vùng cát Phan Thi t 9. Bãi bi n L%ng Cô 10. Gh nh á a Tuy An Như v y, vùng bi n o có nhi u KQ C nh t là B c B (3) và B c Trung B (3), ti p Nam Trung B (2), cu i cùng là Nam B (1) và Hoàng Sa và Trư ng Sa (1). n là 95 Ch ng 4 T NG QUAN TI M N NG H TH NG K QUAN SINH THÁI CÁC VÙNG BI N O VI T NAM 4.1. KHÁI QUÁT V K QUAN SINH THÁI BI N O VI T NAM KQST c xác nh là các loài sinh v t có hình dáng, kích th c, ho c màu s c khác th ng; các qu n th , qu n xã sinh v t có quy mô l n và t ch c ch t ch ; các HST i n hình ho c t h p c a chúng có di n tích l n duy trì s t n t i trong th i gian dài, có nh ng giá tr c bi t v ngu n l i sinh v t, a d ng sinh h c ho c nơi c trú c a sinh v t, có giá tr b o t n t nhiên ph c v nghiên c u khoa h c, giáo d c, l ch s , v n hoá và phát tri n kinh t . M t khác, vùng sinh thái, nơi ch a ng các i t ng sinh v t nói trên trong i u ki n t nhiên xác nh, c ng c coi là KQST, ch ng h n, vùng sinh thái V nh B c B , nơi có m t nhi u i t ng KQST khác nhau và vùng sinh thái Hoàng Sa, nơi có m t các KQST r n san hô k! v" và c áo thu c mi n sinh thái B c Bi n #ông, vùng sinh thái Tr ng Sa, m t trong nh ng trung tâm san hô l n c a th gi i thu c mi n sinh thái Nam Bi n #ông, vùng sinh thái bi n Nam Trung B , nơi có m t các HST n c tr i n i ti ng, vùng sinh thái bi n phía ông Nam B , nơi có HST r$ng ng p m n c tr ng, nơi hi n có Rùa bi n (Côn o) duy nh%t & n c ta, và vùng sinh thái V nh Thái Lan, nơi có m t Bò bi n (Phú Qu c) duy nh%t & n c ta, nơi có HST r$ng ng p m n và HST c' bi n i n hình. ( quy mô nh' hơn, các khu v c sinh thái ng v i o, bán o, th y v c (các vùng c a sông, v ng v nh, m phá, h n c m n, v.v.) có ti m n ng c ng c coi là các KQST khi có các tiêu chí l a ch n. Hi n nay, m t s l ng l n các i t ng sinh v t có giá tr KQST ã c tôn vinh và b o v chuyên bi t d i d ng KDTSQ th gi i theo tiêu chí c a UNESCO, VQG, KBTB theo tiêu chí c a IUCN, khu b o v #NN theo Công c Ramsar. # th ng nh%t v i các ph n ánh giá t ng quan h th ng TNVT và KQ#C vùng bi n o Vi t Nam, ti m n ng h th ng KQST c ng c ánh giá theo 5 vùng a lý, bao g m vùng bi n o (VB#) B c B , VB# B c Trung B , VB# Nam Trung B , VB# Nam B , VB# Hoàng Sa và Tr ng Sa. 4.2. VÙNG BI N OB CB VB# B c B c tr ng b&i s a d ng cao v các HST, i n hình là các HST r n san hô, th m c' bi n, RNM, r$ng nhi t i trên o á vôi, á l c nguyên, các HST c a sông, v ng v nh, h n c m n (h karst) trên núi á vôi. Ngoài n ng su%t sinh h c cao và ngu n l i l n, a d ng sinh h c cao c a các HST v i ngu n gien qúy hi m và c h u ã t o nên giá tr sinh thái h c to l n có t m quan tr ng qu c t và c tôn vinh l p thành KDTSQ th gi i Cát Bà và Châu th Sông H ng. Các nhóm, d ng KQST tiêu bi u & VB# B c B c trình bày trên b ng 4.1. Tr n 96 B ng 4.1. KQST tiêu bi u Nhóm/d ng KQST HST Khu v c sinh thái Th VB c Th nh (Ch biên) B cB h ng trong vùng N i phân b R n san hô 2 B ch Long V , Long Châu, R ng ng p m n 2 C a Ba L t, Tiên Yên, Cái Vi ng, Thái Thu H nư c m n 2 Tùng G u, C ng o - bi n 1 Cát Bà, Ba Mùn, Cô Tô Vùng tri u - c a sông 1 Ba L t, B ch Bán 3 o - b bi n , Áng Th m ng, Kim Sơn, V n Úc Sơn, M i Ng c, M i Chùa Ghi chú: th h ng th p d n t 1 4.2.1. Giá tr a d ng sinh h c a d ng thành ph n loài. Theo th ng kê ch a y , VB# B c B hi n có trên 5.000 loài ng, th c v t thu c các nhóm khác nhau ã c phát hi n. Trong ó, có 62 loài ng v t và 61 loài th c v t & vùng o ven b b e d a & các c%p khác nhau và 73 loài ng th c v t & vùng ven b châu th sông H ng c ghi trong Sách #' Vi t Nam (LV K)n, 2008; NV Quân, 2008). a d ng HST và sinh c nh. VB# B c B có s a d ng cao v các HST và sinh c nh, trong ó có m t s HST c thù nh các tùng áng và h n c m n có ý ngh"a khoa h c r%t quan tr ng i v i nghiên c u v ti n hóa và c sinh thái h c. a d ng n i cư trú và d ng s ng. Do a d ng a ch%t cao, nơi c trú (habitat) c a sinh v t & VB# B c B r%t a d ng và nh ng sinh c nh c áo. Nh ng nơi c trú i n hình có m t trên t%t c các o cát, o á vôi, á l c nguyên, có m t & vùng tri u và d i tri u, i n hình v i n n áy cát, bùn, r n á, v.v. 4.2.2. Giá tr m h c Giá tr c a các sinh c nh và c nh quan thiên nhiên. Giá tr th*m m+ c a th m th c v t r$ng trên h th ng o ven b & B c B , bao g m c o cát, o á vôi và á l c nguyên, có th c xem là ki t tác c a thiên nhiên v i s a d ng v sinh c nh, c%u trúc th m, ph và thành ph n loài. Trên m t s o l n, th m th c v t phát tri n thành r$ng nhi t i nhi u t ng, i n hình & o Cát Bà, HST r$ng ã c tôn vinh, b o v chuyên bi t d i d ng VQG và sau này là KDTSQ th gi i. Th m th c v t ng p m n ven b châu th Sông H ng cùng v i chim n c di c trú ông c ng t o nên các sinh c nh c áo có giá tr b o t n và c l p thành VQG Xuân Th y, sau này tr& thành vùng lõi c a KDTSQ Châu th Sông H ng. Nh ng sinh c nh ng p n c & VB# B c B c tr ng b&i r n san hô, ph bi n & nhi u nơi nh ng i n hình & qu n o Cô Tô, qu n o Long Châu, khu v c H Long-Cát Bà và o B ch Long V". ( ven b o B ch Long V", có nh ng sinh c nh c áo c a nhi u loài Thân m m trên th m á vùng tri u, c bi t có Bào ng & vách á và th m á d i tri u. Giá tr cho du l ch sinh thái và gi i trí. Phát tri n du l ch sinh thái & VB# B c B tr c h t nh các giá tr cao và ngo i h ng c a các HST và các sinh c nh t nhiên c thù khu v c. # i t ng du l ch sinh thái r%t a d ng, c bi t khi k t h p du l ch sinh thái t nhiên v i du l ch sinh thái nhân v n, k t h p du l ch sinh thái v i du l ch a ch%t. Ti m n ng du l ch sinh thái r$ng nhi t i nhi u t ng trên o r%t l n, có th th c hi n & nhi u nơi nh o V"nh Th c, Cái B u, Trà B n, v.v, c bi t là o Cát Bà, nơi có r$ng nhi t i nguyên sinh nhi u t ng v i các loài ng th c v t qúy hi m và c h u, ang h%p d,n khách du l ch trong và ngoài n c v các giá tr khoa h c và th*m m+ c a nó. Th t lý thú khi k t h p du l ch sinh thái r$ng v i tham quan các công trình ki n trúc, i n hình là h i ng Hòn Dáu, công trình v n hoá và di tích l ch s Chư ng 4. T ng quan ti m n ng h! th ng k" quan sinh thái các vùng bi n o Vi!t Nam 97 i n hình & o Cát Bà. C nh quan ng m nh các r n san hô trong khu v c Cô Tô, H Long, Cát Bà, Long Châu, B ch Long V", v-a á ng m Bào ng & B ch Long V", u có th c quy ho ch phát tri n thành các i m du l ch sinh thái d i n c v i thi t b l n SCUBA. Các khu RNM ven b v nh Tiên Yên-Hà C i t o nên nh ng sinh c nh h t s c c áo trên n n á g c, men theo l ch tri u và vi n quanh các i th%p ven bi n. ( ven b châu th Sông H ng, i n hình & khu v c Xuân Th y, th m th c v t ng p m n t o các sân chim cho các loài chim n c di c trú ông ang thu hút s chú ý c a các câu l c b th m xem chim n c t$ nhi u nơi. Bên c nh ó, các giá tr v n hóa phi v t th ng b.ng B c B c ng có th c k t h p v i các giá tr sinh thái, c nh quan a d ng hoá các lo i hình du l ch v n hóa-sinh thái cho khu v c. Giá tr cho c m h ng ngh thu t. V) /p k! thú v n có c a các KQST cùng v i các hang ng karst, h th ng o á vôi trong v nh H Long-Bái T Long, khu v c Cát Bà-Long Châu, màu xanh c a r$ng nhi t i nhi u t ng trên o, RNM ven b , nơi chim n c di c trú ông t àn v i s l ng l n là ngu n c m h ng vô t n cho các sáng tác thi ca, âm nh c, h i h a và i n nh ph n ánh th gi i t nhiên t ơi /p ang h%p d,n khách du l ch trong và ngoài n c khám phá và ghi l i nh ng nét /p c a t o hóa 4.2.3. Giá tr c áo, c s c, k v Giá tr quý hi m và c áo. VB# B c B ch a ng nh ng giá tr c áo, k! v" c a các KQST v n có khu h ng th c v t a d ng và ti m n ng b o t n l n, trong ó có các loài qúy hi m, c h u, các loài có giá tr kinh t cao i di n cho các HST, sinh c nh khác nhau. Tính ch%t c áo th hi n & s có m t các th m th c v t trên o á vôi phát tri n thành r$ng v i c%u trúc và ph khác nhau. #i n hình trong ó là r$ng nhi t i nhi u t ng nguyên sinh trên o Cát Bà v i 8 ki u sinh c nh, có m t các loài g0 quý hi m nh Kim giao, Trai lý, Lát hoa, Lim s/t, Gi) hoa, v.v. Trong khu v c Cát Bà-H Long có t i 56 loài ng v t và 33 loài th c v t có nguy cơ b tuy t ch ng cao (NT Hi p và nnk, 2003). Khu v c ven b châu th Sông H ng có t i 73 loài ng th c v t, 11 loài chim ã c IUCN ghi nh n vào nhóm loài b e d a ho c có nguy cơ tuy t ch ng. Giá tr tiêu bi u, c s c. Tiêu bi u cho khu h ng v t là loài linh tr &ng c h u - Vo c Cát Bà (Trachypithecus polyocephalus), hi n ch- còn s l ng h n ch phân b trên m t s o thu c qu n o Cát Bà. Loài cò M' thìa en quý hi m trên toàn th gi i c tính ch- còn kho ng 456 cá th , trong ó 104 cá th (23%) c th ng kê t i vùng châu th Sông H ng (c a #áy, V n Qu c gia Xuân Th y, c a sông V n Úc và c a sông Thái Bình)(Anon, 1996). Các loài th c v t c s c cho khu v c H Long-Cát Bà (ngoài cây ng p m n) ph i k n v) /p tuy t v i c a Hài v n hoa vàng (Paphiopedilum concolor), các loài hoa Lan nh Zeuxinella vietnamica, Habenaria rhodocheila, Kh i c tím (Chirita drakei), Thiên tu H Long (Cycas tropophylla), Bông m c (Boniodendron parviflorum), Ph%t d núi (Dracaena cambodiana), S ng (Sterculia lanceolata), Màng kiên (Pterospermum truncatollobatum). M t s loài cây c c hi m c a th gi i nh Phyllocyclus (Canscorea) lucidissima (Gentianaceae), mà tr c ây m i thu c m t m,u & Trung Qu c và ây là l n u tiên phát hi n & Vi t Nam (NT Hi p và nnk, 2003). Vùng châu th Sông H ng c ng là nơi cung c%p các bãi ) cho m t s loài rùa bi n nh Naemorhedus sumatraensis và bò bi n Dugong dugon. M c d u v y thông tin c th còn thi u xác nh nh ng loài này có b khai thác quá m c hay b tuy t ch ng & c%p a ph ơng. Giá tr k v . #ây là khu v c có quy mô không gian r ng l n, g m h th ng trên 2.000 o ven b , các vùng c a sông, v ng v nh và bãi tri u. Trên o có r$ng nhi t i th ng xanh, i n hình là r$ng nguyên sinh nhi u t ng & Cát Bà, trên bãi tri u l y có th c v t ng p m n phát tri n thành r$ng, nh & ven b v nh Tiên Yên-Hà C i, v nh C a L c, vùng c a sông hình ph1u B ch #.ng, và châu th Sông H ng. Bãi tri u l y & VB# B c B có di n tích vào kho ng 452.000ha, trên ó có th c v t ng p m n nhi u nơi phát tri n thành r$ng n i ti ng m t th i (# ng Rui, phía Tr n 98 c Th nh (Ch biên) b c v nh C a L c, Phù Long, Cát H i, #ình V ), c bi t trên ó & nhi u nơi có chim n c di c trú ông (khu v c c a Ba L t) t o thành sân chim v i qu n àn hàng ngàn cá th , m t sinh c nh c áo và k! v". T mc i di n. V i trên 5.000 loài ng th c v t ã c phát hi n, 193 loài b e d a tuy t ch ng tr& thành các loài quý hi m; 14 loài c h u có ý ngh"a qu c gia và qu c t ; 7 ki u HST và 12 ki u habitat, ây là vùng x ng áng là i di n cho qu n xã sinh v t có t m quan tr ng qu c gia cho vùng bi n nhi t i gió mùa nóng, *m. # ng th i, ây là vùng có nhi u KQST tiêu bi u v a d ng sinh h c có ý ngh"a qu c t l n. Do có s a d ng cao v loài và sinh c nh c thù c a các HST i n hình, m t s o nh Cát Bà ang c UNESCO xây d ng mô hình “Phòng thí nghi m h c t p v phát tri n b n v ng” u tiên trên th gi i và Công viên a ch%t. Các HST bi n quan tr ng nh HST r n san hô hay RNM không nh ng có giá tr cung c%p ngu n l i th y s n mà còn là i t ng nghiên c u nh ng tác ng c a bi n i khí h u t i s c kh'e c a các HST và các i u ki n sinh c c a c ng ng dân c ven bi n. 4.3. VÙNG BI N O B C TRUNG B Vùng có a d ng HST cao, g m các HST r$ng nhi t i trên núi á, HST nông nghi p, HST c n cát, HST v c n c (h , m phá, c a sông, v ng v nh), HST bãi tri u, HST áy bi n nông ven b v i sinh v t áy, c' bi n, san hô, HST o. Trong khu v c nghiên c u hi n có VQG B ch Mã, Di s n thiên nhiên Th gi i Phong Nha-K) Bàng và 3 khu b o t n bi n ã c phê duy t trong danh m c xu%t thành l p (Hòn Mê, C n C', Sơn Chà-H i Vân), trong ó khu b o t n bi n C n C' ã i vào ho t ng. #i u này cho th%y ý ngh"a b o t n giá tr a d ng sinh h c cao c a khu v c k! quan. Các nhóm, d ng KQST tiêu bi u & vùng bi n B c Trung B c trình bày trên b ng 4.2. B ng 4.2. KQST tiêu bi u Nhóm/d ng KQST HST VB B c Trung B N i phân b R n san hô 3 H i Vân - Sơn Chà, C n C , Hòn Mê m phá 1 Tam Giang - C u Hai, L ng Cô D i cát ven bi n 3 D i cát Bình - Tr# - Thiên 2 C n C , Sơn Chà, Hòn Mê Vùng tri u - c a sông 3 C a L! Thu$, C a Vi!t, C a H i Bán 1 H i Vân, èo Ngang, Chân Mây o - bi n Khu v c sinh thái Th h ng trong vùng o - b bi n Ghi chú: th h ng th p d n t 1 4.3.1. Giá tr a d ng sinh h c a d ng thành ph n loài. VB# B c Trung B có kho ng 3.500 loài ng th c v t ã c phát hi n trong các HST khác nhau nh c n cát, m phá, r n san hô, th m c' bi n, r$ng nhi t i trên o. M t s khu v c i n hình v a d ng loài cao nh c n cát Qu ng Bình và Qu ng Tr , nơi có 795 loài; r n san hô & o C n C' có t i 320 loài; r n san hô & khu v c Sơn Chà-H i Vân có 1.085 loài; h m phá Tam Giang-C u Hai có 820 loài (NH T và nnk, 2008, LV K)n, 2008). Trong s các loài ã c phát hi n có 88 loài quý hi m b e d a tuy t ch ng thu c nhi u nhóm sinh v t khác nhau, g m 5 loài cá và 30 loài chim c ghi trong Sách ' Vi t Nam và Qu c t (T# Th nh và nnk, 1998; LV K)n, 2008). a d ng v HST và sinh c nh. Nh ã trình bày & trên, có r%t nhi u HST cùng t n t i trong khu v c nghiên c u. Tuy nhiên, có th th%y r.ng có 3 HST chính quy t nh s a d ng loài, ó là: HST c n cát ven bi n Qu ng Bình-Qu ng Tr -Th$a Thiên-Hu ; HST r n san hô phân b & ven các o nh Hòn Mê (Thanh Hóa), C n C' (Qu ng Tr ) và Sơn Chà-H i Vân (Th$a Thiên- Chư ng 4. T ng quan ti m n ng h! th ng k" quan sinh thái các vùng bi n o Vi!t Nam 99 Hu ); HST m phá Tam Giang-C u Hai và L ng Cô (Th$a Thiên-Hu ). Ngoài ra còn có các HST áng k nh HST v ng v nh, HST c a sông, HST o v i nh ng sinh c nh khác nhau. a d ng v n i cư trú và cách s ng. ( ây có s khác bi t r%t rõ ràng v c trú gi a h ng th c v t trên c n và bi n. ( HST c n cát t n t i ba hình th c c trú: c trú trên cát thoát ng p, bao g m rú lá c ng, tr ng b i th sinh và tr ng c' th sinh; c trú trên cát ng p n c & vùng ng p n c ng t c bao ph b&i 23 ng cây 4 i 56 u ng p trên 57t t, 23 ng 5'856 u ng p trên 57t t và qu n 9:826;<8sinh &8 m than 4=n. ( vùng ng p n c m n là các tr ng cây b i ng p m n và tr ng c' trên bãi bi n; c trú trong các qu n xã r$ng tr ng, g m các cây nông - lâm công nghi p và các lo i cây khác (NH T và nnk, 2008). # i v i h ng th c v t bi n thì các qu n xã sinh v t phân b i kèm v i các sinh c nh nh n n áy r n san hô, kh i n c bi n ven b , các th m rong, c' bi n và các loài th y th o khác trong m phá, khu v c bãi tri u l y r$ng ng p m n. # i v i HST m phá thì có s a d ng v ngu n g c khu h sinh v t nh ngu n g c n c ng t, n c m n, n c l làm phong phú thêm các giá tr ngu n l i b o t n sinh v t bi n trong khu v c (LV K)n, NV Quân, 2007). 4.3.2. Giá tr m h c Giá tr c a c nh quan thiên nhiên. S khác bi t v i VB# B c B là khu v c c hàng tr m n cát, n i ti p nhau trên chi u dài vài ch c kilômét v i chi u r ng vài kilômét t o nên c nh s c k! v" bên c nh bi n xanh th m th m. Có th nói ây là nơi i n hình & n c ta có nh ng n cát tr i dài và t o nên b c tranh r%t t ơng ph n c a c nh quan trong khu v c n nh v y (NH T và nnk, 2008). M t nét c s c trong t ng th a hình & Th$a Thiên-Hu là s hi n di n c a m phá n c l mênh mông n.m bên c nh r$ng núi, ng b.ng và bi n. H m phá Tam Giang-C u Hai bao g m Phá Tam Giang, m Sam, m Th y Tú và m C u Hai h p thành, ây c xem là m phá l n nh%t #ông Nam Á. V i chi u dài g n 70km ch y t$ c a sông Ô Lâu & phía B c n chân núi V"nh Phong, h m phá Tam Giang - C u Hai có t ng di n tích m t n c là 216km2, chi m m t n a di n tích m phá ven bi n c a c n c ta. Giá tr cho du l ch sinh thái và gi i trí. Khu v c có nh ng giá tr c s c phát tri n nhi u lo i hình du l ch sinh thái và gi i trí. Lo i hình du l ch sinh thái v i m c tiêu khám phá, nghiên c u khoa h c có th c t ch c & o C n C'. Ho t ng du l ch quan sát chim n c & sân chim Ô Lâu, thu c h m phá Tam Giang-C u Hai. Chim n c t p trung v i m t cao & 3 khu v c: c a sông Ô Lâu, c a sông Ð i Giang và m Sam. V mùa ông, chim t$ ph ơng B c bay v , có n m t i vài v n con, nhi u ng i ã t$ng g p nh ng àn ng0ng tr i trên 500 con, àn le le trên 1.000 con, có c nh ng àn Sâm c m kho ng 2.000-3.000 con. #ây là nh ng khu v c lý t &ng quan sát àn chim di c , nghiên c u các t p tính c a chúng (LV K)n, 2008). Các ho t ng l n sinh thái xem san hô c ng ã b t u c tri n khai & vùng Sơn Chà-H i Vân và o C n C' & quy mô h gia ình và ch y u là khách i theo oàn t tr c v i ng i dân a ph ơng. Trong th i gian t i, c n t ch c các tuy n du l ch khép kín: du l ch v n hóa - di tích l ch s (thành ph Hu ) v i không gian sinh thái c a m phá Tam Giang-C u Hai nh.m t o ra các s n ph*m du l ch m i l hơn ph c v cho du khách. Giá tr cho c m h ng ngh thu t. C nh quan thiên nhiên c a khu v c là ch cho sáng tác v n ch ơng và nh c h a. D i Hoành Sơn và #èo Ngang i kèm v i bài thơ n i ti ng c a Bà Huy n Thanh Quan. V) /p c a vùng phá Tam Giang-C u Hai ã c chuy n th thành các bài thơ, bài hát ca ng i quê h ơng c a các làn i u dân ca Hu /p d u dàng. Các n cát tr ng kéo dài Qu ng Bình g n v i bài thơ M/ Su t c a T H u nh.m tôn vinh nét /p c a t nhiên và tâm h n con ng i & ây. Thiên nhiên nơi ây còn ti m *n các giá tr cho sáng t o ngh thu t mà không nơi nào sánh c. Tr n 100 c Th nh (Ch biên) 4.3.3. Giá tr c áo, c s c, k v Giá tr quý hi m c áo. H m phá Tam Giang-C u Hai là HST %t ng p n c d ng lagun c áo và tiêu bi u nh%t cho các lagun ven bi n Mi n Trung Vi t Nam. Trong HST %t ng p n c còn t n t i các ti u h nh HST c a sông châu th , nơi ngu n n c ng t t$ sông ra pha tr n v i ngu n n c l m n c a m t o ra môi tr ng l nh t, giàu dinh d ơng, thu n l i cho rong, c' bi n và các loài thu< th o có hoa phát tri n. #ây là cơ s& các loài tôm, cua, cá phát tri n v i m t cao, tr& thành th c n cho các loài chim n c di c v trú ông. # i v i HST c n cát ã phát hi n c 4 loài th c v t b c cao t nhiên có trong Sách #' Vi t Nam bao g m: Sophora tonkinensis Gagnep. -8>?@8 B c B , Acmena acuminatissima (Blume) Merr. & Perry - Thoa, Nepenthes annamenssis Macfarl. (N. geoffrayi Lecomte) – N p %m Trung B , Canthium dicoccum (Gaertn.) Teysn. & Binn. - G ng ABng hai h t. ( HST r n san hô thu c vùng Sơn Chà-H i Vân tuy trong m t di n tích nh' nh ng s loài sinh v t quý, hi m r%t cao – 53 loài. #ây là nh ng loài ã c x p vào Sách #' Vi t Nam do s l ng b suy gi m, nơi sinh c b thu h/p ho c b khai thác quá m c nên có nguy cơ tuy t ch ng và c n cb ov . Trong s 53 loài trên có nh ng loài r%t c áo v hình dáng, màu s c nh các loài san hô, các loài chim, thú. Chúng là i t ng th m xem c a các nhóm du l ch sinh thái, là i t ng nghiên c u c a các nhà khoa h c trong và ngoài n c, là i t ng s n b t tr m c a lâm t c, h i t c. Ngoài ra còn nhi u loài sinh v t bi n c áo khác nh Cà kheo, Cua gi t lùi, Da gai, Cá m t qu< v.v. do có hình thù kì d , t p tính ho t ng liên quan n th y tri u, n n áy, trên vùng n c nông nên d1 quan sát, u i b t cho tr) em gi i trí, th giãn trong nh ng bu i t m bi n (LV K)n, 2008). Giá tr k v . V i di n tích 216km2, dài 68km, r ng 2-10km, h m phá Tam Giang-C u Hai l n nh%t Vi t Nam, #ông Nam Á và thu c lo i l n trên th gi i, ng th i là HST %t ng p n c m phá có t m cC qu c t . Che ch n phía ngoài là h th ng c n cát s dài trên tr m kilômét làm nên # i Tr ng Sa m t th i. Cùng v i th ng c nh èo H i Vân và dãy núi B ch Mã t o nên tính k! v" c a khu v c. 4.4. VÙNG BI N O NAM TRUNG B VB# Nam Trung B có giá tr cao nh a d ng HST, c bi t là các HST r n san hô, HST r$ng ng p m n và HST th m c' bi n v i ngu n l i sinh v t to l n kèm theo. #ây c ng là khu v c phát tri n m nh ánh b t và ch bi n th y s n, giao thông, c ng bi n, du l ch và khu công nghi p. Trong khu v c có các KQST tiêu bi u nh c trình bày trong b ng 4.3. B ng 4.3. KQST tiêu bi u Nhóm/d ng KQST HST Nam Trung B N i phân b h ng trong vùng R n san hô 1 Hòn Mun, Hòn Cau, Cù Lao Chàm, Lý Sơn Th m c bi n 3 C a 2 Ô Loan, Th# N i, Thu$ Tri u 3 D i cát Ninh Thu n - Bình Thu n 1 Cù Lao Chàm, Lý Sơn, Phú Quý Vùng tri u - c a sông 3 C a Bán 1 Núi Chúa, Vân Phong m phá D i cát ven bi n o - bi n Khu v c sinh thái Th VB o - b bi n i, Th y Tri u i Ghi chú: th h ng th p d n t 1 Chư ng 4. T ng quan ti m n ng h! th ng k" quan sinh thái các vùng bi n o Vi!t Nam 101 4.4.1. Giá tr a d ng sinh h c a d ng v thành ph n loài. S li u th ng kê cho th%y có t i 1.702 loài c ghi nh n phân b trong vùng n c ven b và các o kèm v i các HST tiêu bi u nh HST r n san hô, th m c' bi n và r$ng ng p m n. M t s qu n xã sinh v t quan tr ng có s l ng loài t ơng i cao trong khu v c nh : san hô t o r n v i g n 300 loài san hô c ng, 9 loài c' bi n, trên 30 loài cây ng p m n; 265 loài th c v t trên o (trong ó có nhi u loài cây thân g0 quý hi m) (VS Tu%n, TT Hi u, 2008). #ây chính là các c i m n n t o ra các sinh c nh c thù c a vùng bi n- o, cung c%p nơi sinh c a d ng cho các loài sinh v t khác. a d ng v HST và sinh c nh. # i v i các o ven b nh Cù Lao Chàm, Lý Sơn, Phú Quý có chung c i m là có HST r$ng trên o và HST vùng tri u ven o. Khi tri u xu ng th%p các bãi tri u này có th phơi l v i chi u r ng 200-300m hay r ng hàng nghìn mét. ( d i tri u có 2 HST i n hình quan tr ng & vùng nhi t i ó là r n san hô và th m c' bi n làm thành vành ai bao quanh o. Chúng t o ra các r n ng m, ngoài nhi m v che ch n sóng cho o còn là nơi c trú, s n sinh ra các loài sinh v t có giá tr , t o ngu n l i sinh v t quan tr ng cho o và các vùng bi n lân c n. Các v ng v nh kín ven b nh Vân Phong, Cam Ranh do có nh ng i u ki n môi tr ng thu n l i cho nên có s a d ng cao v HST và các qu n xã i kèm. HST r$ng trên o & khu v c v nh Cam Ranh c thù b&i s t n t i c a r$ng nguyên sinh. Nơi ây t$ lâu ã n i ti ng v i nh ng khu r$ng mai vàng n i ti ng Mi n Trung. Ti c thay, trong th i gian vài n m tr& l i ây, khu r$ng mai này ã b khai thác b$a bãi, c bi t vào d p T t, làm cho l ng mai r$ng suy gi m nghiêm tr ng. HST r$ng ng p m n phân b ven b v nh Vân Phong và Cam Ranh v i s hi n di n c a kho ng 30 loài, thu c 18 h , bao g m các qu n xã: c, v i s u th c a # c ôi Rhizophora apiculata; qu n xã m m v i u th c a M m bi n Avicenia marina, M m tr ng Avicenia alba và M m en A. Officinalis, và qu n xã B n tr ng Sonneratia alba. Tuy nhiên di n tích r$ng ng p m n ang b thu h/p nhanh chóng: 1.000ha (2003-2004) t i nay ch- còn l i kho ng 40-50ha (NH # i, TT Hi u, 2008). a d ng v n i cư trú và cách s ng. # i v i nhóm loài sinh v t bi n thì vùng tri u ven o v i s a d ng c a các HST i n hình vùng nhi t i là nơi c trú thu n l i cho các loài sinh v t bi n, là nơi có tính a d ng sinh h c cao. Các nơi c trú sinh v t nh c' bi n và san hô cung c%p ngu n th c ph*m d i dào, là nơi ) và nuôi d Cng %u th sinh v t non, t$ ó cung c%p gi ng cho các vùng lân c n. Các nhóm loài sinh v t s ng trên c n ch y u s ng trong các tr ng c', th m r$ng nguyên sinh ho c các i cát ho c trú *n trong các hang h c. 4.4.2. Giá tr m h c Giá tr c a c nh quan sinh thái. M t s o nh Cù Lao Chàm có r$ng c d ng nguyên sinh, nơi b t ngu n c a nh ng con su i và thác n c là ngu n cung n c ng t th ng xuyên cho c ng ng dân c trên o, nơi ây v i c nh quan t nhiên /p, thơ m ng còn khá hoang sơ là nơi th ng xuyên c du khách n th &ng ngo n m0i khi ra th m o. Ven b o có nhi u bãi cát bi n tr ng m n, n c bi n trong xanh, ang d n tr& thành th ơng hi u c a o, nh bãi Làng, bãi H ơng, bãi B c. Trong vùng có nhi u th ng c nh k! thú, n i ti ng nh%t là bãi bi n # i Lãnh. Phía Nam # i Lãnh là v nh Vân Phong-B n G'i, m t vùng non n c k! thú, c T ch c Du l ch th gi i và Ch ơng trình phát tri n Liên hi p qu c (UNDP) ánh giá là khu du l ch nhi t i ph c h p v i bãi t m /p nh%t, m t trong nh ng th ng c nh quy n r nh%t trong khu v c Châu Á và Vi1n #ông. Thiên nhiên và sinh thái v ng v nh ( c bi t là Cam Ranh) g n nh còn hoang sơ v i bãi t m cát m n vàng kéo dài hàng ch c kilômét. Nhi u th ng c nh n i ti ng c ngành du l ch t-nh Khánh Hòa x p vào các i m tri n v ng u t trong th i gian t i nh : Hòn R ng, Hòn Quy, núi Cam Linh, H n c ng t trên cát phía Nam bán o Cam Ranh, n 102 Tr n c Th nh (Ch biên) th T ng không u, nhà tù Cam Ranh và c bi t là các bãi t m Bình L p, Bình Tiên r%t /p, còn hoang sơ l i li n k v i Khu B o t n Núi Chúa (Ninh Thu n) có th hình thành khu du l ch t ng h p liên ngành. Các KBTB Cù Lao Chàm, Lý Sơn, v nh Nha Trang, Phú Quý thu c h th ng KBTB c%p qu c gia c a Vi t Nam ã c a vào v n hành ho c ang trong th i gian quy ho ch chi ti t. V i các giá tr c áo v a d ng sinh h c và c nh quan s là a i m ti m n ng khám phá thiên nhiên lý thú cho khách tham gia các tuy n du l ch sinh thái. Giá tr cho du l ch sinh thái và gi i trí. Có th phát tri n r%t nhi u tuy n du l ch v i s a d ng trong các s n ph*m du l ch trên cơ s& nh ng ti m n ng a d ng v c nh quan c a khu v c. Lo i hình du l ch t m bi n, ngh- d Cng ã c phát tri n r%t m nh & các a i m ven bi n nh Nha Trang, # i Lãnh, Cam Ranh có th k t h p v i các hình th c du l ch khác nh th m di tích l ch s , khuy n khích du khách tham gia các ho t ng v n hóa b n a. # o Lý Sơn và Phú Quý có th khai thác lo i hình du l ch a ch%t th m xem các d%u tích mi ng núi l a, du l ch sinh thái làng ngh tr ng t'i trên o Lý Sơn, l n quan sát san hô, th m c' bi n. Có th t ch c cho du khách tham quan các di tích m gió, n th h i i Hoàng Sa, khu di tích Hoàng Sa trên o Lý Sơn nh.m nâng cao lòng t hào dân t c, hi u bi t l ch s qu n lý và khai thác tài nguyên các o xa b c a cha ông, nh.m hun úc cho l p tr) lòng yêu quê h ơng, t qu c và kh ng nh ch quy n bi n o c a Vi t Nam. Giá tr cho c m h ng ngh thu t. V i c nh quan thiên nhiên /p, nhi u sinh c nh khác nhau nh núi - ng b.ng ven bi n - bán o - bi n - o, ã t o nên b c tranh sơn th y h u tình, là ngu n c m h ng sáng tác thơ ca, nh c ho , h%p d,n du khách, c bi t là khách n c ngoài khi có d p n tham quan, du l ch ngh- d Cng và làm vi c t i khu v c k! quan sinh thái. 4.4.3. Giá tr c áo, c s c, k v Giá tr quý hi m, c áo. Cam Ranh là m t trong s ít các khu v c trong vùng b bi n Mi n Trung còn b o t n c khu r$ng ng p m n nguyên sinh t ơng i nguyên v/n & b phía Tây Nam bán o Cam Ranh. R$ng mai trên bán o Cam Ranh là nét ch%m phá c áo trong b c tranh a s c màu c a khu v c bán o này v i nh ng kh i núi á magma nhô cao gi a th m r$ng xanh, i cát tr ng. Mai Cam Ranh ã là m t th ơng hi u c nhi u ng i bi t t i. Khu h ng th c v t bi n trong khu v c có 22 loài có giá tr kinh t cao c x p vào danh sách các loài ng th c v t quý hi m và c h u cho vùng bi n. M t s loài nh cua Hu!nh Ranina ranina, # i m i (Eretmochelys imbaricata), # i m i d a (Lepidochelys olivacea), Vích (Chelonia mydas), Dc Tai t ng (Tridacna squamosa) ch- th%y b t g p & o Phú Quý. Các loài tôm Hùm có giá tr cao trên th tr ng nh tôm Hùm s'i (Panulirus stimpsoni), tôm Hùm ' (Panulirus longipes),v.v. Cá Mú hoa (Epinephelus fuscoguttatus), c Tù và (Charonia tritonis) là nh ng c s n c a vùng bi n o. R%t ti c là do các ho t ng khai thác thi u ki m soát, nên ngu n l i suy gi m r%t nhanh. Trên th c t cua Hu!nh và c Tù và là nh ng loài quý hi m n.m trong Sách #' Vi t Nam và r%t hi m g p ngoài t nhiên. Giá tr k v . S phân b c a các HST bi n nh r n san hô, th m c' bi n t o ra m t vành ai xanh ôm tr n ph n b o ( o Phú Quý) làm nên v) /p k! thú. Nh có các giá tr c nh quan và tài nguyên thiên nhiên, Cù Lao Chàm tr& thành vùng lõi c a Khu d tr sinh quy n Cù Lao Chàm - H i An. Trong ch ơng trình du l ch “Con ng di s n Mi n Trung” các o g n b nh Cù Lao Chàm và Lý Sơn ã c a vào danh sách các a i m th m xem. #i u này kh ng nh các giá tr c s c và tính ch%t i di n cho HST bi n- o c a khu v c có các k! quan sinh thái. Chư ng 4. T ng quan ti m n ng h! th ng k" quan sinh thái các vùng bi n 4.5. VÙNG BI N o Vi!t Nam 103 O NAM B VB# Nam B c tr ng b&i các HST r$ng ng p m n ch y u & C n Gi và Cà Mau, HST r$ng Tràm, phân b & U Minh (Cà Mau, Kiên Giang), HST c a sông, HST r$ng m a nhi t i trên o, v.v. Khu v c có h th ng các khu b o t n thiên nhiên nh VQG Côn # o, KDTSQ C n Gi , KDTSQ M i Cà Mau, KDTSQ Kiên Giang và KBTB Phú Qu c v i các KQST tiêu bi u c trình bày trên b ng 4.4. B ng 4.4. KQST tiêu bi u Nhóm/d ng KQST HST Khu v c sinh thái VB Nam B N i phân b Th h ng trong vùng R n san hô 1 Côn R ng ng p m n 1 C n Gi , Cà Mau o Th m c bi n 2 Bãi B n, Phú Qu c o - bi n 1 Phú Qu c, Côn Vùng tri u - c a sông 2 Bãi b i Tây Nam Cà Mau, C a sông Ti n Bán 3 Các m i nhô t i các o - b bi n o, Hòn Khoai o Ghi chú: th h ng th p d n t 1 4.5.1. Giá tr a d ng sinh h c a d ng v thành ph n loài. #ây là khu v c c ánh giá có a d ng sinh h c cao v i 4.097 loài sinh v t ã c ghi nh n phân b trong các sinh c nh núi á, r$ng nguyên sinh trên o, các HST r n san hô, th m c' bi n, RNM. M t s khu v c có a d ng loài cao nh C n Gi 1.196 loài, Phú Qu c 983 loài, Côn # o 895 loài. Các bãi tôm, cá l n t p trung & vùng n c ven b ã hình thành ra ng tr ng Kiên Giang có s n l ng khai thác cao – m t trong các ng tr ng quan tr ng c a ng dân các t-nh Nam B . a d ng v HST và sinh c nh. Khu v c có các HST r$ng nhi t i v i u th cây h D u (Dipterocarpaceae), HST r$ng trên núi á v i u th c a loài Ei r$ng (Trestonia mergvensis) và Hoàng àn (Dacrydium pierrei), HST r$ng ng p chua phèn (Tràm Melaleuca cajuputi), HST RNM ( c, sú, v/t, m m, v.v., c bi t là loài Cóc ' Lumnitzera rosea (Gaud.) Presl. còn sót l i duy nh%t & Vi t Nam), HST r n san hô, HST th m c' bi n. # c tr ng cho vùng là các sinh c nh th c v t ng p m n và sân chim di c . R$ng trên o á vôi & khu v c Kiên L ơng-Kiên H i có khu h th c v t r$ng ch u nh h &ng c a hai lu ng th c v t Mã Lai-In ônêsia, lu ng th c v t Fn # -Mi n #i n và ch u nh h &ng c a các loài cây b n a (NH # i, 2008). 4.5.2. Giá tr m h c Giá tr c nh quan sinh thái. R$ng và bi n C n Gi t o nên c nh quan c s c, c bi t v i trên 34.000ha RNM c ph c h i, t o i u ki n thu n l i cho nhi u loài ng v t trên c n nh kh-, ch n, mèo r$ng, các loài chim và ng v t áy h i c và sinh sôi phát tri n. Bên c nh ó cùng hòa quy n v i th m xanh c a r$ng là h th ng kênh r ch ch.ng ch t, t'a kh p trong RNM V n Qu c gia M i Cà Mau có giá tr c bi t v c nh quan thiên nhiên, môi tr ng sinh thái và a d ng sinh h c c a HST #NN g m r$ng tái sinh t nhiên h0n giao gi a # c, V/t và nh ng r$ng M m thu n ch ng và s hi n di n c a các loài có s l ng ít nh Xu, Tra, Chà Là, Ô Rô, Ráng. #ây là nơi b o t n và tái t o ngu n gen c a các loài ng, th c v t quý hi m, cung c%p ngu n gi ng t nhiên cho toàn vùng. Hà Tiên v n là vùng %t có 10 c nh /p mà n ngày nay ng i ta v,n còn truy n t ng là “Hà Tiên th p c nh”, bao g m: Kim D Lan #ào, Bình San #i p Thuý, Tiêu T Th n Chung, Giang Thành D C , Th ch # ng Thôn Vân, Châu Nham L c L , #ông H Fn Nguy t, Nam 104 Tr n c Th nh (Ch biên) Ph Tr$ng Ba, L c Tr" Thôn C , L Khê Ng B c (NH # i, 2008). # o Phú Qu c và qu n o An Th i c thiên nhiên ban t ng nh ng c nh quan sinh thái k! thú, x ng áng v i danh hi u o ng c ph ơng Nam. Côn # o có nh ng loài ng v t bi n n i ti ng nh rùa bi n và Dugong (còn g i là Bò bi n hay cá Cúi). San hô & ây t o r n /p và a d ng loài nh%t nhì Vi t Nam (VS Tu%n, TT Hi u, 2008). Giá tr cho du l ch sinh thái và gi i trí. Các th m RNM khu v c Cà Mau và C n Gi c xem là HST quan tr ng, i n hình & vùng ven bi n nhi t i không ch- cung c%p lâm s n có giá tr mà còn là nơi c trú c a nhi u loài h i s n, chim n c, chim di c và m t s loài ng v t l Cng c , trên c n và c bi t là cho phát tri n ngành du l ch sinh thái và gi i trí. C t m c qu c gia t i M i Cà Mau là i m m c có ý ngh"a thiêng liêng, là i m c c Nam c a T qu c Vi t Nam (trên %t li n), ng i Vi t Nam ai c ng mu n m t l n c n M i Cà Mau. V n Qu c gia M i Cà Mau còn là m t b o tàng s ng ph c v công tác nghiên c u khoa h c, là nơi cung c%p nh ng i u ki n gi i trí, h c t p v thiên nhiên và t$ ó em l i l i ích cho c ng ng dân c a ph ơng. # o Phú Qu c và qu n o An Th i c thiên nhiên ban t ng nh ng c nh quan sinh thái k! thú, c s c có th khai thác ph c v cho du l ch sinh thái; cùng các tr ng i m nh Hà Tiên (Hòn Ph t ), Côn # o (r$ng nguyên sinh, th m c' bi n, r n san hô, bãi cát, di tích nhà tù) làm phong phú thêm các tuy n du l ch sinh thái khu v c Nam B . Giá tr cho c m h ng ngh thu t. V i c nh /p hài hòa gi a núi và bi n, các th m r$ng nguyên sinh trên o, các sân chim trong r$ng tràm, su i n c, v.v. là nh ng ch b%t t n cho các sáng tác v n ch ơng c a v n ngh s", khách du l ch trong và ngoài n c khi có d p t i khám phá vùng %t này. 4.5.3. Giá tr c áo, c s c, k v Giá tr quý hi m, c áo. H th ng núi á vôi Hà Tiên - Kiên L ơng tuy ch- chi m m t di n tích nh' so v i h th ng núi á vôi c a c n c nh ng c ánh giá a d ng sinh h c b c nh%t th gi i. T i ây, các nhà khoa h c ã tìm c nhi u loài ng th c v t c h u và loài m i b sung cho danh m c c a th gi i. C nh quan núi á vôi trên th gi i và Vi t Nam ã tr& thành bi u t ng ho c c công nh n là th ng c nh hay di s n th gi i, nh : Hòn Ph T (Kiên Giang), H Long (Qu ng Ninh), Non N c (#à NGng), Phong Nha (Qu ng Bình), V n qu c gia Port Campbel (Úc), qu n th hang ng th Ph t t i Pak Ou (Lào) (NH # i, 2008). #a d ng sinh h c cao c a khu h ng th c v t bi n c a các o nh Côn # o, Phú Qu c ã c các chuyên gia trong và ngoài n c xác nh n có th coi là nh ng c u n i cho s phát tán sinh v t t$ trung tâm a d ng c a vùng bi n Fn # - Tây Thái Bình D ơng n vùng bi n ven b Vi t Nam. #ã có r%t nhi u loài n.m trong Sách #' Vi t Nam và Danh l c ' c a IUCN c phát hi n trong khu v c nh : K! à n c (Varanus salvator), Tr n %t (Python molurus), r n H mang (Naja naja), Vích (Chelonian mydas), # i m i (Eretmochelys imbricate), B nông chân xám (Pelecamus philippensis), Ác là (Pica pica), Rái cá th ng (Lutra lutra), cá Cúi (Dugong dugon), các loài san hô thu c b san hô c ng ph n l n là nh ng loài quý hi m ang c b o v nghiêm ng t (PB Trung, 2008; VS Tu%n, TT Hi u, 2008). Giá tr k! v". RNM có quy mô l n thu c & t m qu c gia và qu c t nh C n Gi , Cà Mau cùng v i hai KDTSQ Th gi i v i vùng lõi c xác nh là khu v c có s phân b t p trung c a RNM là m t tài s n quý hi m, ã i vào huy n tho i nh r$ng Tràm U Minh, r$ng # c N m C n. R$ng & ây có tác d ng b o v cân b.ng môi tr ng sinh thái, t o i u ki n nuôi tr ng thu< s n b n v ng, ngoài ra còn có ý ngh"a quan tr ng k t h p v i phòng th b bi n. # o Phú Qu c có các giá tr c s c b&i các HST r n san hô, HST RNM cùng các loài ng v t quý hi m nh Dugong, cá heo, rái cá, phân b trong Chư ng 4. T ng quan ti m n ng h! th ng k" quan sinh thái các vùng bi n o Vi!t Nam 105 m t ph m vi r ng l n ã c bình ch n là KDTSQ và KBTB tiêu bi u trong c n làm t ng thêm tính c s c c a “# o Ng c” & vùng bi n Tây Nam. 4.6. VÙNG BI N O HOÀNG SA VÀ TR c, NG SA Do Trung Qu c chi m óng trái phép, nên các công b v tài nguyên sinh v t bi n khu v c qu n o Hoàng Sa r%t ít, ch- r i rác trong các T p san S # a tr c n m 1975 ch y u d i hình th c mô t sơ l c, trong ó nh%n m nh s k! v" c a các d i san hô ng m quanh o nh ng r%t áng s cho tàu bè qua l i do d1 b m c c n (NT Anh và nnk, 1974). Qu n o Tr ng Sa có m t m t s HST tiêu bi u nh HST vùng tri u, HST r n san hô và HST th m c' bi n. HST r n san hô c a qu n o Tr ng Sa là t p h p các r n san hô vòng i n hình. Các r n san hô không ch- có ý ngh"a cao v m t sinh thái h c, mà còn t o nên các o nh Tr ng Sa, Ba Bình, Song T Tây, v.v.. KQST tiêu bi u & vùng bi n Tr ng Sa c trình bày trên b ng 4.5. B ng 4.5. KQST tiêu bi u Nhóm/d ng KQST HST Khu v c sinh thái Th h ng trong vùng VB Trư ng Sa N i phân b R n san hô 1 Bãi C Rong, Thuy n Chài, Nam Y%t, Sinh T n, v.v. Th m c bi n 3 Trư ng Sa, Thuy n Chài V&ng nư c 2 Các v&ng nư c gi'a các ám tiêu san hô (Thuy n Chài, T c Tan v.v.) 2 Trư ng Sa, Nam Y%t, Ba Bình, Song T Tây, v.v. o - bi n Ghi chú: th h ng th p d n t 1 4.6.1. Giá tr a d ng sinh h c a d ng v thành ph n loài. Có 2.927 loài sinh v t bi n ã c th ng kê & vùng qu n o Tr ng Sa (#C Thung, 2008). Thành ph n sinh v t quan tr ng c a các o Tr ng Sa là san hô. Theo ánh giá c a m t s chuyên gia (Manus, 1994) v s l ng r n san hô và m c a d ng, qu n o Tr ng Sa (r ng kho ng 163.000km2) có th ngang v i khu b o t n san hô l n n i ti ng Great Barrier c a Australia (r ng kho ng 183.000km2). Tr ng Sa c ng n.m trong gi i h n vùng có s gi ng san hô nhi u nh%t & Bi n #ông (trên 70 gi ng), m t trung tâm phát tán san hô và sinh v t bi n nhi t i ven b Philippin-Indonesia c a vùng phía Tây Thái Bình D ơng (Veron, 1986). Cho t i nay trong vùng bi n này ã th ng kê c 382 loài san hô c ng, thu c 84 gi ng và 15 h . San hô & vùng qu n o Tr ng Sa có s gi ng, loài x%p x- & d i ven b bi n Vi t Nam (N# Ng i 2008). Các nhóm sinh v t có giá tr kinh t cao c ng có s l ng loài t ơng i a d ng nh ng v t áy - 776 loài, cá bi n - 524 loài, rong, c' bi n - 262 loài. Có t i 35 loài chim bi n, 20 loài thú bi n và rùa bi n ã c phát hi n. # c bi t các loài tiêu bi u nh Bò bi n (Dugong dugong), cá voi L ng gù (Megaptera novaeangliae), cá Nhà táng nh' (Kogia breviceps), cá heo R ng th' (Steno bredanensis), cá heo M i chai (Tursiops aduncus), cá #enphin M i dài (Stenella longirostris). a d ng v HST và sinh c nh. Ba ki u HST c thù c a Tr ng Sa nh HST o xa b , HST r n san hô, HST th m c' bi n không ch- có giá tr tiêu bi u cho Vi t Nam mà còn có ý ngh"a toàn c u. - Th m th c v t trên c n các o. L p ph th nh Cng & các o phía Nam c hình thành trên v' phong hoá tr m tích v n v' sinh v t (ch y u là san hô). ( m t s o n i phía B c còn có l p phân chim tích ng d n t$ lâu. Qua kh o sát tr c ti p và k th$a m t s các k t qu nghiên c u tr c ây th%y r.ng trong 6 o (Tr ng Sa, Ch Th p, Sinh T n, Nam Y t, Sơn Ca và Song T Tây) ã g p 106 Tr n c Th nh (Ch biên) 103 loài th c v t b c cao c a ngành M c lan (Magnoliophyta) thu c 39 h , 79 chi. Trong ó l p M c lan (Magnoliopsida) có 32 h , 51 chi, 77 loài; l p Hành (Liliopsida) có 7 h , 16 chi, 26 loài. ( các o này không g p th c v t ngành Thông (Pinophyta) và ngành D ơng x- (Polypodiophyta). Có 10 h có t$ 4 loài n 10 loài là: Cyperaceae (10 loài), Poaceae (9 loài), Asteraceae (7 loài), Euphorbiaceae (7 loài), Cucurbitaceae (6 loài), Solanaceae (5 loài), còn l i các h Amaranthaceae, Brassicaceae, Convolvulaceae, Rubiaceae (có 4 loài), 28 h còn l i có t$ 1 n 3 loài (#C Thung, 2008). - HST th m c bi n. Các loài c' bi n & qu n o Tr ng Sa nhìn chung sinh tr &ng và phát tri n trong môi tr ng t ơng i ng nh%t, nh ng c' bi n không có m t u & t%t c các o. Hi n nay m i th%y 6 a i m có c' bi n phân b , trong ó o Phan Vinh có 4 loài, o Thuy n Chài có 3 loài, các o Nam Y t, Sơn Ca có 2 loài. Hai loài c' Bò bi n (Thalassia hemprichii) và c' Xoan bi n (Halophila ovalis) có t n s xu%t hi n 50%. Hai loài c' Ki u r ng c a (Cymodocea serrulata) và c' # t tre (Thalassodendron ciliatum) u có t n s xu%t hi n 33,3%; hai loài c' Ki u tròn (Cymodocea rotundata) và c' H/ ba r ng (Halodule uninervis) có t n s xu%t hi n th%p nh%t, ch- t 0,17%. Các k t qu nghiên c u ã xác nh hai o Nam Y t và Thuy n Chài là khu v c có di n tích c' bi n phân b l n (#C Thung, 2008). - HST r n san hô. ( vùng qu n o Tr ng Sa có các r n san hô vòng (atoll) d ng h& nh Sinh T n, Song T ho c kín nh #á Lát, Thuy n Chài, có t ng s 38 r n vòng, trong ó có 1 ph c c c l n, 13 ph c l n và trung bình, cùng 24 r n vòng ơn (L# An, 1999), chi m kho ng 10% t ng s r n vòng c a i d ơng th gi i (Shepard, 1969). a d ng v n i cư trú và cách s ng. ( qu n o Hoàng Sa và Tr ng Sa, HST r n san hô óng vai trò quan tr ng cung c%p nơi c trú cho các loài sinh v t bi n. # c bi t, i v i vùng bi n xa b thì s t n t i c a các gò, r n san hô ng m là nơi các loài th y sinh v t qu n àn ki m n và sinh s n. #ây c ng là cơ s& hình thành nên các ng tr ng truy n th ng khai thác cá xa b . Th m th c v t quý giá trên các o là nơi t h i c a các àn chim bi n n nh c và ) tr ng. C m o phía B c thu c qu n o Hoàng Sa ã t$ng có s l ng chim bi n nh c t$ r%t lâu i và t o ra m t l ng tr m tích phân chim r%t dày ã c khai thác công nghi p ph c v cho s n xu%t nông nghi p. Các bãi cát quanh o là nơi rùa bi n t p trung sinh s n nh & o Tr ng Sa, Sơn Ca, Song T Tây, góp ph n duy trì ngu n l i rùa bi n trong khu v c #ông Nam Á. 4.6.2. Giá tr m h c Giá tr c nh quan sinh thái. #ó là các ki u nơi c trú c a sinh v t gi a vùng bi n khơi, g m các r n ng m a d ng v c%u trúc và quy mô, nh r n vi n b , r n vòng v i di n tích vài tr m kilômét vuông. M t qu n o r ng l n n.m gi a bi n khơi mang nh ng giá tr c nh quan n i b t không ch- & t m cC qu c gia mà còn & t m cC th gi i Giá tr cho du l ch sinh thái, gi i trí. Qu n o Hoàng Sa và Tr ng Sa là k! quan có giá tr to l n cho du l ch sinh thái. Các HST bãi cát bi n quanh o, s t n t i c a th c v t trên c n nh bàng vuông, phong ba tr c nh ng y u t th i ti t b%t th ng, các r n san hô lung linh huy n o d i làn n c trong xanh cùng v i các àn cá bơi l n màu s c là nh ng y u t cơ b n cho phát tri n các ho t ng du l ch l n, th m xem và du l ch khoa h c. Tuy nhiên do các i u ki n khách quan, hi n nay giá tr này ch a c khai thác. Giá tr cho các c m h ng ngh thu t. Gi a vùng tr i n c bao la có các o san hô và các bãi, á t o phong c nh c áo, ngu n c m h ng thơ ca, nh c, ho cho gi i ngh s" và khách th p ph ơng i v i ni m t hào dân t c v ch quy n bi n o qu c gia. Vì v y ã có nhi u bài thơ, o n phim ca ng i v phong c nh tuy t v i c a qu n o Hoàng Sa và Tr ng Sa. 4.6.3. Giá tr c áo, k v Quý, hi m, c áo. V quy mô, s l ng r n san hô và m c a d ng, qu n o Tr ng Sa có th ngang v i Khu b o t n san hô n i ti ng Great Barrier c a Australia. #ây Chư ng 4. T ng quan ti m n ng h! th ng k" quan sinh thái các vùng bi n 107 o Vi!t Nam còn là nơi t p trung c a các r n san hô vòng l n nh%t Bi n #ông và có t m cC th gi i. Vào nh ng ngày th i ti t chuy n mùa có th phát hi n th%y nh ng àn cá Heo hàng tr m con n i trên m t n c và bơi vòng quanh o, c xác nh n là c áo (John McManus, 1994). Tiêu bi u, c s c. Nét c s c nh%t c a vùng bi n qu n o Hoàng Sa và Tr ng Sa là HST o xa b , HST r n san hô tiêu bi u nh%t c a Bi n #ông. Bên c nh s a d ng v thành ph n gi ng, loài san hô thì các loài san hô c tr ng cho vùng o xa b nh san hô Trúc - loài không g p & các r n san hô ven b . - Minh ch ng cho l ch s phát tri n c a s s ng. D a trên các tài li u nghiên c u c a các tác gi trong và ngoài n c v quá trình hình thành, phát tri n và ti n hóa c a các r n san hô theo h c thuy t Darwin, các o xa b nh Phú Lâm, Tr ng Sa, Nam Y t, Song T Tây, Ba Bình, v.v. là nh ng minh ch ng cho ti n hóa sinh v t và a ch%t trong quá trình hình thành các o san hô. - Các loài sinh v t có l ch s phát tri n lâu i. Các qu n th Rùa bi n, cá Heo là nh ng nhóm ng v t bi n c x a sót l i nh ng v,n còn g p v i s l ng l n so v i vùng n c ven b là tài s n quý giá ph c v cho các nghiên c u v l ch s ti n hóa các loài sinh v t bi n và kh n ng thích nghi v i môi tr ng bi n hi n i. Giá tr k v . V i quy mô không gian r ng l n c a vùng r n san hô c ng có th so sánh t ơng ơng v i Great Barrier c a Australia mang tính ch%t i di n không ch- cho Vi t Nam mà ã t c t m cC qu c t v các r n san hô vùng bi n xa b . 4.7. ÁNH GIÁ CHUNG H th ng KQST tiêu bi u & các VB# Vi t Nam g m 2 nhóm, 9 d ng phân b trên 5 vùng lý c trình bày trên b ng 4.6. B ng 4.6. Phân b KQST tiêu bi u Nhóm/d ng HST R n san hô R ng ng p m n B cB B ch Long V , Cô Tô Tiên Yên, Thái Thu , c a Ba L t, B c Trung B C nC , Sơn Chà Th m c bi n m phá H nư c m n Tam Giang C u Hai, L ng Cô o - bi n Vùng tri u c a sông Bán o b bi n Nam Trung B Vi!t Nam Nam B Hoàng Sa Trư ng Sa Hòn Mun, Hòn Cau Côn o, Phú Qu c C n Gi , Cà Mau 11 c&m v i nhi u r n vòng l n C a i, Thu$ Tri u Phú Qu c Nam Y%t Côn o, Phú Qu c, Ba Bình (TS), Phú Lâm (HS) Ô Loan, N i H Ba H m, Áng V(m, Áng Th m, Hang Gio, C ng D i cát ven bi n Khu v c sinh thái các VB Bình- Tr#- Thiên Cát Bà, Cô Tô, B ch Long V , o Tr n Hòn Mê, C n C , Sơn Chà Ba L t Nh t L! Sơn H i Vân, C n cát Bình Tr# Thiên Ninh Thu nBình Thu n Cù Lao Chàm, Lý Sơn, Phú Quý, Hòn Cau, Hòn Mun C a i Cam Ranh, Núi Chúa M i Cà Mau, ng Nai a Tr n 108 c Th nh (Ch biên) Trong ó, các KQST n i b t nh%t c a các d ng nh sau: Nhóm 1. Các HST 1. Các r n san hô vòng ph c & qu n o Hoàng Sa và Tr ng Sa: vùng san hô thu c lo i r ng nh%t c a th gi i, có Bãi C' Rong là r n vòng l n th ba th gi i và nhi u r n vòng l n khác nh Thuy n Chài, Nam Y t, v.v. 2. RNM: C n Gi (1), Cà Mau (2), c a Ba L t (3) 3. # m phá: Tam Giang - C u Hai (1- l n nh%t); Ô Loan (2- m n nh%t), L ng Cô (3- c nh%t), 4. H n c m n Cát Bà - H Long: H Ba H m (1), Áng V/m (2), Áng Th m (3). 5. Th m c' bi n: Phú Qu c (1), C a # i (2), Th y Tri u (3) 6. D i cát ven bi n: Ninh Thu n - Bình Thu n (1), Bình- Tr - Thiên (2) Nhóm 2. Các khu v c sinh thái 7. # o-bi n: Phú Qu c (1- sinh c nh bi n- o á l c nguyên); Cát Bà (2 – sinh c nh bi no á vôi), Cù Lao Chàm (3) và Côn # o (4) - sinh c nh bi n- o á granit-riolit. 8. Bán o-b bi n: VQG Núi Chúa (1- r$ng khô h n ven bi n); Bán o H i Vân (2- r$ng th ng xanh ven bi n); C n cát ven bi n Bình Tr Thiên (3- sinh c nh c n, bãi cát ven bi n) 9. Vùng tri u-c a sông: c a Ba L t (t h p RNM, m l y, bãi cát bi n v i t p oàn chim di c n i ti ng, n.m ven c a sông H ng l n th hai Vi t Nam); M i Cà Mau. K t qu ánh giá phân h ng ba b c KQST c trình bày trên b ng 4.7. B ng 4.7. Phân h ng KQST tiêu bi u Nhóm/d ng HST Vi!t Nam B cB B c Trung B Nam Trung B Nam B Hoàng Sa Trư ng Sa R n san hô 3 3 2 2 1 R ng ng p m n 2 0 0 1 0 Th m c bi n 0 0 2 1 3 0 1 2 0 0 1 0 0 0 0 2 1 2 3 3 1 3 Vùng tri u c a sông 1 3 2 1 0 Bán bi n 3 1 2 3 0 m phá H nư c m n D i cát ven bi n Khu v c sinh thái các VB o - bi n o-b Ghi chú: th h ng th p d n t 1. T ng h p các ánh giá trên, có th l a ch n 10 KQST n i b t nh%t cho các VB# Vi t Nam (b ng 4.8) 1. R n san hô vòng Bãi C' Rong: atoll l n th ba c a th gi i. 2. RNM C n Gi : r ng nh%t #ông Nam Á. 3. # o Phú Qu c: o l n nh%t và thu c lo i /p nh%t Vi t Nam, a d ng HST và sinh c nh, a d ng loài; sinh c nh o á l c nguyên. 4. # o Cát Bà: o á vôi l n nh%t và là o /p nh%t Vi t Nam, a d ng HST và sinh c nh, a d ng loài; sinh c nh và c nh quan a hình karst b bi n tràn ng p. Chư ng 4. T ng quan ti m n ng h! th ng k" quan sinh thái các vùng bi n o Vi!t Nam 109 5. Vùng tri u c a Ba L t: sinh c nh vùng #NN tiêu bi u t i vùng c a sông l n th hai & Vi t Nam. 6. Cù Lao Chàm: c nh quan /p và a d ng sinh h c cao, sinh c nh o á granit tiêu bi u. 7. # m phá Tam Giang-C u Hai: HST m phá có quy mô l n nh%t #ông Nam Á. 8. M i Cà Mau: vùng tri u và RNM c a châu th sông l n th 9 trên th gi i. 9. Côn # o: a d ng sinh h c cao, c nh quan /p và hùng v"; sinh c nh tiêu bi u o á granit-riolit & Vi t Nam. 10. VQG Núi Chúa: sinh c nh c bi t vùng khô h n, mang tính phi a i i n hình & ven bi n Vi t Nam. B ng 4.8. Mư i KQST n i b t Nhóm/d ng HST B cB B c Trung B các VB Nam Trung B Vi!t Nam Nam B R n san hô Hoàng Sa Trư ng Sa 1- Bãi C Rong 2- C n Gi 8- Cà Mau R ng ng p m n Th m c bi n m phá 7-Tam Giang C u Hai H nư c m n Khu v c sinh thái o - bi n Vùng tri u c a sông Bán bi n o-b 4- Cát Bà 6- Cù Chàm Lao 3- Phú Qu c 9- Côn o 5- Ba L t 10- Núi Chúa Ghi chú: th h ng th p d n t 1 Ph n 2 TÀI NGUYÊN V TH , K QUAN A CH T VÀ SINH THÁI CÁC KHU V C TIÊU BI U 113 Ch VÙNG BI N 5.1. V NH H LONG - K QUAN ng 5 OB CB A CH T- AM O 5.1.1. Ph n chung V nh H Long ã hai l n c UNESCO công nh n là Di s n thiên nhiên th gi i v m h c (n m 1994) và v a ch t- a m o h c (n m 2000); và v a m i ây, ngày 29 tháng 3 n m 2012, V nh H Long ã chính th c tr thành m t trong 7 K quan thiên nhiên M i c a Th gi i. + V trí a lý, hành chính: V nh thu c t nh Qu ng Ninh; là m t ph n ven b Tây V nh B c B , bao g m vùng bi n c a thành ph H Long, th xã C m Ph và m t ph n c a huy n o Vân n. Phía Tây Nam giáp o Cát Bà, phía ông giáp bi n, phía Tây giáp t li n v i ng b bi n dài 120km. + To a lý: 106°58’-107°22’ E và 20°45’-20°50’N. + cao, sâu (c c i, trung bình): cao nh t: 220m; sâu nh t: 25m; sâu trung bình: 5m. + Di n tích: 1.553km², bao g m 1.969 hòn o l n nh , trong ó 989 o có tên và 980 o ch a có tên. + Ki u a h /th a ch t: V nh bi n ven b . + Tiêu chí k quan a ch t- a m o: - a d ng -M h c - K v!, c áo và "c s c 5.1.2. Các giá tr a ch t- a m o n i b t c a k quan a. Giá tr a d ng a ch t- a m o (V nh và các vùng lân c n) Các giá tr này c th hi n s a d ng v th ch h c, hóa th ch, ki n trúc, l ch s# a ch t, môi tr ng a ch t, và nh t là v a hình- a m o và c nh quan. * Th ch h c: v i phong phú các lo i á tr m tích, tr m tích-phun trào và á b r i. + á tr m tích l c nguyên - Các á cát k t th ch anh, sét vôi thu c lo t Sông C u (D1 sc), ph$ bi n trên các o Ba Mùn, Minh Châu, S u Nam, Thoi Xanh, H Mai và Ph ng Hoàng. - Cát k t th ch anh, cát b t k t, á phi n sét h t ng D ng ng (D1-2 d ) các o Trà B n, Trà Ng và Ba Mùn v.v. - Cát b t k t, cu i s n k t ch a than h t ng Hòn Gai (T3n-r hg) Yên L p, Hoành B , Tp. H Long, C m Ph , và trên các o Cái B u, Tu n Châu, Hoàng Tân. - Cát b t k t, cu i s n k t, á sét vôi h t ng Nà Khu t (T2 nk) và h t ng M u Sơn (T3c ms), Hoành B . 114 Tr n c Th nh (Ch biên) - Cát b t k t màu nâu h t ng Hà C i (J1-2 hc), l quanh v nh Tiên Yên-Hà C i. - Cát b t k t, cu i s n k t h t ng ng Ho (N1 h) và h t ng Tiêu Giao (N2 tg) t i Tiêu Giao, ng Ho, Xích Th$ và Tr i. + á tr m tích ngu n g c hoá h c á carbonat: - á vôi phân l p, vôi sét và vôi silic h t ng B n Páp (D 2 bp), o Trà Ng và Trà B n. - á vôi phân l p xen silic h t ng B c Sơn (C 1 - P bs), ch y u các o phía Tây V nh H Long. á vôi d ng kh i, dolomit c%ng h t ng này, ph$ bi n các o trong V nh H Long. - Th ch nh%: hình thành trong các hang ng, c u t o t các tinh th khoáng v t Aragonit. á silic: Silic xen trong á vôi h t ng B c Sơn (C1 - P bs) nêu trên, và trong h t ng Bãi Cháy (P2 bc). + á tr m tích ngu n g c h u cơ - Than á thu c h t ng Hòn Gai. Than lo i antraxit, có ch t l ng t t, nhi t l ng 7000 - 8400Kcal/kg; tro 1,2 - 1,5%, ch t b c 5 - 10%, l ng l u hu nh 0,2 - 1,2%. - Than bùn có m"t trong các thành t o tr m tích m l y ven v nh, quy mô không l n. - á d u ng Ho (b c H Long) v i hàm l ng d u 5,7-12,65%, thu c h t ng ng Ho (N 1 h, g n ây có tài li u cho là E 3 ) + á tr m tích-phun trào - á tr m tích l&c nguyên xen k' v&n núi l#a tufogen h t ng Cô Tô (O 3 - S ct), l các o Cô Tô, Thanh Lam, Chàng Tây và Con Ng a v.v. - Tr m tích-phun trào axit Yên T#; phun trào ryolit l xung quanh khu v c Tiên Yên-Hà C i. + Tr m tích b r i - Các tr m tích T trong vùng có thành ph n h t t t ng, cu i, s n, cát, n b t và bùn sét, a d ng v ngu n g c, thu c các tích t& ng b(ng th m, vùng tri u, áy bi n, c#a sông, ven b o, cùng các tàn tích phong hoá vùng i núi. - Tr m tích b t và sét d)o quánh ph$ bi n áy các hang ng, ôi nơi t o thành l p trên các vách treo. *Khoáng v t Trong khu v c có m t s khoáng v t có ý ngh!a v m"t kinh t khoáng s n và du l ch. - Kaolinit là s n ph m phong hóa t á tr m tích giàu felspat c a các h t ng Hòn Gai (T3 nr) ng Ho (E3-N), có ch t l ng t t i v i s n ph m g m s và g ch ngói. - Th ch anh trong tr m tích b r i, t o thành d i c n cát dài 3-4km, có h t u 0,1-0,4mm, v i thành ph n SiO2 n 99,10%, t o nên m cát th y tinh Vân H i (tr+ l ng trên 10 tri u t n). - Canxít ph$ bi n trong các kh i á vôi, vi tinh, h t nh và v a, nhi u nơi t o nên các kh i, m ch canxit tinh th l n màu tr ng, có giá tr th m xem, trang trí. - Aragonit t o nên các kh i th ch nh% lóng lánh, s , muôn hình v), t ng thêm v) ,p huy n bí cho các hang ng V nh H Long. * Hoá th ch Hoá th ch h t s c phong phú, thu c nhi u nhóm ngành khác nhau, thu c hai gi i ng v t và th c v t, i di n cho nhi u th i k ti n hoá sinh gi i c a v Trái t vùng V nh và lân c n, g m: Ch ng 5. Vùng bi n oB cB 115 - Th c v t: g"p trong h t ng Sơn (D2 s), Hòn Gai (T3 nr), ng Ho (E3-N), Tiêu Giao (N2 tg). - Rêu ng v t: g"p trong h t ng B c Sơn (C1-P bs). - Trùng l-: trong các h t ng Ph Hàn (D3fm-C1 ph), Tràng Kênh (D2 tk), B n Páp (D2 bp), B c Sơn (C1-P bs), Bãi Cháy(P2 bc). - Trùng tia: trong h t ng Bãi Cháy (P2 bc). - Bút á: trong h t ng Cô Tô (O3-S ct). - R ng nón: trong m"t c t chuy n ti p Devon và Cacbon. - San hô: trong các h t ng Ki n An (S2-D1 ka); Tràng Kênh (D2 tk), B n Páp (D2 bp; D .ng ng (D1-2 d ), B c Sơn (C1-P bs). - Ru t khoang l- t ng: trong các h t ng Tràng Kênh (D2 tk), B n Páp (D2 bp), - Hu bi n: trong h t ng B c Sơn (C1-P bs). - Tay cu n: trong các h t ng Ki n An (S2-D1 ka); Sơn (D2 s), B c Sơn (C1-P bs), h t ng Bãi Cháy (P2 bc). - Thân m m: trong các h t ng Ki n An (S2-D1 ka); Sơn (D2 s), B c Sơn; Tiêu Giao (N2 tg). - Cá c$: g"p trong h t ng Sơn (D2 s). "c bi t, ph c h th c v t Hòn Gai n$i ti ng th gi i v i s phong phú và a d ng g m các nhóm: H t tr n, D ơng x , Thân t, v.v... n nay ã phát hi n trên 195 d ng, ngoài nh+ng d ng khu v c và th gi i có 50 d ng ch a c nghiên c u y , có trên 62 d ng a ph ơng c áo. ó là m t ph c h có ngu n g c l&c a Gondwana ph ơng Nam (trung tâm Châu Phi ngày nay). Các hoá th ch ng v t và th c v t còn c l u gi+ trong các t ng tr m tích là nh+ng trang s# á ghi l i nh+ng bi n c a ch t v! i và ti n hoá c a s s ng trên Trái t. Có nh+ng nhóm, ngành ã bi n m t t lâu trên Trái t nh ng v t Bút á, R ng nón và Th c v t c$. Có ngành, nh ng v t Tay cu n, m t th i h ng th nh bi n, nay g n nh b tuy t di t, ch còn l i m t vài h u du , g i là “hoá th ch s ng”, tr i qua hàng tr m tri u n m mà hình thái h u nh ch/ng khác x a, nh con Giá bi n (Lingula) hi n v0n g"p Cát H i. L i có nh+ng nhóm, ngành nh Cá c$, Hai m nh v , San hô, Trùng l- v.v. liên t&c thích nghi, ti n hoá và i bi u c a chúng nay v0n còn phong phú V nh H Long. * a d ng v ki n trúc, c u t o và l ch s ti n hoá a ch t H Long và các vùng lân c n là m t ph n c a a khu Liên h p Vi t-Trung, có l ch s# ti n hoá tách trôi, va ch m và bi n c i trong b n th i k l n, kéo dài kho ng 3 t n m. Vào th i k Ti n Cambri, móng k t tinh c hình thành; các chuy n ng va ch m, t o núi ã t o nên siêu l&c a Rodinia vào kho ng m t t1 n m tr c, sau này n t tách ra l&c a Gondwana vào kho ng 550 tri u n m tr c. B c sang th i k Tân nguyên-C$ sinh gi+a, a khu Liên h p Vi t-Trung c t o nên nh chuy n ng t o núi Caledoni vào cu i k1 Silur và sau ó hình thành các b tr m tích sau t o núi chuy n ti p l&c a-bi n, l ng ng v t li u l&c a v&n thô và l&c nguyêncarbonat- silic vào k1 Devon-Carbon s m. Th i k C$ sinh mu n-Trung sinh kh i u b(ng s hình thành các b tr m tích carbonat-magnesi dày trên nghìn mét vào k1 Carbon-Permi và tr m tích silic-l&c nguyên vào Permi mu n, r i ch u nh h ng c a các chuy n ng ki n t o Hercyni-Indosini t o nên các va ch m, tách giãn d0n n hình thành tr%ng ch ng g i An Châu và d i a hào ch a than Hòn Gai-B o ài vào k1 Trias; sau ó b ph c t p hoá do tác ng c a rìa l&c a tích c c vào k1 Jura-Creta mu n. Cu i cùng là vào th i k Tân sinh (65 tri u n m qua), ã hình thành các c u trúc kh i t ng nh kh i nâng ơn nghiêng Vân n, kh i s&t n p lõm H Long, kh i nâng n p l i Cát Bà, a hào Hòn Gai và tr%ng Hoành B , có liên quan n m t s s ki n a ch t l n nh tr t tách hình thành b n tr%ng Sông H ng, tách giãn áy Bi n 116 Tr n c Th nh (Ch biên) ông và hình thành th m l&c a hi n i. Chuy n ng ki n t o qua hàng nhi u tri u n m l i d u n là nh+ng t gãy, n p u n, a hào, a lu , b n tr%ng v.v. ã t o nên s a d ng c nh quan a hình ngày nay và ch m kh c nên nh+ng b c tranh c u trúc sinh ng trên các vách á d c ng. Nh v y V nh H Long và các vùng lân c n có l ch s# ti n hoá a ch t sinh ng, kéo dài hàng t n m và l i các ph c h v t ch t phong phú, các ơn v c u trúc "c tr ng và c áo, ph n nào ph n ánh qua hình th b , v nh và o ngày nay. Không k móng á k t tinh b chìm ph c a th i k 2n sinh, trong th i k Hi n sinh, ã có hơn m i h t ng l trên m"t có thành ph n tr m tích l&c nguyên, núi l#a sinh và carbonat-silic có tu$i khác nhau v i hơn m i gián o n a t ng, ánh d u nh+ng thay $i sâu s c hoàn c nh c$ a lý khu v c. T i Cát Bà, ã phát hi n c ranh gi i chuy n ti p gi+a Devon và Carbon, ng v i s thay $i l n v sinh gi i và s bi n $i t ng t các giá tr c$ t t ơng t nh Tây Ban Nha. Ranh gi i này c c k quý hi m, có giá tr khoa h c "c bi t mang t m khu v c và th gi i. V nh ngày nay m i c hình thành trong 7-8 nghìn n m qua. Nh ng có V nh, ã ph i có m t bi n c$ tích t& t ng á vôi dày trên ngàn mét hình thành trong kho ng 340-250 tri u n m tr c, m t th i k xâm th c karst kéo dài trên 20 tri u n m trong môi tr ng l&c a k1 Neogen và Nhân sinh và ph i có m t bi n ti n hành tinh liên quan t i Trái t m lên - b ng tan trong hơn v n n m qua. Các di tích v h u hà bám trên vách á H Long kho ng cao 7-10m có tu$i tuy t i trên 40.000 n m là tài li u xác th c nh t v m t t bi n ti n ven b Vi t Nam vào cu i Pleistocen mu n. Các di tích v h u hà bám t i các kho ng cao 3,5 – 5,5m, có kho ng tu$i 2200 – 5000 n m r t có ý ngh!a i v i nghiên c u dao ng m c n c bi n trong th i gian Holocen ven b Vi t Nam và th gi i, m t v n vô cùng quan tr ng góp ph n nâng cao hi u bi t và ng x# v i tình tr ng m c n c bi n dâng cao do Trái t m lên hi n nay. L ch s# bi n ti n Holocen và s hình thành V nh H Long ngày nay c chia thành 6 giai o n: 1- Bi n ti n Holocen (11.000-7000 n m tr c ngày nay) b t u t c#a v nh B c B , sâu kho ng 60m ti n d n vào phía nam V nh H Long (8000-7000 n m tr c); 2- Bi n ti n m r ng c c i Holocen (7000-4000 n m tr c) V nh H Long chính th c hình thành; 3- Bi n lùi Holocen gi+a-mu n (4000-3000 n m tr c), ng v i th i k phát tri n v n hoá H Long; 4- Bi n l n (3000-2000 n m tr c), V nh H Long m r ng tr l i m t ph n; 5- V nh H Long thu h,p (2000-1000 n m tr c), phát tri n m l y sú v,t, ch u nh h ng c a phù sa t h th ng Sông H ng-B ch (ng; 6- V nh H Long ã và ang m r ng (1000 n m qua) do m c n c bi n dâng cao trong i u ki n nh t tri u biên l n. D u v t c a các m c n c bi n c$ Holocen gi+a-mu n V nh H Long l i nh+ng ng n n mòn d ng hàm ch kh c lõm vách núi á vôi và các di tích hàu, hà, giun bi n v.v... qua phân tích ng v 14C hòn C u Ng trên các ng n 3,50m: 2280 ± 60 n m tr c (ntr.); 3820 ± 50 ntr.; ng n 4,25m: 3280 ± 60 ntr.; 4,55m : 4100 ± 50 ntr., ng n 4,85m: 4990 ± 90 ntr., 4,90m: 4050 ± 140 ntr., g n hòn u Gi ng C&t, ng n 7,05m: > 40.000 trn., 7,80m: 32.960 ± 680 ntr., Quang Hanh ng n 5,3-5,5m: 4420 ± 70 ntr.; 9,10-10,1m: > 40.000 ntr. (Doãn ình Lâm, Boyd W. E., 2002) (l u ý: các cao nói trên c n tr i kho ng 2m, vì các tác gi so sánh v i m c n c bi n th p nh t). Nh+ng k t qu phân tích c a các chuyên gia S a ch t Nh t B n c%ng cho bi t tu$i các ng n bi n c$ trên V nh H Long cao 2–3m có tu$i kho ng 4000-5500 n m tr c. * a d ng v môi tr ng a ch t H Long ã tr i qua nh+ng hoàn c nh c$ a lý r t khác nhau, qua nhi u l n s&t chìm - bi n ti n và t o sơn - bi n thoái. V nh ã t ng là bi n sâu có cung o núi l#a vào các k1 Cambri- Ch ng 5. Vùng bi n oB cB 117 Ordovic-Silur (550-410 tri u n m tr c), là bi n nông vào các k1 Carbon-Permi (340-250 tri u n m tr c), là bi n ven b vào cu i k1 Paleogen- u Neogen (26-20 tri u n m tr c) và tr i qua m t s l n bi n l n trong k1 Nhân Sinh (2 tri u n m qua). Xen k' là các th i k l&c a có a hình núi, thung l%ng, h - m l y, ho"c ng b(ng. V nh H Long mang nhi u giá tr quý giá cho khoa h c a ch t k1 Nhân sinh và a ch t bi n. Các b c th m bi n nâng cao, các b m"t ng b(ng phân b c n(m chìm d i áy V nh, các dòng sông c$ ng p chìm, hang ng, tr m tích hang ng, các ng n bi n c$ và b h u hà n(m cao trên vách á là kho t li u quý giá nghiên c u bi n ng m c n c bi n c$ và hi n i, c%ng nh nh h ng c a chúng t i con ng i t các n n v n hoá kh o c$ xa x a nh Soi Nh& (25.000–7000 n m tr c), Cái Bèo (7000–5000 n m tr c), H Long (4500–3500 n m tr c) và con ng i ngày nay. a d ng v a hình - a m o và c nh quan + H Long là m0u hình tuy t v i v karst á vôi tr ng thành trong i u ki n nhi t i m, có m t quá trình ti n hoá karst hoàn thi n nh t tr i qua 20 tri u n m t th i k Miocen, nh s k t h p ng th i gi+a các y u t nh t ng á vôi r t dày (kho ng 1000m), khí h u nóng m và n n ki n t o nâng ch m ch p trên t$ng th . 3 ây có t t c các c p b c cơ b n c a a hình karst nh ng b(ng karst; ph4u và thung l%ng karst; chóp karst và tháp karst. Trong các kh i á vôi phát tri n các h th ng hang ng c$, hang ng ang ho t ng, c hang ng t o ra do quá trình bi n và các ng n n c hàm ch r t phát tri n do quá trình n mòn bi n. V nh H Long có 1969 hòn o l n nh , có th phân thành 3 nhóm b c a hình. Nhóm cao140-220m có các nh cao nh t ng v i m"t san b(ng Pliocen. Nhóm 50-130m ph$ bi n nh t (59%) phát tri n vào u T . Nhóm 10-14m ch u nh h ng tr c ti p c a bi n vào Pleistocen mu n-Holocen. T i ây, r t ph$ bi n a hình karst ki u Phong Tùng (Fengcong) và Phong Linh (Fengling). Ki u m0u Phong Tùng g m các c&m i á vôi hình chóp n(m k nhau, i n hình là khu o B Hòn và u Bê. Các chóp th ng có nh cao trên d i 100m, cao nh t 200m, vách r t d c. Ki u m0u Phong Linh có các nh tách r i nhau, t o thành các hòn tháp vách d c ng. Có n hàng tr m ng n tháp ng chơi vơi trên m"t bi n. Các chóp và tháp b bi n tràn ng p cánh ng karst, tách r i nhau t o nên c nh quan vô cùng "c s c. Bi n còn làm chìm ng p các các ph4u, h s&t và thung l%ng karst, bi n chúng thành nh+ng h n c m"n (nh c&m h Ba H m n(m sâu trong lòng o u Bê) và thành các v%ng v nh nh mà ti ng a ph ơng g i là “áng” và “tùng”, ví d& nh áng V,m, áng Th m, tùng G u, v.v. + Hang ng V nh H Long r t phong phú, a d ng, n nay c bi t có 24 chi c phân b thành ba t ng cao chính: t ng cao 3-4m ph n l n thành t o trong Holocen (11 nghìn n m qua) và có liên quan n dao ng m c n c bi n trong th i gian này; t ng cao 5–15m và t ng cao 25–50m c thành t o trong th i gian Pleistocen (kho ng 2 tri u n 11 nghìn n m tr c). V ngu n g c thành t o, chúng thu c v ba nhóm cơ b n. - Nhóm th nh t là di tích các hang ng m c (hang treo), ph n l n có ngu n g c là các l i thông thoát n c t các ph4u karst c$, ch y theo b m"t phân l p á ho"c theo h th ng khe n t, có l i i d c và có kho ng chênh cao áng k , tiêu bi u là hang S#ng S t - ng Tam Cung, ng Lâu ài, ng Thiên Cung, hang u G-, ng Hoàng Long, Thiên Long, v.v. Hang S#ng S t o B Hòn có l i thông r ng, cao hơn 10m. ng Tam Cung g m 3 ng n chênh cao 20m phát tri n theo phân l p á vôi. ng Lâu ài o C$ Ng a là m t ph c h các l i thông dài 300m. ng Thiên Cung và hang u G- n(m cao kho ng 20-50m, cùng chung m t ph4u thoát n c. Thiên Cung là m t hang l n, dài hơn 100m và c các vách nh% á chia thành nhi u ng n nh . Hang u G- có d ng m t ng h m l n, h th p d c theo m t h th ng khe n t. Tr n 118 c Th nh (Ch biên) - Nhóm th hai là các hang n n, c hình thành do xâm th c m r ng ngang, có l i thông g n nh n(m ngang, th ng liên quan n các th m tích t& ho"c bào mòn n(m ngang m c cơ s , tiêu bi u là Trinh N+, B Nâu, Tiên Ông, Hang Tr ng, v.v. a ph n các hang n n karst n(m cao 5 - 15m. Trinh N+ là hang n n l n nh t V nh H Long, dài 80m, tr n cao 12m trên m"t bi n và phát tri n qua nhi u giai o n. B Nâu là hang n(m ngang dài 70m xen v i nhi u nh% á c$. - Nhóm th ba là các hang hàm ch, hình thành do quá trình hoà tan c a n c bi n, và bào mòn do sóng và thu1 tri u, th ng có mái tr n n(m ngang t o ra m c n c bi n hi n t i và c các m c bi n bi n trong Holocen, th m chí c Pleistocen. Khu h Ba H m g m t$ h p 3 hang thông 3 h n c m"n v i nhau và thông ra bi n, v i hang ngoài cùng dài 150m, r ng 10m. Hang Lu n o B Hòn dài 50m, có mái tr n cách m c tri u cao kho ng 2m. Các ng n bi n có khi g"p v h u hà c$ bám vào, có cao khác nhau t 2,0-2,5m, 3-5m, 7-8m n 9-12m, do sóng v- và n mòn c a n c bi n n lõm vào vách á, làm cho các o d ng nón, tháp, v.v. có áy th t nh l i, có nơi t o hang lu n và hàm ch góp ph n làm t ng v) c áo, k d c a c nh quan karst trên bi n. Hình 5.1. Các ki u a hình và hang ng karst V nh H Long (Waltham Tony, 1998) + ng b(ng karst trên áy V nh b ng p sâu 3-20m, có b m"t áy ph c t p v i nhi u mô sót, lu ng, rãnh ng m có tính phân b c khá rõ (1-4m, 6-11m và 12-20m) th hi n các giai o n bóc mòn - mài mòn tr c khi b chìm ng p, c thành t o t Holocen gi+a. Trên m"t ng b(ng, phát tri n các thung l%ng karst b ng p t o thành các lu ng l ch ch y u có ph ơng TBN, dài 5-10km có sâu 10-20m. b. Giá tr m h c Giá tr m h c l n u ã tôn vinh cho V nh H Long thành Di s n th gi i vào n m 1994. V) ,p vô song c a c nh quan t nhiên b t ngu n t các thu c tính a d ng a ch t c a m t vùng karst á vôi t o V nh b bi n nhi t i. N u giá tr c nh quan t nhiên tuy t v i ã tôn Ch ng 5. Vùng bi n oB cB 119 vinh cho V nh, ph n ánh hình th và màu s c c a m t viên ng c quý thì giá tr a ch t c xem là c u trúc và ch t li u t o nên viên ng c y. M h c V nh H Long g n v i a ch t- a m o h c và mang l i giá tr to l n cho du l ch, và là ngu n c m h ng sâu s c và vô t n cho sáng t o ngh thu t. + C i ngu n c a giá tr th m m siêu h ng H Long là t các giá tr a d ng a ch t- a m o và cái ,p c a á, c a các chóp á ki u Phong Tùng và các tháp á ki u Phong Linh trên bi n, liên k t ho"c tách r i nhau, t o nên c nh quan vô cùng "c s c. Các qu n th chóp và tháp á H Long, nhìn t$ng th thì hài hoà - hài hoà v i nhau và v i s c c nh bi n tr i, nh ng i n chi ti t thì l i r t a d ng v i nh+ng nét t ơng ph n, n$i b t nên luôn gây c m xúc b t ng . Các chóp á th ng liên k t thành t ng dãy trùng i p, c m giác nh t o ra nh+ng b c t ng thành hùng v!, nh ng r i l i liên t&c m ra tr c m%i thuy n và khép l i sau uôi thuy n nh nh+ng mê cung trên m"t bi n. Các tháp á th ng vách d c ng, tách r i nhau, l) loi, ch p ch n trên sóng n c và chơi vơi trên m"t bi n, t o nên c m giác m ng manh, cô ơn và g i nên m t n-i ni m man mác. a hình karst r t a d ng và phong phú v i các nh, s n, vách và luôn thay $i b t ng v hình dáng, góc và cao nên luôn t o ra c m nh n m i l và ng c nhiên. Các vùng karst l&c a c%ng có nh+ng dáng nét nh v y, nh ng vì thi u c nh bi n và i u ki n di chuy n khó kh n, ch m ch p nên thi u c m xúc và khó c m nh n. Bi n ã nh n chìm làm ng p các ph4u, h s&t và thung l%ng karst, t o nên nh+ng h n c m"n, nh c&m h Ba H m n(m sâu trong lòng o u Bê, hay các v%ng, v nh nh g i là tùng, các ph4u ng p n c g i là áng. Chúng u có phong c nh tuy t ,p, v i r ng cây, vách á bao quanh vùng n c yên t!nh, trong xanh, hi n rõ các t p oàn san hô và th gi i thu1 sinh k l , muôn m u s c. + Th gi i màu s c góp ph n quan tr ng t o nên phong c nh thiên nhiên H Long tuy t ,p và huy n o. á vôi H Long th ng tinh khi t v i thành ph n carbonat canxi r t cao, có màu xám, xám tr ng và tr ng, khi phong hoá có v) màu xám xanh. o và á d ng nh có màu xám vào ngày ông l nh, ít n ng, nh ng tr lên xanh s0m khi tr i trong, n ng ,p. Vào nh+ng d p cu i xuân, u thu khi s ơng chi u buông ph hay s ơng s m ch a tan, qu n th á và o chuy n thành màu tím s0m. N c H Long có màu xanh bi c, hình nh không gi ng b t c nơi nào. N c r t xanh t o c m giác r t sâu, m"c dù áy v nh th ng không sâu, nh có các loài vi t o, trong i u ki n ít &c phù sa sông. áy nông, nh ng v nh ít khi b sóng khu y &c nh kín sóng gió và th ng có nhi u ngày tr i yên, bi n l"ng. Khi b khu y thì c%ng ít nh n ra &c, vì bùn áy th ng có màu xám tro và xám xanh. "c i m vi a hình vùng á vôi trên bi n tác ng nhi u n vi khí h u và có ý ngh!a l n i v i c nh s c c a v nh bi n $i theo th i gian và không gian. Các y u t th i ti t nh n ng, m a, nhi t , m và s ơng mù thay $i trong ngày và theo b n mùa t o nên nh+ng c nh s c r t khác nhau trên m"t V nh. Ph i H Long t i nhi u th i i m thì m i có th c m nh n h t v) ,p c a V nh. Có m t V nh H Long b ng sáng, r c r., nét n t ng chi ti t trong n ng hè, sau m t cơn m a giông trên bi n. Nh ng l i có m t V nh H Long m o, chìm trong s ơng khói u xuân. + Nói n v) ,p c a H Long, không th quên hang ng và th ch nh%. Cái ,p c a hang ng th t huy n bí do hình kh i k l và cách ph i sáng th t khác th ng. 3 ây, có nh+ng kho ng không en th/m và t!nh l"ng tuy t i, có nh+ng không gian m o huy n ho"c, nh ng l i có nh+ng vùng sáng - t i r ch ròi n m c không ng . T$ h p th ch nh% hang ng g m các m ng á, nh% á và á dòng, t o nên các hình kh i khác nhau. Ng i giàu t ng t ng th y gi ng hình thù các v t, con gi ng, hình ng i, th m chí hình các b c tiên thánh. ó là các kh i á bao g m các tinh th aragonit c k t t& t carbonat canxi hoà tan trong quá trình n mòn, r#a l%a á vôi. N(m vùng nhi t i nóng m, m a nhi u, quá trình t o th ch nh% x y ra tích c c, luôn có n c ng t ch y r#a làm s ch và b i p, nên các kh i này th ng sáng l p 120 Tr n c Th nh (Ch biên) lánh và ,p k l do b m"t các tinh th ph n x ánh sáng t các góc khác nhau. Tuy nhiên, n u nhi t (k c hơi m t du khách) và ánh sáng ngo i lai trong hang t ng lên, nh% á s' nhanh chóng x n m u do phong hoá và rêu phong m"t. Cái ,p c a á H Long còn nhi u nét ti m n, c n hi u bi t và khám phá v i nh+ng ki n th c a ch t và ph&c v& cho du l ch khoa h c. ó là các hoá th ch ng th c v t; các kh i, m ch khoáng v t k t tinh trong á; các u n n p, phân l p trên vách á; các m"t tr t và d m k t bi u hi n c a t gãy ki n t o; các d ng a hình karst và a hình bi n hi n i; các ng n n mòn, các v t bám c a h u hà minh ch ng cho các m c bi n c$ x a v.v. Cùng v i s phát tri n c a nh n th c v t nhiên và tri th c v khoa h c và s m r ng lu ng khách, giá tr du l ch c a H Long không ch s c m nh n v) ,p tuy t v i c a c nh quan b ngoài, mà còn s c m th& nh+ng giá tr th m m chi u sâu i v i nh+ng bi n c v! i c a l ch s# a ch t, c u trúc, thành ph n v t ch t, lo i hình, th b c và cu c i sinh ng c a m-i hình th , v t th a ch t V nh. + B c tranh thiên nhiên không th hoàn thi n và tuy t v i n nh v y n u v ng m"t các y u t h+u sinh. Cây trên các o á không cao l n, ít khi t o thành th m r ng, nh ng c%ng tô thêm màu di p l&c xanh m cho b n hoà t u gam s c màu xanh c a không gian tr i xanh, bi n xanh và o c%ng th ng xanh. Cây xanh bám treo trên vách á, thích nghi v i i u ki n thi u t, khô h n và thi u dinh d .ng, th ng có dáng thân và tán lá khác l , v) c áo và c$ kính, toát lên s c s ng mãnh li t, thách th c v i nh+ng kh c nghi t c a thiên nhiên. ôi khi, có nh+ng tán cây xanh t t v ơn xa trên m"t V nh, soi bóng xu ng m"t n c trong, t o nên c nh ,p hơn tranh v'. Th gi i d i làn n c xanh c%ng vô cùng sinh ng v i các loài thu1 sinh rong, t o, c bi n và tôm, cá v.v. Nhi u ch- còn r n san hô, nơi mà th gi i thu1 cung th t tráng l , k l , s ng ng và t p n p. 3 y, màu s c c%ng r c r. và khác l so v i trên m"t V nh. Ánh sáng t nhiên xuyên qua làn n c trong c khúc x thành các thành ph n ơn s c, nh+ng ph$ màu tách b ch, gi ng nh s c c u v ng sau cơn m a. Du khách có d p c mang bình khí xu ng th m, u ng n ngơ tr c v) ,p th n tiên c a ch n này. + V nh H Long nên thơ v i v) ,p a hình, a s c, thanh khi t khi bình minh lên, lung linh khi hoàng hôn xu ng, r c r. trong n ng tr a hè, huy n di u trong tr ng êm thu, m o trong s ơng khói u xuân .v.v. là ngu n c m h ng vô t n cho thơ, ca, nh c ho , nhi p nh, i n nh t bao i. Các nhà thơ l n c a nhi u th i i nh Nguy4n Trãi, Lê Thánh Tông (TK15), Tr nh C ơng (TK18), H Xuân H ơng (TK19), Xuân Di u, Huy C n, Ch Lan Viên (TK20) và c các nhà thơ n c ngoài nh Mireible Gancel (Pháp), Quách M t Nh c (Trung Qu c) v.v. ã không ti c l i ca ng i v) ,p thơ m ng và hùng v! c a H Long. Th t ít nơi c nh H Long, c m xúc thơ c a b c v! nhân c kh c trên vách á, s ng mãi v i th i gian. Nh+ng bài thơ ơng i nh oàn thuy n ánh cá (Huy C n), Chơi thuy n trên V nh H Long (Tr n Nhu n Minh), H Long (Tri u Nguy4n), M t chi u H Long (Long Chi u), Hòn Gà Ch i (Nguy4n Ng c Sính), Hòn %a (Ph m Xuân Tâm), cùng nh+ng áng v n nh H Long á và n c (Nguyên Ng c), v.v. ã ghi l i nh+ng c m súc sâu l ng c a tâm h n ng i Vi t t cái ,p c a thiên nhiên H Long. Nh+ng khúc hát v H Long luôn làm say m lòng ng i, ngay t tên các bài hát: Huy n tho i H Long (Xuân Nh t), Tôi v ây nghe sóng (Nguy4n C ng), Du thuy n H Long (Lê Mây), Bình minh H Long (Xuân Giao), H Long thu sang (Lê Nguyên Thêm) hay H Long bi n nh ( - Hoà An). V) ,p và s c áo c a V nh H Long ã cu n hút s am mê c a các ho s! và ngh s! nhi p nh, tiêu bi u là tranh v' bi n và nh+ng cánh bu m n$i ti ng c a ho s! Lê Vân H i và tranh v' l&a y nh+ng c m xúc mãnh li t, c áo c a ho s! Tr n Công Phú. Tác ph m c a các ngh s! nhi p nh - Kha, Hào Minh, - L i, - Khánh, Xuân Ph ơng, oàn c Chính v.v. ã khám phá c nh ,p và nh+ng nét c áo, k o c a thiên nhiên và n p s ng c a ng dân V nh H Long. Nhi u du khách khi ã n H Long u c m th y thêm yêu Ch ng 5. Vùng bi n oB cB 121 cu c s ng, mu n mình thành ngh s!, chiêm ng .ng và khám phá mang v nh+ng ký c, suy t ng và nh+ng hình nh không phai m v v) ,p H Long. c. Giá tr c áo, c s c và k v * Hi m và c áo + Nh ng th i k c a lý !c bi t. K1 Carbon (340-285 tri u n m tr c) nóng m, thu n l i cho hình thành các b than á kh$ng l Châu Âu, thì t i khu v c H Long l i là vùng khô nóng, bi n nông, hình thành nên t ng á vôi dày, n n t ng cho c nh quan karst c áo sau này. Trái l i, vào Trias (240-195 tri u n m tr c), khi Trái t nói chung, Châu Âu nói riêng có khí h u khô nóng thì H Long l i là vùng m l y m t v i nh+ng cánh r ng kh$ng l H t tr n, D ơng x , Thân t v.v. tích t& nhi u th h , t o nên b than Hòn Gai vào cu i k1 này. + S l "ng o r t l n và m t o r t cao, hình d ng các o r t a d ng, k l . V nh H Long có di n tích 1553km², bao g m 1969 hòn o l n nh . M t 1,27 o/km2 và c 1ha m"t o thì t ơng ng có 9ha m"t n c bi n. Các o - núi sót thu c lo i c c nh (0,01- 0,0001km2) và r t nh (0,1 - 0,01km2) chi m n 91,5 % t$ng s o, nh ng ch chi m 25,79% t$ng di n tích c a o. Ch có 7 o di n tích trên 1km2, l n nh t là Hang Tr i 4,613km2. Do tính ch t ng nh t c a các kh i á vôi v thành ph n v t ch t, c u t o (phân l p và d ng kh i), vai trò c a h th ng khe n t và m"t tr t, d i tác ng phong hoá hoá h c c a n c m a, quá trình tr t, s p do tr ng l c và "c bi t là vai trò n mòn, bào mòn t o ng n vách c a n c bi n, sóng bi n, các hòn tháp và hòn chóp á vôi có kích th c nh V nh H Long có nhi u hình thù c áo, k d , c liên t ng n hình d ng c a con ng i, con gi ng và các v t d&ng c a con ng i, làm cho th gi i á tr nên huy n tho i và s ng ng. ó là các hòn u Ng i, Lã V ng, hòn S T#, hòn Tr ng Mái, hòn Cánh Bu m, hòn %a, hòn L H ơng, v.v. + Có s l "ng r t l n h n c m!n và v nh h#p Vùng H Long-Cát Bà có n 57 tùng và 62 áng, sâu th ng 1-3m. Trong ó, l n nh t là tùng G u (220ha) và áng V,m (28,8ha); nh nh t là tùng Mây en (1,5ha) và áng Tr Môi (0,7ha). Nhi u áng khép kín thành các h n c m"n t o nên sinh c nh khác h/n bên ngoài. + Có nhi u lo i hang ng, !c bi t phát tri n các hang hàm ch bi n. Có ba ki u hang ng: hang ng m c$ (hang treo), hang n n và hang hàm ch bi n. Hang hàm ch bi n có nh+ng ch- phát tri n thành các hang lu n xuyên thông bi n qua kh i núi, dài hàng ch&c mét n trên tr m mét. * Tiêu bi u và !c s c + i n hình cho a hình karst vùng nhi t i $m. Có các d ng a hình cơ b n ph n ánh các giai o n phát tri n chính c a quá trình karst nhi t i. 1- T o ng b(ng karst c$. 2- T o ph4u và thung l%ng karst. 3- Hình thành các c&m i hình chóp. 4- Phát tri n các tháp có vách d c ng. 5- Hình thành ng b(ng karst m i. + Ph n ánh y các giai o n phát tri n a ch t lâu dài và và y bi n ng c a khu v c. Trong su t chi u dài l ch s# a ch t g n ba t1 n m, khu v c ã tr i qua nhi u th i k và giai o n phát tri n, ti n hoá a ch t khác nhau, trong ó có nh+ng th i k , giai o n cơ b n: 1. Chuy n ng t o núi Caledoni vào cu i Silur. 2. Th i k san b(ng ki n t o t o t ng tích t& á vôi r t dày vào Paleozoi mu n. Tr n 122 c Th nh (Ch biên) 3. Chuy n ng t o núi Indosini và s hình thành b than Hòn Gai. 4. Th i k bóc mòn thành t o bán bình nguyên (peneplain) r ng l n vào Paleogen. 5. Th i k ho t ng Tân ki n t o m nh m' và hình thành các tr%ng Tam. 6. Th i k bi n ti n hành tinh Pleistocen mu n-Holocen do khí h u m lên - tan b ng và hình thành V nh H Long hi n nay. + Là m t m u hình m t v nh bi n tiêu bi u, t o nên không ph i t các m%i nhô mà t h th ng o ch n. T i ây thu1 tri u có ch nh t tri u biên l n i n hình c a th gi i. + Ki u b &n mòn hoá h c tiêu bi u và !c s c phát tri n trên quy mô l n c hình thành trong nh+ng i u ki n sau: 1. Thu1 tri u nh t tri u u, biên l n, dòng tri u m nh, th ng cao vào ban êm trong mùa ông l nh, thu n l i cho quá trình n mòn hoá h c nh CO2 phong phú tan trong n c bi n có t quá trình hô h p c a các vi t o. 2. Các kh i á vôi t o vách khá s ch d ng kh i, phân l p dày phát tri n nhi u khe n t, g0y v. do ho t ng t gãy ki n t o. 3. N c bi n trong, dinh d .ng cao, thu n l i cho phát tri n các vi t o trôi n$i và bám á. * Quy mô không gian và t m c i di n Vùng phía nam Thái Lan c%ng có các qu n th a hình á vôi karst trên bi n có quy mô áng k v i o Phu Ket n$i ti ng v du l ch sinh thái. Tuy nhiên, v quy mô, vùng á vôi Phu Ket không th sánh c v i V nh H Long. V cao, d c và s l ng các tháp á vôi thì V nh H Long ch ng sau vùng Yangshu, Qu ng Tây, Trung Qu c. Nh ng karst nhi t i H Long có thêm quá trình bi n ng p và xâm th c bi n ã t o lên nh+ng nét m i. Vì v y, a m o karst ây tr thành c nh t vô nh trên th gi i, x ng áng c g i là “karst ki u H Long” và karst V nh H Long có ý ngh!a toàn c u và có tính n n t ng cho khoa h c a m o karst. 5.1.3. Các giá tr i kèm a. Giá tr v n hoá * Truy n thuy t C nh quan muôn vàn o á trên V nh ã c huy n tho i hoá g n v i truy n th ng ch ng gi"c ngo i xâm. Vào thu m i l p n c, thuy n ngo i xâm ã t bi n ào t ti n vào. Ng c Hoàng sai R ng M, cùng àn R ng Con xu ng giúp ng i Vi t ánh gi"c. àn R ng ã phun ra vô s châu ng c, bi n thành muôn ngàn o á trên bi n, t o nên b c t ng thành v+ng ch c, b t ng ch"n ng thuy n gi"c, làm chúng t ng t âm vào các o á và xô vào nhau v. tan tành. Gi"c tan, àn R ng l i nơi chi n a là H Long, nơi R ng M, h gi i và Bái T# Long, nơi R ng Con áp xu ng theo m,. * Các n n v&n hoá ti n s V i môi tr ng sinh c thu n l i c a vùng ng b(ng karst nhi u núi sót, hang ng và cùng quá trình hình thành và phát tri n v nh bi n hi n i, H Long ã tr thành quê h ơng c a nhi u n n v n hoá ti n s# n$i ti ng nh v n hoá Soi Nh& (25.000 -7000 n m tr c) ng i v i v n hoá Hoà Bình - B c Sơn, các hang ng trên vùng o V nh; v n hoá Cái Bèo (7000-5000 tr c) c a các ng dân ven bi n nh c trên các th m bi n, và v n hoá H Long (4500-3000 n m tr c) c phát hi n trên hai ch&c di ch . * Các di4n bi n l ch s# Do "c i m v th chi n l c, V nh H Long là nơi x y ra nhi u di4n bi n l ch s# quan tr ng c ghi l i b(ng s# ký và ch ng tích kh o c$ h c. ây là khu v c x y ra chi n tr n di t oàn thuy n quân l ơng Tr ơng V n H$ c a ô c Tr n Khánh D trong cu c kháng chi n ch ng quân xâm l c Nguyên - Mông l n th ba. Hang u G- là nơi gi u các c c g- c m Ch ng 5. Vùng bi n oB cB 123 ngang sông B ch (ng làm nên chi n th ng vang d i c a tr n thu1 chi n B ch (ng n m 1288, k t thúc m ng xâm l ng c a qu c Nguyên - Mông i v i n c i Vi t. * Các giá tr v tinh th n và l i s ng C nh ,p thiên nhiên H Long là m t trong nh+ng y u t s n sinh và nuôi d .ng tình yêu và lòng t hào v quê h ơng t n c, t o nên nh+ng giá tr tinh th n to l n quy t tâm gìn gi+ và xây d ng t n c. i u ki n môi tr ng s ng c%ng t o nên nh+ng nét riêng v l i s ng và phong t&c, t p quán c a c dân a ph ơng, làm phong phú thêm nh+ng nét ,p v n hoá c a ng i Vi t vùng bi n - o ông B c T$ qu c. V nh H Long v a là vùng ánh b t (nay có c nuôi tr ng) thu1 s n, v a là nơi sinh s ng, qua l i c a c ng ng. Ngày nay, các làng chài trên v nh H Long là m t mô hình hi m g"p trong các t$ ch c c ng ng làng xã ng i Vi t, khác v i các v n chài trên sông t B c vào Nam, hay các v n chài trên vùng m phá Mi n Trung. b. Giá tr a d ng sinh h c ây là m t khu v c có a d ng sinh h c r t cao v i a d ng loài ng th c v t trên c n và thu1 sinh, hi n c bi t có 2.186 loài sinh v t trên c n và d i n c, trong ó có kho ng 50 loài quý, hi m, "c h+u và "c bi t 30 loài ang có nguy cơ tuy t ch ng c ghi vào sách c a Vi t Nam và danh m&c th gi i IUCN (Nguy4n V n Ti n, 2004). V nh có các h sinh thái r t a d ng ven bi n, trên o và d i bi n, trong ó có các h sinh thái "c tr ng nh r n san hô, r ng ng p m"n, th m c bi n và các h sinh thái "c bi t nh tùng áng, h n c m"n, hang ng. c. Các giá tr kinh t * Tài nguyên khoáng s n B than l n Anthracit có ch t l ng cao v i nhi t l ng trung bình 8050 kcal/kg, tr+ l ng th m dò trên 2 t t n n(m trên d i b V nh. á d u ng Ho (Hoành B ) ã th m dò c 4.204 ngàn t n v i hàm l ng d u 5,7 – 12,65% là m t trong nh+ng d u hi u liên quan n ti m n ng d u khí r t l n các b Sông H ng và V nh B c B . Ngu n tài nguyên l n v v t li u carbonat canxi v i tr+ l ng có quy mô l n hàng tr m tri u t n, ch t l ng t t là ngu n nguyên li u r t l n s n xu t xi m ng. G ch ngói t sét Gi ng áy (Hoành B ) t lâu ã n$i ti ng v ch t l ng s n ph m. Các v t li u xây d ng khác ( á kh i, á h c, á p lát trang trí), cát thu1 tinh (m Vân H i có tr+ l ng trên 10 tri u t n), tài nguyên phân khoáng, kim lo i c%ng có m"t vùng V nh. N c khoáng Quang Hanh (C m Ph ) lo i brom nóng v a (25-45 0 C) ki u Clorua natri có khoáng hoá cao có kh n ng gi i khát và ch+a b nh, c nhi u ng i a thích. * Các giá tr kinh t khác + Thu' s n: là ng tr ng ánh b t truy n th ng lâu i c a ng dân. Nuôi tr ng thu1 s n (cá, thân m m, giáp xác v.v.) tr c ây ch y u là các m nuôi ven V nh, nay phát tri n c nuôi l ng giàn t i các vùng n c khá kín trong V nh. + Giao thông c ng: có giá tr l n i v i giao thông thu1 và phát tri n các c ng n c sâu nh Cái Lân, C#a Ông v.v. và các khu chuy n t i trên bi n. + Du l ch - d ch v : là khu v c có ti m n ng phát tri n du l ch bi n l n nh t phía B c. d. An ninh - qu c phòng Là khu v c "c bi t quan tr ng i v i m b o an ninh - qu c phòng. 5.2. O CÁT BÀ Cát Bà là qu n o, trong ó l n nh t là o Cát Bà có di n tích 153km2 (L An, 1996), là ph n di n tích quan tr ng nh t c a huy n Cát H i. Trên o có huy n l5 - th tr n Cát Bà, cách 124 Tr n c Th nh (Ch biên) Sơn 26km v phía B, cách trung tâm Tp. H i Phòng 39km v phía N và cách Tp. H Long 25km v phía N, và 6 xã; phân b trong ph m vi t a : 20o41’45”- 20o55’17”VB và 106o50’13”107o09’02”K . Là o á vôi l n nh t phía Tây V nh B c B c%ng nh c Tây Bi n ông, là o l n th 3 c a Vi t Nam sau Phú Qu c và Cái B u, v i nh cao nh t 331m, phía B giáp v nh H Long, phía TN và N giáp vùng bi n phía ngoài VCS hình ph4u B ch (ng o Cát Bà c nghiên c u ch y u v tài nguyên v th (TNVT) và k quan sinh thái (KQST), còn k quan a ch t c a o ã c trình bày nh+ng nét cơ b n trong m&c v V nh H Long trên. 5.2.1. Tài nguyên v th a. V th t nhiên * i u ki n t nhiên o Cát Bà và các o á nh vây quanh c u t o ch y u b i á vôi phân l p d y, xám sáng tu$i C-P; trung tâm và Nam o có á vôi xám en phân l p, á vôi silic, á phi n silic, tu$i D3-C1. Trên o có á vôi xây d ng thu c lo i m l n, có á vôi xi m ng lo i m nh và m t s i m qu"ng k'm, th y ngân, photphorit. o có su i n c khoáng th ng và khoáng nóng (38o) có th cung c p t i tri u lít/n m. o có a hình karst nhi t i i n hình r t a d ng v i y các d ng nón chóp, tháp, hang ng, thung l%ng, "c bi t là các d ng tùng, áng "c tr ng cho Cát Bà. Khí h u vùng o thu c nhi t i có mùa ông l nh. Nhi t không khí trung bình n m 23-24oC, l ng m a 1800 mm/n m v i 120-130 ngày m a, t p trung vào tháng 7, 8 và 9, m không khí trung bình n m 82-85%, cao nh t 90-94%; h ng gió th nh hành N- N (vào tháng 5 n 9) và - B (tháng 10 n 4); t c gió trung bình 2,4 m/s. Hàng n m có 1-2 cơn bão tác ng tr c ti p. C%ng nh các vùng karst khác, m ng l i th y v n trên o Cát Bà th a th t và su i th ng c n vào mùa khô. 3 ây có 4 su i nh có n c ch y th ng xuyên, trong ó su i Thu ng Lu ng có l u l ng 5-10 l/s; su i Treo Cơm có l u l ng 7 l/s; ngoài ra còn su i H i Trung Trang, su i Ti n c Vi t H i, l u l ng nh . M t h thiên nhiên trên o - Ao 6ch, có di n tích 3ha, l ng n c quanh n m kho ng 30cm. Vùng bi n Cát Bà t ơng i kín gió, thu c ch nh t tri u u, biên cao nh t 4,3m. Sóng h ng B vào mùa ông, th ng c p 5. Mùa hè sóng m nh hơn v i h ng N. Cát Bà có 5 nhóm t chính, g m t feralit nâu trên á vôi phân b r ng rãi, t chua; t feralit nâu vàng trên á vôi xen phi n sét, ít chua; t feralit tr ng xám, vàng nh t, phát tri n trong các thung l%ng á vôi; nhóm t aluvi-deluvi; và t bãi b i sông bi n. o Cát Bà có "c tr ng a d ng sinh h c cao v i VQG và KDTSQ Th gi i Cát Bà, có nhi u ki u r ng m a nhi t i xanh quanh n m (HST r ng trên núi á vôi, r ng ng p n c ng t, RNM), còn có 570ha r ng nguyên sinh, v i nhi u loài quý hi m, trong ó vo c u vàng (còn g i là u tr ng) là "c h+u và bi u t ng c a o. Vùng tri u và bi n nông quanh o có khu h ng th c v t phong phú, c nh ng tr ng ánh b t h i s n l n. * Phân tích u th v trí a lý c(a Cát Bà + Cát Bà n(m trong vùng phát tri n kinh t n ng ng nh t c a B c B và c Vi t Nam, n(m gi+a hai trung tâm phát tri n c a vùng kinh t tr ng i m B c B là Tp. H i Phòng và H Long. V trí ó có th mang l i cho o nhi u l i ích v u t phát tri n, v khoa h c công ngh , v lao ng có trình cao; ngoài ra là các nhu c u cao v th c ph m, d ch v&, du l ch ngh d .ng mà Cát Bà có th áp ng. Th c t là Cát Bà ã c u t xây d ng k t c u h t ng hơn nhi u vùng o bi n khác, v i m ng l i i n qu c gia và ng giao thông (ch sau Phú Qu c). Ch ng 5. Vùng bi n oB cB 125 + Cát Bà phân b ngay c nh Di s n thiên nhiên th gi i H Long, mà b n thân c%ng có giá tr không kém, t o thành cùng v i Sơn m t tuy n du l ch quy mô qu c gia và qu c t , phát tri n m nh m' nh t B c B , c%ng nh c a c n c. + Cát Bà n(m ngay c nh c#a sông hình ph4u B ch (ng, v i ti m n ng l n cho xây d ng c ng n c sâu, là ti n mang l i cho o cơ h i phát tri n nhi u lo i hình d ch v&; c%ng là i u ki n cho Cát Bà phát tri n ng b giao thông th y b , n i v i các a ph ơng trong c n c và qu c t m t cách thu n l i. + V trí c a ngõ c(a t li n là y u t TNVT l n nh t và quan tr ng nh t c a Cát Bà. Tr c h t, ó là c#a ngõ c a Tp. H i Phòng: i qua phía TN o là toàn b ng giao thông th y c a c ng H i Phòng. a s các ho t ng ánh b t h i s n c a H i Phòng và các huy n phía Nam Qu ng Ninh và m t s t nh khác là có quan h v không gian v i vùng bi n Cát Bà, nơi có ng tr ng l n Long Châu. Trong t ơng lai khi c ng L ch Huy n i vào ho t ng thì v trí c#a ngõ c a Cát Bà càng tr nên quan tr ng i v i Tp. H i Phòng. Nh ng vai trò c a Cát Bà không ch i v i H i Phòng mà còn quan tr ng i v i c ng b(ng Sông H ng, vùng kinh t tr ng i m B c B và có th còn hơn th n+a. Cát Bà c%ng là c#a ngõ c a m t ph n lãnh th$ TN Trung Qu c, mà ch y u là t nh Vân Nam. Xét v m"t này thì Cát Bà có u th hơn so v i o Cái B u, huy n o Vân n. Y u t TNVT c#a ngõ c a t li n này s' giúp cho o th c hi n thu n l i và phát tri n nhanh chóng ch/ng nh+ng ngành du l ch sinh thái, ngành h i s n, mà còn phát tri n y các ngành d ch v& bi n. + V trí giáp b , quy mô l n và t p trung là nh+ng y u t TNVT t o i u ki n thu n l i r t nhi u cho o; và v m"t này huy n Cát H i v i Cát Bà là o chính có th c coi là m t trong 2 huy n (cùng v i Vân n) có v trí thu n l i nh t cho phát tri n KT-XH trong 10 huy n o ven b c a Vi t Nam. Nh v trí giáp b mà Cát Bà có g n 100% xã và th tr n c s# d&ng l i i n qu c gia, có h th ng ng giao thông phát tri n và g n k t v i t li n là khá thu n l i (b(ng phà), có i u ki n h p tác và trao $i toàn di n v i các a ph ơng - i tác g n và xa. V i vi c t p trung 6 xã và 1 th tr n - huy n l5 trên o ã là i u ki n thu n l i cho t$ ch c phát tri n kinh t toàn di n c a Cát Bà, "c bi t là làng xã nơi ây ã c hình thành t r t lâu i, có th t hàng ngàn n m tr c, v i nhi u truy n th ng và n n v n hóa o bi n "c s c. b. V th và tài nguyên- a kinh t + N m 2004 dân s huy n cát H i là 27.841 ng i (n m 2009 là 29.899 ng i), trong ó s lao ng trong nông nghi p 1.517 ng i, trong lâm nghi p 124 ng i, trong ng nghi p 1.960 ng i, trong công nghi p-xây d ng 3.037 ng i và trong ngành d ch v& 4.460 ng i1. Cơ c u kinh t c a huy n o ã chuy n bi n khá h p lý v i ngành nông lâm th y s n 28,7%, công nghi p-xây d ng 11,6% và d ch v& 59,7% (n m 2004). T ng tr ng kinh t giai o n 20012004 t 13,3%/n m. N m 2004 s n l ng l ơng th c t 316 t n; h i s n 7.418 t n (trong ó có 2.334 t n nuôi tr ng) là s n ph m m%i nh n c a huy n; giá tr s n xu t công nghi p 52,9 t1 ng, v n u t phát tri n 234,7 t1 ng; t$ng m c bán l) và doanh thu d ch v& 108,0 t1 ng, doanh thu du l ch 118,0 t1 ng (ch thua kém Phú Qu c). + Cát Bà - m t trung tâm du l ch sinh thái o-bi n t m c qu c gia và qu c t . Phát huy và khai thác th m nh c a VQG, KDTSQ Th gi i, KBTB, c nh quan karst nhi t i, … v i nhi u s n ph m du l ch c áo và có s c c nh tranh cao, Cát Bà, v i v trí giáp b và c#a ngõ c a thành ph , hoàn toàn có y i u ki n và l i th nhanh chóng tr thành m t trung tâm du l ch sinh thái o bi n l n, thu hút ông o khách du l ch trong n c và qu c t , nh t là nh+ng ng i có thu nh p cao. 1 Theo th ng kê c a huy n Cát H i 126 Tr n c Th nh (Ch biên) M"t khác v i v th là m t trong 3 o l n c a Vi t Nam, nơi có i s ng xã h i t r t lâu i, Cát Bà có i u ki n gi i thi u th m nh du l ch v n hóa-l ch s# (c kh o c$), l4 h i, làng ngh , ng th i qu ng bá hình nh v t n c và con ng i Vi t Nam v i th gi i bên ngoài. i u này s' d n d n nâng cao v th qu c t c a Cát Bà (và Cát H i nói chung), nh m t th ơng hi u du l ch n$i ti ng c a Vi t Nam. Ngoài ra Cát Bà còn là a ch ngh d .ng và ch+a b nh cao c p c a vùng o bi n B c B . + Cát Bà - m t trung tâm d ch v h u c n ngh cá c a H i Phòng và các a ph ơng ven bi n nói chung. Phát huy l i th là nơi thu n ti n nh t cho cung ng các d ch v& ngh cá, c%ng nh nơi tránh gió bão cho tàu thuy n (v i nhi u v%ng kín gió), Cát Bà có i u ki n y và c do th c t òi h i, tr thành m t trung tâm l n d ch v& h u c n ngh cá ch/ng nh+ng cho H i Phòng mà còn cho c các a ph ơng khác. V i d án “Xây d ng trung tâm d ch v& h u c n ngh cá và phát tri n th y s n Trân Châu, Cát Bà”, Cát Bà ang h ng t i phát huy y l i ích TNVT c a mình. Nh+ng lo i hình d ch v& có th bao g m: cung ng nhiên li u, l ơng th c, th c ph m, n c ng t, ng l i c& và các nhu y u ph m khác, ng th i v i vi c s#a ch+a nh t u thuy n. M"t khác Cát Bà c%ng có th và c n thi t tr thành th tr ng v h i s n nh thu mua, sơ ch , b o qu n và tiêu th&. + Cát Bà - nơi nuôi tr ng và ch bi n h i s n quan tr ng c(a ven b B c B . Phát huy v th giáp b có nhi u v%ng v nh, t ng p n c di n tích l n ( n 17.800 ha) và i u ki n liên h thu n l i v i t li n, có l i i n qu c gia, Cát Bà có i u ki n và c n thi t tr thành m t tr ng i m v nuôi tr ng h i s n a d ng và giá tr kinh t cao, ng th i v i công ngh ch bi n hi n i, v i ch t l ng cao t o th ơng hi u trong n c và qu c t . Ngoài ra Cát Bà c%ng có th phát tri n nuôi tôm cá gi ng và m t s "c s n khác, là ngu n cung c p gi ng h i s n cho các a ph ơng ven bi n B c B . + Cát Bà - m t trong nh ng trung tâm th ơng m i và d ch v t ng h"p l n c(a H i Phòng. Phát huy l i th c#a ngõ và giáp v i trung tâm H i Phòng và Tp. H Long và s p t i là c ng c#a ngõ L ch Huy n, Cát Bà c n phát tri n m nh xu t nh p kh u hàng hóa, y m nh l u thông hàng hóa v i nhi u s n ph m ch bi n n i a ch t l ng cao và g n v i th tr ng n c ngoài, trong ó có th ơng m i th y s n trong n c và qu c t . V i c ng L ch Huy n, Cát Bà có th phát tri n ng b các d ch v& giao thông ng bi n, d ch v& c ng, ng th i v i các d ch v& c u h , b u chính vi4n thông, tài chính ngân hàng, y t , v.v. c. V th và tài nguyên a-chính tr + L"i ích v an ninh qu c phòng. Có th coi r(ng Sơn và Cát Bà là 2 v ng gác l n cho c ng và khu trung tâm Tp. H i Phòng. Chính Sơn và Cát Bà ã t o thành m t v nh l n (200km2) - v nh Cát H i, phân b bên ngoài c#a sông hình ph4u B ch (ng. T Cát Bà và Sơn có th quan sát, ki m soát c m i ho t ng ra vào v nh và các tuy n ng sông bên trong. Trong t ơng lai khi có c ng L ch Huy n thì vai trò ki m tra, ki m soát c a Cát Bà càng c nâng cao. "c bi t Cát Bà còn c h- tr t xa phía ngoài trên 10km b i qu n o Long Châu, th t s là m t v ng gác ti n tiêu c a Tp. H i Phòng. Nh v y Cát Bà v i ph m vi kh ng ch kéo dài n 40km t qu n o Long Châu vào n t li n th t s tr thành m t tuy n hành lang b o v h+u hi u nh t cho c ng và khu trung tâm Tp. H i Phòng. + Vai trò h) tr" cho tuy n ti n tiêu-biên gi i Cô Tô-B ch Long V*. Cát Bà không ch có ch c n ng b o v H i Phòng, mà còn có nhi m v& n"ng n hơn, ó là cơ s h u c v+ng ch c h- tr c l c cho tuy n ti n tiêu-biên gi i bên ngoài t Cô Tô-Thanh Lam, Th ng Mai- H Mai n B ch Long V!, "c bi t là h- tr B ch Long V! trong m i tình hu ng kh n c p v thiên tai và an ninh qu c phòng. i u ó c ra b i vì Cát Bà có y i u ki n thu n l i hơn so v i c ng H i Phòng ho"c Sơn ch/ng nh+ng v kho ng cách (90km so v i 135km n c ng) mà còn c v n ng l c, là i u òi h i Cát Bà c n luôn luôn có s chu n b k càng, v i s ch o sát sao c a các c p chính quy n. Ch ng 5. Vùng bi n oB cB 127 + Vai trò nâng cao uy tín qu c t c(a Cát Bà-H i Phòng nói riêng và Vi t Nam nói chung. Th gi i ã bi t n Cát Bà là KDTSQ và ngày càng bi t n r ng rãi hơn n+a thông qua các ho t ng du l ch và chiêm ng .ng nh+ng k quan a ch t và sinh thái c a o, là i u mà Cát Bà c n gi i thi u và qu ng bá hơn n+a, ch/ng nh+ng i v i trong n c mà còn i v i qu c t . Và t ó nâng cao uy tín hơn n+a c a t n c trong lòng b n bè trên th gi i. 5.2.2. K quan a ch t Trong m&c 5.1. trên chúng ta ã phân tích khá chi ti t giá tr ngo i h ng c a V nh H Long v a ch t- a m o - m t K quan thiên nhiên M i c a Th gi i. Trong nghiên c u ó, o Cát Bà và các o nh xung quanh c coi là vùng lân c n c a V nh H Long, và các "c i m v a ch t- a m o cơ b n c a Cát Bà c%ng ã c a vào trong các mô t t ơng ng. Nh v y, các giá tr v a d ng a ch t- a m o, v m h c, giá tr c áo, "c s c, k v! c a Cát Bà c%ng ã c c p. Th t v y, v m"t a ch t- a m o karst thì H Long – Cát Bà ch là m t vùng duy nh t, khó có th có m t ranh gi i t nhiên nào tách chúng ra. i u khác nhau cơ b n gi+a H Long và Cát Bà chính là v trí c a chúng trên bình phát tri n karst chung: n u nh H Long là vùng ã tr i qua giai o n phát tri n tr ng thành c a quá trình ti n hóa karst v i các d ng i sót ng riêng r' là ch y u và b bi n tràn ng p toàn b , thì Cát Bà có th c coi là vùng ang trong giai o n tr ng thành c a quá trình ó, v i các d ng i sót karst liên k t là ch y u và bi n ch m i tràn ng p vùng ven rìa. T ó có th nêu m t s i m "c tr ng a ch t- a m o c a Cát Bà trong m i t ơng quan v i H Long: + Cát Bà là o á carbonat l n nh t c a Vi t Nam và c%ng là l n nh t c a rìa Tây Bi n ông. 3 ây phát tri n nhi u thung l%ng karst kéo dài và song song, v i các d ng a hình do dòng ch y và r#a trôi (các bãi b i, m l y, nón tích t& deluvi, v.v.), v i nhi u tr m tích b r i T l&c a phi karst; + i núi sót karst liên k t t o thành các dãy kéo dài, trên s n phát tri n ch y u các hang treo ( ng Hùng Sơn, á Hoa, Trung Trang, v.v.) và hang n n, còn hang hàm ch ch g"p ven rìa o, nói lên vai trò c a bi n còn ch a r ng kh p; + Phát tri n r ng rãi các d ng a hình tùng và áng ven o và các c&m o lân c n; + Do có u th v l n c a mình, Cát Bà có m t th m r ng nhi t i c áo trên núi á vôi, t o nên m t k quan m i - k quan sinh thái. + Nh trong m&c v H Long ã nêu, chính là trên o Cát Bà này các nhà a ch t ã phát hi n ra ranh gi i chuy n ti p gi+a Devon và Carbon, ng v i m t th i k thay $i l n v th gi i sinh v t cùng s bi n $i t ng t các giá tr c$ t . ây là m t ranh gi i có giá tr to l n c a a ch t h c, m t ranh gi i hi m hoi c a th gi i. + Cát Bà x ng áng là m t k quan a ch t c p khu v c và th gi i, có th xây d ng thành Công viên a ch t (geopark) và ngh xét gia nh p M ng l i Công viên a ch t toàn c u. 5.2.3. K quan sinh thái a. Giá tr a d ng sinh h c * a d ng thành ph n loài T$ng s loài ng th c v t trong ranh gi i c a k quan ã phát hi n c 2.380 loài (b ng 5.1) thu c các nhóm sinh v t khác nhau (NV Quân, 2008), phân b vùng n c xung quanh các o và trên t li n. Tuy nhiên s l ng loài ã c phát hi n có th còn ch a c y do nh+ng h n ch v t n su t và ph ơng pháp i u tra. Ví d& các nhóm thú bi n, các h sinh thái khó ti p c n nh tùng áng (h n c m"n) và các th m r ng trên núi á vôi còn ít c nghiên c u. Tr n 128 c Th nh (Ch biên) B ng 5.1. Th ng kê s loài các nhóm sinh v t khu v c Cát Bà-Long Châu Nhóm sinh v t S loài Th c v t trên c n 741 Nhóm sinh v t ng v t phù du S loài 79 ng v t trên c n 282 Cá bi n 196 Th c v t ng p m n 30 San hô 154 Th c v t phù du 287 ng v t áy 538 Rong bi n 79 T ng s : 2.380 loài Th c v t trên o Cát Bà: có 145 loài cây cho g-, 69 loài cho lá, hoa, qu , r4 u ng và làm thu c ch+a b nh và các lo i d c li u quí nh : huy t giác, cây m t lá, lá khôi, ng% gia bì… 3 vùng nh núi có các loài phân b ch o nh dâu da xoan Spondias lakonensis, v ng tr ng Indospermum sp., Milius flipes, sang Pometia pinnata, i kích Euphorbia sp., Carralli lancaefolia và Dimerocarpus brenieri v i chi u cao thân t i 20-30m. 3 t ng th p hơn có các loài phân b ph$ bi n nh t m ma Urticacaea và phong lan Orchidaceae. Th m th c v t trên núi có kh n ng ch ng ch u cao v i các i u ki n kh c nghi t nh gió to, h n hán và chi u cao không v t quá 5m. 3 m t s vùng loài trúc %a Sasa japonica chi m u th . Vùng chân núi ho"c vùng có n c thì th ng là nơi phân b b i các loài s u c$ th& Dracontomelum duperreanum, g i n p Aglaia gigantean, phay hoa l n Duabanga sonneratioides, Lagerstroemia balansea, lòng mang Pterospermum sp., qu Cinnamomum spp., cà l Caryodaphnopsis tonkinensis và Peltaphorum tonkinensis chúng có chi u cao thân t i 20m. 3 t ng th p hơn là các loài ch,o bong Engelhardtia spicata, ngát Gironniera subaequalis và b a Garcinia sp., có chi u cao thân 12m. 3 t ng th ba có chi u cao thân là 8m bao g m các loài thâu l!nh Alphonsea spp. và lá khôi Ardisia tonkinensis. ng v t không x ơng s ng trên c n: các nghiên c u c ti n hành k l .ng trong th i gian g n ây v nhóm ng v t không x ơng s ng trên c n bao g m hai phân nhóm: b m và 7c sên trên c n. Có 97 loài b m ã c phát hi n thu c 9 h : Papilionidae (14 loài); Pieridae (10 loài), Danaidae (8 loài), Satyridae (12 loài), Amathusiidae (1 loài), Nymphalidae (19 loài), Riodinidae (2 loài), Lycaenidae (18 loài), Hesperiidae (15 loài). 130 loài 7c sên trên c n ã c phát hi n, trong ó 45 loài là "c h+u cho khu v c. ây là vùng óng vai trò trung tâm a d ng sinh h c c a 7c sên trên c n. 5 loài c thu th p trong th i gian g n ây cho th y có s khác bi t r t rõ v hình d ng c a v v i m-i qu n th c phân chia thành các qu n th cl p thông qua các "c i m hình thái "c tr ng. L ng c và bò sát: có 20 loài bò sát và 11 loài l .ng c ã c phát hi n vùng Cát Bà Long Châu. Các nghiên c u v nhóm ng v t này ch a c nhi u, g n ây ng i ta ã phát hi n ra loài l .ng c m i là Kaloula pulchura. Chim: 124 loài ã c phát hi n có trong khu v c. M t s loài th ng g"p nh Di u hâu en (Milvus migrans), B câu núi (Corvus macrorhynchos), sáo á (Saxicola torquata), S) ng (Anthus hodgsoni)… loài Bói cá (Alcedo atthis) và Di c tr ng (Egretta sacra) phân b v i m t th p nh ng c%ng là loài th ng g"p. ng v t trên c n: vùng k quan có r t ít các loài ng v t có kích c. cơ th l n nh ng có m t loài có t m quan tr ng trong khu v c ó là loài Vo c u tr ng (Trachypithecus poliocephalus) hi n nay có s l ng cá th ít hơn 60 con. Vùng o Cát Bà còn có 19 loài ng v t khác, trong ó 11 loài dơi ã c phát hi n. M t s loài ng v t c. l n phân b g m sơn d ơng (Capricornis sumatraensis), l n r ng (Sus scrofa), kh vàng (Macaca mulatta); ng v t c. nh hơn nh báo mèo (Prionailurus bengalensis), c y h ơng (Paradoxurus hermaphroditus), sóc en (Tamiops maritimus),… Ch ng 5. Vùng bi n oB cB 129 Th c v t phù du: th c v t phù du và t o s ng áy khu v c Cát Bà - Long Châu tr c ây ã xác nh c 287 loài và d i loài, 71 chi thu c 4 l p t o (CV Thu c, 1991). Chi m u th là l p t o Silic (Bacillariophyceae) có 179 loài; ti p ó là l p t o Giáp (Dinophyceae) g"p 104 loài. L p t o Kim (Dictyochophyceae) g"p 2 loài, l p t o Lam (Cyanophyceae) g"p 2 loài. ng v t phù du: v i 79 loài ã c phát hi n vùng bi n, trong s này nhóm Giáp xác óng vai trò quan tr ng nh t, 63 loài và chi m 80%; ti p theo là nhóm u trùng v i kho ng 5 loài, t ơng ng 6,3%; nhóm Hàm tơ (Chaetognatha) 3 loài - 3,8%; Giun 2 loài - 2,5% và Thân m m (Mollusca) 1 loài - 1,2%. So sánh v i thành ph n loài thu c toàn d i ven b Qu ng Ninh – H i Phòng, s loài ng v t phù du ây ch b(ng 65,6%, và so v i toàn V nh B c B b(ng 50,6%. K t qu này cho th y s loài khu v c k quan không nhi u, nh ng bi n ng thành ph n loài và s l ng khá ph c t p. ng v t áy: cho n nay ã phát hi n c 532 loài ng v t không x ơng s ng áy thu c 270 gi ng, 115 h , 11 l p c a 4 ngành: Giun t (Annelida), chân kh p (Arthropoda), Thân m m (Mollusca) và Da gai (Echinodermata) t i vùng bi n Cát Bà - Long Châu. Trong s này, thân m m có s loài phong phú nh t - 261 loài, chi m 49,1% t$ng s loài, ti p theo ó là Giun t 145 loài - 27,3%, giáp xác 113 loài - 21,2% và da gai có s loài th p nh t v i 13 loài - 2,4%. San hô: Nh+ng nghiên c u g n ây cho th y có ít nh t 197 loài san hô H i Phòng, t p trung ch y u t i khu v c o Cát Bà. San hô c phân thành các nhóm sau: san hô c ng (177 loài), san hô phi n (11 loài) và san hô m m (9 loài). 3 vùng bi n ông Nam Cát Bà có 143 loài san hô c ng thu c 45 gi ng và 11 loài san hô phi n thu c 9 gi ng, 5 h (NH Y t và nnk, 2003). Rong bi n: àm c Ti n (2003-2004) cho bi t t i ây có 79 loài rong bi n thu c 4 ngành rong bi n là Rong lam (Cyanophyta), Rong (Rhodophyta), Rong nâu (Phaeophyta) và Rong l&c (Chlorophyta). Trong ó Rong lam có 6 h , 7 chi, 7 loài chi m 8,8%, th p nh t; Rong - 17 h , 25 chi, 37 loài: 46,8% chi m s l ng nhi u nh t; Rong nâu - 5 h , 10 chi và 21 loài, 26,5% ng th hai; Rong l&c - 7 h , 8 chi và 14 loài, chi m 17,7%, ng th ba trong t$ng s loài. Th c v t ng p m!n: khu v c k quan ã xác nh c 30 loài th c v t ng p m"n thu c 24 h , trong ó bao g m 11 loài thu c nhóm loài ch y u (chi m 36% t$ng s loài), 11 loài thu c nhóm loài có ngu n g c ch u m"n gia nh p r ng ng p m"n - 36% và 8 loài thu c nhóm có ngu n g c n i a chuy n ra - 28%. "c i m c a n n áy bùn l y c#a sông ã t o i u ki n thu n l i cho các th m r ng ng p m"n phân b khu v c k quan. ã xác nh c s l ng loài phân b các i m chính nh khu v c ng Gianh có s loài nhi u nh t 22 loài, Phù Long 18 loài và ít nh t khu v c V n Qu có 6 loài. Cá bi n: Cho n n m 1993, t i vùng bi n Cát Bà-Long Châu ã xác nh c 124 loài cá thu c 89 gi ng và 56 h (NN Thi, 1993). Trong s ó ch có 5 h có s l ng loài t ơng i cao, g m h cá N&c (Carangidae) v i 9 loài, h cá Li t (Leiognathidae) - 8 loài, h cá ù (Sciaenidae) - 7 loài; h cá Bàng chài (Labridae) - 6 loài; h cá B ng (Gobiidae) - 5 loài; 15 h có s loài t 2 n 4 loài/h ; 36 h còn l i ch có 1 loài m-i h . K t qu i u tra nhóm Cá r n san hô t i khu v c Cát Bà- Long Châu n m 2003-2004 b i Nguy4n V n Quân ã xác nh c 79 loài cá r n san hô thu c 37 h và 58 gi ng. Lo i tr m t s loài trùng v i danh m&c cá bi n n m 1993 k t qu ó ã nâng t$ng s loài cá bi n c phát hi n khu v c lên 196 loài. * a d ng h sinh thái/sinh c nh Trong khu v c k quan sinh thái có m t s sinh c nh áng chú ý nh sau: Th m r ng m a nhi t i trên o Cát Bà (núi á vôi và núi t): R ng trên núi á vôi có che ph th p v i 2 t ng cây g-, t ng cao 15-20m có dâu da xoan, nhãn r ng, v.v., t ng th p d i 10m. T ng c quy t có nhi u loài h hòa th o, quy n bá… Ki u r ng ph& trên núi t: ch y u là r ng th sinh, có thành ph n phong phú, a d ng nh : gi n, ng% gia bì, cà l , s n,… C u trúc có 4 t ng: t ng v t tán g m cây g- cao 10-15m, t ng cây b&i cao d i 10m, t ng th p t 3-4m g m các cây tái sinh, dây leo và t ng c quy t có nhi u cây thu c h hòa th o, quy n bá… Tr n 130 c Th nh (Ch biên) H th ng tùng áng (h n c m!n): phân b ch y u khu v c phía ông Nam Cát Bà v i nh+ng i m "c thù v a ch t và th y ng h c (có m t s c#a trao $i n c), là a i m lý t ng nghiên c u v a ch t và sinh thái h c, ti n hóa c a m t s loài sinh v t bi n. M"t khác c nh quan trong các tùng, áng r t ,p: phía trên có r ng m c trên núi á, phía d i là các th m Rong, c bi n và các d i san hô, h i miên… r t a d ng và c áo, là i u ki n phát tri n các ho t ng du l ch sinh thái ây. Các r n san hô ven o và trong các v%ng v nh kín: m"c dù có xu th b suy gi m trong nh+ng n m g n ây, tuy v y v0n còn các r n san hô t ơng i t t phân b phía ông Nam Cát Bà nh Tùng Ngón, C c Chèo, Ba Trái ào. "c bi t các r n san hô phân b trong các v&ng kín khu v c o Long Châu có m c a d ng v thành ph n loài và ph thu c lo i cao nh t vùng bi n H i Phòng - Qu ng Ninh, m"c dù ch phân b trong ph m vi h,p. Chúng có ý ngh!a cao v m"t c hai m"t: sinh thái h c và ti m n ng cho du l ch l"n sinh thái sau này. * Các loài b e d a và loài !c h u Trong khu v c k quan có 89 loài ng th c v t c ghi trong Sách Vi t Nam các m c b o v khác nhau: (b ng 5.2). B ng 5.2. S loài quý hi m hi n có trong khu v c theo Sách Các th Nhóm sinh v t EW Vi t Nam h ng CR EN VU ng vât 6 12 19 Th c v t 1 1 15 LR DD 19 1 15 Ghi chú: EW - ã tuy t ch ng trong t nhiên (Extinct in the wild); CR - R t nguy c p (Critically endangered); EN - Nguy c p (Endangered); VU - S' nguy c p (Vulnerable; LR - Ít nguy c p (Lower risk); DD - Thi u d0n li u (Data deficient). Do "c i m a ch t, a hình và khí h u "c tr ng c a vùng ti u khí h u nơi có núi á vôi phân b c trên c n và n$i trên bi n nên ã t o i u ki n cho s xu t hi n c a nh+ng loài có tính ch t "c h+u c a Vi t Nam, a ph ơng và khu v c. Riêng v i nhóm th c v t trên c n: b c u ã xác nh c 10 loài "c h+u cho Vi t Nam, 2 loài "c h+u cho B c Vi t Nam và vùng Bi n ông, 8 loài "c h+u cho khu h th c v t trên núi á vôi vùng H Long-Cát Bà. * a d ng v nơi c trú và cách s ng: S a d ng v các ki u h sinh thái ã t o ra s a d ng v nơi c trú cho các nhóm sinh v t v i các ph ơng cách s ng khác nhau. Trên cơ s a hình, a m o, tr m tích áy, có th chia thành các ki u lo i c trú vùng ven b Cát Bà-Long Châu nh sau: Nơi c trú là n n áy bùn cát ng p tri u và d i tri u: ây là nơi có i u ki n thu n l i t o ra sinh c nh th m Rong-c bi n, r ng ng p m"n, thu n ti n cho các loài ng v t s ng vùi mình d i bùn, cát. Ph$ bi n là các loài giun, các loài thân m m hai m nh v , m t s loài tôm, cua trú ng& ban ngày ban êm i ki m n,… T ng n c phía trên là môi tr ng thu n l i cho các loài cá n$i, cá t ng áy sinh s ng, phát tri n. Nơi c trú là các r n á-r n san hô: ây là nơi có nhi u hang h c, thu n l i cho các loài có kh n ng di ng nhanh l n tr n các loài n th t s n b t chúng; là nơi lý t ng cho các loài cá áy, cá san hô, Da gai, các loài tôm, Cua nh s ng bám trên cành san hô, các loài c n vi t o, rong bi n, mùn bã h+u cơ trên m"t các t ng á... Các bãi tri u cát và b cát ven o: Trên các bãi cát trong các hõm ven o th ng t n t i m t qu n xã sinh v t khá "c thù. Trên vùng tri u h u nh không có các loài th c v t, còn các loài ng v t là giáp xác có chân dài nh còng, cáy, dã tràng, v.v. ch y r t nhanh và có các hang lu n t nơi này sang nơi khác, các loài thân m m u thu c nhóm Ngao, vùi trong cát khi tri u xu ng ch khi tri u lên thò xiphon ra b t m i. Trên vùng cao tri u là qu n xã th c v t hoàn toàn khác (NT Hi p và nnk, 2003) c g i là th m th c v t b cát ven o. Ch ng 5. Vùng bi n oB cB 131 * a d ng v ki u th m th c v t trên o Nguy4n Th Hi p và nnk.(2003) ã chia ra 5 lo i th m trên o nh sau: Th m th c v t trong thung l%ng. Th m th c v t này phân b trong các lòng ch o, các thung l%ng, các h)m núi o á vôi. Nơi ây l p t dày và m cao hơn các nơi khác nên th m th c v t phát tri n t t, t o nên s a d ng sinh h c cao. n 70 – 80% s loài c a khu h có th tìm th y trong th m th c v t này. Th m th c v t trên s n núi. ây là th m th c v t c a nh+ng loài m c r i rác trên các s n d c o á vôi. m ây th p hơn sinh c nh thung l%ng. Sinh c nh này g n gi ng v i sinh c nh vách núi và nh núi nh ng s loài có nhi u hơn. H u h t chúng là nh+ng loài ch u h n và a n ng. Th c v t trên vách á. Bao g m các loài th c v t bám trên các vách á d ng ng, r4 n sâu vào các khe n t. Chúng không t o thành th m nên ph i ch ng ch u tr c ti p v i n ng, nóng, khô h n và gió bão. Do i u ki n kh c nghi t nên nhi u loài s ng c trong môi tr ng này tr nên quý và hi m nh Hài v n+ hoa vàng, Kh$ c# i tím, các loài thu c h Tu , Ph t d& núi lá thích, D ơng x ,... Th m th c v t m c khe á, c a hang. Nhóm th c v t này không ph i h ng ch u n ng nóng và gió bi n, th ng có l p t dày sinh s ng t o cho chúng phát tri n, nhi u cây cao t i 6-8m và xoè tán nh Bông m c, Quao n c, Kh$ c# i móc lá m m. M t s loài D ơng x có th m c sâu trong hang khi có ánh sáng l t vào. "c bi t trong khu v c này th ng có loài T m ma t (Laportea interrupta) có ch t c gây ng a do các lông ph trên lá c a chúng. Th m th c v t trên +nh núi. Trên nh c a nh+ng núi á vôi t ơng i b(ng ph/ng th ng có m t l p t m ng, trên ó m c lên nh+ng th m c , cây b&i th p, ch u c khô h n và n ng, gió. Thành ph n loài c a qu n xã này khá phong phú, theo NT Hi p và nnk, (2003) thì có t i 44 loài. áng chú ý có loài C H Long (Livistona halongensis) là m t loài m i phát hi n H Long-Cát Bà. Cây có th cao t i 15m và th ng m c trên s n và nh núi nên có th nhìn th y t xa. Ki u phân lo i trên ây là theo tiêu chí v a hình (th m phát tri n trên nh, s n, vách, thung l%ng). Các nhà khoa h c thu c Vi n i u tra quy ho ch r ng (FIPI) ã phân lo i ki u th m th c v t theo di4n th phát sinh cho riêng o Cát Bà, nh sau: Th m r ng nguyên sinh lá r ng th ng xanh m a $m nhi t i. Th m r ng này phân b trên di n tích kho ng 1.045ha trung tâm o, v i u th là các loài cây lá r ng th ng xanh, chia thành 4 t ng rõ r t. Th m r ng th sinh tre, n a ph c h i sau n ơng r y. Ki u r ng này có di n tích nh t p trung g n các khu dân c , d c các khe su i ho"c chân các s n núi. Th m r ng tr ng. Ki u r ng này có di n tích kho ng 500ha, trong thung l%ng Trung Trang và vùng i, núi phía Nam o Cát Bà. Th m r ng cây ng p n c trên á vôi. ây là m t qu n h p "c bi t c a cây Và n c (Salix tetrasperma), th ng ch g"p Tây Nam B , nh ng l i phát tri n r t t t trong khu Ao 6ch v i m t lên t i 1000 cây/ha, ng kính kho ng 18 - 20cm và chi u cao kho ng 12 - 15m. ây là m t ki u th m th c v t quý hi m c n c b o v th t t t. b. Giá tr m h c * Giá tr c nh quan thiên nhiên Giá tr c nh quan thiên nhiên c a khu v c Cát Bà-Long Châu b t ngu n t s a d ng c a các o á vôi s ng s+ng trên m"t n c trong xanh v i hàng ngàn hình thù khác nhau, cùng s a d ng c a các d ng a hình karst nhi t i i n hình, t nón, tháp, ph4u, vách á, n hang ng cùng các vi d ng nh karren, s ng á, c t á,v.v..; ng th i k t h p hài hòa v i th m th c v t nhi t i trên á vôi r t "c thù. 132 Tr n c Th nh (Ch biên) R ng nguyên sinh Cát Bà v i th m th c v t a d ng, trong ó có nhi u lo i th o m c quí hi m, t o ra vành ai xanh cho th tr n Cát Bà. Khác v i v nh H Long, v nh Lan H (Cát Bà) có 139 bãi cát nh xinh, tinh khi t. Nhi u bãi cát xo i dài gi+a hai kh i núi á, yên t!nh không có sóng l n, th c s là nh+ng bãi t m lý t ng. D i làn n c trong xanh là nh+ng bãi san hô nhi u màu s c nh bãi V n B i, V n Hà. * Giá tr cho du l ch sinh thái và gi i trí, th ng th c v, #p c(a th gi i sinh v t Khu v c Cát Bà-Long Châu có r t nhi u ti m n ng phát tri n các lo i hình du l ch sinh thái và gi i trí a d ng: - R ng nguyên sinh trên o v i m t h ng th c v t phong phú, "c i m phân t ng c a th m r ng nhi t i i n hình, h r4 ch(ng ch t. Gi+a các tán r ng xanh t ơi là nh+ng àn kh ang nô ùa, và các b n h p ca c t o ra b i các loài chim quý nh kh u, y ng, sáo á, chích chòe… a khách du l ch tr v v i thiên nhiên, xóa tan nh+ng m t nh c c a i s ng th ng ngày. - i v i khách a m o hi m có th khám phá nét huy n bí c a h th ng hang ng trên o á vôi. Trên o có nhi u hang ng ,p ch/ng thua gì hang ng Ninh Bình, t o thành nh+ng a i m du l ch h p d0n nh ng Trung Trang, ng Thiên Long, ng Hùng Sơn n(m bên ng xuyên o và cách th tr n huy n l5 không bao xa. ,p nh t và bí hi m nh t ph i k n ng Trung Trang dài ch ng 300m, xuyên qua núi, ch- h,p, ch- r ng, nơi nông, nơi sâu t o cho du khách nhi u b t ng và thích thú. 3 m t s o thu c v nh Lan H ã c m t s công ty du l ch Vi t Nam l a ch n phát tri n b môn leo núi c khách n c ngoài r t a chu ng l a ch n m-i khi t i th m o Cát Bà. - B(ng thuy n nh du khách có th lách qua các khe núi du ngo n trong các tùng áng, v nh nh , th m các hang ng, ngh ngơi trên các bãi t m gi+a bi n nh áng V,m, hang Tùng G u, bãi Cát D a, nơi hi n nay có nuôi kh cho khách tham quan. "c bi t du khách có th th m xem các cơ s nuôi ng c trai ang phát tri n ây. - Các bãi t m Cát Cò I, Cát Cò II, Cát Ông, v.v. là nh+ng bãi t m nh xinh, kín áo, cát tr ng m n, n c bi n có m"n cao, trong su t t i áy. Ng i ta d nh xây d ng ây nh+ng “thu1 cung” quan sát v) ,p c a các àn cá Heo, tôm Hùm, rùa bi n, m c 7ng, l n l bên nh+ng r n san hô. - Các r n san hô còn khá t t n(m phía ông Nam Cát Bà và trong các v&ng kín c a qu n o Long Châu là ti m n ng ch a c khai phá phát tri n lo i hình du l ch l"n và th m xem r n san hô. * Giá tr cho c m h ng ngh thu t Cát Bà-Long Châu n ch a trong nó nh+ng v) ,p a hình th , a màu s c. S pha tr n gi+a màu xanh c a nh+ng th m r ng nguyên sinh trên c n, các bãi cát tr ng tinh ven o hoang sơ, các r n san hô lung linh d i làn n c trong xanh… cùng v i ó là các nét ,p trong sinh ho t v n hóa truy n th ng, ho t ng lao ng s n xu t c a ng i dân ã là ni m c m h ng vô t n cho các v n ngh s! khi thâm nh p vùng bi n này. Các tác ph m nh thơ, ca tiêu bi u ã làm m say nhi u th h khán gi nh bài hát chi u Cát Bà Lâm Ph ơng, chi u trên b n c ng - Nguy4n c Toàn, bài thơ oàn thuy n ánh cá Huy C n… o Cát Bà c l a ch n làm a i m quay ngo i c nh c a r t nhi u b phim. "c bi t loài vo c tr ng Cát Bà ã c kênh truy n hình BR thu c ài Phát thanh và Truy n hình bang Bavaria, c, gi i thi u trong b phim phóng s nhan "Nh+ng con kh v i ch m tóc vàng" (chi u ngày 20/2/2005), mô t v gi ng kh quí hi m VQG Cát Bà, H i Phòng. Khách du l ch trong và ngoài n c n v i Cát Bà-Long Châu t mình khám phá ra nh+ng nét ,p c a t o hóa theo cách c a riêng mình v i nh+ng t m nh, th c phim v v) ,p c a thiên nhiên và con ng i ây. Ch ng 5. Vùng bi n oB cB 133 c. Giá tr c áo, c s c, k v * Giá tr quý hi m, c áo Nh+ng o á vôi g gh , l m ch m h ng ch u gió bi n quanh n m ã t o nên m t qu n xã ng th c v t c áo thích nghi v i i u ki n môi tr ng kh c nghi t. ó là nh+ng loài cây m ng n c nên ch u c khô h n. i u "c bi t là các o á vôi tuy nh nh ng có s a d ng cao v sinh c nh t chân o lên n nh. ó là các th m c bi n trên vùng th p tri u, r ng ng p m"n ven o, b cát sát chân o, s n o, vách á, các thung l%ng s&t karst, trong hang, khe á, cu i cùng là trên nh núi l m ch m ho"c khá b(ng ph/ng. Trong m-i sinh c nh, phát tri n m t qu n xã th c v t "c tr ng t o nên a d ng sinh h c cao c v sinh c nh (8 ki u khác nhau), c v thành ph n loài trên m t ơn v di n tích r t nh . ây là s c áo c a k quan sinh thái v nh Bái T# Long-H Long-Cát Bà-Long Châu. D i tán r ng nguyên sinh trên o có nhi u lo i cây g- quí nh Trí lý, Lát hoa, Lim s,t, Gi) hoa, Kim giao. Ngoài tính c nh t vô nh c a h th c v t và a d ng sinh h c cao, m t s nhóm loài ng th c v t thu c di n quý hi m và b e do tuy t ch ng c n c b o t n, nhóm này bao g m 56 loài ng v t và 33 loài th c v t. "c bi t là các loài "c h+u cho vùng H Long-Cát Bà (13 loài). Trong ó, áng chú ý hơn c là các loài có s l ng còn r t ít nh Chirita modesta, C. gemmella, C. halongensis, C. hiepii, (Gesneriaceae., Impatiens halongensis (Balsaminaceae). Chúng c coi là r t hi m, ch còn phát hi n th y trên 1 – 2 o (NT Hi p và nnk, 2003). * Giá tr tiêu bi u, !c s c "c s c nh t trong s các loài ng v t là loài linh tr ng "c h+u Vo c Cát Bà (Trachypithecus polyocephalus). M"c dù tr c ây loài này có phân b trên m t s o khác c a qu n o Bái T# Long nh ng nay ch còn duy nh t trên o Cát Bà nên ã c các nhà khoa h c Vi t Nam l y tên Cát Bà "t cho chúng. ây là loài có giá tr b o t n cao nên c nhi u t$ ch c trong n c và qu c t i u tra, quy ho ch và ra nh+ng bi n pháp b o t n nghiêm ng"t trong nh+ng n m g n ây. Hi n nay các chuyên gia c a c ang giúp H i Phòng nghiên c u, quy ho ch nh(m có c nh+ng gi i pháp h+u hi u v m"t qu n lý, khôi ph&c s l ng cá th trong qu n th c a loài vo c này. "c s c nh t trong các loài th c v t là các cây có v) ,p tuy t v i nh Hài v n+ hoa vàng (Paphiopedilum concolor), các loài hoa Lan nh Zeuxinella vietnamica, Habenaria rhodocheila, Kh$ i c# tím (Chirita drakei), Thiên tu H Long(Cycas tropophylla), Bông m c (Boniodendron parviflorum), Ph t d& núi (Dracaena cambodiana), S ng (Sterculia lanceolata), Màng kiên (Pterospermum truncatolobatum). M t s loài c tr ng làm cây c nh nh Sung H Long (Ficus halongensis), tuy nhiên, do s l ng tr ng h n ch nên ng i dân v0n th ng khai thác trong t nhiên bán (NT Hi p và nnk, 2003). Ngoài các loài c c hi m "c h+u cho V nh H Long-Cát Bà, Nguy4n Th Hi p và nnk (2003) còn phát hi n loài c c hi m c a th gi i, Phyllocyclus (Canscorea) lucidissima (Gentianaceae), mà tr c ây m i thu c m t m0u Trung Qu c, và ây là l n u tiên phát hi n Vi t Nam. Tuy nhiên, ây là loài c c hi m và m i ch phát hi n trên m t o nên c coi là loài r t nguy c p (CR). Ngoài ra còn m t loài n+a là Sinofranchetia chinensis (Lardizabalacea) l n u tiên phát hi n c Vi t Nam. Các loài sinh v t c minh ch ng s ng cho s phát tri n c(a sinh gi i: Trong qu n xã ng v t vùng n c v nh H Long-Cát Bà ch a ng nh+ng loài ng v t c$ ã t n t i qua hàng ch&c tri u n m mà không có s thay $i trong c u trúc cơ th c a chúng. áng chú ý có các nhóm loài sau: Cá L .ng tiêm (Amphioxus bencheri) thu c h Amphioxidae, thu c l p L .ng tiêm (Amphioxi) là nhóm sinh v t mà v trí phân lo i c a chúng còn nhi u tranh lu n. Có ý ki n cho r(ng, L .ng tiêm là t$ tiên c a phân ngành ng v t có x ơng s ng, ý ki n khác l i cho r(ng 134 Tr n c Th nh (Ch biên) L .ng tiêm là nhóm ng v t có x ơng s ng thoái hóa thích nghi v i i s ng ít v n ng. C hai gi thi t này u ch a d0n li u ch ng minh. Tuy nhiên ây là nhóm Cá có l ch s# phát tri n và t n t i c$ nh t. Loài Giá bi n (Lingula anatina) thu c h Lingulidae thu c ngành Tay cu n (Brachiopoda). Chúng ã xu t hi n t kho ng 50 tri u n m tr c và t n t i cho n ngày nay. Nhóm loài uôi ki m g m 2 loài: Sam (Tachypleurus tridentatus) và So (Carcinscorpius rotundicauda) thu c h Limulidae, b Xiphosura, l p Merostomata, ngành Chân t. Chúng ã xu t hi n t kho ng cu i Cambri và t n t i cho n nay. Nhóm th c v t thân Cau d a, D ơng x có 10 loài là i di n cho ngành th c v t c$ còn sót l i có th ph&c v& cho m&c ích nghiên c u khoa h c v ti n hóa trong gi i th c v t. * Giá tr k v* Quy mô không gian: V i di n tích ch tính riêng c a Khu d tr+ sinh quy n Cát Bà ã c 2 UNESCO công nh n v i 350km và 366 hòn o, m t qu n th liên hoàn b$ sung cho khu v c Di s n thiên nhiên V nh H Long (n u cho r(ng Cát Bà-Long Châu là vùng m). V i quy mô không gian r ng l n nh v y, k quan sinh thái này thu c vào lo i l n nh t Vi t Nam. Do trên th gi i ch a x p h ng các k quan thiên nhiên nên ch a có c các s li u so sánh. T mc i di n: v i 2.380 loài ng th c v t ã phát hi n c, trong ó có 89 loài b e do , ho"c ã tuy t ch ng ngoài t nhiên, tr thành các loài quý hi m; 14 loài "c h+u có giá tr qu c gia và qu c t ; 6 ki u h sinh thái và 12 ki u habitat, k quan sinh thái Cát Bà-Long Châu x ng áng là i di n cho qu n xã sinh h c có t m quan tr ng c p qu c gia cho vùng bi n nhi t i nóng, m, b tác ng c a gió mùa, thích nghi v i i u ki n kh c nghi t, khô h n, nghèo l p t trên các o á vôi phát tri n; có nh+ng loài sinh v t quý, hi m, nhi u loài "c h+u có t m quan tr ng qu c t , nh+ng loài h+u ích phân b r ng. Vì v y ây là k quan sinh thái có ý ngh!a v a d ng sinh h c qu c t r t l n. Khu v c k quan còn là m t phòng thí nghi m nghiên c u s ti n hoá c a th c v t, "c bi t là trên nhóm i t ng 7 loài thu c gi ng Chirita cùng m c trên m t vùng là do b cô l p, s chuyên bi t hoá theo các vi sinh c nh hay do các quá trình khác nh th& ph n - m t v n khoa h c vô cùng lý thú. i v i qu n xã r n san hô, ây c%ng là mô hình lý t ng nghiên c u s bi n $i c a khí h u thông qua c u trúc x ơng các cá th Porites, c%ng nh thông qua các l p tr m tích san hô, vì sau m-i l n tai bi n do khí h u thì san hô ch t h t và t o thành m t l p tr m tích riêng bi t, trên ó r n san hô m i l i phát tri n trong chu k m i. d. ánh giá chung Giá tr KQST Cát Bà t c p qu c gia v "c tr ng các qu n xã sinh v t và t giá tr c p qu c t v a d ng sinh h c. 5.2.4. Tài nguyên i kèm + Tài nguyên khoáng s n: Theo k t qu th m dò kh o sát thì khu v c Cát Bà-Long Châu có m k'm Cát Bà v i tr+ l ng nh . á vôi phân b ch y u Cát Bà là nh+ng nguyên li u quan tr ng cho vi c s n xu t v t li u xây d ng (xi m ng). Mu i và cát là hai ngu n tài nguyên quan tr ng c a H i Phòng, t p trung ch y u vùng bãi gi+a sông và bãi bi n, thu c huy n Cát H i. Ngu n n c bi n v i m"n cao và $n nh vùng bi n Cát H i dùng s n xu t mu i ph&c v& cho công nghi p hoá ch t a ph ơng và Trung ơng. + Th(y s n: v i s n l ng khai thác và nuôi tr ng th y s n c a riêng xã Phù Long (Cát H i) ã t kho ng 1.459 t n/n m (s li u n m 2003) ã óng góp m t ph n áng k cho GDP c a ngành nông lâm ng huy n. Các i t ng nuôi tr ng c a thích nh Tôm sú, cua bi n và cá l ng (song, giò, h ng) ã và ang là m t trong nh+ng chuy n d ch m nh trong cơ c u c a ngành th y s n khu v c k quan. Ch ng 5. Vùng bi n oB cB 135 + Các giá tr tài nguyên nhân v&n - Truy n thuy t: V nh Lan H n i li n v i v nh H Long, m t k quan thiên nhiên c a th gi i và Vi t Nam, v i hàng ngàn o á n$i gi+a bi n xanh, muôn hình, muôn v). Có o hình cánh bu m, hình gà ch i, hình con rùa, hình ng n tháp. H Long có ngh!a là R ng xu ng: s tích v R ng M, và R ng Con h gi i giúp con ng i ch ng gi"c ngo i xâm (xem m&c 5.1). - Các di ch+ kh o c - l ch s : Cát Bà có 42 di tích th i ti n s#, 4 di tích c$ sinh th i Pleistocen, 7 di tích th i k l ch s#, 2 di tích l ch s# hi n i, 8 hang ng, mái á có v t v n hóa kh o c$... Các di tích ti n s# trong hang ng c phân b kh p trên o, chúng th ng phân b theo c&m và r t phù h p cho du l ch nghiên c u, kh o sát nh : c&m di tích Áng M (xã Hi n Hào); c&m di tích B a-Áng Sây (Gia Lu n); c&m di tích Eo Bùa (V n Qu c gia); c&m di tích Áng Gi+a-Áng M (xã Vi t H i). Các di v t tìm th y nh á, m nh g m có liên quan n v n hóa B c Sơn, nh ng niên i mu n hơn (kho ng 6000 n m). Di ch kh o c$ Cái Bèo n(m trên qu n o Cát Bà, c bi t n t nh+ng n m 30 khi nhà kh o c$ h c ng i Pháp, bà Michen Côlani "t chân lên o. M t s l ng l n các di v t thu c th i kì á m i nh á, g m và x ơng r ng ng v t ã c tìm th y Cái Bèo. á có các lo i hình nh rìu, &c, công c& m%i nh n, bàn mài và các lo i kê, chì l i, chày nghi n thu c nhóm công c& s n xu t. g m c trang trí nhi u hoa v n khác nhau nh v n an, kh c v ch, tr$ l- và v n th ng. Ch c g- là lo i hình di v t c áo c%ng c phát hi n t i ây. Chính vi c tìm th y d&ng c& trên di ch này giúp chúng ta hình dung nh+ng c dân ây ã bi t làm s i l i vó, dây câu ánh b t h i s n. Các hoa v n trên g m ki u v n an lóng m t, lóng hai ho"c lóng thúng là nh+ng d u tích c a ngh an tre n c ta có niên i cách ngày nay trên 5000 n m. Nh+ng c dân u tiên Cái Bèo là con cháu tr c ti p c a nh+ng ng i Vi t c$ tr c kia ã t ng s ng trong các hang ng Áng Gi+a, Eo Bùa, Hang &c thu c o Cát Bà. H ã r i b hang ng n qu n t& lâu dài ây và t o nên m t di ch c trú ven bi n c áo. Tr m èn bi n Long Châu c kh i công xây d ng t n m 1894 và hoàn thành n m 1898. có th xây d ng c công trình này trên o á Long Châu, nơi không có n c ng t, cây c i, ng i Pháp ã huy ng hàng nghìn phu phen ra ây lao ng. Hi n nay, t i m t s ng n núi nh quanh o Long Châu v0n còn d u tích các công tr ng khai thác á xây d ng o èn. Ngày ó, d i ách ô h c a th c dân Pháp, nh+ng ng i phu èn ph i làm vi c qu n qu t d i n ng chói chang gi+a bi n, d i làn roi da và r t nhi u r n c trên o. Tr m èn bi n Long Châu là m t trong m t s nơi b b n phá ác li t nh t trong th i k chi n tranh phá ho i c a qu c M , mà d u tích v t n, v t bom v0n còn ghi m trên thân tr& èn ngày nay. ng Hùng Sơn n(m cách th tr n 13km, trên ng xuyên o. ng còn có tên là ng Quân y vì trong cu c ch ng chi n tranh phá ho i c a qu c M , ng i ta ã xây c m t b nh vi n hàng tr m gi ng n(m trong lòng núi. Công trình còn ó ghi sâu chi n công v lòng d%ng c m c a con ng i Cát Bà t t c vì c l p dân t c, th ng nh t T$ qu c. - Các công trình ki n trúc, tôn giáo: 3 Cát Bà hi n còn l u gi+ c nhi u công trình c áo nh mi u th “Các Bà”; ình Hoàng Châu (còn nhi u bia á th k1 XI, th i Lý), mi u V n Phong (th k1 XV - i Lê); bia á chùa Gia L c n m C nh Th nh th t (1741); ình êm L ơng (Hòa Quang) th i C nh Tr (1663-1674) và công trình thành c$ th i nhà M c xã Xuân ám. - V&n hóa b n a - l h i truy n th ng: nhi u l4 h i còn l u l i n ngày nay nh h i bơi ch i, h i ua thuy n r ng, ua thuy n thúng, l4 th y th n, l4 h i làng Cá 1/4 (k1 ni m ngày Bác H ra th m o 1/4/1959)... là nh+ng tài nguyên nhân v n h t s c h p d0n khách du l ch. Nhân dân vùng Cát Bà s ng theo phong t&c qu n c làng xã Vi t Nam v i tinh th n t ơng thân t ơng ái giúp . nhau trong lao ng s n xu t sinh ho t, cùng chia s) ng t bùi, giúp nhau trong khó kh n ho n n n. Ki n trúc xây d ng nhà và các công trình công c ng theo phong cách Á ông vùng ven bi n. Có ngh thu t m th c h i s n t ơng i "c s c, c áo, b$ d .ng. Tr n 136 c Th nh (Ch biên) Nh n nh chung : Cát Bà hi n t i ã c công nh n là Khu DTSQ Th gi i, V n Qu c gia và Khu b o t n bi n (VQG bi n - th c ch t là công viên bi n, marine park). Cát Bà x ng áng và ang có k ho ch t ng b c trình UNESCO công nh n là Di s n Th gi i v a d ng sinh h c và Công viên a ch t toàn c u. D i góc là m t Khu b o t n bi n qu c gia, Cát Bà nên xây d ng theo h ng khu b o v loài và nơi c trú. 5.3. TÀI NGUYÊN V TH VÙNG C A SÔNG B CH NG 5.3.1. Gi i thi u chung Vùng c#a sông (VCS) B ch (ng có nh B n Tri u, ng b cơ b n ch y ven Phù Long - Cát H i Sơn và ranh gi i ngoài c#a sông quy c i theo ng /ng sâu 6m t m%i Sơn n TN o Cát Bà. Trong các v n li u qu c t quy mô toàn c u, VCS B ch (ng v0n c coi là m t b ph n c a châu th$ Sông H ng. VCS B ch (ng n(m vùng chuy n ti p gi+a t nh Qu ng Ninh và Tp. H i Phòng. Khu v c t ng n ch y u thu c a ph n huy n Yên H ng, m t ph n liên quan n Tx. Uông Bí và huy n Hoành B (Qu ng Ninh); khu v c h+u ng n ch y u thu c v huy n Thu1 Nguyên, Cát H i và các qu n n i thành c a Tp. H i Phòng. + To a lý: 106°37'-107°00' E và 20°37'-21°00'N + cao, sâu (c c i, trung bình) - Cao nh t 146m, trung bình 2-4m - Sâu nh t 15m, trung bình 3- 5m + Di n tích (trong ô to nêu trên): 1650km2. Tài nguyên v th (TNVT) VCS B ch (ng c nghiên c u, ánh giá theo 3 h p ph n là tài nguyên a-t nhiên, tài nguyên a-kinh t , và tài nguyên a-chính tr . 5.3.2. Vài nét v i u ki n t nhiên và kinh t -xã h i a. Khí h u VCS n(m khu v c nhi t i gió mùa, mùa hè nóng m trùng vào mùa gió Tây nam th ng có bão và áp th p nhi t i, mùa ông trùng vào mùa gió ông b c. Hàng n m có 1600 - 1900 gi n ng, t$ng l ng b c x c n m 105 - 115 Kcal/cm2. Nhi t không khí trung bình n m là 23,9oC, mùa hè 27,9oC, mùa ông 19,8oC, t$ng nhi t c n m là 8000-8500oC. L ng m a kho ng 1500 1800mm/n m; m t ơng i trung bình 85%; l ng b c hơi trung bình 700 - 750mm/n m. M-i tháng mùa ông có 3 - 4 t, có khi 5 - 6 t gió mùa ông b c, m-i t kéo dài 3 - 5 ngày, s c gió nhi u khi t n c p 7, 8. Trung bình m-i n m có 1,5 cơn bão $ b tr c ti p và 3 - 4 cơn nh h ng. Bão th ng xu t hi n vào các tháng 6 n 10, t p trung vào tháng 7-8, hay kèm theo m a l n kéo dài và gió m nh. b. Th y v n + Thu' v&n l c a Vùng có ba c#a sông chính $ ra bi n là L ch Huy n, Nam Tri u, L ch Tray và có b n sông chính là sông Yên L p (nay ã p thành h ch a), sông B ch (ng (dài 42km, trung bình r ng 1km, sâu 8m); sông C m (dài 37km, trung bình r ng 400m, sâu 7m) và sông L ch Tray (dài 43km, trung bình r ng 120m, sâu 4m). Hàng n m các sông $ ra bi n kho ng 14km3 n c và 5 tri u t n bùn cát ch y u qua c#a Nam Tri u. Trong ó, sông C m có l u l ng l n nh t, m-i n m $ ra bi n 10-11km3 và g n 4 tri u t n bùn cát, sông L ch Tray 1,5km3 n c và kho ng 1 tri u t n bùn cát. Trong mùa m a l% (tháng 6 10), t i l ng n c chi m 75 - 85% và t i l ng bùn cát chi m 90 - 95% t$ng l ng c n m. Ch ng 5. Vùng bi n oB cB 137 + H i v&n Thu1 tri u ki u nh t tri u u i n hình, trong m t pha tri u 25 gi có m t l n n c l n và m t l n n c ròng. Trong m t tháng m"t tr ng có hai k n c c ng, m-i k 11 - 13 ngày, l n tri u dao ng 2,6 - 3,6m và hai k n c kém xen k', m-i k 3 - 4 ngày có l n tri u 0,5 1,0m. l n thu1 tri u trung bình 3,0m, c c i 4,18m, c c ti u 1,75m. M c tri u trung bình qui chu n t i Hòn D u có cao 1,86m so v i s 0m sâu c ch n làm m c 0m l&c a c a Qu c gia. Do c u trúc VCS n#a kín t n xu t l"ng sóng t 20-21%. cao sóng l n nh t 2-3m, sóng bão t 4-5m, c c i 5,6m. T i c#a Nam Tri u, t c dòng ch y xu ng c c i 90 cm/s và ch y lên c c i 60 cm/s. Nhi t n c trung bình 20-22oC, th p nh t 17,6oC vào tháng 2, cao o nh t 28,9 C vào tháng 5. m"n n c kho ng 0,5-32‰, mùa m a 0,5-25‰ và mùa khô 532‰. &c mùa m a kho ng 30-220 g/m3, mùa khô 40-150 g/m3. c. a hình - a m o a hình VCS B ch (ng h t s c ph c t p và a d ng, g m nhi u ki u, d ng ngu n g c khác nhau. Hi n nay do quai p ê bi n, vùng tri u còn kho ng 450km2 ch u nh h ng c a thu1 tri u (k c các m nuôi m"n l ). Theo ngu n g c phát sinh, a hình VCS B ch (ng c chia thành 5 nhóm: + a hình ngu n g c l c a: bao g m các d ng a hình i núi th p xâm th c bóc mòn và xâm th c karst, có cao t 25-30m n trên 100m, cùng các d ng a hình ng b(ng, th m tích t& h m và tích t& aluvi sông su i, có tu$i kho ng Pliocen- Pleistocen. + a hình ngu n g c h)n h"p sông- bi n: bao g m các ng b(ng tích t& sông-bi n tu$i Pleistocen mu n (10-15m); tu$i Holocen gi+a (2-4m); Holocen mu n (0-1,5m); và các bãi tri u th p hi n i (0-1,9 m/0mH ). + a hình ngu n g c m l y-bi n: bao g m các bãi tri u l y, m l y sú v,t, tu$i Holocen gi+a-mu n, cao 0,5-1,5m; và tu$i Holocen mu n, cao 0-1,0m. + a hình ngu n g c bi n: - Các th m tích t& bi n b c III, cao 10-15m, tu$i Pleistocen mu n, th m b c II cao 4-6m, tu$i Holocen gi+a; th m b c I, cao 3-3,5m, tu$i Holocen mu n; các ê cát bi n và các bãi cát bi n ang thành t o. - Các d ng tích t& delta tri u xu ng, ng b(ng tích t& b ng m b m"t sâu 0-6m, và ng b(ng tích t& áy v nh, sâu 2-4m TB o Cát Bà. - Các d ng a hình xâm th c, mài mòn, r#a l%a (l ch xâm th c, vách xâm th c, ng n n mòn, ...) + a hình nhân sinh: Bao g m các ê ng n m"n, ê m nuôi m"n l , p, kênh ào. d. a ch t VCS B ch (ng thu c rìa TN c a ai t o núi n i l&c Paleozoi s m ông B c B c B (th ng c g i là i u n n p Caledonit Katazia), ti p giáp v i tr%ng a hào Kainozoi Sông H ng phía TN. Vùng n(m k,p gi+a các h t gãy Ki n AnSơn phía TN, và h t gãy ông Tri u phía B. VCS B ch (ng phân b trên m t i s&t h n(m gi+a 3 i nâng là Ki n AnSơn, B c Thu1 Nguyên và Cát Bà, á g c không l trên m"t và b dày tr m tích T t t i 70-80m. 3 các i nâng l ra các ph c h á g c l&c nguyên và carbonat Paleozoi và Mesozoi. Các tr m tích T VCS g m nhi u ngu n g c khác nhau nh bi n, châu th$, aluvi, h m, tu$i t Pleistocen s m n Holocen. Tr m tích áy bi n ven b hi n i thành ph n ch y u là bùn b t, b t sét, màu nâu xám, nâu h ng, k t c u m m, nhão, d4 b khu y &c và tái l ng ng gây sa b i lu ng b n. Tr n 138 c Th nh (Ch biên) Vào Kainozoi, VCS B ch (ng cơ b n là ch l&c a, v i a hình i ki u bán bình nguyên. a hình i núi th p c t o nên nh các chuy n ng nâng ki n t o n cu i Tam. Sang Pleistocen, môi tr ng l&c a ti p t&c và b t u s&t h a ph ơng, m u quá trình t o vùng c#a sông, v i nh+ng l n bi n l n, rõ nh t là vào n#a sau Pleistocen mu n, kho ng 3-5 v n n m tr c. Vào t n cu i Pleistocen, do b ng hà l n cu i cùng, m c bi n h th p hơn hi n nay 100-120m. Bi n ti n Holocen m r ng c c i ng v i m c bi n c$ +4-6m vào 5-6 nghìn n m tr c, sau ó nâng h t ơng i c li nh m t s l n, và dâng cao d n t kho ng 1 nghìn n m tr c cho n hi n nay. e. Kinh t -xã h i Ho t ng kinh t trong ph m vi VCS bao g m các ngành ngh truy n th ng trong kh i nông nghi p (nông, lâm, ng , diêm nghi p) và các l!nh v c công nghi p, d ch v& c y m nh g n ây. T i VCS thu c a ph n H i Phòng, dân s trong tu$i có kh n ng lao ng chi m t1 tr ng 53% so v i dân s c a vùng (2002); s lao ng c s# d&ng là 114.420 ng i b(ng 91,4% t$ng ngu n, và c phân b$ trong nông nghi p 45,5%, nuôi tr ng và khai thác thu1 s n 13,7%, công nghi p-TTCN 15,3%, s n xu t và các ngành kinh t xã h i khác 25,5%. T$ng di n tích t b i kho ng 9.895ha, trong ó di n tích m nuôi là 4.262ha, r ng ng p m"n 1.789ha, di n tích xây d ng các công trình 881ha, còn l i ch a s# d&ng. Cơ s h t ng t ơng i phát tri n, m ng l i i n Qu c gia c tr i r ng kh p, nhi u công trình ven bi n c xây d ng nh p Yên Trung, Yên L p, Sông Giá, Nguy4n Tri Ph ơng, ình V%, kênh Cái Tráp-Cát H i, tuy n ê ng 14, ng xuyên o Hoàng Tân. C ng ng c dân VCS h u h t u có m c thu nh p bình quân cao hơn m c bình quân chung, nh t là nơi có ngh nuôi tr ng và ánh b t thu1 s n. Công nghi p H i Phòng phát tri n nhanh, "c bi t là các ngành có truy n th ng, n$i b t là óng m i và s#a ch+a tàu thuy n; s n xu t v t li u xây d ng xi m ng, g ch ngói; công nghi p hoá ch t, ch bi n th c ph m và s n xu t hàng tiêu dùng. Cơ khí t u thuy n v i các nhà máy tr ng i m B ch (ng, B n Ki n và Phà R ng, ang tr thành m t trong ba trung tâm c a c n c. Ngành cơ khí ch t o và luy n kim s n xu t khá phát tri n. Nhi u khu công nghi p ã c hình thành: Nômura, ình V%, Minh c, v.v. C ng H i Phòng có l ng hàng hóa qua c ng t kho ng 17,6 tri u t n n m 2011, v i s n l ng container trên 1 tri u TEU. C ng l n n c sâu ang c tri n khai v i lu ng Cát H i-L ch Huy n. 5.3.3. V th và tài nguyên a-t nhiên Tr c h t hãy xét qua u th c a VCS B ch (ng v m"t v trí a lý mà nó có th t o ra các giá tr , các l i ích cho vùng v m"t t nhiên. Ngoài v trí n(m trong ai nhi t i gió mùa chung c a khu v c, VCS B ch (ng còn có l i th phân b ranh gi i c a m t lo t các th c th t nhiên ít nhi u t ơng ph n và i l p nhau: l&c a và bi n, i núi và ng b(ng, mi n nâng t o núi và tr%ng rift, b n n c và c&m o, kh i nâng và s&t h a ph ơng. T ó ã t o ra cho VCS này m t lo t r t a d ng các "c thù v hình th và c u trúc không gian, v ng l c phát tri n, v quá trình ti n hóa t nhiên, "c bi t là v s a d ng c a các HST nh là k t qu c a s phát tri n t nhiên c a vùng. a. V trí không gian Theo phân vùng t nhiên i b , VCS B ch (ng n(m trong Vùng Móng CáiSơn, nơi "c tr ng b i c nh quan v nh - o và các c#a sông hình ph4u, có ng l c th ng tr là thu1 tri u, và n(m chuy n ti p v i vùng b châu th$ Sông H ng qua d i phân cách Ki n AnSơn. Ch ng 5. Vùng bi n oB cB 139 Khu v c v nh o phía B c a VCS bao g m c nh quan karst có nhi u hang ng b bi n nh n chìm v i hàng tr m hòn o á vôi hình tháp và hình chóp n$i trên m"t bi n. T i các v nh khá kín phát tri n các r n san hô vi n b , r ng th ng xanh nguyên sinh phát tri n trên o Cát Bà. Khu v c ven châu th$ phía TN là ng b(ng tho i v i h th ng ê cát c$ khá phát tri n và t phù sa màu m.. VCS B ch (ng ti p giáp tr c ti p v i b m"t ng b(ng phân d ph c t p v i nhi u kênh l ch và ao h có xen k' gò i, các b n n c i u ki n sinh thái l m"n và quá trình xói l b u th . V l ch s# phát tri n, kho ng 5- 7 tr m n m tr c vùng này còn là m t ph n c a châu th$ Sông H ng. Trong m t s mô t và quy ho ch g n ây, nó v0n c xem là m t b ph n c a ng b(ng châu th$ Sông H ng. i u này càng kh/ng nh v trí và tính ch t chuy n ti p t nhiên c a nó trong hai vùng t nhiên l n i b bi n B c B Vi t Nam ( i núi và ng b(ng), c%ng nh v th "c thù c a nó v a lý t nhiên, em n v th "c bi t v kinh t và chính tr . b. Hình th và c u trúc không gian VCS B ch (ng có b n ch t c u trúc là m t estuary (c#a sông hình ph4u), c hình thành trên cơ s t ơng tác gi+a quá trình phát tri n c a m t a hào ang s&t chìm v i s dâng cao c a m c n c chân t!nh, s thi u h&t b i tích và thu1 tri u có biên l n. ó là m t v c n c có c u trúc n#a kín. 3 ây thu1 tri u là y u t ng l c ngo i sinh u th , quy nh các "c i m c a a hình và tr m tích. ó là m t v c n c l -m"n, hoà tr n n c sông-bi n khá t t, phân t ng y u. M"c dù l ng b i tích sông tham gia áng k nh ng dòng b i tích di chuy n n i t i óng vai trò ch o. V i c u trúc phân t ng y u, cân b(ng b i xói VCS nghiêng v xói l , xâm th c. ây là tr ng h p i n hình trên th gi i v m t c#a sông hình ph4u phát tri n trong i u ki n nh t tri u biên l n. C u trúc n#a kín c a VCS hình ph4u B ch (ng hi n nay do các chuy n ng ki n t o quy nh. Ph n trung tâm c a nó n(m trên i võng h khá m nh trong Holocen có d ng a hào. VCS này là m t t$ h p c a hai ph4u: ph4u Yên L p có kích th c nh , và ph4u chính Nam Tri u có nh B n Tri u; áy là ng n i bán o Sơn v i o Cát Bà. V t$ng th VCS và lân c n có c u trúc khá ph c t p v i các h p ph n sau ây: + i núi a hình i và núi th p phân b ch y u Hoành B , Yên H ng, Uông Bí, Thu1 Nguyên, Ki n An và Sơn, làm c nh quan thiên nhiên c a vùng ng b(ng rìa châu th$ thêm phong phú và sinh ng. cao i núi ph$ bi n 40-100m, cao nh t 146m, r t có ý ngh!a v a-quân s . i núi á vôi b c Thu1 Nguyên t o nên hình thái sơn v n karst ,p, có nhi u hang ng g n v i các di tích kh o c$, l ch s#, có ti m n ng phát tri n du l ch sinh thái. i và núi có kh n ng phát tri n lâm nghi p và kinh t trang tr i. + ng b-ng Ch y u có ngu n g c b i t& châu th$ và cao b m"t ph$ bi n 0,5- 4m. ng b(ng b chia c t b i h th ng sông, l ch, ao, h khá dày "c và các h th ng ê cát c$ cao 2-2,5m n 56m t o thành các d i song song v i b bi n hi n nay. ng b(ng v i h u h t di n tích c ê bao ng n l% và m"n, là nơi t p trung các khu dân c , ô th ông úc, các khu công nghi p quan tr ng và các vùng nông thôn trù phú. ng b(ng không ng nh t v hình thái, ngu n g c, tu$i và có th phân bi t thành nhi u b c, v i 5 h th ng ê cát bi n c$ và hi n i, c u t o b(ng cát s n, tu$i t Holocen gi+a n nay, chúng ít b ng p l&t và có ch a n c ng m nh t t ng nông nên th ng là nơi t p trung dân c . + Vùng tri u c a sông Các bãi tri u l y r m r p th c v t ng p m"n t nhiên, các h l ch tri u, kênh tri u dày "c, các doi cát tri u n(m d c ven b các lu ng sâu r ng là nh+ng d ng a hình ngu n g c tri u "c 140 Tr n c Th nh (Ch biên) tr ng. Nhi u nơi, d i b m"t các m l y sú v,t g"p r t nhi u di tích m nh g m s th i phong ki n, là b(ng ch ng bi n l n vào các khu dân c x a. + Vùng bi n nông bên ngoài c a sông Có sâu kho ng 5-6m n 25-30m n(m trong ph m vi tác ng rõ c a sóng n áy bi n và là vùng ng b(ng tích t&-mài mòn d i tác ng c a dòng h i l u ven b . Tr m tích b m"t là bùn b t nh nâu xám, xám xanh. ây là không gian quan tr ng phát tri n ngh cá ven b . + Bán o và o Bán o Sơn là i m du l ch n$i ti ng t lâu i, m t khu i và núi sót, có nh cao nh t là Ng c Sơn, cao 125m, v ơn dài ra bi n 7km và là ranh gi i gi+a hai vùng t nhiên: vùng b ông B c và châu th$ Sông H ng. Bán o Sơn v n là m t dãy o c n i li n v i nhau b(ng các ê cát t nhiên do sóng bi n b i t& và n i v i ng b(ng Ki n Thu5 vào kho ng 5-7 th k1 tr c, mà m t o xa nh t ch a k p n i vào b : ó là o Hòn D u. o cách Sơn 1km, r ng 8ha, i m cao nh t 40m, có r ng cây xanh t t cùng v i m t qu n th n mi u uy linh và các công trình ngo n m&c nh tháp èn, ài Khí t ng Thu1 v n c xây d ng t n m 1923. + H th ng sông l ch Ba c#a sông chính $ ra bi n là L ch Huy n, Nam Tri u, C m-L ch Tray. Ngoài ra, còn có các nhánh sông Giá và Tam B c. Có m t s kênh ào, tiêu bi u là kênh ình V% và Cát H i. Kênh ình V% c ào n m 1888-1900 m lu ng cho tàu bi n qua c#a Nam Tri u vào c ng H i Phòng. Sông B ch (ng là ph n h l u c a h th ng sông Thái Bình b t ngu n t vùng núi ông B c, g m sông Thái Bình và sông Kinh Th y. G n sát bi n, Kinh Th y phân l u thành sông Chanh $ ra c#a L ch Huy n, sông B ch (ng $ ra c#a Nam Tri u, sông C m và sông L ch Tray $ ra c#a Ba L ch. B ch (ng là con sông l ng danh trong l ch s#. Nhánh ngang Tam B c n i sông C#a C m v i L ch Tray, sâu mà n(m áp th t cao nên ã thành m t th ơng b n giàu có vào u th k1 XX. c. ng l c phát tri n + Thu' tri u là y u t ng l c ngo i sinh u th , quy nh nh ng nét cơ b n c(a a hình và tr m tích. Thu1 tri u VCS này nh trên ã nêu, là nh t tri u u có biên thu c lo i l n, c c i 4-4,5m; t c dòng tri u c c i 150-180cm/s, trung bình 20-50cm/s; t ơng quan th i gian tri u ch y lên và ch y xu ng là 11-12h/13-14h. Thu1 tri u th c s kh ng ch ch thu1 v n nói chung, ch dòng ch y nói riêng VCS. Trên các lu ng l ch, l ng ch y tri u áp o l ng ch y sông. Vì v y, các quá trình b i t&, xói l và thành t o a hình VCS hi n nay u liên quan n vai trò u th c a thu1 tri u. Thu1 tri u còn kh ng ch s trao $i c a n c sông v i n c bi n, nh h ng n s phân b c a th c v t ng p m"n và h ng v t áy. Nh+ng t ng tr m tích "c tr ng cho VCS hình ph4u B ch (ng là bãi tri u l y, bãi tri u th p, delta tri u xu ng và lòng l ch, v i nhi u d ng a hình ã nêu trên là nh+ng d ng ngu n g c tri u "c tr ng, không g"p VCS châu th$ Sông H ng. + Dòng b i tích di chuy n n i t i óng vai trò ch( o. B i tích c cung c p t sông, bi n, nh ng dòng b i tích di chuy n n i t i óng vai trò ch o. L ng b i tích sông cung c p cho VCS B ch (ng kho ng 4 tri u t n/n m, ch y u t sông C m, m t l ng áng k gi i phóng t quá trình xói l b , bãi c tính kho ng 2 tri u t n/n m, và kho ng trên d i 5tri u t n/n m bùn cát n o vét t lu ng $ ngay trong ph m vi c#a sông. Hoàn l u b i tích VCS do dòng ch y tri u chi ph i và b i tích do dòng tri u a ng c sâu vào c#a sông có giá tr áng k , "c bi t là v mùa khô. Hàm l ng tr m tích lơ l#ng trong n c VCS bi n thiên trong kho ng r ng 10-1000g/m3, ph& thu c vào mùa khô và mùa Ch ng 5. Vùng bi n oB cB 141 m a và khi tri u lên hay xu ng. Dòng b i tích d c b di chuy n do sóng có giá tr không l n và th ng ch có ý ngh!a khi c ng h ng v i dòng di chuy n do tri u. L c Coriolit có vai trò áng k tham gia nh h ng dòng b i tích. + Quá trình hoà tr n n c sông - bi n khá t t t o nên v c n c phân t ng y u và n c l" m!n. Do t ơng quan l ng ch y tri u-sông và n ng l ng xáo tr n c a thu1 tri u, VCS B ch (ng là m t v c n c l m"n có m"n thay $i trong kho ng 0,5-32‰. m"n 0,5-20‰ "c tr ng cho khu c#a C m-Nam Tri u, m"n 10-23‰ "c tr ng cho khu L ch Huy n-Yên L p. M c phân t ng n c theo m"n nói chung không l n, bi n $i theo không gian và th i gian, trung bình d i 3‰ phía ngoài c#a Nam Tri u (gi+a t ng m"t và t ng áy), t n 5‰ trên các o n sông B ch (ng, á B ch, n 10‰ các o n B ch (ng d i kênh ình V% và trên sông C m. Cơ ch phân t ng r t quan tr ng i v i quá trình tích t&, bào mòn áy: phân t ng m nh kèm theo b i t& m nh và ng c l i. d. Quá trình ti n hoá t nhiên + Các th i k và giai o n ti n hoá VCS trong Holocen Quá trình hình thành và ti n hoá c a VCS B ch (ng trong Holocen tr i qua 3 th i k và 7 giai o n nh sau: - Th i k th nh t: Holocen s m- gi a (11 - 3 nghìn n m tr c). Bi n ti n chân t!nh gi+ vai trò ch o gây ng p chìm, nhanh chóng làm thay $i môi tr ng t l&c a sang ven b , ti p n m c n c chân t!nh dâng ch m h/n, vai trò c a ki n t o và tr m tích c t ng c ng, ng b l n v phía bi n, bi n lùi. G m 3 giai o n: 1. Môi tr ng l&c a (Holocen s m - u Holocen gi+a); 2. Môi tr ng v%ng - v nh (Holocen gi+a); 3. Môi tr ng m l y rìa châu th$ (cu i Holocen gi+a). - Th i k th hai: Holoce mu n (3 n 0,5 - 0,7 nghìn n m tr c). Vai trò c a chuy n ng ki n t o và quá trình tích t& có nh h ng quy t nh n di chuy n ng b . C%ng có 3 giai o n: 4. Môi tr ng v nh-v&ng ( u Holocen mu n); 5. Môi tr ng v&ng bi n (gi+a Holocen mu n); 6. Môi tr ng c#a sông châu th$ (cu i Holocen mu n) - Th i k th ba: cu i Holocen mu n (kho ng 0,5 – 0,7 nghìn n m qua), ch g m m t giai o n ang ti p t&c v i m t t bi n l n m i, ng b di chuy n v phía l&c a, ng p chìm không n bù tr m tích và thu1 tri u có vai trò quan tr ng. + Bi n l n hi n i và s hình thành, phát tri n c(a c u trúc c a sông hình ph.u Trong 5-7 tr m n m qua, m c n c chân t!nh ti p t&c nâng cao x p x 1mm/n m và t 11,5mm/n m trong th k1 qua. Ng p chìm không n bù do thi u h&t b i tích x y ra ã hình thành VCS hình ph4u nh hi n nay. Nguyên nhân gây ra s thi u h&t b i tích bao g m: th nh t, kho ng 5-7 tr m n m tr c bán o Sơn c n i li n v i ng b(ng ã ng n không cho b i tích d c b t phía TN i lên; th hai, trong quá trình phát tri n, nhi u nhánh n i ngang sông H ng v i h th ng sông C u-B ch (ng b tàn làm gi m ngu n b i tích b$ sung t sông H ng. Th ba, thu1 tri u l n, dòng tri u m nh d n lên ã t ng c ng phân tán b i tích lơ l#ng ra kh i VCS B ch (ng. Th t , dòng ch y t$ng h p ven b h ng th ng tr B-TN có xu h ng a b i tích xu ng phía TN. Bi n l n hi n i là "c i m cơ b n nh t c a VCS hình ph4u B ch (ng hi n nay, th hi n s th ng th c a bi n trong quan h t ơng tác sông-bi n. Các h u qu c a bi n l n là xói l u th so v i b i t&, ng b b y lùi v phía l&c a và b chia c t ph c t p; m c n c trung bình th c t ang dâng cao, hi n t ng m l y hoá, hi n t ng nhi4m m"n và truy n tri u sâu vào l&c a..., và c khu h ng th c v t thích nghi i u ki n t nhiên l m"n. . Các h sinh thái d c trưng Nh là h qu phát tri n c a t$ng th các y u t t nhiên, VCS B ch (ng tr thành m t HST c#a sông tiêu bi u n(m vùng nhi t i gió mùa. Xét v "c thù ngu n g c và quá trình Tr n 142 c Th nh (Ch biên) di4n th sinh thái, có th th y HST VCS B ch (ng thu c ki u c#a sông hình ph4u t n t i trong i u ki n nh t tri u biên l n, khác v i HST vùng c#a sông châu th$. Nh+ng tính ch t cơ b n c th hi n nh hoà tr n n c sông - bi n t t hơn nên n c phân t ng y u, m"n th ng cao hơn ( m c l m"n); các i sinh thái di4n th v phía l&c a (châu th$ i n hình di4n th v phía bi n); c u trúc qu n xã sinh v t $n nh hơn và a d ng sinh h c ( a d ng các HST và a d ng loài) cao hơn. Các HST cơ b n trong VCS B ch (ng bao g m: - Nhóm các HST l&c a: HST i núi; HST ng b(ng; HST các thu1 v c n c ng t (ao h , sông l ch v.v.) và HST o. - Nhóm các HST vùng tri u c#a sông: HST r ng ng p m"n; HST bãi tri u; HST bãi cát bi n; HST bãi tri u r n á; HST áy m m. Các HST r ng ng p m"n, bãi tri u và áy m m là các h p ph n cơ b n c a HST VCS hình ph4u B ch (ng, chi m ph n di n tích l n, quy nh b n ch t HST VCS này. HST r ng ng p m"n tiêu bi u cho VCS nhi t i, u th là các loài m m qu n, v,t dù, c vòi, b n chua, trang và sú. R ng ng p m"n th ng ch cao 2-4m, nh ng m c r t dày, có ý ngh!a l n v a d ng sinh h c, sinh thái, t ng c ng b i t& và phòng ch ng thiên tai. e. Thiên tai Ngoài nh+ng u th và l i ích có th khai thác c xu t phát t v th t nhiên nh ã trình bày trên, v trí c a vùng trong không gian a lý t nhiên khu v c còn t o ra nh+ng thách th c không nh i v i VCS này. Có th k có tính li t kê các thách th c có tính thiên tai nh sau: ng t và n t t, bão và n c dâng trong bão, s dâng cao m c n c bi n, xói l , sa b i, ng p l&t và nhi4m m"n. Các d ng thiên tai nêu trên ã và ang gây nh+ng khó kh n và t$n th t áng k i v i phát tri n KT-XH vùng t-vùng n c quan tr ng này, r t c n c c p n trong m i Chi n l c, K ho ch và Quy ho ch phát tri n vùng, v i nh+ng gi i pháp phòng tránh h+u hi u. 5.3.4. V th và tài nguyên a-kinh t Y u t v th quy t nh nh+ng l i ích cơ b n c a tài nguyên a-kinh t VCS B ch (ng chính là v trí c a ngõ c a nó, trong t ơng quan v i c lãnh th$ B c B , trong ó có Th ô Hà N i, c%ng nh trong t ơng quan v i B c Trung B , và c v i Nam Trung Qu c. Giá tr v th c a VCS này ã c nh n th c t lâu khi ng i Pháp quy t nh xây d ng c ng H i Phòng và làm ng s t H i Phòng-Hà N i-Côn Minh. Giá tr v th c#a ngõ c a VCS c quy t nh b i các tuy n hàng h i và h i c ng, các tuy n ng b ng s t, c%ng nh ng th y n i a. Nh+ng giá tr kinh t mà v trí c#a ngõ có th mang l i cho vùng này có th k : - phát tri n kinh t d ch v&; - khai thác tài nguyên bi n; - xây d ng các trung tâm kinh t bi n; - h i nh p qu c t . Trong ph m vi vùng b Tây V nh B c B giai o n phát tri n hi n nay ang n$i lên nh+ng tâm i m phát tri n kinh t tr ng y u. ó là c#a ngõ h ng ra bi n c a H i Phòng g n v i vi c xây d ng c ng n c sâu L ch Huy n, khu v c óng tàu - c ng n c sâu H i Hà (Qu ng Ninh); khu kinh t th ơng m i t do Vân n (Qu ng Ninh), Cát H i (H i Phòng), tuy n kinh t B c Trung B g n k t các c ng Nghi Sơn - V%ng Áng - Hòn La v i hành lang kinh t ông - Tây, các c&m công nghi p ng 18B, H i Phòng, Ninh Bình, v.v. Không gian phát tri n kinh t các t nh B c B ng th i hình thành liên k t m ng và tuy n, trong khi các t nh B c Trung B ch y u hình thành liên k t d ng tuy n. Trên th c t B c B ã có vùng kinh t tr ng i m ng b(ng Sông H ng v i các c c phát tri n Hà N i - H i Phòng - Nam nh, tam giác t ng tr ng Hà N i - H i Phòng - Qu ng Ninh, và c u trúc 2 hành lang kinh t Côn Minh (Trung Qu c) - Lào Cai - Hà N i - H i Phòng (Vi t Nam), thu hút các t nh V!nh Phúc, Phú Th , Yên Bái theo qu c l 70, Hà Giang theo qu c l 4 i c#a kh u Thanh Th y; hành lang kinh t Nam Ninh (Trung Qu c) - L ng Sơn - Hà N i - H i Ch ng 5. Vùng bi n oB cB 143 Phòng - Qu ng Ninh, thu hút các t nh B c Giang, B c Ninh theo qu c l 1, Cao B(ng, B c C n theo qu c l 4 i c#a kh u Tà Lùng ( phía Trung Qu c, Nam Ninh n i li n v i Khu t tr dân t c Choang); vành ai kinh t V nh B c B n i li n H i Phòng, Qu ng Ninh (Vi t Nam) v i Khu t tr dân t c Choang và t nh H i Nam (Trung Qu c). Trong b i c nh không gian phát tri n ó, VCS B ch (ng có vai trò là m t trung tâm, m t c c h ng ra bi n cho toàn b . VCS có m t v trí thu n l i i v i phát tri n kinh t -xã h i và "c bi t quan tr ng i v i an ninh và qu c phòng. H i Phòng ch cách th ô Hà N i 100km, có i u ki n giao thông thu n ti n, k c ng thu1, ng b , ng s t và hàng không. ây là vùng chuy n ti p gi+a ng b(ng châu th$ Sông H ng và vùng núi ven bi n ông B c. Vì th , VCS, trong ó có H i Phòng tr thành m t trong nh+ng trung tâm công nghi p, th ơng m i, d ch v&, du l ch c a c n c và c a vùng Duyên h i B c B , là thành ph c ng, là u m i giao thông quan tr ng c a Mi n B c và c n c. Trong Quy ho ch, c ng H i Phòng s' tr thành c ng t$ng h p qu c gia, c#a ngõ qu c t (lo i I) , trong ó c ng ình V% ( ón tàu 10-20 ngàn DWT) là c ng công ten nơ và t$ng h p; c ng L ch Huy n s' là c ng công ten nơ và t$ng h p ( ón tàu 50-80 ngàn DWT), c ng Yên H ng (30-40 ngàn DWT) chuyên dùng. Trong ph m vi VCS, h th ng giao thông ng sông và pha sông-bi n phát tri n, hơn h/n i u ki n các c ng Mi n Trung. Tàu thuy n và xà lan có th ng c các dòng sông C m, á B ch, L ch Tray và V n Úc n các t nh ng b(ng B c B và th ô Hà N i. Qu c l 5 n i H i Phòng v i Hà N i ã hoàn thành nâng c p vào n m 2000 và s' có ng cao t c m i kh i công vào n m 2008. Qu c l 10 n i Qu ng Ninh và H i Phòng v i các t nh ven bi n châu th$ sông H ng và Thanh Hoá c%ng ã c c i t o và nâng c p. ng s t H i Phòng- Hà N i c n i tuy n i thành ph H Chí Minh có t th i Pháp thu c. H th ng ng s t n i tuy n H i Phòng - Hà N i - Lào Cai - Vân Nam (Trung Qu c) có ý ngh!a r t l n t o vùng h p d0n kinh t r ng l n cho c ng H i Phòng, vì vùng phía Tây Trung Qu c ng n c t v i vùng phía ông qua d i núi cao, giao l u hàng hoá khó kh n. Sân bay Cát Bi n(m g n trung tâm thành ph s' c nâng c p thành sân bay qu c t . N(m trong VCS có ti m n ng v th to l n, Tp. H i Phòng có u th là m t v trí giao l u tr ng y u v i các trung tâm kinh t l n trong và ngoài n c nh có c ng bi n l n, h th ng giao thông n i thu1, ng b , ng s t và ng hàng không. S ph n th nh c a ô th H i Phòng hơn m t th k1 qua là nh có c ng bi n c l p t n m 1876. C%ng c n th y rõ VCS B ch (ng ã phát huy c giá tr v th c a mình ngay t th i LýTr n trong phát tri n kinh t i ngo i và giao l u qu c t , khi nó óng vai trò là c#a ngõ c a kinh ô Th ng Long n i v i khu v c th ơng c ng Vân n s m u t, cùng v i m t m ng l i ng th y sông- bi n phát tri n r ng kh p. V trí c#a ngõ c a VCS B ch (ng ch/ng nh+ng là y u t có tính quy t nh cho phát tri n KT- XH thu n l i c a các vùng n i a nh ã phân tích trên, mà còn là cơ s vô cùng quan tr ng cho phát tri n kinh t bi n c a c vùng, "c bi t là vi c ti n ra khai thác tài nguyên bi n và làm ch vùng bi n, trong ó có h i s n, d u khí và các khoáng s n khác, giao thông v n t i bi n, du l ch bi n và các d ch v& a d ng trên bi n. VCS c%ng còn là a bàn ti p thu v n u t t n c ngoài, c%ng nh khoa h c, công ngh và ph ơng th c qu n lý kinh t tiên ti n c a th gi i, là nơi m r ng c#a h i nh p v i qu c t trong th i i toàn c u hóa hi n nay. phát huy c nh+ng giá tr v th c a VCS và bi n chúng tr thành tài nguyên a- kinh t cho toàn vùng, i u quy t nh là c n hoàn thi n s m các cơ s h t ng ph&c v& cho vai trò c#a ngõ c a nó. ó chính là m ng l i giao thông ng b , ng s t, ng th y nh ã nêu trong các Quy ho ch, các D án phát tri n; "c bi t là vi c nâng c p và xây d ng h th ng c ng n c sâu trong VCS này, trong ó có c ng L ch Huy n. Tr n 144 5.3.5. V th và tài nguyên c Th nh (Ch biên) a-chính tr N u nh v th c a ngõ là y u t quy t nh các giá tr c a tài nguyên a-kinh t c a VCS B ch (ng thì y u t c u trúc không gian và v trí chuy n ti p c a nó k t h p v i v th c a ngõ ã mang l i nh+ng giá tr c a tài nguyên a-chính tr và a-quân s c a VCS này. a. V trí xung y u cho qu n lý t nư c Trong quá trình xây d ng và phát tri n t n c, VCS B ch (ng luôn là v trí quan tr ng ph&c v& qu n lý lãnh th$ ông B c B trong các tri u i phong ki n c%ng nh th i Pháp thu c, và nh t là th i k c l p t 1945 n nay. Vai trò chi n l c quan tr ng b c nh t c a h th ng c#a sông này ã c coi tr ng ngay t tri u i Nhà Lý: vua Lý Anh Tông n m 1147 ã cho xây d ng hành doanh tr i Yên H ng2 nh là m t cơ quan qu n lý c a Trung ơng i v i vùng c#a ngõ y t h u này, bao quát toàn b vùng bi n o c a i Vi t. T th i Lê Thánh Tông (1469), cho n cu i th k1 XIX, H i Phòng ch y u thu c t H i D ơng và m t ph n thu c t Yên Qu ng. i nhà M c thu c t D ơng Kinh. n th i Pháp thu c, t nh H i Phòng c chính th c thành l p ngày 11 tháng 9 n m 1887 t m t ph n t c a t nh H i D ơng. Ngày 19/7/1888, t$ng th ng Pháp ra s c l nh thành l p Thành ph H i Phòng và ngày 01/10 cùng n m, tri u Nguy4n ã nh ng h/n thành ph này cho Pháp. Sau nhi u l n tách ho"c nh p, ngày 20 tháng 10 n m 1962, H i Phòng và Ki n An h p nh t thành Thành ph H i Phòng a gi i nh ngày nay, thu c không gian cơ b n c a VCS B ch (ng. Còn phía B c a VCS này, t nh Qu ng Yên th i Tr n g i là l H i ông, r i sau $i thành An Bang. Th i nhà Lê g i là t An Qu ng, sau $i thành Yên Qu ng. N m 1822, nhà Nguy4n $i tr n Yên Qu ng thành Qu ng Yên, r i l i $i thành t nh Qu ng Yên vào n m 1831. Khu H ng Qu ng c l p ngày 17 tháng 12 n m 1955 (do g p t nh Qu ng Yên và khu H ng Gai), g m 6 huy n và 6 th xã, và n n m 1965, khu H ng Qu ng và t nh H i Ninh c sát nh p thành t nh Qu ng Ninh nh ngày nay. Vào cu i nh+ng n m 50, huy n Cát H i và th xã Cát Bà (1956), và huy n Thu1 Nguyên (1958) c tách ra t khu H ng Qu ng và sát nh p vào thành ph H i Phòng. Nh v y t t c các th i i l ch s#, VCS B ch (ng luôn có v th "c bi t quan tr ng trong qu n lý lãnh th$ mi n bi n ông B c c a T$ qu c, ch y u thu c ơn v hành chính c p t nh, thành ph . b. V trí tr ng y u cho phòng th t nư c H i Phòng – m t không gian quan tr ng c a VCS, ch riêng v i cái tên c a mình c%ng ã nói lên vai trò hi m y u c a a bàn y i v i vi c phòng th mi n bi n ông B c. Th t v y, do v th quân s "c bi t quan tr ng, VCS ã có “H i t n Phòng th ” t nh+ng n m u Công nguyên. Vào i nhà Tr n, khi ph i i m"t v i n n ngo i xâm Nguyên Mông, Tr n Li4u và Tr n H ng o ã ch n vùng Chí Linh- ông Tri u th ng l u VCS này làm c n c l n v kinh t -quân s . Ba l n thu1 chi n và i th ng quân xâm l c Nam Hán, T ng và Nguyên Mông vào kho ng th k1 X-XIII ã kh/ng nh v trí tr ng y u phòng th t n c VCS B ch (ng. V trí hi m y u c a VCS ó là s k t h p v th c#a ngõ y t h u cho ng b(ng B c B và Kinh thành Th ng Long v i c u trúc c a m t c#a sông hình ph4u kín gió, sông r ng mà sâu, r t thu n l i cho giao thông th y, cùng v i a hình i núi, ng b(ng, kênh l ch, v nh o a d ng có ý ngh!a quan tr ng v a lý quân s , c trong phòng ng , c trong t n công. ng th i c%ng ph i th y r(ng trên su t d i b bi n c a B c B t Qu ng Ninh n Ninh Bình không có m t c#a sông nào khác n i v i Kinh thành Th ng Long l i có m t th y trình thu n l i, an toàn và ng n nh VCS B ch (ng. i u ó l i càng úng n u k) xâm l c mu n n Th ng Long t phía ông B c. 2 i Vi t s# ký toàn th , 2004: T.1, Nxb VHTT, Hà N i, Ch ng 5. Vùng bi n oB cB 145 Vùng c#a B ch (ng ch/ng nh+ng là con ng xâm l c quen thu c c a ng i ph ơng B c, mà còn c a c ng i ph ơng Tây. Th t v y, vào cu i th k1 XIX c hai l n ra ánh Thành Hà N i vào các n m 1873 và 1882, quân Pháp (l n l t do Francis Garnier và Henri Rivière ch huy) t Sài Gòn ra u a t u chi n n H i Phòng, vào C#a C m, thu c vùng c#a sông hình ph4u B ch (ng ti n v Hà N i. Nh trong Ch ơng 2 ã c p, ng i Pháp ã nh n th c c r t rõ t m quan tr ng c a v trí a lý này, t n m 1888 ã bu c tri u ình Nhà Nguy4n c t t l p khu nh ng a t i H i Phòng và thành ph này c "t vào ô th lo i I cùng v i Hà N i và Sài Gòn trong su t th i k thu c Pháp. H i Phòng chính là a i m m u cho cu c Kháng chi n ch ng Pháp (ngày 20/11/1946) B c B và c%ng là nơi ch ng ki n nh+ng tên lính th c dân Pháp cu i cùng rút kh i Mi n B c (ngày 13/5/1955). Trong cu c chi n tranh ch ng M , H i Phòng tr thành a bàn b k) ch t p trung ánh phá m nh m' nh t hòng phá ho i v trí c#a ngõ và vai trò qu c phòng c%ng nh kinh t i ngo i c a Thành ph này, th ng xuyên t n công d+ d i b(ng máy bay không kích, pháo h m t bi n và phong to b(ng thu1 lôi. Nh ng cu i cùng k) ch ã th t b i. Trong giai o n phát tri n kinh t và hoà nh p th gi i hi n nay, H i Phòng n(m trong VCS c xác nh là c#a ngõ h ng ra bi n c a vùng Duyên h i phía B c, là cánh c$ng phía tr c c a Th ô Hà N i. Và nh trên ã nêu, VCS B ch (ng v i H i Phòng là i m nút c a tuy n vành ai kinh t V nh B c B n i v i các tuy n hành lang i Côn Minh và Nam Ninh. Vì v y, s phát tri n kinh t -xã h i và phòng th VCS này chính là s th hi n và ng th i c%ng là m b o cho vai trò quan tr ng a-chính tr c a nó ch/ng nh+ng i v i trong n c mà c i v i khu v c, góp ph n b o v và phát tri n $n nh t n c. c. H n ch và thách th c C%ng ph i th a nh n r(ng VCS B ch (ng có m t h n ch cơ b n là không nh+ng không n(m trên tuy n ng hàng h i qu c t , mà còn n(m quá xa nó. i u ó ã và s' h n ch giá tr ch/ng nh+ng a-kinh t mà c a-chính tr c a B c B trong ó có Th ô Hà N i. ng th i vi c Trung Qu c chi m óng qu n o Hoàng Sa c a Vi t Nam, nh là m t hình th c kéo dài o H i Nam ra t n gi+a Bi n ông ã làm cho VCS B ch (ng càng nh n(m sâu hơn trong ngõ c&t. M i ho t ng kinh t bi n và ho t ng quân s xu t phát t VCS này i ra Bi n ông n i v i i d ơng và th gi i bên ngoài u g"p tr ng i vì ph i qua “tr m gác” Hoàng Sa ó. ó là ch a k trong tr ng h p có chi n tranh, VCS B ch (ng nói riêng, và các VCS và h i c ng c a B c B và B c Trung B u d4 dàng b phong t a. ó là m t thách th c không nh và lâu dài c a v th Mi n B c, trong ó có VCS B ch (ng do vi c chi m óng Hoàng Sa c a Trung Qu c t o ra. 5.3.6. Tài nguyên i kèm a. Tài nguyên sinh v t Trong ph m vi VCS ã phát hi n c kho ng 1200 loài sinh v t, trong ó có 250 loài th c v t phù du, 89 loài ng v t phù du, 138 loài rong bi n, 3 loài c bi n, 36 loài TVNM, 458 loài ng v t áy, 79 loài cá bi n, 74 loài chim, 30 loài thú, 20 loài bò sát. + Th c v t ng p m!n g m 36 loài thu c 24 h cây ng p m"n, t p trung nhi u loài nh t khu v c Nam Tri u, C#a C m, ình V%, V% Yên, Bãi Nhà M c, Hoàng Tân v.v., phát tri n thành r ng khá t t. + C/ thu' sinh g m m t s loài c bi n nh Najas indica, Halophilaovalis, Paspalum vaginatum, Cyperus sp., Ruppia maritima. + Khu h rong bi n có 138 loài thu c các ngành rong lam, rong l&c, rong nâu và ngành rong 48 loài; nhi u loài rong vùng tri u có giá tr kinh t cao. 146 Tr n c Th nh (Ch biên) + Th c v t phù du có 250 loài thu c 67 chi, 4 ngành, u th là ngành t o khuê có t i 215 loài, 54 chi. M t t bào dao ng trong kho ng 105 - 106 t bào/m3 v mùa khô và ch còn 4 5 3 10 - 10 t bào/m v mùa m a. + ng v t phù du có 89 loài, thu c các nhóm Copepoda, Ostracoda, Cladocera, Chaetognata, Tunicata v.v. T i vùng c#a Nam Tri u g"p 59 loài, mùa khô 5637 con/m3 , và mùa m a 1509 con/m3. + ng v t áy có 458 loài, bao g m 3 nhóm chính: ng v t thân m m có 210 loài, giáp xác có 141 loài, giun nhi u tơ có 107 loài. + Khu h cá c a sông bao g m 79 loài thu c 50 gi ng 25 h cá bi n; nhi u loài có giá tr kinh t , "c bi t là loài cá b ng b p (Bistrichthys sinensis) là m"t hàng xu t kh u t ơi s ng có giá tr . + Bò sát - L ng c có kho ng 20 loài, trong ó bò sát có 9 loài thu c b rùa và h r n bi n. + Chim và thú : ã phát hi n kho ng 74 loài chim, trong ó có nhi u loài quý hi m nh mòng ngói, s u, v t tr i, bìm b p, a a, sâm c m .v.v. Có 3 loài thú s ng d i n c thu c b cá voi (Cetacae) là cá en phin en, en phin tr ng và cá ông s . Các loài thú trên c n th ng n các bìa r ng ng p m"n ki m n khi tri u rút nh kh , rái cá, c y giông. v. v. b. Tài nguyên phi sinh v t Khoáng s n khu v c ch y u là v t li u xây d ng. á vôi có tr+ l ng 185 tri u t n, t p trung Tràng Kênh. Puzơlan Pháp C$ (Thu1 Nguyên) có tr+ l ng hơn 71 tri u t n. Chúng c dùng s n xu t xi m ng, t èn và các hoá ph m t g c carbonat. á quaczit p lát Sơn có tr+ l ng 406 nghìn m3. V t li u xây d ng cát cu i lòng sông và ven c#a sông c ánh giá có tr+ l ng l n nhi u tri u m3, nh ng vi c khai thác thác có nh h ng n cân b(ng b i xói b sông, b bi n. Tài nguyên n c VCS phong phú và mang nhi u ch c n ng, giá tr ng d&ng v i các t$ ph n n c ng t, n c l và n c m"n ph&c v& cho sinh ho t, nông nghi p, công nghi p, du l ch d ch v& và nuôi tr ng thu1 s n. Hi n nay, n c ng t cung c p cho sinh ho t, "c bi t là các vùng nông thôn v0n còn là m t khó kh n. c. Tài nguyên nhân v n + Ngu n nhân l c: Khu v c VCS B ch (ng và các ô th lân c n có t$ng dân s kho ng trên 2 tri u ng i, nh ng phân b không u, t p trung t i các khu ô th H i Phòng, Qu ng Yên và Uông Bí, M o Khê. Riêng Tp. H i Phòng có dân s kho ng 1,7 tri u ng i, v i s ng i tu$i lao ng là 936 nghìn ng i, trong ó s ng i t t nghi p i h c và cao /ng là 25 nghìn ng i, công nhân k thu t cao 120 nghìn ng i. H i Phòng là m t trung tâm giáo d&c, ào t o l c l ng lao ng lành ngh v i 5 tr ng i h c ( i h c Hàng h i, i h c Y, i h c H i Phòng, i h c Dân l p H i Phòng, Cao /ng C ng ng), 2 vi n nghiên c u bi n (Vi n Nghiên c u H i s n và Vi n Tài nguyên và Môi tr ng bi n), 6 tr ng ào t o ngh , áp ng cho nhu c u phát tri n vùng. + L. h i truy n th ng. VCS B ch (ng là t a linh, nhân ki t, có truy n th ng l ch s# lâu i d ng n c và gi+ n c, truy n th ng v n v t và th ng võ v i nhi u danh nhân, khoa b ng và vì v y có nhi u l4 h i, r t phong phú và "c s c. H i mi u Tiên Công Hà Nam (Yên H ng) vào ngày 7 tháng Giêng âm l ch tiêu bi u nh t cho truy n th ng nghìn n m khai hoang l n bi n ng b(ng B c B . L4 h i ch i trâu vào ngày 9 tháng 8 âm l ch t Sơn h t s c sôi ng và th hi n tinh th n th ng võ c a ng i dân mi n bi n. Nhi u l4 h i g n v i cu c s ng, g n v i bi n c a c dân: L4 h i n D u vào mùa xuân c u nguy n th n bi n. Các l4 h i bơi ch i, ua thuy n r ng, ua thuy n thúng, l4 thu1 th n, l4 h i ngh cá c a dân huy n Cát H i, hàng n m ã l y ngày 1 tháng 4 k1 ni m ngày Bác H v th m làm h i ua thuy n h t s c náo nhi t, lôi cu n hàng v n ng i tham d . Ch ng 5. Vùng bi n oB cB 147 + Các di ch+ kh o c . Trong vùng và lân c n có nhi u di tích kh o c$ h c n$i ti ng. T i xã Hoàng Tân (Yên H ng) có di ch u R(m g m nhi u l p v n hoá kh o c$ t h u k á c%, á m i n phong ki n. Di ch Ti n H Long phát hi n Cái Bèo (Cát Bà) niên i kho ng 5-6 nghìn n m tr c. Các di ch thu c v n hoá H Long c a th i k á m i (3-4 nghìn n m tr c) khá ph$ bi n. Di ch lúa n c Tràng Kênh thu c v n hoá Phùng Nguyên ng i v i v n hoá H Long; các di ch m thuy n th i ông Sơn c phát hi n Vi t Khê (Thu1 Nguyên) và Ph ơng Nam (Uông Bí), có niên i trên 2000 n m. + Các di tích l ch s . Vùng có nhi u di tích l ch s# n$i ti ng. ó là các di tích v tr n thu1 chi n B ch (ng 1288 Thu1 Nguyên và Yên H ng, tiêu bi u là di tích bãi c c t i xã Yên Giang (Yên H ng). Qu n Ngô Quy n và H i An có nhi u di tích v n hoá và l ch s#, nhi u n, mi u th v anh hùng dân t c Ngô Quy n ánh th ng quân Nam Hán trên sông B ch (ng vào n m 938. Qu n Sơn còn l u gi+ di tích b n t u không s , nơi kh i u c a ng mòn H Chí Minh trên bi n trong nh+ng n m ch ng M , v.v. + Di tích V&n hoá. Các di tích v n hóa n$i ti ng trong vùng bao g m h th ng các ình nh ình Phong C c và Yên Giang (Yên H ng), ình An D ơng (Q. Lê Chân), ình Nhân Th (H i An); h th ng chùa nh chùa Hàng (Q. Lê Chân), chùa D Hàng (H i An); h th ng n nh n Ngh (Q. Lê Chân), t L ơng Xâm (H i An), n D u và n Bà ( Sơn); "c bi t có di tích Ph t giáo n$i ti ng là tháp T ng Long th i nhà Lý trên i Ng c Sơn ( Sơn). Th tr n Qu ng Yên, nay là huy n l5 c a Yên H ng, ã t ng nhi u n m là th ph c a t nh Qu ng Yên th nh v ng, nay còn gi+ l i di tích c a thành c$. Huy n o Cát H i có nhi u di ch kh o c$ t th i k v n hoá Hoà Bình-B c Sơn cho n v n hoá H Long, có truy n th ng l ch s# và v n hoá lâu i v i nhi u di tích ình, chùa, mi u và thành c$, tiêu bi u là ình Hoàng Châu, chùa Gia L c, mi u Các Bà, thành Nhà M c và khu du kích ch ng Pháp Hà Sen. 5.4. O B CH LONG V o B ch Long V! còn có tên là Phù Th y Châu, n(m g n gi+a V nh B c B , cách Hòn D u, H i Phòng 110km, cách o H Mai 70km, cách m%i Ta Chiao - H i Nam 130km. Di n tích o trên m c tri u cao nh t là 1,78km2, tính n m c n c bi n trung bình (ngang 0m l&c a) là 2,33km2 và tính n m c tri u th p nh t là 3,05 km2. a hình o là m t d i i có cao tuy t i 61,5m, cao t ơng i kho ng 90m, nhô lên t b m"t ng b(ng áy bi n sâu kho ng 30m. o có chu vi kho ng 6,5km, chi u dài theo h ng B-TN kho ng 3 km, chi u r ng theo h ng TB- N kho ng 1,5km. o có a hình khá tho i, 62,5% di n tích t có d c nh hơn 5o, di n tích còn l i a ph n có d c không v t quá 15o. o n(m trong to o o o a lý: 20 07'35'' và 20 08'36'' v! B c; 107 42'20'' - 107o44'15'' kinh ông. V m"t hành chính, o B ch Long V! là m t huy n o thu c Tp. H i Phòng v i dân s kho ng 2000 ng i, ch y u là thanh niên. Trên o có c ng và khu neo u t u thuy n r ng 30,9ha, có t u khách cao t c ch 80-120 khách n i o v i c ng H i Phòng, và m t t u v n t i k t h p ch khách. i n trên o do máy diezen cung c p v i t$ng công su t trên 700 KVA; ã u t d án i n gió 800 KVA. Có 3 gi ng khoan khai thác n c ng t 80 m3/ngày, tr m l c n c bi n công su t 200 m3/ngày. 5.4.1. Tài nguyên v th TNVT B ch Long V! c%ng nh i v i các a h và các vùng bi n, c ánh giá theo ba h p ph n là tài nguyên a-t nhiên, tài nguyên a-kinh t và tài nguyên a-chính tr . a. V th và tài nguyên a-t nhiên + Giá tr v th c a B ch Long V! c xác l p tr c h t do u th v v trí a lý n(m g n gi+a V nh B c B c a o, g m: 148 Tr n c Th nh (Ch biên) - V trí ti n tiêu- biên gi i, là y u t TNVT quan tr ng nh t c a o, mang l i l i ích v m"t ch quy n lãnh th$ trên bi n, b o m an ninh qu c gia; "c bi t là nh+ng l i th trong qu n lý, b o v vùng bi n c%ng nh phát tri n KT-XH bi n o c a t n c. - V trí c a ngõ c(a H i Phòng và toàn b B c B Vi t Nam. 3 v trí này, B ch Long V! có i u ki n thu n l i cho phát tri n các lo i hình d ch v&, t ngh cá cho n giao thông, hàng h i, c u h , th ơng m i và nh t là du l ch bi n o. - V trí trung tâm c(a Vành ai kinh t V nh B c B . V i v trí này B ch Long V! c h ng l i do s lan t a v kinh t , ng th i các nhu c u v d ch v& s' t ng m nh m' và mang tính qu c t . - V trí xa b và ng l, loi g n gi a v nh: tuy có h n ch v khó kh n trong s liên l c g n k t v i t li n, nh ng v trí ó o mang l i nhi u l i ích quan tr ng, "c bi t là v th v chính tr có ý ngh!a qu c t c a o. o có v trí c tôn gi+a V nh B c B , nên có nhi u l i th trong ti p nh n và th c hi n m i ngh!a v& và quy n l i trong b o m an ninh qu c phòng, b o v môi tr ng và phát tri n kinh t -xã h i. Và chính do l i th này m"c dù di n tích nh bé, o v0n tr thành m t ơn v hành chính c p huy n. + Khí h u B ch Long V! i di n cho vùng khơi V nh B c B , có hai mùa chính: mùa m a t tháng 5 n tháng 8, th i ti t nóng m và m a nhi u; mùa khô t tháng 10 n tháng 3 n m sau, th i ti t l nh, khô và ít m a. Nhi t không khí trung bình n m 23,3oC, m không khí 2 trung bình 86%, t$ng l ng b c x n m t 132,5 Kcal/cm . L ng m a th p so v i ven b B c B , trung bình n m ch t 1031mm. Trung bình m-i n m có 1 - 2 cơn bão và kho ng 30 t gió mùa ông b c tràn qua. Thu1 tri u B ch Long V! có tính ch t nh t tri u u, m c n c trung bình là 1,82m. Mùa ông sóng th nh hành là ông b c, cao trung bình t 0,8 - 1,0m, l n nh t trong các t gió mùa t i 3,0 - 3,5m; mùa hè, gió th nh hành là Nam, ông nam, cao trung bình là 0,6 - 0,9m. Nhi t n c bi n trung bình 24,4oC; ven b o n c có mu i cao và khá $n nh trong kho ng 32,2 n 33,8‰, trung bình 33,1‰. + a hình o g m m t s b m"t khá ph/ng, d c ch vài , phân cách nhau b i các s n d c h,p ho"c vách d c. B m"t nh chia n c khá b(ng ph/ng v i nh cao nh t 61,5m; ti p n b m"t 10 - 15m, phân b r ng b ông; b m"t 4 - 6m phân b ch y u b ông, m%i ông B c khá b(ng ph/ng, phù h p cho xây d ng công trình, nhà ; b m"t 1 - 3m t o thành m t d i g n nh liên t&c, phân b quanh o. B á g c chi m kho ng 60% và b b i t& c u t o t v t li u cát, cu i, s i chi m kho ng 40% t$ng chi u dài b o. + o n(m trên ơn nghiêng phía ông c a b KZ Sông H ng, trong ó võng s&t TN B ch Long V! giáp k có b dày tr m tích KZ 4-6km ho"c hơn và là khu v c có tri n v ng d u khí l n nh t V nh B c B . b. V th và tài nguyên a- kinh t + Hi n tr ng KT-XH. Dân s trên o ang thay $i nhanh, t$ng s ng i th ng xuyên trên o trong các n m g n ây là kho ng 2000 ng i, n u k c khách vãng lai (t u ánh cá, mua bán h i s n) lên t i 3500-4000 ng i. Nh+ng ngành ngh chính trên o g m: d ch v&, th ơng m i, nông lâm, ng nghi p; v i cơ c u kinh t : d ch v& - công nghi p, xây d ng - nông nghi p, th y s n. N m 2004, huy n o t giá tr gia t ng 18,06 t1 ng, trong ó: d ch v& 12,82 t1; công nghi p - xây d ng 2,84 t1 và nông lâm th y s n 2,4 t1 ng (t1 l t ơng ng: 71,0%, 15,7% và 13,3%); bình quân GDP trên u ng i là 14 tri u ng, cao hơn Tp. H i Phòng (10 tri u ng) (giá th c t ). N m 2005 t$ng v n u t toàn huy n t 44 t1 ng, t$ng giá tr s n xu t t 48,67 t1 ng. Trên o ch y u có các ngh l"n Bào ng và ánh cá ven b , ngoài ra còn b t h i sâm. L ơng th c và th c ph m dùng trên o ch y u em t t li n ra. ã xây d ng xong cơ s h t ng b n bãi và khu d ch v& h u c n ngh cá B ch Long V! và a vào s# d&ng. Trung tâm d ch Ch ng 5. Vùng bi n oB cB 149 v& h u c n ngh cá B ch Long V! ã i vào ho t ng t cu i tháng 3 n m 2003, v i x ng s n xu t b t cá công xu t 80 t n/ngày, x ng s y m c công xu t 10 t n/ngày, tr m c p x ng d u 300 m3, x ng s n xu t n c á 50 t n/ngày, x ng s n xu t n c ng t t n c bi n 200 m3/ngày, kho ông l nh, x ng cơ khí, t u thu mua v n chuy n 200 t n. N m u còn khó kh n, nh ng Trung tâm ã t o ra vi c làm cho g n 100 lao ng. T khi c ng, khu neo u t u và khu d ch v& h u c n ngh cá i vào ho t ng, t u thuy n ánh cá n ng tr ng B ch Long V! t ng lên r t nhanh. Ngoài ra, còn nhi u t u thu mua, d ch v& thu1 s n n ây kinh doanh buôn bán nh n nh p. + Tài nguyên a-kinh t c(a o có th bao g m các m!t: - B ch Long V! là m t trung tâm h u c n ngh cá “ c a” nh t gi+a V nh B c B . Ng tr ng B ch Long V! là m t trong các ng tr ng t t nh t c a V nh B c B , vào mùa cá t p trung 800-900 t u thuy n ánh b t, n t nhi u a ph ơng. Th c t ã "t ra cho o r t nhi u yêu c u v d ch v&, t nơi trú u tránh gió bão, cung c p x ng d u, n c ng t, l ơng th c, th c ph m, ng c&, n s#a ch+a nh , thu mua h i s n, b o qu n, ch bi n; d ch v& tài chính, y t . ng th i c%ng t o ra nhi u khó kh n ph i v t qua, ch/ng h n nh v n n c ng t, v n môi tr ng, v.v. - B ch Long V! là m t a bàn thu n l"i cho nhi u lo i hình d ch v bi n. ó là các d ch v& giao thông hàng h i, th ơng m i, thông tin liên l c, thông báo gió bão, c u h , c u n n, y t . M"t khác nh trên ã nêu trong V nh B c B , k c v phía TN o, có nhi u tri n v ng v d u khí; m t s m ã c Trung Qu c khai thác phía B V nh. Do ó trong t ơng lai c%ng có th hình thành m t d ch v& d u khí trên o, mà tr c h t là lo i hình ngh d .ng, ch m sóc s c kh e, y t cho ng i trong n c và c n c ngoài. B ch Long V! còn có th tr thành m t c#a kh u v i xu t nh p kh u ti u ng ch, ch y u v h i s n, do v trí thu n l i c a mình. i u ó s' có ý ngh!a kinh t l n, thu hút c hàng hóa (h i s n) trôi n$i trên bi n, mà Nhà n c không ki m soát c. - B ch Long V! là m t i m du l ch không th thi u trong tuy n du l ch bi n o ven b B c B , v i tài nguyên du l ch khá phong phú. Th t ra ch riêng y u t m t o nh xa b l) loi gi+a V nh B c B g n v i biên gi i qu c gia trên bi n, m t o Anh hùng th i chi n tranh ch ng M c%ng ã là m t s h p d0n l n i v i nh+ng ng i thích th ng ngo n c nh quan m i l và ham hi u bi t. Ngoài ra, ây ã n(m trong quy ho ch Khu b o t n bi n qu c gia và có m t di s n a ch t khá lý thú (m"t c t a t ng á tr m tích E3-N; ki n t o nâng a l%y ngh ch o trong N2-Q; nhi u l p “ á m ch” cát k t i n trong khe n t m có th do ng t c$ ho"c do si t tr t r t m nh,v.v.) s' lôi cu n nhi u nhà khoa h c n tham quan tìm hi u. C%ng c n có k ho ch xây d ng b o tàng và b o t n các di tích th i chi n tranh, không nh+ng nâng cao lòng yêu n c, t hào dân t c, mà còn c ng c ch quy n, nâng cao v th chính tr cho t n c. Do v trí thu n l i c a mình, B ch Long V! s' là i m n c a nhi u khách du l ch qu c t t t u du l ch v t i d ơng n u c t$ ch c t t. c. V th và tài nguyên a-chính tr + Giá tr tài nguyên a-chính tr c a B ch Long V! tr c h t xu t phát t v trí chi n l "c c(a b n thân V nh B c B . ó là m t v nh l n c a ông Nam Á, bao quanh v nh có 10 t nh, thành ph c a Vi t Nam v i chi u dài ng b kho ng 763km và 3 t nh Qu ng Tây, Qu ng ông và H i Nam c a Trung Qu c có chi u dài b kho ng 695km, t o nên vành ai kinh t phát tri n m nh m' quanh V nh B c B . i c t qua V nh B c B là nh+ng tuy n ng hàng h i quan tr ng c a B c Vi t Nam và Nam Trung Qu c v i các n c trong khu v c và qu c t , "c bi t là t c ng H i Phòng và B c H i (Trung Qu c). T m quan tr ng c a V nh còn ch- trong lòng t d i áy V nh và trong kh i n c c a V nh ch a ng nhi u tài nguyên thiên nhiên, "c bi t là v d u khí và h i s n. 150 Tr n c Th nh (Ch biên) i v i Vi t Nam và c Trung Qu c, t m quan tr ng chi n l c c a V nh B c B chính là v qu c phòng và an ninh, nh ng "c bi t i v i Vi t Nam vì liên quan t i c m t n#a phía B c c a t n c (t v! tuy n C n C tr ra), trong ó có th ô Hà N i. + L"i ích m r ng ch( quy n qu c gia trên bi n. Tr c h t chúng ta hãy xem xét vi c xác l p ch quy n qu c gia trên o B ch Long V!. u th k1 20 ã có ng dân Qu ng Yên ra l p nghi p trên o, nh t là sau khi tìm ra n c ng t ây n m 1920. Trong m t bài báo h i ó c a m t tác gi ng i Pháp (P.A. Lapicque) gi i thi u v o B ch Long V!3 cho bi t B ch Long V! là m t i m trong vòng khép kín các o ph i i tu n tra nh k do chính quy n ông D ơng quy nh: xu t phát t v nh H Long n Cô Tô- B ch Long V!- Hoàng Sa- Các o ven b Trung K - và k t thúc tr m thu quan Cát Bà. Th i ó, B ch Long V! có 3 c&m dân c l p thành 1 làng l n có lý tr ng ng u, có kho ng 70-80 nóc nhà, s ng i kho ng 200, v i 30 ph& n+ và 60 tr) em. Trên o có 20 ha t tr ng tr t, g m khoai lang, l c, rau và c ru ng lúa n c; v t nuôi có bò, l n và gia c m. V m"t hành chính, B ch Long V! tr c thu c quy n qu n lý c a tr ng h t Cô Tô. u nh+ng n m 50 trên o có tàn quân Qu c Dân ng (Trung Hoa), ã b Vi t Nam và quân gi i phóng Trung Qu c ánh u$i. Ngày 16-1-1957 Nhà n c Vi t Nam ã chính th c ti p qu n quy n qu n lý B ch Long V!, lúc ó có 238 ng i dân. Ngày 15-2-1957 Th t ng Chính ph ra Ngh nh s 049-TTg v v n ti p nh n o B ch Long V! do n c C ng hòa Nhân dân Trung Hoa bàn giao và quy nh o là m t xã tr c thu c UBND Tp. H i Phòng. Cu i n m 1965 do cu c chi n tranh phá ho i c a qu c M , toàn b dân c trên o ã c sơ tán vào t li n. Ngày 9/12/1992, Chính ph ra Ngh nh s 15/N /CP quy nh thành l p huy n o B ch Long V! thu c Tp. H i Phòng. Theo L u V n L i (2007) ng phân nh V nh B c B gi+a Vi t Nam và Trung Qu c ký k t này 25 tháng 12 n m 2000 t i B c Kinh quy nh t i m s 9 n i m s 21 là ranh gi i vùng "c quy n kinh t và th m l&c a gi+a hai n c và ng biên gi i này i cách o B ch Long V! i m g n nh t v phía ông là 15 h i lý, dành cho o kho ng 25% hi u l c, mang l i cho Vi t Nam kho ng 300km2 gi+a v nh, v i nh+ng tài nguyên sinh v t và phi sinh v t trong kh i n c và lòng t d i áy; ó là m t l i ích vô giá nh v th c a o. V i vai trò là m t m nh t có i s ng kinh t sôi ng n(m gi+a V nh B c B , B ch Long V! không nh+ng có óng góp to l n trong phân nh v nh, mà còn trong quá trình th c thi Hi p nh và các th a thu n khác gi+a Vi t Nam và Trung Qu c, là c u n i trong s h p tác hòa bình và h+u ngh gi+a hai n c. + B ch Long V! - m t chi n h m l n không th b ánh chìm, m t c i m quân s v+ng ch c gi+a V nh B c B . i u này ã c ch ng minh trong cu c kháng chi n ch ng M , tr c s t n công iên cu ng c a t u chi n và máy bay hi n i nh t, v i hàng ngàn t n bom n, B ch Long V! v0n kiên c ng ánh tr , b n rơi 24 máy bay, b n cháy và b n chìm nhi u t u chi n ch, góp ph n ánh tan ý chi n l c c a M . V i m t di n tích l n, a hình i cao 50-60m, nhi u m%i á ra sát b bi n, có i u ki n m ng giao thông thu n ti n, làm sân bay tr c th ng (ho"c sân bay dã chi n), l p các c n c phòng th , h m ng m ( a o), b n c ng, B ch Long V! i u ki n tr thành m t thành trì v+ng ch c b o v toàn v,n vùng bi n ch quy n c a t n c. Gi+ c B ch Long V! là gi+ c toàn b vùng bi n ch quy n trên V nh B c B , c%ng ng th i là kh ng ch c c trung tâm V nh. + B ch Long V! - tháp canh ti n tiêu và bao quát r ng l n trên V nh B c B . T B ch Long V! v trí trung tâm b(ng các ph ơng ti n quan sát hi n i, có th ki m tra, ki m soát m i ng ng th y t phía Nam, phía B c, phía ông V nh i vào H i Phòng, Qu ng Ninh và ng b(ng B c B . Hơn th n+a, m i ho t ng quân s trong V nh c%ng u có th c phát hi n 3 Trong: T nh thành x a Vi t Nam, 36- 42, NXB H i Phòng, 2003, H i Phòng Ch ng 5. Vùng bi n oB cB 151 nhanh chóng k p th i, k c các ho t ng c a không quân. Có th nói B ch Long V! là m t trong các c i m quan tr ng nh t, là tai-m t c a B ch huy b o v vùng bi n ch quy n trong V nh B c B và c vùng t li n B c B . + B ch Long V! - cơ s h u c n và v trí trung chuy n cho các ho t ng tác chi n xa b . V i v trí gi+a v nh c a mình, B ch Long V! có i u ki n vô cùng thu n l i làm h u c n cho các t u thuy n làm nhi m v& an ninh trên bi n trong hòa bình và th c thi các nhi m v& tác chi n trong chi n tranh ho"c ch ng kh ng b . B ch Long V! c%ng có th tr thành nơi d tr+ chi n l c, làm nhi m v& trung chuy n cho các ho t ng c a t u thuy n xa b và dài ngày. + B ch Long V!-m t xích quan tr ng nh t trong phòng tuy n các o ven b B c B và B c Trung B . Trên tuy n phòng th ti n tiêu ó có th k n các o V!nh Th c-Tr n-Thanh Lam-H Mai-B ch Long V!-Hòn Mê-Hòn M t, trong ó B ch Long V! là có vai trò s 1, do v trí ti n tiêu- biên gi i gi+a V nh B c B c a nó. 3 v trí ó o có th có c thông tin nhanh nh t, a d ng, nhi u chi u c a i ph ơng, nh ng ng th i l i là nơi i ph ơng có th ti p c n s m nh t, là nơi mà i ph ơng có th quan tâm n nhi u nh t trong các ý chi n thu t c ah . B ch Long V! là m t hòn o ngày càng "c khu v c và th gi i bi t n nh m t huy n o trù phú, an toàn, hòa bình và h+u ngh c a Vi t Nam. Chính i u này l i có giá tr r t to l n trong b o v v+ng ch c mãi mãi B ch Long V!, nh m t m nh t thiêng liêng c a T$ qu c Vi t Nam. 5.4.2. K quan a ch t a. a d ng a ch t + a d ng v á và a t ng Trên o B ch Long V! g"p h u nh y các lo i á tr m tích l&c nguyên: cát k t, b t k t, sét k t, cu i k t và s i k t. á g c l ra khá liên t&c, "c bi t quanh chân o, do ó có th d4 dàng theo dõi trình t a t ng t d i lên trên. Các l p cát k t, b t k t, phi n sét xen k' nhau ki u nh p, có b dày khá $n nh, ch a nhi u di tích th c v t, bào t#, ph n hoa "c tr ng, cho phép xác l p riêng h t ng B ch Long V! (N1-2bv, ho"c E3bv). Ngoài ra các tr m tích ch a c k t ch"t ch' c a h T (Q) c%ng ph$ bi n trong các th m bi n. "c bi t, xen trong các l p á ho"c trong các th m bi n có nhi u k t h ch xiderit và basalt d ng b t. T i m t s nơi có th g"p các á có ngu n g c h+u cơ nh trepen, asphalt (h c ín) và than nâu. + a d ng v c sinh v t Ph c t p hóa th ch th c v t và bào t#, ph n hoa g"p trong h t ng B ch Long V! r t phong phú, bao g m hàng ch&c d ng, tiêu bi u có: Quercus, Castsnea, Magnolia, Ulmus, Homomelis, Myrtas, Carya… có tu$i N1-2 (ho"c E3). + a d ng v a hình- a m o Nét c áo c a a hình o B ch Long V! th hi n ch-, o có d ng m t l .i mác v i m%i nh n h ng v ông B c. a hình o phân b c hình th m, các b c th p u d n k t nh th m. Xung quanh o có nhi u v nh l n nh v i hình dáng khác nhau. Trên o có r t nhi u “m ch” á d i d ng các “b c t ng” cát k t c áo. o B ch Long V! có b bi n tho i t o nên các bãi bi n dài và r ng, phía Nam có các v nh nh n sâu vào o t o nên dáng b d ng hình cung r t ,p. Xung quanh o còn phát tri n nhi u r n san hô càng t o nên giá tr cao cho c nh quan thiên nhiên. Có 3 nhóm ngu n g c a hình là bi n, bóc mòn và gió. Thu c ngu n g c bi n: có các bãi bi n và th m bi n sau ây: - Bãi bi n mài mòn hi n i: có a hình nghiêng d i 3o. - Bãi bi n mài mòn-tích t& hi n i, v i a hình nghiêng tho i 3-8o. 152 Tr n c Th nh (Ch biên) - Th m b c I mài mòn tu$i Q2l-2: a hình b(ng ph/ng, cao 2-4m trên m c thu1 tri u c c i. - Th m b c I tích t&, tu$i Q21-2: b(ng ph/ng, hơi l n sóng, cao 2-5m so v i m c thu1 tri u c c i. - Th m b c II mài mòn, tu$i Q13b: nghiêng tho i 3-8o, cao l0-15m. - Th m b c II tích t&, tu$i Q13b: l n sóng tho i 3-8o, cao l0-15m. - Th m b c III mài mòn, tu$i Q13a: d ng s n i, dãy i, tho i, nghiêng 8-15o , cao trên 20m. Thu c ngu n g c bóc mòn: có nh+ng ph n sót b m"t bóc mòn trên nh o cao 55-60m, kéo dài trên lkm. Xu ng th p hơn là ph n s n bóc mòn t$ng h p và tích t&. Các d ng a hình ngu n g c gió: có các &n cát ph$ bi n ven bi n phía Tây Nam và ông B c o. a hình ph n ng p n c xung quanh chân o B ch Long V! khá ph c t p, v i rãnh phá hu1 c t x) ph ơng á v! tuy n và á kinh tuy n. + a d ng v c u trúc và l ch s a ch t - H th ng khe n t và m ch á l p y khe n t i m n$i b t trong c u trúc a ch t o B ch Long V! là trên o r t ph$ bi n các khe n t. Có 2 h th ng khe n t chính c t nhau theo ph ơng TB- N và B-TN. Các khe n t kéo dài hàng tr m mét c l p y b(ng cát k t, s n k t v i b dày vài ba ch&c centimét, góc d c kho ng 70-80o. Các khe n t ki u “m ch” này xuyên c t h u h t các t p tr m tích, nh ng không liên t&c, th ng m t d n t d i lên trên thay b(ng các “m ch” khác. Các “m ch” á không gây cà nát hay làm bi n d ng c u t o các l p tr m tích c%ng nh các phá hu1 khác. Các á “m ch” và á vây quanh gi ng nhau v thành ph n th ch h c. Ngu n g c phát sinh m ng khe n t v i các “m ch” á k trên o B ch Long V! t ng có nhi u cách gi i thích. Theo Phùng V n Phách và nnk. (2009), “ á m ch” cát k t là s n ph m c áo ch ng minh cho s tr t trái c a h th ng t gãy ph ơng TB- N trong khu v c mà i di n là i t gãy Sông H ng trong giai o n Miocen. C%ng có ý ki n cho là chúng có liên quan v i t gãy c$, nh ng cho n nay ó v0n là m t bí n c n c ti p t&c khám phá. - Các pha ho t ng ki n t o và l ch s phát tri n Trên n n c u trúc v i các m ch á còn ghi nh n c 3 pha ki n t o rõ nét, trong ó có 2 pha nén ép v i các l c nén có ph ơng TB- N và B-TN và m t pha tách giãn, l c tách có ph ơng BTB-N N. B ch Long V! là m t ơn v c u trúc thu c cánh Tây B c c a b tr m tích Kainozoi Sông H ng, n(m t i v trí ti p giáp v phía ông, nơi có b n i l&c B c V nh B c B . V trí này c%ng là khu v c giao nhau c a các h th ng ki n trúc phá hu1 ph ơng B-TN v i h th ng ki n trúc ph ơng TB- N. Vùng nghiên c u có v trí "c bi t gi+a i giao nhau trên bình ki n trúc khu v c và có l ch s# hình thành và ti n hoá trong ph m vi b Sông H ng. Các t p tr m tích Kainozoi s m khu v c B ch Long V! và lân c n c hình thành theo ki u kéo tách “pull-apart” c a b tr m tích Sông H ng v i cơ ch hình thành lúc u là tr t giãn, ti p theo là tr t ép n i m ng. C u trúc B ch Long V! là m t ph n c u trúc d ng vòm do ép ngang trong Miocen mu n, th hi n s thay $i t tr t b(ng trái sang tr t b(ng ph i c a i t gãy Sông H ng. Nói chung ngh ch o ki n t o hình thành d ng c u trúc B ch Long V! nh hi n nay không ph i là thành ph n hình thành b ban u mà là quá trình th sinh hình thành t s thay $i ch c ng giãn khu v c t c ng giãn t i nén ép. Các thành t o á có tu$i Miocen (ho"c Oligocen) l trên o g m các t p cát k t, b t k t, sét k t phân l p m ng t i trung bình xen k' nhau, có d ng m t ơn nghiêng tho i v i góc d c 2-25o c m v phía TB và BTB (g n nh ph ơng á kinh tuy n). Nh ng chúng c%ng b c t phá, nén ép, bi n v khá ph c t p, ph n ánh l ch s# ho t ng ki n t o y bi n ng ây. Ch ng 5. Vùng bi n oB cB 153 b. Giá tr c áo, c s c và k v B ch Long V! th hi n là hòn o c u t o b i các tr m tích tr) v i th n(m tho i, t o nên các b m"t a hình b(ng ph/ng, trên ó có nhi u “m ch” cát k t r n ch c d ng ng, ch y theo các h th ng khe n t, t o nên c nh quan c áo các “b c t ng á” hay “V n Lý Tr ng Thành” thu nh . c. Giá tr i kèm + N c ng t trên o: Ngu n n c m a h n ch do l ng m a hàng n m th p, n c trong v phong hoá tr m tích Tam có l ng ch a n c kém; tr+ l ng n c ng m t ng nông c tính là 450.000 m3/n m, riêng trong t ng phong hoá và tr m tích th m là 212.000m3 v mùa m a và 147.000m3 v mùa khô. ã ti n hành khoan kh o sát n c ng m t ng sâu 5 l- trên o và phát hi n c m t th u kính n c ng t n(m trong t ng v. v&n c a tr m tích Tam có áy 3 sâu 175m. Tr+ l ng c tính 792,53 m /ngày. V i 2 l- khoan th m dò hút c 2,5 l/s t ơng ơng 72 m3 n c/ngày (8 ti ng bơm hút), c p n c sinh ho t cho 1.440 ng i. + V t li u xây d ng o c s# d&ng ch y u là á thiên nhiên, tuy nhiên vi c khai thác và s# d&ng v t li u xây d ng t i o có th gây ra nh+ng v n tác ng môi tr ng, c nh quan và v lâu dài nh h ng n s b n v+ng a hình c a o. + V nh B c B c ánh giá có ti m n&ng d u khí l n, c tính có tr+ l ng d u kho ng 101,5 t1 thùng. V i vi c phát hi n h t ng Phù Thu1 Châu, tu$i Oligocen (E3ptc.) (c%ng chính là ph n d i c a h t ng B ch Long V! tu$i E3 theo T ng Duy Thanh, V% Khúc, 2005), có ch a cacbon h+u cơ t$ng s trong á hàm l ng cao và c ánh giá có kh n ng sinh và ch n d u vào lo i khá, ti m n ng d u khí khu v c B ch Long V! ngày càng có tính hi n th c cao. + Ng tr ng quanh o B ch Long V! n$i ti ng t tr c n nay, "c bi t là các loài tôm, m c, bào ng , cá Mú, cá Song là nh+ng loài có giá tr xu t kh u l n. Tham gia khai thác không ch có các tàu thuy n c a Vi t Nam mà còn có tàu thuy n c a Trung Qu c (l&c a, H ng Kông, ài Loan). Trong i u ki n các r n san hô vùng ven b b suy thoái nghiêm tr ng thì r n san hô B ch Long V! s' là nơi cung c p ngu n gi ng san hô và các sinh v t khác s ng trên r n cho vùng n c ven b c a Vi t Nam và Trung Qu c + o có ti m n ng cho phát tri n du l ch, v i kích th c không quá nh , có không gian i, th m, bãi cát bi n, bãi t ng, có c nh quan thiên nhiên c áo, ,p, là m t hòn o xanh, n$i trên m"t bi n trong s ch; có khu r n san hô ng m là m t d ng tài nguyên quý giá, m t a i m lý t ng xây d ng thành khu b o t n thiên nhiên bi n hay công viên bi n cho du l ch sinh thái ng m và du l ch khoa h c. d. ánh giá chung o B ch Long V! là m t o á Tam duy nh t trên V nh B c B , n(m gi+a V nh, v i hình thái c a m t qu i tho i, chân i c vi n b i m t h th ng các b c th m bi n c$ và hi n i i n hình, các bãi bi n xinh ,p, cát vàng m n n$i b t trên n n n c bi n xanh trong. Vùng tri u r n á i n hình và r ng v i các l p á phân l p g n n(m ngang, c tô i m b i các “m ch”, “t ng” á cát k t r n ch c t o nên nét c áo và c nh quan ,p. 5.4.3. K quan sinh thái a. Giá tr a d ng sinh h c + a d ng loài: cho n nay ã phát hi n c 1.122 loài sinh v t trên c n và d i bi n thu c hơn 471 gi ng và hơn 243 h (LV K)n và NV Ti n, 1999) (b ng 5.3). Ngoài giá tr v a d ng loài và giá tr a d ng c a ngu n gen, các nhóm sinh v t trên còn có giá tr r t l n v khoa h c, chúng là i t ng nghiên c u v các m"t sinh h c, sinh thái h c, ô nhi4m môi tr ng. R t nhi u loài trong s này có giá tr v kinh t , là i t ng nuôi và khai thác làm th c ph m, là nguyên li u cho các ngành s n xu t công nghi p, hoá ch t, làm thu c, sinh v t c nh. Tr n 154 B ng 5.3. a d ng sinh h c c Th nh (Ch biên) o B ch Long V và vùng bi n xung quanh TT Nhóm sinh v t S loài S gi ng S h 1 Th c v t ng p m n 17 17 14 2 C bi n 1 1 1 17 3 Rong bi n 46 28 4 Th c v t phù du 210 47 5 ng v t phù du 110 57 93 26 6 7 San hô ng v t áy l n 12 125 66 43 8 Cá bi n 393 229 105 9 Th c v t trên c n 126 T ng c ng 1.122 51 471 243 + Các loài quý hi m !c h u: hi n ã ghi nh n c 11 loài sinh v t có trong Sách Vi t Nam (2007)g m: Bào ng (Haliotis diversicolor); 7c xà c (Turbo marmoratus); 7c s tr ng nh (Ovula costellata); Trai ng c (Pinctada margaritifera); Trai ng c n+ (Pteria pilguin); M c th c (Photololigo chinensis); M c nang vân h$ (Sepia pharaonis); Tôm hùm (Panulirus longipes); Tôm hùm bông (P. ornatus); Sam uôi tam giác (Tachypleus tridentatus); Cá song (Epinephelus towvina). Hi n ã th ng kê c 22 loài có giá tr kinh t cao g m: Bào ng (Haliotis diversicolor); 7c &n cái (Trochus maculatus); 7c &n c (T. pyramis); 7c h ơng (Nerita albicilla); 7c xà c (Turbo marmoratus); 7c s tr ng nh (Ovula costellata); Trai ng c (Pinctada margaritifera); Trai ng c n+ (Pteria pilguin); V,m xanh (Mytilus edulis); V p tím (Asaphis dichotoma); Sút (Anomalocardia squamosa); M c th c (Photololigo chinensis); M c nang vân h$ (Sepia pharaonis); Tôm hùm (Panulirus longipes); Tôm hùm bông (P. ornatus); Sam uôi tam giác (Tachypleus tridentatus); H i sâm tr ng (Holothuria scabra); Cá mú (Cephalopholis miniatus); Cá song (Epinephelus towvina); Cá ng ch m (Euthynnus offinis); Rong ông (Hypnea panosa); Rong gu t chùm (Caulerpa racemosa). V i s l ng loài l n nh v y, giá tr b o t n các loài quý, hi m ho"c có giá tr kinh t c a khu v c là r t cao (LV K)n & NV Ti n, 1999). + a d ng h sinh thái và sinh c nh: trong khu v c quanh o B ch Long V! t n t i các ki u h sinh thái (HST) sau: HST o; HST vùng tri u v i 2 ti u h : HST vùng tri u áy m m (cát) phân b ông-Nam và Nam o và HST bãi tri u r n á, phân b r ng kh p ven o nh+ng ph n còn l i; HST r n san hô: phân b kh p xung quanh o t sâu 1,0m n kho ng 25-28m v i ph khác nhau (LV K)n, 1996); HST vùng bi n nông ven b : là vùng n c t 0mH tr xu ng có n n áy c ng là r n á-san hô. + a d ng nơi c trú và cách s ng: s a d ng v các ki u HST ã t o ra s a d ng v nơi c trú cho các nhóm sinh v t v i các ph ơng cách s ng khác nhau. Trên cơ s a hình, a m o, tr m tích áy, có th chia thành các ki u lo i c trú nh sau: - Nơi c trú là n n áy cát ng p tri u phía ông Nam và Nam o: ây là nơi có i u ki n t o ra sinh c nh thu n ti n cho các loài ng v t s ng vùi mình d i cát. Ph$ bi n là các Còng gió, Dã tràng ph n cao và trung tri u. Trên vùng th p tri u có l0n thêm s i, á nên có thêm các loài Giun, các loài Thân m m hai m nh v , m t s loài Tôm, Cua trú ng& ban ngày ban êm i ki m n,… T ng n c phía trên là môi tr ng thu n l i cho các loài Cá n$i, Cá t ng áy sinh s ng, phát tri n. - Nơi c trú là v%ng bãi tri u áy c ng g m các phi n á r ng, các hòn á t ng, cu i, s/i v i các kích th c khác nhau trên ph n vùng tri u còn l i. ây là nơi c trú thu n l i cho nhi u Ch ng 5. Vùng bi n oB cB 155 nhóm sinh v t áy nh Giun t, Thân M m, uôi r n. Trong ó nhi u loài có giá tr kinh t l n và là "c s n quan tr ng nh 7c h ơng (Nerita spp,), v p tím (Asaphis dichotoma). - Nơi c trú là các r n á - san hô: ki u nơi c trú nh v y bao ph h u kh p vùng b o t n bi n B ch Long V!. ây là nơi có nhi u hang h c, thu n l i cho các loài có kh n ng di ng nhanh l n tr n các loài n th t s n b t chúng. ây là nơi lý t ng cho các loài Cá áy, Cá san hô, Da gai, các loài Tôm, Cua nh s ng bám trên các cành san hô, các loài 7c n vi t o, Rong bi n, mùn bã h+u cơ trên m"t các t ng á... - Nơi c trú là r ng trên o. o B ch Long V! có di n tích nh , ã có dân c sinh s ng t r t s m nên r ng trên o ã b khai thác ki t qu , hi n ch còn l i: 1- R ng tái sinh d ng tr ng cây b&i th p và tr ng c gianh trên nh và s n o, ôi ch- có nh+ng cây g- nh m i tái sinh cao 6 - 7 m; 2- Th m cây b&i, c trên các th m c$, có ch- cao và khô ráo nh ph n phía Nam o, có ch- l i th p và b úng n c vào mùa m a nh phía ông B c o, nơi này tr c ây còn c nông dân s# d&ng tr ng lúa n c; 3- Cu i cùng là th m th c v t trên các &n cát, b á sát bi n. b. Giá tr m h c + Giá tr c nh quan thiên nhiên: C nh quan thiên nhiên c a vùng bi n o B ch Long V! ơn gi n, bao g m hai c nh quan chính là o và bi n. Gi+a chúng là i tri u có c nh quan thay $i theo th i gian trong ngày và theo con n c. Do s kh c nghi t c a môi tr ng bi n o trơ tr i nên c nh quan trên o ơn gi n v i 3 sinh c nh chính là các b á và &n cát sát bi n. Trên ó phân b ch y u là các cây ch u c tác ng c a m"n c a sóng gió bi n táp lên nh x ơng r ng, rau mu ng bi n,v.v.; Ti p n là các th m tr m tích c$ v i th m cây b&i, c d i có b m"t t ơng i b(ng ph/ng, t ng c ng i dân a ph ơng khai thác tr ng lúa t i t th t, gi+ c n c nh phía ông B c o và tr ng màu trên nh+ng vùng t cao hơn, khô ráo hơn nh phía Nam o. Cao nh t là các th m cây b&i, các v t c tranh và r ng tái sinh trên vùng s n và nh núi. ôi ch- cây cao n 7-10 m và ph lên n 70-80% do r ng cb ov t t ph&c v& qu c phòng và an ninh trên o su t trong m t th i gian dài. C nh quan ph n ng p n c quanh o B ch Long V! c%ng ơn gi n. T 0mH n sâu 25 - 28 m là nh+ng th m bi n có n n áy là á cát k t phân l p, cao phía ông ông-Nam và th p v phía Tây. Các v t li u nh, nh bùn u c sóng khu y lên và dòng ch y a xu ng chân o. Ph n còn l i là các t ng á cu i, cát c sóng vun lên vùng tri u, t o thành nh+ng m%i nhô phía ông Nam. Trên m"t n n áy này là nơi phân b các qu n th san hô v i ph khác nhau các h ng. 3 phía ông ông-Nam do tác ng c a sóng và dòng ch y m nh nên các l p á th ng hay b bóc lên và a vào b nên ph c a san hô th p. San hô b ch t c sóng vun vào phía ông-Nam o. Phía ông o ph san hô khá cao, ng th i các t ng, v a á cát k t t o thành nơi trú n c a Bào ng (Haliotis diversicolor) tr ng thành sâu 5 10 m. Cá nh 1-2 cm th ng n(m trong các l- á vùng sâu 0-2m nên còn c g i là Bào ng l-. Th m san hô phía B c và Tây-B c o phát tri n t t hơn. ph có ch- t ng lên n 90100% b m"t áy, trung bình kho ng 30-50%. ây là habitat lý t ng cho các loài Tôm, Cua, Cá San hô sinh s ng.. C nh quan vùng tri u. Vùng tri u quanh o B ch Long V! có di n tích kho ng 1,4 km2 v i hai ki u sinh c nh chính là: - Bãi tri u cát trên vùng trung và cao tri u k t h p v i cát-s i- á trên vùng th p tri u phân b ông-Nam và Nam o. Trên vùng trung và cao tri u thành ph n loài sinh v t nghèo nàn do luôn bi n ng d i s tác ng c a sóng và gió. Vùng th p tri u, "c bi t là trên các doi á cu i có thành ph n loài phong phú hơn, bao g m thêm các nhóm khác nh Giun nhi u tơ, Thân M m, giáp xác nh , da gai. Chúng th ng n n p vào ban ngày, ban êm m i i ki m n. 156 Tr n c Th nh (Ch biên) - Bãi tri u á có n n áy hoàn toàn là á bao g m á g c x p theo phi n, ôi ch- có các bãi cu i, s i. Sinh v t trên i cao tri u nghèo nàn, th ng là nh+ng c nh . Vùng trung tri u có thành ph n loài phong phú hơn, ã có ai hàu (Ostraeidae), Quéo (Mytilidae) bám vào các khe á. Các loài 7c th ng t p trung thành t ng ám n(m n p tránh n ng d i nh+ng hòn á to, các loài Giun nhi u tơ, V p tím, th ng vùi d i nh+ng v&n s i trong các ch- tr%ng. Xu ng vùng th p tri u c%ng t ơng t , "c bi t là nhóm H i sâm en ã xu t hi n nhi u hơn. + Giá tr cho du l ch sinh thái, gi i trí. Hi n nay ngành du l ch vùng bi n o B ch Long V! v0n còn trong giai o n sơ khai. Trong qui ho ch t$ng th phát tri n KT-XH huy n o B ch Long V! n n m 2010 và t m nhìn n n m 2020, vi c phát tri n du l ch b t u tri n khai t n m 2006 v i t$ng di n tích m"t b(ng cho phát tri n d ch v& du l ch là 24,4 ha g m các h ng m&c nh ti u khu t m, th thao, công viên cây xanh, công viên á, khách s n, nhà ngh . i t ng du l ch ây là c nh quan b o có bãi á, bãi cát và vành ai xanh, các công trình ki n trúc nh nhà èn h i ng, tr m khí t ng, khu nuôi Bào ng , khu b o t n bi n có c nh quan ng m c áo. H th ng khách s n thi t k phù h p v i i u ki n c a o, có ti n nghi hi n i s c ch a 300 l t khách/ngày vào n m 2020. Nh v y, v i m&c tiêu phát tri n ngành du l ch t ng thêm ngu n l i kinh t là i u h t s c c n thi t và hi n nhiên trong vi c phát tri n huy n o B ch Long V!. Tuy nhiên, do ch a có ho t ng c& th nên ch a phát sinh các v n n$i c m. Nh ng c%ng có th rút ra vài bài h c kinh nghi m t nh+ng nơi khác quy ho ch và nh h ng rõ ràng cho du l ch bi n c a B ch Long V! t o nên m t s phát tri n hài hoà gi+a s phát tri n du l ch và b o t n tài nguyên thiên nhiên bi n. S t n t i c a Khu b o t n bi n s' góp ph n phát tri n ngành du l ch c a B ch Long V!, ng th i phát tri n du l ch c%ng là hình th c giáo d&c c ng ng v ý th c b o t n và t ng thu nh p, t o m t ngu n sinh k b n v+ng cho ng i dân a ph ơng. + Giá tr cho các c m h ng ngh thu t. C nh quan sinh thái v i phong c nh c áo c a B ch Long V! còn ít c các nhà v n, nhà thơ quan tâm do i l i khó kh n. Cho n nay m i có bài hát c a Nh c s! Huy Du v i tiêu “B ch Long V! o quê h ơng” c p n cu c s ng, thiên nhiên và con ng i c a hòn o khá xa này. c. Giá tr c áo, c s c, k v + Giá tr quý hi m, c áo M t hòn o n(m chơ vơ gi+a V nh B c B v i nh+ng "c i m c u trúc a ch t c áo, v i khu h ng, th c v t b ng n cách v i t li n và luôn ph i h ng ch u gió bi n quanh n m ã t o nên m t qu n xã ng th c v t thích nghi v i i u ki n môi tr ng kh c nghi t. ó là nh+ng loài cây m ng n c nên ch u c khô h n; có sinh c nh khá phong phú v i b cát, bãi á g c sát chân o, các th m bi n trên các cao 2m, 5m, 10m, 20m, 40m và 60m v i nh+ng cây c "c tr ng cho chúng. ây là s c áo c a k quan sinh thái B ch Long V!. Ngoài tính c áo c a khu h th c v t trên c n, h sinh thái r n san hô quanh o B ch Long V! c%ng r t c áo v i thành ph n loài phong phú, ph cao, t o môi tr ng thu n l i cho qu n xã sinh v t, "c bi t là qu n th Bào ng chín l- (Haliotis diversicolor) phát tri n t t. ng th i góp ph n b o t n kho ng 35 loài quý hi m b e do tuy t ch ng ghi trong Sách Vi t Nam. + Giá tr k v* V i di n tích kho ng 93km2, r n á-San hô quanh o B ch Long V! có quy mô không gian thu c lo i l n nh t vùng bi n V nh B c B . T m c. i di n mang tính qu c t cho c Vi t Nam và Trung Qu c. Ch ng 5. Vùng bi n oB cB 157 d. ánh giá chung V phân c p, k quan sinh thái o B ch Long V! không ch có t m quan tr ng c p qu c gia mà còn có t m quan tr ng khu v c do n(m g n ng phân nh theo Hi p nh phân chia V nh B c B gi+a Vi t Nam và Trung Qu c. Chính vì v y v m"t qu n lý c a k quan ngoài các chính sách qu n lý c p qu c gia c n có nh+ng th a thu n liên chính ph v qu n lý tài nguyên môi tr ng bi n khu v c giáp ranh. Nh n xét chung: B ch Long V! c ánh giá có tài nguyên v th t m Qu c gia và khu v c ông Nam Á, c ngh công nh n khu b o t n bi n ông Nam Á, Khu d tr+ tài nguyên bi n (KBTB) và là danh th ng a ch t Qu c gia. 5.5. VÙNG C A BA L T C#a Ba L t là c#a chính c a h th ng sông H ng phía N c a ng b(ng châu th$ gi+a hai huy n Ti n H i (t nh Thái Bình) phía B - B và huy n Giao Th y (t nh Nam nh) phía N TN. V m"t KT-XH, liên quan t i c#a Ba L t có th xem xét n các huy n Ti n H i và Giao Th y nói riêng và c hai t nh Thái Bình và Nam nh nói chung. B n thân c#a Ba L t n(m t a : 20015’00’’ VB, 106035’38’’K . Còn vùng c#a sông (VCS) Ba L t có th l y phía B c n c#a Trà Lý, phía Nam n c#a sông Sò, phía bi n n sâu 20m và trong tr ng h p y có t a : 20010’28’’– 20028’16’’ VB, 106021’56’’ – 106043’54’’ K , và nh v y, di n tích c a VCS kho ng 1.200 km2. Các ng b(ng ngu n g c sông và bi n có cao <2m, các ê cát c$ có cao n 3- 4m; C n Vành doi cát có cao n 3,6m, t o m t ê t nhiên ch n sóng N. sâu VCS c l y n -20m là h t ph m vi ng b(ng ng m tr c châu th$. 5.5.1. Tài nguyên v th a. V th và tài nguyên a-t nhiên + C#a sông Ba L t thu c c#a sông châu th$ nhi t i i n hình, là c#a thoát l% chính c a h th ng sông H ng, phía N c a ng b(ng sông H ng. ng b(ng châu th$ Sông H ng 2 (CTSH) di n tích kho ng 12.000km , có hình tam giác v i nh là Vi t Trì và c nh áy t vùng c#a B ch (ng n Kim Sơn dài kho ng 145km, trong khi chi u cao t Vi t Trì n c#a Ba L t dài 160 km, v i kho ng 70% di n tích có cao < 2m. Các d ng a hình cơ b n nh t c a ng b(ng là các b m"t bãi b i, các ô tr%ng, các m h móng ng a - các o n sông b , các m l y, bãi tri u, các ê thiên nhiên, các doi cát; "c bi t n$i b t là trên ng b(ng t n t i m t d ng a hình nhân sinh v! i, là k t qu lao ng t i c ngàn n m c a nông dân ng b(ng - h th ng ê sông và ê bi n, có chi u dài t$ng c ng n 2.700km (trong ó có trên 380km ê bi n), cao n 4,5m ven bi n và 20m Vi t Trì. C n c vào th h các doi cát - b bi n c$, cùng nh+ng công trình nhân t o - ê bi n, có th phác h a l i quá trình phát tri n ra phía bi n c a ng b(ng CTSH trong kho ng vài ngàn n m g n ây; t 500 n m n nay hai vùng tích t& m r ng ng b(ng m nh nh t là vùng c#a Ba L t và sông áy (hình 5.2). + ng b(ng sông H ng n(m trong vùng nhi t i gió mùa có mùa ông l nh ít m a và mùa hè nóng m nhi u m a, v i hai mùa gió là gió mùa ông và gió mùa h . L ng b c x t$ng c ng trung bình n m dao ng trong kho ng 110-120 kcal/cm2. Nhi t không khí trung bình n m 22,2-23,60C. 3 ven bi n s ngày m a trong n m t i 110-155 ngày, v i l ng m a trong kho ng 1.520- 1.850 mm/n m. Sông H ng thu c lo i sông l n trên th gi i, ng th hai bán o ông D ơng sau sông Mê Công, có dòng chính dài 1.126km (ph n Vi t Nam 556km, chi m 49,3%) và l u v c r ng 155.000km2 (ph n trong Vi t Nam 70.700km2, 45,6%). Hàng n m sông H ng t i ra bi n 126,3 t1 m3 n c (sông Thái Bình - 9,7 t1 m3) và kho ng 110 tri u t n bùn cát khi ch a có h Hòa Bình. Khi ó qua c#a Ba L t kho ng 26,7 tr. t n, qua c#a Trà Lý kho ng 9 tr.t n và kho ng 2430 tr.t n qua c#a áy. Sau khi h th y i n Hòa Bình i vào ho t ng, l ng bùn cát trên sông 158 Tr n c Th nh (Ch biên) H ng gi m xu ng áng k , giai o n 1989- 2001 qua tr m Sơn Tây còn 57, 3 tr.t n, qua c#a Ba L t còn 14,7 tr.t n, c#a Trà Lý – 5 tr.t n, c#a áy – 13 tr.t n (LP H u, 2002). Hình 5.2. H th ng doi cát - ư ng b bi n c châu th Sông H ng (theo T Th nh, 2005) Khu v c có ch tri u toàn nh t t ơng i thu n nh t v i chu k 24h 45’ ( o t i Hòn D u), th i gian n c dâng và n c rút g n b(ng nhau. l n tri u trong kho ng 3,0-3,5 m; trung bình 1,7-1,9m. + Nh+ng l"i th v v trí a lý c a vùng c#a sông Ba L t: - Phân b ai nhi t i m gió mùa v i n n nhi t m cao, ã t o cho vùng có i u ki n phát tri n m nh m' th gi i sinh v t, v i nhi u h sinh thái "c thù, cùng v i các ngu n l i to l n v nông lâm, th y h i s n. - Phân b ranh gi i tác ng m nh m' c a bi n và l&c a, v i nhi u quá trình a m o- a ch t khác nhau, ã t o cho vùng có a hình a d ng và t o nên c nh quan a d ng. - Phân b c#a c a lòng d0n chính c a m t h th ng sông l n có hàm l ng phù sa vào lo i l n c a th gi i, ã t o i u ki n cho vùng phát tri n nhanh ra phía bi n, v i hàng tr m ha m-i n m. - Phân b c#a ngõ c a m t ng b(ng châu th$ r ng l n v i m t n n v n minh lúa n c lâu i (v n minh Sông H ng), t o cho vùng phát tri n KT-XH thu n l i. H n ch : phân b trên m t i t gãy l n, ranh gi i c a hai vi m ng th ch quy n, t o kh n ng có tai bi n a ch t cao ( ng t c p 8, MSK- 64). Quá trình b i t& m nh lòng d0n, kh n ng giao thông r t kém. + Vùng c#a sông Ba L t – m t di s n a m o- a ch t và c nh quan "c thù: - Là m t VCS delta thu c m t ki u m i trung gian - d ng l i góc vuông; - Nơi t p trung nhi u d ng và y u t a hình sơ sinh; - Nơi s h+u "c i m v tính chu k c a các quá trình và ph ơng th c m r ng VCS v phía bi n và c v phía hai bên c#a sông, liên quan n ho t ng các dòng ch y, v t li u lơ l#ng và n ng l ng sóng; Ch ng 5. Vùng bi n 159 oB cB - Nơi th hi n tính c áo v s a d ng các c nh quan VCS nhi t i, liên quan n m t vùng t m i sinh thành ( ang x y ra và trong l ch s# không xa); - C%ng là nơi mang nh+ng "c thù v cách th c mà con ng i ã khai thác, s# d&ng và b o t n vùng t m i y. b. V th và tài nguyên a-kinh t . + Hi n tr ng KT-XH Có th sơ b xem xét kinh t Thái Bình và Nam nh trong b i c nh ng b(ng sông H ng và c n c (b ng 5.4) B ng 5.4. So sánh m t s ch tiêu kinh t gi a các a ph ng a phương và toàn qu c (n m 2009) Di n tích (km2) Dân s (ngàn ng i) T ng s n ph m(giá th c t ) (t ng) GDP/ng i (tri u ng) S n l ng l ng th c/ng i (kg) Giá tr xu t kh u/ng i (USD) Thái Bình 1.546,5 1.784,5 23.334,0 13,08 644,7 188,4 Nam 1.652,3 1.826,3 22.356,0 12,20 496,5 122,4 21.126,9 19.627,0 446.745,5 18,30 362,1 661,6 331.051,4 86.024,6 1.658.400,0 19,27 503,3 663,7 nh BSH Toàn qu c Ngu n: Niên giám th ng kê t+nh Thái Bình 2009. Nxb Th ng kê, Hà N i. Ghi chú: BSH- ng b(ng sông H ng, g m 11 t nh là: Thái Bình, Hà N i, H i Phòng, V!nh Phúc, B c Ninh, H i D ơng, H ng Yên, Hà Nam, Nam nh, Ninh Bình và Qu ng Ninh (theo T$ng c&c th ng kê). Có th nh n th y GDP bình quân u ng i c a Thái Bình và Nam nh u th p hơn BSH và toàn qu c, nh v y Thái Bình và Nam nh v0n là các t nh nghèo d i m c bình quân chung c a c n c và th m nh c a 2 t nh này v0n ch y u v nông nghi p, nh t là i v i Thái Bình. Có th xem xét thêm m t vài ch tiêu kinh t c a Ti n H i, có di n tích 226,0km2 và dân s 208.444 ng i (2009), trong t ơng quan v i toàn t nh Thái Bình (b ng 5.5). B ng 5.5. M t s ch tiêu kinh t c a huy n Ti n H i (2009) a ph ng Giá tr s n xu t nông nghi p (giá so sánh) (tri u ng) S n l ng lúa (ngàn t n) S n l ng th y s n (t n) S n l ng cá bi n (t n) Giá tr s n xu t công nghi p (giá so sánh) (t ng) Ti n H i 609.410 129,0 33.500 7.700 1.007 Thái Bình 5.110.028 1.105,8 101.700 26.400 8.030 T l (%) 11,9 11,6 32,9 29,2 12,5 Ghi chú. T' l (%): Ti n H i so v i toàn t nh. Ngu n: Niên giám th ng kê Thái Bình 2009, Nxb Th ng kê. N u l y t1 l dân s c a Ti n H i so v i toàn t nh (11,6%) làm chu n so sánh thì ta s' th y v s n l ng lúa c a huy n t ơng ơng v i toàn t nh, còn các ch tiêu khác Ti n H i u v t so v i t nh, trong ó "c bi t là v s n l ng th y s n nói chung và v cá bi n nói riêng. M"t khác có th nh n th y cho n nay d i ven bi n CTSH ch a t o l p c cho mình m t hành lang kinh t nh ki u Qu ng Ninh-H i Phòng, Nam Thanh-B c Ngh và nơi ây v0n ch y u là vùng nông nghi p, ch a xây d ng c các khu và c&m công nghi p m nh h ng s n xu t v kinh t bi n. i u b t l i cơ b n c a vùng ven bi n này là không th có c c ng bi n sâu làm c#a ngõ cho vùng, ng th i l i có quá nhi u dòng sông l n c t qua, h n ch r t nhi u giao thông ng b có th liên k t toàn vùng tr thành m t hành lang th c th&. M t i u b t l i khác n+a là các trung tâm kinh t c a vùng hi n nay (các Tp. Thái Bình, Nam nh, Ninh Bình) l i phân b quá xa bi n, 30-35km theo ng th/ng, nên không th tr thành các trung tâm kinh t bi n trong t ơng lai c. 160 Tr n c Th nh (Ch biên) + Phân tích tài nguyên a-kinh t - VCS Ba L t là vùng có vai trò r t quan tr ng cho phát tri n c(a toàn CTSH. Th t v y, m"c dù di n tích VCS Ba L t không l n (81.200km2) nh ng c#a sông này có m t ch c n ng và m t v trí r t quan tr ng i v i phát tri n KT-XH c a c ng b(ng CTSH nói chung, c%ng nh i v i các t nh Thái Bình, Nam nh và các huy n Ti n H i, Giao Th y nói riêng, b i vì tr c h t c#a Ba L t là c#a thoát l% chính cho các tr n l% trên toàn l u v c và toàn ng b(ng. M"t khác ho t ng c a c#a Ba L t còn có nh h ng quan tr ng n các ngành th y l i, nông nghi p, giao thông, th y s n, c%ng nh du l ch c a c ng b(ng. 3 ây c%ng ph i nói n m t h n ch cơ b n c a c#a Ba L t là lòng d0n c a nó thu c lo i lòng b i t& quá nông và bi n ng m nh không th là m t c#a sông quan tr ng v giao thông v n t i (nh c#a sông hình ph4u B ch (ng, ng Nai), t ó c#a Ba L t không th phát huy c v th c#a ngõ c a mình i v i toàn l u v c c%ng nh ng b(ng châu th$, không th tr thành m t trung tâm kinh t bi n quan tr ng. - VCS Ba L t - vùng t m i c(a CTSH v i n n kinh t a d ng. ó là vùng t m i c a ng b(ng châu th$ tu$i tính b(ng tr m n m, r t tr), có v trí là m%i t tiên phong phát tri n ra phía bi n c a c ng b(ng, v i m t t c ít ng b(ng châu th$ nào có c (c. 80100m/n m). Thêm vào ó VCS này còn là m t b ph n m i sinh c a m t ng b(ng châu th$ v n ã có m t l ch s# phát tri n lâu dài hàng v n n m và "c bi t ng b(ng ó trong b n ngàn n m qua ã tr thành trung tâm c a m t n n v n minh – v n minh Sông H ng, n n v n minh lúa n c. T ó ã hình thành nên vùng c#a sông này m t n n kinh t a d ng – n n kinh t c#a sông ven bi n. Bên c nh vi c phát huy truy n th ng nông nghi p lúa n c, VCS ã chuy n h ng m nh m' l y phát tri n n n kinh t bi n làm m%i nh n, trong ó có nuôi tr ng và ánh b t th y s n, du l ch sinh thái bi n và "c bi t là b o t n bi n. - VCS Ba L t s0 tr thành m t m t xích quan tr ng c(a hành lang kinh t ven bi n B c B . Tr c h t chúng ta nh n th y ngay r(ng VCS Ba L t là trung tâm c a KDTSQ Châu th$ Sông H ng, v i phía B c là các huy n Thái Th&y, Ti n H i, phía Nam là các huy n Giao Th y, Ngh!a H ng và Kim Sơn, bao g m Khu Ramsar–VQG Xuân Th y, Khu BTTN t ng p n c Ti n H i. Và không ch có th , quá v phía Nam, còn n i ti p v i các danh th ng “H Long trên l&c a” c a Ninh Bình, v i vùng NN Vân Long, vùng hang ng và c nh quan karst c a C ô Hoa L , Tam C c-Bích ng; còn quá v phía B c s' là Cát Bà, H Long, Bái T# Long nh+ng di s n thiên nhiên Th gi i, KDTSQ th gi i và VQG ã n$i ti ng t lâu. Và ng i ta có quy n ngh! n m t “Con ng Di s n - Con ng B o t n” y tri n v ng, ch y su t d c theo ng b bi n c a B c B . Và ó c%ng có th tr thành m t hành lang kinh t "c thù, v i n n công nghi p không khói, mà v n c t lõi ây là giao thông - m t tuy n cao t c ch y ven bi n, nh trong các Quy ho ch ã có nêu. c. V th và tài nguyên a-chính tr + Các y u t t o nên v th chính tr c a VCS Ba L t: - Y u t trung tâm, y u t ti n tiêu c a VCS i v i ng b(ng châu th$, không nh+ng có vai trò quan tr ng v v th kinh t mà còn c v v th chính tr ; - Y u t c u trúc n i t i c a VCS c%ng có nhi u tác ng quan tr ng, mà th hi n chính "c i m c#a sông luôn b b i l p và bi n ng, h n ch giao thông th y và do ó có nh h ng tiêu c c ch/ng nh+ng n v th kinh t mà c v th chính tr ; - Y u t “ t m i” và s hình thành a v n hóa "c thù. + Phân tích tài nguyên a-chính tr : - VCS Ba L t là bi u t "ng cho s phát tri n c(a CTSH. Th t v y ngay t L c Long Quân th i Hùng V ơng v i s tích 50 con theo cha xu ng khai phá mi n bi n, cho n nh+ng n m u th k1 XIX v i công trình l n bi n thành l p hai huy n m i Kim Sơn và Ti n H i c a Nguy4n Công Tr n$i ti ng, và cho n t n ngày nay, tr i qua hàng ngàn n m, l ch s# CTSH và Ch ng 5. Vùng bi n oB cB 161 c%ng là l ch s# c a c dân châu th$ y, chính là m t l ch s# tr ng k khai phá các mi n t m i hình thành ven bi n ti n ra bi n. Và nh v y VCS Ba L t v i t c b i p r t nhanh và hình thái nhô h/n ra bi n, cùng v i huy n Ti n H i, chính là bi u t "ng sáng giá nh t cho toàn b quá trình phát tri n v ơn ra bi n c a châu th$ này. C dân c a châu th$ v i nh+ng con ng i d%ng c m, kiên c ng tr c bao thách th c c a thiên nhiên v i bão t và sóng dâng c a mi n ven bi n nhi t i, ã tích l%y kinh nghi m và sáng t o nên n n v n minh lúa n c (v i L c i n), d a vào th y tri u l y n c ng t vào ru ng và tháo n c ra; ó th t s là ni m t hào c a c dân ng b(ng châu th$ t hàng ngàn n m tr c. C%ng ph i nói thêm r(ng v n là m t vùng t m i còn r t tr), VCS Ba L t cùng v i nh+ng con ng i khai phá nó ã t o ra m t vùng a v n hóa m i góp ph n làm a d ng v n hóa c a ng b(ng CTSH. Có th nói nh GS Tr n Qu c V ng v b n s c a v n hóa Nam Hà m “Ch t thuy n chài n sóng nói gió”, x m mình, c o tr c u hay ch t Ph t- o-Nho an xen Thiên chúa giáo. - VCS Ba L t v i vai trò trong b o v t n c. V i v trí ti n tiêu, nhô h/n ra bi n và bên ngoài không có o che ch n, ti p giáp v i m t vùng bi n r ng l n Tây V nh B c B , VCS Ba L t có m t ch c n ng không th thoái thác là nhi m v& c a m t ti n n b o v cho ng b(ng châu th$ trong ó có Th ô Hà N i. T i ây có th quan sát và kh ng ch c m t vùng bi n r ng l n ti p giáp v i hai t nh Thái Bình và Nam nh, ki m soát các tuy n ng hàng h i B c-Nam và "c bi t là phòng ch ng s xâm nh p c a k) ch vào vùng ven bi n. Tuy nhiên v m"t qu c phòng, t m quan tr ng c a VCS Ba L t là thua kém so v i VCS B ch (ng và C#a áy, mà lý do ch y u c%ng xu t phát t c#a Ba L t b i t& và bi n ng không thu n l i cho giao thông th y, nh ã c p trong v th kinh t . Th t v y, trong su t quá trình l ch s# ch ng ngo i xâm, VCS hình ph4u B ch (ng luôn là a bàn ón và ánh tr k) thù n t ph ơng B c. Còn v phía Nam, t t c các cu c hành quân (th y quân) i ánh Chiêm Thành c a các i vua nhà Lý, Tr n, Lê u qua VCS áy ( i Ác, i An, Th n Phù, v.v.). Vua Chiêm Thành khi xâm ph m i Vi t c%ng do ng y mà n, và ch có m t l n (n m 1377) Ch B ng Nga vào Th ng Long b(ng c#a Ba L t do bi t c nhà Tr n ã có quân phòng b c#a i An. Sau này các cánh th y quân c a Nguy4n Hu và Nguy4n Ánh ra B c c%ng qua VCS áy. Và c hai l n ra ánh thành Hà N i vào các n m 1873 và 1882, quân Pháp t Sài Gòn ra u a t u chi n n th/ng H i Phòng, vào C#a C m, thu c VCS hình ph4u B ch (ng. Các thuy n buôn n c ngoài n Hà N i (K) Ch ) ho"c Ph Hi n c%ng th ng t h th ng Thái Bình-V n Úc qua sông Lu c, ho"c vào c#a áy t i4. Nh v y VCS Ba L t do h n ch v c u trúc n i t i không thu n l i cho giao thông th y nên ch/ng nh+ng không có vai trò x ng áng v v th kinh t mà c vai trò v a-quân s và do ó v trí ti n tiêu c a VCS này ã không c phát huy y . - VCS Ba L t v i uy tín qu c t ngày m t gia t&ng M"c dù VCS này không th có c m t h i c ng “c#a ngõ qu c t ” quy mô l n phát huy uy tín c a mình trên tr ng qu c t , nh ng bù l i VCS Ba L t còn có m t KDTSQ r ng l n c th gi i công nh n. "c bi t ó có vùng bãi b i c#a sông ven bi n n m 1989 c UNESCO công nh n gia nh p Công c Ramsar. ây là i m Ramsar u tiên c a ông Nam Á và c nh t c a Vi t Nam cho n n m 2005 (là n m khu Bàu S u c a VQG Cát Tiên c công nh n và là khu Ramsar th 2 c a Vi t Nam). Cùng v i vi c phát tri n m nh du l ch sinh thái d a trên u th c a KDTSQ, khách trong n c và qu c t s' ngày càng ông o và qua ó uy tín và v th c a VCS này s' ngày càng t ng không nh+ng trong n c mà còn trên th gi i. 4 Trong cu n “ t n c Vi t Nam qua các i” GS ào Duy Anh có vi t: “Theo Dampier, m t th ơng nhân ng i Pháp n n c ta vào kho ng cu i th k1 XVII, thì Các th ơng thuy n Trung Qu c và Xiêm La th ng hay do c#a áy mà vào Ph Hi n và K) Ch ”(tr.263). 162 Tr n c Th nh (Ch biên) M"t khác nh Quy ho ch xây d ng vùng Duyên h i B c B ã ch rõ, m ng l i giao thông c a vùng ven bi n n 2020 s' c c i thi n r t nhi u và các ng giao thông ó u s' tr c ti p ho"c gián ti p g n k t VCS Ba L t v i Th ô Hà N i, v i các trung tâm chính tr , kinh t , khoa h c, v n hóa, du l ch trên toàn ng b(ng châu th$, trong ó có H i Phòng và Qu ng Ninh và qua ó góp ph n t o cho VCS này có i u ki n th c hi n y ch c n ng v trí ti n tiêu c a mình, nh t là khi “Con ng Di s n- Con ng B o t n” c hình thành và i vào ho t ng. 5.5.2. K quan a ch t a. a d ng a ch t + a d ng a hình - a m o *Vùng nghiên c u g m hai ph n: ph n t ven bi n là châu th$ hi n i c a sông H ng, có a hình th p (kho ng 1m tr xu ng), hơi l n sóng; ph n áy bi n ven b sâu 0-3m n c r t tho i, kho ng 3-20m n c hơi d c r i tho i d n. Vùng có a hình r t a d ng, k c t nhiên và nhân sinh. Trong thành ph n c u trúc VCS này có nh+ng y u t a hình cơ b n v i tu$i cu i Holocen-hi n i nh sau (HM Hùng, 2001): - B m"t bãi b i aluvi: g m các bãi b i trong lòng sông c$ và bãi b i ven sông hi n i, b ng p n c do th y tri u, c u t o ch y u là bùn cát, b bi n ng m nh. - B m"t tích t& sông- bi n: phân b thành t ng d i g n ng b bi n hi n i, c u t o ch y u b i b t cát, b t sét. - B m"t tích t& bi n: bao g m các doi cát, c n cát c#a sông, song song v i ng b hi n i, c u t o b i cát nh và cát b t có ch n l c t t. - B m"t tích t& m l y: trên ó có di tích các l ch tri u và lòng d0n c$, phát tri n th c v t a m"n l , c u t o b i sét, b t sét l0n tàn tích th c v t. - Các b m"t bán ng p ven rìa c#a sông: phân b cách lòng d0n c#a sông 2-3km, ch u tác ng m nh c a sóng, gió, c a dòng ch y ven b và dòng ch y l%. - Các b m"t bán ng p c#a sông hi n i: bao g m h th ng các doi cát, bãi b i k c n lòng d0n chính c#a sông và các lòng d0n ph& còn ang ho t ng. - Các b m"t tích t& ng m hi n i: g m các b m"t phân b sâu 20m tr vào, trong ó các b m"t có sâu 5-6m tr vào ch u tác ng c a sóng bi n. Nghiên c u chi ti t VCS Ba L t, các tác gi (VV Phái, 2002) ã chia vùng này thành 16 ơn v và y u t a m o, bao g m c các thành t o t nhiên và các thành t o nhân sinh: 1/ ng b(ng delta tr c th k1 th XIX, 2/ ng b(ng delta t th k1 XIX n gi+a th k1 XX, 3/ Bãi b i sông, 4/ ng b(ng ng p l%, 5/ Bãi tri u, 6/ L ch tri u, 7/ Bar cát, 8/ Bar cát c$, 9/ Các bar cát có th c v t phát tri n, 10/ m phá, 11/ Bãi bi n, 12/ Ti n delta, 13/ Ao, m nuôi h i s n, 14/ Các vùng t c khai kh n t 1828-1829 n 1976, 15/ ê sông, 16/ ê bi n. Các ơn v a m o này luôn thay $i v m"t không gian do các ho t ng b i t& và xói l , v i quá trình b i t& là ch y u, và VCS c m r ng nhanh ra phía bi n. Trong c u trúc c a VCS, phát tri n n$i b t là các h th ng bar c#a sông (nh các c n Th , Vành, Lu, Ng n), c%ng nh các l ch thoát tri u (nh các l ch Lân, V p, Trà, v.v.). Các nhân t nh h ng n s ti n hóa và hình thái hi n t i VCS này g m: ho t ng c a sông H ng (ch th y v n, l u l ng n c, v t li u lơ l#ng), th y tri u và sóng, m c n c bi n dâng, và ho t ng c a con ng i, trong ó hai nhân t sông và sóng có vai trò quy t nh n phát tri n a hình vùng. * ã hình thành ây m t di s n a m o- a ch t quý giá, trong ó i n hình là ki u c#a sông delta “d ng l i vuông góc” c coi là m t d ng m i - d ng trung gian. Tr c h t nói v ki u ng b(ng c#a sông hình thành ch y u do sóng, mà ng i ta th ng phân lo i theo hình thái ng b VCS, liên quan n cân b(ng gi+a l ng phù sa cung c p và n ng l ng c a sóng t i. Do i u ki n "c thù, VCS Ba L t và ng b(ng châu th$ ây không hoàn toàn gi ng nh Ch ng 5. Vùng bi n oB cB 163 các lo i kinh i n ã c phân lo i v i các tên g i c& th , nh lo i VCS d ng chân chim (digitate)(Mississippi, M ), VCS d ng u nh n (cuspate) (Ebro, Tây Ban Nha), VCS d ng mái chèo (lobate) (Niger, Nigeria), VCS d ng d#p (blunted) (Sao Francisco, Braxin), trong ó VCS d ng chân chim có l ng phù sa chi m u th so v i n ng l ng sóng, trái l i VCS d ng d,p có n ng l ng sóng r t m nh. VCS Ba L t có th phân chia nh m t d ng m i trung gian, n(m gi+a VCS d ng u nh n và d ng VCS d ng mái chèo, và có th ngh g i là VCS d ng l igóc vuông (protruded-right angle). Th t v y, o n th/ng n i t c#a V n Úc n c#a L ch Giang-c#a áy t o m t ng th/ng có ph ơng chung B-TN (9 8 400), còn VCS Ba L t nhô ra kh i ng th/ng ó, v i ng b huy n Ti n H i có ph ơng g n B-N, ng b huy n Giao Th y có ph ơng g n -T, và t o thành chính c#a sông m t góc g n vuông. VCS d ng l i-góc vuông Ba L t ph n ánh m t tr ng thái cân b(ng ng gi+a l ng phù sa mang ra phong phú v i n ng l ng sóng n khá m nh. * VCS Ba L t là nơi t p trung y c a các d ng a hình sơ sinh có ý ngh!a khoa h c và th c ti4n l n. Ch nơi ây ng i ta m i quan sát c m t h th ng các d ng và y u t a hình sơ sinh c a m t ng b(ng châu th$ ã phát sinh và phát tri n nh th nào. ó là quá trình sinh ra và l n lên c a m t doi cát, c a m t bar cát ch n c#a, c a m t “c n” c#a sông, c a m t l ch tri u, m t bãi tri u, m t m l y, và t$ng h p l i là m t c#a sông nhi t i nhi u phù sa ã ti n ra bi n nh th nào (c. 80-100 m/n m), m"c dù n n áy có th ang t t h xu ng (c. 2 mm/n m), và n c bi n ang dâng lên (c. 2 mm/n m). C%ng t i ây ng i ta có th bi t c tính chu k c a các quá trình và ph ơng th c m r ng VCS v phía bi n và c v phía hai bên c#a sông, liên quan n ho t ng c a các dòng ch y, v t li u lơ l#ng và n ng l ng sóng. Và c%ng hi u c vì sao có s a d ng c a các c nh quan VCS nhi t i, liên quan n m t vùng t m i sinh thành (trong l ch s# không xa và ang x y ra). Cu i cùng qua ó ã nh n th c c cách th c mà con ng i ã khai thác, s# d&ng và b o t n vùng t m i y. + !c tr ng v hình th c phát tri n m r ng ng b-ng Tác gi L ơng Ph ơng H u (2002) ã có nghiên c u chi ti t v ti n hóa VCS Ba L t trong g n th k1 v a qua, theo ó tr c n m 1939, sông H ng $ th/ng ra bi n theo h ng TB- N, v i các doi cát kéo dài hai bên, ng th i ã xu t hi n m t bar cát ng m ch n ngang dòng chính và cách b 7-10km. T 1939 n 1952, bar ng m ch n c#a phát tri n thành c n, n$i lên trên m c tri u ki t; sông bu c ph i r' thành 2 ng thoát ra bi n: l ch B c (phía b c) và l ch V p (phía nam). T 1952 n 1971, c n ti p t&c nhô cao trên m c tri u trung bình thành d i kéo dài 25km, r ng 4km (g i là C n Lu), và dòng chính sông H ng ngo"t sang h ng l ch B c. Cơn l% l ch s# 1971 ã t o ra m t l ch m i c t qua C n Lu, và n cơn bão s 5 n m 1973 ã m r ng l ch này, cho dòng chính sông H ng ch y th/ng ra bi n nh c%: m t chu k phát tri n m i l i b t u. H qu là C n Lu b tách làm ôi, n#a B c c g i là C n Vành. Các c n c%ng có ti n hóa c áo: C n Ng n, t 1971 n 1983 c m r ng thêm 1,5km và kéo dài hơn 2,5km v phía TN; cho n 1987, C n c b i khá $n nh, v i chi u dài 9,0km, r ng trung bình 3,5-3,8km, cao trình m"t bãi 0,6-0,8m. C n Lu, ng n cách v i C n Ng n b i l ch Trà, là m t d i bar h,p song song v i b ; u nh+ng n m 80 C n ã nhô cao trên m c tri u trung bình, dài 8,5km, r ng 1,0km; cho n 1987 C n kéo dài t 10,25km và r ng g n 2,0km, v i cao trình trung bình 0,33m, ch- cao nh t n 1,8m. C n Vành, vào cu i th p k1 60 cùng v i C n Lu là m t bãi ch n ngang c#a Ba L t và tr thành c l p vào n m 1973, và c b i p trung bình m-i n m 2tr.m3. Chi u dài C n Vành t 2,9km n m 1971 (theo h ng B) n n m 1978 là 3,9km, và n 1989 là 5,0km, cao trình trung bình 0,25-0,50m, d i gi+a c n cao n 1-3,6m (có tác ng c a gió). 164 Tr n c Th nh (Ch biên) Nhìn chung n n m 2000 các c n ã i vào xu th phát tri n $n nh, u và cu i c n phía bi n b xói l , mang tính c&c b . + !c thù v l ch s phát tri n tr m tích vùng c a sông Vùng c#a Ba L t có l ch s# a ch t lâu dài. Cách ây trên 30 tri u n m, t o núi Himalaya x y ra do l&c a :n xô húc vào l&c a Âu – Á. Lãnh th$ n c ta b t u c nâng lên làm nhi u t, ng th i t o ra các vùng s&t võng, trong s ó có ng b(ng CTSH. T i ph n phía Nam sông H ng thu c Nam nh do s&t võng mu n hơn, ch có tr m tích Pliocen t ng v%ng v nh, châu th$ (h t ng V!nh B o), n(m không ch nh h p trên á bi n ch t tu$i Nguyên sinh s m (h t ng Thái Ninh thu c ph c h sông H ng). Sang k1 T , m t m"t CTSH v0n ti p t&c s&t võng và tách giãn ki u rift, i v i Nam nh là quá trình s&t tách do s ho t ng h i sinh c a hai t gãy Sông H ng và Sông Ch y, mà sông áy và h l u sông H ng ang ch y d c theo. Tr m tích Holocen VCS Ba L t c hình thành trong quá trình ti n hóa ng b(ng CTSH. D a trên k t qu phân tích bào t#, ph n hoa trong m t s l- khoan VCS Ba L t, inh V n Thu n và nnk (2003) ã khôi ph&c c s ti n hóa tr m tích VCS Ba L t t môi tr ng ng b(ng ng p tri u ho"c c#a sông trong Holocen s m sang môi tr ng ti n châu th$ trong Holocen gi+a và ng b(ng châu th$ ng p n c trong Holocen mu n. Theo Doãn ình Lâm (2008), CTSH g m 8 thùy châu th$ h p thành, ó là các thu Phú Xuyên, Nam nh, Ninh Bình, Kim Sơn, Ba L t, H i D ơng, H i Phòng và Diêm i n. Thùy Ba L t hình thành trong th i gian Holocen mu n theo cơ ch kéo dài lòng d0n và phát tri n d i tác ng ch o c a ng l c sóng. Các k t qu phân tích tu$i tuy t i trên ng b(ng châu th$ thu Ba L t u cho tu$i d i 2.000 n m. Hi n t i, các thu Kim Sơn và Ba L t có xu h ng phát tri n nhanh ra phía bi n. b. Giá tr k v và c áo Tính ch t k v! và c áo c a VCS Ba L t có th c m nh n c n u quan sát t trên máy bay m-i l n lên - xu ng sân bay N i Bài, c%ng nh quan sát nh v tinh. Ng i ta có th ví VCS Ba L t nh u m t con quái v t kh$ng l quy mô hàng tr m kilomet vuông ang v ơn ra bi n, v i mi ng là chính c#a sông m r ng ang phun th/ng ra khơi nh+ng dòng n c &c ng u, v i nh+ng nanh vu t là chính các c n, các bãi. ó là các doi cát kéo dài 5-6km, n$i lên trên m"t bi n cách b 4-5km nh d ng nh+ng m%i tên cong, nh ang c g ng tr i dài thêm. ó là các bãi tri u r ng mênh mông, các bãi tri u l y bùn m u m., v i nhi u bãi ngao, sò "c s n; ó là các c n (bãi b i n$i cao) di n tích hàng ngàn hécta, ã c khai phá ho"c ang c b o t n có hi u qu ; ó là các kho nh ng b(ng delta hình thành t các th k1 tr c ã $n nh, nơi có nh+ng ru ng lúa n ng su t cao. Và ó còn là nh+ng m l y c tr ng r ng hay nuôi tôm cá, là nh+ng l ch tri u ang ho t ng ho"c ã tàn l&i... Và t t c chúng ã c thành t o, dù xu t hi n tr c sau, nh ng theo m t trình t , m t ph ơng th c r t "c thù: ó là m t ph ơng th c thành t o VCS nhi t i phong phú phù sa, phát tri n nhanh ra bi n theo nh+ng chu k nh t nh, m u v i s thành t o các bar ch n c#a sông ; sông $i h ng r' ngang ; bar ch n b x) ôi do bão l%, m l i lu ng m i ; sông l i ch y v h ng nh c%. Giá tr c áo "c s c còn th hi n nơi ây m t c nh quan v! i c a m t VCS nhi t i, mà "c tr ng là s k t h p hài hòa c a các c nh quan r ng ng p m"n, c nh quan bãi tri u cao và th p c con ng i khai phá, c nh quan các bãi bi n, các vùng b b i t& và xói l , c nh quan các ê cát, các l ch tri u, v i các l p ph khác nhau và v i các àn chim di c , và cu i cùng là nh+ng c nh quan nhân sinh nông lâm, ng nghi p hòa tr n tài tình v i thiên nhiên. T t c các i u ó ã t o nên cho VCS này m t u th phát tri n kinh t -xã h i, mà "c bi t là phát tri n du l ch sinh thái. Ch ng 5. Vùng bi n oB cB 165 c. Tài nguyên i kèm Vùng c#a sông Ba L t là m t vùng phong phú tài nguyên. Tr c h t là nh+ng tài nguyên sinh v t thu c vùng nhi t i và trong môi tr ng ven bi n c#a sông, nơi có các qu n xã sinh v t n c ng t, n c l , n c m"n phong phú và vì v y nơi ây c UNESCO công nh n là Khu d tr+ sinh quy n th gi i liên t nh ven bi n ng b(ng Châu th$ Sông H ng (ngày 2/12/2004), (g i t t là KDTSQ CTSH), v i VQG Xuân Th y và Khu BTTN Ti n H i, và bao g m c Khu Ramsar (Công c b o v các vùng t ng p n c có t m quan tr ng qu c t ). Ngoài ra còn tài nguyên phi sinh v t bao g m tài nguyên t, n c, tài nguyên nhân v n, tài nguyên du l ch. Ti m n ng phát tri n du l ch: các trung tâm du l ch l n nh Sơn (H i Phòng), ng Châu (Thái Bình), C n Lu, C n Ng n (Nam nh) hàng n m ón m t l ng l n khách du l ch trong và ngoài n c n t m bi n, ngh d .ng. Lo i hình du l ch sinh thái: th m vùng r ng ng p m"n, ng m và ch&p nh chim di c b t u c m ra t i VQG Xuân Th y và Khu b o t n t ng p n c Ti n H i. Trong vùng c%ng có nhi u Di tích l ch s#, v n hóa và l4 h i truy n th ng. Ti m n ng phát tri n th y s n: v i s n l ng khai thác và nuôi tr ng th y s n trong khu v c k quan t kho ng 100 ngàn t n/n m (s li u n m 2004) ã óng góp m t ph n áng k cho GDP c a ngành nông lâm ng trong vùng. Các i t ng nuôi tr ng th y s n ã và ang là th m nh phát tri n là nuôi Ngao, nghêu trên bãi tri u cát ven b , nuôi Tôm sú trong các ao m n c l và mô hình nuôi cua bi n k t h p v i b o v và phát tri n th m r ng ng p m"n. Phát tri n giao thông c ng: là khu v c c#a ngõ ra bi n v i h th ng các c#a sông nh Ba L t, Trà Lý, v.v. là nơi tàu thuy n ra vào v n chuy n hàng hóa vào sâu theo ng th y n i a, m"c dù quy mô là nh bé so v i yêu c u. M t h th ng c ng n i a ã góp ph n vào vi c gi i phóng hàng hóa gi m t i cho c ng H i Phòng nh c ng Diêm i n (Thái Bình), c ng Ninh Bình, c ng ò Lèn (Thanh Hóa)... d. Nh n xét chung C#a Ba L t là c#a chính và n(m v trí trung tâm c a VCS CTSH, m t h th ng sông có quy mô l n th 2 Vi t Nam, th 5 ông Á và th 14 trên th gi i. ó là m t châu th$ n(m vùng nhi t i gió mùa có t c b i t& l n bi n l n phát tri n trong i u ki n m t dòng sông l n $ vào V nh B c B nông, tho i và n#a kín, v i hình thái ng l c th hi n s u th c a ng l c sông trong h th ng ng l c sông - sóng - tri u (khác v i c#a sông Mê Công có ng l c tri u u th ). Bên c nh h th ng c n cát ch n c#a khá s chia tách lòng d0n c#a thành các nhánh, vùng c#a còn có nh+ng bãi l y sú v,t r ng l n, nơi h i các d ng a hình cơ b n c a m t VCS ã và ang phát tri n l n bi n m nh m'. VCS Ba L t x ng áng là m t danh th ng a ch t th gi i. 5.5.3. K quan sinh thái a. Giá tr a d ng sinh h c + a d ng loài: Do giàu dinh d .ng, a d ng h sinh thái và phong phú nơi c trú nên a d ng loài vùng c#a sông ven b CTSH khá cao, bao g m c các loài n c ng t, n c l và bi n (b ng 5.6). Khu h sinh v t n c ng t c bi t có 30 loài th c v t thu1 sinh b c cao, 200 loài th c v t n$i, 50 loài ng v t n$i, 30 loài giáp xác, 30 loài Thân m m và 120 loài Cá. Trong ó 27 loài cá và 21 loài ng v t không x ơng s ng thu1 sinh c coi là quý hi m và ghi vào Sách (M Yên, 1995). Khu h ng th c v t n c l và bi n bao g m 26 loài th c v t ng p m"n v i các loài phong phú nh t là Kandelia candel, Aegiceras cornicultatum and Sonneratia caseolaris. Có 6 loài c bi n và n c l , 23 loài rong t o. Th c v t n$i có 185 loài, m t 106-108 t bào/m3 Tr n 166 c Th nh (Ch biên) (CV Thu c, 1996). c bi t có 70 loài ng v t n$i, m t cá th 1014 con/m3 (NT Thu, 1996). ng v t áy g m 202 loài, trong ó có 42 loài Giun nhi u tơ, 89 loài giáp xác, 68 loài Thân m m và 3 loài khác v i 50 - 2.193 cá th /m2 và sinh l ng 30-220 g/m2 (P Tr ng, 1996). ng v t có x ơng s ng g m 207 loài cá, 136 loài chim (L Th y, 2005), 17 loài thú, 24 loài Bò sát và 13 loài l .ng c . B ng 5.6. a d ng sinh h c Nhóm loài sinh v t i b châu th Sông H ng S loài n c ng t S loài n c l và m n Th y sinh b c cao 30 Th c v t n i 200 183 ng v t n i 50 70 Th c v t ng p m n 26 C bi n 6 Rong t o 23 ng v t áy Cá 60 202 120 207 Chim 136 Thú 17 Bò sát 24 Lư!ng cư 13 T ng c ng 1.367 + Các loài b e d a và !c h u: Trong khu v c k quan có 73 loài ng th c v t c ghi trong Sách Vi t Nam các m c b o v khác nhau. Do khu v c k quan n(m hoàn toàn vùng ng b(ng, có môi tr ng và các i u ki n t nhiên t ơng i ng nh t, ho"c do còn ít c nghiên c u cho nên ch a phát hi n c các loài "c h+u khu v c này (b ng 5.7). B ng 5.7. S loài quý hi m hi n có theo Sách Các th h ng Nhóm sinh v t EW ng v t Th c v t Vi t Nam CR EN VU LR DD 1 12 54 1 1 4 Ghi chú: EW - ã tuy t ch ng trong t nhiên (Extinct in the wild.; CR – R t nguy c p (Critically endangered.; EN – Nguy c p (Endangered.; VU - S' nguy c p (Vulnerable); LR - Ít nguy c p (Lower risk); DD - Thi u d0n li u (Data deficient). + a d ng h sinh thái và sinh c nh: Trong khu v c k quan sinh thái t n t i các ki u HST nh sau: HST r ng ng p m!n: r ng ng p m"n phân b t ng th p trên ph m vi r ng v i nh+ng cây th p và bao quanh rìa b i nh+ng nhóm cây có kích th c nh , t p trung Bàng La ( Sơn, H i Phòng), Ti n H i (Thái Bình), Giao Th y (Nam nh). HST c/ bi n: phân b vùng n c ven b các t nh Nam nh, Qu ng Ninh và Tp. H i Phòng v i di n tích 380ha. HST m l y n c m!n: th m th c v t vùng m l y n c m"n phát tri n trên các doi t các c n ph$ bi n huy n Ngh!a H ng, Nam nh. Các th m cây lau và cói phân b vùng n c l , m c trong các m nuôi th y s n và vùng n c phì dinh d .ng. HST c n cát: phân b t p trung các vùng C n Ng n, C n Lu, C n Xanh, Bãi Trong và m t s xã thu c huy n Xuân Thu1. Ch ng 5. Vùng bi n oB cB 167 HST nông nghi p: phân b r ng rãi trên VCS. S a d ng các HST ã t o nên s a d ng v loài và ngu n gen khu v c. + a d ng nơi c trú và cách s ng: các ki u lo i c trú i b CTSH chia theo "c i m a hình, a m o và tr m tích áy nh sau: Nơi c trú là n n áy bùn cát ng p tri u và d i tri u: ây là nơi có i u ki n thu n l i t o ra sinh c nh th m Rong - c bi n, r ng ng p m"n, thu n ti n cho các loài ng v t s ng vùi mình d i bùn, cát. Ph$ bi n là các loài Giun, các loài Thân m m hai m nh v , m t s loài Tôm, Cua trú ng& ban ngày ban êm i ki m n,… T ng n c phía trên là môi tr ng thu n l i cho các loài cá n$i, cá t ng áy sinh s ng, phát tri n. Các bãi tri u cát và b cát: Trên vùng tri u h u nh không có các loài th c v t, còn các loài ng v t là Giáp xác có chân dài nh Còng, Cáy, Dã tràng, v.v. ch y r t nhanh và có các hang lu n t nơi này sang nơi khác, các loài Thân m m u thu c nhóm Ngao (Veneridae), vùi trong cát khi tri u xu ng ch khi tri u lên thò xiphon ra b t m i. Các c n n cát: là khu v c nghèo dinh d .ng, nơi phân b các nhóm cây có kh n ng ch u h n cao nh Clerodetidron inerme, Scaevola taccada và Ipomoea pescaprae. "c i m t nhiên c a qu n xã ã b bi n $i b i vi c tr ng r ng nhân t o v i loài ngo i lai là phi lao Úc Casuarina equisetifolia. b. Giá tr v m h c + Giá tr v c nh quan thiên nhiên Giá tr m h c c a k quan sinh thái VCS CTSH ó là s k t h p hài hòa gi+a c nh s c các ng lúa chín vàng n"ng tr!u mang hơi th c a s trù phú và no c a vùng quê B c B . Các cánh r ng ng p m"n xanh m t xen l0n nh+ng cánh Cò tr ng vào bu$i chi u tà hòa quy n v i khói lam chi u b c lên t các mái nhà ven ê t o ra v) ,p thanh bình i n hình c a làng quê ven bi n Vi t Nam. Các bãi b i ven r ng ng p m"n là nơi ki m n c a các àn chim di c trú ông v i hàng tr m con, a d ng v màu s c t o ra m t b c tranh thiên nhiên hi m có mà khó có th b t g"p các khu v c ven b c#a sông khác. C nh quan thiên nhiên vùng c#a Ba L t k v! c th y rõ hơn c là khi quan sát t máy bay, nơi các dòng sông n"ng phù sa u n cong c t qua m t d i ven ng b(ng xanh th0m th m th c v t, v i d ng c a m t m%i nhô hình th c th ti n th/ng ra bi n, nơi màu s c thay $i t b ra khơi theo hàm l ng phù sa gi m d n, hòa quy n nhau nh trên m t b c tranh sơn mài. + Giá tr cho du l ch sinh thái và gi i trí Các bãi cát ven bi n nh Sơn (H i Phòng), ng Châu (Thái Bình), d i c n cát ven bi n (C n Lu, C n Ng n) ã c quy ho ch thành các trung tâm ngh du.ng t m bi n n$i ti ng ón khách n i a và n c ngoài trong nhi u n m qua. Hình th c du l ch sinh thái: th m quan r ng ng p m"n, ng m chim di c …, n ngh trong nhà ng i dân tìm hi u v các nét sinh ho t, v n hóa c a c dân ng b(ng B c B là nh+ng l i th cho vi c phát tri n a d ng hóa các s n ph m du l ch. M t s công ty du l ch thi t k các tua du l ch sinh thái cho khách du l ch n i a và n c ngoài t i VQG Xuân Th y (Nam nh) và Khu b o t n t ng p n c Ti n H i (Thái Bình) v i nh+ng k t qu ban u kh quan. + Giá tr cho c m h ng ngh thu t V) ,p thanh bình c a c nh quan vùng t và con ng i VCS châu th$ Sông H ng ã là c m h ng cho nhi u nhà s# h c, nhà v n, nhà thơ sáng tác. Sách i Nam nh t th ng trí th k1 17 c%ng ã mô t v các d i r ng ng p m!n xanh ngát kéo dài và ph( kín ven b thu c t$ng L c Thiên ( g m ba xã Giao Thiên, Giao An và Giao L c – Giao Th y, Nam nh). Các khu r ng ng p m"n xanh t ơi ven bi n là tr ng quay ngo i c nh úng ngh!a c a nó cho các b phim làm v tài nông thôn và môi tr ng, trong ó b phim n$i b t nh t là Khi àn chim 168 Tr n c Th nh (Ch biên) tr v (Hãng phim Truy n Vi t Nam - 1988), c nh báo v n n s n b t chim n c e d a s t n t i c a chim trú ông và phá h y nơi sinh c c a chúng (c nh quay Xuân Th y, Nam nh). c. Giá tr c áo, c s c, k v + Giá tr quý hi m, c áo Nh+ng cánh r ng ng p m"n phân b d i ven bi n nh m t b c t ng xanh b o v các công trình xây d ng, làng m c, c ng ng dân c s ng bên trong ê. ây chính là giá tr b o v r t l n trong r t nhi u các d ch v& mà HST r ng ng p m"n mang l i. Ngoài u th v t tr i c a h th c v t và a d ng sinh h c cao, HST này còn có m t s nhóm loài ng th c v t thu c di n quý hi m và b e do tuy t ch ng c n c b o t n, v i 73 loài ng th c v t và 11 loài chim ã c IUCN x p vào nhóm loài b e d a ho"c có nguy cơ b e d a trong VCS châu th$ Sông H ng. Danh sách các loài chim g m: Cho t l n m vàng Tringa guttifer, Cho t chân màng l n Limnodromus semipalmatus, Cho t m thìa Eurynorhynchus pygmeus, Te vàng Vanellus cinereus, Cò tr ng Trung Qu c Egretta eulophotes, Qu m u en Threskiormis melanocephalus, Cò m thìa Platalea minor, B nông chân xám Pelecanus philippensis, Di c xám Mycteria leucocephala, Mòng b m ng n Larus saudersi, Thiên ng uôi en Terpsiphone atrocaudata. + Giá tr tiêu bi u, !c s c Vùng tri u gi+a là nơi trú ông c a loài Cò m thìa m"t en. Loài này c tính có s l ng cá th trong qu n th kho ng 323 con sinh s n vùng ven b c a bán o Tri u Tiên và trú ông t i 3 khu v c chính là vùng c#a sông Tsen-Wen, ài Loan; vùng m l y Maipo và v nh Deep Bay, H ng Kông; và VCS châu th$ Sông H ng, Vi t Nam. Th ng kê y v qu n th Cò m thìa t i các i m trú ông này vào n m 1996 ã cung c p s li u v s l ng cá th trong qu n th trên toàn th gi i, v i c tính kho ng 456 cá th trong ó 104 cá th (23%) c th ng kê t i VCS châu th$ Sông H ng (c#a áy, VQG Xuân Th y, c#a sông V n Úc và c#a sông Thái Th&y) (Anon, 1996). Hi n t ng m t các bãi trú ông là m t trong nh+ng nguyên nhân chính khi n qu n th chim này "c bi t b e d a. Hơn 90% các bãi trú ông truy n th ng vùng Bi n ông c a loài này ã b m t. + Giá tr k v* Quy mô không gian: khu k quan sinh thái v i di n tích bãi tri u l y 452.000 ha, thu c 6 huy n (liên quan v qu n lý hành chính c a 5 t nh) ven bi n tr ng i m v i dân s trên 1 tri u ng i, thu c vào lo i l n c a Vi t Nam. T mc i di n: v i 1.367 loài ng, th c v t ã c phát hi n trong khu v c k quan, trong ó có 73 loài ng, th c v t quý hi m, 5 h sinh thái, 3 d ng habitat và 6 ki u qu n xã d i th m r ng ng p m"n. K quan sinh thái này có tính i di n cho qu n xã sinh v t i b nhi t i, nơi mà h sinh thái c bi n và r ng ng p m"n c xem là 2 trong 3 h sinh thái tiêu bi u cho vùng bi n nhi t i trên th gi i. Ngoài các loài ng, th c v t quý hi m có t m quan tr ng qu c gia và qu c t , Khu v c k quan còn là bãi trú ông c a các àn chim di c v i s l ng hàng tr m cá th , n t các n c khu v c ông B c Á t i các n c khu v c phía Nam nh Úc, là m t trong nh+ng minh ch ng v t m quan tr ng mang tính ch t qu c t v giá tr b o t n a d ng sinh h c c a VCS này. H sinh thái r ng ng p m"n có th c xem là môi tr ng lý t ng nghiên c u vai trò i u ti t khí h u, gi m hi u ng khí nhà kính trong b i c nh c a bi n $i khí h u toàn c u. Nh n xét chung: Vùng c#a Ba L t là c#a chính c a Sông H ng l n 14 trên th gi i, th 5 ông Á. ây là châu th$ ki u ng l c sông th ng tr . VCS có tài nguyên v th t m Qu c gia, là danh th ng a ch t t m qu c t . Khu v c n(m trong ph m v c a Khu D tr+ Sinh quy n Th gi i Sông H ng, vùng t ng p n c có t m quan tr ng Qu c t Xuân Thu1 và VQG Xuân Thu1. Vùng c#a sông Ba L t c n c vinh danh là k quan sinh thái t m qu c t . 169 Ch VÙNG BI N 6.1. ng 6 O B C TRUNG B OC NC oC nC c l p thành huy n C n C c a t nh Qu ng Tr vào n m 2004 nh v th quan tr ng c a nó c a V nh B c B . C n C là hòn o anh hùng n i ti ng th i chi n tranh ch ng M . Huy n o C n C có di n tích 2,3km2 n m phía B t nh Qu ng Tr trong ph m vi t a : 17o08’15”-17o10’05” v B c và 107o19’50”-107o21’40” kinh ông, cách m i Lay (Lài) 24km v phía B; c ng phía B c a c a Vi t (cách 32km) và c a Tùng (cách 28km); cách thành ph ông Hà 45km v phía B; cách à N ng 155km v phía TB. o có nh cao nh t 63m n m g n trung tâm. C n C phân b m t vùng bi n quá ít o: v phía N o cách n 140km ta m!i g"p m t o nh bé - hòn Sơn Chà có di n tích ch 1,54km2, $ng c a phía B c v nh à N ng. 6.1.1. Tài nguyên v th a. V th t nhiên C n C c u t o b i á basalt tu i Q12-3, thu c á basalt olivin, andesit-basalt và á b t. á có màu xám, xám en, nhi u l% r%ng, tu i tuy t i 0,35-0,40 tri u n m. Ph n c&c Nam o, nơi a hình i tho i, phân b á tr m tích- phun trào g m các t p cát s n k t tuf, trong có r i rác các t ng á basalt màu en, có xen k' m t vài l!p d ng th u kính sét b t màu vàng nh t. Các á tr m tích-phun trào này n m 1993 l n u tiên c x p tu i Neogen (Miocen) nh di tích bào t ph n hoa có trong l!p sét b t (L An, NV Nh ng, 1993; L An, U Khanh, 2007). Ngoài ra trong m t s m(u ãi eluvi-deluvi và tích t) bãi bi n hi n i có g"p các h t và m nh v* c a corindon màu h ng xám và nhi u h t peridot ( n 10-79%), thu c lo i á quý và n a quý. C n C trên bình có d ng +ng th !c, g n tròn, ng kính g n 2km, là m t vòm tho i d n t, trung tâm o ra xung quanh, d c 5-8o và nh d n, quá trình r a trôi là ch y u, v phong hóa r t m ng, á l nhi u; g n trung tâm o n i lên m t nón-chóp núi l a cao 63m (cao t ơng i so v!i m"t vòm 30m), t o b i á b t và á basalt l% r%ng, s n d c >30o. - ph n c&c Nam c a o là a hình i tho i (cao 37m), d c s n 3-10o, có ch% n 25o, phía và TN c a chân i b bi n phá h y m nh m', t o các vách $ng cao n 20m, c nh quan .p. B o là b á mài mòn là ch y u, bãi bi n-b tích t) h n ch , phân b phía và N o. Chính o C n C là m t di s n a m o- a ch t quý giá. Khí h u khu v&c C n C i u hoà hơn so v!i vùng duyên h i c ng v , nơi có khí h u kh c nghi t v!i gió Tây khô nóng. - C n C có trên 1.900 gi n ng trong n m; gió khá m nh, t c trung bình n m t!i 3,9 m/s; o có l ng m a l!n, 2.277,8 mm/n m, mùa m a t, tháng VIII n tháng I n m sau chi m 86,7% l ng m a c n m. T ng l ng b c hơi n m 1.012,8mm. C n C không có mùa ông l nh, nhi t tháng th p nh t - tháng I t 20,2oC; t ng nhi t n m cao >9.000oC, nhi t trung bình n m 25,3oC. Tác ng c a gió nóng không áng k , thu n l i cho ngh mát và ngh d *ng, không có s ơng mu i, nh ng có bão và dông. 170 Tr n c Th nh (Ch biên) o C n C n m trong vùng bi n có ch bán nh t tri u không u, v!i m&c n !c trung bình 76cm, cao nh t 140cm và th p nh t 10cm. Sóng khá l!n, vào các tháng X-XII h !ng th nh hành B, cao trung bình 1,2m, cao nh t có th t 3-3,5m. Vào các tháng VII-VIII, sóng th nh hành h !ng TN, cao trung bình 0,7m cao nh t có th t!i 3-3,5m (trong bão n 9m c&c i). Nhi t trung bình n m c a n !c bi n 25,0oC; m"n trung bình n m 31,3‰. t trên o ch y u là feralit trên á basalt g m m t s ch ng lo i khác nhau: t feralit nâu tím trên á b t (7ha.); t feralit nâu xám trên á basalt (có nhi u l% r%ng) chi m di n tích l!n (130ha v!i nhi u á l u); t feralit nâu trên l!p ph m ng á basalt và á tr m tíchphun trào phía Nam o (45ha). Ngoài ra còn m t ph n di n tích t phát tri n trên m nh v)n san hô, sò c và trên cát bi n. Ngu n n !c ng t trên o khan hi m và kh n ng cung c p h n ch . Trên o có 3 gi ng khoan khai thác t ng c ng 10-15m3/ngày n !c ng t ph)c v) n u ng, sinh ho t, có 2 gi ng khoan khai thác 6-10m3/ngày n !c l dùng cho sinh ho t, m t s l% khoan khác u b nhi/m m"n. Nghiên c$u cho th y di n phân b c a n !c nh t ch t p trung ph n ven bi n phía Nam o, di n tích kho ng 45 ha (g n 25% t ng di n tích o); chi u sâu ranh gi!i nh t/m"n bi n i ph$c t p, sâu trung bình kho ng 30m. K t qu tính toán tr0 l ng khai thác ti m n ng t 894,01 m3/ngày (PQ Nhân và nnk., 2008). Nghiên c$u sơ b n m 1993 cho th y khu h th&c v t trên o có 118 loài, thu c 54 h (L An, NV Nh ng, 1993). Các ki u th m th&c v t chính trên o g m r,ng th$ sinh, tr ng cây b)i và tr ng c . R,ng th$ sinh g"p trên á basalt phong hóa v!i t ng tán r,ng có các cây g% cao 815m phân b r i rác; t ng cây b)i cao 2-8m, d !i ó t ng c có cây ch u bóng a 1m. Theo tài li u n m 1999 t còn r,ng t& nhiên có 83ha (38% di n tích o), t ch a s d)ng còn cây b)i c có 108ha (49%), di n tích á l 16ha (7% di n tích o). Các "c tr ng v v trí a lý c a C n C g m: - $ng c a V nh B c B , nơi có tuy n ng bi n duy nh t n i B c B trong ó có Th ô Hà N i v!i th gi!i bên ngoài; trên ng bi n n i li n các mi n c a t n !c; g n tuy n hàng h i qu c t n B c Vi t Nam và Nam Trung Qu c; n m cách không xa tr)c ng b B c-Nam; - V trí ti n tiêu, là i m cu i cùng (A11) n i ng cơ s dùng tính chi u r ng lãnh h i c a l)c a Vi t Nam, c ng c coi là i m n m trên ng óng c a V nh B c B , n i C n C v!i m i Oanh Ca trên o H i Nam. T i C n C , cao 63m, có th bao quát và ki m soát c m t vùng bi n r ng l!n c a V nh B c B , t, Qu ng Bình n Th,a Thiên-Hu . - V trí c a ngõ c a t li n cho ph n lãnh th Nam Qu ng Bình và Qu ng Tr . Tuy trên d i này hi n nay ch a có các khu công nghi p quan tr ng, nh ng có ngành th y s n phát tri n khá m nh c ng là m t l i th cho C n C phát tri n d ch v) ngh cá. M"t khác trong Quy ho ch phát tri n Hành lang ông-Tây, ng 9 n i B Thái Lan, Xavannakhet (Lào) qua Lao B o, v!i ông Hà-C a Vi t và c ng n !c sâu Chân Mây c a Th,a Thiên-Hu , c ng nh c ng Tiên Sa c a à N ng, s' tr thành m t hành lang kinh t phát tri n v!i các khu t p trung công nghi p, th ơng m i Lao B o-Khe Sanh, Cam L - ông Hà-C a Vi t, s' có nhi u tác ng tích c&c t!i C n C . - V trí c tôn trên bi n. C n C phân b m t vùng bi n quá ít o, l2 loi nh ng c tôn; v phía TB cách xa n 240km m!i g"p hòn M t, là o r t nh (0,79km2), còn v N, cách 140km m!i có hòn Sơn Chà là m t o nh (1,54km2). Y u t c tôn này ã nâng cao v th c aC nC tr thành m t huy n o, m t i m m c quan tr ng c a ng cơ s c a l)c a Vi t Nam và c c a ng óng c a V nh B c B , và là m t hòn o ã có nhi u nh h ng qu c t (n i ti ng trong chi n tranh, là i t ng àm phán qu c t , n m c nh ng hàng h i qu c t , a i m tham quan c a khách qu c t , v.v.) Ch ng 6. Vùng bi n o B c Trung B 171 - V trí khá g n b . C n C cách t li n và các c a bi n Qu ng Tr trên d !i 30km, m t kho ng cách khá thu n l i cho vi c liên l c ng th y n i o v!i t li n, trong vi c cung c p cho o l ơng th&c, th&c ph1m, v t li u xây d&ng, các thi t b v t t c n thi t cho dân d)ng và qu c phòng. V!i à phát tri n m nh m', c ng có th nghiên c$u c p n !c ng t và c p i n cho o tr&c ti p t, t li n qua ng ng, ng cáp. Kho ng cách ó c ng là thu n l i cho vi c h% tr o trong các tình hu ng kh1n c p, c ng nh trong vi c t ch$c các tua du l ch ra o. b. V th và tài nguyên a-kinh t Theo NGTK Qu ng Tr 2009, trên o có 400 ng i, có 6 cơ s kinh t cá th phi nông nghi p v!i 13 lao ng; ch n nuôi trên o có 114 con dê, 25 con l n và 16 con bò. Vào n m 1999 cơ s h t ng trên o g m có ng tr)c quanh o dài 4,8km, r ng 3m r i á, ng nhánh dài 1,5km, r ng 3m r i á; có 3 b pin m"t tr i, 1 âu t u m r ng thành c ng cá. Lúc ó trên o có kho ng 50 công nhân xây d&ng c ng. Tr !c n m 2002, C n C là o quân s&, n n m 2002, có 43 tình nguy n viên tr2 xung phong ra o xây d&ng kinh t . Các công trình v n hoá xã h i ch y u do T ng i TNXP C n C xây d&ng, qu n lý trong th i gian v,a qua ã c bàn giao cho UBND huy n o C n C (15 c n h gia ình u tiên, h th ng c p n !c và ch$a n !c ng t, i n chi u sáng, nhà v n hóa Thanh niên, các công trình ph) tr , l!p h c, v.v.). Thông tin n m 2010 cho bi t trên o có 12 h dân v!i kho ng 50 kh1u, có l!p m m non, có b nh xá quân dân y, ng quanh o ã c tr i nh&a. n tháng 4 n m 2008, án thành l p KBTB C n C c hoàn ch nh và trình c p trên phê duy t, m ra cơ h i phát tri n du l ch sinh thái cho o. Huy n o C n C ang h !ng t!i xây d&ng thành m t o du l ch có t m c* c a Qu ng Tr . Nh s& giúp * c a chuyên gia Cu Ba v du l ch bi n, Quy ho ch chi ti t o du l ch C n C ã c hình thành. Theo ó, C n C phát tri n du l ch k t h p v!i BTTN, di n tích dành cho du l ch là 40 ha, h t ng d ch v) c thi t k ng b , hi n i nh ng hài hòa v!i c nh quan c a o. Các ph ơng án m b o ngu n n !c ng t c l c t, n !c bi n, l p "t phong i n m b o ngu n n ng l ng trên o, m các lo i hình du l ch th giãn nh câu cá, l"n bi n, v.v. c ng nh a ón khách du l ch ra o b ng tàu cánh ng m cao t c c ng ã c tính n. Trong nh0ng n m g n ây C n C ã c quan tâm u t xây d&ng cơ s h t ng k thu t ph)c v) phát tri n kinh t bi n và dân sinh. C ng cá và khu d ch v) h u c n ngh cá ã xây d&ng và hi n ã b !c sang giai o n 2, v!i các h ng m)c công trình: xây d&ng b n c p t u tr ng t i 300 t n, gia c ê âu t u l!n, xây d&ng nhà i u hành c ng, nhà phân lo i cá k t h p v!i kho l ơng th&c, n o vét âu t u, và các công trình d ch v) khác. C ng ã xây d&ng m t s tuy n ng khu trung tâm huy n, tr m y t , tr) s làm vi c, nhà khách, ài truy n thanh, truy n hình, kè ch n sóng. N m 2011 huy n o ã c Nhà n !c duy t các d& án u tiên: Khu b o t n ngu n l i bi n C n C ; c p i n cho huy n o; k t c u h t ng khu du l ch C a Vi t- C a Tùng- C n C ; Khu neo u tránh trú bão và h u c n ngh cá giai o n 2. Nh0ng l i ích v phát tri n kinh t t, các giá tr v th có th bao g m: - Là m t o ti n tiêu, l i ích u tiên mà C n C có c t, giá tr TNVT là o m"c dù nh bé ã c tr thành m t huy n, v!i nhi u l i th v t ch$c, u t và phát tri n. Thành l p huy n o C n C là ã ánh giá úng n TNVT c a nó và là s& th hi n quy t tâm c a các nhà qu n lý mu n khai thác h0u hi u các l i th ó. - C n C là m t trung tâm d ch v ngh cá quan tr ng. i t ng ph)c v) c a trung tâm d ch v) này là d i ven bi n Qu ng Tr và các t nh lân c n, ch y u cho m)c ích ánh b t xa b v!i ng tr ng trung tâm c a V nh B c B , có kh n ng ánh b t 20 ngàn t n h i s n/n m. S n l ng ánh b t h i s n c a Qu ng Tr hàng n m hi n nay trên 10 ngàn t n, trong ó V nh Linh và Gio Linh chi m n 70%, là các huy n có nhi u nhu c u d ch v) ngh cá t i C n C . phát huy c hơn n0a l i th d ch v) ngh cá c n có ph ơng án c ng c và m r ng khu neo u t u thuy n tránh gió bão, nâng c p khu c ng cá, m r ng khâu tiêu th) và b o qu n. 172 Tr n c Th nh (Ch biên) - C n C còn là m t trung tâm du l ch ngh d ng o bi n nhi u tri n v ng. Du l ch C n C b !c u s' phát tri n ti m ti n và s' th t s& sôi ng khi hành lang kinh t ông-Tây ng 9, c ng nh hành lang kinh t ven bi n Qu ng Bình-Qu ng Tr -Th,a Thiên-Hu phát tri n m nh m'. V!i nhi u ti m n ng v quá kh$ hào hùng, v c nh quan o núi l a "c s c, v th gi!i sinh v t a d ng, v không khí trong lành, C n C hoàn toàn thích h p cho hình thành m t qu n th du l ch ngh d *ng, du l ch cu i tu n, tham quan th ng c nh và di tích chi n tranh, t m l"n bi n, du l ch sinh thái. C n C do s& n i ti ng c a mình, c ng nh B ch Long V còn có th là i m n các t u du l ch vi/n d ơng. - C n C c ng còn có th phát tri n nhi u lo i hình d ch v khác, bao g m các d ch v) giao thông trên bi n, d ch v) c$u h , báo bão, h !ng d(n ánh cá, thông tin liên l c; d ch v) ngân hàng, y t , h i ngh ,... Tóm l i, C n C v!i di tích cu i gia công có th thu c giai o n cu i á c (TQ V ng, 1998), di tích Champa và i Vi t, là o Anh hùng, m t t ng ài c a th i chi n tranh ch ng M , có c nh quan o núi l a h p d(n v!i di tích chóp nón phun trào, dòng ch1y dung nham, các c t á hình tr), các vách cao ( n 20m) d&ng $ng nh t ng thành, có các bãi á v!i nh0ng t ng tròn c nh kh ng l en x(m ch ng ch t lên nhau, có m"t c t á tuf Neogen i n hình, có r,ng trên )n cát v)n san hô c , có h sinh thái vùng tri u a d ng và "c s c s' là m t KBTB qu c gia quan tr ng. T t c i u ó kh+ng nh C n C là m t di s n a m o- a ch t quý giá, c ng nh tri n v ng to l!n c a du l ch C n C trong t ơng lai không xa, cùng v!i nhi u d ng d ch v) bi n khác. c. V th và tài nguyên a-chính tr L i ích m r ng lãnh th qu c gia trên bi n. Theo L u V n L i (2007) ng biên gi!i phân nh V nh B c B gi0a Vi t Nam và Trung Qu c ã dành cho o C n C 50% hi u l&c, cùng v!i hi u l&c c a B ch Long V và các o ti n tiêu-biên gi!i khác ven b B c B , Vi t Nam c h ng 53,23% di n tích V nh. Nh v y s& có m"t c a C n C , B ch Long V và m t s o khác v trí hi n t i ã mang l i l i ích "c bi t quan tr ng và vô giá cho t n !c. C n C là i m chu1n c a ng cơ s , có ngh a là d i bi n ven b t, C n C vào t li n (r ng kho ng 25-30km) thu c vùng n i th y, nơi Vi t Nam có ch quy n hoàn toàn, y và tuy t i nh trên lãnh th t li n, bao g m c vùng tr i bên trên, vùng áy bi n và lòng t d !i áy bi n bên d !i vùng n !c n i th y ó. S& có m"t c a o C n C ã t o cho lãnh th t li n c m r ng ra phía bi n hàng ngàn kilômét vuông. ó là l i ích "c bi t quan tr ng và vô giá. L i ích v an ninh qu c gia. Trong th i chi n tranh ch ng M , C n C ã hoàn thành "c bi t xu t s c ch$c n ng ti n tiêu b o v T qu c, C n C ã ch$ng minh cho qu c t bi t r ng ó là m t hòn o tuy nh bé, nh ng là m t chi n l y, m t chi n h m không th ánh chìm. Ngày nay v!i v trí ti n tiêu c a m t tr m gác $ng c a ngõ ra vào V nh B c B , C n C hoàn toàn có i u ki n theo dõi các ho t ng trên vùng bi n ch quy n, k p th i c nh báo và ng n ch"n các vi ph m v ch quy n, khai thác tr m h i s n và gây ô nhi/m môi tr ng bi n, v.v. c ng nh các ho t ng b t h p pháp khác, vi ph m pháp lu t Vi t Nam. L i ích v chính tr , uy tín qu c t . Hơn h+n nhi u o ven b khác c a B c B và B c Trung B , C n C ã n i ti ng trong n !c và qu c t v nh0ng chi n tích anh hùng th i ch ng M . Trong hòa hình àm phán qu c t v bi n, C n C luôn c nh c n nh m t o ti n tiêu trên ng cơ s c a Vi t Nam, $ng c a ngõ c a V nh B c B . C n C cùng v!i B ch Long V , Côn o, Phú Qu c ã nâng cao uy tín ch+ng nh0ng c a riêng mình trên tr ng qu c t mà ã cho c Vi t Nam, là bi u t ng ý chí chi n u kiên c ng vì c l p t& do c a T qu c và ngày nay là ý chí v ơn lên phát tri n ph n vinh cho t n !c c a con ng i Vi t Nam. Ch ng 6. Vùng bi n 6.1.2. K quan o B c Trung B 173 a ch t a. a d ng v á và a t ng T i o C n C , các á basalt và tuf basalt chi m di n tích toàn o, g m t !ng tr m tích phun trào và t !ng phun trào th&c th). Các á tr m tích - phun trào phân b phía Nam o, g m tuf, d m k t tuf, s n k t tuf basalt, cát k t tuf, b t k t tuf basalt và sét k t tuf basalt. M nh v)n á trong á tr m tích - phun trào r t a d ng, g m á basalt olivin, á plagiobasalt, á silic, khoáng v t olivin và th ch anh. b. a d ng v tu i á basalt Tuf basalt trên o C n C có tu i Neogen, còn á basalt có tu i Q12-3.. - vùng bi n Tây Nam C n C có 6 giai o n thành t o basalt t, Q11, Q12a, Q12b, Q13a, Q13b, n Q2 ã c xác l p, trong ó basalt khu v&c áy bi n V nh Linh - C n C thu c m$c tr2 nh t, t ơng $ng v!i Holocen (βQ2) (LT Phúc, N Bi u, 2002). Phân tích theo ph ơng pháp 40Ar/39Ar, các á basalt trên o C n C có m$c tu i 0,44 tri u n m. Trong khi ó, các á basalt trên t li n khu V nh Linh có m$c tu i 3,3 n 7,3 tri u n m (T.Y. Lee, 1996). c. a d ng v c u trúc, ki n t o và l ch s ti n hoá a ch t H th ng o ven b bi n Vi t Nam nói chung và o C n C nói riêng n m trong các !i c u trúc ki n t o ph$c t p. Trong Kainozoi các ho t ng phá hu3 m nh m' trên th m l)c a ã t o ra hàng lo t b n tr ng, trong ó có Tr ng Hà N i hay còn g i là b n tr ng Sông H ng, b n tr ng Phú Khánh, b n tr ng C u Long. Trong NeogenT$, xu h !ng s)t võng ti p t)c và ho t ng phun trào basalt ã b t u t, Miocen, m nh vào Pliocen- T$ vùng bi n Trung B t o nên các o C n C , Lý Sơn, Phú Quý, v.v. S& hình thành phun trào Kainozoi trên o C n C liên quan v!i cơ ch tách giãn. L ch s ho t ng núi l a bao g m hai pha phân bi t rõ b i v trí a ch t, "c i m t !ng khoáng v t và "c i m th ch- a hoá. Pha s!m x y ra trên áy bi n t o tr m tích tuf, và c trên t li n t o l!p ph (V nh Linh). Pha núi l a mu n, $ng v!i giai o n hình thành á phun trào o C n C , "c tr ng b i t h p basalt olivin-plagiolas và basalt olivin-augitplagioclas t !ng phun trào th&c th) thu c tính á ki m cao kali, tu i tuy t i 0,44 tri u n m. C ng thu c pha này t i vùng áy bi n quanh o phân b lo t 6 t basalt trong T$ nh ã nêu trên. d. a d ng v a hình- a m o o C n C có hình dáng g n tròn, trên o có hai qu i. B bi n thu c hai ki u (mài mòn và mài mòn - tích t)), v!i các vách ki n t o khá tiêu bi u phía ông Nam, Tây và Tây B c c a o. a hình i. Qu i th$ nh t cao 63m n m trung tâm, c u t o t, á basalt. a hình s n i này b t i x$ng, s n phía Tây, Tây B c l i, d c 20-25º, dài kho ng 100-200m. Quá trình xâm th&c-bóc mòn di/n ra là ch y u, l!p v phong hoá r t m ng và ph n l!n l á g c. Trong khi ó s n phía ông, ông B c tho i hơn, d c 10-15º, dài 300-400m. B m"t s n c ph l!p v phong hoá dày 1,5-3,0m. Qu i th$ hai cao 37m n m phía Nam, ông Nam c a o, cách i th$ nh t qua m t yên ng&a cao kho ng 15m. Khác v!i qu i th$ nh t, i th$ hai có hình d ng kh i v!i ph ơng kéo dài á kinh tuy n, chi u dài i kho ng 250m, chi u r ng kho ng 100m. C u t o nên i là tr m tích phun trào d !i bi n phân l!p d ng nh p r t "c tr ng, g n nh n m ngang, nên b m"t nh i khá b ng ph+ng. Trên nh c ph b i l!p v phong hoá khá dày (3,0m), có nơi t t!i 5,0m. S n i d c không u và có s& thay i t ng t qua các vách d c $ng. Quá trình xâm th&c-bóc mòn hi n chi m u th . Tr n 174 c Th nh (Ch biên) B bi n. B mài mòn phía B c, Tây và phía Nam chi m ph n l!n chi u dài b o: d c, nhi u ch% có vách cao 10-15m. B tích t)-mài mòn tho i hơn phía ông B c o, chân s n l tr m tích v)n san hô g n k t, trên ó có cát, s i b r i. Vách có m"t phía ông Nam c a o, cao 30-40m, dài 100-150m v!i ph ơng á kinh tuy n. Ngoài ra, phía Tây, Tây B c c ng g"p m t s vách d c $ng nh ng th p hơn, kho ng 5-10m, dài vài ch)c mét, v!i các ph ơng á kinh tuy n, TB- N.Các vách ó là bi u hi n sinh ng c a ho t ng Tân ki n t o t,ng x y ra trong khu v&c. . Giá tr c s c, c áo và c trưng V!i di n tích nh ch a t!i 3km 2 , o C n C là m t o núi l a "c tr ng, trên ó v(n còn hình dáng c a m t chóp núi l a, v!i các thành t o á núi l a thu c 2 pha phun trào, có th quan sát c d/ dàng trong các tuy n hành trình trên o. S& xen k' hai ki u a hình b bi n (mài mòn và tích t)-mài mòn), c ng nh s& có m"t các vách ki n t o d c $ng c ng là nh0ng y u t c áo và "c s c h p thành m t k4 quan a ch t tiêu bi u VB B c Trung B . 6.1.3. K quan sinh thái a. a d ng sinh h c a d ng loài. Theo k t qu i u tra n m 1993, th&c v t trên o có 118 loài thu c 54 h thu c ngành th&c v t h t kín, trong ó có 17 loài cây tr ng. Các h có nhi u loài nh t là Cúc, Hòa th o, Th u d u, u, Cà phê, có Roi ng&a và Dâu t m. 56 m th&c v t trên o ơn 78 n v 9 ki u :; i, c chia <6=nh 3 >6?m @6Anh: trên t basalt , B9C t basalt,9D)n san hô. 9E7;=i ra ven bi n @Fn @?9CGi tri u D=9bãi tri u r n á. Là m t o cô l p cùng v!i h u qu c a chi n tranh làm cho h ng v t trên c n c a o h u nh không phát tri n. Hi n nay m!i ch phát hi n c m t s loài nh chim C m, Én, chim Cút, Chu t, R n l)c, Cua á (NH T$, 2008). Khu h ng th&c v t bi n quanh o v!i r n san hô khá phong phú và a d ng v thành ph n loài. Khu v&c quanh o có t!i 109 loài san hô thu c 42 gi ng, 15 h (k t qu i u tra n m 2000). S loài t p trung ch y u vào 3 h : h san hô L% nh (30 loài), h san hô T ong (30 loài) và h san hô L% (10 loài). Hình thành nên các r n vi n b t p trung phía ông B c và Tây B c c a o. San hô và r n san hô còn khá nguyên v.n, là tài nguyên quý giá c a o C n C . Thành ph n loài ng v t áy khá phong phú, v!i 108 loài thu c 67 gi ng, 47 h c a 3 ngành: - Thân m m 89 loài; Giáp xác 9 loài; - Da gai 10 loài. Trong ó s l ng loài có giá tr làm th&c ph1m chi m t!i trên 20 loài, có nh0ng loài có giá tr kinh t cao nh Bào ng , Trai ng c, Hc )n, H i sâm, Tôm hùm (b ng 6.1). B ng 6.1. Nhóm sinh v t Th c v t trên o a d ng sinh h c khu v c oC nC S loài sinh v t trên c n S loài sinh v t bi n 118 ng v t áy 108 San hô 109 Rong bi n 48 Cá bi n 267 T ng 650 Ch ng 6. Vùng bi n o B c Trung B 175 Khu h cá bi n C n C khá a d ng v!i nhi u loài cá kinh t , n nay ã phát hi n c 267 loài, 120 gi ng, 69 h , c chia thành 4 nhóm theo d ng s ng - nhóm cá n i (33 loài, 12,3%), nhóm cá g n áy (97 loài, 36,3%), nhóm cá áy (60 loài, 22,4%) và nhóm cá r n san hô (77 loài, 28,8%). Khu h rong bi n có 48 loài ã c phát hi n, trong ó ngành Rong l)c có 11 loài (22,9%), Rong nâu có 14 loài (29,1%), Rong có 23 loài (47,9%). Tính ch t khu h i di n cho vùng bi n nhi t !i i n hình. M%i loài rong có nh0ng giá tr kinh t khác nhau trong công nghi p ch bi n agar, alginat, i t, KCl, keo, v.v, c ng nh dùng làm th&c ph1m; th$c n gia súc; phân bón, v.v. a d ng h sinh thái và sinh c nh. Trong khu v&c t n t i hai ki u HST r,ng trên o và HST r n san hô. HST r,ng trên o. 56 m th&c trên o m!i I6)c h i sau <Bc ng @ a bom n. JBc ơn D 9 phân :; i không nhi u, c u <KLc @Bc ơn D 9 ơn 78 n. Tuy nhiên, <6 m th&c v t M6B9 "c s c v 9 sinh @ nh v!i 2 n n B9N.9v)n san hô D=9basalt C t. Th&c v t trên o khá phong phú, o nh nh ng v(n có r,ng, có i tranh r m r p chi m 3/4 di n tích o. R,ng trên o có nh0ng loài cây l mà trong t li n không có; có cây thân cao v n vèo nhi u t; có cây thân th+ng, da nh n nh cây i nh ng r t to cao, g% c$ng và n"ng, nh&a cây có màu nh máu nên c g i là cây “d u máu”. C u <KLc @ a r,ng trên n n t hình thành t, basalt b t g m t ng <Bn r,ng, t ng cây C)i D=9t ng @ . 56=nh ph n :;=i @Bc t ng nh sau: - T ng <Bn r,ng cao 8-20m, che I6 9M6B9MAn v!i @Bc :;=i u th 9nh Calophyllum inophyllum (OP9u), Terminalia captappa (Q=ng), Barringtomia asiatica (Q=ng RS 9vuông), N c <6=nh Bm thu n :; i nơi ti p 78Bp v!i n n D)n san hô, Ficus hispida (E7Bi), th ng N c 9@Bc khe <K ng nơi t 1m, Ficus stricata ( a 6.p), I6)9sinh :Lc >6 , Guettarda speciosa (T=m CFng), nơi ti p 78Bp v!i n n v)n san hô, Stemonorus perobtusus (Xo tr t), hoa N c 9thân, Hydnocarpus sp. ( i phong t ), Casearia virescens (Nu t xanh), Beilschmiedia percoriacea (Ch p dai), Knema globularia (OBu @6?), Sterculia cochinchinensis (Trôm Nam B ). - T ng cây C)i cao 2-8m, th a, g m @Bc :;=i cây C)i, g%9 >6 , thân c t nh Caryota mitis (O?c), r t ph 9 bi n, Calamus sp. (Mây), leo d&a D=o cây C)i, ph 9 bi n, Pandanus sp. (D$a U i), Ficus microcarpa (Si RS 9>6 ), Myrsine seguinii (Rapanea lenearis - Xay 6.p), Pouteria obovata (J6 i), 2 :;=i a VBng N c nhanh, ôi khi < o <6=nh @Bc N ng thu n :;=i, Knema globularia (OBu @6?), Sterculia cochinchinensis (Trôm Nam B ), Trigonostemon poilanei (Tam <6)9 6Png), Bridelia parvifolia ( m :B9 >6 ), Claoxylon hainanensis (L c N i r ng), 1-5m, Croton thorelii (JP9 Wn Thorel), Streblus asper (Du i >6Bm), Saprosma ternatum (X; t h ơng ba :B), Ixora aff. laotica (Trang T=o), Decaspermum gracilentum (Th p t ), Morinda citrifolia (E6=u), Psychotria balansae (L1u Balansa), Celtis philippinensis var. wightii (Ma <KB9 Wight), g%9 n6 9 <Bi sinh, Combretum latifolium (Ch ng b u), g%9 >6 9 <Bi sinh. Cây C)i tr n @?9 Acacia pennata ssp. hainanensis (Dây s ng r n). M t s 9:;=i @ 9cao trên 2m @ ng tham gia D=o t ng >=y nh Sơn @Lc bi n, Hedyotis corymbosa (J?c m1n)... -9JBc :;=i @ 9th p < o <6=nh m t t ng t ơng i liên <)c g m @Bc :;=i trong 6 9Poaceae (X;=9 <6 o) nh Bothriochloa sp. (@ 9C , tr !c ây 78Bm nh :=9B. ischaemum (L.) Keng, ch a <Ym th y ng danh theo <=i li u m!i), Digitaria adscendens (@ 9 J6 9 <Am), Eragrostis unioloides (Xuân <6 o ), Panicum montanum (Kê >Li), Paspalum scrobiculatum (@ 9 ng), Cynodon dactylon (@ 9 Z=), Dactylotenium aegyptium (@ 9 Chân D t), Eleusine indica (M n tr u), Rottboellia cochinchinensis (@ 9OAa). Ngoài th m r,ng m c t& nhiên còn có th m r,ng tr ng v!i di n <Ach >6 9 9 ông Nam trên t . Cây tr ng g m Acacia auriculiformis (Keo lá tràm), A. auriculiformis mangium (Keo 176 Tr n c Th nh (Ch biên) lai), A. mangium (Keo tai t ng). E7;=i ra @Fn @?9m t khu >6 9tr ng rau. Trong khu dân c @Fn @?9m t s 9cây @ nh, cây n RS . R n san hô phát tri n vùng o C n C thu c ki u r n vi n b phân b ch y u phía ông B c và Tây B c, ch a làm thay i nhi u a hình b và áy bi n do ph th p. - ây còn g"p các gi ng Pocillopora và Millepor c ng nh Hòn La, Hòn N m phía B c Qu ng Bình. Trong 4 m"t c t i u tra tr !c ây, s l ng loài m"t c t phía B c có 80 loài, phía Tây B c có 64 loài, phía Tây có 49 loài và phía Nam có 56 loài. San hô phân b cách b n 500 - 700m n sâu trên 15 - 20m. D&a vào "c i m sinh thái phân b san hô, "c i m n n áy c a vùng ng p n !c ven o, tài KT-03-11 ã sơ b !c tính di n tích các r n san hô quanh o C n C kho ng 300ha. ph c a San hô s ng là m t ch tiêu quan tr ng ánh giá hi n tr ng c a r n san hô. B ng ph ơng pháp m"t c t và khung nh l ng ã ánh giá ph c a San hô trên r n trong t kh o sát n m 1996, 2007, 2008. K t qu cho th y, ph c a San hô s ng trong kho ng 13,6-47,3%. ph cao nh t là m"t c t phía B c o, các m"t c t còn l i th p hơn 20%. ph c a San hô ch t c ng cao nh t phía B c o, 32,7%. San hô ch t ch y u do khai thác cá b ng mìn vì các t p oàn San hô u b gãy v)n t,ng ám. M t trong nh0ng "c i m San hô s ng trên các r n quanh C n C là t3 l San hô m m (Alcyonacea) khá cao, ôi ch%, chúng t o nên nh0ng th m ơn loài r ng hàng ch)c mét vuông. a d ng nơi c trú và cách s ng. Các loài ng, th&c v t phân b t i khu v&c k4 quan c trú theo các sinh c nh mà các HST ch o t o ra nh : tr ng c tranh, tán r,ng trên o, bãi tri u r n á, các hang h c san hô. b. Giá tr v m h c Là o g n b i n hình có HST a d ng, o C n C có i u ki n hình thành du l ch bi n o. Ho t ng c a núi l a gi0a bi n khơi ã t o ra m t C n C có giá tr v a ch t và sinh thái c nh quan nh m t b o tàng t& nhiên c áo v!i các th m á basalt k4 v , các bãi t m nh hoang sơ c u t o t, cát, v)n san hô, v thân m m. N !c bi n ây r t trong và m (ít khi xu ng d !i 21 ) ã ban cho C n C nh0ng mùa t m kéo dài. R,ng trên o c ng là HST khá hi m c a o núi l a Vi t Nam. ó là lo i r,ng nhi t !i v!i ba t ng cây c và dây leo làm cho C n C th&c s& là hòn o xanh v!i th m th&c v t phong phú, m t d ng tài nguyên mà o núi l a Lý Sơn ã ánh m t. Du khách có cơ h i khám phá khu r,ng nhi t !i nhi u t ng hay d o b !c quanh o ng m mi ng núi l a ã ng yên cách ây hàng v n n m. Xu ng bi n, du khách s' th y nh0ng r n san hô và các sinh v t bi n r&c r* s c màu. C n C s' dành cho du khách nh0ng ngày ngh thú v và nh0ng món n h i s n ch t l ng cao. Ngoài i u ki n t& nhiên lý t ng, C n C còn n m trong chu%i di tích l ch s n i ti ng trong cu c kháng chi n ch ng M Qu ng Tr g m hàng rào i n t Mc Namara, Thành C , a o V nh M c, c u Hi n L ơng, ngh a trang Tr ng Sơn. V!i l i th v bi n, r,ng và các di tích, l i không cách quá xa b , C n C h i t) i u ki n phát tri n thành m t a ch du l ch-v n hóa h p d(n v!i các lo i hình du l ch sinh thái bi n và hoài ni m truy n th ng. Là m t o anh hùng trong kháng chi n ch ng M , hàng tr m chi n s t& v c a V nh Linh ã quên c hi m nguy, b ng ph ơng ti n thô sơ ã ch v khí, l ơng th&c t, t li n ra ti p t cho o và cùng v!i l&c l ng b i kiên c ng gi0 o. Nhi u ng i trong s ó ã anh d ng hy sinh. Tinh th n qu c m, s n sàng hy sinh vì T qu c ã làm nên nh0ng anh hùng “Thái V n A”, ch cho các sáng tác v n h c v m t o thép anh hùng. Ch ng 6. Vùng bi n o B c Trung B 177 c. Giá tr c áo, c s c, k v 56 m th&c v t trên B9C t basalt 9Vi t Nam tr !c ây m!i @6 9th y 9Tây Nguyên (Krong Buc, ông c L c, Tây Nam Gia Lai) trong M6A9h u nhi t !i 1m có r,ng th a v!i u th 9@ a @Bc cây 6 9D u (Schmid, 1974). Phân chia theo M6A9h u, <6 m th&c v t trên basalt C t trong M6A9 h u nhi t !i 1m C n J 9:=9sinh @ nh duy nh t 9Vi t Nam. Theo n n t, trong m t di n <Ach >6 , @?9nhi u sinh @ nh n n t basalt , v)n san hô, CGi @Bt San hô ng p m"n nh M4, b 9bi n B. Tuy s 9:;=i không nhi u nh ng có 2 :;=i c ghi trong [Bch 9- Phong ba, "c tr ng cho sinh @ nh b 9bi n B9và Q=ng RS 9vuông, "c trung cho n n San hô D)n, 2 :;=i @6 9@?9trên @Bc o, 8 :;=i phân b 9t,9I6Aa B c n o, 159:;=i phân b 9t,9I6Aa Nam ra t!i o, 89:;=i "c h0u (59:;=i "c h0u Vi t Nam, 39:;=i "c h0u Trung B ). J?9th 9xem ây :=9h 9th&c v t M6B9 "c s c. 6.2. H M PHÁ TAM GIANG-C U HAI H m phá Tam Giang-C u Hai cách thành ph Hu 14km v h !ng B theo t nh l 49, liên quan t!i 5 xã c a huy n Phong i n, 6 xã c a huy n Qu ng i n, 2 xã c a huy n H ơng Trà, 14 xã, th tr n huy n Phú Vang, 12 xã, th tr n huy n Phú L c. To a lý: 16015’00’’- 16042’00’’VB, 107022’00’’- 107057’00’’K H m phá Tam Giang-C u Hai có sâu trung bình 1,5m, l!n nh t 4,2m trong m phá và 10m t i c a Thu n An, di n tích m"t n !c 216km2, chi u dài 68km, là th y v&c g n kín, n !c l và l nh t, phân t ng m nh, th m chí phân t ng ng c. m phá Tam Giang-C u Hai l!n nh t ông Nam Á và tiêu bi u nh t trong s 12 m phá ven bi n Vi t Nam t p trung Mi n Trung, nó mang tính a !i "c tr ng cho NN m phá vùng nhi t !i gió mùa. B m phá phía Tây ti p xúc v!i ng ru ng và nh n c n !c c a nhi u sông, su i. Phía ông là d i )n cát ven bi n kéo dài g n nh khép kín, m phá thông v!i Bi n ông qua hai c a T Hi n và Thu n An. Chính c u trúc ó ã t o cho m phá Tam Giang-C u Hai ngu n tài nguyên phong phú và óng vai trò r t quan tr ng i v!i nuôi tr ng th y s n, giao thông c ng, du l ch, nông nghi p, i u hòa khí h u. m phá Tam Giang-C u Hai là nơi cung c p ngu n s ng ch y u và tr&c ti p cho c ng ng dân c trên và ven m phá, là ngu n l i kinh t th y s n ch y u cho c t nh, là tuy n giao thông quan tr ng. 6.2.1. Tài nguyên v th a. V th t nhiên Nh0ng l i th v v trí a lý t o nên các giá tr TNVT c a h m phá: - N m g n C ô, m t Di s n v n hóa Th gi!i, g n qu c l B c-Nam. - V phía Nam là KKT ven bi n Chân Mây-L ng Cô và VQG B ch Mã. - Là c a ngõ ra bi n c a vùng n i a t nh Th,a Thiên-Hu . H m phá Tam Giang-C u Hai có c u trúc a hình và tài nguyên thiên nhiên a d ng, "c thù do v trí ranh gi!i l)c a - bi n thu c vùng nhi t !i gió mùa. ây là nơi có l ng b$c x cao, 120-140 Kcal/cm2/n m, nhi t không khí trung bình n m 24.50C, l ng m a n m cao, 2.744mm, t p trung ch y u vào tháng 10 và 11. V mùa ông h !ng gió TB th nh hành v!i v n t c trung bình t 1,6 m/s, V mùa hè, gió th nh hành h !ng TN và . Ch bán nh t tri u chi m u th , dòng ch y qua các c a m phá vào ra 4 l n trong ngày, t c th ng t 50-60 cm/s. ng b ng ven bi n Th,a Thiên-Hu là b ph n c&c Nam c a ng b ng Bình-Tr -Thiên gi!i h n b i d i núi B ch Mã, chi m kho ng 1/4 di n tích lãnh th , h u h t b m"t ng b ng có cao d !i 15m, g m các thành t o cát ngu n g c bi n-gió, cát-b t ngu n g c sông và sông- 178 Tr n c Th nh (Ch biên) bi n, tu i T$. H m phá Tam Giang-C u Hai là m t th a ch t hi n i g m b n ơn v cơ b n: v&c n !c, ê cát ch n, c a và b sau. L p c a, chuy n c a là quá trình ng l&c quan tr ng và "c thù c a h m phá Tam GiangC u Hai. Tr !c n m 1404, T Hi n là c a duy nh t c a m phá, sau khi m c a Thu n An, c a T Hi n th ng b b i l p r i l i t& m v!i nh p i u t ng d n. M%i khi c a l p i u ki n môi tr ng m C u Hai chuy n d n t, l - m"n sang l - nh t, th m c bi n b ch t và có nh0ng bi n i sâu s c v c u trúc qu n xã, ngu n l i th y s n. Ngoài ra hi n t ng l p c a còn kéo theo nhi u h u qu nghiêm tr ng khác nh ách t c giao thông ra bi n, ng p l)t. C a Thu n An c ng liên t)c di ng và nhi u l n thay i v trí trong l ch s và i u ó c ng d(n n thay i l!n, sâu s c n sinh thái m phá trên n n t ng t ơng tác sông- m phá-bi n. Trao i n !c y u ho"c r t y u và hi n t ng phân t ng n !c c&c m nh là "c i m "c bi t c a h sinh thái Tam Giang-C u Hai. Quan h trao i n !c gi0a sông- m phá và m phábi n r t ph$c t p. V mùa m a l kh i l ng n !c sông chi m u th , mùa khô kh i l ng n !c bi n chi m u th kèm theo hi n t ng xâm nh p m"n theo t ng áy lên r t xa ng c sông H ơng và vào sâu 25km trên sông B . Do trao i n !c kém, tính ch t phân t ng n !c r t m nh vào c 2 mùa có tác ng tiêu c&c v h sinh thái, t o nên s& nghèo dinh d *ng và s& kh c nghi t v môi tr ng s ng cho sinh v t. H m phá Tam Giang-C u Hai hình thành vào th i kì Holocen mu n sau khi các ê cát tu i Holocen s!m-gi0a nhanh chóng n i cao và n i li n trong i u ki n ng b t ơng i n nh. Lúc m!i hình thành h m phá này r ng t!i t n H i L ng, Qu ng Tr và ch có m t c a T Hi n (x a g i là c a T Dung). H này ã phát tri n qua giai o n tr2 và c ánh d u b ng s& ki n khai thông c a Thu n An t i Hoà Duân vào n m 1404. K t, khi m c a Thu n An, c a T Hi n m t vai trò duy nh t và tr thành c a ph) và tr ng thái t n t i c a c 2 c a u không n nh d !i tác ng c a ng l&c bi n san b ng b qua vi c chuy n c a và l p c a. Vi c m c a Thu n An là k t qu c a m t quá trình phát tri n c a h m phá và các khu v&c xung quanh. ó là s& ách t c c a sông Phú Cam, m t chi l u l!n c a sông H ơng t i Hu v m C u Hai qua sông i Giang, ã làm t ng l ng n !c ch y v h l u sông H ơng, ng th i làm gia t ng t i l ng phù sa và d(n n hình thành m t delta tri u xu ng phía cu i m Th y Tú. S& l!n d n c a delta này làm gi m kh n ng thoát l và làm gia t ng b i tích cho các bãi b i vùng c a sông H ơng, d(n n khai thông c a Thu n An u tiên trong m t tr n l c&c phát n m 1404. Giai o n phát tri n tr ng thành k t, khi m c a Thu n An n nay và còn ti p t)c, "c tr ng b i s& gi m tính th ng nh t t ơng i c a h , bi u hi n s& phát tri n phân d và không n nh các ph) h lagun v!i tr m tích và môi tr ng l ng ng tr m tích phân d ngày càng cao. C n c$ vào l ch s bi n ng c a có th th y r ng c a Thu n An là c a bi n ng chu k4 dài v!i u th là quá trình d ch chuy n và bi n d ng lu ng, còn c a T Hi n là c a bi n ng chu k4 ng n v!i u th là quá trình chuy n i v trí. V t ng th , h m phá Tam Giang-C u Hai là m t vùng m duy trì cân b ng t& nhiên và i u hoà khí h u khu v&c, ch th y ng l&c, phân tán và chôn vùi ch t gây b1n, là bãi gi ng, bãi 2 duy trì ngu n l i sinh v t m phá và bi n ven b . Thiên tai trong vùng bao g m ch y u hi n t ng chuy n c a và l p c a m phá b t th ng, l và ng p l)t, nhi/m m"n và ng t hóa, c ng nh hi n t ng n$t t, cát bay và cát ch1y. b. V th và tài nguyên a-kinh t V!i chi u dài v&c n !c 68km, có c a thông v!i bi n và m ng l !i sông ch y vào c 2 u và gi0a m phá (Sông Ô Lâu ch y vào Tam Giang u Tây B c, i Giang ch y vào C u Hai phía Nam và sông H ơng ch y qua thành ph Hu o n gi0a h m phá) nên m phá ã tr thành m i l i to l!n khai thác giao thông ven bi n và n i a, góp ph n t o s& trù phú Ch ng 6. Vùng bi n o B c Trung B 179 Hu và vùng ven m phá. Trong l ch s ã có c ng Thanh Hà n m trên b sông H ơng là nơi giao l u th y b cho ô th Hu , c ng Tân M ngày nay n m c a sông H ơng có lu ng qua c a Thu n An c phát tri n cho tàu v!i tr ng t i l!n. Ngoài ra, là v&c n !c g n kín nên i u ki n sóng gió khá yên t nh m%i khi bi n ng. H th ng giao thông th y này liên k t d/ dàng v!i tr)c giao thông s t-b B-N theo sông H ơng. Là m t HST ven bi n g m nhi u ph) h , vùng m phá Tam Giang-C u Hai l u gi0 và t o m t chu trình v t ch t khép kín, là nơi cung c p ngu n gi ng và ch t dinh d *ng cho vùng bi n ven b . V!i ngu n tài nguyên phong phú và a d ng, m phá cung c p cho con ng i nhi u lo i s n v t t o i u ki n phát tri n ng nghi p, nông nghi p, giao thông, du l ch, "c bi t là c n c$ h u c n khai thác h i s n xa b . Ngoài l i ích khai thác và nuôi tr ng th y s n, h m phá Tam Giang-C u Hai còn có u th cho phát tri n du l ch, nh t là du l ch sinh thái. V!i l i th g n C ô Hu là Di s n th gi!i, sát k bãi t m Thu n An, g n v!i VQG B ch Mã, giao thông thu n ti n, vùng m phá Tam Giang-C u Hai có i u ki n r t thu n l i cho phát tri n trong t ng th du l ch Hu , v!i nh0ng c nh quan "c thù. ó là c nh quan m t vùng n !c yên t nh trong xanh v!i h )n cát hùng v ch n phía bi n, vùng c a Ô Lâu có chim n !c c trú, m Th y Tú nh dòng sông t nh l"ng, m C u Hai mênh mông nh bi n, v!i th m c n !c cùng các loài th y s n ch t l ng cao, vùng n !c cho ua thuy n, l !t ván, câu cá, tham quan làng ngh nuôi tr ng th y s n và sinh v t c nh bán t& nhiên. Du l ch m phá là m t h !ng c áo, nhi u l i th c n c nghiên c$u u t , tuy nhiên c ng c n xem xét n v n mâu thu(n l i ích v!i phát tri n lâu b n. H m phá Tam Giang-C u Hai là vùng m gi0a bi n và ng b ng, ng n xâm nh p m"n sâu vào l)c a, nh ó n !c bi n s' b pha tr n, trao i thành n !c nh t hơn, tr !c khi áp l&c tri u 1y n !c ng c theo sông. Do là m t v&c kín m%i khi có bão ho"c dông t m phá là nơi c trú, neo u an toàn cho hàng tr m, th m chí hàng ngàn tàu thuy n. c. V th và tài nguyên a-chính tr H m phá Tam-Giang C u Hai là m t th y v&c kéo dài cùng ê cát ch n, c ví nh m t chi n l y t& nhiên b o v C ô Hu m t th i. Trong th i k4 phong ki n, h m phá ã t,ng là thao tr ng c a th y quân. C a Thu n An có th coi là c a ngõ cho kinh ô Hu x a, cùng v!i h doi cát chính là phòng tuy n ti n tiêu b o v t, xa cho kinh ô. B n thân h m phá c ng là a bàn cơ ng c a th y quân, v!i nhi u a i m có th xây d&ng các c n c$ quân s& th y-b liên hoàn v0ng ch c, an toàn. Nh v y b o v Hu không ch có b binh thông th ng mà còn có c th y quân. T, m phá qua c a Thu n An, có th th&c thi nhi m v) qu n lý m t vùng bi n ven b r ng l!n kéo dài hàng tr m kilômét, và nhi m v) ó càng tr nên quan tr ng b i vùng bi n này hoàn toàn không có m t hòn o nào làm ch% d&a, th t s& là m t vùng bi n h cho s& xâm nh p t, bên ngoài. B n thân h m phá d !i th i các tri u i phong ki n x a là m t ph n c a tuy n ng giao thông th y chi n l c d c mi n Trung, n i Kinh thành Th ng Long x a v!i Phú Xuân (Hu ) theo Kênh Nhà Lê. Ngày nay h m phá này v(n là m t phòng tuy n quan tr ng trong b o v an ninh vùng bi n ven b và d i t ven bi n c&c nam B c Trung B . d. Giá tr i kèm Các di tích l ch s v n hóa. Thu n An cách Hu kho ng 12km và khách n t m th ng sáng i, t i l i v Hu . - ây có nhi u bãi t m .p. Ngày x a vua Thi u Tr x p Thu n An vào 20 th ng c nh t Th n Kinh có ghi trong “Ng& ch thi t p” g i là “Thu n An quy phàm”. n i T& $c, Thu n An còn c ch m vào c u ình th . T, th i Gia Long t i ây còn xây d&ng Tr n H i ài, sau thành Tr n H i Thành, có quan Th ng& và Tr n th trông coi m"t bi n (theo Nguy/n Nhân Th ng). n Thu n An còn c tham quan các di tích l ch s nh Mi u Âm Linh, nơi th ph)ng và ghi nh! nh0ng ng i ã hi sinh n m 1883 b o v Thu n An; Mi u Thành Hoàng th nh0ng ng i ã khai canh t Thu n; Hành cung Thu n An là nhà ngh 180 Tr n c Th nh (Ch biên) các vua nhà Nguy/n; Tr n H i Thành, ình Thái D ơng phu quân, v.v. Hàng n m vào ngày 11 và 12 tháng Giêng ây có l/ h i “C u Ng ” t i sân ình Thái D ơng thu hút hàng nghìn ng dân tham d&. m C u Hai huy n Phú L c là m n !c m"n l có di n tích trên 100km2, thông v!i Bi n ông b ng c a T Hi n và thông v!i phá Tam Giang phía B c. C a bi n T Hi n .p, thơ m ng. Thu x a có tên g i là c a Ô Long, th i nhà Tr n, vua Anh Tông cho i tên là c a T Dung. Th i nhà M c i tên g i là c a T Khách. n th i nhà Nguy/n i là c a T Hi n. Dân gian g i là c a Ông hay c a Bi n. Núi Tuý Vân n m v phía ông B c huy n Phú L c, tên c là M Am Sơn, n m 1825, vua Minh M ng i tên là Túy Hoa Sơn, n m 1841 vua Thi u Tr i l i là Túy Vân Sơn có d&ng bia ký th ng tích. Trên nh núi có ngôi c t& Thánh Duyên. Ngoài ra, khu v&c núi v(n còn m t s di v t Ch mpa và d u v t c a m t ngôi tháp c a ng i Ch mpa trên núi Linh Thái phía ông núi Túy Vân. N m 2001, trên c n cát thu c xã Phú Diên m!i phát hi n m t tháp Chàm c b vùi l p trong cát t, th k3 th$ VIII. Hi n tháp ã c tôn t o b o t n, ph)c v) cho nghiên c$u kh o c , l ch s . D&a vào v trí và sâu b vùi l p có th nghiên c$u quá trình d ch chuy n c a c n cát ch n ngoài phá Tam Giang-C u Hai. Cùng v!i quá trình xói l phía bi n, c ng v!i hi n t ng cát bay, cát ch y có th d& oán r ng bi n ang l n d n vào phía l)c a t i vùng ven bi n Th,a Thiên-Hu . 6.2.2. K quan a ch t a. a d ng v á và a t ng Các thành t o a ch t khu v&c Hu tr !c Kainozoi có b dày t!i 5.000-7.300m, l ra phía Tây và Tây Nam g m có cu i k t, á hoa, phylit, quaczit, á phi n sét, á phi n mica, á phi n l)c và porphyrit thu c h t ng A V ơng; á phi n sét, cát k t, cu i k t và andezit thu c h t ng Long i; á phi n sét, á vôi, b t k t và cát k t thu c h t ng Tân Lâm và á vôi thu c h t ng Cò Bai. Các thành t o a ch t Kainozoi ph lên b m"t xâm th&c-bóc mòn các thành t o c thu c h t ng Tân Lâm ho"c Cò Bai. Lót áy c a l!p ph Kainozoi là các tr m tích v)n thô xen các t p cát b t, b t k t, sét k t ngu n g c sông-bi n có ch$a di tích th&c v t hóa than và ph n hoa h t kín c a !c (Rhizophora) và b n (Sonneratia) thu c h t ng ng H!i (Ndh) và tr m tích tu i Pliocen-Pleistocen s!m (N2-Q11). Trên ó là các tr m tích sông (cu i, s n, s i, sét loang l ), có ch$a ph n hoa th&c v t ng p m"n Rhizophora, Sonneratia trong các l!p sét, tu i Pleistocen gi0a-mu n (a, am Q12-3). Ti p lên trên là các tr m tích cát, b t l(n sét màu xám ho"c loang l , ngu n g c sông-bi n và tr m tích cát màu vàng nâu, vàng ngh , mài tròn t t, ngu n g c bi n, tu i Pleistocen mu n (am, m(v) Q13). Trên cùng là các tr m tích a ngu n g c, tu i Holocen (a, am, ab, mv, m Q2), trong ó có tr m tích c a h m phá. Tr m tích Holocen nói chung t t!i b dày 47m (NH C , 1996). H m phá c hình thành t, b i tích cát phong phú, v!i h c n cát s phía B c c a sông Ô Lâu, ng b ng cát r ng l!n phía Tây phá, các c n )n ch n ngoài có di n tích kho ng 190km2. N u tính trung bình b dày cát 20m, ta có kh i l ng cát kh ng l là 3,8 t3 m3. b. a d ng v a hình - a m o và c u trúc Theo m"t c t ngang, a hình khu v&c r t d c và phân d , có th khái quát chia thành 6 vùng phân b song song v!i b bi n. Vùng núi, cao trên 250m, r ng trung bình 25km. Vùng i, cao 25-250m, r ng 19km. Vùng ng b ng ven bi n, cao 0-25m, r ng 18km. Vùng m phá sâu 1,5m, r ng 3km. Vùng b cát d c bi n, cao 1,5-20m, r ng 3km. Trên m"t ng b ng còn có các c n cát c , nh cao d n ra phía bi n kh+ng nh s& dâng cao t ơng i c a m&c bi n Holocen trong quá trình b i t) ng b ng. Ch ng 6. Vùng bi n o B c Trung B 181 Vùng b cát có áy bi n g n b khá d c, ng +ng sâu 10 m cách b th ng 1,2-1,5 km. áy tho i kho ng sâu 0-5m, sau ó r t d c kho ng sâu 10-15m. S n b ng m n sâu 15m và là gi!i h n c a !i sóng v*. ng +ng sâu 6m $ng v!i hai l n cao sóng bão ph bi n cách b 0,45-1km, m r ng nh t khu v&c c a T Hi n, ph n ánh b i t) ng m m nh. Khu v&c b phía B c (C a Vi t -Thu n An) dài 59km, khá n nh v h !ng và hình thái b . Tr)c c a Thu n An di chuy n nhanh v phía B c do tác ng quán tính c a dòng sông H ơng và s& áp 1y c a dòng b i tích d c b h !ng Tây B c. ó là quá trình d ch-xoay do n a phía ngoài lu ng d ch nhanh v phía B c, còn n a phía trong d ch ch m v phía Nam. Vì th , kh n ng sa b i c a lu ng vào c ng Tân M l!n vì tr)c lu ng t u và tr)c lu ng ch y luôn l ch nhau. B bi n làng H i D ơng nhi u n m nay b xói s t m nh, "c bi t sau l l ch s 1999. Khu v&c b phía Nam (Thu n An-Chân Mây Tây) dài 38km, phân hóa ph$c t p hơn và g m hai ti u khu Thu n An-Linh Thái và Linh Thái-Chân Mây Tây. M i Linh Thái nhô 200m có vai trò phân hóa ng l&c, nh ng v(n cho dòng b i tích d c b v t qua. Ti u khu Thu n An-Linh Thái hình thành nên cung l i dài 32km. Trong ó, Hòa Duân là nh phân k4 b i tích d c b v hai phía. T i bãi t m Thu n An-Hoà Duân, xói s t b bi n m nh ã nhi u n m và tr nên d0 d i sau l 1999. o n b t, V nh Xuân n Linh Thái t ơng i n nh do cân b ng tr c di n d c và ngang b , hình thái b th+ng, bãi tr !c r ng trung bình 30-50m, khá tho i. Ho t ng b i xói y u và thay i theo mùa. Ti u khu Linh Thái-Chân Mây Tây dài 6km có hình thái b ph$c t p nh t và th ng bi n ng, b i t) m nh v mùa gió ông B c do dòng b i tích di chuy n v t m i Linh Thái và xói l vào mùa gió Tây Nam. C a T Hi n th&c t g m hai v trí là c a chính Vinh Hi n và c a ph) L c Th y sát m i Chân Mây Tây, cách nhau 3 km qua m t con l ch n m sau c n cát, cao 2,5m. C a T Hi n khi m tr thành m t gi!i h n ng l&c chia ti u khu Linh Thái-Chân Mây Tây thành hai o n. Khi c a b óng, gi!i h n này b m t i và có s& th ng nh t t ơng i v ng l&c b ti u khu. a d ng v c u trúc. H th ng m phá có 4 ơn v c u trúc cơ b n là v&c n !c, ê cát ch n, l ch c a m phá và b sau (NH C , 1996). V&c n !c r ng 216km2, kéo dài 68km, sâu trung bình 1,5m, sâu nh t 4,2m. V&c n !c g m 4 khu. Phá Tam Giang dài 27km, r ng 52km2 mang hình thái lagun i n hình nh t. m Sam hình +ng th !c, r ng 16,2 km2 v n là vùng c a châu th c c a sông H ơng. m Th y Tú dài 24km, r ng 36km2, mang hình thái c a m t kênh tri u b i t) thu h.p m nh hai b . m C u Hai hình bán nguy t, chi u dài nh t 17km, di n tích 112km2, v n là m t v)ng bi n b c n cát khép kín. ê cát ch n ngoài m phá cao nh t trên 30 m và r ng nh t 3-4,5km, tuy nhiên nh0ng o n sát c a bi n ch cao 1,5-4m và r ng m t vài tr m mét. L ch c a m phá là ơn v c u trúc kém n nh nh t v c hình thái, v trí và kích th !c, th ng t n t i 2, ít nh t là 1 và nhi u nh t là 5 l ch. Chi u r ng l ch l!n nh t c bi t là 700m, sâu l!n nh t c bi t là trên 10m. B sau lagun dài 183km, b á g c chi m 12%, có h th ng ê ng n m"n dài trên 100km. Có m"t các bãi b i cao d ng o Th y Tú và m Sam, các bãi b i ng p l , th m lagun ven b . Trong quá trình phát tri n, h m phá b nh h ng sâu s c b i ch ki n t o khu v&c. V n ng nâng và ho t ng $t gãy hi n i ã làm xu t hi n các vòm nâng c)c b gây bi n d ng c u trúc m ng l !i dòng ch y vào m phá và làm thay i hoàn l u, ng thái c a m phá. c. a d ng v các giai o n trong l ch s hình thành Giai o n ti n m phá Giai o n tr !c Holocen là giai o n ti n m phá. Trên bình c u trúc khu v&c, các thành t o a ch t Paleozoi s!m-gi0a là móng chi ph i quá trình thành t o và c u hình l!p ph Kainozoi. - quy mô h.p hơn, các thành t o a ch t Kainozoi tr !c Holocen l i là móng c a h m phá Tam Giang-C u Hai. Trong kho ng th i gian Neogen-Pleistocen s!m ã t o nên ph) 182 Tr n c Th nh (Ch biên) t ng ki n trúc d !i c a t ng ki n trúc Kainozoi (tr m tích v)n thô xen cát k t, b t k t, sét k t), có vai trò c a các v n ng ki n t o b t u t, Miocen. Trong kho ng th i gian Pleistocen gi0amu n, các tr m tích sông, sông-bi n và bi n t o nên ph) t ng ki n trúc gi0a. Quá trình san b ng a hình m nh m' b t u t, Miocen, l p y các thung l ng ki n t o hình thành do bi n d ng và phá h y các thành t o a ch t Paleozoi s!m-gi0a. Holocen s!m-gi0a là giai o n t o ti n xu t hi n m phá hi n i và mang tính ph bi n v!i hi n t ng tan b ng l n cu i trong l ch s T$, d(n n s& dâng cao m&c n !c i d ơng th gi!i trong su t th i gian Holocen. Bi n ti n sau b ng hà l n cu i có ti n trình dâng cao m&c bi n t, th i i m cu i Pleistocen (18.000-20.000 n m tr !c) nhanh và liên t)c cho t!i kho ng 8.000-6.000 n m v tr !c, t c trung bình 8 mm/n m. T, kho ng 8.000-6.000 n m tr !c t!i nay, ti n trình dâng cao m&c n !c b tác ng m nh b i các quá trình a ch t khu v&c n i sinh và ngo i sinh d(n n hi n t ng bi n ti n, bi n thoái tùy nơi. T i khu v&c m phá Tam GiangC u Hai ã hình thành hai th h ê cát trong kho ng th i gian 8.000 - 3.000 n m tr !c. H th ng ê cát th$ nh t g m nhi u ê cát nh g i ti p nhau t o nên ng b ng cát Phong Ch ơng, Phò Tr ch (Qu ng i n) và Phú L ơng-Vi/n Trình, Phú a (Phú Vang). H th ng ê cát th$ hai g m các ê cát nh phát tri n t, C a Vi t cho t!i phía B c c a Ô Lâu, cao gi m d n v phía ông Nam và chìm d n d !i c n cát tr2 (NH C , 1996). - Giai o n kh i nguyên. Kh i nguyên m phá c hình thành nh n i cao m t dãy o cát ch n ngoài vùng n !c nông h.p phía trong. Quá trình b i t) nh dòng b i tích cát d c b sau ó ã n i li n các o cát, ch l i hai c a là Thái D ơng Th ng và Vinh H i. S& hình thành phá b t u b ng s& n i cao c a h th ng c n cát Linh Thái-Phú Thu n v!i t cách là m t o ch n d n d n n i cao, m r ng và kéo dài v phía Tây B c. Trong khi ó, dòng b i tích cát d c b phát tri n c n )n sát bi n kéo dài t, C a Vi t n Thái D ơng Th ng. Nh ó phá ban u m!i hình thành r ng sâu hơn hi n nay và có hai c a u r ng, m t c a phía Nam, có l' Vinh H i, sát phía B c núi Linh Thái, m t c a phía B c, có l' giáp phía Thái D ơng Th ng và Thái D ơng H và ã c Krempt (1931) nh c n. C a này sau b c n cát vun cao trên 20m ch y dài l p ph+ng. Giai o n kh i u k t thúc khi hai d i c n cát kéo dài g"p nhau hình thành nên “ i Tr ng Sa” ch y d c t, C a Vi t n Linh Thái. C hai c a Thái D ơng và Vinh H i u b l p, ng th i m ra c a T Hi n. Lúc m!i hình thành h m phá Tam Giang-C u Hai r ng hơn bây gi nhi u. Cách ây trên ba th k3 phá Tam Giang còn kéo dài n a ph n H i L ng theo mô t c a Lê Quý ôn (1776) trong Ph biên t p l)c và c a D ơng V n An trong Ô Châu c n l)c h i th k3 XVI. Vùng tr ng th p H i Thanh, H i Kinh và H i D ơng (H i L ng) hi n nay cách c a Ô Lâu trên 10km nguyên là m t ph n c a phá Tam Giang ngày ó. - Giai o n tr . Phá ch có m t c a duy nh t phía Nam là c a T Hi n, hai c a c Thái D ơng Th ng và B c Vinh H i ã b l p. Trong pha 1, c a T Hi n là c a chính và Phú Cam là sông l!n ra m C u Hai. Sông H ơng lúc y chia làm hai nhánh t, thành ph Hu . Nhánh chính theo kênh Phú Cam, i Giang (v n là lòng m t phá ã tàn l)i) vào Tây B c C u Hai. Nhánh ph), có l' vào khu m Sam-An Truy n. V&c n !c m C u Hai còn l n sâu vào c a i Giang n ngã ba sông Nông. T Hi n là c a duy nh t c a phá sâu và r ng. Trong pha 2, c a T Hi n là c a chính, sông Phú Cam tàn, sông H ơng là dòng chính vào m phá. Qua quá trình phát tri n, c a sông H ơng lúc ó là i Giang b b i t) m nh gây t c ngh'n thoát n !c. Ho t ng c a vòm nâng hi n i Th y Thanh làm sông H ơng o n Phú Cam ngày nay b tàn i. Sông H ơng thoát dòng chính ra bi n theo h !ng ông B c và có v trí g n nh ngày nay do vòm nâng Phú Vang 1y l ch nó v phía B c và nh n h p l u sông B , v b n s)t h c a sông H ơng hi n nay và b i t) m nh châu th trong m phá. Trong pha 3, s& ách t c thoát l do phát tri n delta tri u xu ng phía Nam kênh Th y Tú d(n n m c a Thu n An. Do không có c a thoát tr&c ti p ra v trí c a Thu n An bây gi , toàn b dòng ch y Ch ng 6. Vùng bi n o B c Trung B 183 sông H ơng theo m Th y Tú có vai trò nh kênh d(n n !c vào m C u Hai. Vào mùa l , dòng l sông H ơng tràn b Th y Tú t o nên các bãi o nh h !ng dòng ch y, xâm th&c hai b cát và t o nên các bãi b i ng p l hai bên b Th y Tú, làm thu h.p áng k lòng d(n Th y Tú. M"t khác, do i u ki n "c bi t thu n l i, dòng tri u xu ng và dòng l thoát ã t o nên các delta tri u xu ng d !i d ng các bãi chìm, o ch n u c a phía Nam Th y Tú làm c n tr nghiêm tr ng thoát l sông H ơng. Dòng l sông H ơng công phá c n cát i di n t ol i thoát m!i ng n nh t. Vì th c a Thu n An ã m vào n m 1404 ch m d$t giai o n tr2 c a phá. - Giai o n tr ng thành. Giai o n tr ng thành c tính t, khi m c a Thu n An v&c n !c phân d thành 3 ph n Tam Giang, Th y Tú và C u Hai, khác nhau v hình thái, hoàn l u n !c, quá trình tr m tích và "c i m sinh thái v&c n !c. T, u th k3 XV n nay, c a Thu n An tr thành c a chính và l i thoát n !c ch y u c a sông H ơng, T Hi n thành c a ph) và b l p, m v!i nh p i u mau d n. Trong giai o n này có nh0ng s& ki n quan tr ng nh sông Phú Cam g n nh tàn h+n ph i khơi ào, sông B nh p h+n vào sông H ơng, sông Ô Lâu u n dòng vuông góc ch y thu n h !ng vào nh phá Tam Giang, c a Thu n An d ch v trí 4 l n trên cung b dài 7km v!i chu k4 100-200 n m, vùng Tô à c a i Giang b b i l p tàn h+n. Phá ã b nông và h.p áng k , !c tính b i nông 2,4 mm/n m, t ng c ng 1,5 m trong giai o n này. Ngh a là, sâu trung bình c a phá trong kho ng g n 600 n m qua b gi m i m t n a. Riêng C u Hai b b i nông 1-1,4 mm/n m, t ơng $ng 0,6-0,8m k t, khi T Hi n là c a ph). Trong giai o n tr ng thành, tác ng nhân sinh ã nh h ng sâu s c n ti n hóa t& nhiên c a phá. Ví d): ô th hóa ven sông H ơng, ào kênh Vinh T ( i Lê) n i Ô Lâu-C a Vi t, vét sông Phú Cam, l p c ng Thanh Hà (c ng c g n Bao Vinh), c ng Tân M (hi n nay), p ê p ng n m"n, h ch$a th ng ngu n, tàn phá r,ng. d. S k v , c s c, tiêu bi u c a c nh quan t nhiên V!i di n tích trên 200km2, kéo dài g n 70km, có nh0ng o n r ng h.p khác nhau, h m phá Tam Giang-C u Hai là lagun có quy mô l!n nh t Vi t Nam và c vùng ông Nam Á, thu c lo i l!n trên th gi!i. S& hùng v và s c a h th ng c n cát ch n ngoài bao b c l y v&c n !c phía trong, t o thành các giá tr c áo, "c thù: - C n cát ven bi n v!i quy mô s , kéo dài 70km, c nh quan d ng savan, nét "c s c là s& có m"t c a m t s b u n !c, d u v t tàn c a m phá. - Các m l y, c a sông còn ch t hoang sơ, nơi c trú nhi u loài sinh v t, "c bi t trong ó có chim n !c di c trú ông. - Bãi bi n .p nh Thu n An, Vinh Hi n phía ngoài m phá. - V&c n !c r ng t!i 216km2 v!i sâu trung bình 1,5m, l!n nh t 4,2m trong m phá và trên 10 m t i lu ng c a. H m phá Tam Giang-C u Hai là vùng t ng p n !c ven bi n i n hình n m chuy n ti p gi0a bi n và l)c a, có vai trò duy trì tính b n v0ng v sinh thái h c và th y v n h c. C n cát ven bi n Th,a Thiên-Hu th hi n tính phi a !i các quá trình b Vi t Nam, t p trung vùng b giàu b i tích cát, có mùa khô trùng mùa hè nóng và h !ng gió th nh hành th i t, bi n vuông góc v!i b bi n. H th ng c n- )n kéo dài liên t)c t, C a Vi t t!i c a Thu n An t,ng c g i là i Tr ng Sa (sách Ph biên t p l)c), t, c a Thu n An t!i c a T Hi n là Ti u Tr ng Sa. C n cát ven bi n Th,a Thiên-Hu là ph n phía Nam c a h c n cát s ven bi n BìnhTr -Thiên phân b trên chi u dài 250km, r ng kho ng 67 nghìn hecta, cao 10-40m, có khi t 50-60m, th ng có 2-3 h th ng ng n cách nhau qua các tr ng h.p, ho"c có o n ch ng ph tr&c ti p lên nhau. T ng kh i l ng cát c a h th ng c n kho ng 16km3. Tr n 184 c Th nh (Ch biên) So sánh v!i m t s c n cát ven bi n có quy mô s nh t th gi!i ( i c n cát Pilat n m v nh Arcachon, Pháp; C n cát Oregon b bi n mi n Tây n !c M ; C n cát Cronulla n m trên bán o Kurnell, Australia, v.v.) có th th y, các c n cát ven bi n Bình-Tr -Thiên là m t công trình k4 v c a thiên nhiên t m c* th gi!i. 6.2.3. K quan sinh thái a. a d ng sinh h c a d ng thành ph n loài. Nh có nhi u tài, d& án i u tra v thành ph n loài c a khu h ng th&c v t c a h m phá Tam Giang-C u Hai nên s l ng loài phát hi n c khá y . Theo s li u i u tra, kh o sát và công b c a nhi u tác gi , cho n nay ã phát hi n c 824 loài sinh v t bi n có ngu n g c khu h khác nhau (b ng 6.2) (LV K2n và NV Quân, 2007). B ng 6.2. a d ng sinh h c Nhóm sinh v t H Th c v t phù du ng v t phù du h m phá Tam Giang-C u Hai Chi/Gi ng Loài 28 73 275 19 34 66 Th c v t ng p m n 14 13 16 Rong bi n 4 21 47 Th y th o có hoa 9 14 19 ng v t áy Cá 33 55 98 65 129 230 Chim 29 53 73 T ng 201 392 824 a d ng h sinh thái. Trong HST m phá Tam Giang-C u Hai t n t i các ti u h khác nhau, bao g m: HST c a sông. ó là các HST c a sông Ô Lâu, c a sông H ơng, c a sông Tru i và i Giang, giàu ch t dinh d *ng, "c bi t vào mùa m a, m"n th p nên i u ki n môi tr ng kh c nghi t thích h p cho m t s loài phát tri n v!i m t cao. ây là ngu n th$c n phong phú cho nhi u loài chim n !c di c trú ông; HST rong-thu th o có hoa. Các th m Rong và thu3 th o có di n tích áng k , kho ng 100km2, chi m g n 50% di n tích h m phá. ây là nơi sinh c , 2 tr$ng, ơng nuôi u trùng, con non c a nhi u loài sinh v t. Rong - thu3 th o t ơi ho"c ch t i và b phân hu3 d ng mùn bã h0u cơ u là ngu n th$c n quan tr ng cho các loài ng v t s ng trong m phá. HST RNM. Th&c v t ng p m"n tr !c ây có các vùng c a sông nh Ô Lâu, H ơng. Do ch"t phá p m nuôi tôm, cua, tr ng rong câu nên hi n nay ch còn vùng c a sông H ơng (Rú Trá, Tân M ). HST áy m m. HST này có di n tích kho ng 70km2, chi m kho ng 30% di n tích c a m phá, ch y u là ph n n !c sâu, lu ng l ch. ây là nơi sinh c các loài sinh v t áy nh tôm, cua, thân m m có t p tính s ng vùi trong áy. Các loài quý hi m, c h!u. Trong s hơn 800 loài sinh v t ã ghi nh n c có 5 loài cá và 30 loài chim c ghi trong Sách Vi t Nam và Qu c t (T Th nh và nnk, 1998). a d ng ngu n g c khu h . Khu h ng th&c v t m phá Tam Giang-C u Hai không ch a d ng v thành ph n loài mà còn a d ng v ngu n g c, ngu n g c n !c ng t (l)c a), n !c m"n (bi n), và các loài thích nghi r ng mu i (n !c l ). Ngu n g c n "c ng t. M t b ph n c a khu h có ngu n g c t, các sông, h , ao n !c ng t thâm nh p vào m phá, "c bi t là vào mùa m a. M t s loài phát tri n nhanh, chi m u th v Ch ng 6. Vùng bi n o B c Trung B 185 s l ng vùng c a sông vào m phá nh các loài rong - thu3 th o thu c các chi Chara, Nitella, Enteromorpha, Najas, Hydrilla, Valisneria, Ceratophyllum; các loài ng v t phù du nh Bosmia longirostris, B. coregoni, v.v. xu t hi n m t s loài ng v t áy n !c ng t thu c các gi ng nh Namalycastis, Kamaika, Rhynchoplax, Melanoides, Amgulyagra, Stenothyra v.v., "c bi t loài Cá dày có s l ng l!n. Ngu n g c n "c m n. ó là các loài có ngu n g c bi n vào s ng trong m phá v mùa khô khi n !c trong m có mu i cao hơn nh các loài rong Gracilaria, Caloglosa, Ceramium, Halophyla, v.v., các loài ng v t áy a m"n nh Clithon sowerbianus, C. oulaniensis, Sternapsis scutata, v.v., các loài cá bi n thu c các h Synodontidae, Lutianidae, Carangidae, Sparidae, Labridae, v.v. Các loài n "c l . ây ch y u là các loài có ngu n g c bi n và n !c ng t nh ng có kh n ng thích nghi v!i biên dao ng c a mu i l!n, d n d n thích nghi c v!i môi tr ng ng t-l (các loài n !c ng t) và m"n-l (các loài ngu n g c bi n). Cùng v!i th i gian, chúng tr thành nh0ng c dân s ng c nh trong m phá, nh các loài rong bi n Gracilaria asiatica, G. tenuistipitata, Lyngbia aestuari, Cladophora crispula, v.v., các loài thu3 th o có hoa Chara celanica, Ruppia maritima, Halophila beccarii, Najas indica, v.v., các loài ng v t áy Tylorhynchus heteropoda, Dendronereis aestuarina, v.v., và các loài cá thu c các h Cyprinidae, Clariidae, Symbranchidae, Anabatidae, Chamidae, Bagridae, v.v. b. Giá tr v m h c Giá tr c nh quan thiên nhiên. S& hi n di n c a m phá n !c l mênh mông bên c nh r,ng núi, ng b ng và bi n là m t c nh "c s c, c áo c a c nh quan a hình c a Th,a ThiênHu . C nh s c vùng m phá tr i r ng trong nh0ng không gian bao la v!i v&c n !c yên t nh và trong xanh, nh0ng )n cát tr ng hùng v ch n ngang cơn sóng bi n v% b , các c a sông v!i nh0ng bãi l y ng p c là giang sơn c trú c a t,ng àn chim n !c, d !i bóng n !c v!i vô vàn cá tôm bơi l i. Ngao du trên m"t n !c m phá, du khách có th làm quen v!i vô vàn cách th$c ánh b t th y s n r t h p d(n c a dân v n chài, th ng th$c h ơng v cá tôm n !c l "c tr ng. Nh0ng bãi ng m, nh0ng ng c hoang t p trung nhi u àn Cò, V c, Sâm c m, Ng%ng tr i, V t tr i thu hút s& chú ý c a du khách c ng nh các nhà nghiên c$u. Nh0ng b cát .p, m"t n !c mênh mông c ng chính là i u ki n cho du khách t m bi n, ngh mát và gi i trí nh câu cá, bơi thuy n, l !t ván trên m phá. m C u Hai mênh mông nh bi n, c i m tô v!i nh0ng hòn o nh sóng v% nên l i. C a T Hi n m l i cho n !c m d t dào tuôn ra bi n c . Xa v phía Tây Nam là dãy B ch Mã mây m 1n hi n, trên nh Túy Vân Sơn có tháp i u Ng& c a chùa Thánh Duyên. m Th y Tú t nh l"ng nh dòng sông n i m C u Hai v!i phá Tam Giang và theo dòng sông H ơng i ng c lên kinh thành Hu . Giá tr cho du l ch sinh thái, gi i trí. Chim tr i cá n !c ây phong phú, a d ng và có nhi u loài quý hi m. Hàng n m, trên các m l y c n !c và th m c bi n t i các vùng c a sông và ven m phá có n 34 loài chim di c trú ông, 36 loài chim nh c , trong ó có 21 loài c ghi vào danh m)c b o v nghiêm ng"t c a C ng ng châu Âu, m t loài c ghi vào Sách Vi t Nam. Chim n !c t p trung v!i m t cao 3 khu v&c: c a sông Ô Lâu, c a sông Ð i Giang và m Sam. V mùa ông, chim t, ph ơng B c bay v trú ông, có n m t!i vài v n con, có nh0ng àn Ng%ng tr i trên 500 con, àn Le le trên 1.000 con, có c nh0ng àn Sâm c m t, 2.000-3.000 con. ây là nh0ng khu v&c lý t ng quan sát àn chim di c , nghiên c$u các t p tính c a chúng. c. Giá tr c áo, c s c, k v Giá tr c áo. H m phá Tam Giang-C u Hai là HST NN lagun c áo, tiêu bi u cho các lagun ven bi n mi n Trung Vi t Nam và có th so sánh v!i các lagun !i b trên th gi!i. HST này có m t s ti u HST, áng chú ý là c a sông châu th , nơi có môi tr ng l nh t, giàu 186 Tr n c Th nh (Ch biên) dinh d *ng, thu n l i cho rong, c bi n và các loài thu3 th o có hoa c ng nh các loài tôm, cua, cá phát tri n v!i m t cao, tr thành th$c n cho các loài chim n !c di c trú ông. Giá tr k# v$. V!i di n tích 216km2, kéo dài 68km v!i nh0ng o n r ng h.p khác nhau, h m phá Tam Giang-C u Hai là lagun l!n nh t Vi t Nam và ông Nam Á và thu c lo i l!n trên th gi!i. 6.3. KHU V C L NG CÔ-H I VÂN-S N CHÀ Khu v&c L ng Cô-H i Vân-Sơn Chà thu c huy n Phú L c t nh Th,a Thiên-Hu , phía B c giáp núi Giòn, phía Nam giáp à N ng, phía ông giáp Bi n ông và phía Tây là nhánh dãy B ch Mã c a gi i Tr ng Sơn. Vùng b khu v&c có các sông nh nh Hói Mít, Hói Cam, Hói D,a vào và t o ra ng b ng nh h.p ven b Tây m L ng Cô. Khu v&c g m phía ông là vùng cát ven bi n, v nh và m n !c, phía Tây và Nam c vây b c b i i núi. ây là nơi chuy n ti p gi0a hai mi n khí h u B c-Nam, có nhi u i u ki n thu n l i cho khai thác tài nguyên, có v trí quan tr ng trong phát tri n KT-XH nên có th coi là khu v&c có TNVT vào b c nh t c a t nh Th,a Thiên-Hu . Khu v&c nghiên c$u n m trong ô t a 16012’00”-16021’’00”v B c và 108001’20”-108013”00” kinh ông, sâu nh t kho ng 30m t i rãnh gi0a o Sơn Chà và m i Kh2m và cao nh t 1.182m trên nh èo H i Vân. Khu v&c g m các h t& nhiên nh m (lagun), o, bán o, c n cát và bãi bi n và vùng bi n nông ven b . 6.3.1. Tài nguyên v th a. V th t nhiên Khu v&c L ng Cô- H i Vân- Sơn Chà n m trong vùng nhi t !i gió mùa, ch u s& chi ph i c a gió mùa Tây Nam khô nóng vào mùa hè và gió mùa ông B c vào mùa ông; và còn ch u nh h ng các h th ng th i ti t nguy hi m nh bão, áp th p nhi t !i. - nh0ng vùng th p ven bi n nhi t trung bình n m trong kho ng 24-250C, vùng núi gi m xu ng d !i 240C. Biên ngày c a nhi t v mùa hè trong kho ng 70C-90C, v mùa ông gi m xu ng 4-60C. Mùa m a t, tháng 9 n tháng 12, m a ch y u vào tháng 10 và 11, l ng m a mùa m a kho ng 2.300 2.500 mm, chi m t3 l 72-75% c n m. Khu v&c c thành t o b i á xâm nh p granit, granodiorit thu c ph$c h H i Vân, t o nên a hình núi cao, trung bình d ng vòng cung phía TB và N. - d i ven bi n ch y u là các thành t o cát tu i Holocen, t o nên c n cát, )n cát ven bi n và bãi bi n. Các b m"t n m ngang bãi và th m có ngu n g c r t a d ng: bi n (bãi hi n i, th m), bi n-gió, bi n-sông- m l y, bi n- m l y, bi n-sông, aluvi-deluvi và deluvi- proluvi; b m"t s n ch y u có ngu n g c xâm th&c-bóc mòn và l . Khu v&c không l!n nh ng a d ng v các HST, d !i n !c có các HST r n san hô, HST th m c bi n, HST vùng tri u và HST RNM, còn trên c n có HST r,ng m a nhi t !i, HST cây b)i, tr ng c và HST nhân sinh. Khu v&c có nh0ng l i th làm t ng giá tr TNVT. ó là khu v&c có m i nhô ra bi n (M i Kh2m) xa nh t c a b bi n Vi t Nam, c ng là m i nhô c a V nh B c B (v m"t t& nhiên)1, cùng v!i hòn o ven b bao quát c m t vùng bi n r ng l!n. Khu v&c có con ng huy t m ch B c- Nam c a Vi t Nam, c ng s t và ng b , c ng là tuy n ng c a Hành lang kinh t ông-Tây; sát phía Nam là v nh à N ng v!i c ng n !c sâu, c a ngõ c a Trung B , u ra c a tr)c ông-Tây. C ng n m g n các sân bay à N ng (30km), Phú Bài (35km). Khu v&c n m g n các tuy n ng bi n qu c gia và qu c t và c ng n m trên ranh gi!i qu c gia m t th i 1 V m"t pháp lý là C n C . Ch ng 6. Vùng bi n o B c Trung B 187 (g n hai th k3) gi0a i Vi t và Chiêm Thành, sau ám c !i công chúa Huy n Trân v!i 2 châu Ô và Lý làm “v t n p tr ng” (1307) ( D Anh, 2005). Theo các nghiên c$u a ch t m!i nh t (TV Tr và nnk., 2009), khu v&c L ng Cô-H i VânSơn Chà thu c Ph$c h t o núi a k4 Paleozoi gi0a-Mesozoi s!m ông D ơng, n m g n trong ai t o núi Paleozoi gi0a à N ng-Sê Kông, ti p giáp v phía B c v!i ai t o núi Paleozoi mu n-Mesozoi s!m Tr ng Sơn qua !i $t gãy Hu -H ơng Hóa. ai t o núi à N ng-Sê Kông, ti p giáp v!i a khu Kon Tum phía Nam qua !i $t gãy Tam K4-Ph !c Sơn, g m 7 t h p th ch-ki n t o khác nhau t, rìa l)c a rift sinh (Neoproterozoi-Ordovic s!m) n t h p ng va ch m Permi mu n-Trias s!m v!i các xâm nh p granit ngu n g c v xuyên lên r m r (P3- T1). V m"t a lý t& nhiên khu v&c nghiên c$u n m ranh gi!i c&c Nam c a Mi n Tây B c-B c Trung B , thu c khu Bình-Tr -Thiên, c ng thu c á !i không có mùa l nh và mùa khô rõ r t, nơi không còn tháng l nh d !i 180C và không còn tháng khô (VT L p, 1999). V c u trúc n i t i, khu v&c có th chia làm 5 thành ph n cơ b n: bán o H i Vân, o Sơn Chà, bãi bi n L ng Cô, c n cát và m L p An. Bán o H i Vân n m gi0a Th,a Thiên-Hu và à N ng, v ơn ra bi n 12km, là bán o á g c v ơn xa nh t c a b bi n Vi t Nam, c c u t o t, á granit. ây là ph n nhánh kéo dài c a dãy B ch Mã (1.444m) âm ngang ra Bi n ông, nơi k t thúc c a d i Tr ng Sơn B c. èo H i Vân cao 496m, v t ngang qua bán o H i Vân, là m t trong nh0ng èo cao nh t Vi t Nam, quanh co u n l n, a th hi m tr , chênh vênh, g n v!i nhi u di tích v n hoá và l ch s , ã c tôn vinh là "Thiên h nh t hùng quan". Xuyên qua bán o có ng h m H i Vân dài 6.280m, dài nh t ông Nam Á và $ng th$ 30 trên th gi!i. Nơi ây là m t danh th ng qu c gia c công nh n t, n m 1998. Hòn Sơn Chà có di n tích t& nhiên kho ng 161ha, i m cao nh t 233m, là ph n cu i c a dãy B ch Mã kéo dài ra phía bi n và là hòn o duy nh t c a t nh Th,a Thiên-Hu . Các bãi cát có c nh quan .p là Bãi C , Bãi Chu i (H i Vân), bãi Nam (Hòn Sơn Chà). Bãi bi n L ng Cô n m phía B c èo H i Vân trên qu c l 1A, cách thành ph Hu 80km v phía Nam và cách khu B ch Mã 24km, c xem là m t trong 25 bãi bi n t t nh t Vi t Nam. Bãi có thành ph n cát nh và cát trung, màu xám tr ng, vàng nh t, r ng 150-250m, kéo dài 12km t, Núi Tròn t!i c a An C ông. Không ch phong c nh r t .p, ây còn là m t trong nh0ng bãi bi n dài nh t ven bi n Vi t Nam và th+ng t p, minh ch$ng cho tính n nh cao c a tr c di n d c. Tr c di n ngang bãi phát tri n r t hoàn ch nh. áy bi n tr !c bãi, nông tho i và l n sóng. Ra phía bi n, sau rãnh nông sát chân bãi là d i c n ng m nông tho i tr i dài d !i d i sóng v* b c u t ng thêm kh n ng an toàn cho ng i t m bi n. D i bãi bi n L ng Cô cùng v!i d i b phía B bán o H i Vân t o nên m t v nh h , c xem là m t trong nh0ng v nh .p nh t th gi!i. C n cát L ng Cô t o thành d i cao 2,4-20m, r ng 3-5km, dài 12km ch y d c b bi n, t, Núi Tròn t!i c a An C ông. Các c n cát có s n d c h !ng v phía l)c a và s n tho i h !ng v phía bi n liên quan n tác ng c a gió th i, g m 2 th h . Th h th$ nh t b t u t, núi Phú Gia qua thôn L p An t!i th tr n L ng Cô, r ng 200-500 m, cao trung bình 6-8m, c u t o t, cát h t nh n v,a, màu tr ng mu i, tu i Holocen gi0a (tu i nhi t hu4nh quang 4849±340 n m do Phòng thí nghi m và xác nh niên i c a Vi n Kh o c h c th&c hi n). Th h th$ hai sát phía ngoài b t u t, núi Tròn t!i c a An C ông, r ng trung bình 500m, cao trung bình trên 10m, cao nh t trên 20m và th p d n v phía c a, c u t o t, cát màu xám sáng, xám vàng, tu i Holocen mu n. 188 Tr n c Th nh (Ch biên) m L p An có l' thu c lo i c nh t còn t n t i. M t s tu i tuy t i ã có ch$ng t m xu t hi n t, kho ng 5-6 nghìn n m tr !c, c hơn r t nhi u h m phá Tam Giang-C u Hai (kho ng 3-4 nghìn n m). m t ơng i +ng th !c, g n 2/3 chu vi m c bao b c b i i núi - i ông Huy (148m) và núi Phú Gia (334m) phía B c, núi Chín (500m), hòn Ông (1.072m), hòn M), hòn Cháy (1.413m) phía Tây và TN, núi Hói Mít (1.282m), núi Hói Con (1.021m), v.v. phía Nam. Phía ông và B m là ê cát ch n. m L p An là lagun nh , +ng th !c, r t kín và n !c m"n. Nh v y qua nh0ng i u ã trình bày th y rõ giá tr v th t& nhiên c a khu v&c chính là nh v trí phân b trong ai nhi t !i gió mùa và ranh gi!i l)c a và bi n cùng v!i c u trúc n i t i "c thù, trong ó y u t quan tr ng là n n r n á granit, ã t o cho khu v&c m t t p h p r t a d ng các d ng a hình là b khung t o nên các th ng c nh - các di s n a m o- a ch t quý giá; và ng th i là nh0ng tài nguyên sinh v t và phi sinh v t có giá tr l!n i kèm. b. V th và tài nguyên a-kinh t Trong th i gian 2001-2006, cơ c u thu nh p c a huy n Phú L c nói chung d ch chuy n theo h !ng gi m t3 tr ng nông-lâm-ng nghi p trong khi t ng m nh t3 tr ng d ch v). T c phát tri n ngày càng cao, t 12,1% n m 2004, 15% vào n m 2005 và 25% vào n m 2006, trong ó nhóm ngành công nghi p-xây d&ng t ng t, 17,6% (2005) t!i 41,4% (2006), t ơng t&, nông-lâmng nghi p t ng 9,4% (2005) - 3,9% (2006) và d ch v) t ng 18% (2005) - 31,6% (2006). Doanh thu du l ch, d ch v) n m 2006 t 70 t3 ng t ng g p ôi so v!i n m 2005. L ng khách du l ch t t!i 25.000 l t ng i, trong ó khách qu c t là 1.952 l t ng i. T ng giá tr s n xu t công nghi p và ti u th công nghi p c a huy n Phú L c n m 2006 t 178,5 t3 ng (t ng 97% so v!i n m 2005). Khu v&c L ng Cô-H i Vân-Sơn Chà là nơi h i t) y và a d ng các tài nguyên du l ch, là nơi thu n l i cho phát tri n du l ch bi n- o, v!i phong phú các s n ph1m du l ch có tính c nh tranh cao, là i m k t h p và b sung x$ng áng cho du l ch Hu và à N ng. Nh0ng y u t t o nên giá tr ó chính là nh các di s n a m o- a ch t, sinh thái, cùng v trí g n v!i các trung tâm du l ch l!n, các di tích l ch s v n hóa, VQG, c ng nh có h th ng giao thông thu n l i. Cùng v!i bãi bi n L ng Cô là i hoành sơn H i Vân - H i Vân Quan m t th ng c nh n i ti ng và là di tích qu c gia. D c theo chân núi H i Vân, bi n H i Vân - Sơn Chà có r n san hô và nhi u lo i h i s n có giá tr cao nh tôm hùm, cua, m&c, cá ng&a, h i sâm, i m i, v.v. Phía sau bãi bi n là m L p An và nhánh núi Tr ng Sơn v!i nh0ng khe su i, s n núi á. T t c nh0ng y u t ó mang l i cho khu v&c ti m n ng to l!n phát tri n nhi u lo i hình du l ch: ngh mát, l"n bi n, tìm hi u h ng - th&c v t hoang dã, nuôi tr ng th y s n, v.v. Th,a Thiên-Hu , ã và ang t o d&ng th ơng hi u "H i Vân-Sơn Chà - Huy n tho i bi n" b t u t, n m 2005. Khu v&c n m trong t ng th v!i VQG B ch Mã, m t vùng sinh thái a d ng, v!i h th m th&c v t, ng v t quý hi m và phong phú; cùng v!i h th ng khách s n, nhà ngh ng b và các khu resort cao c p là i u ki n thu n l i cho vi c phát tri n ngành du l ch t, tham quan n ngh d *ng cao c p. Trong t ơng lai khu du l ch sinh thái và ngh d *ng qu c t L ng Cô là m t trong các trung tâm du l ch l!n c a t nh và là m t t) i m du l ch quan tr ng c a tuy n du l ch Trung Trung B , v!i quy mô t, bãi bi n L ng Cô và b ông m L p An sang n b Tây m, bao g m các khu: sân golf, câu l c b sân golf, bi t th& cao c p, vùng b o t n r,ng g% gi2 và cây xanh vùng m. Khu v&c L ng Cô-H i Vân-Sơn Chà là không gian thu n l i cho xây d&ng các KCN, KKT ven bi n l!n t ng h p nhi u ngành công nghi p hi n i, v!i h th ng giao thông ng b , ng s t, ng bi n và ng hàng không. Th t !ng Chính Ph ã phê duy t Quy ho ch phát tri n KKT Chân Mây-L ng Cô thành m t trong nh0ng trung tâm giao th ơng qu c t l!n và hi n i c a Vùng kinh t tr ng i m Mi n Trung, m t trung tâm du l ch, ngh d *ng mang t m c* khu v&c, qu c t (Quy t nh s 26/Q -TTg ngày 06 /01/ 2006). C ng là không gian Ch ng 6. Vùng bi n 189 o B c Trung B cho xây d&ng các khu ô th hi n i, liên k t và là m t xích quan tr ng trong hành lang kinh t tr ng i m ó (Hu - à N ng-Qu ng Nam-Qu ng Ngãi). Khu v&c L ng Cô-H i Vân-Sơn Chà là khu v&c dành cho phát tri n các lo i hình kinh t d ch v), do g n v!i các tuy n ng giao thông huy t m ch, v!i các trung tâm du l ch l!n, các c ng n !c sâu, các sân bay, c ng nh các KCN, d c theo hành lang kinh t Mi n Trung, c ng nh Hành lang ông-Tây. Các lo i hình d ch v) r t a d ng: giao thông v n t i, xu t nh p kh1u, th ơng m i, khách s n nhà hàng, tài chính, ngân hàng, h i ngh , y t , v.v. Khu v&c L ng Cô-H i Vân-Sơn Chà còn là phòng thí nghi m hi m hoi cho nghiên c$u nhi u i t ng c a thiên nhiên, v!i t cách là m t ranh gi!i quan tr ng v t& nhiên, nh v khí h u B c và Nam H i Vân, th gi!i sinh v t, l!p ph th nh *ng, các quá trình ngo i sinh, các h th ng sơn v n, th y v n. ây c ng là nơi tham quan nghiên c$u các di s n a m o- a ch t "c s c c a !i b Vi t Nam (m i á H i Vân, bãi bi n và ê cát ch n L ng Cô, m L p An, o á granit Sơn Chà, các bãi tri u và s n b ng m l á g c, v.v.). ng th i nơi ây c ng là KBTB c áo v!i nh0ng giá tr to l!n c a các HST nhi t !i trên c n và d !i n !c m"n, l . Nh thiên nhiên u ãi và là nơi chuy n ti p t, V nh B c B ra trung tâm Bi n ông, L ng Cô-H i Vân-Sơn Chà có các HST a d ng v!i nhi u loài sinh v t quý hi m c a vùng m phá n !c l và vùng bi n ven b . Ngu n ng th&c v t phong phú này không ch em l i cho khu v&c nh0ng l i ích kinh t cao, nó còn t o ra môi tr ng thiên nhiên a d ng, c áo. V!i tính c áo v a d ng sinh h c bi n khu v&c ven b quanh m i H i Vân, o Sơn Chà và v nh L ng Cô ã c ngh a vào danh sách 15 KBTB Vi t Nam. - c p HST, trên m t khu v&c không l!n, kho ng 7000ha, ch tính riêng ph n d !i n !c, khu v&c này ã có n m HST, ó là HST r n san hô, HST th m c bi n, HST vùng tri u á, HST vùng tri u cát và HST RNM. c. V th và tài nguyên a-chính tr Xu t phát t, u th v trí a lý và c u trúc n i t i, khu v&c t c các giá tr a-chính tr ch y u sau: Khu v&c L ng Cô-H i Vân-Sơn Chà là y t h u quan tr ng nh t v m"t an ninh qu c gia gi0a B c và Nam Trung B . Kh ng ch c H i Vân là c t $t c ho"c là n i thông c m i giao thông liên l c, v n chuy n gi0a hai mi n (mà ngày nay tuy n phía Tây b ng ng H Chí Minh có th gi i t a c m t ph n nh ). Chính t !ng Tr n Quang Di u ã không th c$u c Phú Xuân và Nguy/n Quang To n do b ch"n $ng c a quan hi m tr này2. Nh v y H i Vân Quan còn là i m ch t c&c k4 quan tr ng b o v Hu (và à N ng), n u c a quan này b m t (c ng nh c a Thu n An b m t) coi nh Hu ã b e d a nghiêm tr ng. Dù ngày nay tình hình giao thông B c- Nam có khác, nh có ng bi n và hàng không phát tri n, nh ng v th a-quân s& c a H i Vân – c a quan hùng v này v(n là quan tr ng; t i ây v(n ki m soát toàn b tuy n ng huy t m ch B c-Nam c ng b (có ng h m) và ng s t; và do ó vi c b o v an toàn tuy t i khu v&c này, qu n lý ch"t ch' s& xâm nh p t, bên ngoài và ch ng l i các âm m u phá ho i c a k2 ch luôn là nhi m v) t i quan tr ng i v!i a ph ơng, không nh0ng ch liên quan n ho t ng kinh t mà còn là b o v các l i ích v quân s&, chính tr . Hòn Sơn Chà - hòn o duy nh t c a Th,a Thiên-Hu , là m t hòn o ti n tiêu, cùng v!i nh cao và m i nhô ra bi n xa nh t c a H i Vân, là m t tr m gác ngay c a V nh B c B , nh m t ban công l!n, quan sát và ki m soát c m t vùng bi n r ng l!n c a V nh, nơi ho t ng hàng h i c a n a phía B c c a t n !c trong ó có Th ô, ph i i qua, vì v y có ý ngh a to l!n cho an ninh qu c gia. Sơn Chà và m i nhô H i Vân l i chính là y u t che ch n cho v nh à N ng t, phía B c, góp ph n t o ra giá tr c a v nh này và chúng còn là a bàn thu n l i nh t 2 Tr n Quang Di u bu c ph i i vòng qua Lào cu i cùng b b t Ngh An và b gi t (1802). 190 Tr n c Th nh (Ch biên) b trí phòng th b o v toàn b vùng bi n N Th,a Thiên-Hu và B à N ng. C ng t, ây có th theo dõi và ki m so t c các tuy n hàng h i ra vào V nh B c B , c nh báo k p th i các ho t ng vi ph m ch quy n vùng bi n qu c gia, vi ph m lu t pháp Vi t Nam và qu c t , b o v tài nguyên và môi tr ng bi n. L ng Cô-H i Vân-Sơn Chà v!i nh0ng giá tr v th t& nhhiên và a-kinh t c a mình, cùng v!i Hu và à N ng s' ngày càng c n i ti ng trên tr ng qu c t , qua ó nâng cao uy tín ch+ng nh0ng c a a ph ơng mà còn c a c n !c. làm c i u ó, trong ti n trình th&c thi các quy ho ch phát tri n ã c Chính ph và t nh phê duy t, v n c n quan tâm là ngoài vi c khai thác và s d)ng có hi u qu các h th ng tài nguyên thiên nhiên và nhân v n, c n nghiên c$u và khai thác m i l i th c a TNVT, là i u mà hi n ch a c quan tâm y . 6.3.2. K quan a ch t a. a d ng v á Trong vùng nghiên c$u có các lo i á magma, tr m tích và bi n ch t: á magma xâm nh p thu c ph$c h H i Vân, phân b khá r ng rãi. á basalt phun trào thu c h t ng Long i. Tr m tích b r i thu c các h t ng T$ nh Phú Bài, Phú Vang và h T$ không phân chia. - á magma xâm nh p ph%c h H i Vân á granitoid ph$c h H i Vân ch y u phân b phía B c kh i nhô Kon Tum thu c ph m vi !i Tr ng Sơn. Kh i có di n tích l!n nh t và c ch n làm kh i chu1n c a ph$c h là kh i granitoid H i Vân, n m phía Nam vùng nghiên c$u. Ph$c h H i Vân ch y u g m các á granitoid khác nhau c chia thành pha xâm nh p chính (pha 1), pha xâm nh p ph) (pha 2) và pha á m ch. Pha xâm nh p chính c a ph$c h H i Vân là pha ph bi n nh t. Thành ph n th ch h c ch y u là granit, granit-biotit d ng porphyr, granit hai mica, granit có ch$a cordierit (tonalit), granosyenit biotit. Pha xâm nh p ph) g m các thành t o granit h t nh xuyên qua các pha u và t o thành nh0ng th magma v!i di n l nh . Thành ph n th ch h c ch y u là á granit biotit h t nh , màu xám tr ng, khoáng v t màu d !i 10%. Trong pha ph) h u nh không g"p các th tù. Pha á m ch bao g m các á aplit, granit aplit, pegmatoid, th ch anh-kyanit, th ch anhturmalin có muscovit và th ch anh-sulphur. Các m ch có chi u dày thay i t, vài ch)c centimet n hàng mét, kéo dài hàng ch)c mét. - á tr m tích, tr m tích núi l a và á bi n ch t Cát k t, b t k t, sét k t, cát k t d ng quarzit, á phi n sét than, á phi n sét-sericit, á phi n th ch anh-biotit, á phi n th ch anh-sericit, á phun trào axit, là thành ph n chính c a h t ng Long i g"p trong vùng nghiên c$u. b. a d ng v a t ng và c sinh v t a d ng v a t ng H t ng Long i: trong ph m vi vùng nghiên c$u ch g"p m t phân v th ch a t ng có tu i tr !c Kainozoi, h t ng Long i (O-Sl 1), l ra kh i núi hòn Ông (phía Tây m L p An) v!i di n tích kho ng 1,5km2, có b dày kho ng 500-1.000m. Các thành t o T$ trong vùng là nh0ng tr m tích b r i, c phân chia và mô t trong các h t ng Phú Bài (Q21-2 pb), Phú Vang (Q22-3 pv) và mô t d !i tên th ng Holocen mu n (Q23) và các tr m tích T$ không phân chia (Q). a d ng v c sinh v t Trong á c a tích c a h t ng Long i ã phát hi n c nhi u di tích hoá th ch Bút á tu i Ordovic s!m: Expansograptus extensus, Phyllograptus annae, Pristiograptus sp. v.v.. Ch ng 6. Vùng bi n o B c Trung B 191 Ngoài ra c n ph i k t!i các qu n xác kh ng l ng v t Thân m m (v sò, c) m L p An. T ng v sò ó có b dày t!i 5m, trung bình 2m, chi m g n n a di n tích m. Theo ánh giá c a Nguy/n V n Canh và ng nghi p (2006), th tích c a t ng tr m tích ch$a v sò c c a m L p An kho ng 9.045.918m3, t ơng $ng v!i kh i l ng 12.483.266 t n. Tr0 l ng v sò c kho ng 1.808.000 t n. ó là tr0 l ng v sò c còn l i n nay, sau g n 1 th k3 chúng ã b khai thác nung vôi. K t qu nghiên c$u c sinh h c cho bi t, ng v t Thân m m c a m L p An có t ng s 31 loài thu c 21 h và 2 l!p, có 16 loài thu c l!p Chân b)ng ( c và 15 loài thu c l!p Hai m nh v ). Nh0ng loài ph bi n trong l!p Chân b)ng là; Cerithidea cingulata Gmelin; Cerithium trailli Sowerby; Chama iostoma Conrad. Nh0ng loài ph bi n trong l!p Hai m nh v g m có Circe scripta (Linne.; Gafrarium scriptum (Linne). Các loài Thân m m trong qu n xác ch y u thu c nhóm n !c l -m"n, phân b trong kho ng t, trung tri u n sâu kho ng 5 m, t p trung t, th p tri u n sâu 1,2 m. Ph n l!n chúng thích nghi v!i n n áy là cát pha bùn. Tu i tuy t i c a qu n xác Thân m m theo phân tích C14 là 5.310 ±120 n m (NH C , 2007). c. a d ng v ki n t o và l ch s a ch t a d ng v ho t ng ki n t o Theo các k t qu nghiên c$u a ch t khu v&c, vùng nghiên c$u thu c rìa phía Nam c a !i Tr ng Sơn. !i Tr ng Sơn là m t mi n tr ng a máng s)t lún vào chu k4 Caledoni (Paleozoi s!m) và k t thúc ngh ch o vào cu i Paleozoi (chu k4 Hecxini). Sau khi ngh ch o t o thành mi n u n n p c k t, khu v&c tr i qua giai o n phát tri n mang tính ch t c a m t mi n n n, n giai o n Indosini (t ơng $ng v!i k3 Trias) khu v&c tái ho t ng mang tính ch t c a m t mi n n n ho t hoá t o nên các b n tr ng Mesozoi l p y các thành t o c x p vào b c c u t o t ng ph . C n c$ vào "c i m t h p các thành h a ch t, các b t ch nh h p a t ng, c ng nh "c i m các ki n trúc a ch t, có th phân bi t trong khu v&c (ph n phía Nam c a !i Tr ng Sơn, bao g m c Th,a Thiên-Hu và Qu ng Nam- à N ng) ba t ng ki n trúc là t ng ki n trúc Paleozoi, t ng ki n trúc Mesozoi và t ng ki n trúc Kainozoi. T ng ki n trúc Paleozoi g m nh0ng thành t o a ch t t o móng u n n p cho các b n tr ng Mesozoi trong khu v&c. T ng bao g m các thành t o tr m tích-phun trào Paleozoi h (h t ng A V ơng - \2-O1 av, không l ra trong khu v&c nghiên c$u), các thành t o tr m tích l)c nguyên, l)c nguyên-phun trào Paleozoi trung (h t ng Long i O-S l ) và các thành t o magma xâm nh p granitoid tu i Paleozoi (ph$c h i L c ]aD l và ph$c h B n Gi ngQu Sơn ^]PZ3 bg-qs) không l ra khu v&c nghiên c$u). T ng ki n trúc Mesozoi ph b t ch nh h p trên t ng ki n trúc Paleozoi, bao g m các tr m tích ch$a than tu i Trias mu n và tr m tích l)c nguyên và tr m tích l)c a màu tu i Jura, v!i t ng chi u dày t t!i 2.000m (g"p các b n tr ng Mesozoi, n m ngoài khu v&c nghiên c$u). Tham gia vào t ng ki n trúc này còn có các thành t o magma xâm nh p thành ph n khác nhau tu i Mesozoi (ph$c h H i Vân). Các thành t o tr m tích c a t ng ki n trúc Mesozoi có các "c i m "c tr ng c a ph$c h thành h molas ch$a than, t ơng $ng v!i ch ki n t o t o núi sau n n. T ng ki n trúc Kainozoi có quan h b t ch nh h p lên các thành t o c hơn, bao g m các thành t o a ch t hình thành trong th i gian t o núi Kainozoi (ch y u là t$). Tham gia vào t ng ki n trúc này là các tr m tích T$ ngu n g c khác nhau phân b các ng b ng ven bi n, d c các thung l ng sông, v!i chi u dày nh . 192 Tr n c Th nh (Ch biên) a d ng v l ch s phát tri n a ch t Trong bi n ti n sau b ng hà l n cu i vào cu i Pleistocen (bi n ti n Flandrian), h th ng c n cát ch n ã c hình thành vào kho ng Holocen gi0a (6.000-5.000 n m tr !c) t o nên m L ng Cô c ng nh các tr m tích c a h t ng Phú Bài và h t ng Phú Vang trong Holocen mu n. "c i m các b m"t s n (s n s)p l , s n xâm th&c bóc mòn), "c i m c a h th ng thung l ng dòng ch y ch y u có d ng ch0 “V” ph n ánh ho t ng xâm th&c sâu chi m u th các khu v&c này. Các "c i m v,a d(n cho phép nh n xét khu v&c ang n m trong ch Tân ki n t o nâng. Tuy nhiên các tính toán Tân ki n t o cho th y trong khu v&c, t c v n ng nâng Tân ki n t o !c tính ch t kho ng 0,1-0,2 mm/n m. d. a d ng v c môi trư ng Trong Kainozoi, khu v&c l i quay tr v v!i môi tr ng bi n ven b v!i các thành t o tr m tích có t !ng bi n, bi n-sông, sông h và bi n-gió. Môi tr ng a ch t hi n i t, Holocen tr l i ây ph n ánh tác ng rõ nét c a bi n i v!i các thành t o tr m tích và môi tr ng t& nhiên các thu3 v&c. Tuy nhiên các y u t l)c a c ng th hi n m t ph n qua vi c hình thành các ng b ng nh h.p phía Tây m L p An. . a d ng v a hình - a m o a d ng v a m o K t qu nghiên c$u a m o trong khu v&c cho th y vùng nghiên c$u có 2 nhóm b m"t a hình: nhóm các b m"t n m ngang, hơi nghiêng và nhóm b m"t s n. Nhóm b m"t n m ngang và hơi nghiêng là nh0ng b m"t tích t) do bi n t o thành. Các d i cát ven bi n thu c !i b hi n nay thu c b m"t tích t) bi n tr2 nh t ang c thành t o. B m"t tích t) bi n hi n i do n m !i tri u vì v y lúc thu3 tri u lên ph n l!n di n tích b ng p. B m"t tích t) bi n-gió là b m"t có ngu n g c bi n, thành t o tr !c, nay c gió 1y lên cao. Các c n cát c x p vào b m"t này n m sát ngay g n b bi n, ch y dài qua th tr n L ng Cô. Ch% r ng nh t hơn 1km, ch% h.p nh t 150m, trung bình 0,5km. cao c a b m"t c n cát 10-24m, trung bình 6-7m, v t li u ch y u là cát th ch anh h t nh , h t v,a màu xám vàng, tu i Holocen gi0a-mu n (mvQ22-3). B m"t c n cát có s n d c phía trong, s n tho i h !ng ra ngoài bi n h$ng gió, hi n ch a có l!p ph th&c v t. Nhóm b m"t s n là nh0ng b m"t xâm th&c, bóc mòn, s)p l có d c t ơng i l!n. S n s)p l phân b r ng rãi phía Nam vùng nghiên c$u nh núi B ch Mã, Hòn Ông, v.v. Chúng phát tri n ch y u trên các á granitoid ph$c h H i Vân, th ng trùng v!i các khu v&c có các $t g(y ki n t o phá hu3. a hình b m"t s n s)p l h.p kéo dài theo h !ng TB- N v!i s n g gh , d c 40-50º, phát tri n nhi u rãnh xói và thung l ng xâm th&c d ng ch0 "V", nhi u vách l . S n xâm th&c-bóc mòn phát tri n r ng rãi phía Nam khu v&c nghiên c$u g m các dãy núi và kh i núi cao 100-600m xã L c i n, L c Trí, L c Bình, L c V nh huy n Phú L c. C u trúc á n n ch y u là á granitoid ph$c h H i Vân và ít á phi n sét, cát b t k t h t ng Long i. B m"t xâm th&c-bóc mòn có mi n chia n !c tho i h.p, u n l n, h !ng ch y u á kinh tuy n và m t s ít TB- N, B-TN. B m"t s n không b ng ph+ng, quá trình xâm th&c bóc-mòn x y ra m nh m' kho ng có d c 20-30º. Trên m"t phát tri n nhi u rãnh xói và thung l ng xâm th&c d ng ch0 "V". a d ng v a hình và c nh quan thiên nhiên a hình khu v&c khá a d ng, có vùng núi cao thu c dãy H i Vân, ng b ng, d i b bi n L ng Cô v!i các c n cát kéo dài, lagun ven bi n ( m L p An). Nhi u d ng c nh quan thiên nhiên nơi ây x$ng t m danh th ng a ch t có giá tr . m L p An là m t h n !c trong xanh n m gi0a vùng r,ng cây xanh t t, b h c vi n b i các bãi cát, ng b ng th m h.p, bãi b i c a sông su i nh t o nên c nh quan a d ng và phong phú cho b$c tranh thiên nhiên sơn thu3 hài hoà. Bãi bi n L ng Cô thu c th tr n L ng Ch ng 6. Vùng bi n o B c Trung B 193 Cô, huy n Phú L c, là m t th ng c nh thiên nhiên tiêu bi u c a t nh Th,a Thiên-Hu . T, lâu nó ã n i ti ng là m t bãi bi n có các i u ki n t& nhiên và phong c nh vào lo i .p nh t Vi t Nam. V!i bãi cát tr ng dài t!i hơn 10km, làn n !c bi n trong xanh bao la tuy t .p, bên c nh nh0ng cánh r,ng nhi t !i r ng l!n trên các dãy núi nh p nhô. Sát k bãi t m L ng Cô là núi H i Vân và H i Vân Quan, m t th ng c nh n i ti ng c a Vi t Nam. D c theo chân núi H i Vân, bi n L ng Cô có d i san hô, tôm hùm và nhi u lo i h i s n có giá tr cao. Trong khu v&c ó còn có hòn Sơn Chà, nơi còn b o t n nhi u lo i ng, th&c v t hoang dã. Phía sau bãi t m là m L p An và dãy núi B ch Mã. e. Giá tr c áo, c s c và k v Bán o H i Vân Bán o H i Vân là ph n nhánh kéo dài c a dãy B ch Mã (cao 1.444m) âm ngang ra Bi n ông. Khi v ơn ra bi n, cao bán o gi m d n, các nh l n l t là 1.182m, 1.072m, 336m, 257m và ngoài bi n là hòn Sơn Chà cao 233m. Bán o là ranh gi!i khí h u gi0a Mi n B c có mùa ông l nh và Mi n Nam nóng m quanh n m, ng th i là ranh gi!i t& nhiên phía Nam c a b Tây V nh B c B . ây c ng là vùng giao thoa c a th gi!i sinh v t trên c n c a hai mi n Nam-B c. Bãi bi n và v nh L ng Cô V t ng th , b bi n khu v&c thu c ki u tích t)-mài mòn do sóng v!i các d ng a hình phong phú là bãi cát bi n-c n cát, m phá, m i nhô và o á g c. S& h p thành gi0a d i b tích t) c n cát - bãi bi n L ng Cô và b á g c phía Tây B c bán o H i Vân ã t o nên m t v nh bi n .p và n m 2009 UBND t nh Th,a Thiên-Hu ã t ch$c ón nh n danh hi u “L ng Cô - v nh .p th gi!i” do Câu l c b các v nh bi n .p nh t th gi!i (Worldbays) bình ch n. Sóng là ng l&c th ng tr i v!i các quá trình b hi n i ây. Dòng b i tích cát d c b do sóng ã t o nên tích t) d ng doi cát b i l n v c a m L p An. ng th i, gió bi n ã vun cát lên thành c n cao t!i 20m. Các c n cát s ven bi n, kéo dài n 12km th hi n tính phi a !i c a quá trình b trong i u ki n mùa khô trùng vào mùa hè nóng. S$c xâm th&c c a sóng ã t o nên các th m mài mòn và bãi t ng tiêu bi u chân các m i nhô nh Bãi Chu i, o Sơn Chà. o Sơn Chà o Sơn Chà có di n tích 161ha, ch% cao nh t 233m. Gi0a o và m i Kh2m c a bán o H i Vân là m t rãnh h.p sâu 20-25m. Vùng tri u h.p do bãi d c và biên thu3 tri u nh . Di n tích vùng tri u ch y u là áy á c u t o t, á t ng, ôi ch% có bãi cát trong các cung lõm b . M t s bãi cát có c nh quan .p là Bãi C , Bãi Chu i (H i Vân), Bãi Nam (Hòn Sơn Chà). Thành ph n cát có nhi u x ơng san hô và v Thân m m. Vùng bi n quanh o có sâu 20-30m. S n b ng m trong ph m vi sâu 10-15m cách b 60-115m, có áy á trên ó phát tri n r n san hô, phía ngoài r n san hô là vùng áy cát và cát bùn. Vào ngày 15-5-2009, t i thành Xê-tu-ban (B Ðào Nha), Câu l c b các v nh .p th gi!i ã chính th$c a L ng Cô vào danh sách các v nh bi n .p th gi!i. Khu v&c L ng Cô-H i VânSơn Chà có y i u ki n và c ngh xây d&ng thành Công viên a ch t qu c t . 6.3.3. K quan sinh thái a. Giá tr a d ng sinh h c a d ng thành ph n loài Các qu n xã sinh v t trong khu v&c k4 quan ã c i u tra t ơng i k c ph n trên c n và ph n bi n, k t qu i u tra ã c th ng kê (NH Y t và nnk., 2004) và ghi nh n c 1.580 loài (1.085 loài sinh v t bi n và 495 loài sinh v t trên c n) thu c 864 gi ng, 375 h , 39 l!p c a nhi u ngành khác nhau (b ng 6.3). Tr n 194 B ng 6.3. a d ng sinh h c c Th nh (Ch biên) khu v c L ng Cô-H i Vân-Sơn Chà TT Nhóm sinh v t S loài S gi ng S h S l p 1 Th c v t phù du 245 2 ng v t phù du 74 94 - 5 46 37 3 Rong bi n 135 6 40 26 4 1 4 C bi n 4 3 3 5 Th c v t ng p m n 14 12 12 1 ng v t áy 303 205 106 12 7 San hô 144 63 21 1 8 Cá bi n 162 70 32 1 9 Rùa bi n 4 4 1 1 31 6 1.085 537 238 10 C ng sinh v t bi n Th c v t trên c n 382 234 84 3 11 Thú trên c n 35 33 19 1 12 Chim 57 45 26 1 13 Bò sát 13 12 5 1 14 Lư ng cư 8 3 3 1 C ng sinh v t trên c n 495 327 137 7 T ng c ng 1.580 864 375 38 a d ng HST, sinh c nh - HST r&ng. Trong khu v&c có HST r,ng nhi t !i trên s n B c c a dãy núi H i Vân và o Sơn Chà v!i các "c tính c a r,ng nhi t !i th ng xanh cao d !i 700m, còn trên 700m là r,ng kín th ng xanh á nhi t !i. Tuy nhiên, do nhi u nguyên nhân khác nhau, r,ng nguyên sinh ã c n ki t, hi n còn r,ng th$ sinh ph)c h i t& nhiên và r,ng tr ng, t o nên các sinh c nh khác nhau. R,ng kín th ng xanh phân b trên các dãy núi cao, chi m kho ng 39% t ng di n tích r,ng. Tuy nhiên r,ng c ng ã b tàn phá n"ng n , c u trúc t& nhiên c a r,ng b thay i, tàn che th p. R,ng ph)c h i t& nhiên chi m kho ng 17% di n tích, thành ph n loài a d ng và g n v!i r,ng t& nhiên. Tr ng cây g% r i rác là nh0ng khu t tr ng có cây g% chi m kho ng 11% di n tích. Tr ng cây b)i và tr ng c phân b h n ch (123ha) vùng t th p ven bi n và trên o Sơn Chà. R,ng tr ng thành r,ng phòng h trên dãy núi H i Vân, xung quanh m L p An k và trên c n cát L ng Cô. - HST c n cát ven bi n. H c n cát ven bi n kéo dài t, Phú H i Trong n c a m L p An, t o nên m t ki u HST r t "c thù cho vùng ven bi n Bình-Tr -Thiên. - HST vùng tri u. Sinh c nh vùng tri u cát ch y d c c n cát ven bi n, g m c bãi t m L ng Cô, và m t s cung lõm d !i chân núi H i Vân và o Sơn Chà. Sinh v t áy "c tr ng là các loài thu c l!p Hai m nh v và các loài Giáp xác thu c b Anomura ( c m n h n). S& có m"t ông úc các loài Hc m n h n g n các khu dân c cho th y khu v&c b ô nhi/m b i các loài sinh v t ch t. Sinh c nh vùng tri u r n á phân b vùng chân èo H i Vân và quanh o Sơn Chà, tr, các cung b i t) cát. Sinh v t khá phong phú và a d ng do có nhi u hang h c, nơi c trú thu n l i c a ng v t tr n tránh k2 thù. - HST th m c bi n. Ki u HST này có m"t khu v&c M i Chùa trong m L p An v!i quy mô h n ch , nh ng quan tr ng duy trì ngu n gi ng, a d ng sinh h c và ngu n l i c a m L p An và bi n ven b . - HST m phá. m L p An (L ng Cô) là m n !c l -m"n và th m chí siêu m"n. ây là m phá ven bi n c nh t n !c ta, c u trúc qu n xã c a HST này g n v!i HST bi n ven b hơn HST v&c n !c ven bi n. m L p An nghèo dinh d *ng và m"n cao, nh ng có ch$c n ng môi tr ng và ch$c n ng sinh thái quan tr ng duy trì a d ng sinh h c cho khu v&c. Ch ng 6. Vùng bi n o B c Trung B 195 - H sinh thái r n á - san hô. H sinh thái r n á-san hô trong khu v&c t, c u L ng Cô n quanh o Sơn Chà, trong vùng ng p n !c th ng xuyên n áy bùn sâu 4-10m, ôi ch% có r n san hô n m ph lên r n á nh Bãi Chu i, phía Nam o Sơn Chà. T ơng t& nh vùng tri u áy c$ng phía trên, sinh c nh r n á-san hô d !i tri u là nơi c trú lý t ng cho nhi u nhóm sinh v t. Cùng v!i sinh c nh vùng tri u á và sinh c nh th m c bi n trong m L p An, chúng là nh0ng habitat quan tr ng m b o cho s& a d ng sinh v t và duy trì ngu n l i sinh v t c a khu v&c, trong ó có nh0ng loài quý hi m. - HST bi n ven b . Ki u HST này có quy mô l!n t!i sâu 20m, nơi có áy là bùn cát. Các loài quý hi m, c h!u Các loài quý hi m, "c h0u c xác nh theo Sách Vi t Nam (2007). Trong t ng s 1.580 loài ã c ghi nh n trong khu v&c có 53 loài c ghi trong Sách Vi t Nam 2007, trong ó: Rong bi n có 1 loài; San hô - 7 loài; Giáp xác - 2 loài; Thân M m - 5 loài; Thú - 19 loài; Chim - 4 loài; Bò sát - 9 loài; và Th&c v t trên c n - 8 loài. b. Giá tr m h c Giá tr c nh quan thiên nhiên C nh quan thiên nhiên khu v&c l ng Cô-H i Vân-Sơn Trà a d ng, trên s n núi cao có r,ng nhi t !i nguyên sinh và r,ng th$ sinh ph)c h i t& nhiên v!i thành ph n loài a d ng, d !i s n th p có r,ng tr ng xen k'. ng èo H i Vân u n l n trên s n núi có nh0ng ch% b ng ph+ng là nơi d,ng chân lý t ng cho khách du l ch ng m c nh bên s n B c nh m L p An. T, bán o H i Vân h !ng v phía b c, có th ng m bãi bi n L ng Cô dài hơn ch)c kilômét, m t trong nh0ng bãi bi n .p nh t c a Vi t Nam, và h !ng v phía nam ng m c nh thành ph à N ng, c ng Tiên Sa, bán o Sơn Trà. Vùng bi n d !i chân núi H i Vân và o Sơn Chà có c nh quan a d ng, bao g m các bãi tri u r n á là nơi sinh s ng lý t ng cho nhi u loài tôm, cua, cá; các bãi tri u cát nh., x p ngu n g c t, x ơng San hô và v các loài sinh v t khác. Vùng d !i tri u còn có các r n á-san hô v!i thành ph n loài sinh v t a d ng, trong ó san hô có kho ng 140 loài, t o nên HST r n san hô. HST th m c bi n trong m L p An tuy nh (120ha) nh ng quan tr ng ơng nuôi ngu n gi ng c a nhi u loài sinh v t, duy trì ngu n l i th y s n c a m L p An cho ng i dân a ph ơng. Nói n L ng Cô, không th không nh c n h c n cát ven bi n t, Núi Tròn n t n thôn An C ông c a m L p An. ây c ng là m t ki u c nh quan "c thù c a vùng ven bi n Trung B . Giá tr cho du l ch sinh thái, gi i trí Nh c nh quan thiên nhiên .p và c áo, v trí a lý thu n l i trên hành trình Di s n mi n Trung v!i Phong Nha-K2 Bàng và C ô Hu phía B c, H i An và M Sơn phía Nam, L ng Cô tr thành i m d,ng chân lý t ng, ng th i là i m xu t phát cho các chuy n du l ch sinh thái, du l ch a ch t, du l ch v n hoá trong khu v&c. VQG B ch Mã có a d ng sinh h c cao và c áo nh t Vi t Nam nh n m ranh gi!i c a hai vùng sinh thái là B c Trung B và Nam Trung B i v!i sinh v t trên c n, nên có nhi u loài "c h0u, "c s c m!i c phát hi n nh Tr sao. Ngoài khu h ng th&c v t c áo, c nh quan thiên nhiên c a VQG c ng r t .p v!i nh0ng th ng c nh n i ti ng nh H i V ng ài, Thác % Quyên, Thác B c, Ng H , khu r,ng Chò Chai. Ng i Pháp ã xây d&ng khu ngh mát B ch Mã t, nh0ng n m 1930 c a th k3 tr !c v!i 139 bi t th&, ng xá, h bơi, v.v. V ng c nh qua èo H i Vân. H i Vân là h th ng r,ng núi thu c ph n cu i c a dãy Tr ng Sơn B c v ơn ngang ra Bi n ông, n m trong dãy B ch Mã-H i Vân-Sơn Chà. èo có cao g n 500m so v!i m"t n !c bi n và là ranh gi!i c a t nh Th,a Thiên-Hu v!i thành ph à N ng. Vì các ng n núi có nh l(n trong mây và chân chìm d !i bi n, nên có tên g i là H i Vân. nh cao nh t là H i Vân, cao 1.172m. H i Vân có c nh s c thiên nhiên hùng v , thơ m ng, 1n mình trong mây tr ng và soi bóng xu ng bi n xanh nên t, x a ã c tôn x ng là "Thiên h nh t hùng quan". Cách núi 196 Tr n c Th nh (Ch biên) H i Vân ch a y 1km theo ng chim bay là hòn Sơn Chà, nơi còn b o t n c m t s loài ng, th&c v t quý hi m. Trên nh èo có di tích “H i Vân Quan” ã c Nhà n !c công nh n là di s n qu c gia. V!i nh0ng "c i m ó, H i Vân là m t danh th ng n i ti ng, là i m d,ng chân lý t ng c a du khách trên tuy n du l ch ng b và ng s t B c-Nam. Du l ch bi n- o. T, khu ngh mát L ng Cô, có th t ch$c du l ch sinh thái b ng thuy n d c theo chân núi H i Vân n o Sơn Chà, du khách có th v,a t m bi n t i các bãi t m nh , riêng t nh Bãi Chu i, bãi Nam o Sơn Chà, v,a quan sát các r n san hô, khám phá nh0ng sinh v t nhi t !i m!i l , v,a thu l m các m nh v sò c làm v t l u ni m cho m t chuy n i lý thú ho"c ng i thuy n bơi ven chân núi ng m c , cây, hoa, lá, chim muông trên r,ng, trên o. Du l ch m L p An-Th tr n L ng Cô. m L p An và th tr n L ng Cô là a i m lý t ng v du l ch sinh thái nhân v n. C nh quan c n )n r t "c tr ng, c nh quan m phá tiêu bi u, n !c nông và trong t o i u ki n cho các th m c bi n phát tri n t, vùng tri u xu ng sát lu ng l ch. Du khách có th t m trong m, xem dân chài ánh cá, tôm, cua ho"c lên th m các làng xóm v!i nh0ng di tích l ch s nh : Thôn L p An có Am Hai C u, Am th m. Hai C u, m Ông L!n (b Hai C u), ph tích ình L p An, Gi ng ình, Lung C n Bói là nơi sinh c c a ng i Ch m, ng B i, Bàu Lác. Thôn An C ông 1 và 2 có bia Kh i nh, Chùa An C ông, Gi ng Chùa, ình An C ông, chùa Phúc An, Am Ng Hành, Chùa H i Tràng, Thôn H i Vân có Gi ng Trà (gi ng t m c a vua), bia á. Giá tr cho c m h%ng ngh thu t K4 quan sinh thái L ng Cô-H i Vân-Sơn Chà là m t trong nh0ng nơi l i d u n v thi ca cho nhi u th h v n ngh s , t, ng i dân th ng cho t!i các b c quan l i, vua, chúa thông qua vi c khai thác v2 .p k4 v c a èo H i Vân, bãi bi n L ng Cô thơ m ng làm ch cho các sáng tác c a mình. c. Giá tr c áo, c s c, k v Giá tr quý hi m, c áo Tuy trong m t khu v&c nh nh ng s loài sinh v t quý, hi m r t cao, 53 loài. ây là nh0ng loài ã c ghi trong Sách Vi t Nam, trong ó có nh0ng loài r t c áo v hình dáng, màu s c nh các loài San hô, các loài chim, thú, chúng là i t ng du l ch sinh thái, i t ng nghiên c$u các nhà khoa h c. Ngoài ra còn nhi u loài sinh v t bi n c áo khác nh Cà kheo, Cua gi t lùi, Da gai, Cá m"t qu3, v.v. do có hình thù kì d , t p tính ho t ng liên quan n th y tri u, n n áy, trên vùng n !c nông nên d/ quan sát, u i b t cho tr2 em gi i trí, th giãn trong nh0ng bu i t m bi n. Sinh v t trên c n c ng c du l ch sinh thái quan tâm tìm hi u, "c bi t là nh0ng loài ã c ghi trong Sách Vi t Nam và IUCN, "c bi t trong ó có các loài kh , sóc, tr sao. Giá tr k# v$ V!i quy mô không l!n, kho ng 15.000ha, nh ng khu v&c L ng Cô-H i Vân-Sơn Chà v(n "c thù v tính k4 v nh dãy núi cao sát bi n mây ph v!i con ng èo cheo leo, hi m tr n i ti ng t, x a. Hi n các chuy n xe t i, xe khách l!n ã có h m ng b l u thông nên ng b qua èo tr thành m t danh th ng t& nhiên v!i mây, núi, r,ng, bi n và H i Vân quan v!i các d u tích l ch s c a chúng. V sinh h c, n u nh sinh v t bi n ch a th hi n c nh0ng nét "c thù so v!i các vùng khác c a Mi n Trung thì khu h ng th&c v t trên c n ã ph n ánh c ranh gi!i c a hai vùng sinh thái B c Trung B và Nam Trung B . Do ây là nơi giao l u c a hai vùng sinh thái (d ng ecoton) nên thành ph n loài c a chúng có i di n c a c hai mi n, tính a d ng sinh h c c ng cao hơn so v!i nhi u vùng khác (Primark, 1999). Khu v&c L ng Cô-H i Vân-Sơn Chà x$ng áng n m trong KDTSQ th gi!i, và là Khu b o t n loài và nơi c trú trong h th ng KBTB Vi t Nam. 197 Ch VÙNG BI N 7.1. K QUAN ng 7 O NAM TRUNG B A CH T VÀ SINH THÁI CÙ LAO CHÀM Cù Lao Chàm là m t c m g m 8 o cách C a i 15km (Hòn Lao, Hòn Dài, Hòn M , Hòn Khô M , Hòn Khô Con, Hòn Lá, Hòn Tai, Hòn Ông) thu c xã Tân Hi p, Tp. H i An, t nh Qu ng Nam. o Hòn Lao (c ng g i là Cù Lao Chàm) có di n tích l n nh t (13,82km2) và nh cao nh t (517m). Xã o ã có c u c ng, khu tránh trú bão, và t u cao t c n i o v i H i An; trên o có tuy n ư ng nh a d c theo b Tây c a o. Dân s xã o 2.777 ngư i (2002), n 2008 có 2.587 (613 h ), có trên 70% dân s s ng b ng ngh bi n. Toàn xã có 231 t u thuy n v i t ng công su t 1800 CV. S n lư ng khai thác h i s n hàng n m t kho ng 1.500 t n (n m 2008 1.430 t n). Nông nghi p kém phát tri n (s n lư ng lúa 350 t /n m). Có 5 doanh nghi p ho t ng trong ngành du l ch, ã t ch c nhi u i m du l ch sinh thái t i các Bãi Bìm, Bãi Hương, Bãi Ch ng,... N m 2008 n cu i 2009 có kho ng 18.000 lư t khách n o. C p i n trên o có các tr m máy phát diezen, k t h p v i dàn pin m t tr i ( ã có xu t ưa lư i i n qu c gia ra o). V c p nư c d a vào dòng ch!y m t, có khó kh n v mùa khô (có d án xây h ch a nư c). T ng c ng toàn xã có 116 h kinh doanh buôn bán và d ch v . Vùng o bi n Cù Lao Chàm ã tr" thành Khu b o t n bi n Qu c gia và Khu d tr# sinh quy n Th gi i ( ư c UNESCO công nh$n n m 2009), cùng v i các giá tr v n hóa-l ch s c áo và tài nguyên a m o c nh quan h p d%n, có ti m n ng to l n cho phát tri n du l ch sinh thái. 7.1.1. K quan a ch t a. á c a o C m o Cù Lao Chàm là ph n kéo dài và th p d n v phía N c a kh i á granit B ch Mã - H i Vân - Sơn Trà c a ph c h H i Vân, tu i Trias s m, c trưng cho giai o n xâm nh$p granit ng va ch m ngu n g c v& (TV Tr ,..., 2009), g m hai pha xâm nh$p và pha á m ch, ch y u g m các á granit biotit, granit hai mica, ít granodiorit biotit có muscovit; c ng g p các khoáng v$t cao nhôm như cordierit, sillimanit, granat. Các á t i ph n rìa kh i b bi n d ng v i các khoáng v$t thư ng ư c s'p x p theo phương TB- N, trùng v i phương bi n d ng c a d i Trư ng Sơn. á có ki n trúc h t trung n thô, có nơi g p ki n trúc d ng porphyr v i ban tinh felspat. Ngoài ra, trên o còn g p các kh i sót th tù l ra c a các á bi n ch t sau hàng nhi u tri u n m bóc mòn, mà chính các á này ã b kh i granit xuyên qua và cu n theo: ó là các á phi n gneis, á phi n biotit, granitogneis,... (có th thu c h t ng A Vương, (3 - O1 ?). Các m&m á sót này l ra trên bãi bi n " Bãi Bìm, Bãi Hương v i nhi u vân hoa c áo, ư c t o nên b"i quá trình bi n ch t nhi t, là d u n c bi t quan tr ng nh$n bi t v l ch s hình thành c a d i t trên th m l c a này. Các tr m tích T tuy phát tri n h n ch , nhưng c ng khá a d ng v ngu n g c, bao g m các thành t o sư n tích, l" tích, l tích, aluvi và bi n, có tu i t) Pleistocen gi#a n hi n i. 198 Tr n c Th nh (Ch biên) Tr m tích bao g m ch y u là cát, s n s&i th ch anh, các m nh v n san hô, v& sò c và cu i á granit kích thư c r t khác nhau. b. a d ng a hình - a m o + a hình trên o. Sau khi kh i á granit H i Vân-Cù Lao Chàm ư c bóc l (có th vào u KZ) tác ng c a các quá trình ngo i sinh lên chúng cùng các chuy n ng ki n t o ã l i nhi u d ng a hình c trưng, v i các b$c a hình - m t san b ng, các b$c th m bi n, bãi bi n, v.v. c i m n i b$t c a a hình Cù Lao Chàm là tính b t i x ng: o nh hư ng TB- N v i sư n B h p và d c ng, sư n TN r ng và tho i hơn. T) ó t o ra s phân d rõ r t c a các quá trình t o b bi n. B B là các vách ng trơ á g c, cao n 100m, ang ch u công phá mãnh li t c a bi n, v i quá trình l" kh i t ng l n, thu c b mài mòn phá h y tr ng l c. Còn b TN g m các o n cong lõm xen các m&m nhô t o các v ng nh&, v i tích t cát l p y áy lõm, thu c b tích t -mài mòn. - M t c i m khác c a Cù Lao Chàm là tính phân b$c a hình khá rõ, nh t là trên sư n TN c a o, v i các b$c: 10-20m; 20-30m; 40-60m; 80-120m; 180-220m; 300350m; 400-500m. Các b m t cao trên 80m ư c xác nh là các m t san b ng, có tu i t) Miocen mu n n Pleistocen, b n ch t là các pedimen và pediplen. - Trên Cù Lao Chàm c ng còn l i nhi u thành t o ngu n g c bi n " cao và có tu i khác nhau, nh t là " sư n TN c a o. ã phát hi n th m mài mòn cao 40-60m trên m t s m i nhô và phía ông Bãi Làng, Bãi Xép, trên m t g p cu i s&i th ch anh, g'n k t khá ch'c b"i cát b t màu vàng nâu, tu i gi nh là Pleistocen gi#a. Bên dư i là th m mài mòn-tích t " cao 20-30m, g p " b'c Bãi Làng, ã b phân c't nh d ng gò tho i, trên m t g p các t ng, cu i mài tròn kém; tu i có th thu c Pleistocen mu n. Ti p n là th m mài mòn-tích t cao 10-15m, là b m t chuy n ti p xu ng bên dư i là các b m t tích t bi n, trên m t là t$p cát l%n b t sét m&ng ph lên v& phong hóa c a á granit, tu i vào cu i Pleistocen mu n. Các ê cát và các tích t cát phân b r ng t) Bãi B'c cho n Bãi Hương, cao 4-6m, ư c thành t o vào th i c c i c a bi n ti n Flandrian (Holocen gi#a, Q 22 ), c u t o ch y u b"i cát h t trung màu xám tr'ng, vàng nh t. Bên dư i các tích t cát này " c a các thung l ng (như t i thung l ng ng Chùa) g p các tr m tích bi n-v ng v nh h t thô v i cu i s&i th ch anh mài tròn t t, chuy n lên cát b t màu xám en, tu i có th vào Holocen s m-gi#a. Các bãi bi n hi n i là d ng a hình c trưng cho b bi n TN c a Cù Lao Chàm, phân b d c theo các cung b lõm, có thành ph n c p h t a d ng t) cát n cu i, kh i t ng, ph thu c vào kích thư c c a các cung b lõm. Các bãi v i cung b lõm r ng (Bài Làng, Bãi Ch ng, Bãi Hương) thư ng c u t o b"i cát h t trung n m n; trong khi các bãi cung b lõm h p (Bãi B'c, Bãi Xép) ư c c u t o b"i cát h t thô cùng v i nhi u kh i á kích c* và hình d ng khác nhau. M t d ng a hình c thù c a Cù Lao Chàm chính là các hang-khe n t, phát tri n khá r ng rãi " ven chân sư n o, ư c hình thành do các khe n t m" c a kh i á granit dư i tác ng m nh m+ c a quá trình phong hóa bóc mòn và nh t là do công phá c a sóng bi n k t h p v i quá trình tr ng l c. Chính các hang này là nơi chim y n làm t , cung c p cho cư dân m t ngu n tài nguyên quý giá – các t y n. + a hình áy bi n. Hình thái áy bi n khu v c c m o Cù Lao Chàm c ng có s khác nhau rõ r t gi#a ven b B và TN o. Phía B o áy bi n sâu 40-50m ho c hơn, ư ng ,ng sâu 20m n m sát b o, trong khi áy bi n phía TN o vào n t li n có sâu dư i 20m. Gi#a Cù Lao Chàm và Hòn Giai (Dài) có m t rãnh sâu trên Ch ng 7. Vùng bi n o Nam Trung B 199 60m, có th trùng v i ư ng t gãy TB- N. Phía TN o áy bi n nông là do n m trong “bóng sóng” c a Cù Lao Chàm, ư c o này che ch'n sóng gió ông b'c t o i u ki n thu$n l i cho quá trình tích t , mà nh hư"ng ó có th còn n t$n vùng c a sông Thu B n. c. a d ng v c nh quan thiên nhiên a d ng a ch t o Cù Lao Chàm không cao nhưng b n thân là m t kh i á granit c c l n dư i tác ng c a khí h$u nhi t i mưa mùa ã t o ra nh#ng di s n a m o quan tr ng và cùng v i th gi i sinh v$t phong phú ã hình thành nên nhi u c nh quan p và còn hoang sơ. - ó là các bãi bi n tho i v i n n cát m n, s ch, n m xen gi#a các m&m á nhô v i nhi u nét ch m tr c áo su t d i b Tây c a o, mà t) TB v N, g m trên ch c bãi. Chi u dài c a các bãi t) 100m (Bãi B'c) n 700m (Bãi Bìm), chi u r ng t) 20m, t ng d n v phía N (Bãi Hương) n 40 - 60m. Các m i nhô á g c, có thành ph n và hình thái a d ng, " ven Bãi B'c và Bãi Ch ng là các kh i á l n tròn c nh n m ch ng chênh vênh lên nhau (bi u tư ng c a Bãi Ch ng); nhi u nơi cùng v i các kh i á mài mòn là các hang h c t nhiên (ven Bãi B'c và Bãi Hương). Phía sau các bãi bi n là nh#ng d i r)ng nguyên sinh xanh $m v i a d ng sinh h c cao, còn phía ngoài các bãi là ti p n các h sinh thái c& bi n và san hô y màu s'c. - ó là các vách á k- v., các kh i á phong phú v hình th , và m c dù không có c nh quan karst nhi t i h p d%n như H Long, nhưng bù l i các d ng a hình phong hóa, bóc mòn và mài mòn t) á granit c ng ã t o nên nh#ng hình thái y h p d%n và gây n tư ng m nh, v i các d ng t nhiên a d ng như kh i á sót, tháp, tư ng thành, á , á ch ng, v.v. Chính b o Cù Lao Chàm là nơi t$p trung và là i n hình v hình thái c a m t b á granit ang b công phá m nh m+, d# d i c a sóng bi n và quá trình tr ng l c, v i vách á cao n 100m, kéo dài hàng tr m mét, v i nh#ng kh i l n á " chân vách, các m t mài mòn (bench) r ng ph,ng, các m&m sót chơ vơ gi#a v c sâu... - ó là các hang y n, là m t i tư ng tham quan h p d%n c a du khách. Hang cao nhi u ch c mét chênh vênh trên vách á c'm th,ng xu ng v c bi n, ư c t o thành do khe n t m" trong á granit, k t h p v i quá trình v/ mòn c a sóng bi n, có phương ch y u là B - TN và TB - N, c'm nghiêng 60 - 70 0 n g n th,ng ng. T i Cù Lao Chàm chim y n làm t " phía N c a o, nơi có ư ng b nh hư ng B - N và phát tri n nhi u khe n t l n, và c ng là nơi u sóng ng n gió. Nh n xét: Cù Lao Chàm ã ư c công nh$n là Khu D tr# sinh quy n Th gi i và n m trong h th ng các KBTB c a Vi t Nam (Khu d tr# tài nguyên bi n). C m o c ng x ng áng xu t thành khu danh th'ng a ch t Qu c gia. 7.1.2. K quan sinh thái a. a d ng sinh h c + a d ng thành ph n loài: ã ghi nh$n 261 loài thu c 59 gi ng c a 15 h San hô c ng, 15 loài thu c 11 gi ng c a 6 h San hô m m, 3 loài th y t c San hô (Milleporidae), 1 loài San hô xanh (Helioporidae) và 2 loài San hô gai (B Antipatharia.; 4 loài c& bi n bao g m Halophila decipiens, Halophila ovalis, Halodule pinifolia và Cymodecea rotundata; 47 loài thu c 26 gi ng Rong l n; 66 loài Thân m m thu c 43 gi ng và 28 h ; Có 4 loài Tôm hùm: Panulirus longipes, P. ornatus, P. stimpsoni and P. versicolor và m t loài Cua Charybdis feriata; 16 loài thu c 9 gi ng và 8 h da gai; kho ng 200 loài cá r n thu c 85 gi ng, 36 h (b ng 7.1). Tr n 200 B ng 7.1. a d ng sinh h c c Th nh (Ch biên) khu v c Cù Lao Chàm Nhóm loài sinh v t H Chi/Gi ng Loài San hô 21 70 279 C bi n 3 3 4 ng v t áy 32 54 87 Cá bi n 36 85 200 Th c v t trên c n 115 352 499 T ng 207 564 1069 + a d ng h sinh thái và sinh c nh: - H sinh thái trên o. H th c v$t trên o Cù Lao Chàm (m i th ng kê n cao < 100m) có t i 499 loài thu c 352 chi, 115 h c a 5 ngành th c v$t b$c cao có m ch, t c chi m g n 1/20 t ng s loài, g n 1/6 t ng s chi và g n 1/2 t ng s h c a h th c v$t Vi t Nam. c bi t " ây có t i 116 loài cây làm thu c, còn nhóm cây c nh có tu và lan huy t nhung tía r t phát tri n. Trên o có m t s khu v c r)ng nguyên sinh v%n còn gi# ư c nguyên v n, nhi u cây có ư ng kính thân 50 - 70cm. Nh#ng lo i g/ quý h u như ã b khai thác ki t, ch còn m t s cây thu c loài Gõ bi n (Sindora maritima), Chay (Palaquium obovatum), Ch&i (Planchonella obovata). Trong h Na (Annonaceae) c ng có vài cây g/ l n thu c loài M o ài (Mitrephora thorelii). Trên o ã ghi nh$n ư c 12 loài thú, 13 loài chim, 130 loài bò sát và 5 loài ch nhái, trong ó kh uôi dài và chim Y n là 2 loài ư c ưa vào Sách & ng v$t Vi t Nam. - H sinh thái vùng tri u ven bi n. R n san hô R n san hô là môi trư ng s ng quan tr ng và ph bi n nh t t i Khu b o t n bi n Cù Lao Chàm, phân b r ng trên các vùng nư c nông có a hình khác nhau. San hô phát tri n thành t)ng ám xung quanh h u h t các o, v i hình thái c u trúc thay i tùy thu c vào các y u t a ch t, v$t lý. San hô t o thành các d ng r n ri m (fringing reefs), ch y u phân b " phía Tây và Tây Nam c a o Cù Lao Chàm và h u h t các o nh&. T i nh#ng khu v c i sóng, hình thái các r n san hô khá d c và có th t n sâu 20m hay hơn n#a. Ngư c l i, t i nh#ng vùng r n kín ho c n a kín, d c ít thay i hơn và b r ng c a r n l n hơn, có th t n sâu 15 m. Như trên ã nêu, san hô vùng bi n Cù Lao Chàm có 279 loài, 70 gi ng, trong ó các gi ng ưu th tìm th y là Acropora, Montipora, Porites, Galaxea, Pachyseris, Lobophyton, Sinularia, Sarcophytum và Goniopora. Khu v c phía B'c Hòn Khô, Hòn Lá, Hòn Tai và V ng Cây Chanh-Tây B'c Hòn M , là nh#ng nơi giàu nh t v thành ph n gi ng loài san hô. Các th m c bi n C& bi n ch phân b t i b phía Tây c a o, trên các vùng áy cát, ch y u t$p trung t i Bãi B'c, Bãi Ông, Bãi Ch ng, Bãi Bìm, Bãi Hương và m t vùng r t nh& t i Bãi N n. T ng di n tích c& bi n là 50 ha, trong ó th m l n nh t n m " Bãi Ông (20 ha). C& bi n thư ng m c " các vùng c n nư c t) 2 n 10m. ph và sinh kh i c& bi n thay i t) 10 n 25%, và t) 9,8 n 24,6 g/m2. Bãi B'c là nơi có các ch s này cao nh t. B n loài c& bi n bao g m Halophila decipiens, Halophila ovalis, Halodule pinifolia và Cymodecea rotundata ã ư c ghi nh$n t i Cù Lao Chàm. Loài Cymodecea rotundata phân b h p trong các vùng nư c nông, sâu không quá 5m và ch ư c tìm th y " Bãi B'c. Ba loài khác thu c gi ng Halophila ã ư c ghi nh$n t i h u h t các th m c& bi n. Halodule pinifolia và Halophila ovalis khá phong phú t i nh#ng vùng nư c có sâu 2-6m, trong khi Halophila decipiens phân b sâu hơn, n 5-10m. Ch ng 7. Vùng bi n o Nam Trung B 201 Các th m Rong bi n T ng s 47 loài thu c 26 gi ng rong l n s ng trên các d ng n n áy là á t ng, san hô v* v n và san hô ch t ã ư c ghi nh$n t i Cù Lao Chàm. Các th m rong bi n bao g m Sargassum and Rosenvingea ư c xem là môi trư ng s ng quan tr ng i v i cá, c bi t là cá dìa (rabbitfish) và các loài khác t i Khu b o t n bi n Cù Lao Chàm. Có ít nh t 7 loài rong Sargassum, g m Sargassum binderi, S. crassifolim, S. duplicatum, S. kjellmaninum, S. maclurei, S. swartzii và hai loài Rosenvingea (Rosenvingea intricatra và R. nhatrangense) ã ư c tìm th y trong các th m Rong bi n " quanh o Cù Lao Chàm. S. kjellmaninum, S. microcystum và S. mcclurei là các loài phong phú nh t trong các th m rong bi n trên vùng tri u. Sargassum ch y u phát tri n trên n n á và vách t) vùng tri u th p n sâu 4m. T i nh#ng v trí nư c nông dư i 2m, Sargassum hình thành nh#ng ai h p có ph r t cao so v i nh#ng vùng sâu hơn 2m. Chi u dài c a Sargassum thư ng t) 20-40cm, sinh kh i thay i t) 0,26 n 0,55kg khô trên 1m2. Sargassum và Rosenvingea t i Cù Lao Chàm phát tri n t) tháng 1 n tháng 7 hay tháng 8 hàng n m. - a d ng n i c trú và cách s ng. Vùng tri u ven o v i s a d ng các h sinh thái i n hình vùng nhi t i là nơi cư trú thu$n l i cho các loài sinh v$t bi n, là nơi có tính a d ng sinh h c cao. Các nơi cư trú sinh v$t như c& bi n và San hô cung c p d i dào ngu n th c ph!m, là nơi 0 và nuôi dư*ng u th sinh v$t non, t) ó cung c p gi ng cho các vùng lân c$n. + Các loài quý hi m, c h u: ã th ng kê ư c 9 loài quý hi m, c h#u bao g m: Bào ngư vành tai Haliotis asinina Linné, 1758; Tôm hùm s&i Panulirus stimpsoni Holthuis, 1963; Tôm hùm & Panulirus longipes (A. Milne Edwards, 188); Tôm hùm xanh Panulirus homarus (Linnaeus, 1758); Tôm hùm bông Panulirus ornatus; (Fabricus, 1798); Cá Mú hoa Epinephelus fuscoguttatus Forskal, 1775); 1c n Cái Trochus niloticus Linnaeus, 1767; 1c Tù và Charonia tritonis (Linnaeus, 1758); Trai ng c môi en Pinctada margarittifera. T t c các loài có giá tr kinh t r t cao và quý hi m k trên u ang b e d a. 1c Tù và n i ti ng " Cù Lao Chàm bây gi r t hi m g p. c. Giá tr v m h c Trên o có r)ng c d ng nguyên sinh, ven b o có nhi u bãi cát bi n tr'ng m n, nư c bi n trong xanh, ang d n tr" thành thương hi u c a o, như Bãi Làng, Bãi Hương, Bãi B'c. Dư i bi n có KBTB Cù Lao Chàm trong h th ng các KBTB Vi t Nam. V i c nh quan thiên nhiên p, nhi u dáng v0 khác nhau, ã t o cho c m o này b c tranh a d ng s'c màu là ngu n c m h ng sáng tác không ch cho các thi s., h a s., nhi p nh gia, mà còn cho chính các du khách khi có d p n tham quan, ngh dư*ng t i hòn o này. 7.2. O PHÚ QUÝ o Phú Quý, thư ng g i là Cù Lao Thu, Hòn Thu, cách Tp. Phan Thi t 120km v phía N, cách v nh Cam Ranh 150km v phía N, cách V ng Tàu 200km và Côn o 330km v phía B và cách o Trư ng Sa 385km v phía TB. o Phú Quý có di n tích 17,82km2 trong ô t a 10o29’-10o33’VB và 108o55’- 108o58’K . V m t hành chính, o Phú Quý cùng 9 o khác lân c$n ư c l$p thành ơn v c p huy n thu c t nh Bình Thu$n, g m 3 xã Tam Thanh, Ng Ph ng và Long H i. Dân s trên o (4/2009) 25.783 ngư i, trong ó có 13.166 nam. Trên nh núi C m phía TB o có ng n H i ng cao 28m ư c xây d ng n m 1996. T i Phú Quý có ư ng tr i nh a quanh o 22km, nhà máy nư c t ng công su t 2.200m3/ngày êm; ã kh"i công xây d ng nhà máy phong i n. V giao thông th y, có 5 t u khách trung t c và 1 t u v$n t i hàng hóa n i o v i Phan Thi t. Cu i n m 2011 ã 202 Tr n c Th nh (Ch biên) có Quy t nh xây d ng Khu neo $u tránh trú bão cho t u cá Phú Quý, v i khu ti p nh$n th y s n, xư"ng sơ ch , khu ông l nh, xư"ng nư c á. Công trình áp ng 1000 tàu công su t n 600 CV neo tránh bão an toàn, ng th i h/ tr d ch v h$u c n ngh cá c a huy n o. 7.2.1. Tài nguyên v th a. V th t nhiên + Vài nét v i u ki n t nhiên: - o ch u nh hư"ng c a ch khí h u gió mùa v i hai mùa rõ r t: mùa gió Nam, b't u t) tháng 5 n tháng 8 và mùa gió B c t) tháng 9 n tháng 4 n m sau. Lư ng mưa trung bình hàng n m kho ng 1.000 n 1.100mm. Nhi t không khí trung bình 22oC n 28oC. !m không khí t) 72 n 88%. Khí h$u tương i ôn hòa, mát m0 quanh n m. T c gió " Phú Quý là khá l n, trung bình n m là 6 m/giây (c p 4). Vùng o ít có bão, t n su t là 0,66 l n/n m, nhưng thư ng xuyên ch u nh hư"ng tr c ti p các t áp th p nhi t i gây mưa to, gió l n, bi n ng m nh. Trên o ch có nh#ng dòng ch y t m th i vào mùa mưa. Th y tri u " vùng này thu c th y tri u h/n h p, l n tri u trung bình 1,6m, l n nh t 2,2m, nh& nh t 0,3m. m n c a nư c bi n 34-34,2‰. - Nhìn chung a hình trên o tương i b ng ph,ng, thu c d ng gò i, phân c't y u, nhưng v%n th hi n tính phân b$c khá rõ ràng. Ngoài 3 ng n núi cao 108m, 86m và 46m, " trung tâm o có nh#ng dãy i cao 20-30m, 15-20m, còn ven o thư ng cao kho ng 5m, n 7-8m, th p nh t kho ng 2m. Th m bi n ph bi n có cao 4m và 2m, c ng phát tri n nhi u bãi cát, doi cát, là các bãi t'm p. Nhi u l ch, m i á nhô ra bi n t o nên ư ng b o a d ng v hình thái. Trên o và trong ph m vi khu v c xung quanh o, hi n nay còn nhìn th y d u tích c a 4 mi ng núi l a dư i nư c và 2 chóp núi l a " trên o là núi C m, núi Ông n. Chính núi Cao Cát là ph n sót l i c a chùy núi l a, còn ư c b o t n t t, " sư n phía ông t o thành vách d c ng t o th ng hùng v., còn trên nh có nh#ng kh i á tr m tích-phun trào núi l a v i nh#ng hình dáng k- v. do thiên nhiên ngàn n m t o l$p mà ít nơi có ư c. - o Phú Quý ư c t o thành ch y u b"i kh i á basalt olivin, tuf basalt tu i N21- Q11(v i 2 tu i tuy t i 2,5 và 5,5 tri u n m), b ph b"i các tr m tích cát bi n Q12. Ti p theo là s xen k+ gi#a các t phun trào basalt và tr m tích bi n: basalt olivin, basalt pyroxen và tuf tu i Q12-3 và các tr m tích bi n (cát th ch anh ch a carbonat) tu i Q13, ti p ó là t phun n vào u Holocen (Q21) và các tr m tích bi n và do gió Holocen s m- gi#a (Q21-2) t o th m cao 15m; tr0 nh t là các tr m tích bi n và gió Holocen mu n (Q23). - áy bi n ven b có 2 HST i n hình quan tr ng là San hô và c& bi n. San hô t o các r n ng m, ngoài nhi m v che ch'n sóng cho o còn là nơi cư trú, s n sinh ra các loài sinh v$t quý hi m, t o ngu n l i sinh v$t quan tr ng cho o và các vùng bi n lân c$n. H c& bi n c ng là m t HST r t quan tr ng " o, là nơi cư trú cho các loài sinh v$t và nơi nuôi dư*ng u th sinh v$t cho vùng bi n. Ngoài ra ây c ng là lá ch'n cho o ch ng l i tác ng cơ h c c a sóng bi n. Chi u r ng c a th m c& bao quanh o trung bình kho ng 100m, có nơi n 200m. Di n tích phân b ư c ch)ng 500ha. + u th v v trí a lý c a Phú Quý làm nên giá tr TNVT c a o, g m: - Phú Quý n m khá xa b , trên tuy n ti n tiêu, em l i l i ích cơ b n v b o v an ninh qu c phòng c ng như m" r ng lãnh h i, c ng như qu n lý m t vùng bi n r ng l n kéo dài n i ti p v i qu n o Trư ng Sa. Ch ng 7. Vùng bi n o Nam Trung B 203 - Phú Quý g n các ngư trư ng l n c a Nam Trung B , t o i u ki n thu$n l i cho khai thác tài nguyên, c ng như d ch v h$u c n ngh cá. - Phú Quý c ng phân b g n các tuy n hàng h i qu c gia và qu c t , có i u ki n t ch c các ho t ng d ch v hàng h i. C ng n m trên ư ng t) t li n ra o Trư ng Sa, có th tr" thành m t tr m trung chuy n. - Phú Quý gi# th c tôn trên bi n, t i m t vùng bi n r t ít o, " ranh gi i gi#a Nam Trung B và Nam B , vì th t m quan tr ng c a o ã ư c nâng cao trong m i m t c v kinh t , c v quân s - chính tr . - Phú Quý c ng ư c coi là " c a ngõ các t nh c c Nam Trung B , có th bao quát và b o v vùng bi n và b các t nh t) Ninh Thu$n n Bà R a-V ng Tàu trên m t chi u dài n 250km. N m không xa v i các khu kinh t l n, c ng như các h i c ng l n trong vùng như Cam Ranh 150km, V ng Tàu 200km, vì v$y Phú Quý v)a có i u ki n thu$n l i ti p nh$n u tư t) t li n ra o, ng th i c ng có i u ki n tri n khai các ho t ng d ch v g'n v i các trung tâm kinh t trên b . + u th c b n v m t t nhiên: Do c u t o b ng á basalt, c phun trào và phun n , Phú Quý c ng như Lý Sơn ã có ư c m t t$p h p các d ng a hình núi l a y h p d%n (v i các c t á, các vách á như nh#ng tư ng thành, nh#ng kh i á có d ng tư ng ài...), nh#ng ch&m núi l a v i nh#ng kh i bom kích c* khác nhau, các l p tr m tích-phun trào t o các th n m ơn nghiêng v i vách d c ng. i m khác bi t cơ b n so v i Lý Sơn và C n C& và c ng là ưu th c a Phú Quý là " ây có nhi u tr m tích cát bi n th ch anh, chúng t o nên nhi u bãi t'm p. T i o c ng có nhi u m i nhô, nhi u l ch sâu kín gió ã ư c s d ng xây d ng các c ng ho c nơi neo $u tàu thuy n (l ch Ch i, l ch Dù). Th$t s toàn o Phú Quý có th xem như m t di s n a m o- a ch t quý giá. Phú Quý n m trong m t vùng nư c tr i, nơi t$p trung nhi u ngu n l i h i s n, tr# lư ng cá c a vùng bi n quanh o kho ng 58.000 t n, hàng n m có th khai thác 28.000 t n. + Các thách th c: V m t c u trúc a ch t Phú Quý n m trên i t gãy mang tên Phú Quý-Côn o (TV Tr và nnk., 2009), kéo dài kho ng 400km, theo phương B-TN (45- 500), óng vai trò là ranh gi i N c a rift KZ s m C u Long (b d u khí) và là ranh gi i TB c a a l y Côn Sơn. Phú Quý phân b " vùng có ho t ng núi l a kéo dài su t t) trên 5 tri u n m trư c n hi n i (l n phun trào m i ây vào 1923), thu c vùng có ch phát sinh ng t c p 7, mà " phía ông không xa là i t gãy Kinh tuy n thu c vùng phát sinh ng t c p 8 (thang MKS-64) (N Xuyên, 1989). b. V th và tài nguyên a-kinh t Huy n Phú Quý N m 2009 có kho ng 3000 lư t khách t i th m o. Hi n nay nh#ng d án tr ng i m c a huy n ư c xác nh g m: phong i n (8,4 MW), t u cao t c, du l ch sinh thái, khu tránh trú bão, kè ch ng xâm th c o, ư ng giao thông. Ngoài ra còn các d án Trung tâm thương m i, Khu ch bi n th y s n cao c p. + Ng nghi p c coi là th m nh c a o. Ngành ngh ch y u là ánh b't xa b , câu, l n. Toàn o có 1.147 tàu thuy n, công su t bình quân trên ơn v tàu thuy n là 45 CV, t ng s n lư ng khai thác n m 2007 ư c t 18.000 t n tươi các lo i, g m vi Cá m$p, m c, c, cá, tôm. N m 2011 khai thác ư c 23.500 t n h i s n, v i 1.306 t u và 5.600 lao ng. Có 117 cơ s" nuôi tr ng, thu ho ch 200 t n/n m 2009, và 160 t n/n m 2010 v i s i tư ng nuôi tr ng xu t kh!u có giá tr cao (như Cá Mú &, Cá Mú c p). Phú Quý có i t u d ch v thu mua h i s n ông l nh c a 36 doanh nghi p, v i t ng c ng kho ng 120 t u làm d ch v h$u c n (trong ó có g n 90 t u thu mua). Kim ng ch xu t kh!u c a toàn huy n t 5,5tri u USD/n m. 204 Tr n c Th nh (Ch biên) T ng di n tích gieo tr ng trong s n xu t nông nghi p hàng n m t kho ng 1.000-1.100ha. S n ph!m nông nghi p ch y u là ngô, s'n, khoai lang, các lo i $u, rau dưa các lo i. Nh#ng cơ s" công nghi p-ti u th công nghi p ch y u là ch bi n h i s n, s a ch#a tàu thuy n. Giá tr s n xu t công nghi p, ti u th công nghi p ngày m t t ng, ã óng góp vào ngân sách hàng n m trên 70% t ng thu ngân sách Nhà nư c c a huy n. Hi n có g n 100% s h ư c s d ng i n v i 16 gi /ngày. + Phú Quý là m t trung tâm ánh b t ch bi n h i s n xa b và d ch v h u c n ngh cá ngoài kh i Nam Trung B Phú Quý có i u ki n phát tri n ánh b't c " vùng bi n quanh o v i ngư trư ng l n v cá và tôm, c " vùng bi n xa b qu n o Trư ng Sa, ng th i t ch c tri n khai công nghi p ch bi n t i o do có i u ki n v không gian và nư c ng t. T ch c h$u c n ngh cá là th m nh nh v trí a lý c a o, c n phát huy hơn n#a, c bi t khi o ã xây d ng ư c âu thuy n c ng cho tàu 5-10 ngàn t n, có nơi tránh trú gió bão, ph c v ch,ng nh#ng cho Nam Trung B mà còn cho các t nh xa khác. + Phú Quý có th tr thành m t trung tâm d ch v hàng h i, th ng m i, d ch v th m dò khai thác d u khí và c n c h u c n trung chuy n gi a t li n và Tr ng Sa. Phú Quý n m k các tuy n ư ng giao thông bi n n i a và qu c t , n i H i Phòng v i Tp. H Chí Minh và i H ng Kông, Hàn Qu c, Tôkiô, Singapo; n m án ng# phía B'c b d u khí C u Long và Nam Côn Sơn, c ng " g n Trư ng Sa nh t so v i b t c m t o nào hay c ng nào trong vùng. Như v$y Phú Quý gi# vai trò thu$n l i nh t trong vi c trung chuy n và h$u c n cho vùng o Trư ng Sa nh t là khi sân bay taxi ư c thi t l$p; trong tri n khai d ch v khoan th m dò d u khí trên th m l c a lân c$n (như d ch v ngh dư*ng cho công nhân, cung c p th c ph!m, ch m sóc s c kh&e và các d ch v khác); c ng như ti n hành các d ch v hàng h i, thương m i qu c t , nơi trú $u cho tàu thuy n khi gió bão. + Phú Quý c ng có th tr thành m t i m du l ch sinh thái v i nhi u ti m n ng và thách th c. Do n m khá xa b nên i u ki n i l i còn nhi u khó kh n và hi n t i khách du l ch chưa nhi u, nhưng Phú Quý có i u ki n khí h$u, c nh quan môi trư ng, di s n a m o- a ch t, v n hóa- ki n trúc, tài nguyên sinh v$t bi n o r t thu$n l i cho phát tri n du l ch sinh thái, du l ch tham quan th'ng c nh bi n o, th thao, ngh dư*ng. ó là m t th m nh c n ư c khai thác, ch,ng nh#ng i v i khách trong nư c mà còn có th i v i khách du l ch t u vi2n dương. c. V th và tài nguyên a-chính tr Ngoài kinh t , TNVT Phú Quý c ng mang l i nhi u l i ích v chính tr và quân s , ch y u trong các lãnh v c: + L i ích v lãnh th qu c gia trên bi n Như ã phân tích " trên, v trí ti n tiêu là y u t quan tr ng nh t c a TNVT c a o Phú Quý. V trí ó càng tr" nên quan tr ng khi Hòn H i, m t o nh& n m " phía N c a o Phú Quý (to a lý: 09 08’0VB và 109 005’0K ) ư c l y làm i m chu!n A6 xác nh ư ng cơ s" dùng tính chi u r ng lãnh h i c a l c a Vi t Nam. Có th nói trong 10 o ư c ch n làm các i m chu!n c a ư ng cơ s" thì Hòn H i c a Phú Quý n m xa b th hai (136km) ch ng sau hòn Nh n c a c m o Th Chu ( i m chu!n A1 n m xa b 150km) là nh#ng nơi mà vùng n i th y c a Vi t Nam m" r ng ra bi n khơi nhi u nh t, t n 136-150km; ó là m t vùng lãnh th trên bi n r ng l n và vô giá, không nh#ng có ý ngh.a v m t khai thác kinh t (h i s n, d u khí, giao thông,...) mà còn có l i ích c bi t v m t qu c phòng, như m t hành lang r ng an toàn c a vùng b bi n. C ng nh ó vùng lãnh h i c a C c Nam Trung B m" r ng v phía bi n hàng tr m kilômét, nơi Vi t Nam có quy n th c thi m i bi n pháp b o v ch quy n c a mình Ch ng 7. Vùng bi n o Nam Trung B 205 trên vùng lãnh h i và có quy n th m dò, khai thác, b o t n và qu n lý tài nguyên t nhiên trong vùng c quy n kinh t . + L i ích v an ninh qu c phòng và m b o an toàn trên bi n. N m " v trí ti n tiêu vùng bi n C c Nam Trung B , Phú Quý có ngh.a v n ng n trong b o m ch quy n qu c gia vùng bi n Nam Trung B nói chung và vùng bi n C c Nam Trung B , vùng bi n qu n o Trư ng Sa nói riêng, c ng như b o v toàn v n lãnh th t li n bên trong. V i l ch s hình thành các c m dân cư trên o trong su t hàng tr m n m, cùng v i th c l c hi n có v i u ki n t nhiên và KT-XH, và ư c s u tư to l n c a Nhà nư c, ngày nay huy n o Phú Quý có ti m l c hoàn thành ch c n ng ó. C n nghiên c u ưa Phú Quý tr" thành m t c n c h$u c n chi n lư c cho vùng o Trư ng Sa ( c bi t là các c m o phía TN như á Lát, Trư ng Sa, á ông...), liên l c b ng c ư ng th y và c ư ng hàng không (tr c th ng). o Phú Quý có di n tích l n g n 18km2, c nh ó có hòn Tranh di n tích 0,55km2, c ng v i a hình d ng cao nguyên là ch y u, vì v$y Phú Quý có i u ki n thu$n l i v m t b ng cho vi c xây d ng các công trình quân s (c sân bay), h m ng m và các công trình h$u c n. Phú Quý có các l ch sâu làm b n c ng cho tàu 5-10 ngàn t n ra vào. Phú Quý có các nh cao như núi C m (108m), núi Cao Cát (86m) là nh#ng v trí ti n l i cho vi c xây d ng ài quan sát t m xa c a qu c phòng, bao quát toàn b vùng bi n r ng l n C c Nam Trung B , ki m soát các tàu bè qua l i. Vì v$y Phú Quý c n tr" thành m t c n c h i quân phòng th v#ng ch'c, m t chi n h m m nh c a vùng Bi n ông Nam, có th chi vi n cho Trư ng Sa trong các trư ng h p kh!n c p. 7.2.2. K quan a ch t a. á o Phú Quý - a d ng các thành t o phun trào và tr m tích o ư c hình thành ch y u t) s n ph!m các t phun trào núi l a n i ti p nhau trong các k3 Neogen và T , c bi t ho t ng phun trào núi l a " ây l i x y ra ch y u dư i bi n, ã t o nên các kh i tuf palagonit i n hình. Xen k+ gi#a các pha phun trào trên o c ng ã t)ng hình thành các th m bi n t) c n tr0, bao g m các th m 30m, 15m, 4m và 2m, hi n còn ư c b o t n khá t t. Có th phác h a quá trình hình thành c ng như c i m các thành t o tr m tích-phun trào c a o Phú Quý như sau: - Phun trào basalt Pliocen h -Pleistocen h (βN21-Q11) là thành t o chính c u t o nên o Phú Quý. Ph n l n t ng á này b các tr m tích tr0 ph lên, nó ch còn l ra " vùng Núi C m. Thành ph n ch y u basalt olivin, tuf basalt. - Tr m tích bi n Pleistocen trung (mQ12) không l , b các thành t o basalt Pleistocen trung thư ng ph lên, " sâu t) 28,0m n 59,5m tr" xu ng. Thành ph n ch y u là cát th ch anh màu & nh t, vàng, da cam, g m hai tâp: t$p trên là cát h t trung n thô, b dày 20 - 25m, t$p dư i là cát h t m n n trung, b dày trên 30m. - Phun trào basalt Pleistocen trung - th ng (βQ12-3) c ng là thành t o chính c u t o nên o Phú Quý, ph n l n b ph , ch còn l " vùng Núi C m, núi Cao Cát v i di n tích kho ng 5km2. Thành ph n ch y u là basalt olivin, basalt pyroxen, cát -s n- tuf basalt. B dày thay i t) 25 n 80m. - Tr m tích bi n Pleistocen th ng (mQ13) phân b ch y u " ph n ông Nam và Nam o, v i di n tích kho ng 3km2. Thành ph n th ch h c g m: cát th ch anh ch a carbonat h t trung n thô, mài tròn và ch n l c t t. Lót áy là t ng San hô g'n k t t t, màu xám tr'ng. 4 ph n th p g n b bi n, t ng cát này b bóc mòn, có ch/ ch còn t$p San hô g'n k t lót áy, dày 1-3,5m. B dày thay i t) 1 n 20m. - á phun trào basalt phân b trong các h ng núi l a c (núi Cao Cát, núi C m) v i di n tích kho ng 0,5km2. Thành ph n th ch h c: basalt olivin, basalt pyroxen, ôi nơi có cát-s n-tuf 206 Tr n c Th nh (Ch biên) basalt. Do quá trình phun n , trong m t c't c a t ng này có nhi u bom t ng basalt (βQ21) v i kích thư c 30-40cm, ho c các t ng c c cát g'n k t màu tr'ng (mQ13) n m trong á. B dày kho ng 40-60m. - Tr m tích bi n (mQ21-2). T ng tr m tích này phân b d c b bi n xã Long H i, xã Tam Thanh và xã Ng Ph ng, v i di n tích kho ng 4km2, t o nên b$c th m cao 15m. Thành ph n g m cát th ch anh ch a carbonat màu xám tr'ng, xen k p than bùn, sét than màu en, xám en. B dày 5-15m. - Tr m tích gió (vQ21-2) phân b trên m t sư n và chân các i th p " các xã Long H i, Tam Thanh và Ng Ph ng, v i di n tích kho ng 5km2. Thành ph n là cát th ch anh l%n ít carbonat (v n v& sò, c,...), màu vàng, da cam, xám tr'ng. B dày thay i t) 3 n 8m. - Tr m tích bi n (mQ23) phân b thành nh#ng d i nh& h p sát b quanh o, t o b$c th m d c cao kho ng 2m, thư ng b ng$p nư c khi th y tri u lên cao nh t. Di n tích kho ng 1,5km2. Thành ph n là cát th ch anh l%n ít carbonat màu tr'ng ngà, h t trung n thô, mài tròn và ch n l c t t, nhi u nơi g p v& Sò, c, San hô còn nguyên v n, ph tr c ti p trên tr m tích bi n Holocen s m-gi#a. B dày 2-7 m. - Tr m tích gió (vQ23) phân b theo di n h p, t o nh#ng c n cát cao 5-10m, kéo dài ch y u theo phương kinh tuy n, trong di n tích kho ng 1km2. Thành ph n g m cát th ch anh ch a carbonat màu tr'ng ngà, tr'ng ph t vàng, r i r c, d2 ch y. B dày thay i trong kho ng 5-7m. Như v$y t i Phú Quý trong N2-Q ã có ít nh t 3 t phun trào basalt, 4 k- tích t bi n, và 2 thành t o do gió. b. a d ng a hình - a m o Là o có ngu n g c núi l a, l i tr i qua th i gian dài ch u tác ng c a bi n và các quá trình khí quy n, nên a hình trên o và vùng áy bi n xung quanh mang nh#ng nét c trưng rõ r t. + a d ng a hình - a hình phân b c. Nhìn chung a hình trên o tương i b ng ph,ng, thu c lo i gò i th p, có phân c't y u, nhưng v%n th hi n c u trúc phân b$c rõ ràng. Trên o có 3 ng n núi chính là núi C m, cao 108m; núi Cao Cát, cao 86 m " phía B'c, và núi ông n cao 46m, " phía Nam. Vùng gi#a o có các dãy i cao 20-30m, 15-20m, còn " ven b o chúng thư ng ch cao kho ng 5m, có nơi cao 7-8m. Th p nh t là bãi Tri u Dương, ch kho ng 2m so v i m c nư c bi n trung bình. - Các th m bi n. Trên o g p nhi u i m l là d u tích các b$c th m bi n có tu i khác nhau và c u t o t) các v$t li u khác nhau. * Th m 15m phân b khá r ng. M t v t l c a th m này dài g n 400m n m d c theo ư ng i t) xã Tam Thanh i Long H i. Th m ư c c u t o b"i cát sinh v$t, có h t trung bình và nh&, màu xám. * Th m 4m ư c tìm th y " b bi n phía Tây, gi#a Quý Th nh và M5 Khê. C u t o c a th m này có s phân i khá rõ, t) dư i lên trên như sau: 4 ph n dư i (chân th m) là cát k t ch a vôi, s ch, màu vàng nh t, thành t o t) các m nh v* c a san hô và v& sò c r t thô. B dày l ra kho ng 1,5m. Ph n gi#a là cát tr'ng-vàng, h t trung bình, thành ph n ch y u là th ch anh ch a nhi u v n v& sinh v$t (v& sò c và trùng l/). B dày kho ng 0,8m. Ph n trên cùng là cát nâu nh t, có h t m n hơn, thành ph n ch y u là th ch anh ch a ít m nh v n v& sinh v$t. B dày l p 1-1,5m. * Th m 2m. Cát sinh v$t màu tr'ng l ra " b Tây o, g n thôn Quý Th nh, M5 Khê. Các thành t o này g'n k t khá ch'c, có th s d ng làm v$t li u xây d ng. Ch ng 7. Vùng bi n o Nam Trung B 207 - Các bãi cát, doi cát ven bi n. Ngoài các th m, ven theo b o phát tri n nhi u bãi cát, doi cát. Cát màu tr'ng, h t t) m n n thô. Thành ph n cát ch y u là th ch anh, v n sinh v$t, các m nh á tr m tích phun trào màu xám, xám nâu và v n á basalt màu xám en. Nhi u bãi bi n p (bãi Dù, bãi C a Hang, bãi L ng, bãi Láng, bãi Ph , doi D)a) là nơi thu hút du khách và ngư i dân a phương " xa n t'm và ngh ngơi. Nhi u l ch và m i á nhô ra bi n (l ch Chà Tre, l ch Bãi L ng, l ch Dù, l ch Th , l ch Ch&i, l ch Ông B n, l ch Cây Th0, m i Gành Hang, m i Trâu N m) t o nên ri m ven o a d ng v c u trúc hình thái và nhi u c nh quan p. + Nh ng di tích ho t ng núi l!a k" thú C m o Phú Quý là nơi t$p trung cao các di tích ho t ng núi l a. Trên o Phú Quý hi n còn 2 chóp núi l a khá rõ là núi C m và núi Ông n. Trong ph m vi ri m phía ông và Nam c a o hi n còn th y ư c d u tích c a 4 chóp núi l a dư i nư c, là Cao Cát, L ch Th0, Hang & và Phú Quý-Hòn Tranh. Chính núi Cao Cát c ng là ph n sót l i c a m t mi ng ph2u núi l a còn ư c b o t n t t. nh núi cao 86m, phía ông vách d c ng t o th hùng v., ph n trên nh có nh#ng kh i á tr m tích phun trào v i nh#ng hình thù l l%m, p m't. Nh#ng d u tích phong phú còn l i trên o c a ho t ng núi l a vào các th i k- khác nhau, như các chóp núi l a, mi ng ph2u núi l a, dòng dung nham, bãi bom núi l a, b phá h y m t ph n b"i các quá trình t nhiên (ho t ng c a bi n, quá trình phong hóa, bóc mòn) ã t o nên các vách ng d ng tư ng thành, các c t á, hang h c, v.v, x ng t m các di s n a ch t k- v. và c áo. T) nh núi C m ho c núi Cao Cát du khách có th nhìn bao quát toàn c nh c a c m o. Vào nh#ng lúc th i ti t t t, t) trên nh núi C m còn có th nhìn th y các i m cao " t li n như núi Tà Cú (Hàm Thu$n Nam), m i Cà Ná (Ninh Phư c) và ph n phía Nam c a kh i núicao nguyên C c Nam Trung B . c. a d ng v môi trư ng a ch t o Phú Quý có ngu n g c núi l a, b't u t) Neogen. Quá trình hình thành và ti n hóa c a o ã di2n bi n trong các môi trư ng a ch t khác nhau, th hi n rõ qua c u trúc phân t ng trên o. Có th khái quát trình t các môi trư ng a ch t t)ng t n t i " khu v c o Phú Quý như sau: - Môi trư ng núi l a ho t ng trên bi n và trên o, vào Pliocen s m-Pleistocen s m (βN21-Q11); - Môi trư ng bi n ven b v i tích t cát vào Pleistocen gi#a (mQ12); - Môi trư ng núi l a ho t ng trên bi n và trên o, vào Pleistocen gi#a-mu n (βQ12-3); - Môi trư ng bi n nông v i tích t cát và san hô vào Pleistocen mu n (mQ13); - Môi trư ng phun trào basalt trên o vào u Holocen (Q21) - Ti p theo là môi trư ng o-bi n v i tích t bi n " ven o vào Holocen s m gi#a (mQ21-2), ng th i v i ho t ng c a gió trên o v i tích t cát (vQ21-2); - V%n là môi trư ng o-bi n, v i tích t bi n (mQ23) và gió (vQ23) " ven o; - Môi trư ng o-bi n hi n i, v i các quá trình bóc mòn, mài mòn, k c t phun trào núi l a cu i cùng x y ra n m 1923, t o nên o Hòn Tro (ch t n t i trong th i gian 3 tháng). d. Giá tr c áo, c s c và k v Trong ph m vi th m l c a Vi t Nam có hàng nghìn hòn o v i c u trúc a ch t khác nhau, t o nên nh#ng c nh quan thiên nhiên c s'c và a d ng. Trong s ó các o Phú Quý (Cù Lao Thu), Lý Sơn (Cù Lao Ré) và C n C& là 3 o có cùng ngu n g c núi l a. Nhưng m/i o l i có c u trúc c áo và c nh quan mang s'c thái khác nhau. Nét c áo c a o Phú Quý là s có m t d u tích các mi ng ph2u núi l a n m dư i d i nư c nông vi n quanh b o. Trên o c ng có th g p di tích các nón núi l a cùng nhi u s n ph!m ho t ng núi l a c s'c. V m t quy mô, Phú Quý là o l n nh t trong 3 o núi l a, phát tri n trên n n vùng áy bi n là m t c u trúc vòm núi l a l n, c ng có quy mô l n nh t so v i các vùng áy bi n C n C& 208 Tr n c Th nh (Ch biên) và Lý Sơn. 4 Phú Quý còn phát tri n r t r ng rãi các tr m tích bi n mà có th i sánh v i trên b t li n (như cát & Phan Thi t, cát tr'ng Cam Ranh,...). e. Tài nguyên i kèm Như h u h t các o á basalt khác, Phú Quý không có nư c m t, nhưng l i có m t lư ng nư c ng m áng k , vư t tr i so v i Lý Sơn và C n C&, v i tr# lư ng ti m n ng khai thác kho ng 4.608.000 m3/n m, hay 12.800 m3/ngày ( V Cánh và nnk., 2008). Trên o Phú Quý còn nhi u di tích các n n v n hóa Sa Hu-nh, Champa, i Vi t, nhi u chùa chi n và l2 h i. Phú Quý là ngư trư ng khai thác quan tr ng c a ngh khai thác cá ng) i dương c a ngư dân các t nh Nam Trung B . Các loài th y h i s n có giá tr kinh t cao và ư c xem là s n v$t c trưng c a o như Cua hu-nh , Tôm hùm, Bào ngư... là nh#ng i tư ng khai thác chính c a ngh l n. Nh n xét: T) nh#ng trình bày " trên, Phú Quý x ng áng là m t k- quan a ch t - m t danh th'ng c p Qu c gia 7.2.3. K quan sinh thái a. a d ng sinh h c + a d ng thành ph n loài Phú Quý r t a d ng các loài ng và th c v$t bi n. Riêng v khu h th c v$t bi n có 173 loài Rong bi n ã ư c thu th$p và xác nh trong ó có 62 loài có ý ngh.a kinh t . iv ih sinh thái r n san hô, tuy chưa ư c nghiên c u nhi u và chưa có tài li u công b chính th c v thành ph n loài c ng như c i m phân b , nhưng theo k t qu c a chuy n kh o sát h p tác Vi t - Xô (4/1981) thì r n san hô " khu v c o Phú Quý khá a d ng v thành ph n loài (v i 134 loài thu c 48 gi ng San hô c ng và g n 30 loài San hô m m). + a d ng h sinh thái/sinh c nh Th m th c v t trên o: r)ng ư c b o v có 160ha, trong ó r)ng t nhiên 10ha, r)ng tr ng phòng h 150ha. H sinh thái #i cát: ch y u là rau mu ng bi n Ipomoea pescaprae, Zoygia pungens, Cyperus arenarius, quan tr ng là D a gai Pandanus testorius ch'n gió, m c t nhiên hay tr ng ven các nương r%y. R$ng: vào sâu bên trong o ã b ch t phá tr ng cây lương th c. Riêng t i khu v c núi C m r)ng ư c b o v khá t t và còn gi# ư c nguyên v n v i các loài c h#u như Diospyros spp., Euphorbia spp, … H sinh thái vùng tri u ven bi n: Bao b c quanh o là các bãi tri u r ng l n d c thoai tho i, tương i b ng ph,ng. Khi tri u xu ng th p các bãi tri u này có th phơi bày ra, v i chi u r ng t) 200 - 300m hay r ng hàng nghìn mét. ây là nơi có 2 h sinh thái i n hình quan tr ng " vùng nhi t i ó là san hô và c& bi n. Các h này r t phong phú và làm thành vành ai bao quanh o. Chúng t o ra các r n ng m, ngoài nhi m v che ch'n sóng cho o còn là nơi cư trú, s n sinh ra các loài sinh v$t có giá tr , t o ngu n l i sinh v$t quan tr ng cho o và các vùng bi n lân c$n. i v i h sinh thái San hô tuy chưa ư c nghiên c u nhi u và chưa có tài li u công b chính th c, tuy nhiên nh#ng k t qu kh o sát bư c u cho th y, San hô vùng này khá a d ng v thành ph n gi ng loài, và ngu n l i sinh v$t trên r n là r t phong phú v i nhi u loài sinh v$t quý hi m và có giá tr kinh t cao. H sinh thái c& bi n ã ư c nghiên c u t) nh#ng n m 1997 n nay và ã xác nh ư c nhi u loài có giá tr kinh t và c giá tr v m t phân b . + a d ng n i c trú và cách s ng V i s t n t i các h sinh thái r)ng và bi n trong vùng bi n o xa b góp ph n làm gia t ng tính a d ng sinh h c cho vùng bi n, o. S a d ng v sinh c nh t nhiên là cơ s" cung c p nơi sinh cư cho các loài ng th c v$t r)ng và bi n. Các qu n xã sinh v$t phân b trong khu v c o Phú Quý ch y u trong các sinh c nh như i cát, r)ng trên o, các th m c& bi n và r n san hô. + Các loài quý hi m có nguy c b e d%a Ch ng 7. Vùng bi n o Nam Trung B 209 Các loài quý hi m: Rong H ng vân Betaphycus gelatinum (Doty) J. Ag. ư c s d ng n tươi, làm th c ph!m, n u chè, phân b ven bi n xã Long H i. Rong b khai thác quá m c và ã c n ki t. Rong Câu chân v t Hydropuntia euchematoides: còn r t ít, hàng n m khai thác ch)ng vài tr m kg rong khô. Các loài H i sâm: H i sâm mít Actinopyga echinites (Jaeger, 1833); H i sâm D)a Actinopyga mauritiana (Quoy et Gaimard, 1833); H i sâm cát Holothuria scabra Jaeger, 1833; H i sâm vú Microthele nobilis (Slenka, 1867); H i sâm l u Thelenota ananas Jaeger, 1833) i m i Eretmochelys imbricata (Linnaeus, 1766) i m i d a Lepidochelys olivacea (Eschscholtz, 1829) Vích Chelonia mydas (Linnaeus, 1755) 1c tai tư ng Tridacna squamosa (Lamarck, 1819) Bào ngư vành tai Haliotis asinina Linné, 1758 Tôm hùm s&i Panulirus stimpsoni Holthuis, 1963 Tôm hùm & Panulirus longipes (A. Milne Edwards, 188) Tôm hùm xanh Panulirus homarus (Linnaeus, 1758) Tôm hùm bông Panulirus ornatus (Fabricus, 1798) Cá Mú hoa Epinephelus fuscoguttatus Forskal, 1775) Cua Hu-nh Ranina ranina (Linnaeus, 1758) 1c n c Tectus pyramis (Born. 1778) 1c n Cái Trochus niloticus Linnaeus, 1767. 1c Tù và Charonia tritonis (Linnaeus, 1758) T t c các loài có giá tr kinh t r t cao và quý hi m ư c li t kê " trên u ang b e d a, m t s loài ã bi n m t như Rong H ng vân và chúng u có tên trong danh m c Sách & Vi t Nam. b. Giá tr m h c Phú Quý ư c thiên nhiên ưu ãi, không nh#ng v tài nguyên thiên nhiên mà c nh#ng danh lam th'ng c nh. H sinh thái c& bi n và San hô phân b khá r ng t o c nh quan t nhiên p, là nơi cư trú và nuôi dư*ng nhi u loài sinh v$t bi n quý hi m. Cùng v i c nh quan c u trúc a ch t c áo, k- v. (nh#ng tr á, tư ng thành á, hang, bãi bom núi l a, d u tích dòng dung nham núi l a), nh#ng gành á trên bi n, nh#ng bãi bi n cát tr'ng ven b o, t o nên b c tranh a s'c màu h p d%n du khách m/i khi n o. c. Giá tr c áo, c s c, k v Phú Quý là m t trong nh#ng vùng có các h sinh thái c& bi n và San hô phong phú " ven b Vi t Nam. Tính a d ng loài trong các h cao, v i nhi u loài ng th c v$t quý hi m ư c ghi trong Sách & Vi t Nam c n ư c b o t n. S phân b không gian các h này thành m t vành ai g n như liên t c ôm quanh o, hình thành vành ai b o v o gi m b t nh#ng tác ng phá h y liên t c c a các y u t t nhiên. Nh n xét: Nhóm o Phú Quý có Hòn H i ư c ch n làm i m n i ư ng cơ s", có m t ví trí thu$n l i trung chuy n ra Trư ng Sa, n m g n vùng nư c tr i – ngư trư ng l n nh t nư c ta. Phú Quý là Khu d tr# tài nguyên, n m trong h th ng 16 KBTB ã ư c công nh$n. 7.3. O BI N HÒN MUN - K QUAN SINH THÁI 7.3.1. Thông tin chung Hòn Mun là khu v c trung tâm c a Khu b o t n bi n v nh Nha Trang, Khánh Hòa. Khu b o t n bi n này g m các o n m trong V nh Nha Trang như: Hòn Tre, Hòn Mi2u, Hòn T m, Hòn M t, Hòn Mun, Hòn Cau, Hòn Vung, Hòn Rơm và Hòn Ng c. Khu b o t n Hòn Mun ra i n m 2001 v i s ph i h p th c hi n c a B Th y s n, UBND t nh Khánh Hòa và T ch c B o t n thiên nhiên Th gi i. Khu b o t n này r ng kho ng 160km2, trong ó có 38km2 m t t và Tr n 210 c Th nh (Ch biên) 122km2 m t nư c bi n. Khu v c có nhi u HST quan tr ng như HST r n san hô, HST th m c& bi n và HST r)ng ng$p m n còn ư c b o t n khá t t. 7.3.2. a d ng sinh h c a. a d ng thành ph n loài Cho t i nay ã ghi nh$n ư c 2.979 loài sinh v$t bi n có trong vùng nư c xung quanh các o thu c v nh Nha Trang. Trong s các nhóm sinh v$t b't g p thì cá bi n có s lư ng loài cao nh t (796 loài), ti p n là thân m m (490 loài), giun nhi u tơ và da gai (m/i nhóm có 339 loài), giáp xác (309 loài), san hô có 206 loài (b ng 7.2). Rong bi n: g m 248 loài thu c 116 gi ng trong 49 h , trong s này có 40 loài s ng trên c n, 4 loài s ng vùng áy bùn, 17 loài s ng áy cát, 164 loài phân b " vùng tri u r n á và 20 loài b't g p trong r n san hô. B ng 7.2. a d ng sinh h c Nhóm sinh v t Ngành Rong bi n 4 C bi n ng v t phù du San hô L p 1 khu b o t n bi n v nh Nha Trang H Gi ng Loài 49 116 248 2 5 7 5 6 42 88 234 1 1 25 74 206 Giun nhi u tơ 1 1 48 171 339 Thân M m 1 2 62 164 490 Giáp xác 1 1 92 137 309 Da gai 1 5 44 86 339 Cá bi n 1 125 351 796 Thú bi n 1 1 5 11 11 T ng c ng 16 17 494 1203 2979 Ngu#n: VS Tu n và nnk, 2002 San hô: t ng s 206 loài san hô ã ư c phát hi n có trong v nh Nha Trang. Trong s ó có 169 loài san hô t o r n thu c 55 gi ng trong 16 h , 28 loài san hô m m trong 9 gi ng thu c 4 h ; 4 loài san hô th y t c (Gorgonacea) trong 3 gi ng thu c 3 h , và 5 loài san hô l a Milleopora. San hô t o r n là nhóm chi m ưu th trong qu n xã r n san hô v i h Acroporidae chi m t i 40 loài. H Faviidae có s lư ng gi ng cao nh t v i 13 gi ng ã ư c phát hi n. Thân m m: t ng s 490 loài thân m m thu c 164 gi ng trong 62 h ã ư c phát hi n. Trong ó l p chân b ng 429 loài và hai m nh v& 68 loài. S lư ng loài có m t trong v nh Nha Trang chi m t i 61% t ng s loài ã ư c phát hi n " t nh Khánh Hòa. Giáp xác: t ng s 309 loài trong 137 gi ng, thu c 92 h ã ư c ghi nh$n có trong vùng bi n v nh Nha Trang và chi m t i 22% t ng s loài giáp xác ã ư c phát hi n " Vi t Nam. Trong s này, 186 loài ã ư c công b và mô t chi ti t, 169 loài ch " d ng danh sách và ph n l n chúng ư c thu th$p trên n n áy c ng. Cá bi n: khu h cá vùng bi n v nh Nha Trang r t giàu có v i 796 loài trong 351 gi ng thu c 125 h ã ư c phát hi n (trong s ó có t i 420 loài là cá r n san hô) (NV Quân, 2010). ây là vùng bi n có tính a d ng cao hơn Cù Lao Chàm, Cù Lao Cau, Côn o và Phú Qu c. M t s loài quý hi m vùng bi n ven b Vi t Nam ã ư c phát hi n " v nh Nha Trang. Thú bi n: ph n l n Thú bi n có trong danh m c là nh#ng loài di cư. Ch có duy nh t loài Cá heo tr'ng Sousa chinensis ư c phát hi n có trong vùng nư c xung quanh v nh Nha Trang. Tuy nhiên loài này c ng ang b e d a t) các tác ng c a y u t t nhiên và con ngư i. Ch ng 7. Vùng bi n o Nam Trung B 211 b. a d ng h sinh thái và sinh c nh H sinh thái r n san hô: K t qu kh o sát trong th i gian 2005-2006 cho th y, ph san hô s ng " KBTB v nh Nha Trang còn tương i cao so v i các r n san hô ven b Vi t Nam. T3 l % ph san hô s ng dao ng trong kho ng 34,17-73,15%, giá tr trung bình cho t t c các a i m kh o sát là 55,06%. Có s khác bi t tương i rõ v c i m c trưng trong c u trúc qu n xã RSH gi#a các r n " g n b v i xa b . Các r n " vùng g n b (Hòn Mi2u) thu c khu v c Rong t o bi n v i các loài ưu th là Sargassum polycystum, Padina australis, gi#a chúng ôi khi có nh#ng t$p oàn nh& kh m các loài san hô c ng kích thư c l n Montipora, Porites, Goniastrea, Favia. Khu v c xa b hơn (Hòn Mun, Hòn Rơm và Hòn Cau) nhi u loài san hô s ng t$p trung thành r n d ng i b't u t) gi#a sư n r n v i m c phong phú cao. Các loài san hô quan tr ng trong c u trúc " ây là: Acropora florida, A digitifera, A. hyacinthus Pocillopora verrucosa, Porites lobata, P.australiensis, Leptoria phrygya, Goniastrea pectinata, Pachyseris speciosa và nhi u loài san hô c ng t o r n khác. San hô m m và h i miên c ng óng m t vai trò áng k trong qu n xã san hô " ây (NV Quân, 2010). H sinh thái c bi n: th m c& bi n phát tri n t t " các khu v c kín có n n áy là cát -bùn " vùng Tây và B'c c a Hòn Mi u và Hòn Tre - bao g m ít nh t 7 loài c& bi n - và ph t) < 10% n 75%. M t s nơi c& bi n t o nên th m ơn loài trong khi t i nh#ng nơi khác c& bi n r i rác xen k+ v i rong, san hô và các sinh v$t áy khác. Các m nh nh& có c& bi n phân b ư c ghi nh$n r i rác " khu v c áy cát c a Hòn M t và Hòn Mun. Th m c& bi n m Già phía B'c Hòn Tre (h u h t là Enhalus và Halophila spp.) là ngư trư ng ánh b't th công c a loài gh xanh Portunis pelagicus (VS Tu n và nnk, 2005). H sinh thái r$ng ng p m n: có 3 loài cây ng$p m n (Rhizophora sp., Avicennia sp. và Lumnitzera racemosa) ang sinh s ng trong KBTB. Chúng m c thành nh#ng m ng nh& (< 1ha) trong các khu v c ư c che ch'n " m t Nam c a m Báy và phía Tây " m t phía B'c c a m Già c a Hòn Tre. Các ám cây m c r i rác d c theo vùng b c a m t s nơi o Hòn Tre. R)ng ng$p m n " m Già hi n nay g n như b che l p b"i vi c khai hoang t xây d ng khu ngh mát và s t n t i c a chúng ang b e d a (VS Tu n và nnk, 2005). áy bùn cát: các khu v c nông có cát phát tri n thành các bãi t'm nh& (chi u dài < 1km) " HònTre (b phía B'c và Nam), Hòn Mi2u, Hòn T m, Hòn M t và Hòn Mun - cát kéo dài n sâu trên 10. M t s khu v c cát vùng dư i tri u có c& bi n, các loài khác thư ng là sinh v$t áy kích thư c l n. ã có vài báo cáo mô t m t s bãi cát ven o t)ng là nơi rùa bi n l a ch n làm các bãi 0. Hi n nay rùa bi n r t hi m g p " v nh Nha Trang và có th chúng ã b suy ki t ho c tuy t ch ng toàn b . B á: các b á có c trưng nhô cao lên quanh ư ng b c a t t c các o. Trên các m i t phơi ra và vùng b m t phía ông, b á o g m các á t ng l n và vách á d c n sâu hơn 20m. Các b bi n nhô á t o i u ki n cho các qu n xã sinh v$t áy bao ph lên trên bao g m san hô thưa th t, rong, c, h u và các loài ch u ư c sóng khác. X p x 100ha b á có san hô thưa th t ã ư c mô t sơ b . M t s v nh nh& " h u h t các o (ví d như Hòn Tre, Hòn M t, Hòn T m) ư c t o thành t) s&i- á cu i nhi u hơn là cát, nhi u trong s này ti p giáp v i các khu v c giàu qu n xã san hô (VS Tu n và nnk, 2005). a d ng n i c trú và cách s ng: khu h ng th c v$t bi n phân b ch y u trong các h sinh thái ch o như r n san hô, c& bi n, r)ng ng$p m n và các sinh c nh c thù như n n áy bùn cát và vùng tri u r n á. Trong khu v c k- quan Hòn Mun còn có nh#ng nhóm sinh v$t bi n di cư như thú bi n, không có nơi sinh cư c nh mà phân b theo mùa v . c. Các loài quý hi m có nguy cơ b e d a/tuy t ch ng: bao g m các loài san hô thu c nhóm san hô t o r n, các loài nhuy2n th kèm theo như 1c tù và, 1c nón, Bào ngư, Tôm hùm.... Các loài cá có giá tr kinh t cao s ng trong san hô như Cá mú, Cá ng a là nh#ng i tư ng khai thác b ng ngh l n c a ngư dân s ng quanh vùng. 212 Tr n c Th nh (Ch biên) 7.3.3. Giá tr v m h c Tháng 5/2003 v nh Nha Trang ã chính th c gia nh$p Câu l c b 29 v nh p nh t th gi i do các giá tr tuy t m5 v c nh quan thiên nhiên và môi trư ng bi n còn trong s ch, gi# ư c v0 t nhiên hoang sơ. Hòn Mun là m t trong nh#ng o thu c vùng lõi c a KBTB V nh Nha Trang ã ư c xác nh là m t trong nh#ng KBTB tr ng i m c p qu c gia i vào ho t ng t) n m 2002 và có tên trong danh sách 16 KBTB c p qu c gia ã ư c Th tư ng phê duy t n m 2010. Các ho t ng du l ch bi n ã ư c xác nh là m t trong nh#ng th m nh c a Nha Trang nói riêng và t nh Khánh Hòa nói chung. Du khách tham gia lo i hình du l ch sinh thái thư ng l a ch n th m xem các r n san hô b ng thuy n áy kính ho c l n có khí tài SCUBA. Hàng n m KBTB V nh Nha Trang ón m t lư ng l n sinh viên h c sinh t) các b$c ph thông n i h c tham quan và nghiên c u chuyên , lu$n v n, lu$n án t t nghi p. Trên th c t ây là môi trư ng giáo d c lý tư"ng cho các ch v b o v môi trư ng, khơi d$y lòng yêu thiên nhiên t nư c và hư ng h tham gia vào các ho t ng thi t th c b o v môi trư ng bi n. 7.3.4. Giá tr c áo, c s c, k v V nh Nha Trang không ch ư c du khách bi t n v i các bãi cát tr'ng kéo dài hàng ch c kilômét ven bi n, h th ng các khu ngh dư*ng ,ng c p th gi i như Vinpearl Land, th y cung H i dương h c... mà còn tham gia vào các tuy n du l ch sinh thái c áo khác như l n xem san hô, câu cá gi i trí. Nh#ng c i m c trưng này ã thu hút áng k s lư ng khách du l ch trong và ngoài nư c. 7.3.5. Các giá tr i kèm khác - Th y s n: Ngư trư ng Nha Trang là m t trong nh#ng ngư trư ng truy n th ng c a ngh vây tr rút khai thác Cá cơm, Cá li t, Cá sòng... làm m'm - s n ph!m làm nên thương hi u truy n th ng nư c m'm Nha Trang n i ti ng. - Du l ch sinh thái bi n: Theo s li u c a S" du l ch t nh Khánh Hòa riêng doanh thu t) du l ch th'ng c nh th m v nh và phí l n sinh thái thu ư c c a n m 2007 t t i 192.800 ô la M5. L n sinh thái ng m là m t trong nh#ng ho t ng thu hút ư c nhi u khách tham gia nh t là khách nư c ngoài, ch y u " vùng lõi c a khu b o t n (Tây Nam Hòn Mun, Tây B'c Hòn Mun và Hòn Rơm). - V n hóa b n a (Tài nguyên du l ch nhân v n): " các làng chài như o Bích m, Trí Nguyên, Xóm Bóng còn lưu truy n l i các l2 h i truy n th ng như l2 h i c u ngư. ây là l2 h i bi n ph bi n và quan tr ng nh t c a cư dân vùng bi n các t nh phía Nam (t) Qu ng Bình tr" vào) ư c hình thành t) t c th Cá voi. T i Nha Trang l2 h i ư c t ch c trang tr ng t i các L ng Ông Nam H i - nơi th Cá voi b ch t và d t vào b . L2 h i thư ng bao g m các nghi l2 như cúng các v Ti n Hi n, Rư c S'c, Nghinh Ông v i m c ích c u qu c thái dân an, ngư dân i bi n g p nhi u may m'n; l2 khai s'c, dâng hương t& lòng bi t ơn n các v anh hùng li t s., các b$c ti n hi n có công khai hoang, m" t. Các i u hò như hò bá tr o là m t ph n c a nghi l2 này hi n v%n còn ư c lưu truy n và gi# gìn trong c ng ng ngư dân. 4 Bích m thì i u hò bá tr o ã tr" thành s n ph!m du l ch v n hóa trình di2n cho du khách m/i khi tham quan o. Nh n xét: n nay, V nh Nha Trang là m t trong nh#ng KBTB ã i vào ho t ng khá t t. ây c n xây d ng và phát huy ch c n ng c a m t Công viên sinh thái Qu c gia và gi# v#ng danh hi u là m t trong nh#ng v nh p nh t th gi i. 213 Ch VÙNG BI N 8.1. CÔN ng 8 O NAM B O Qu n o Côn S n (Côn o) g m 16 o l n nh v i t ng di n tích 75,2km2 n m trong ô to 8o37’- 8o48’ v B c và 106o31’-106o45’ kinh ông. o có di n tích l n nh t là Côn S n r ng 57,4km2 và có hình d ng m t con g u, ti p theo là hòn B y C nh - 7,2km2, hòn Bà 6,1km2, hòn Cau (Câu) - 1,25km2, hòn Tre L n - 0,7km2, hòn Tài L n - 0,3km2, hòn Tr c 0,28km2, hòn Tre Nh - 0,15km2. Côn o cách V ng Tàu 180km v phía NTN, cách c a sông H u kho ng 90km v phía N N và n m trên tuy n hàng h i qu c t t Tp. H Chí Minh i Singapo, B ng C c, Công Pông Xom. Qu n o này là m t n v hành chính c p huy n thu c t nh Bà R a-V ng Tàu. 8.1.1. Tài nguyên v th a. V th t nhiên Qu n o Côn S n n m trong vùng khí h u á xích o-h i dư ng nóng m, m t n m có 2 mùa gió ông B c và Tây Nam. Nhi t trung bình 27,80C v i biên dao ng nhi t không 0 quá 4 C, m không khí trung bình 82%, lư ng mưa trung bình n m 2.575mm, t ng lư ng nư c m t hàng n m là 45,7 tri u m3 và nư c ng m t ng nông là 17,22 tri u m3. Ch th y tri u Côn o thu c lo i tri u h!n h p thiên v bán nh t tri u không u, tri u cư"ng cao 3-4m, tri u kém cao 1,5-2m, m#c nư c c#c i ã ghi nh n là 4,1m và c#c ti$u là 0,21m (PV Ninh, 1995). Vào k% gió mùa B, sóng B và B chi m ưu th ; vào k% gió mùa TN, sóng th nh hành hư ng TN và TTN. Dòng ch y & vùng ven o ch u s# chi ph i ch y u c a dòng tri u, a hình b" o và hình d ng các o. Nhi t nư c bi$n vùng bi$n Côn o trong kho ng 25,7- 29,20C. m n trung bình t 31,9‰. Là tàn dư c a m t vòm xâm nh p l n b bóc mòn m nh m', qu n o c u t o ch y u t các á granit, diorit và riolit, tu i t 70 n 106±4 tri u n m (Creta). Qu n o n m trên m t c u trúc a l y Côn S n kéo dài theo phư ng B-TN, phân cách bên phía TB là b n tr ng C u Long, bên phía N là b n Nam Côn S n, u ch(a d u khí. Khoáng s n trên qu n o có cát th y tinh, á xây d#ng (m nh ), á vôi san hô ( i$m qu ng) và cát, cu i s i. Qu n o có a hình núi th p sư"n d c, kéo dài theo 2 phư ng chính là B-TN và TB- N. Các kh i và d i núi chính có d ng g n cánh cung ôm l y v)ng Côn S n & phía N. Có hai b c a hình các b m t chia nư c. M#c a hình trên 350m, g m các d i núi h*p sư"n d c, có nh cao nh t 577m ( nh Thánh Giá). M#c dư i cao 100-150m, g m các vòm tho i có ch m sót và phát tri$n v phong hóa, gi i h n b&i các vách-sư"n d c bóc mòn, ho c bóc mòn-mài mòn. Chân các o thư"ng là các vách d c á g c v i nhi u kh i t ng l&. Khác v i Cù Lao Chàm và Hòn Khoai, & qu n o này phát tri$n r ng rãi tr m tích bi$n t o thành các b c th m cao n 10m. c bi t ph n B o Côn o ư c n i v i ph n chính c a o phía TN b ng các tr m tích n i o. Hòn Bà và hòn B y C nh c ng u ư c t o thành 214 Tr n c Th nh (Ch biên) b ng hình th(c n i o. Như v y b" c a qu n o t o thành nhi u m i á, v)ng, v ng nh , bãi á và bãi cát. Côn o n i ti ng v i nhi u th ng c nh và nhi u bãi t m *p. R ng trên o ư c b o v r t t t, che ph t trên 85%. VQG Côn o thành l p n m 1993 có di n tích 19.998ha, trong ó 5.998ha là trên o, 14.000ha là vùng bi$n quanh. HST r ng nhi t i v i 2 ki$u chính là r ng kín thư"ng xanh và r ng kín n a r)ng lá mưa m. Vùng tri u, bi$n nông có HST r ng ng p m n, HST th m c bi$n và HST r n san hô phát tri$n m nh. Côn o ư c m t s t p chí qu c t bình ch n là 1 trong 20 hòn o bí n nh t th gi i, là 1 trong 10 hòn o quy n r nh t hành tinh. Nh+ng ưu th c a v trí a lý t o nên giá tr TNVT c a qu n o g m: - V trí a lý. Qu n o phân b & n i có i u ki n khí h u thu n l i cho sinh trư&ng ng th#c v t, cho s(c kh e con ngư"i và cho các ho t ng s n xu t và du l ch quanh n m. V m t a ch t, phân b gi+a 2 b n tr ng ch(a d u khí ang ư c khai thác m nh (m B ch H , i Hùng, Lan Tây,v.v.); v m t h i s n, phân b g n các ngư trư"ng l n; v giao thông, n m g n ư"ng hàng h i qu c t liên quan các nư c ông Nam Á và ông Á. - V trí ti n tiêu. Qu n o n m & phía ngoài cùng ti p giáp v i vùng lãnh h i và vùng c quy n kinh t , i di n v i b" bi$n và các o c a Malaixia và In ônêxia & phía Nam. , v trí ti n tiêu qu n o có ch(c n ng trư c h t là b o v vùng bi$n ch quy n ông Nam, ti p giáp v i vùng bi$n Tư Chính-Huy n Trân c a Vi t Nam, b o v vùng t li n Nam B . , v trí ti n tiêu, qu n o c ng có i u ki n cho phát tri$n thư ng m i và d ch v) hàng h i qu c t . - V trí c a ngõ c a Nam B . D i ven bi$n ông Nam B v i các KCN d u khí l n, các c ng bi$n l n nh t c a Vi t Nam, u m i giao thông hàng h i qu c t quan tr ng, v i 9 c a sông, trong ó c a sông H u n i v i thành ph C n Th , th ph c a mi n Tây, làm cho vai trò v trí c a ngõ c a Côn o ngày càng tr& nên quan tr ng. Nhi u ngành d ch v) có th$ phát tri$n & ây, như giao thông, ngh cá, thư ng m i, d u khí, v.v. - V trí khá xa b . Côn o cách t li n n i g n nh t (Sóc Tr ng) kho ng 84km thu c l p o khá xa b". , v trí ó qu n o ã kh ng ch ư c m t vùng bi$n r t r ng l n - vùng bi$n Tây Nam Bi$n ông, ng th"i là i$m n i ti p v i các b n tr ng & phía ông như Tư Chính, V ng Mây và Trư"ng Sa thu c Vi t Nam. , v trí khá xa b", Côn o có l i th cho m& r ng vùng n i th y, vùng c quy n kinh t và có ưu th trong xác nh vùng ch ng l n v i các nư c láng gi ng & phía b" i di n. c i m phân b và hình th . Tuy có khá nhi u o và phân b trên m t vùng bi$n khá r ng nhưng qu n o Côn S n v-n ư c coi là thu c ki$u phân b l. loi và có m t v trí c tôn không th$ thay th ư c trên vùng bi$n này. c i$m hình th$ c a qu n o v i nhi u b m t ph/ng trên ư"ng chia nư c (cao 400-500m) là n i lý tư&ng cho xây d#ng các nhà ngh mát trên núi o, h n h/n các nhà ngh & vùng núi trên l)c a nh" có khí h u i dư ng thoáng mát và i u hòa. Nhi u nh cao, nhi u m i á, vách á, v ng, và bãi thu n l i cho xây d#ng c n c( phòng th và h! tr l-n nhau trong b o v vùng bi$n và chính qu n o này. b. V th và tài nguyên a-kinh t Huy n Côn o có m t dân cư th p nh t trong các huy n o (79,7 ngư"i/km2). Dân s th p, n cu i n m 2010 có kho ng 6.000 ngư"i, t0 l lao ng c ng th p (kho ng 25% dân s ), trong ó 50% lao ng trong các ngành d ch v). Côn o hi n có c ng B n m & phía TN, dài 336m cho t u có tr ng t i 1-2 nghìn t n, sân bay C 1ng & phía B, ư"ng b ng dài 1.200m. Nh+ng n m g n ây kinh t Côn o ã có bư c phát tri$n m nh m', trong ó có ngành du l ch; k t c u h t ng ã ư c nâng c p v giao thông ư"ng b , c u c ng, sân bay, c p i n, c p nư c. Theo Ban Qu n lý Phát tri$n Côn o (condao.gov.vn), n m 2010 kinh t Côn o ã t ư c các thành t#u tích c#c. C c u kinh t chuy$n d ch theo hư ng t ng t0 tr ng d ch v)-du l ch: nông-ngư nghi p 8,62%; công nghi p-xây d#ng 11,56%; d ch v) 79,63%. Giá tr t ng thêm bình quân hàng n m t ng 16,25%, n m 2010 thu nh p bình quân u ngư"i 1.064 USD. Ch ng 8. Vùng bi n o Nam B 215 - V du l ch, c n m 2010 có 107.458 lư t khách, trong ó có 11.010 lư t khách qu c t . Doanh thu du l ch t 98,4 t0 ng (g p 3,8 l n n m 2005). T ng doanh thu thư ng m i và các d ch v) khác 1.631,3 t0 ng (trong ó doanh thu thư ng m i 1.274,5 t0). - V giao thông, t n su t ho t ng c a t u v n chuy$n hành khách và hàng hóa hàng n m t ng 44%, n m 2010 có 21 chuy n/tu n. Thông tin liên l c gi+a Côn o v i trong nư c và qu c t ư c m b o, ã ph sóng i n tho i di ng. Chu n b kh&i công d# án c ng t u khách Côn o. - T ng v n u tư toàn xã h i trên a bàn 1.470 t0 ng (g p 8,3 l n 2005), trong ó v n u tư trong nhân dân 42,5 t0 ng. - Giá tr s n xu t công nghi p 127,6 t0 ng (giá c nh), s n lư ng i n t ng bình quân hàng n m 17%, nư c 9,7%. - Giá tr s n xu t nông nghi p 39,6 t0 ng (giá c nh), t ng bình quân 21%/n m. Giá tr s n xu t ngư nghi p 64,69 t0 ng (giá c nh), s n lư ng khai thác và nuôi tr ng 2.317 t n th y s n. Tháng 9/2011 Chính ph ã có Quy t nh Phê duy t i u ch nh quy ho ch chung xây d#ng Côn o n n m 2030 (S : 1518/Q -TTg), trong ó nêu rõ m)c tiêu là xây d#ng Côn o m b o m i quan h hài hòa gi+a phát tri$n v i b o t n di tích l ch s , v n hóa, b o v h sinh thái r ng-bi$n, b o m an ninh qu c phòng theo hư ng phát tri$n hi n i và b n v+ng. Côn o s' là Khu kinh t du l ch hi n i t m c2 khu v#c và qu c t , là khu v#c b o t n di tích l ch s có giá tr tôn vinh và giáo d)c truy n th ng l ch s , là khu v#c b o t n h sinh thái r ng, bi$n c a qu c gia, có v trí quan tr ng v an ninh qu c phòng. D# báo quy mô dân s 2020 là 20.000 ngư"i, ón 150.000-200.000 lư t khách du l ch (khách qu c t chi m 15%), và n m 2030 có 30.000 ngư"i và ón 250.000-300.000 lư t khách (khách qu c t 15-20%). Côn o có giá tr TNVT to l n cho phát tri$n kinh t -xã h i, tr& thành m t i$m sáng không nh+ng v an ninh qu c phòng mà còn v cu c s ng sung túc và có "i s ng v n hóa phát tri$n. Có th$ phát tri$n & Côn o các c s& d ch v) h u c n ngh cá cho khai thác xa b", d ch v) hàng h i, d u khí, thư ng m i, ngân hàng, d ch v) y t , ch+a b nh, th m chí phát tri$n du l ch và ngh dư2ng ch t lư ng cao t m c2 khu v#c, qu c t . - Phát tri$n ánh b t h i s n và d ch v) h u c n ngh cá nh m phát huy l i th phân b g n các ngư trư"ng l n và kh n ng ngu n l#c t# nhiên và xã h i t i ch! khá phong phú; c bi t t i ngư trư"ng này t p trung hàng ngàn tàu thuy n các n i n, c n y m nh khâu d ch v) h u c n ngh cá, nh t là cho ánh b t xa b". - Côn o có ti m n ng phát tri$n các d ch v) giao thông, hàng h i, tìm ki m c(u n n, d u khí, neo trú và s a ch+a t u thuy n cùng các d ch v) khác i kèm như thư ng m i, ngân hàng, y t , h i ngh , v.v. - Phát tri$n du l ch sinh thái, du l ch a ch t, du l ch v n hoá-l ch s , du l ch th$ thao, m o hi$m, t m bi$n và ngh dư2ng, ngh mát s' là th m nh r t l n c a Côn o, có th$ ti n k p m t s o du l ch n i ti ng c a các nư c trong khu v#c. c. V th và tài nguyên a-chính tr Quá trình qu n lý và b o v qu n o Trên o Côn S n ã phát hi n nhi u di v t kh o c thu c th"i i á m i-s k% Kim khí (3.000 n m cách ngày nay) cùng nh+ng di ch và m táng Sa Hu%nh mu n-Ch m s m (TQ Vư ng, 1998). Theo Demariaux J.C., m t tác gi ngư"i Pháp trong H i nghiên c(u ông Dư ng, ngư"i Tây Ban Nha là nh+ng ngư"i châu Âu u tiên n th m qu n o này vào th k0 16. Qu n o thu c quy n qu n lý c a các chúa Nguy3n t cu i th k0 17. Do nh n th y t m quan tr ng c a qu n o trên ư"ng hàng h i qu c t , n m 1702 ngư"i Anh (công ty ông 4n) ã chi m qu n 216 Tr n c Th nh (Ch biên) o này. Nhưng sau ó chúa Nguy3n ã chi m l i ư c thông qua m t cu c n i d y vào êm 33-1705 có n i (ng c a lính ngư"i Chà Và, do tr n th Trư ng Phúc Phan t ch(c (b ng hình th(c chiêu m 15 lính Chà Và và cho h trá hàng ngư"i Anh). Ngư"i Pháp có ý nh chi m và l p thư ng i$m trên qu n o vào n m 1768, do nh n th y qu n o n m & l i vào eo bi$n Malacca, là ch! trú cho t u thuy n châu Âu trên ư"ng t i Trung Qu c, nhưng chưa có quy t nh c) th$. Thuy n trư&ng Gore (k nhi m thuy n trư&ng Cook b gi t & o Sandwich n m 1779) ch huy hành trình vòng quanh th gi i v i 2 chi m h m Cư ng Quy t (Resolution) và Khám Phá (Découverte) ã ghé vào qu n o t ngày 20 n 28-1-1780. Lúc ó trên o có 1 th tr n nh v i kho ng 30 nóc nhà. N m 1783, chúa Nguy3n Ánh do b Tây S n ánh u i ã em 100 gia ình ra o l p nên làng An H i. V n l y, t n m Minh M ng 17 (1836) ã xây B o Thanh H i chu vi trên 200m, xây m t pháo ài và m t k% ài trên o. Ngư"i Pháp ch th#c s# chi m qu n o này khi Th ng c Nam k% Bonard phái thông báo h m Norzagaray t i o vào ngày 28-11-1861 và l p biên b n chi m h+u. Lúc ó trên o ã có 129 ngư"i ang b nhà Nguy3n c m gi+ và kho ng 80 lính tri u ình. Viên quan trên o ã t ng cho ngư"i Pháp “hàng thùng chanh, cam, mít, soài, bư&i, ngô, khoai lang, thu c lá và c trâu”. V i Hòa ư c ký ngày 3-6-1862, vua T# (c ã chính th(c như"ng cho Pháp toàn b ch quy n qu n o cùng v i 3 t nh phía ông là Biên Hòa, Gia nh và nh Tư"ng. N m 1862, Bonard cho xây d#ng nhà tù trên o, t n t i t ó cho n ngày gi i phóng 25-8-1945 và sau ó ngày 18-4-1946 Pháp chi m l i o và tái l p nhà tù cho n 1-5-1975, kéo dài trên 100 n m. Ngư"i Nh t c ng ã có m t trên o t tháng 2-1942 và chi m toàn b qu n o vào ngày 9-31945. V m t hành chính, Côn o t th"i Gia Long n Minh M ng 19 (1838) thu c o C n Gi" tr n Gia nh, t 1839 thu c t nh V nh Long. N m 1957 i thành t nh Côn S n; còn t 1970 là qu n c a t nh Gia nh. T tháng 5-1975 qu n o ư c g i là t nh Côn o, n tháng 1-1977 là huy n thu c t nh H u Giang, t tháng 5-1979 n tháng 8-1991 là qu n trong c khu V ng Tàu-Côn o và t tháng 8-1991 n nay là huy n c a t nh Bà R a-V ng Tàu. L i ích v lãnh th qu c gia trên bi n Trong qu n o có 3 o ư c ch n làm i$m chu n $ l p ư"ng c s& th/ng dùng $ tính chi u r ng lãnh h i c a l)c a Vi t Nam. ó là hòn Tài L n ( i$m A3), Bông Lang (A4) và B y C nh (A5) và cùng v i Hòn H i (A6) thu c Phú Quý, Bình Thu n, ã hình thành nên m t vùng n i th y r ng l n, trong ó g m toàn b b$ d u khí C u Long. Nh" có qu n o này mà lãnh th t li n như ư c m& r ng ra bi$n áng k$, em l i l i ích qu c gia vô giá. H n n+a nh" có qu n o & v trí ó mà vùng th m l)c a và c quy n kinh t c a Vi t Nam ư c kéo ra xa v phía b" i di n c a Malaixia và In ônêxia. Theo Lưu V n L i (2007), v phân nh th m l)c a gi+a Vi t Nam và In ônêxia cho n gi+a n m 1991 hai bên ã thu h*p vùng ch ng l n còn kho ng 40.000km2. Sau nhi u l n àm phán ti p theo hai bên ã i n th a thu n hoàn toàn v ư"ng phân nh th m l)c a gi+a Vi t Nam và In ônêxia và hi p nh gi+a Vi t Nam và In ônêxia v phân nh th m l)c a gi+a hai nư c ã ư c ký chính th(c ngày 26-6-2003. L i ích v an ninh qu c phòng B n thân vi c qu n o ã b các nư c phư ng Tây nhòm ngó và xâm chi m t r t s m ã nói lên giá tr to l n v TNVT c a qu n o trong chi n lư c c a ch “th#c dân” v quân s# (kh ng ch , chi m h+u và àn áp) và kinh t (bóc l t và khai thác ki t qu ) i v i c khu v#c bán o ông Dư ng, mà trư c h t là kh ng ch và khai thác tuy n hàng h i châu Âu n Trung Qu c, Vi t Nam và Thái Lan. T i qu n o có th$ ki$m soát và theo dõi ư c các ho t Ch ng 8. Vùng bi n o Nam B 217 ng c a t u thuy n trên ph m vi r ng l n, c ng như có kh n ng bao quát và qu n lý t t c vùng bi$n. Là m t qu n o có di n tích l n v i i u ki n a ch t, a hình thu n l i, l p ph r ng r ng l n, Côn o hoàn toàn có i u ki n xây d#ng $ tr& thành m t c n c( quân s# hùng m nh cho ki$m soát bi$n và tr#c ti p b o v các bãi Tư Chính, Huy n Trân và V ng Mây. L i ích v chính tr và uy tín qu c t Có th$ nói Côn o ã ư c th gi i bi t n s m nh t và nhi u nh t so v i toàn b các o và qu n o khác c a Vi t Nam và i u ó xu t phát t giá tr TNVT c a nó. Côn o c quá kh( và hi n t i u h i t) nh+ng ưu th c bi t cho phát tri$n, cho nâng cao uy tín qu c t c a b n thân qu n o c ng như c a Vi t Nam nói chung. Xu t phát t v trí a lý n m trên ư"ng hàng h i Tây- ông, bên c nh m t ng b ng châu th r ng l n và màu m2, l i có v trí khá xa b" và (ng l. loi gi+a m t vùng bi$n r ng l n, Côn o trư c h t ư c các t p oàn th#c dân phư ng Tây chi m óng và s d)ng như m t thư ng i$m $ khai thác ngu n l i kinh t (buôn bán và d ch v)), ng th"i làm c n c( quân s# và làm m t bàn p $ kh ng ch và ti n t i thôn tính các vùng lãnh th trên t li n lân c n. Nhưng sau khi t ư c ách ô h trên t li n, ph i i phó v i s# ch ng tr quy t li t c a ngư"i dân b n a, các qu c phư ng Tây ã s d)ng qu n o như m t công c) àn áp nhân dân – m t nhà tù kh ng l cô l p gi+a bi$n c $ d3 b tr n áp dã man và th tiêu. , ây các y u t c a TNVT ã b l i d)ng, hay nói m t cách khác là ã b khai thác tri t $ theo hư ng có h i cho nhân dân b n a. Phát tri$n m nh m' du l ch v i nhi u lo i hình phong phú, nh t là du l ch tham quan-tư&ng ni m & t m c2 qu c gia và qu c t s' là phư ng cách t t nh t $ phát huy các l i ích v chính tr , giáo d)c truy n th ng, c ng c lòng t# hào dân t c các th h ngư"i Vi t, c ng như nâng cao uy tín c a Vi t Nam nói chung trong lòng b n bè kh p n m châu. 8.1.2. K quan a ch t a. a d ng v á và tu i a ch t Các o c a qu n o ư c c u t o b&i các lo i á magma có tu i khác nhau. Hòn B y C nh, Hòn Cau, hòn Bông Lang c u t o t các á microgranit tu i Creta. Ph n n a phía B c Côn o c u t o b&i các á diorit th ch anh, granodiorit-granit tu i Mesozoi mu n-Kainozoi s m và m t ph n ư c ph b&i tr m tích bi$n T(. Ph n phía Nam Côn o và Hòn Bà c u t o t các á riolit và các thành t o xâm nh p chưa rõ tu i. Riêng & sư"n phía Tây o có a hình d c, n i l á diorit và microgranit b các m nh th ch anh l n xuyên c t. b. a d ng v a hình- a m o Trên o có nh Thánh Giá cao nh t khu v#c (577m). Phía ông và N o có hai bãi cát bi$n *p, dài t i vài kilomét. Nét c trưng c a a hình Côn o là h th ng th m bi$n k ti p nhau t o nên nh+ng bàu nư c ng t khá r ng. Dư i ây là các b m t ch y u c a Côn o và hòn B y C nh: B m t xâm th#c bóc mòn cao 300-500m có d ng kéo dài và ư c gi i h n b&i các sư"n d c. B m t chia nư c cao 200-300m là ph n sót c a m t san b ng pedimen, có v phong hóa dày màu nh t. Th m 10m b phá h y m nh b&i quá trình bóc mòn, ư c ph b&i tr m tích sư"n, ho c tr m tích phong thành. Th m 4m i$n hình là d ng ám tiêu san hô, thành ph n bao g m cát, s n l-n m nh v)n sinh v t, quan sát th y & hòn B y C nh và bãi t D c. Th m 2,5-3,0m c u t o b&i cát l-n v sò. 218 Tr n c Th nh (Ch biên) Tích t) phong thành xu t hi n ph bi n trên o Côn S n, t o nên các dãy )n song song g m cát màu , vàng, xám, tr ng. Gi+a các dãy )n là các m và các bàu nư c ng t, hi n t i m t ph n ã ư c c i t o $ canh tác. c. Giá tr m h c Côn o có h n 20 bãi t m hoang s n m theo nhi u hư ng nên có ch! khu t gió có th$ t m bi$n quanh n m. Nh+ng bãi t m & V nh m Tr u, Bãi Nhát, Bãi Nh , ư c xem là bãi t m *p v i m t nư c trong xanh, b" cát m n tr i dài, nh+ng v t r ng nguyên sinh, nh+ng r n san hô nh+ng bãi t m này t o nên th gi i k% o dư i lòng i dư ng. C nh quan thiên nhiên o và núi & Côn o v a *p v a hùng v : Hòn Cau nên th v i r ng cau b t ngàn, n i cư trú c a chim, sóc, k% à, nh+ng hang y n hoang s . Núi Chúa phía Tây B c trung tâm o l n, cao 515m s ng s+ng như b(c tư"ng thành g n li n v i truy n thuy t chúa Nguy3n Ánh bôn t u ra Côn o. Hòn Bà r ng h n 5km2 là tên g i hòn o n i chúa Nguy3n Ánh giam gi+ th( phi Phi Y n. Chu!i o “huynh ” Tài L n, Tài Nh , Trác L n, Trác Nh phía trư c Côn S n hi n nay g n v i truy n thuy t chuy n tình gi+a nàng Minh Nguy t a tình cùng hai anh em song sinh ng Phong Tài và ng Trác Vân. Núi Thánh Giá v i nh cao nh t o thư"ng ư c mây bao ph . nh “Tình Yêu” & Hòn Bà cao 321m mang dáng hai ngư"i ch)m u r t tr+ tình, là i$m h*n lý tư&ng cho ng m c nh, t n hư&ng khí tr"i. d. Giá tr c áo, c s c và k v Côn o g m 16 hòn o á magma, có thành ph n và tu i khác nhau, qu n t) n i ti n tiêu phía ông Nam T qu c. M!i o u có tên g n li n v i truy n thuy t (Côn Lôn, Hòn B y C nh, Hòn Cau, Hòn Tr(ng, Hòn Vung, Hòn Ng c, v.v.), có c nh quan v i v. *p riêng. Trên o có nh+ng nh núi cao i$n hình là nh Thánh Giá thư"ng b mây che ph , n i có khí h u mát m. quanh n m. ó là nét c s c và k% v c a qu n o n m gi+a vùng sóng nư c phư ng Nam này. 8.1.3. K quan sinh thái a. a d ng sinh h c a d ng thành ph n loài Côn o n m & v trí ư c coi là i di n cho vùng bi$n xa b" phía ông Nam B . Côn o c ng n m g n v i trung tâm a d ng sinh h c bi$n c a 4n -Tây Thái Bình Dư ng. Thành ph n loài th#c v t Côn o tư ng i a d ng v i kho ng 882 loài th#c v t b c cao thu c 562 chi, 161 h , trong ó có 371 loài thân g!, 30 loài phong lan, 103 loài dây leo, 202 loài th o m c, v.v. (b ng 8.1). Có 44 loài th#c v t ư c tìm th y l n u tiên & ây, 11 loài ư c xác l p và l y tên Côn S n. M t s loài ư c x p vào danh m)c quý hi m như Lát hoa (Chukrasia tabularis), G ng néo (Manikara hexandra) v.v. H ng v t r ng Côn o n nay ã ư c bi t có 144 loài, trong ó l p Thú có 28 loài, chim - 69 loài, Bò sát - 39 loài, lư2ng cư - 8 loài. M t s loài c h+u như: Sóc mun (Callosciunis finlaysoni), Sóc en (Ratufa bicolor condorensis), Chu t hưu Côn o (Rattus niviventer condorensis), Th ch sùng Côn o (Cyrstodactylus condorensis). VQG Côn o có h ng v t có xư ng s ng trên c n c áo c a vùng o xa b" v i nhi u loài c h+u. Các HST bi$n c a Côn o a d ng v i t ng s 1.125 loài ã ư c th ng kê, trong ó có trên 300 loài san hô c(ng, 4 loài san hô m m; 202 loài cá r n san hô thu c 80 gi ng, 148 loài Thân m m thu c 67 gi ng; 110 loài Giáp xác thu c 09 gi ng; 44 loài Da gai thu c 37 gi ng, 125 loài Giun nhi u t thu c 84 gi ng, 84 loài rong bi$n có kích thư c l n thu c 44 chi, 10 loài c bi$n trong t ng s 15 loài ư c xác nh t i bi$n Vi t Nam. Ngoài các loài có giá tr kinh t cao, còn các loài Thú bi$n quý hi m như: Cá voi xanh (Neophon phocaenoides), Cá nư c (Orcaella brevirostric), Cá cúi (Dugon dugong). c bi t Côn o có các bãi . tr(ng c a Rùa bi$n. Ch ng 8. Vùng bi n 219 o Nam B B ng 8.1. a d ng sinh h c khu v c Côn o (VS Tu n, TT Hi u, 2008) Nhóm sinh v t S loài Nhóm sinh v t S loài Th c v t phù du 157 Th c v t ng p m n 23 ng v t phù du 115 C bi n 10 San hô 304 Rong bi n 84 Thân M m 148 Thú bi n 3 Giáp xác 110 Rùa bi n 2 Da gai 44 Giun nhi u tơ 125 T ng s 2.151 loài ng v t trên c n 144 Th c v t trên c n 882 ng th c v t a d ng h sinh thái và sinh c nh - Th m th c v t trên o Ngày 31-3-1993, theo Quy t nh s 135/TTg c a Th tư ng Chính ph , VQG Côn o ư c thành l p. K t qu kh o sát trong ph m vi VQG Côn o ghi nh n 882 loài th#c v t r ng v i nhi u loài cây thu c, cây cho g!, hoa quý hi m; 18 loài thú, 65 loài chim, 25 loài bò sát lư2ng cư và 1.300 loài sinh v t bi$n. - HST và sinh c nh bi n R n san hô & Côn o phân b & h u h t vùng nư c nông xung quanh các o t i sâu trên 20m. R n san hô & ây thu c ki$u c u trúc r n vi n b" i$n hình v i sư"n d c. N n áy phía ngoài r n ch y u là cát, cát bùn. ph trung bình c a san hô s ng t trên 50% trư c bão Linda vào n m 1997 và hi n tư ng t y tr ng san hô vào n m 1998, nhưng ch còn kho ng 25% t n m 2002 n 2005. T ng di n tích r n san hô & Côn o ư c kho ng 1.000ha. HST th m c bi$n có vai trò quan tr ng & Côn o, phân b r i rác nhưng tư ng i t p trung & khu v#c v nh ông Nam (bãi trư c Côn o). n nay có 10 loài c bi$n ư c ghi nh n t i Côn o, bao g m Enhalus acoroides, Thalassia hemprichii, Halophila minor, H. ovals, H. decipiens, Halodule uninervis, H. pinfolia, Cymodoced rotundata, C. serrulata, Symgodium isoetifoliu. Như v y có th$ cho r ng, Côn o là m t trong nh+ng vùng bi$n & Vi t Nam có tính a d ng cao nh t v thành ph n loài c bi$n. Các loài quý hi m, c h u có nguy cơ b e d a. Vùng nư c nông ven o là n i phân b c a nhi u gi ng loài ng v t quý hi m như Rùa bi$n, Bò bi$n, Cá Heo và c bi t là Cá Mó gù (Bothometopon muricatum) ch duy nh t b t g p t i vùng bi$n Côn o. Các loài quý hi m, c h+u thư"ng xuyên b e d a, c bi t là Rùa bi$n và Bò bi$n. Vi c làm m t i các th m c bi$n, hay khai thác h i s n & ngư trư"ng xung quanh s' nh hư&ng r t l n n s# s ng và phát tri$n c a àn Bò bi$n, v n còn r t ít trong khu v#c này. Hi n nay, nhi u loài sinh v t áy quan tr ng, như Trai tai tư ng (Tridacna squamosa), 1c )n (Trochus niloticus), các loài H i sâm kinh t , Tôm Hùm (Panulitrus spp) ang b khai thác c n ki t. b. Giá tr m h c Các HST và sinh c nh bi$n- o t i Côn o liên quan v i a hình, a ch t và c nh s c tr"i bi$n vùng nhi t i ã t o nên giá tr m5 h c cao cho khu v#c v i nhi u c nh quan thiên nhiên *p và a d ng. R ng xanh, bi$n trong, mây tr ng, n ng vàng, bãi cát bi$n m n và th gi i thu0 cung a màu s c c a các r n san hô, th m c bi$n ã t o nên b(c tranh thiên nhiên tuy t *p cho Côn o. Tr n 220 c Th nh (Ch biên) c. Giá tr c áo, c s c, k v S# a d ng sinh h c cao c a vùng bi$n Côn o có ý ngh a qu c gia v b o t n thiên nhiên bi$n & Vi t Nam. Côn o ư c coi là c u n i phát tán sinh v t t trung tâm a d ng c a vùng bi$n 4n -Tây Thái Bình Dư ng n vùng bi$n ven b" Vi t Nam. V i v trí c bi t và ti m n ng c a mình, Côn o ư c Work Bank (1992) ưu tiên x p vào khu v#c i di n các KBTB toàn c u. Côn o là n i Rùa bi$n t p trung vào mùa sinh s n. Rùa lên các bãi cát $ . tr(ng như & Hòn B y C nh v i s lư ng hàng ch)c con m!i êm. 8.2. O PHÚ QU C o Phú Qu c là o l n nh t c a Vi t Nam và c ng là o l n nh t trong v nh Thái Lan, có di n tích 557km2 (L An, 1996 tính theo h i ), ư"ng b" dài kho ng 150km, có t a a lý 10o00’-10o27’ v B c và 103o49’-104o05’ kinh ông. o có d ng tam giác, chi u dài 50km theo phư ng B-N, chi u r ng nh t 27km theo phư ng -T & ph n B c o và thót d n v phía Nam. Th tr n Dư ng ông n m & phía Tây o, cách Hà Tiên 60 km v phía T-TN, cách R ch Giá 124km v phía T-TB, cách Tp. H Chí Minh 300km v phía T-TN. B" ông o Phú Qu c cách b" bi$n Kiên Giang n i g n nh t là 40,5km, trong khi b" B c o cách b" bi$n Campuchia n i g n nh t có 12,5km. Trên b n ông Nam Á, Phú Qu c ư c xem là & trung tâm các nư c ASEAN. Trên o Phú Qu c có 2 th tr n là Dư ng ông (huy n l6) và An Th i, cùng 6 xã (Bãi Th m, Gành D u, C a C n, C a Dư ng, Hàm Ninh và Dư ng T ). o Phú Qu c là thành ph n c b n c a huy n o Phú Qu c, c ng thêm 2 xã o Hòn Th m và Th Chu, v i di n tích c a c huy n là 593,1km2. nh núi cao nh t (núi Chúa, cao 565m) & phía B o. 8.2.1. Tài nguyên v th a. V th t nhiên o Phú Qu c n m trong vùng khí h u nhi t i gió mùa i$n hình c n xích o, nóng quanh n m, ít mây, nhi u n ng. Nhi t trung bình n m 25-27oC; biên n m nh , 3oC; biên o o ngày t i 6,1 C (mùa khô t n 6,4-8,3 C). Ph n l n o Phú Qu c & sư"n Tây dãy Hàm Ninh có lư ng mưa 2.500-3.000 mm/n m, còn & sư"n ông t 2.200-2.500 mm/n m. m không khí tư ng i trung bình n m t 83% (tháng mưa n 87-88%). Phú Qu c có 2 mùa gió: gió ông B c vào mùa khô và gió Tây Nam vào mùa mưa; t c gió trung bình n m t 2,9 m/s, m nh nh t có th$ t 30-34 m/s khi gió TN ho t ng m nh. So v i trong t li n Phú Qu c có nhi t i u hòa h n, mưa l n h n và gió m nh h n. Khí h u thu n l i cho "i s ng con ngư"i; các ho t ng du l ch, tham quan có th$ ti n hành quanh n m, c ng thu n l i cho các cây tr ng nhi t i, như tiêu, d a, ca cao, xoài và tư ng i thu n l i cho cây i u. o Phú Qu c c u t o t các á tr m tích, ch y u là cát k t, cát b t k t có xen th u kính cu i s i, s n k t tu i Creta. Chúng có th n m n nghiêng v Tây, Tây Nam, d c 15-20o. a hình o Phú Qu c a d ng v ki$u lo i và ngu n g c, v i 25 d ng và y u t a hình, thu c v 6 nhóm ngu n g c: bóc mòn, dòng ch y t m th"i, sông, bi$n, gió và m l y. c trưng nh t cho Phú Qu c là a hình núi n nghiêng, b" bi$n v i nhi u bãi t m *p và vách á mài mòn, a hình các thung l ng sông su i, ng b ng i và núi sót. Các bãi t m có t ng chi u dài trên 60km, trong ó thu c v c p cao có các bãi Sao, R ch Tràm, Khem, V ng Bàu, t , R ch V*m, Gành D u, c bi t là bãi Dài, m t trong nh+ng bãi bi$n *p nh t Vi t Nam. B" bi$n t o nhi u th ng c nh v i các bãi á , kh i á ch ng, tháp á, v.v., các o n b" v ng v nh mài mòn, mài mòn-tích t); các )n cát c trên ó là r ng d a ho c r ng thưa, vùng c a sông có RNM, trong các thung l ng sông có r ng tràm, các thung l ng su i c ng là nh+ng th ng c nh n i ti ng như su i Tranh, su i á Bàn, su i Tiên. Các dãy núi th p ( cao 300- Ch ng 8. Vùng bi n o Nam B 221 500m) v i sư"n ông d c, sư"n T-TN tho i, ng b ng i bóc mòn-tích t) trư c núi (pedimen) trên ó có các vư"n cây n trái, tiêu, i u và tr ng màu. Trên o có 8 lo i t chính: t cát, t m n sú v*t, t phù sa chua glây, t phù sa ít ư c b i, t feralit vàng xám, t feralit vàng , t sialit-feralit xám và t feralit xói mòn tr s i á. Do hình thành trên cát b t k t, t trên o Phú Qu c có thành ph n c gi i nh*, kh n ng gi+ nư c và ch t dinh dư2ng tư ng i kém, nhưng có ti m n ng l n cho tr ng cây công nghi p lâu n m và cây n trái. Phú Qu c có tài nguyên nư c ng t phong phú nh t trong các o c a Vi t Nam. M ng lư i sông su i v i chi u dài t ng c ng 281,5km, trong ó có 3 h th ng sông dài trên 10km (C a C n, Dư ng ông và r ch m), 5 h th ng su i có di n tích lưu v#c trên 10km2 (r ch Tràm, v ng Bàu, Cái L p, r ch Cá, r ch Hàm Ninh). Hàng n m o nh n ư c 1.600 tri u m3 nư c mưa, t o ra m t lư ng nư c trong sông su i là 931 tri u m3. Ch h i v n vùng bi$n Phú Qu c thu n l i cho các ho t ng khai thác h i s n, giao thông và du l ch bi$n. Vùng bi$n có ch tri u toàn nh t không u, l n tri u 0,5-1,0m. Trong mùa gió B, sóng th nh hành hư ng B, B- B và , cao trung bình 1,1-3,0m; trong mùa gió TN, sóng th nh hành hư ng TN và T-TN, cao trung bình 1,0-3,0m, l n nh t t 5,0m (tháng 7). Trong mùa gió chuy$n ti p (tháng 3-4 và 10-11), cao sóng ch vào kho ng 0,2-0,4m n 0,5-1,0m. m n trung bình c a nư c bi$n 30,3‰, nhi t 29,2oC. HST r ng nhi t i trên o Phú Qu c ư c b o v t t. VQG Phú Qu c thành l p n m 2001 có 31.422ha, l n nh t trong các VQG o, có 1.164 loài th#c v t b c cao thu c 137 h và có 150 loài ng v t hoang dã thu c 69 h . HST vùng tri u và bi$n nông quanh o có ti m n ng l n v tài nguyên sinh v t. Nh ng ưu th c a v trí a lý t o nên các giá tr c a TNVT V trí a lý và a ch t thu n l i. Phú Qu c & v trí có i u ki n khí h u thu n l i cho cây tr ng nhi t i, cho th gi i sinh v t phát tri$n m nh m', cho tri$n khai các ho t ng s n xu t, ho t ng du l ch các mùa. V v trí a ch t, Phú Qu c n m trong vùng bình n v ki n t o và sinh ch n y u (vùng ng t v i Mmax=3-4), n n móng v+ng ch c $ xây d#ng các công trình h t ng hi n i. V trí ti n tiêu - biên gi i c bi t. Phú Qu c trư c h t n m & ph n bên trong c a vùng nư c l ch s Vi t Nam-Campuchia nhưng chưa ư c phân nh. Vì v y s# có m t c a o Phú Qu c là y u t quan tr ng ph)c v) phân nh vùng nư c trong tư ng lai gi+a 2 nư c. , v trí biên gi i, trong tư ng lai, Phú Qu c có th$ tr& thành m t c a kh u qu c t quan tr ng b ng ư"ng bi$n gi+a Vi t Nam và Campuchia, nh t là khi m t c ng bi$n & phía b" B c o ư c xây d#ng, các ho t ng du l ch qu c t có th$ h p tác phát tri$n m nh m'. V trí c a ngõ Tây Nam B và v trí trung tâm c a ASEAN. Phú Qu c n m & phía Tây c a BCL v i 13 t nh và thành ph , n i có di n tích trên 40,5 ngàn km2 và dân s trên 17 tri u ngư"i (m t 425 ngư"i/km2) và n m tr#c ti p & c a ngõ phía Tây c a 2 t nh Cà Mau và Kiên Giang, có di n tích 11.677,9km2 và dân s 2.894.900 ngư"i, m t 248 ngư"i/km2 (2009). Phú Qu c là m t c#c tr ng i$m c a vùng ng l#c phát tri$n du l ch R ch Giá-Hà Tiên-Phú Qu c trong quy ho ch du l ch toàn qu c, c ng là trung tâm du l ch l n nh t c a BSCL. , v trí c a ngõ này, Phú Qu c có i u ki n thu n l i cho phát tri$n nhi u lo i hình d ch v), như c ng bi$n, sân bay, ngh cá và nh t là du l ch. Phú Qu c còn ư c xem là & v trí trung tâm các nư c ASEAN, theo ư"ng hàng không v i kho ng cách 500-1.000km, có th$ ti p c n các thành ph và lãnh th quan tr ng như Viêng Ch n, B ng C c, Phnôm Pênh, Rangun & phía B c, TB, c ng như v i Cuala L mpua, Singapo, Bali, Giacacta, Brunây & phía Nam, N. V i v trí ó, Phú Qu c hoàn toàn có i u ki n $ tr& thành m t trung tâm giao thư ng qu c t , m t khi sân bay qu c t ư c hoàn thành. 222 Tr n c Th nh (Ch biên) V trí g n b . Phú Qu c cách b" g n 50km, thu c l p o g n b" (còn Th Chu thu c l p o khá xa b", trên 100km); kho ng cách ó là g n $ có th$ gi+ m i liên h ch t ch' v i t li n, ng th"i c ng xa $ vư n t i các ngư trư"ng, kh ng ch m t vùng bi$n r ng l n, có i u ki n $ phát tri$n các d ch v) c ng, hàng h i, tìm ki m c(u n n, ngh cá, v.v. Hình th và phân b . V i d ng g n hình tam giác, kéo dài 50km theo phư ng BN, Phú Qu c th#c s# là m t lá ch n v+ng ch c t phía B c và phía Tây cho d i t li n Kiên Giang và Cà Mau cùng các xã o, huy n o bên trong nó. a hình o và b" bi$n thu n l i cho xây d#ng các công trình h t ng, công trình phòng th cho phát tri$n kinh t -xã h i và b o m an ninh qu c phòng. b. V th và tài nguyên a-kinh t o Phú Qu c v n có th m nh phát tri$n th y s n và du l ch. Trong Quy t nh s 178/Q TTg ngày 5-10-2004 c a Th tư ng Chính ph v phê duy t án phát tri$n t ng th$ o Phú Qu c, t nh Kiên Giang n n m 2010 và t m nhìn n n m 2020, tinh th n ch o là t p trung xây d#ng và phát tri$n o Phú Qu c t ng bư c thành m t trung tâm du l ch ngh dư2ng bi$n o và giao thư ng t m c2 khu v#c và qu c t , phát tri$n a ngành g n v i yêu c u m b o an ninh qu c phòng. Nh" có giá tr v v th mà ưu th v quy mô l n và tài nguyên phong phú và a d ng ư c phát huy y , Phú Qu c có th$ tr& thành m t trung tâm kinh t bi$n o l n c a Vi t Nam và khu v#c. Dân s 2008 là 90.900 ngư"i, v i c c u lao ng trong các ngành: th y s n 27%, nông lâm 15%, công nghi p-TTCN 6%, d ch v) cao nh t 52%. Kinh t Phú Qu c t ng trư&ng nhanh, GDP 2006 t ng 16,33%, 2007 t ng 20,55%. T ng s n ph m GDP 1.301,7 t0 ng (2007), thu nh p bình quân u ngư"i 14,5 tri u ng; n m 2009 ư c t 22,46 tri u ng/ngư"i. N m 2008 có 1494 t u, v i t ng công su t 106.835 CV, s n lư ng 68.640 t n h i s n. H tiêu v i 477 ha t s n lư ng 1.255 t n. Có 745 c s& s n xu t công nghi p-TTCN, v i 3.255 lao ng, và giá tr s n xu t t 416,18 t0 ng. Du l ch-d ch v)-thư ng m i phát tri$n m nh, n m 2007 t ng trư&ng 27,3%. N m 2008 ón 184.100 lư t khách, trong ó có 50.747 lư t khách nư c ngoài, doanh thu 332,1 t0 ng. Tính n 2007 Phú Qu c ã có 347 d# án phát tri$n du l ch ng ký v i v n u tư trên 100 ngàn t0 ng, trên di n tích 14.300ha. V c s& h t ng, có th$ nói Phú Qu c là huy n o ã ư c u tư nhi u nh t cho xây d#ng c s& h t ng so v i các huy n o khác, góp ph n thúc y nhanh các ngành kinh t , nh t là v du l ch, d ch v). V giao thông ư"ng b , v i 170km ư"ng ã ư c nâng c p, g m các tuy n chính xuyên o t Nam lên B c; các tuy n ư"ng n i t tr)c chính t i các xã, các i$m dân cư và c a sông. V ư"ng th y có c ng Dư ng ông là c ng sông m i ư c nâng c p c u t u và nhà ch", ch y u ph)c v) du l ch; c ng An Th i là c ng chính c a o, có c u t u 60m ti p nh n t u cá n 600CV. Trên bãi Cây D a là m t b n có c u d-n dài 60m ti p nh n t u hàng n 500 t n và t u khách n 100 ch! ng i. Phía b" ông v nh An Th i có 2 c u t u c a H i quân có kh n ng ti p nh n t u tr ng t i n 1.000 t n. Huy n ang tri$n khai các d# án xây d#ng c ng bi$n: c ng du l ch Bãi Vòng, c ng qu c t An Th i. V ư"ng hàng không,sân bay Phú Qu c n m 2004 ư c nâng c p v i ư"ng b ng dài 2.200m, ga hàng không có công su t 200.000 hành khách/n m, tuy nhiên c ng ch có kh n ng ti p nh n máy bay c2 nh (65 khách). Sân bay qu c t Dư ng T ã kh&i công xây d#ng n m 2008, công su t 7 tri u khách/n m cho t u bay c2 l n. V c p i n, ã có d# án xây d#ng nhà máy i n than 100MW, và ư"ng i n cáp ng m t t li n ra o. V c p nư c: th tr n Dư ng ông có h cung c p nư c dung tích 3,2 tri u m3, và nhà máy nư c công su t 10.000 m3/ngày. Toàn huy n có kho ng g n 15.000 b$ ch(a nư c Ch ng 8. Vùng bi n o Nam B 223 mưa, dung tích 30.000m3, có trên 700 gi ng khoan cung c p 1.400m3/ngày. ã có d# án xây các h ch(a nư c áp (ng nhu c u sinh ho t và kinh t . Nh ng l i th a-kinh t Phú Qu c - m t trung tâm d ch v kinh t bi n l n c a vùng v nh Thái Lan. V i v trí c a ngõ c a Tây Nam B và g n v i các ngư trư"ng l n c a khu v#c, Phú Qu c ã và s' tr& thành n i phát tri$n m nh m' các d ch v) kinh t bi$n, mà trư c h t là d ch v) h u c n ngh cá, ph)c v) không nh+ng cho Kiên Giang và còn cho ngư dân c a nhi u t nh khác, t p trung v vùng bi$n này m!i mùa v) cá, tôm. Ngoài ra t i vùng bi$n r ng l n này có i u ki n $ phát tri$n các d ch v) giao thông, hàng h i, c(u h , thư ng m i, v.v. Ngư"i ta c ng nh c nhi u n d# án kênh ào Kra c t qua bán o Mã Lai, mà khi tr& thành hi n th#c thì giá tr v th c a Phú Qu c còn t ng r t cao, nh t là trong ho t ng d ch v) bi$n. Phú Qu c - m t trung tâm l n khai thác tài nguyên bi n o. V i 2 d ng tài nguyên n i b t nh t là h i s n và du l ch, Phú Qu c nh" v th c a mình ã là m t huy n o có s n lư ng khai thác h i s n d-n u trong các huy n o ven b". 7u th ó ch c ch n s' còn ư c duy trì trong th"i gian ti p theo. C ng do v th c a mình, tài nguyên du l ch Phú Qu c s' ư c khai thác ngày càng m nh m', ti n t i tr& thành m t trung tâm du l ch sinh thái l n c a Vi t Nam, có t m c2 qu c gia và qu c t , có th$ ph n u theo hư ng các o du l ch qu c t n i ti ng c a Thái Lan, nhưng ng th"i c ng s' ph i c nh tranh kh c li t v i các o ó, nh t là các o cùng n m trong v nh Thái Lan như Samui, Koh Chang. Phú Qu c - m t trung tâm giao thương qu c t . Do v trí & trung tâm ông Nam Á và các nư c ASEAN, Phú Qu c có i u ki n tr& thành u m i giao thư ng khu v#c và qu c t . i u ó s' tr& thành hi n th#c nh" các nhà qu n lý ã khai thác úng l i th ó, khi cho ti n hành các d# án xây d#ng c ng nư c sâu và sân bay qu c t t i Phú Qu c. Phú Qu c có th$ tr& thành m t c a kh u qu c t ư"ng bi$n quan tr ng c a Kiên Giang và có th$ c a c Vi t Nam, tư ng (ng v i Hà Tiên là c a kh u qu c t ư"ng b , v i nhi m v) xu t nh p kh u tr#c ti p cho toàn tuy n o trong v nh Thái Lan và d i ven bi$n, trong ó xu t kh u ch y u hàng nông s n, h i s n ã qua ch bi n và nh p kh u v t tư thi t b , công ngh ph)c v) kinh doanh, d ch v) và xây d#ng. V i vai trò ó, Phú Qu c s' có th$ thúc y m nh m' n n thư ng m i h i o Kiên Giang phát tri$n sôi ng, k$ c huy n o Kiên H i. c. V th và tài nguyên a-chính tr Vài nét v quá trình qu n lý và b o v vùng o bi n Phú Qu c. L ch s khai phá Phú Qu c g n li n v i tên tu i c a M c C u (sinh n m 1654 t i Lôi Châu, Qu ng ông). Ông là vong th n c a nhà Minh không ch u làm tôi nhà Thanh, ã t i m& mang vùng t Hà Tiên và “m dân nghèo cho kh n t các x( Phú Qu c, C n B t1, R ch Giá, L ng Cây, V ng Th m1, Cà Mau1, l p thành 7 xã thôn và g i mi n t y là t Hà Tiên” ( D Anh, 2005). N m 1714 M c C u dâng t Hà Tiên cho chúa Nguy3n Phúc Chu và ư c Chúa phong làm T ng binh tr n th vùng biên cư ng này. M c Thiên T( (con c a M c C u, m* là ngư"i Vi t, h Bùi) n i nghi p cha n m 1735 (khi 18 tu i) ã có công m& r ng t ai và tiêu di t các nhóm cư p bi$n t i các o ven b", b o m an ninh cho cư dân trên o, trong ó có Phú Qu c. Sang th"i Nguy3n Ánh (1762-1819), ông lên ngôi chúa n m 1780 và ngôi vua n m 1802, Phú Qu c là n i v Chúa này nhi u l n lui t i $ tr n tránh quân Tây S n. T i o này hi n còn m t s di tích t th"i ó, như gi ng Gia Long, m i Ông i v.v. Dư i th"i Minh M ng vùng o bi$n này ã có 12 làng ư c thành l p. N m 1874 dư i tri u vua T# (c, 6 t nh Nam K%, trong ó có Hà Tiên và Phú Qu c tr& thành thu c a c a Pháp. Kh&i ngh a ch ng Pháp c a Nguy3n Trung Tr#c ã $ l i trên o Phú Qu c nhi u di tích. Trong th"i k% kháng chi n ch ng 1 C n B t là Kam Pot, V ng Th m là Kompong Trach, Cà Mau là mi n Long Xuyên, B c Liêu và Cà Mau ngày nay ( D Anh, 2005). 224 Tr n c Th nh (Ch biên) Pháp và ch ng M5, nhà tù & Phú Qu c là n i giam gi+ nhi u chi n s cách m ng, nh+ng ngư"i yêu nư c và b i ta, nhi u li t s ã hy sinh & n i ây. Phú Qu c n m trong m t vùng bi$n nh y c m − vùng nư c l ch s gi+a Vi t Nam và Campuchia. Theo Lưu V n L i (2007), t u th k0 18 n trư c n m 1939 toàn b các o n m gi+a Vi t Nam và Campuchia u thu c ch quy n c a Vi t Nam v c l ch s và pháp lý. Ch t n m 1939 phía Campuchia m i chính th(c qu n lý v m t hành chính và c nh sát các o & phía B c ư"ng ư"ng Brévié và k$ t ó có nhi u di3n bi n ph(c t p. Brévié là tên c a Toàn quy n ông Dư ng h i ó, ngư"i ã quy t nh phư ng án: k. m t ư"ng th/ng vuông góc v i b" bi$n xu t phát t ư"ng biên gi i gi+a Campuchia và Nam K%, i vòng qua B c o Phú Qu c, cách các i$m nhô ra nh t c a b" o 3 km và quy nh các o n m & phía B c ư"ng ó do Campuchia qu n lý; t t c các o phía Nam ư"ng này, k$ c toàn b o Phú Qu c, s' ti p t)c do Nam k% qu n lý. ng th"i Brévié nh n m nh: “ ư ng nhiên & ây ch c pv n cai tr và c nh sát, còn v n quy thu c lãnh th các o này hoàn toàn b o lưu”. Chính quy n Nam k% và sau này là chính quy n Sài Gòn không ch p nh n s# phân chia o theo Brévié, v-n coi các o Wai (hòn Tr c), Phú D#, Tiên M i và nhóm B c H i T c thu c ch quy n Vi t Nam. N m 1956 Campuchia ưa quân ra chi m o Phú D#; n m 1958 chi m nhóm o B c H i T c; n m 1966 chi m o Wai. N m 1972 chính quy n Lon Nol ra s c l nh quy nh h th ng ư"ng c s& và lãnh h i Campuchia, ã ưa o Phú Qu c và o Th Chu c a Vi t Nam vào lãnh th Campuchia. Tháng 5 n m 1975 dư i ch di t ch ng Pol Pot quân Kh me ã tràn sang tàn sát nhân dân ta trên o Th Chu và âm mưu chi m Phú Qu c. N m 1976 chính quy n Pol Pot òi l y ư"ng Brévié làm ư"ng biên gi i bi$n gi+a hai nư c. Sau khi nư c C ng hòa nhân dân Campuchia ư c thành l p (1-1979), ngày 18-2-1979 Vi t Nam và Campuchia ã k5 Hi p ư c hòa bình, h+u ngh và h p tác. Ngày 7-7-1982 hai nư c Vi t Nam và Campuchia ã ký t i thành ph H Chí Minh Hi p nh v vùng nư c l ch s gi+a hai nư c, trong ó ghi rõ: Hai bên th a thu n l y ư"ng Brévié ư c v ch ra n m 1939 làm ư"ng phân chia o trong khu v#c này và hai bên s' thư ng lư ng vào th"i gian thích h p $ ho ch nh ư"ng biên gi i bi$n gi+a hai nư c trong vùng nư c l ch s (LV L i, 2007). Nh ng l i ích cơ b n v a-chính tr : L i ích v lãnh th qu c gia trên bi n. Như trên ã nêu, v i v trí g n b" và t o thành m t vùng nư c l ch s , Phú Qu c làm cho lãnh th qu c gia ư c m& r ng khi phân nh ranh gi i trong vùng nư c l ch s gi+a Vi t Nam và Campuchia. Các m i nhô & góc TB, chính B c và B (Các m i Gành D u, á B c, Trâu N m, á Ch ng) là vô cùng quan tr ng quy t nh hình thái c a ư"ng biên gi i trên bi$n. L i ích v an ninh qu c phòng. Là c n c( ti n tiêu trong v nh Thái Lan, v i các cao i$m trên 500m, n i có th$ quan sát theo dõi ư c toàn b các ho t ng trên vùng bi$n r ng l n ông v nh Thái Lan và d c b" bi$n Campuchia t c ng Xihanuc (Công Pông Xom) cho n ư"ng biên gi i phía TB Hà Tiên. Nh" ó có th$ có nhi u phư ng án ng n ch n k p th"i m i hành ng xâm ph m vùng tr"i, vùng bi$n c a Vi t Nam. Phú Qu c - lá ch n v+ng ch c b o v toàn v*n lãnh th T qu c. V i quy mô di n tích tư ng ư ng qu c o Singapo, ngu n nhân tài v t l#c, i u ki n t# nhiên và kinh t -xã h i thu n l i, Phú Qu c hoàn toàn có c s& $ tr& thành m t thành trì v+ng ch c b o v an ninh và toàn v*n lãnh th c a t nư c. a hình c a o r t thu n l i cho vi c xây d#ng các c n c( quân s#, các công trình ng m, kho tàng, sân bay, quân c ng. Vi c xây d#ng tuy n ư"ng b quanh b" B c và ông o là c n thi t cho qu c phòng; vi c thi t l p các tuy n ư"ng lên cao i$m & B c và B o và sân bay tr#c th ng c ng là c n thi t; c ng v y là vi c xây d#ng c ng bi$n t i m m B và TB c a o. Vi c xây d#ng này ch/ng nh+ng ph)c v) cho qu c phòng mà còn giúp phát tri$n kinh t , nh t là du l ch sinh thái ch t lư ng cao t i khu v#c nh y c m này. Ch ng 8. Vùng bi n o Nam B 225 L i ích v chính tr , quan h qu c t . Phú Qu c, o l n nh t c a Vi t Nam, c ng là o l n nh t trong v nh Thái Lan, có n n kinh t phát tri$n n ng ng theo nh hư ng tr& thành m t trung tâm du l ch ngh dư2ng và trung tâm giao thư ng t m c2 khu v#c và qu c t . i u ó s' c ng c v th c a Phú Qu c, m t o gi u *p c a Vi t Nam, ng th"i là c s& gi+ v+ng ch quy n và toàn v*n lãnh th c a chính b n thân Phú Qu c. Th gi i s' bi t n và hi$u Vi t Nam h n không nh+ng thông qua Hà N i, H i Phòng, Hu , à N8ng, Nha Trang, Tp. H Chí Minh v.v. mà còn thông qua o Phú Qu c giàu có, thiên nhiên tư i *p và l ch s huy hoàng. H tr các o nh . $ ph)c v) cho phát tri$n c a Th Chu, m t o quan tr ng n m xa b" nh t trong v nh Thái Lan, Phú Qu c là c s& cung c p cho o này m i hàng hóa và d ch v), áp (ng nhu c u phát tri$n KT-XH c a o, c ng như b o m th#c hi n ch(c n ng c a o ti n tiêu n i biên gi i. Phú Qu c c ng là n i bao tiêu h i s n và các s n ph m khác c a Th Chu, ng th"i h! tr phát tri$n tuy n du l ch Phú Qu c-Th Chu. 8.2.2. K quan a ch t a. a d ng a ch t a d ng v á và a t ng. o Phú Qu c c u t o ch y u t các á tr m tích tu i Mesozoi và Kainozoi, g m cu i k t thành ph n h!n t p, phân l p dày, cu i là th ch anh, silic, á vôi, riolit và felsit, mài tròn t t nhưng ch n l c không u, c2 h t t 2-3cm n 10cm, xi m ng là cát k t th m oxyt s t; s i k t, cát k t n b t k t và á sét. Các á Mesozoi ư c x p vào h t ng Phú Qu c (K pq), các á Kainozoi ư c x p vào các h t ng Long Toàn (mQ12-3 lt), Long M5, (mQ13 lm), H u Giang (mQ21-2 hg) và các thành t o Holocen thư ng (Q2 3), T( không phân chia (Q). a d ng v c sinh v t. Trong á c a h t ng Phú Qu c ch(a phong phú hóa th ch bào t -ph n hoa như Polypodium sp., Lygodium microphyllum, Magnastriatites sp., Pteris sp., Cyathea sp., Stenochlaena palustris, Echiperiporites sp., Dacrydium sp., Rhizophora sp., Avicennia sp., Florschuetzia trilobata, Fl. Levipoli, Dicksonia sp., Cystopteris sp., Tsuga sp., Castanopsis sp., Hammamelis sp., Cicatricosisporites laesuratus, Cic. minutaestriatus, Cic. dorogensis, Classopollis sp., Brachyphyllum sp.. Ngoài ph(c h trên, các hoá th ch g! silic khá ph bi n trong h t ng Phú Qu c ư c C. Vozenin-Serra và D. Dupons (B o tàng L ch s t# nhiên Paris) xác nh g m Protophyllocladoxylon xenoxyloides, Protopodocarpoxylon orientale, P. paraorientale, Prototaxoxylon asiaticum, v. v. Trong bãi khai thác huy n (Bãi Vòng) c ng ã thu th p ư c các v t in lá cây Laurus similis, Phragmites oeningensis, Sabal sp. Trong các tr m tích T( trên o các di tích T o nư c m n: Cyclotella sp., Coscinodiscus sp., Centrophyceae gen. sp., Paralia sulcata và hóa th ch Trùng l! (Forraminifera) ã ư c phát hi n a d ng v ki n t o và l ch s a ch t. V trí ki n t o. o Phú Qu c n m trong ph m vi mi n v l)c a hình thành vào Paleozoi mu n-Mesozoi do s# khép l i nhánh phía Nam c a bi$n Paleotethys. Vùng o bi$n này có v trí c bi t trong s ki n t o khu v#c. Nó thu c v ai t o núi Creta, kéo qua qu n o Nam Du, g n m t ph n v i Malaixia. Trong Trias, khu v#c hình thành thành h á núi l a felsic-trung tính và tr m tích bi$n ki$u cung o ho c th m l)c a tích c#c và thành h l)c nguyên d ng flysh và á vôi ám tiêu trong i u ki n bi$n tư ng i n nh. Chúng b u n n p r t m nh. Vào cu i Trias, t p h p th ch ki n t o t o núi ã ư c hình thành g m các tr m tích v)n molas l)c a. Các thành t o xâm nh p-phun trào Creta phân b & vùng phía ông Phú Qu c và l)c nguyên (ng v i h t ng Phú Qu c & trung tâm v nh Thái Lan là ph n rìa phía ông c a m t b n tr ng n i l)c l n, nên th n m các tr m tích u tho i hư ng v phía Tây -Tây Nam. 226 Tr n c Th nh (Ch biên) L ch s phát tri$n ki n t o c a o Phú Qu c tr i qua hai k%: k% t o v l)c a Ti n Cambri và k% ki n t o ki n sinh v l)c a m i vào Paleozoi mu n-Mesozoi s m và l p ph d ng n n Mesozoi mu n. K% sau ư c chia thành các giai o n ki n t o sau: Devon-Carbon s m - n i ây là th m và sư"n l)c a phía Tây c a a kh i Indosini tư ng i yên t nh; Carbon-Permi s m, ây là rìa l)c a tích c#c và cung o trên i hút chìm c a m ng trong Paleotethys; Trias - ch ki n t o h i sinh và khép kín bi$n tàn dư Paleotethys vào cu i Trias v i các ho t ng u n n p, (t gãy và xâm nh p m nh; Mesozoi mu n - hình thành b n tr ng n i l)c; Kainozoi v nh Thái Lan lún chìm nh* trong T(. a d ng v a hình- a m o Nhóm a hình ngu n g c bóc mòn phân b trên các b m t nh 400-500m, b m t nh 200-300m, b m t nh l00-200m, các sư"n tr ng l#c nhanh, sư"n tr ng l#c ch m, sư"n r a trôi b m t, sư"n xâm th#c xói r a, sư"n tích t) deluvi và sư"n tích t) coluvi ch y u phân b & phía B c o. Nhóm a hình ngu n g c dòng ch y t m th"i bao g m: máng xâm th#c, máng xâm th#ctích t) và các b m t tích t) proluvi-deluvi phân b & ph n trung lưu các sông su i trên o, có lòng m& r ng, áy tích t) khá phong phú v t li u cát, s n s i nh . Nhóm a hình ngu n g c sông bao g m áy thung l ng xâm th#c-tích t), b m t bãi b i, phân b & các ch! u n khúc, lòng sông m& r ng, phát tri$n các bãi b i l n, c u t o nên bãi b i thư"ng là sét, sét pha. Nhóm d ng a hình ngu n g c bi$n bao g m th m bi$n “Cát ” ki$u tích t)-mài mòn có ngu n g c phong thành cao 20-30m, tu i Pleistocen gi+a (Q12); th m bi$n mài mòn-tích t) cao 10-20m, tu i Pleitocen mu n (Q13); th m bi$n mài mòn có cao 10- 12m, tu i Holocen s m; các )n cát phong thành; các th m bi$n tích t) cao 4-6m tu i Holocen gi+a (Q22); th m mài mòn cao 3m, tu i kho ng 3.000-4.000 n m; bãi bi$n có m t ph bi n & nhi u n i; các b m t mài mòn và h!n h p tích t)-mài mòn ph bi n & các m i nhô ven o. Dư i sư"n b" ng m, ngoài ng b ng tích t) cát, còn có r n san hô vi n b", m i á ng m, ng bàng châu th ng m, v.v. Nhóm d ng a hình ngu n g c gió-bi$n bao g m )n cát ven b" Nam o, cao 5-10m, b bi n i do ho t ng c a con ngư"i; )n cát th i mòn phân b h n ch & khu v#c V ng m, cao không quá 10m; tr ng cát th i mòn phân b & khu v#c C a C n, Cây Sao, có b m t khá r ng, lư n sóng tho i, thành t o do quá trình phá h y )n cát c , phát tri$n trên th m 4-6m. Nhóm d ng a hình ngu n g c m l y c a sông & c a Cái L p, Hàm Ninh, R ch Tràm, r ch C a C n do ( nư c và tham gia c a th#c v t ng p m n. Nhóm d ng a hình mài mòn, tích t) bi$n hi n i g m sư"n b" ng m tích t)-mài mòn trong i sóng v! b" (& phía ông và ông B c o), sư"n b" ng m tích t) trong i sóng v! b" (& b" Tây o), sư"n b" ng m mài mòn trong i sóng bi n d ng thư"ng l á g c, các r n san hô phát tri$n m nh và máng xâm th#c-mài mòn do ho t ng c a dòng tri u phân b h n ch & i b" phía Nam o Phú Qu c. Các ki$u a hình b" g m có ki$u b" mài mòn y u trên các sư"n l& & b" ông o; ki$u b" mài mòn-tích t) ph bi n & b" phía ông; ki$u b" tích t) san b ng ph bi n & b" Tây o, n i giàu b i tích d c b"; ki$u b" mài mòn & các m i nhô á g c. a d ng v khoáng s n Khoáng s n trên o Phú Qu c a d ng nhưng ti m n ng không l n, áng k$ có cát th y tinh có t ng tr+ lư ng ư c ánh giá vào kho ng 30 tri u t n, thu c m l n, & R ch Chinh, Hàm Ninh, Dư ng T và m t m nh & Bãi Khem; huy n phân b & phía ông g m các i$m Gành D u, Xà L#c và Bãi Vòng; v t li u xây d#ng ph bi n là cát k t thu c m l n và á ong (laterit) & Bãi Th m; kaolin ngu n g c phong hóa và tái tr m tích, ch t lư ng không cao và tr+ lư ng Ch ng 8. Vùng bi n 227 o Nam B nh ; sét g ch ngói & Dư ng ông có ngu n g c tr m tích ã ư c khai thác, ch t lư ng cao nhưng quy mô m nh . T ng tr+ lư ng nư c ng m ư c ánh giá khái quát vào kho ng 198,4 tr.m3, ch y u trong t ng ch(a nư c l! h ng. Theo tài li u l! khoan a ch t th y v n, tr+ lư ng t nh ti m n ng t 36.800 m3/ngày và tr+ lư ng ng ti m n ng t t i 85.900 m3/ngày2. b. Giá tr m h c Giá tr m5 h c o ch y u liên quan n c nh quan thiên nhiên hình thành trên n n t ng a ch t h c, ph)c v) cho phát tri$n du l ch. Bi$n và o là hai h p ph n không th$ tách r"i trong ánh giá tài nguyên du l ch & o Phú Qu c, chúng là m t th$ t ng h p t o nên phong c nh s n th y h+u tình cho vùng o này. Phú Qu c n i ti ng v nh+ng bãi bi$n *p, có nh+ng bãi t m c2 th gi i. Riêng xung quanh th tr n An Th i ã có nhi u bãi bi$n ư c khai thác ph)c v) du l ch: Bãi Khem, Bãi Sao, Bãi X p L n, Bãi X p Nh , Bãi t . Ven bi$n phía ông còn có Bãi Vòng, Bãi Th m.. B" bi$n Tây Phú Qu c tho i, giao thông thu n ti n và có nh+ng bãi bi$n th/ng, dài n i ti ng: Bãi Trư"ng (kho ng 20km), Bãi Dài (kho ng 5km). M t s bãi ã ư c khai thác ph)c v) du l ch như Bãi V ng B u, Bãi C a C n, Bãi Dư ng ông v.v. o Phú Qu c có ti m n ng phát tri$n nhi u lo i hình du l ch khác nhau - du l ch sinh thái (VQG, KBTB, su i á Bàn, r ng Tràm, RNM, cây Soài quéo 300 tu i, v.v.), du l ch a ch t v i nhi u i$m danh th ng n i ti ng (Gành D u, á Dinh C u, h th ng th m bi$n T(, v.v.), du l ch v n hóa-l ch s (Dinh C u, Nhà lao Cây D a, n th" Nguy3n Trung Tr#c, nhà tù, v.v.), du l ch làng ngh ch bi n h i s n, r ng tiêu, nuôi Trai ng c, v.v.). Ngoài ra, còn có nhi u i$m di s n a ch t ti m n ng, c n ư c u tư, xây d#ng và khai thác ph)c v) du l ch, áp (ng m)c tiêu n n m 2020 phát tri$n o Phú Qu c thành trung tâm du l ch, ngh dư2ng, giao thư ng qu c t l n. Dư i ây là m t s di s n a m o- a ch t có giá tr tiêu bi$u c a Phú Qu c: Bãi Dài Bãi Dài n m d c b" bi$n Tây B c c a o t Gành D u n C a C n theo phư ng á kinh tuy n, dài kho ng 5km. ư c ví là thiên ư"ng b b quên v i n ng vàng, nư c xanh và yên t nh, bãi này tho i, th/ng, cát tr ng, n i có r ng già i th) sát bi$n, RNM tuy t *p t i các vùng c a sông nh . Song song v i d i b" bi$n, phía trong còn sót l i d i l ch tri u t o i u ki n thu n l i $ quy ho ch phát tri$n du l ch sinh thái. Cách b" kho ng 800 m có m t o nh - hòn i M i v i bãi cát dài 50m, r t lý tư&ng cho khách l n xem san hô, câu cá, thư giãn. Vì v. *p hoang s hi m có, nên không l khi n m 2008 Bãi Dài ư c bình ch n là bãi bi$n (ng u trong s 13 bãi bi$n *p và hoang s nh t th gi i (Bình ch n c a m ng Concierge.com chuyên v du l ch, khách s n c a Australia). Gành D u Gành D u là m t gành á & c#c ông B c o Phú Qu c, là vùng biên i, n i vùng bi$n giáp ranh g n nh t v i Campuchia. Bãi bi$n Gành D u hình vòng cung dài kho ng 500m ư c bao b c b&i hai m i nhô. Cát tr ng m n, nư c bi$n trong và xanh th/m. M i á phía B c g m nh+ng kh i ngo n m)c, tr i thành d i ven bi$n. Lo i cát k t, cu i k t c a h t ng Phú Qu c có màu hung , c u t o xiên chéo i$n hình, là nét c trưng không d3 th y & nh+ng vùng trong t li n. Trên m t các kh i á r t ph bi n nh+ng g" á c(ng nhô lên trông t#a nh+ng b(c trư"ng thành thu nh . Ngoài bi$n v phía Tây có hai o nh - hòn 2 i u tra ngu n nư c dư i t o Phú Qu c.-TC a ch t, 281, 80-81, 2004, Hà N i. 228 Tr n c Th nh (Ch biên) Bàng và hòn Th y Bói c a nư c ta. n Gành D u, du khách t n hư&ng s# thanh bình và thư giãn t i vùng bi$n *p v i nh+ng m i á ngo n m)c n i biên i c a T qu c, thư&ng th(c nh+ng món n c s n. Dinh C u M i á Dinh C u & ven bi$n k bên r ch Dư ng ông, cách th tr n Dư ng ông kho ng 200m v phía Tây. ây là i$m cu n hút du khách không ch b&i v. k% thú, mà còn do s# huy n bí và linh thiêng tư ng truy n t i ngày nay. Theo truy n thuy t, ngư"i dân Phú Qu c s ng b ng ngh chài lư i, nhi u ngư dân ra kh i g p sóng d+ ã không tr& v . t nhiên m t m m á d n d n n i lên n i c a bi$n. Ngư"i dân cho r ng ây là i m t t nên n ây th" cúng và qu nhiên chuy n i g p ư c sóng êm bi$n l ng. Tin lành n xa, d n d n hình thành nên t)c th" cúng t i m m á này và t tên là Dinh C u. Dinh C u còn có tên g i là Mi u th" Long Vư ng. Mi u th" này ư c t trong m t khung c nh thiên nhiên tuy t *p, k% thú ư c t o nên t Gành á và bi$n, liên quan t i o th" M-u. Dinh C u liên quan m t thi t v i t)c th" Bà C u, t(c t)c th" Bà Th y và C u Tai, con trai út cưng c a bà. N u & mi n Qu ng Nam - à N8ng có t)c th" “C u Tài” (tài v t, tài s n), thì trong ti n trình “Nam ti n” khai hoang ngư"i ta g i ch ch i là “C u Tai” (tai ho , tai n n), m t i tư ng khách quan mà mình chưa nh n th(c h t, chưa chinh ph)c ư c. T ch+ “Tài” n ch+ “Tai” cho th y bư c phát tri$n m i v ch ngh a duy v t m c m c trong tư duy c a nhân dân lao ng khai hoang xưa. N m & c a Sông Dư ng ông, Dinh C u ư c ví như bi$u tư ng c a Phú Qu c n i bi$n, cát, n ng và á hoà tr n v i nhau thành m t khung c nh h+u tình. N i ây không ch là m t c nh v t *p k% thú mà còn là n i linh thiêng và c kính. Nh+ng b c thang lãng m n ưa b n lên nh $ c m nh n gió bi$n d u mát, ng m nhìn m t tr"i l n qua các t ng á b n mòn và thư&ng th(c c nh thanh bình c a dòng sông Dư ng ông. T a l c trên m t Gành á, Dinh C u luôn s ng s+ng hiên ngang trư c sóng to gió l n nhưng l i tr& nên huy n di u và k% o. Phía trư c Dinh C u là c a Dư ng ông, li n k Dinh C u là bãi Dư ng ông v i b" bi$n cát vàng, nư c xanh và r#c n ng . Bãi Thơm-C ng á Ch ng N m & ven b" ông B c o, o n t C ng á Ch ng n Bãi Th m có c nh quan *p, du khách có th$ t m bi$n, câu cá, ng m phong c nh ngo n m)c. Chính t i n i này có th$ th y rõ s# phân c p c a a hình phù h p v i c u trúc n nghiêng c a á, t o nên các b c a hình c áo ( a hình cuesta). Du khách c ng có d p t n m t nhìn th y lo i á ong (laterit) màu nâu , s n ph m c a quá trình phong hóa hóa h c m nh m' trong i u ki n khí h u nóng m. Lo i á này ph bi n, t o thành b c th m bi$n, th m chí có th$ nhô lên trên m t bi$n ven b" dư i d ng nh+ng t ng á nh . Trong a ph n xã Bãi Th m, du khách có th$ th m làng chài V ng Trâu N m - m t lo i hình du l ch v n hóa c s c c a Phú Qu c, ho c quan sát các r ng Tràm, RNM. Trong tư ng lai không xa, Khu du l ch Bãi Th m s' là i$m n cu n hút c a ông o khách du l ch trong và ngoài nư c. Th m á c Gành D u Trên ư"ng i xuyên VQG Phú Qu c, qua a ph n xã Gành D u, có m t i$m l c a á h t ng Phú Qu c có t a 10o21’47’’v B c và 103o51’5’’ kinh ông. ây là m t th m mài mòn c , dài 150m, r ng 50m, là m t i$m lý thú không ch i v i khoa h c, mà còn i v i ho t ng du l ch. ó ây trên th m á c u t o t lo i cát k t màu xám vàng, h t thô và trung bình, có th$ g p nh+ng ám h t cu i, s i th ch anh màu tr ng. Tính phân l p xiên chéo c a á c ng g p khá ph bi n. c bi t t i m t s n i trên th m này có th$ th y nh+ng g" á r n ch c u n lư n, t o nên m t nét c u t o c áo. V ngu n g c c a nh+ng g" á này hi n v-n chưa ư c làm sáng t . Th m á c Gành D u c n ư c b o v và khai thác ph)c v) du l ch, c bi t là du Ch ng 8. Vùng bi n o Nam B 229 l ch a ch t, c n ư c ghi danh trong b n du l ch Phú qu c như m t i$m vui ch i, gi i trí b ích và lý thú. o Phú Qu c - k quan c a t o hóa Là o l n nh t c a Vi t Nam, Phú Qu c có ý ngh a c bi t trong phát tri$n du l ch vì h i nh+ng i u ki n thu n l i. á c u t o nên o ch y u thu c lo i tr m tích có ngu n g c l)c a c a h t ng Phú Qu c tu i Creta, v i c u t o phân l p xiên chéo i$n hình g p & nhi u i$m l . Lo i á này là thành t o c bi t, không ph bi n & ng b ng Nam B , t o nên tính c áo khu v#c. C ng vì c u t o t á tr m tích l)c nguyên, nên trên o Phú Qu c không thi u nư c sinh ho t. Ven o có nhi u bãi t m *p và dài, có nh+ng bãi n i ti ng th gi i v v. *p hoang s như Bãi Dài, nhi u i$m di s n x(ng t m Danh th ng a ch t (geosite) mà m t ph n trong s ó ã ư c gi i thi u & ph n trên. Phú Qu c có khí h u nhi t i gió mùa, có a hình v i ph n l n di n tích là i núi, nên thu n l i cho th m th#c v t phát tri$n v i a d ng sinh h c cao. VQG Phú Qu c n m v phía ông B c o, m t trong nh+ng VQG c a Nam B hi n còn r ng già nguyên sinh. Phú Qu c còn có nh+ng làng ngh truy n th ng ch bi n h i s n, ng c trai, tr ng và ch bi n tiêu, thu n l i cho vi c phát tri$n du l ch sinh thái nhân v n. C ng vì là o l n, nên trên o ã có sân bay n i a, tư ng lai s' có sân bay qu c t . Phú Qu c có nhi u c ng bi$n ang ho t ng, trong ó có c ng nư c sâu An Th i. Trên c s& nh+ng i u ki n t# nhiên và xã h i hi n có, có th$ l p h s di s n $ trình các c p có th m quy n công nh n Phú Qu c là m t công viên a ch t (geopark) c p qu c gia. . Tài nguyên i kèm Phú Qu c vư t lên t t c các o ven b" c a Vi t Nam nh" có tài nguyên phong phú và a d ng, ó là tài nguyên t, khoáng s n, nư c ng t, tài nguyên sinh v t và phi sinh v t khác, tài nguyên nhân v n a d ng v i nhi u di tích l ch s v n hoá v i nhi u l3 h i và làng ngh truy n th ng. Các di tích l ch s v n hóa trên o Phú Qu c u mang m d u n l ch s và truy n th ng v n hóa c a ngư"i dân trên o nói riêng và c a dân t c Vi t Nam nói chung, như Dinh C u (th"i Chúa Nguy3n), n th" Nguy3n Trung Tr#c (th"i ch ng Pháp), nhà tù Phú Qu c (th"i ch ng Pháp và ch ng M5). Các di tích l ch s này ư c qu n lý, b o v t t và c ng thư"ng xuyên ư c tu b tôn t o. Khu nhà tù Phú Qu c ã ư c u tư xây d#ng thành khu di tích l ch s ch(ng tích chi n tranh, tr& thành a ch giáo d)c truy n th ng cách m ng, b&i chính n i ây, nh+ng câu chuy n anh hùng c a tù nhân yêu nư c Vi t Nam qua các th h ã tr& thành huy n tho i. Hàng n m, trên o Phú Qu c ã t ch(c nhi u l3 h i truy n th ng, trong ó tiêu bi$u nh t là: - L3 h i ình th n Dư ng ông ư c t ch(c vào ngày 10-11 tháng Giêng - L3 h i ình th n C a C n t ch(c vào ngày 17 tháng Giêng - L3 h i ình th n An Th i t ch(c vào ngày 19 tháng Giêng - L3 h i Th y Long Thánh M-u t ch(c vào ngày 20-21 tháng Hai - L3 h i ình Ông B n t ch(c vào 27 tháng Hai - L3 h i ình Ông Nam H i t ch(c vào ngày 21 tháng Ba Các di tích l ch s v n hóa n i ti ng như Dinh C u, nhà tù, c bi t là các s n ph m a phư ng n i ti ng trong và ngoài nư c như h tiêu, nư c m m, tôm hùm, cá ng#a, rư u sim, chó xoáy Phú Qu c, v.v. t o i u ki n t t nh t cho phát tri$n du l ch c a huy n o thu hút u tư trong và ngoài nư c. Tr n 230 c Th nh (Ch biên) 8.2.3. K quan sinh thái a. Giá tr a d ng sinh h c a d ng thành ph n loài T ng s loài ng th#c v t ã ư c th ng kê có 2.010 (b ng 8.2). B ng 8.2. a d ng sinh h c khu v c Phú Qu c Nhóm sinh v t S loài Nhóm sinh v t Th c v t trên c n 529 San hô 89 ng v t trên c n 400 Cá san hô 132 Th c v t ng p m n 4 Rong bi n 98 Th c v t phù du 268 Giáp xác 9 ng v t phù du S loài 62 Thân M m 132 Da gai 32 C bi n 9 Cá trong th m c bi n 91 ng v t áy trong th m c bi n 155 T ng s : 2.010 loài Ngu n: VS Tu n, TT Hi u, 2008, NV Quân, 2010 Tài nguyên sinh v t trên o Theo k t qu phân lo i và ánh giá c a Phân Vi n Quy ho ch r ng Nam B , r ng & Phú Qu c có di n tích trên 38,1 ngàn ha; qu5 t r ng c a huy n hi n ang chi m 65,5% di n tích t# nhiên, trong ó ch y u là r ng t# nhiên (chi m 97,4%), r ng tr ng không áng k$ (2,6%). Trong t r ng t# nhiên, r ng lá r ng chi m 86,13%, r ng Tràm chi m 11,06%, RNM chi m t0 tr ng th p (0,21%). Trong t r ng lá r ng, r ng giàu và trung bình ch chi m 6,73%, còn l i là r ng nghèo và r ng non ph)c h i. Nhìn chung, tr khu v#c r ng c m thu c khu b o t n thiên nhiên & B c o r ng l4,4 ngàn ha có che ph khá cao, hi n còn nhi u lo i g! quý như ki n ki n, chai, s ng l., v.v. còn l i là r ng nghèo và r ng non tái sinh có che ph th p. Th#c v t o Phú Qu c mang c trưng c a vùng h i o, n i t p trung 3 lu ng th#c v t di cư: H th#c v t Mã Lai-In ônexia, Hymalaya-Vân Nam, Quý Châu Trung Qu c và h th#c v t 4n -Mi n i n. Th#c v t n i ây a d ng v thành ph n loài, nhi u loài quý hi m, c h+u có giá tr cho nghiên c(u khoa h c, b o t n ngu n gen và kinh t . Trong 42 loài ư c ghi vào Sách , có 11 loài tuy t ch ng ho c có nguy c tuy t ch ng (Ex, E), 20 loài quý hi m (R), 8 loài b e do (T) và 3 loài nguy c p (V). Theo i u tra, & Phú Qu c có 529 loài th#c v t thu c 118 h và 365 chi, trong ó có 8 loài c h+u, c bi t có 2 loài m i là Ceremium phuquoensis Phamh sp. nov. và loài Porphyra tanake Phamh sp. nov. thu c h Rhydophyceae. ng v t o có trên 400 loài g m thú, chim, bò sát, ch nhái. Thú l n trên o ít, ch có nai, c y, kh vàng, vư n tay tr ng, sóc chân vàng, sóc , cá s u nư c ng t, v.v., trong ó vư n tay tr ng, cá s u nư c ng t ư c x p vào danh sách ng v t quý hi m c n ư c b o v . Tài nguyên sinh v t bi n Th m c bi n. Hi n có 9 loài c bi$n ã ư c xác nh, trong ó loài Halophila decipiens l n u ư c ghi nh n & khu v#c này. 10 loài c bi$n m i phân b & vùng ven b" Hà Tiên và Kiên Lư ng ã ư c ghi nh n & phía Nam m i Chinh (c và m Ba Hòn. Các th m c bi$n & vùng xuyên biên gi i gi+a t nh Kampot (Campuchia) và Kiên Giang (Vi t Nam) có quy mô l n trong khu v#c ASEAN (37.240ha v i 10 loài c bi$n). R n san hô. D#a vào k t qu phân tích nh vi3n thám k t h p kh o sát, di n tích r n san hô & vùng ven b" Phú Qu c ư c xác nh có 474ha, phân b ch y u & ven b" các o khu v#c An Th i, phía Tây, TN và TB o Phú Qu c. R n san hô & khu v#c này có th$ chia thành 3 vùng riêng bi t: Ch ng 8. Vùng bi n o Nam B 231 Vùng 1: vùng nư c nông, n i các kh i á kéo dài t i sâu 2-3m, trên ó, các t p oàn Acropora và Porites n m r i rác. Vùng 2: vùng nư c sâu 3-10m, san hô có ph l n và a d ng, Acropora ch y u có m t & sâu 3,5-4,5m. Vùng 3: vùng trung gian kéo dài t vùng 2 t i m i c a vùng nhi u san hô, áy cát, s i và b ng ph/ng. Rong bi n. T ng s 98 loài thu c 51 chi, trong ó 31 loài rong l n thu c các ngành Rhodophyta, Chlorophyta và Phaeophyta ã ư c ghi nh n t i Phú Qu c. Các ngành chi m a s là Rhodophyta v i 62 loài và Chlorophyta v i 16 loài. S lư ng các loài t o thay i, 8 loài & Hòn Móng Tay, 49 loài & Bãi Th m. che ph n m 2002 tính theo phư ng pháp Reefcheck trung bình 14±3,78%, l n nh t n 13,13%. (Hòn âm). Thân m m. T ng s 132 loài thu c 83 gi ng và 35 h Thân m m l n s ng trong r n san hô & vùng o Phú Qu c ã ư c ghi nh n. Loài Trochus maculatus ph bi n nh t, sau ó là các loài Cypraea Arabia, Arca ventricosa, Pinctada ducalis, Tridacna squamosa. M t cá th$ n m 2002 trung bình là 3,4±2,6 và cao nh t t 7,5 cá th$ trên 400m2. Giáp xác. Có 9 loài thu c 4 gi ng Giáp xác ã ư c ghi nh n t i Phú Qu c, trong ó có 4 loài Tôm hùm v i các loài thư ng ph m giá tr cao như Panulirus ornatus, P.homarus và P.versicolor. Da gai. T ng s có 32 loài thu c 23 gi ng và 15 h Da gai ã ư c ghi nh n trong t kh o sát ph i h p Vi t Nam-Liên Xô n m 1985 ( T H , 1992), trong ó, h Holothuridae có 7 loài. M t Da gai t t 116 (Hòn Dâm) n 512 (Hòn Vông) cá th$ trên 400m2, trung bình 396 cá th$ trên 400m2, trong ó loài nhím bi$n Diadema chi m t0 l r t cao. Cá r n san hô. T ng s 135 loài cá s ng trên r n san hô, thu c 60 gi ng và 27 h , ã ư c phát hi n t i Phú Qu c (NH Ph)ng và NV Long, 1996), trong ó, h Labridae có 28 loài và Pomacentridae có 24 loài. Nhi u loài cá có giá tr thư ng ph m thu c h Serranidae (14 loài), Scaridae (13 loài), Lutjanidae (5 loài), Nemipteridae (5 loài) và Siganidae (5 loài). Cá di cư. Cá Thu và cá Ng , k$ c Atule kalla, Rastre kanagurta và Scomberomorus commersonii, u xu t hi n & các o Hòn Dâm Ngang, Hòn Móng Tay, Hòn Vông, Hòn Mây Rút, Hòn Kim Quy vào nh+ng th"i gian nh t nh trong n m. Ngư trư"ng c a Kiên Giang là m t trong 4 ngư trư"ng tr ng i$m c a nư c ta, v i các h i s n truy n th ng như tôm, cá, m#c. c bi t, vùng bi$n Kiên Giang có nhi u loài ng v t quý hi m như Rùa bi$n, Rùa Da, i m i (Eretmochelys imbricata), Tráng bông, Vích (Chelonia mydas), i m i d(a (Lepidochelys elivacea.) và c bi t là thú bi$n như Bò bi$n (còn g i là Cá Cúi) ang b e do nghiêm tr ng và có nguy c tuy t ch ng. a d ng HST /sinh c nh Phú Qu c có c r ng nhi t i nguyên sinh, r ng tr ng, r ng Tràm, RNM, NN, r n san hô và th m c bi$n, n i có a d ng sinh h c cao và ch(a #ng ngu n gien qúy hi m và c h+u. i$n hình & Phú Qu c là các HST r n san hô và th m c bi$n d c b" bi$n phía B c o t R ch Tràm n Gành D u, phía ông o t M i Dư ng n Bãi Th m, Xà L#c, Bãi B n, Hàm Ninh, B c Bãi Vòng, m i Chùa. và vùng An Th i là n i ang lưu gi+ qu n th$ Bò bi$n (Dugong dugon). Qu n th$ Dugong & Phú Qu c có m i quan h m t thi t v i qu n th$ Dugong & vùng bi$n Campuchia. Ngoài ra, còn có các loài Rùa bi$n quý hi m trên th gi i như: Vích (Chelonia mydas), i m i (Eretmochelys imbricata), Qu n ng (Carretta carreta) và Rùa da. Hi n nay, r n san hô và th m c bi$n Phú Qu c ang ư c xúc ti n thành l p khu b o t n bi$n qu c gia $ t ng cư"ng kh n ng b o v trư c nh+ng tác ng quá m(c c a con ngư"i. Tr n 232 c Th nh (Ch biên) Các loài quý hi m, c h u ng v t c h+u o Phú Qu c ngoài chó Phú Qu c (Canis dingo), còn có hai phân loài chim là chìa vôi vàng (Motacilla flava) và hút m t (Aethopyga siparaja). Tính quý hi m c a ng v t o Phú Qu c còn th$ hi n & 23 loài ghi trong Sách , trong ó loài có nguy c tuy t ch ng là r n h mây, vích (Chelonia mydas), Cá s u nư c ng t (Crocodylus siamensis), i m i (Eretmochelys imbricata), ch n bay (Petaurista petauríta), vư n má tr ng (Hylopetes lar), vo c mông tr ng (Presbytis francoisi), g u chó (Helaretos malayanus). Cá Cúi (Dogong dugon) và Cá Heo ư c coi là các sinh v t c bi t quý hi m c a vùng bi$n Tây Nam nói chung và c a vùng bi$n Phú Qu c nói riêng. a d ng nơi cư trú và cách s ng Sinh c nh khá a d ng trong các HST, i$n hình là các sinh c nh thu c r ng nhi t i nguyên sinh trên o, r ng Tràm, r ng ph)c h i t# nhiên, th m cây b)i trên các thành t o cát d ng th m bi$n, bãi cát, RNM, vùng tri u r n á, r n san hô và th m c bi$n. Các sinh c nh này là n i sinh cư c a nhi u loài sinh v t trong khu v#c duy trì a d ng sinh h c, ngu n gi ng, ngu n l i sinh v t trên c n và sinh v t bi$n, c bi t là lưu gi+ ngu n gien quý hi m và c h+u. b. Giá tr c áo, c s c, k v Phú Qu c là o l n nh t trong h th ng o ven b" c a Vi t Nam, là o duy nh t n m & vùng bi$n Tây Nam có y các i u ki n t# nhiên thu n l i tr& thành m t i$m du l ch sinh thái lý tư&ng không ch i v i du khách trong nư c, mà c du khách kh p n i trên th gi i. Phú Qu c bao g m c r ng nhi t i nguyên sinh, r ng Tràm, RNM, NN c a sông, r n san hô, th m c bi$n, có a d ng sinh h c cao và ph n l n chúng u ư c b o t n t t. Nh" có a d ng sinh h c cao và nhi u loài c h+u, quý hi m, c bi t s# có m t c a Rùa bi$n, Bò bi$n, cá Heo và Rái cá, Phú Qu c tr& thành m t b ph n c a KDTSQ Th gi i Kiên Giang l n nh t nư c ta (trong ó VQG Phú Qu c là m t trong ba vùng lõi), bên c nh ó là KBTB Phú Qu c, n i b o v a d ng sinh h c các HST r n san hô và th m c bi$n. i u ó làm t ng thêm tính c s c c a “ o Ng c” & vùng bi$n Tây Nam. Khu v#c o Phú Qu c là m t trong ba m-u c nh quan tiêu bi$u trong KDTSQ Th gi i Kiên Giang do trên o có nhi u sông su i, c bi t là các bãi t m ch y dài d c b" bi$n t o nên m t qu n th$ du l ch sinh thái h p d-n. 8.3. VÙNG C A SÔNG NG NAI: TÀI NGUYÊN V TH Vùng c a sông (VCS) ng Nai có di n tích riêng khu v#c c a sông hình ph3u kho ng 2 1.200km , n u k$ c các vùng ti p giáp di n tích lên n 5.582,5 km2, ch y u thu c a ph n Tp. H Chí Minh, m t ph n c a Bà R a-V ng Tàu, ng Nai, Long An và Bình Dư ng, trong ô to 10o18’21’’-10o59’41’’ v B c và 106o34’09’’-107o13’55’’ kinh ông. KDTSQ th gi i C n Gi" là ph n trung tâm c a VCS ng Nai, n i h i lưu c a sông ng Nai và các sông Sài Gòn, Vàm C ông và Vàm C Tây. L n th( ba sau h th ng sông Mê Công và sông H ng, h th ng sông ng Nai có di n tích lưu v#c vào kho ng 43.500km2 và t ng th y lư ng n m 9 3 kho ng 34x10 m ra Bi$n ông qua c a sông Lòng T u và Soài R p, Th V i và Cái Mép. H th ng sông ng Nai có vai trò quan tr ng i v i phát tri$n kinh t -xã h i c a các t nh ông Nam B , trong ó VCS ng Nai là trung tâm kinh t , n i t p trung nhi u c ng và các KCN l n. N m trong vùng nhi t i gió mùa c n xích o, mùa khô t tháng XI t i tháng IV n m sau và mùa mưa t tháng V t i tháng X, lư ng mưa trung bình n m t 1.336 mm, lư ng mưa n m l n nh t & khu v#c Nhà Bè t 2.214mm, nhi t không khí trung bình trong kho ng 25-27oC, o o cao nh t 39,2 C và th p nh t 14,4 C. Ch ng 8. Vùng bi n o Nam B 233 VCS ng Nai ch u nh hư&ng c a th y tri u bán nh t không u. T i V ng Tàu, l n tri u c#c i t 3,7m và thu c lo i tri u l n, m#c nư c cao nh t t 4,2m và trung bình 2,42m, trong khi m#c nư c trung bình t i Sài Gòn t t i 2,53m và l n nh t nư c ta. 8.3.1. V th t nhiên VCS ng Nai v i v trí a ch t c thù, n m & ranh gi i gi+a hai kh i a ch t phân chia b&i h (t gãy TB- N: phía B c và ông ( i nâng) là ng b ng aluvi c , ng b ng bóc mòn-tích t) và núi sót, còn phía Tây ( i h ) là ng b ng châu th hi n i. C u trúc tư ng t# còn g p & vùng c a sông hình ph3u B ch ng, nói lên v trí c thù c a các vùng c a sông hình ph3u: chuy$n ti p t vùng nâng sang vùng h ki n t o hi n i, & ven rìa châu th . Mi n ông Nam B , v c b n là vùng ng b ng i th p và tho i, chuy$n d n lên cao nguyên basalt d ng vòm, cao d n t TN lên B, t 5-15m & khu v#c Tp. H Chí Minh, 50-70m & Ch n Thành, Phư c V nh, n 150-200m & Bình Long, L c Ninh. Mi n Tây Nam B là ng b ng châu th c a h th ng sông Mê Công, có cao trung bình chưa t i 2m, tr m t s gi ng cát cao 3-4m. Phân b & v trí a ch t chuy$n ti p, ti n hóa a ch t VCS hình ph3u ng Nai trong Holocen m t cách khái quát có th$ chia ra 4 giai o n phát tri$n chính: - Giai o n 1: vào cu i Pleistocen và u Holocen (kho ng 8000 n m trư c) vùng là l)c a dư i d ng m t thung l ng ven mi n i- ng b ng bóc mòn; - Giai o n 2: Giai o n bi$n ti n (Flandri), c#c i vào kho ng 5000 n m trư c, vùng thu c ven rìa m t v nh l n chi m h u h t BCL hi n nay; - Giai o n 3: Sau c#c i bi$n rút (4500-2000 n m) $ l i các gi ng cát trên m t ng b ng ven bi$n C u Long & phía Tây và TN, vùng c a ng Nai do h lún nh* và ít b i tích tr& thành m t vùng c a sông hình ph3u, ng b ng bãi b i phát tri$n r t h n ch . - Giai o n 4: b t u vào kho ng 2000 n m trư c, khi m#c bi$n n i ây có xu th dâng lên (có th$ do vùng h m nh h n và bi$n dâng chân t nh), và do thi u b i tích, vùng b bi$n l n. i u này ư c th$ hi n b&i các s# ki n sau ây: * Trong vùng RNM C n Gi" hi n nay còn g p nhi u n n t p (b ng t basalt?) b ng p chìm dư i l p bùn m i, ho c các di tích n i cư trú c (có th$ là các “gi ng” nhân t o do t p) b xói l&. Theo các nhà kh o c (Nguy3n Th H u,...) thì di ch C n Gi" (Gi ng Cá Vô, Gi ng Ph t) là m t “c ng th s khai”, là m t ti n cho lưu v#c ng Nai và là n i trung chuy$n gi+a 2 mi n ông và Tây Nam B , v i m chum và các hi n v t trang s(c, có niên i th k0 IV n II trư c Công nguyên. Có th$ chính do bi$n l n mà cư dân c C n Gi" ã ph i di d"i; * B t g p v phong hóa laterit ( á ong) chìm dư i bùn sét m i c a RNM trong m t s l! khoan; * Vùng ã và ang b quá trình xâm th#c, xói l& m nh m': o n xói l& v i t c khá l n t m i Gành Rái n m i ông Hòa dài 13km ( ã xây kè ch n sóng), c bi t là xói l& r t m nh x y ra & b" bi$n Gò Công ông, t c 30m/n m (m c dù ã có công trình b o v ) (PH Ti n, 2006). Do phát tri$n trên n n s)t h hi n i v n thi u h)t b i tích, c u trúc hình thái n a kín & vùng th y tri u l n có ưu th trong tư ng tác sông-bi$n, VCS ng Nai tr& thành vùng c a sông hình ph3u i$n hình v ki$u lo i và quy mô l n, v i h th ng l ch tri u sâu hình m ng lư i (reticulate) ít b bi n d ng do sa b i, t o nên ưu th cho xây d#ng c ng bi$n nư c sâu, phát tri$n giao thông v n t i bi$n. Các lu ng tàu & VCS này cho phép tàu có tr ng t i c2 l n vào c p c ng, như c ng 9:i ;<p-=> ?@ i (AB?C a-@ ng =Bu) DE?th$? En FBu n 120.000 t n. Hi n nay v i nguy c nư c bi$n dâng do bi n i khí h u, VCS hình ph3u này ang (ng trư c nh+ng thách th(c to l n, òi h i m t chi n lư c thích (ng linh ho t và khoa h c. 234 Tr n c Th nh (Ch biên) T o nên v th t# nhiên c a VCS ng Nai là t h p các thành t o a ch t t ng móng trư c Kainozoi c a h t ng ray Linh tu i Jura s m (J1 l), h t ng Long Bình tu i Jura mu n-Creta s m (J3- K1lb) và ph(c h magma xâm nh p nh Quán tu i Jura mu n-Creta s m. T ng ph Kainozoi g m các thành t o c a h t ng Bình Trưng tu i Miocen mu n (N13bt), h t ng Nhà Bè tu i Pliocen s m (N21nb), h t ng Bà Miêu tu i Pliocen mu n (N22bm), h t ng Tr ng Bom tu i pleistocen s m (Q11tb), h t ng Th (c tu i Pleistocen gi+a-mu n (Q12-3t ), h t ng C Chi 3 tu i Pleistocen mu n (Q1 cc), h t ng Bình Chánh tu i Holocen s m-gi+a (Q21-2bc) và h t ng C n Gi" tu i Holocen gi+a-mu n (Q22-3cg). a hình VCS ng Nai là t h p h th ng thung l ng các sông ng Nai và Vàm C , h th ng các th m cao 15-32m (Th (c, Qu n 9, huy n C Chi, Hóc Môn), th m cao 5-15m (C Chi, các qu n huy n n i thành TP HCM, Tây Nam và Nam Th (c), th m cao 2-5m (Th (c, Qu n 9, C Chi và Hóc Môn) và ng b ng aluvi cao 0,6-2m phân b r ng rãi & phía Tây, Tây Nam Tp. HCM, khu Nhà Bè và Nam Bình Chánh, Tây Nam C Chi và Hóc Môn. Khu v#c C n Gi" tư ng i th p, cao trong kho ng 0,6-1,3m, là trung tâm c a VCS ng Nai. V i ưu th phát tri$n t i i b" nhi t i gió mùa á xích o, VCS ng Nai hi n di n hai ki$u HST i$n hình - HST r ng nhi t i mưa m & C Chi và Th (c và HST RNM & khu v#c C n Gi" v i ưu th c a loài ư c (Rhizophora apiculata). Trong chi n tranh có t i 80 % di n tích r ng b h y di t, hi n nay có kho ng 33.000ha RNM ã ư c ph)c h i. HST RNM C n Gi" có t i 14 d ng sinh c nh, n i RNM phát tri$n v i quy mô l n nh t ông Nam Á và ư c b o v t t k$ t khi thành l p KDTSQ th gi i C n Gi" (n m 2000). VCS ng Nai tuy ít ch u nh hư&ng c a các nhi3u ng nhi t i, c bi t là bão và áp th p, nhưng thiên tai ng p l)t gây h u qu kinh t -xã h i n ng n hàng n m do nh hư&ng c a th y tri u bán nh t có l n tri u l n nh t nư c ta và là ng l#c th ng tr trong tư ng tác l)c a-bi$n. Kèm theo ng p l)t do tri u là xâm nh p m n vào sâu theo sông, có th$ t i D u Ti ng v i kho ng cách 70-80km, và vùng t th p tư ng (ng v i 40% di n tích VCS ng Nai b nhi3m m n. Nh+ng y u t t o nên TNVT c a VCS ng Nai ( ã ư c c p r t s b trong Chư ng 2) có th$ bao g m các c i$m v v trí a lý và c u trúc không gian sau: - V trí trong ai nhi t i gió mùa (á xích o): v i i u ki n nhi t m thích h p ã hình thành nên m t th gi i sinh v t r t phong phú v gi ng loài, a d ng sinh h c cao, là n n t ng c a KDTSQ th gi i, ng th"i có ưu th so sánh v i u ki n khí h u so v i B c B và Trung B , do có ít bão và nóng m quanh n m, thu n l i cho các ngành s n xu t ngoài tr"i và du l ch. - V trí ranh gi i l c a và bi n: t o nên s# a d ng r t l n v các c nh quan thiên nhiên, v i b" bi$n, th y v#c c a sông, bãi bi$n, m l y, bãi tri u, v ng v nh, ng b ng bãi b i, núi sót, và cùng v i chúng là s# phát tri$n r t phong phú các h sinh thái (HST) trên c n và dư i nư c (ng t, l , m n). - V trí c a ngõ ra bi n c a toàn lưu v c: v i lưu v#c r ng l n, VCS này có ý ngh a quan tr ng c v KT-XH và an ninh qu c phòng, mà trư c h t là ti m n ng v giao thông v n t i, v các ngành kinh t d ch v), là c a ngõ n i các vùng n i a v i th gi i bên ngoài. - V trí ti n tiêu và biên phòng: vùng c a sông còn có vai trò quan tr ng trong phòng th t nư c vào th"i bình c ng như lúc chi n tranh, t o nên các l i ích v a- chính tr c a lãnh th . - V trí trung tâm khu v#c: v m t quan h qu c t , VCS ng Nai h n h/n c a B ch ng, do có ưu th & trung tâm các nư c ASEAN, & g n các tuy n hàng h i qu c t qua Bi$n ông. C ng là c a ngõ c a hành lang ông - Tây phía Nam, n i v i Campuchia và Thái Lan. - V m t c u trúc không gian: c a sông ng Nai có quy mô l n h n B ch ng, lòng sông r ng và sâu h n, vào sâu trong t li n và có m t không gian r ng h n cho xây d#ng c s& h t ng. Ch ng 8. Vùng bi n o Nam B 235 8.3.2. V th và tài nguyên a-kinh t V th c a ngõ giao thương VCS ng Nai v a là ranh gi i, v a là c a ngõ c a mi n ông Nam B và mi n Tây Nam B , c ng như c a Nam Tây Nguyên và C#c Nam Trung B . T m t c ng C n Gi" c xưa và c ng B n Nghé th"i Nguy3n nay tr& thành m t h th ng c ng hi n i Sài Gòn- ng Nai-Th V i-Cái Mép mang tr ng trách v n chuy$n hàng hóa trong và ngoài nư c c a phía Nam. H th ng giao thông ng b ư"ng không, ư"ng b và ư"ng th y c a VCS ng Nai ang phát huy v th c bi t quan tr ng là c a ngõ giao thư ng trong nư c và qu c t theo tr)c l i c a kh u M c Bài và các tuy n hàng h i trên Bi$n ông. Theo quy ho ch, VCS này có c ng t ng h p qu c gia - c a ngõ qu c t Bà R a-V ng Tàu, có C ng t ng h p qu c gia - u m i khu v#c Tp. H Chí Minh, v i t ng lư ng hàng qua các c ng bi$n này trong các n m qua là r t l n, n m 2007 n 94,44 tri u TEU, t(c 52,1% c a toàn qu c. H th ng c ng Sài Gòn giao lưu v i các c ng trong nư c và th gi i, hi n t i có th$ ti p nh n tàu tr ng t i 15-20 ngàn t n v i thông lư ng hàng hoá 10 tri u t n/n m và có kh n ng m& r ng, nâng c p n 17-20 tri u t n/n m. Qu c l 1A là con ư"ng huy t m ch c a c nư c, n i li n Tp. HCM v i các t nh ven bi$n mi n Trung ra phía B c và t i vùng BCL. Qu c l 22 i Tây Ninh t i Campuchia n m trên ư"ng xuyên Á; qu c l 13 qua Bình Dư ng n i v i qu c l 14 qua Bình Phư c và kéo dài su t Tây Nguyên; qu c l 51 n i li n v i ng Nai và Bà R a-V ng Tàu; qu c l 50 i Long An, Ti n Giang. Ngoài ra còn nhi u t nh l n i v i các t nh quanh vùng. Tp. HCM hi n là u m i cu i cùng c a ư"ng s t th ng nh t B c-Nam. Sân bay Tân S n Nh t là m t trong nh+ng sân bay qu c t l n trong khu v#c ông Nam Á, hi n t i có 12 ư"ng bay trong nư c i Hà N i và các t nh, k$ c vùng Tây Nguyên và h i o (Côn o và Phú Qu c), trên 20 ư"ng bay qu c t n i v i h u h t các châu l)c, v n chuy$n kho ng 3 tri u hành khách và h n 100 ngàn t n hàng hóa m!i n m. V th trung tâm kinh t Do & v trí c a ngõ lưu v#c và trung tâm khu v#c, tr i qua h n 300 n m phát tri$n, VCS ng Nai luôn là trung tâm kinh t -xã h i c a c vùng Nam B . Bà R a-V ng Tàu là m t trung tâm công nghi p l n v i t0 tr ng công nghi p-xây d#ng trên 80% trong c c u GDP, áng chú ý là công nghi p d u khí. n nay ã có hàng ch)c tri u t n d u và hàng tr m tri u mét kh i khí ư c khai thác, s d)ng, góp ph n quan tr ng vào vi c n nh phát tri$n kinh t -xã h i c a t nư c. Ngoài d u khí, m t s ngành, l nh v#c công nghi p khác c ng có bư c phát tri$n m nh, nh t là công nghi p i n, nư c, s n xu t v t li u xây d#ng, ch bi n nông s n, h i s n. V i l i th v ngu n khí t, Bà R a-V ng Tàu s' tr& thành trung tâm n ng lư ng l n nh t c a c nư c. Nh" có h th ng lu ng l ch sâu t# nhiên, VCS ng Nai có i u ki n phát tri$n h th ng c ng và các KCN i kèm l n nh t nư c ta. D c sông Th V i hi n có 7 KCN, g m ông Xuyên, Phú M5 I, M5 Xuân A, M5 Xuân A m& r ng, M5 Xuân A 2, M5 Xuân B1, Cái Mép. Ngoài h th ng c ng Th V i-Cái Mép-Sài Gòn, h th ng c ng trên sông Soài R p (C n Giu c, Long An) ang ư c xây d#ng cho phép c p t u có tr ng t i 30.000-70.000 t n v i n ng l#c thông qua 15 tri u t n/n m vào n m 2020. Tp. HCM là trung tâm kinh t c a VCS ng Nai, ng th"i là trung tâm xu t nh p kh u, trung tâm tài chính-ngân hàng l n nh t nư c ta, c ng ng th"i là trung tâm l n d ch v) du l ch và bưu chính vi3n thông, v i t0 tr ng d ch v)-thư ng m i trên 50% trong c c u GDP. VCS ng Nai nh" ưu th v v trí a lý và tài nguyên thiên nhiên và nhân v n còn là trung tâm phát tri$n các lo i hình du l ch r t a d ng, trong ó có du l ch sinh thái. C n Gi", v i HST RNM phong phú v gi ng loài, là KDTSQ u tiên c a Vi t Nam, ã s m t ch(c có hi u qu các ho t ng du l ch và tháng 2/2003 ã ư c T ch(c Du l ch th gi i công nh n là m t trong hai khu du l ch sinh thái phát tri$n b n v+ng c a th gi i & nư c ta. 236 Tr n c Th nh (Ch biên) 8.3.3. V th và tài nguyên a-chính tr Giá tr v th t# nhiên và a-kinh t góp ph n t o nên giá tr a-chính tr và t t y u kèm theo các giá tr v n hoá-xã h i. Các VCS nói chung có v trí r t quan tr ng trong s# nghi p b o v T qu c, trong ó VCS N nói riêng có ý ngh a c bi t quan tr ng do phân b & trung tâm c a vùng Nam B v n là m t vùng t m i ti n tiêu, c ng là n i có th$ m& mang giao lưu v kinh t v n hóa v i khu v#c và qu c t . M t khác v i v trí i lý c a mình, VCS này còn có quan h v i m t vùng bi$n th m l)c a r ng l n, n i ch(a #ng nhi u tài nguyên quan tr ng như d u khí, h i s n, và các tài nguyên phi sinh v t khác. V th hình thành và phát tri n các n n v n hóa Do & v trí chuy$n ti p gi+a vùng ng b ng cao ông Nam B và ng b ng châu th Tây Nam B , v i i u ki n t# nhiên thu n l i, tài nguyên thiên nhiên phong phú, VCS N và lân c n ã là n i phát sinh ra n n V n hóa ng Nai, phát tri$n r#c r2 t h n 4000 n m trư c và có quan h giao lưu v i nhi u n n v n hóa ư ng th"i & ông Nam Á; ngoài s n xu t nông nghi p và th công nghi p v i g m, kim khí, còn phát tri$n m nh m' thư ng m i bi$n v i các khu v#c ông Á và Nam Á. ng th"i do v trí trung tâm khu v#c, VCS ng Nai c ng là n i giao thoa, h i t) v n hóa c a nhi u dân t c, v i nh+ng s c thái r t a d ng và c s c. Nh+ng công c) á c a ngư"i vư n, kho ng 300.000 n m trư c, ã ư c phát hi n & ng Nai (Hang Gòn, su i Gia Liêu) và Bình Phư c (D u Giây, L c Ninh). Vào kho ng 5000-4000 n m trư c, ngư"i Indonesian ã n ây khai phá, t o nên v n hóa ng Nai, r i d#ng nên trung tâm v n hóa kim khí l n v i 4 vùng dân sinh kinh t & mi n ông Nam B h p thành. G n ây, các nhà kh o c còn tìm th y & An S n phía ông B c t nh Long An các di ch h u k% á m i cách nay kho ng 3000 n m và & R ch Núi phía ông Nam t nh, di ch s t cách nay kho ng 2700 n m. Ít lâu sau Công nguyên, cư dân Indonesian m& r ng khai phá xu ng vùng th p, giao lưu v i các dân t c & ông Dư ng và Nam o, có th$ v i c 4n . T th k0 th( I n th k0 th( VIII, cư dân In ônêxia và các dòng ngư"i nh p cư khác (Thiên Trúc, Nguy t Th , v.v.) t o l p n n V n hóa Óc Eo & ng b ng Nam B và ông Campuchia, d#ng nên Vư ng qu c Phù Nam. Ngoài trung tâm Óc Eo, nhà nư c Phù Nam còn có thêm m t trung tâm chính tr , v n hóa và tôn giáo trên vùng t Long An, n i có t i 100 di tích v n hóa Óc Eo v i 12.000 hi n v t, c bi t là qu n th$ di tích Bình T , g m ba c)m di tích Gò Xoài, Gò n và Gò N m Tư c, có niên i t th k0 th( I n th k0 th( VII (Lý Tùng Hi u – Vùng v n hóa Nam B : nh v và c trưng v n hóa, ngày 04/06/2009, YuMe.vn). c i$m v n hóa Sài Gòn xưa và Tp. HCM ngày nay là s# a d ng v n hoá nhưng th$ hi n khá c áo b n s c v n hóa Vi t Nam trong b i c nh l ch s c n i c a không gian v n hoá phư ng Nam, n i h i t) nhi u dòng v n hóa bên c nh v n hoá Vi t trong quá trình hình thành và phát tri$n, trong ó có v n hóa Hoa, Ch m, Khmer, 4n, v.v. ng th"i có s# nh hư&ng c a v n hoá Pháp và M5. Nhi u di tích v n hoá hi n còn như B n Nhà R ng, Bưu i n, Nhà hát l n, n Qu c T , tr) s& UBND Tp. HCM, Dinh Th ng Nh t, Ch B n Thành, v.v.; h th ng các ngôi chùa c như Chùa Giác Lâm, Chùa Bà Thiên H u, T ình Giác Viên, v.v. ; các nhà th" c như Nhà th" (c Bà, Huy n S5, Thông Tây H i, Th (c,v.v. Tr. trung và hi n i, nhưng Sài Gòn - Tp. HCM còn là n i ph bi n ch+ qu c ng+ u tiên, là n i ra báo u tiên c a c nư c. S# ra "i và phát tri$n phong phú c a sách, báo, trư"ng ào t o chuyên ngành c a i ng trí th(c và v n ngh s , c a các ho t ng và giao lưu v n hóa, v n h c, ngh thu t, ã t o cho thành ph này t lâu là m t thành ph có nh hư&ng l n v v n hóa. V th phát tri n quan h qu c t Có th$ nói so v i toàn b i b" bi$n Vi t Nam, VCS ng Nai là a bàn có i u ki n thu n l i nh t cho phát tri$n quan h qu c t do nh+ng ưu th v v th t# nhiên c a mình như Ch ng 8. Vùng bi n o Nam B 237 ã phân tích & trên, k$ c so v i VCS B ch ng n i có Tp. H i Phòng; và i u ó ã th#c s# tr& thành th m nh ngay t 4000 n m trư c, khi vào cu i á m i- u Kim khí, ông Nam B , m t trung tâm luy n kim ã có m i quan h giao lưu KT-XH v i Ban Chang (Thái Lan), v i Palawan, v i Bali, v i Th gi i Malaya, c ng như v i Ryukyu (Lưu C u Qu c) (Nh t B n)(TQ Vư ng, 1998) thông qua VCS này. Khác v i các t nh trong n i a, VCS ng Nai, v i v trí c a ngõ cho t li n và u ra cho hành lang xuyên Á ( ông- Tây), c ng như v trí m t ti n trên Bi$n ông, g n v i các tuy n hàng h i qu c t , có y i u ki n $ phát tri$n r ng rãi m i quan h qu c t không nh+ng v kinh t , mà còn c v v n hóa xã h i. Th t v y thông qua các ho t ng u tư, thư ng m i, du l ch, h p tác trong khoa h c, trong b o v môi trư"ng bi$n, trong công tác b o t n (t i KDTSQ), c ng ng dân cư trong vùng có i u ki n $ ti p xúc, h c h i, trao i, tìm hi$u v n hóa, l i s ng, và ph n nào tình c m và n p ngh c a công dân nhi u nư c khác nhau trên th gi i. Qua ó m t m t phát tri$n n n v n hóa truy n th ng b n a, m t khác ti p thu nh+ng i u t t *p c a v n hóa th gi i $ hoàn thi n ph m ch t con ngư"i m i c a th"i i, ng th"i c ng có th$ h c t p $ nâng cao hi$u bi t v nhi u lãnh v#c khác nhau. Th t ra nhìn vào th#c t ta th y rõ nhi u vùng ven bi$n, nh t là các trung tâm kinh t l n ven bi$n do ti p xúc s m v i qu c t nên có nh+ng c i cách v l i s ng s m h n các t nh trong n i a, mà VCS ng Nai là m t i$n hình. Ngày nay chính VCS này là c a ngõ $ ti p nh n u tư, khoa h c và công ngh m i $ phát tri$n các khu ch xu t, các KCN, các Khu kinh t , các ô th m i, và như v y ng th"i ti p thu cu c s ng m i công nghi p hóa, hi n i hóa, và h i nh p qu c t ; i u ó có th$ làm thay i m nh m' cu c s ng v t ch t c a ngư"i dân VCS, nhưng ng th"i c ng là m t thách th(c l n lao i v i m!i con ngư"i và c c ng ng, c xã h i, trong vi c gi+ gìn b n s c dân t c, và nâng cao uy tín qu c t c a t nư c. Do phân b & trung tâm c a ông Nam Á v m t hình h c, l i n m & g n các ư"ng hàng h i quan tr ng trên Bi$n ông, VCS ng Nai có y các i u ki n thu n l i phát tri$n quan h qu c t v i các nư c trong ASEAN, trư c h t là v i Campuchia và Thái Lan, b ng c ư"ng b và ư"ng th y. M i quan h gi+a VCS này v i các nư c ASEAN khác, như Singapo, In ônêxia,… có th$ thi t l p ch y u b ng ư"ng th y, và sau ó là ư"ng hàng không. V th b o v t nư c Do nh+ng ưu th v trí a lý và c u trúc không gian c a mình, VCS luôn có vai trò n i b t trong quá trình xây d#ng và b o v t nư c, xuyên su t trong l ch s hình thành và phát tri$n vùng t m i Nam B . Chính c a C n Gi", trung tâm VCS, ã g n li n v i các cu c hành quân c a chúa Nguy3n và c c a Nhà Tây S n; và ngư"i Pháp c ng ã bi t l i d)ng ưu th c a VCS này $ ti n hành xâm lư c Nam B . Nh+ng tr n ánh chi m Gia nh, nh t là tr n ánh phá i n Chí Hòa (2/1861) u cho th y ngư"i Pháp ã l i d)ng các sông Sài Gòn và ng Nai dùng tàu chi n $ phát huy ưu th v khí c a mình. Và c ng chính trên sông r ch lưu v#c VCS này chi n công vang d i c a Nguy3n Trung Tr#c (1861) t cháy t u chi n Hy V ng (L’ Espérance) c a Pháp trên Vàm C ông (làng Nh t T o, Long An) còn mãi ư c ghi. VCS ng Nai là c a ngõ c a c ông và Tây Nam B , là trung tâm chính tr , v n hoá l n c a nư c ta & phía Nam, là vùng chi n lư c phòng th , b o m an ninh qu c phòng trên t li n, vùng bi$n và vùng tr"i Nam B Trong kháng chi n ch ng Pháp và M5, nhân dân VCS ven bi$n ã s d)ng l i th c a RNM $ xây d#ng chi n khu (R ng Sác C n Gi") bí m t và v+ng ch c. a o C Chi là m t ch(ng tích l ch s chi n tranh hùng h n v v trí chi n lư c và thành trì kháng chi n. Ngoài ra, còn nhi u di tích l ch s chi n tranh khác như Di tích l ch s v n hóa Núi Dinh (Núi Dinh n m & ông B c t nh Bà R a-V ng Tàu). G n ¼ th k0 c n c( Núi Dinh là n i b o toàn l#c lư ng c a Th y, Th i V ng Tàu, Thành oàn Sài Gòn-Gia nh; Khu di tích l ch s Minh m 238 Tr n c Th nh (Ch biên) (huy n t , t nh Bà R a-V ng T u) là khu c n c( cách m ng trong hai cu c kháng chi n; a o Long Phư c (cách trung tâm th xã Bà R a 7km v phía ông B c) tr i qua 27 n m (1948-1975) là c n c( cách m ng quan tr ng. 8.3.4. Tài nguyên i kèm Tài nguyên sinh v t RNM C n Gi" & trung tâm VCS ng Nai, m t k% quan sinh thái có giá tr b o t n t# nhiên to l n và l p thành KDTSQ Th gi i, là d ng tài nguyên sinh v t tiêu bi$u c a khu v#c có giá tr tr ngo i h ng. KDTSQ C n Gi" ( ư c công nh n n m 2000) có di n tích 75.740ha, có 377 loài ng v t và 287 loài th#c v t ã ư c nghi nh n. RNM & ây có 34 loài cây ng p m n th#c th), 33 loài loài cây tham gia RNM và 90 loài th#c v t nh p cư (VN Nam và NS Th y, 1988) và 130 loài t o. Khu h ng v t có 19 loài thú, 145 loài chim (chim nư c có 51 loài, trong ó có 35 loài ư c ghi vào Sách ), 31 loài bò sát và 9 loài lư2ng cư, 137 loài cá thu c 39 h và 36 loài Thân m m. RNM có nhi u sinh c nh c trưng v i ưu th c a qu n xã B n Chua (Sonneratia caselaris) M m (Avicennia) phát tri$n trên t bùn nhão d c ven sông, nư c l ; qu n xã M m-Chà Là-Gõ Bi$n-Quao Nư c (Aviennia officinalis- phoenix padulosa-Intsia bijuga-Dolichandrone spathacer; qu n xã M m Tr ng (Aviennia alba) phát tri$n trên các bãi b i m i, r ng tiên phong; qu n xã DàCóc-Giá- L(c (Ceriops tagal-Lumnitzer racemo-Excoranio-Agallocho) phát tri$n trên n n t cao và ch t d c b" sông; qu n xã M m qu n (Aviennia lanata) thu n lo i phát tri$n trên nh+ng vùng t có n n ru ng mu i c ; qu n xã Chà Là (Phoenix paludosa) phát tri$n trên nh+ng khu t cao, sét ch t, ôi khi g p nư c tri u; qu n xã Ráng (Acrostichum aureum) phát tri$n & nh+ng vùng t cao trung bình, ng p nư c tri u v a; qu n xã B n Tr ng (Sonneratia alba) phát tri$n & vùng có m n cao; qu n xã Lác Nư c-Cóc Kèn-Ôrô phát tri$n & vùng t tư ng i th p, nư c l , nh hư&ng th y tri u theo tháng hay n m; qu n xã D a nư c (Nypa fruticans) phát tri$n & các bãi b i m i hình thành d c theo các l ch tri u. Tài nguyên phi sinh v t - Tài nguyên khí h u. Khu v#c thu c vùng khí h u nhi t i gió mùa c n xích o, n n nhi t cao và n nh trong n m, nhi u n ng (160-270 gi" n ng/n m), m tư ng i c a không khí trung bình 79,5%, trung bình n m có 159 ngày mưa và lư ng mưa trung bình n m t 1.979mm. Vùng này có hai mùa rõ r t, mùa mưa t tháng V n tháng XI và mùa khô t tháng XII n tháng IV n m sau. Nhi t không khí trung bình n m t 27,55oC, cao nh t vào tháng IV o (30,5 C) và th p nh t vào tháng XII (26oC). i u ki n khí h u là r t thu n l i cho phát tri$n các ngành kinh t nông lâm ngư nghi p, xây d#ng, và nh t là ngành du l ch. - Tài nguyên du l ch. Hi n nay Tp. HCM là trung tâm du l ch l n nh t nư c ta, thu hút hàng n m 70% lư ng khách qu c t n Vi t Nam. N i ây là m t vùng t có nhi u di tích l ch s v n hoá khai phá và xây d#ng kinh t -xã h i m t th"i, c bi t g n li n v i l ch s hi n i u tranh ch ng ch ngh a th#c dân và qu c giành c l p dân t c. Các di tích l ch s cách m ng n i ti ng & ây như B n Nhà R ng, a o C Chi. Ngoài ti m n ng du l ch v n hoá-l ch s , còn có ti m n ng to l n v du l ch bi$n & V ng T u, du l ch sinh thái RNM & C n Gi", du l ch v n hoá-c nh quan ô th & khu n i thành khám phá l ch s v n hoá 300 n m Sài Gòn-Gia nh, du l ch a ch t m ng lư i sông và h th ng th m sông, th m bi$n nhi$u th h . - Tài nguyên khoáng s n. Các khoáng s n liên quan n tr m tích t( ch y u là các khoáng s n phi kim lo i, áng chú ý có sét giàu Montmorillonit, sét g ch ngói, cát vôi, than bùn. Riêng khu v#c Tp. HCM ã có 63 i$m khoáng s n, trong ó các m kaolin R ch S n, than bùn Tam Tân, sét Tân Túc, á xây d#ng Long Bình, laterit Long Bình, sét g ch ngói Long Bình, cát xây d#ng ng Nai, sông Sài Gòn, v.v. ã ư c th m dò, ánh giá và khai thác. 239 Ch VÙNG QU N Vùng qu n 9.1. o Tr ng Sa có m t o ng 9 O TR NG SA c trình bày trong chuyên kh o này: o Nam Y t. O NAM Y T - TÀI NGUYÊN V TH VÀ K QUAN SINH THÁI o Nam Y t trong qu n o Tr ng Sa, v phía B c a o Tr ng Sa kho ng 320km, cách Cam Ranh (Khánh Hòa) kho ng 595km v phía N, cách o Sinh T n 33km v phía B- B. V m t hành chính o Nam Y t thu c xã Sinh T n, huy n Tr ng Sa, t nh Khánh Hòa. o có t a : 10010’45’’ VB và 114022’00’’ K (t a ghi trên m c ch quy n). o có cao 2-3,5m. sâu: v phía Nam là m t s n d c, cách 1,2km là ng ng sâu 500m, cách 6,5km là ng ng sâu 1.500m. V phía B c o là m t m n c, áy có sâu 60-80m. Trên b n 1:50.000 (1995, T ng c c a chính) o có d ng hình qu xoài, chi u dài theo h ng TTBN, v i u TB cong và thót l i, b dài 650m, b r ng 200m, di n tích kho ng 2 97.000m . 9.1.1. Tài nguyên v th a. V th và tài nguyên a-t nhiên + i u ki n t nhiên - o thu c v mi n khí h u Nam Bi n ông, c tr ng cho ch khí h u nhi t i xích o h i d ơng, v i nhi t luôn cao và bi n thiên theo mùa không l n, v i trung bình n m 26,5- 27,00C, có 2 c c i trong n m. L ng m a khá cao (2.400mm vùng Tr ng Sa) và phân mùa rõ r t, m a nhi u nh t vào các tháng 10, 11, 12. Gió mùa ông b c (tháng 11 n 4 n m sau) có t c trung bình 10- 15m/s; gió Tây nam th ng t t c 8-10m/s. Bão và áp th p ít hơn và nói chung là y u hơn phía B c, trung bình 13 cơn/n m. - a m o- a ch t. Hình d ng o thay i khá nhi u theo các mùa gió trong n m; theo Nguy n Th Ti p (1998), o Nam Y t có kích th c 600 x 150m vào mùa hè và 580 x 140m vào mùa ông. M c cao a hình c a o thu c c! 2,0-3,5m, c u t o ch y u là các thành ph n h t thô, nh s n, s"i, cát thô, là s n ph#m phá h y t$ san hô và v" sò c, b dày kho ng 2,5 n 3,0m. Các bãi tri u và các m t mài mòn-tích t và mài mòn quanh o t o thành m t hành lang r ng t i hàng kilômét, v i di n tích t ng c ng g p 26 l n ph n n i c a o. Xung quanh o a hình th p d n d ng b c, các m c sâu sau ây: -1,5m; -3,0m; -5 n -9m; -10 n -15m; -30 n -50m và -70 n -90m. o Nam Y t không n%m l& loi, mà phân b trên m t dãy các r n san hô t o thành m t “vành kh n”(còn c g i là ê vi n) bao quanh m t m n c nông, còn c g i là v ng bi n (lagoon), áy sâu 60-80m khá b%ng ph ng, r i rác có các kh i san hô ng m nhô lên n sâu 10-8m. C u trúc ó g i là atol (atoll: r n san hô d ng vòng), và ó là m t atol ph'c. Có th g i atol này là atol Nam Y t-Sơn Ca. ê vi n c a atol này có hình thái khá ph'c t p, v i d ng g n bán ngu( t v i vòng cung cong l i h ng v phía TB, có chi u dài 57,5km, b r ng 20km, 240 Tr n c Th nh (Ch biên) c t o b i các r n san hô ng m n i nhau liên t c sâu trên 50m, b r ng c a m)i r n 1-2km, b dài 3-5km, n 12km, gi*a chúng là các eo h+p, sâu 20-50 m, t o thành các lu ng l ch, n i v ng n c v i bi n khơi bên ngoài (v ng dài 43 km, r ng 17km). M t nh c a ê vi n th ng sâu 15-10-8m, có ch) 4m. Trên ê vi n phân b 3 o là Ba Bình, Nam Y t và Sơn Ca, 5 á là Ga Ven, L c, Én t, Núi Th , Bàn Than và m t s á khác, trong ó Ba Bình là o l n nh t c a c m, c,ng là l n nh t c a c qu n o Tr ng Sa, di n tích kho ng 600.000m2 (có tài li u ghi 460.000m2) (Sơn Ca có di n tích kho ng 70.000m2). Atol ph'c Nam Y t-Sơn Ca có s n d c bên ngoài c m xu ng n sâu 1.000-1.200m, n%m trên b m t nh c a m t móng d ng vòm tho i sâu t$ 1.200 n 2.000m, d i ó ti p n b m t ng b%ng tr,ng gi*a núi ng m, sâu 2.200- 2.500m. Theo th ng kê vùng bi n qu n o Tr ng Sa có 14 atol ph'c (L An, 1999); v m t hình thái các atol u là các cao nguyên i n hình, có m t nh khá b%ng ph ng (dao ng cao c! 50m), v i s n xung quanh d c 'ng, cao 1.000-2.000m. Atol ph'c Nam Y t-Sơn Ca có tr c dài nh h ng B-TN, phân b phía Nam atol ph'c An Lão-Lo i Ta, cách kho ng 30km, và phía B c atol ph'c Sinh T n, c,ng cách kho ng 30km. Móng c a cao nguyên san hô atol ph'c Nam Y t-Sơn Ca có th là các tr m tích MZ-KZ, ho c c,ng có th là á basalt, i u mà hi n nay ch a có tài li u k t lu n. Có th tham kh o c u trúc sâu c a cao nguyên san hô thu c o Tr ng Sa, ã c sáng t" m t ph n nh các nghiên c'u a v t lý. Tác gi Nguy n V n L ơng và nnk. (2002) ã chia c u trúc cao nguyên san hô Tr ng Sa g m 3 ph n chính là n n cao nguyên, thân cao nguyên và t ng ph b m t. Theo ó n n cao nguyên là á basalt, nóc n n phân b sâu 800- 900m n 400m. Thân cao nguyên g m á vôi san hô d ng kh i c u t o t ơng i ng nh t, b m t có c u t o l i lõm ph'c t p, do bào mòn, xâm th c, karst hóa. B dày c a thân cao nguyên san hô kho ng 300-500m, ho c hơn. - ph n nh cao nguyên (sâu kho ng 250m) có 3 kh i nhô cao d ng i n sâu 100-50m, trong ó kh i TN phát tri n lên trên m c n c bi n và t o o Tr ng Sa. T ng ph b m t có b dày kho ng 35- 50m, là các v t li u v n sinh v t nh cát, cu i, s"i xen các l p bùn sét vôi g n k t. Theo Nguy n Th Ti p (1998), l p ph trên cùng c a các o trong qu n o Tr ng Sa, trong ó có o Nam Y t, có các t ng t$ d i lên nh sau: -T ng á san hô d ng kh i màu tr ng, có b dày trên 20m; -T ng d m s n k t, phân b h n ch , t i Nam Y t t ng này có chi u dày 1,0-1,5m và c x p vào Pleistocen mu n, Q13 (d a vào vi c sinh và th ch h c); - Ph trên là t p tr m tích v n b h t thô, cu i, s"i, s n, cát, thành ph n là san hô, m nh sò c và x ơng ng v t, tu i c x p vào Holocen gi*a, Q22; -T ng s"i s n, cát san hô và v" sò v n b , b dày 0,2-1,0m, c bi t có g p các l p k+p m"ng photphorit có hàm l ng P2O5 t 4-12%; - Trên là l p t nâu, còn g i là l p phân chim, thành ph n là cát h t thô n trung, v i hàm l ng photphorit khá cao, P2O5 = 3,341,4%. B dày chung c a l p 0,2-0,7m, tu i Holocen mu n, Q23; -Trên cùng là các tr m tích v n b c u t o nên bãi tri u cao c a o, v i thành ph n h)n n (t ng n cát), nhi u m nh sò c, m nh v n san hô, th ng bi n i theo mùa. t trên o c hình thành trong i u ki n r t c thù ( á m+ là v n san hô, v" sò c; th m th c v t ch a phát tri n; th i gian t o t r t tr&, kho ng n.a sau Holocen) nên có các c i m (VN Quang, TD T', 1998): thành ph n khoáng cơ b n c u thành t thu c nhóm carbonat, photphat ki m, ki m th , có ph n 'ng trung tính n ki m y u; t có thành ph n cơ gi i nh+, thay i t$ cát pha n th t trung bình; thành ph n h*u cơ ch y u có ngu n g c phân chim, r t giàu lân. Các tác gi này ã x p các t hình thành trên qu n o Tr ng Sa vào m t ơn v riêng, g i là Nhóm t qu n o san hô nhi t i, bao g m các lo i t chính sau: t phân chim; t cát san hô; t cát san hô bán th y hình. - Th m th c v t trên các o r t nghèo v thành ph n loài, ít v s l ng, có kho ng 58 loài th c v t, ph bi n là phi lao, bàng, bàng qu vuông, phong ba, d$a, c" lào, ké hoa vàng, rau mu ng bi n. Ch ng 9. Vùng qu n - o Trư ng Sa 241 i u ki n h i v n: Nam Y t n%m trung tâm Nam Bi n ông, v phía B qu n o Tr ng Sa, nơi vào mùa gió ông b c có sóng th nh hành h ng B và B (tháng 11 n 4 n m sau), cao trung bình 2,5m; vào mùa gió Tây nam (tháng 6-9) có sóng h ng TN và T, cao trung bình 1,65m. Dòng ch y ven o có t c 10-30cm/s. Ch th y tri u c a vùng bi n thu c nh t tri u không u, m c tri u cao nh t t 1,8-2,2m, th p nh t 0- 0,1m. + Phân tích v tài nguyên a-t nhiên Nam Y t tuy có di n tích nh" n%m trên m t vùng qu n o r ng l n, nh ng do v trí a lý c a mình nên ã có m t giá tr l n v tài nguyên v th nói chung và v tài nguyên a-t nhiên nói riêng. * Nam Y t n m trong vùng bi n có tài nguyên sinh v t phong phú và g n v i các tuy n hàng h i qu c t . Tr c h t do v trí phân b trong vùng bi n nhi t i c n xích o (n i chí tuy n), vùng bi n o ã nh n c m t ngu n n ng l ng l n c a M t tr i, là ngu n t o ra m t sinh kh i r t l n so v i các vùng bi n, o ôn i và c n c c. T$ ó ã hình thành nên quanh o và trên toàn Bi n ông nói chung, m t th gi i sinh v t vô cùng phong phú và a d ng v gi ng loài và các HST, ngoài ngu n gen quý giá là m t ngu n l i h i s n to l n, là i u ki n r t thu n l i cho s phát tri n c a o. Nam Y t còn n%m g n v i các tuy n ng bi n qu c t quan tr ng ngang qua Bi n ông, là cơ s cho tri n khai các lo i hình d ch v hàng h i. * Cao nguyên san hô - atol ph c Nam Y t-Sơn Ca là m t công trình tuy t tác c a thiên nhiên. V m t a m o, o n%m trên ê vi n c a m t atol ph'c có quy mô vào lo i l n nh t so v i c vùng bi n (sau Bãi C" Rong, nh ng bãi này không có o) và c,ng trên ê vi n này còn phân b hòn o l n nh t c a c qu n o (Ba Bình). B n thân atol ph'c là m t công trình tuy t tác c a thiên nhiên do s sinh tr ng c a san hô trong m t i u ki n c bi t c a ho t ng Tân ki n t o áy bi n, trong s cân b%ng ng gi*a t c nâng h m c n c bi n và áy bi n v i t c sinh tr ng c a san hô, trong môi tr ng bi n nhi t i. Có th coi atol ph'c Nam Y tSơn Ca, ng th i là m t cao nguyên san hô, là m t thành t o t nhiên tiêu bi u nh t, m t k/ quan thiên nhiên c a qu n o Tr ng Sa, c,ng nh c a c Bi n ông. Trên b n , d dàng nh n th y atol ph'c Nam Y t-Sơn Ca phân b trung tâm c a nh*ng cao nguyên san hô; có th coi kho ng không gian gi*a kinh tuy n 1140 và 1150 là kinh tuy n c a nh ng atol, vì có n 15 atol phân b gi*a 2 kinh tuy n này, trong ó v phía B c là các atol ph'c Song T., inh BaNúi C u, Th T', An Lão-Lo i Ta và Cá Nhám (atol ơn), còn v phía Nam là các atol ph'c Sinh T n, Thám Hi m, Kiêu Ng a và các atol ơn T c Tan, Núi Le, Tiên N*... Nam Y t c,ng n%m m t v trí c thù: phía B c là m t v ng bi n vào lo i l n nh t c a c qu n o (kho ng 400-450km2), sâu 80m, phía Nam là s n d c và bi n khơi, sâu 2000m, ây là m t v trí thu n l i cho các ho t ng t$ nghiên c'u khoa h c, cho n t ch'c các d ch v bi n, trong ó có du l ch, c,ng nh các ho t ng an ninh qu c phòng. * Nam Y t n m trong m t tr ng Kainozoi, ti n cho xác nh ti m n ng d u khí. V m t a ch t, Nam Y t n%m ngay trong ph m vi c a m t tr,ng KZ r ng l n, c g i là tr ng Sơn Ca (là tên o, cách Nam Y t 25km v phía B, trên cùng atol) (LD Bách, NG Th ng, 1999) có ph ơng á kinh tuy n, t$ vùng o Song T. phía B c, qua Sơn Ca, Ba Bình, Nam Y t, n Sinh T n phía Nam, c kh ng ch b i i 't gãy ph ơng kinh tuy n 1140 phía Tây và i ph ơng kinh tuy n 1160 phía ông, v i b dày tr m tích KZ t trên 3.000m. C u trúc ó là m t ti n quan tr ng xác nh ti m n ng d u khí c a nhóm b Tr ng Sa nói chung, mà nhi u n c, trong ó có Trung Qu c, ánh giá r t cao ti m n ng này. b. V th và tài nguyên a-kinh t + Hi n tr ng KT-XH và v n hóa Nam Y t có di n tích không l n nh ng c,ng không quá nh", hi n là m t o thu c xã o Sinh T n, do quân i óng gi*, i s ng kinh t m i b t u hình thành. Nh*ng 242 Tr n c Th nh (Ch biên) thông tin chung v huy n Tr ng Sa cho th y trên toàn b th tr n Tr ng Sa và hai xã o Song T. Tây và Sinh T n hi n ã có i n cung c p cho nhân dân và quân i 24/24 gi trong ngày, dùng n ng l ng gió và m t tr i, nhi u nơi dùng ch a h t công su t. Do ó i s ng tinh th n và v t ch t c a nhân dân và quân i ã c c i thi n áng k , c bi t trong v n thông tin, liên l c và internet. Trên ph m vi xã o và th tr n ã xây d ng các âu t u có th ch'a hàng ch c tàu ánh cá l n, nh Song T. Tây có th ón 100 t u 400CV. - nhi u o ã t ch'c các d ch v thu mua h i s n, cung c p n c ng t và n c á, bán d u diezen, l ơng th c và th c ph#m, s.a ch*a máy tàu cho ng dân ánh b t xa b , c bi t là giá thu mua và giá bán b%ng giá trong t li n. Trên các o c,ng t ch'c nuôi tr ng h i s n, ch n nuôi và tr ng rau, cây n qu ; nhi u l p h c và b nh xá ã c xây d ng, riêng th tr n Tr ng Sa ã có 4 l p h c cho con em các gia ình l p nghi p trên o (www.biendao.org). N m 2004 o Nam Y t c tuyên d ơng là ơn v anh hùng các l c l ng v, trang nhân dân th i k/ i m i. Cán b chi n s0 ngoài nhi m v xây d ng cơ s h t ng k1 thu t, t p luy n, s2n sàng chi n u, theo dõi, ki m soát các ho t ng c a tàu thuy n và máy bay n c ngoài trên vùng bi n và vùng tr i, còn tích c c tr ng rau và ch n nuôi: n m 2010 toàn o ã thu c g n 10.000kg rau xanh, 1.765kg cá, 2494kg gia súc, gia c m, v i t ng giá tr trên 150 tr. ng (B c Ninh online). Nam Y t là o có di n tích 'ng th' 4 trong các o do Vi t Nam tr c ti p óng quân qu n lý (sau Tr ng Sa, Song T. Tây và Sinh T n), kho ng g n 10ha, là không quá nh" có th tri n khai các ho t ng phát tri n kinh t bi n o. Hi n có m t c u t u phía B c o. + Phân tích tài nguyên- a kinh t V i v trí trung tâm qu n o Tr ng Sa, Nam Y t có th khai thác c nhi u l i ích v m t kinh t , mà v n c n gi i quy t hàng u là n c ng t. * Nam Y t - m t v trí trung chuy n Nam Y t n%m trên trung o n gi*a các o c a nhóm B c Tr ng Sa v i nhóm Tây Nam Tr ng Sa: cách o Song T. Tây 135km v phía g n chính Nam và cách o Phan Vinh 155km v phía B- B, cách Tr ng Sa 320km v phía B. Nh v y Nam Y t có th tr thành m t tr m trung chuy n cho ho t ng giao thông gi*a các o vùng bi n Nam và TN v i B c qu n o, gi*a các o Tr ng Sa-Phan Vinh v i Song T. Tây, ph c v cho phát tri n kinh t và qu c phòng. * Nam Y t - m t cơ s ánh b t và nuôi tr ng h i s n V i ngu n l i h i s n quan tr ng nh t là cá n i l n i d ơng, ngoài ra còn cá san hô, m c, trai c..., v i v trí trung tâm qu n o và di n tích không quá nh", Nam Y t có th tr thành m t cơ s t ch'c và tri n khai các ho t ng ánh b t h i s n ph n B c và ông qu n o. ây, bên c nh m t v ng bi n l n (400-450km2), khá sâu ( n 80m), môi tr ng trong s ch, có th nghiên c'u vi c nuôi tr ng h i s n v i nh*ng quy mô, ph ơng th'c và i t ng thích h p. * Nam Y t - m t cơ s d ch v hàng h i và h u c n ngh cá C,ng nh o Song T. Tây, phía Nam Y t có các i u ki n thu n l i cho xây d ng m t cơ s tránh trú bão cho tàu ánh b t xa b và làm các d ch v h u c n ngh cá, nh cung c p x ng d u, l ơng th c, n c ng t, ch m sóc y t , s.a ch*a tàu,... d báo ng tr ng, thu mua s n ph#m ánh b t và sơ ch c,ng là h ng có tri n v ng. Ngoài ra phía Nam Y t c,ng có th t ch'c các d ch v hàng h i, nh thông tin liên l c, báo bão, c'u n n, c'u h , x. lý các s c môi tr ng... không nh*ng cho trong n c mà còn cho các n c khác, vì ây g n v i các tuy n hàng h i qu c t vào lo i hàng u th gi i v l u l ng hàng hóa và nh t là v n chuy n d u m". Ch ng 9. Vùng qu n o Trư ng Sa 243 c. V th và tài nguyên a-chính tr + Tài nguyên a-chính tr c a Nam Y t xu t phát t ưu th a-chính tr chung c a qu n o Trư ng Sa và c các thách th c ã c trình bày ph n trên, bao g m: * V i v trí a lý c a mình, Tr ng Sa có th ki m soát và kh ng ch c toàn b tuy n hàng h i huy t m ch c a th gi i qua Bi n ông; * Tr ng Sa có th theo dõi c các ho t ng trên bi n v quân s và dân s c a các n c quanh Bi n ông, c,ng nh có th ti p c n d dàng t i các n c ó v i m t h th ng c ng bi n phong phú; * Tr ng Sa có th kh ng ch c ngu n tài nguyên phong phú v h i s n và d u khí, c,ng nh các tài nguyên khác c a Bi n ông; * Có quá nhi u n c có quy n l i, ho c ph thu c ch t ch3 vào Bi n ông và hi n nơi ây là m t a bàn tranh ch p v ch quy n r t c ng th ng và ph'c t p, ã t$ng có ng máu. * Liên quan n Bi n ông bao g m ch ng nh*ng các n c xung quanh, mà còn các n c l n khác có ti m l c kinh t và quân s hàng u th gi i. + Vai trò a-chính tr , a-quân s c a Nam Y t trong b i c nh các nư c chi m óng trái phép hi n nay qu n o Trư ng Sa. Theo các ngu n tin n c ngoài và trên các trang thông tin i n t. c a các cơ quan Nhà n c, các T nh, các t ch'c xã h i, trong ó có Wikipedia,... có th th y r%ng, hi n tr ng chi m óng ó là r t ph'c t p, có d ng da báo. Nh trong Ch ơng 2 ã nêu (theo dantri.com.vn), qu n o Tr ng Sa hi n nay Trung Qu c chi m 9 á ng m, ài Loan 1 o, Philippin 9 o, Malaixia 5 o. Nhìn chung tình hình ó nh sau: * Vi t Nam v i t cách là ch nhân h p pháp qu n o Hoàng Sa và Tr ng Sa, n i ti p t$ m y tr m n m nay, ang qu n lý và có quân i tr c ti p óng gi* các o, á liên t c t$ vùng bi n Tr ng Sa phía Tây Nam, n Phan Vinh, An Bang, Thuy n Chài, Núi Le, Tiên N*, Núi Cô phía ông, n Cô Lin, Len ao, Sinh T n, Nam Y t, Sơn Ca, Núi Th , cùng m t s o, á khác và t i á Nam, Song T. Tây phía B c, tr i trên m t chi u dài hơn 700km. * Philippin chi m óng ch y u phía ông B c qu n o: Song T. ông, Núi Th , Lo i Ta, B n L c, Bình Nguyên, V0nh Vi n,... * Malaixia chi m óng ch y u phía ông Nam qu n o: K/ Vân, Su i Cát, Hoa Lau, Kiêu Ng a,... * ài Loan chi m Ba Bình, t i c m o Nam Y t; * Trung Qu c tuy ch chi m m t s á ng m, nh ng nh*ng v trí quan tr ng và xen k3 v i Vi t Nam, và c,ng ch m i chi m trong nh*ng n m g n ây: atol ph'c Nam Y t- Sơn Ca, Trung Qu c chi m 3 á: Gaven, á L c và Én t; atol ph'c Sinh T n, Trung Qu c chi m các á: Ba u, Ken Nan, G c Ma; vùng o Tr ng Sa- á ông, Trung Qu c chi m á Châu Viên. Nhìn t ng th , th tr n óng quân b o v Tr ng Sa c a Vi t Nam có th tóm t t nh sau: * - phía TN và Nam qu n o, vi c óng gi* t ơng i liên hoàn và phân b u trên toàn vùng, tách bi t h n v i vùng chi m óng c a Malaixia N; * - phía B c qu n o, các a i m óng quân c a Vi t Nam xen k3 v i các n c ang chi m óng d ng da báo: c m o Song T.-Lo i Ta, a s các o, á do Philippin chi m óng, ngoài ra còn có Trung Qu c; c m o Nam Y t- Sinh T n có ài Loan và Trung Qu c chi m óng. + Phân tích y u t a-quân s o Nam Y t * Nam Y t - v trí phòng th xung y u vùng B c qu n o Trư ng Sa V m t t nhiên, Nam Y t có i u ki n khá thu n l i cho vi c phòng th , do có di n tích l n, a hình khá cao, có cây c i che ch n, xung quanh o có r n san hô bao b c nh m t hàng rào t nhiên, trong khi v4n có ch) ( b B c) là áy cát cho t u thuy n neo u. 244 Tr n c Th nh (Ch biên) - atol ph'c Nam Y t-Sơn Ca ngoài 3 v trí óng quân c a Vi t Nam, còn có Trung Qu c và ài Loan chi m óng trái phép 5 v trí khác. T i ây, trên ê vi n c a atol ph'c r ng kho ng 450km2, Vi t Nam óng quân trên 2 o và 1 á là o Nam Y t, Sơn Ca và á Núi Th ; Trung Qu c chi m 3 á là Ga Ven, á L c và Én t; ài Loan chi m 1 o Ba Bình (và 1 á Bàn Than?). Kho ng cách gi*a các o là quá g n: Nam Y t cách á L c (Trung Qu c chi m, phía Tây) có 12km, cách o Ba Bình ( ài Loan chi m, phía B c) 22km. c bi t á Én t (Trung Qu c chi m) phân b u phía ông c a atol ã t o ra c c di n là các o Vi t Nam ang óng gi* n%m gi*a hai phía ông và Tây là các o, á do Trung Qu c và ài Loan chi m óng. Vì v y s hi n di n c a Nam Y t ây là vô cùng quan tr ng t ng c ng u th c a Vi t Nam trên atol này, c,ng ng th i là i m t a cho o Sinh T n phía Nam c,ng trong th g n v i các á c a Trung Qu c mà n m 1988 ã dùng v, l c chi m c a Vi t Nam ( á G c Ma,...); trong khi ó phía B c (cách 30km) c m o Lo i Ta do Philippin chi m óng. * Nam Y t - m t xích quan tr ng trong tuy n liên k t phòng th ph n B c qu n o Trư ng Sa Nh m c a-kinh t ã nêu, Nam Y t là v trí trung chuy n gi*a các nhóm o phía TN và N v i nhóm o phía B, B qu n o và trong a-quân s v trí ó càng tr nên quan tr ng. Trên tuy n liên k t ó, Nam Y t làm nhi m v g n k t o Sinh T n phía Nam v i o Song T. Tây phía B c, là m t i m tr quan tr ng trên hành lang n i Tr ng Sa- á ông-Phan Vinh-Cô Lin-Sinh T n phía Nam v i Sơn Ca- á Nam-Song T. Tây phía B c. Ph i nói r%ng liên k t gi*a Nam Y t-Sơn Ca v i á Nam-Song T. Tây là ph'c t p hơn nhi u so v i liên k t v i Sinh T n-Côlin, b i kho ng cách xa (g p 3 l n) và ph i qua các c m o, á do Trung Qu c và Philippin chi m óng (Lo i Ta, Su Bi, Th T',... Vì v y Nam Y t-Sơn Ca v m t m t nào ó có th xem là các o ti n tiêu-biên gi i, b o v tuy n hành lang huy t m nh r t quan tr ng này. * Nam Y t - m t bi u tư!ng ch quy n c a Vi t Nam trên qu n o Trư ng Sa Cùng v i các o khác trên qu n o mà Vi t Nam ang óng gi* b o v , Nam Y t th t s là m t bi u t ng sáng ng i cho ch quy n c a Vi t Nam trên qu n o Tr ng Sa, v i m t truy n th ng anh hùng v& vang1. Nam Y t hàng ngày ph i i m t v i quân i các n c chi m óng trái phép, c Trung Qu c, ài Loan và Philippin, v i kho ng cách không xa. u t xây d ng k t c u h t ng k1 thu t o Nam Y t tr thành m t c n c' không th b ánh b i, ng th i là m t trung tâm phát tri n kinh t bi n o s m u t và có hi u qu c n c coi là u tiên hàng u hi n nay. d. nh hư ng phát tri n + Hi n tr ng qu n lý và quy ho ch. * Nh trên ã nêu Nam Y t hi n t i v m t hành chính thu c xã o Sinh T n và do quân i tr c ti p qu n lý. T ch'c hành chính hi n nay c a huy n Tr ng Sa g m 2 xã o (Song T. Tây, Sinh T n) và 1 th tr n- o ( o Tr ng Sa). * Nam Y t ã n%m trong quy ho ch c a Nhà n c xây d ng Khu b o t n bi n, theo Quy t nh s 742/Q - TTg ngày 26/5/2010 c a Th t ng Chính ph v phê duy t Quy ho ch h th ng khu b o t n bi n n n m 2020. * Nam Y t n%m trong Quy ho ch phát tri n KT-XH chung c a huy n Tr ng Sa, mà nh h ng là tri n khai các d ch v ngh cá và d ch v hàng h i, phát tri n du l ch. Huy n ang xây d ng cơ s h t ng nh nhà , ng i, cơ s y t , tr ng h c; ti n hành d án xây d ng các âu t u, th. nghi m nuôi h i s n (nh Cá chim tr ng, tu hài...), tri n khai tr ng cây xanh..., liên k t v i các doanh nghi p du l ch nghiên c'u, t ch'c phát tri n du l ch bi n o. 1 Truy n th ng o Nam Y t anh hùng,- C c Chính tr H i quân, 2007, Hà N i Ch ng 9. Vùng qu n 245 o Trư ng Sa + nh hư ng phát tri n. phát huy c nh*ng giá tr TNVT c a o, n n m 2015 và giai o n ti p theo n 2020, c n có c các b c t phá trong các h ng sau: * Xây d ng k t c u h t ng k" thu t, bao g m các công trình chính nh : âu t u, c u c ng, các công trình quân s , sân bay tr c th ng, cơ s s n xu t n c ng t, n c á, s n xu t i n, các kho l nh. * Xây d ng Khu b o t n bi n: i u tra, nghiên c'u c n kh#n tr ơng có th xây d ng xong Khu b o t n bi n trong th i h n ã nêu t i Quy t nh c a Th t ng (trong giai o n n 2015). * Bư c u tri n khai các d ch v : Cùng v i quá trình hoàn thi n k t c u h t ng, t$ng b c tri n khai các d ch v ngh cá và hàng h i quy mô thích h p. Ti n hành thí i m m t s n i dung du l ch bi n, trong ó có l n bi n quan sát r n san hô. * Nuôi th# nghi m h i s n: Ti n hành nuôi th. nghi m m t s h i s n thích h p v i i u ki n môi tr ng v ng bi n và bi n khơi. * Xây d ng m t t$ ch c hành chính thích h!p (v i i u ki n o bi n khơi xa) n c p d i c p xã. 9.1.2. K quan sinh thái a. a d ng sinh h c o Nam Y t là khu v c có m'c a d ng sinh h c cao nh t trong các o ti n tiêu vùng qu n o Tr ng Sa, cùng v i hàng tr m hòn o á khác t o thành m t khu v c có t m quan tr ng c bi t v giá tr a d ng sinh h c - trung tâm l u gi* ngu n gien cho các vùng n c ven b . M'c a d ng ây c th hi n s hi n di n và phát tri n c a các h sinh thái i n hình, s l ng loài l n, r t nhi u loài quý hi m và là nơi t p trung các bãi h i s n l n c a Bi n ông. + a d ng thành ph n loài K t qu kh o sát trong các n m 2007 - 2008 ã xác nh c 1.195 loài ng, th c v t phân b o Nam Y t và b%ng 40,8% t ng s loài sinh v t ã c bi t qu n o Tr ng Sa ( C Thung và nnk., 2009). Các nhóm sinh v t có giá tr kinh t v i s l ng loài cao l n l t là san hô (298 loài), ng v t áy (225 loài) và cá r n san hô (186 loài) (b ng 9.1). B ng 9.1. a d ng sinh h c vùng bi n o Nam Y t STT Nhóm sinh v t S loài T ng s loài qu n o Tr ng Sa T l 1 Th c v t trên c n 58 103 56,3 2 Rong bi n 86 255 33,7 3 C bi n 2 7 28,5 4 Th c v t phù du 185 467 39,6 5 ng v t phù du 141 358 39,4 6 Sinh v t áy 225 776 29 7 San hô 298 364 81,7 8 Cá san hô 186 524 35,5 9 Rùa bi n, Thú bi n 8 20 40 10 Chim bi n 10 36 27,8 T ng c ng 1.195 2.927 40,8 246 Tr n c Th nh (Ch biên) + a d ng h sinh thái/sinh c nh * H sinh thái r n san hô. Hình thái r n san hô o Nam Y t có c i m h t s'c c bi t. Nhìn m t cách t ng th , o Nam Y t là m t h p ph n c a r n vòng (atoll) ph'c Nam Y t-Sơn Ca, trong ó m t ngoài (phía Nam c a o) có d c l n và sâu, m t trong (phía B c c a o n%m trong lagoon) có a hình tho i u và nông, n n áy cát. Tuy nhiên, n u ch xét riêng o Nam Y t thì r n san hô quanh o có d ng r n vi n b (fringing reef) v i c u trúc g m 5 i: i ven b , i m t b%ng, i mào r n, i s n d c và i m t b%ng chân r n. ph san hô trung bình các i m r n phía B c o là 58%, các i m r n phía Nam o có ph th p hơn - 36%, trung bình ph san hô cho c vùng bi n quanh o là 47,1%. R n san hô o Nam Y t khá c áo v i a d ng các hình dáng t p oàn san hô k t h p v i y ut a hình c,ng t o nên c nét c tr ng riêng cho o. Phía Nam o có a hình d c d ng 'ng, có nhi u hang h c, di n tích và ph san hô th p nh ng l i r t a d ng, v i nhi u loài san hô r t hi m g p, c bi t sâu d i 30m. Nhóm sinh v t s ng bám kèm theo có hình thù h t s'c k/ d nh h i qu/, h i miên th y t'c có màu s c a d ng. Trong quá trình thu th p m4u v t ã t$ng b t c h i sâm vú có kh i l ng lên t i 10kg ( C Thung và nnk, 2009). V phân b , san hô g p xung quanh o t$ 0mH n sâu 30-40m; phía B c o nhi u hơn phía Nam do y u t a hình chi ph i. Theo k t qu o c t i th c a và gi i oán nh v tinh thì di n tích san hô phân b quanh o Nam Y t c tính kho ng 15.000ha. * H sinh thái c% bi n: các k t qu nghiên c'u c" bi n qu n o Tr ng Sa nói chung ã phát hi n có 3 loài c" bò bi n (Thalassia hemprichii), c" xoan (Halophila ovalis) và c" t tre (Thalassodendrom ciliatum), trong ó o Nam Y t có 2 loài là c" bò bi n và c" xoan. Tuy v y, c" bi n phát tri n thành các bãi c" (seagrass bed) theo úng ngh0a thì ch m i phát hi n có o Nam Y t, các o khác ch có các ám nh" ki u da báo vài mét vuông và không t o thành bãi (NH Y t, N Thanh, 2008). V phân b , c" bi n phía B c o tr i trên m t i dài 350-400m, r ng 200m, còn phía Nam o, c" bi n phát tri n trên m t i dài 300-350 m, r ng 30-50m; phía ông và phía Tây o không phát hi n th y c" bi n. ph c a c" bi n dao ng trong kho ng t$ 10 n 70%. Di n tích phân b c" bi n quanh o Nam Y t c tính kho ng 10ha ( C Thung và nnk., 2009). * Th m th c v t ven o: c i m chung các o thu c qu n o Tr ng Sa là th m th c v t trên o còn r t tr& và nghèo v thành ph n loài, ch y u là các cây th o, cây b i, che ph th p, ch t mùn và h*u cơ do cây t o ra r t ít. Trên m t s o có l p phân chim tích t t$ xa x a, nên phì c a t cao g p nhi u l n so v i t có phì cao trong t li n. - o Nam Y t do t cát san hô tr n l4n phân chim có t ng sâu 2-3 m, t o i u ki n cho r cây phát tri n, hút c n c và ch t dinh d !ng nên trên o h cây thân g) phát tri n khá t t. V d ng s ng, các loài c coi là thân g) chi m t i 14,7%; ây là nh*ng cây cho bóng mát nh : Bàng vuông (Barringtonia asiatica), Mù u (Calophyllum inophyllum), Phi lao (Casuarina equisetifolia), Phong ba (Argusia argentea), Nhàu (Morinda citrifolia), ngoài ra còn có m t s cây tr ng c mang t$ t li n ra o nh d$a, u , các lo i rau làm th c ph#m cho b i trên o. + Các loài quý hi m có nguy cơ b e d a M t s nhóm ng v t bi n quý hi m có nguy cơ b e d a vùng n c quanh o Nam Y t bao g m: Cá heo (2 loài), rùa bi n (2 loài), 12 loài thân m m, chân b ng quý hi m: Bào ng b u d c Haliotis ovina, 5c tù và Charonia tritonis, trai tai t ng kh ng l Tridacna gigas..., và m t s loài chim bi n quý hi m nh H i âu m t tr ng (Calonectris leucomelas), chim iên b ng tr ng (Sula leucogaster), Nhàn mào (Sterna bergii), Nhàn tr ng (Gygis alba). + Nơi sinh cư, bãi gi ng c a sinh v t Có th th y khu v c ven các o Tr ng Sa, o Nam Y t là nơi có s loài t cao nh t, v i 31 taxon Tr ng Sa và 18 taxon phía Nam Y t. S có m t c a h u h t các h tôm, cá có giá Ch ng 9. Vùng qu n o Trư ng Sa 247 tr kinh t c,ng nh ch th sinh h c cho r n san hô là khu v c các o này, nh Cá bàng chài, Cá mó, Tôm hùm. M t ngu n gi ng cao, t n 182,4 cá th /m3. Các bãi gi ng th ng phân b trên các r n san hô c a o ( C Thung và nnk., 2009). b. Giá tr m h c: Giá tr c nh quan thiên nhiên: ó là c nh quan thiên nhiên c thù c a vùng qu n o xa b nơi “tr i và n c g p nhau”. Gi*a vùng bi n bao la là m t o san hô n i lên v i màu xanh mát c a th c v t trên o là m t trong nh*ng nét ch m phá trong b'c tranh t ng th c a i d ơng, ã tôn vinh c s'c s ng b t di t c a th gi i sinh v t. Giá tr cho du l ch sinh thái: các bãi san hô ng m, th m c" bi n quanh o cùng v i các bãi cát tr ng hoang sơ là nh*ng ti m n ng h t s'c quý giá ch a c khai thác phát tri n các lo i hình du l ch sinh thái trong t ơng lai, khi các ph ơng ti n giao thông t$ t li n ra o c c i thi n. Giá tr cho c m h ng ngh thu t: o Nam Y t c,ng nh các o khác thu c qu n o Tr ng Sa là m t b ph n không th tách r i c a lãnh th Vi t Nam. Thiên nhiên nơi ây là ngu n c m h'ng sáng tác c a ngh s0 và nh*ng chi n s0 óng quân trên o v lòng t hào dân t c, ch quy n qu c gia i v i vùng bi n o xa nh ng “không xa” v tình quân dân, c a ni m tin và ý chí chính tr “c n c h ng v Tr ng Sa”. c. Giá tr c áo, c s c o Nam Y t mang c i m c tr ng c a h sinh thái bi n o xa b v i h sinh thái r n san hô bao quanh o v$a mang tính ch t d ng vi n b nh ng c,ng là m t b ph n c a ki u r n d ng vòng (atoll) ph'c trong c m o Nam Y t-Sơn Ca. Các bãi cát ven o tr i dài hàng kilômét có s bi n ng theo mùa rõ r t. ây c,ng là khu v c rùa bi n th ng lên bãi & tr'ng vào mùa sinh s n. Nam Y t c,ng là m t trong s ít o có n c ng t và th m th c v t xanh bao ph trên o, là nơi t p trung các àn chim bi n t i làm t & tr'ng. Vào nh*ng ngày bi n ng ho c i gió vùng bi n quanh o Nam Y t có hàng àn Cá heo n i trên m t n c, bơi vòng quanh o v i s l ng t i vài ch c cá th t o ra c nh +p thiên nhiên vô cùng k/ thú. d. Tài nguyên i kèm Ngoài ti m n ng d u khí, n ng l ng sóng, gió, n ng và b'c x m t tr i, th y s n là ngu n tài nguyên to l n c khai thác hàng n m t$ khu v c này, trong ó có cá Ng$, cá N c heo, cá Ki m, cá Chu n, cá Nhám, v.v. Cá san hô c tr ng cho vùng bi n này có s n l ng khai thác và giá tr l n là m c L.a i d ơng. C,ng còn nh*ng lo i c s n khác có giá tr , nh trai c bi n, rong bi n, tôm bi n, tuy s n l ng khai thác không l n. Các h sinh thái vùng n c quanh các o thu c qu n o Tr ng Sa óng vai trò là “trung tâm phát tán ngu n gi ng” sinh v t bi n cho các vùng bi n lân c n các qu c gia s ng quanh Bi n ông. Nh n xét: K/ quan sinh thái o Nam Y t t c p danh th ng c p qu c gia và có t m quan tr ng qu c t v a d ng sinh h c. Ph n 3 GI I PHÁP QU N LÝ 251 Ch ng 10 NH H NG CHI N L C VÀ MÔ HÌNH B O V VÀ S D NG H P LÝ 10.1. NH H 10.1.1. nh h c bi t NG CHI N L ng chi n l C B O V , S D NG CÁC KHU V C TIÊU BI U c b o v , s d ng và qu n lý các khu v c có giá tr v th a. Phân c p tài nguyên v th nh n bi t rõ t m quan tr ng, tính ch t c thù và làm c s cho nh h ng b o v , s d ng và qu n lý các khu v c có giá tr TNVT c bi t, phân c p TNVT bi n là công vi c r t c n thi t. Nh ã trình bày trong Ch ng 1, do tính ng d ng c thù TNVT bi n Vi t Nam ã c phân c p d a theo ch th c a tài nguyên (c ng ng th i là các i t ng), và các ch th ó có th c phân thành 3 c p, trong ó c p 1 là bi n Vi t Nam, c p 2 – các vùng bi n c a Vi t Nam, và c p 3 – các th y h và a h . b. nh h ng chi n l c chung TNVT các c p u có t m quan tr ng trong phát tri n c a t n c, trong ó giá tr v th các i t ng tài nguyên c p 3 cho ta b c tranh chi ti t v m c quan tr ng, giá tr s d ng và b o v c a t ng i t ng c th h n. nh h ng chi n l c chung s d ng, b o v và qu n lý TNVT bi n xu t phát t ch tr ng, ng l i v chi n l c bi n c a Vi t Nam và nh ng c tr ng v i u ki n phát tri n kinh t , xã h i, khoa h c, k thu t c ng nh ch quy n lãnh th c a Vi t Nam. V!n ki n "i h i IX c a ng ã th hi n s quan tâm n kinh t khu v c bi n và h i o: "Xây d ng chi n l c phát tri n kinh t bi n và h i o, phát huy th m"nh c thù c a h n 1 tri u km2 th m l c a. T!ng c ng i u tra c b n làm c s cho các quy ho"ch, k ho"ch phát tri n kinh t bi n. #y m"nh nuôi, tr ng, khai thác, ch bi n h i s n; th!m dò, khai thác và ch bi n d u khí, phát tri n óng tàu thuy n và v n t i bi n; m mang du l ch; b o v môi tr ng; ti n m"nh ra bi n và làm ch vùng bi n. Phát tri n t ng h p kinh t bi n và ven bi n, khai thác l i th c a các khu v c c a bi n, h i c ng t"o thành vùng phát tri n cao, thúc #y các vùng khác. Xây d ng c!n c h u c n m t s o ti n ra bi n kh i. K t h p ch t ch$ phát tri n kinh t bi n v i b o v an ninh vùng bi n". %&' ( Quy t s ( 09-NQ/TW )&*y 09 +',ng 02 n!m 2007 - a H i )&' ( TW4, .'/a X v ( chi n l c bi n Vi t Nam n 2020 0(-'1(23( n n!m 2020, 4',t tri n +'*nh công, -/(b c t 4',(v (kinh t (bi n, ven bi n nh sau: 1 - khai +',c, ch (bi n d u, 5'6; 2 - kinh t ('*ng ' i; 3 - khai +',c 7*(ch (bi n ' i 8 n; 4 - du 9 ch bi n 7*( kinh t (' i o; 5 - xây d ng -,c KKT, -,c KCN t p trung 7*(KCX ven bi n g:n v i 4',t tri n -,c khu ô +' (ven bi n. %&' ( quy t - ng -'1(23: nhi m 7 (c ; n, lâu <*i 7*(xuyên su t 9*(=,c l p -' (quy n y , >? n 9@(7*(; o v (v ng ch:c -' (quy n, quy n -' (quy n, quy n +*i 4',n 7Ang bi n, th m 9 c a, 252 Tr n c Th nh (Ch biên) hai qu n o BC*ng Sa, Tr ng Sa 7*(-,c qu n o, o 5',c thu c -' (quy n n c ta. Kiên trì u tranh )&C"i giao 7*( 4',p 9@(nhDm khEng nh 7*( gi (v ng -' quy n - a Vi t Nam trên qu n o Hoàng Sa và Tr ng Sa; Th c hi n y (quy n -' (quy n - a Vi t Nam trên qu n o Hoàng Sa và Tr ng Sa; T ng b c 4',t tri n KT-XH, dân s ('/a 7*(di dân ra sinh c , l p nghi p trên -,c o. V i ng l i c a ng, trên th c t , TNVT ã c quan tâm trong chi n l c phát tri n KT-XH bi n o. *Phát tri n KT-XH TNVT bi n Vi t Nam có ti m n!ng s d ng r t l n cho các l i ích phát tri n KT-XH (L An và nnk, 1996; B Th y S n, 1996; VT C nh và nnk, 1995; V C n và nnk, 1996; NC H i, 2007; T Th"nh và nnk, 1996; T Th"nh và nnk, 2006; L T và nnk, 2005) nh phát tri n giao thông-c ng, du l ch và d ch v , ngh cá, công nghi p, c s h" t ng và ô th hóa và các lFnh v c kinh t khác. phát tri n các lFnh v c này, tr c h t c n s d ng y u t không gian ( o, bi n, thuG v c ven b ) và y u t v trí a lý c thù c a TNVT, sau ó là s d ng h p lý các y u t tài nguyên sinh v t và phi sinh v t n i t"i trong không gian phát tri n và ngoài không gian phát tri n (s c hút). Ho"t ng kinh t th tr ng ang phát tri n r t m"nh trong khu v c, t"o ra nhu c u liên k t và giao th ng to l n gi a các n c, các a ph ng. Trong b i c nh y, l i th v trí a lý c a Vi t Nam do nDm k tr c l x ng s ng c a kinh t khu v c, c bi t khu v c mi n Nam và mi n Trung v trí b n l gi a bi n và t li n, ngay tâm hình h c c a mi n ông Nam Á, n u c phát huy m"nh m$ s$ là ngu n tài nguyên vô giá giúp Vi t Nam ph n th nh. Vi c phát huy tài nguyên a-chính tr c a Vi t Nam có th diHn ra theo hai h ng: làm c a ngõ ra bi n c a n i a châu Á và làm u c u trên t li n c a con ng giao th ng trên bi n và trên không qua Bi n ông (VH Lâm, 2008). * m b o an ninh qu c phòng, ch quy n và l i ích qu c gia trên bi n TNVT có ý nghFa c bi t quan tr ng i v i m b o an ninh qu c phòng và ch quy n qu c gia trên bi n. Không gian bi n và i b bi n Vi t Nam là m t d"ng tài nguyên quân s , c khai thác và s d ng tri t trong chi n tranh ch ng ngo"i xâm. Vi c b trí phòng th c ng nh l p các ph ng án tác chi n tr c h t ph i d a vào các y u t c a v th nh c i m t nhiên, c bi t là a hình và v trí a lý (T Th"nh và nnk, 2006). Các o, vùng c a sông, v ng v nh ven b , vùng th m l c a r t có giá tr phân nh ranh gi i và ch quy n qu c gia trên bi n. *B o t n t nhiên Phát tri n các khu b o t n t nhiên bi n là m t hình th c s d ng các giá tr s d ng gián ti p ho c duy trì các giá tr dành, l u l"i c a TNVT bi n. L i ích và t m quan tr ng c a các KBTB r t l n, bao g m c l i ích kinh t tr c ti p (du l ch sinh thái, phát tri n ngu n l i vùng chuy n ti p), l i ích gián ti p (v!n hoá, khoa h c và giáo d c) và l i ích lan to (duy trì ngu n gi ng cho các ng tr ng lân c n, n i cho ng v t di trú, v.v.). Các khu BTTN b:t u c thành l p t n!m 1962, n n!m 2006 có t ng s 212 khu v i di n tích trên 2 tri u hecta, chi m kho ng 6% di n tích t nhiên c a lãnh th Vi t Nam, trong ó có 20 khu trên bi n (VQG, KBTB). c. nh h ng chi n l c cho m t s vùng có giá tr v th c bi t *Vùng c a sông Các VCS c chia thành ba ki u, g m VCS châu th ( i n hình là châu th sông H ng, sông Mê Công), VCS hình phHu ( i n hình là VCS B"ch Dng, ng Nai), VCS trung tính, th ng có quy mô nhI và ph bi n ven bi n mi n Trung ( i n hình là VCS Cu ê, Trà B ng). Ch ng 10. nh hư ng chi n lư c và mô hình b o v và s d ng h p lý 253 VCS hình phHu B"ch Dng có c u trúc n a kín, có 1nh B n Tri u, ng b c b n ch"y ven Phù Long-Cát H i- S n và rìa ngoài c a sông i theo ng Eng sâu 6m t m i S n n Tây Nam o Cát Bà (T Th"nh, inh V!n Huy, 2008). VCS B"ch Dng là m t trong hai vùng c a sông hình phHu i n hình nh t n c ta. VCS B"ch Dng thu c vùng b ông B:c, ti p giáp vùng b châu th sông H ng hi n "i phía Tây Nam. C u trúc không gian và v trí c bi t v m t a lý t nhiên ã t"o ra v th c bi t c a VCS v a-chính tr và a-kinh t . TNVT và ti m n!ng phát tri n còn là m t v n m i v c s lý lu n, nh ng l"i là m t v n th c tiHn quan tr ng. D i b bi n Tây V nh B:c B v c b n g m 2 vùng b bi n là B:c B (t Qu ng Ninh t i Ninh Bình) và B:c Trung B (t Thanh Hóa t i Qu ng Bình), khác nhau v ti m n!ng phát tri n KT-XH. J ây, ang n i lên nh ng tâm i m phát tri n kinh t tr ng y u. ó là c a ngõ h ng ra bi n c a H i Phòng g:n v i vi c xây d ng c ng n c sâu L"ch Huy n, Khu v c óng tàuc ng n c sâu H i Hà (Qu ng Ninh); khu kinh t th ng m"i t do Vân n (Qu ng Ninh), Cát H i (H i Phòng), tuy n kinh t B:c Trung B g:n k t các c ng Nghi S n-V ng Áng-Hòn La v i hành lang kinh t ông-Tây, v.v. VCS B"ch Dng, trong ó có thành ph H i Phòng nDm trong tam giác phát tri n kinh t Hà N i-H i Phòng-Qu ng Ninh, là c a ngõ h ng ra bi n c a c n c phía B:c, là trung tâm kinh t , v!n hoá vùng Duyên h i phía B:c theo tinh th n Ngh quy t 32 c a B Chính tr . H i Phòng là i m nút c a vành ai kinh t V nh B:c B (H i Nam-Qu ng Tây-Qu ng Ninh-H i Phòng) n i v i hai tuy n hành lang kinh t H i Phòng-Hà N i-Lào Cai-Côn Minh có s c thu hút các t1nh VFnh Phúc, Phú Th , Yên Bái theo qu c l 70 và hành lang kinh t H i Phòng-Hà N iL"ng S n-Nam Ninh thu hút các t1nh B:c Giang, B:c Ninh theo Qu c l 1. VCS B"ch Dng có m t v th c bi t, nDm giáp ranh gi a l c a và bi n, gi a ng bDng sông H ng và vùng i núi ông B:c. VCS có a hình khá kín sóng gió, lu ng l"ch sâu, r ng và nhi u b n neo u thu n ti n, an toàn cho tàu thuy n. C nh quan thiên nhiên a d"ng, tiêu bi u và c s:c, có c núi r ng, hang ng, sông h , ng bDng, bi n c và h i o, t"o nên m t b c tranh thu nhI c a t n c. Nhi u s ki n l ch s quan tr ng và nhi u di tích kh o c , v!n hoá c áo t p trung và quy t t"i ây. Tài nguyên thiên nhiên và tài nguyên nhân v!n a d"ng. Ngu n l i h i s n phong phú áp ng nhu c u tiêu dùng trong n c và xu t kh#u. Tài nguyên khoáng s n cho phép phát tri n m"nh công nghi p v t li u xây d ng. t ai do v th t t nên tr thành ngu n tài nguyên quý giá s d ng cho công nghi p, d ch v th ng m"i. C s h" t ng sKn có qua h n m t tr!m n!m ô th hoá và ngu n nhân l c có ch t l ng cao v k thu t và k n!ng là nh ng th m"nh phát tri n trong th i kL i m i. * m phá Các m phá ven bi n t p trung mi n Trung, t Th a Thiên-Hu t i Ninh Thu n. Có 12 m phá tiêu bi u, t ng di n tích ch1 kho ng 436,9km2, phân b trên kho ng 21% chi u dài ng b bi n Vi t Nam (NH C , 1996, 2006). Chúng có giá tr r t l n v ch c n!ng sinh thái và môi tr ng, là các vùng ánh b:t và nuôi tr ng thuG s n, du l ch, b n cá nhân dân và n i trú tránh gió bão r t an toàn (T Th"nh, 2009). M t s c ng quan tr ng nh Thu n An, Quy Nh n nDm trong vùng m phá. H m phá Tam Giang-C u Hai ch"y dài 68 km d c b bi n t1nh Th a Thiên-Hu , r ng 216km2 là m t m phá có quy mô l n nh t ông Nam Á, thu c lo"i l n c a th gi i. V i t1nh Th a Thiên-Hu , ây là c a ngõ h ng ra bi n, có liên quan tr c ti p v i cu c s ng c a 1/3 dân s c a t1nh và có nh h ng quan tr ng i v i toàn b i s ng kinh t xã h i c a c t1nh, gián ti p liên quan n s hình thành và phát tri n c a ô th Hu . Giá tr tài nguyên l n nh t c a m phá là i u hoà sinh thái, mang l"i môi tr ng s ng và ngu n s ng cho c dân có cu c s ng quan h m t thi t v i m phá (T Th"nh, T Lân, 2009). Nhi u lo"i sinh v t vùng m phá có giá tr kinh t khai thác t nhiên, ánh b:t và nuôi tr ng. Trong ó, có 4 nhóm c b n là rong cI, tôm- cua, thân m m và cá. 254 Tr n c Th nh (Ch biên) m phá là m t h m gi a bi n và l c a, có vai trò c c kL quan tr ng i v i cân bDng t nhiên và sinh thái ven b . Nó nh h ng và tác ng n vi khí h u khu v c, ch th y ng l c, phân b và b i l:ng tr m tích ven b , l u gi và xu t kh#u dinh d Mng, ngu n gi ng ra bi n, t"o n i c trú, sinh N cho các loài sinh v t bi n di c mùa và chim di c trú ông trên quy mô r ng l n. ây còn là m t kho dinh d Mng giàu có m t vùng ven bi n nghèo ki t. Dinh d Mng vô c trong n c và n n áy giàu h n phía ngoài bi n hàng ch c l n. Môi tr ng m n l thay i theo mùa và s có m t c a các habitat thu n l i cho c trú, sinh s n theo mùa c a nhi u i t ng tôm cá và chim n c. S phong phú c a habitat nh c a sông, m l y cI, th m cI bi n, vùng áy bùn, áy cát, v.v. ã t"o nên a d"ng sinh h c cao và b o v sinh v t tr c nh ng bi n i t nhiên b t l i và s khai thác quá m c c a con ng i. Nh t n t"i nh m t HST c l p vùng b , g m nhi u ph h , m phá l u gi và t"o m t chu trình v t ch t khép kín, t làm giàu và xu t kh#u dinh d Mng ra vùng bi n ven b . Trong m phá ã hình thành nên các bãi N và n i sinh tr ng c a u trùng, cung c p ngu n gi ng cho c m phá và vùng bi n phía ngoài. Có các bãi gi ng l n t p trung h m phá Tam Giang-C u Hai, m Tr ng Giang, m Th N"i, v.v., i n hình là các bãi gi ng C n Tè và Ba C n h m phá Tam Giang-C u Hai. Do mùa m a trùng vào mùa ông l"nh, các m l y c a sông trong m phá r t giàu dinh d Mng và th c !n vào mùa này và có s c thu hút cao v i àn chim di trú t ph ng B:c. Ngoài nh ng giá tr b o t n và s d ng v m t sinh thái và môi tr ng, m phá còn có th nh h ng phát tri n m t s ngành nh nông nghi p, giao thông và c ng b n và c bi t là du l ch và ngh1 d Mng. m phá Tam Giang-C u Hai là m t i n hình trong khai thác c a các ngành này. *V ng v nh V ng, v nh ven b bi n Vi t Nam phân b theo 4 vùng a lý: vùng b bi n B:c B , B:c Trung B , Nam Trung B và vùng các o phía Nam (T Th"nh và nnk, 2006; T Th"nh và nnk. 2007). Các c ng có ti m n!ng l n phát tri n giao thông- c ng; du l ch-d ch v ; ánh b:t và nuôi tr ng thuG s n ki u giàn, l ng, khu neo u tránh trú gió bão u phát tri n các v ng v nh (T Th"nh, 2009b). Nhi u v nh có c nh quan Op c x p vào hàng di s n, kL quan thiên nhiên th gi i, có giá tr to l n cho phát tri n du l ch nh v nh H" Long, v nh Nha Trang. Các v nh Bái T Long, Cam Ranh có ý nghFa l n v phòng th b bi n (NH C , 2006, T P'"nh, 2009). V v th t nhiên, v ng v nh c s d ng cho các ho"t ng KT-XH trên các vùng bi n và t li n, có vai trò c bi t quan tr ng i v i vùng bi n ông B:c, Nam Trung B và bi n Tây Nam. Các y u t hình th và c u trúc có giá tr v th c b n c a v ng v nh g m: di n tích m t n c, tính Eng th c (t ng quan chi u dài và r ng), sâu và c bi t là m c óng kín v c n c. M t bDng b v nh có ý nghFa l n i v i xây d ng c s k t c u h" t ng khai thác không gian. Các v nh Bái T Long, Tiên Yên-Hà C i, H" Long, à NKng và Vân Phong có các tiêu chí, áp ng nhu c u phát tri n KT-XH c a t1nh Qu ng Ninh, thành ph à NKng và t1nh Khánh Hoà. V giá tr a kinh t , v ng v nh ven b có vai trò h u c , làm t!ng v th kinh t c a bi n. Nhi u v ng v nh có ti m n!ng l n phát tri n giao thông-c ng, du l ch và d ch v , ngh cá bi n, phát tri n công nghi p, c s h" t ng và ô th hóa, v.v. nh Bái T Long, Nghi S n, V ng Áng, Chân Mây, Dung Qu t, Vân Phong, V ng m, v.v. V ng v nh có v trí quan tr ng i v i t ch c không gian và phát tri n kinh t a ph ng ng th i có vai trò c bi t quan tr ng trong m i quan h phát tri n kinh t quy mô qu c gia và qu c t . NDm k tr c l x ng s ng c a kinh t khu v c, v trí b n l gi a bi n và t li n và tâm hình h c c a ông Nam Á, Vi t Nam s$ ph n th nh, n u phát huy c th m"nh c a bi n và v ng v nh ven b . V th kinh t c a v ng v nh c phát huy theo ba h ng: làm c a ngõ ra bi n c a n i a châu Á (V ng Áng, à NKng, Vân Phong), làm tr n i cho các tuy n, hành lang kinh t và vành ai kinh t ven bi n V nh B:c B (V nh Bái T Long-H" Long) và làm c u n i trên tuy n hàng h i qu c t (v ng Côn S n và v ng m Côn o). Ch ng 10. nh hư ng chi n lư c và mô hình b o v và s d ng h p lý 255 V giá tr a chính tr , h th ng v ng v nh ven b bi n có ý nghFa c bi t quan tr ng i v i m b o an ninh qu c phòng và ch quy n, l i ích qu c gia trên bi n và t"o l p m i quan h v i các trung tâm chính tr trong n c và khu v c. ó chính là tài nguyên a quân s , c khai thác và s d ng tri t trong chi n tranh ch ng ngo"i xâm (NH C , 2006). Vi c b trí phòng th và l p các ph ng án tác chi n ph n nhi u d a vào các y u t v th c a v ng v nh ven b . * o và qu n o o có nhi u giá tr quý nh t sinh c , du l ch sinh thái, xây d ng k t c u h" t ng khai thác bi n. Các o có giá tr phát tri n du l ch bi n và b o t n t nhiên, xây d ng c s h" t ng ngh cá, d ch v d u khí, neo trú tránh bão, v.v. Cát Bà và Phú Qu c có th phát tri n tr thành các hòn ng c c a Châu Á. Danh sách 16 KBTB Vi t Nam hi n nay u g:n li n v i các o. Nhi u o nh C n CI, Lý S n, Hòn H i, B y C"nh, á LN, Hòn Nh"n, Th Chu, v.v. tr thành các i m chu#n n i ng c s thEng t"o i u ki n m r ng áng k vùng n i th y, mang l"i tài s n vô giá cho t n c. o B"ch Long VF gi a v nh B:c B ã mang l"i l i ph n to l n cho vùng lãnh h i Vi t Nam khi phân nh biên gi i trên bi n gi a Vi t Nam và Trung Qu c. Hai qu n o san hô xa b Hoàng Sa và Tr ng Sa mang l"i l i ích nhi u m t và lâu dài cho t n c. Qu n o Hoàng Sa nDm trên cao nguyên ng m r ng bao g m h n 100 o, á, bãi nông, bãi ng m v i trên 60 th c th ã c t tên, trong ó có 16 o. Qu n o Tr ng Sa mang các giá tr i n hình v TNVT c a VB Vi t Nam v c ba h p ph n a t nhiên, a kinh t và a chính tr . QR,(+2 (7 (th (t (nhiên cao 7S(9*(-'Am o nDm gi a bi n kh i xa b ; &R,(+2 ( a -'6nh +2 (cao 7S(nh ng l i 6ch vô -Ang to l n v (-' (quy n 90nh ' i 7*(an ninh, -'6nh +2 ; -,c +*i nguyên i 5Tm có &R,(+2 (cao 7S(5' (n!ng ngu n l i d u 5'6, ' i 8 n. Y u t a kinh t (- ng có giá tr cao 7S(nDm trên tuy n ng '*ng ' i qu c t (n i P',i USnh D ng 7*(Vn (D ng 7*(+6nh ch t tâm i m không gian so v i h (th ng -,c ' i - ng, ô +' (l n c a các n c trong khu v c. Nhóm o Côn S n thu c huy n Côn o trên vùng th m l c a c coi là r ng nh t th gi i và ti m n!ng d u khí giàu nh t Vi t Nam, g n tuy n hàng h i qu c t n i Vn D ng và Thái Bình d ng và “hành lang tàu bi n Singapo-Nh t B n”. Nhóm o có ti m n!ng và th m"nh BTTN và phát tri n du l ch, khai thác ch bi n h i s n, phát tri n c ng bi n, d ch v d u khí và hàng h i. Côn o có ti m n!ng to l n v BTTN bi n và vai trò quan tr ng cung c p ngu n gi ng sinh v t bi n cho vùng bi n Nam Trung B , phía ông Nam B và v nh Thái Lan, có tên trong danh m c 16 KBTB ã c Chính ph phê duy t. VQG Côn o hi n có c thành l p theo quy t nh s 135/1993/Q -TTg c a Th t ng Chính ph g m g n 6.000ha t li n và 14.000ha m t bi n. Côn o có th m"nh phát tri n du l ch t:m bi n và ngh1 d Mng, du l ch sinh thái (l n, câu cá, leo núi, tham quan r ng bi n, sinh v t bi n), du l ch a ch t v i nhi u thành t"o a ch t có giá tr di s n và tham quan di tích l ch s . Côn o còn là trung tâm ng tr ng khai thác h i s n phía Nam, cách ng hàng h i Qu c t 60km. Côn o s$ nDm ngã t giao thông bi n qu c t khi kênh ào KRA Thái Lan khai thông Vn D ng và Thái Bình D ng. B n m có i u ki n nâng c p h th ng c ng cho các ho"t ng ngh cá, tìm ki m c u n"n và ki m soát bi n. 10.1.2. nh h ng chi n l c b o v , s d ng và qu n lý các khu v c có giá tr k quan a ch t và sinh thái tiêu bi u a. H ng ti p c n *Phát tri n b n v ng Phát tri n các KBTB trong ó có các khu v c i t ng kL quan a ch t hay sinh thái nh là m t qu c sách s d ng không gian bi n cho phát tri n b n v ng. Các khu này, ngoài duy trì các 256 Tr n c Th nh (Ch biên) giá tr v t nhiên, a d"ng sinh h c và khoa h c, còn mang l"i nh ng l i ích kinh t to l n nh hW tr cho du l ch sinh thái và ngh cá. Vi c s d ng chúng có hi u qu nhi u m t mà không làm t n h"i h th ng tài nguyên và môi tr ng, không phát sinh mâu thuXn l i ích s d ng, áp ng nhu c u s d ng hi n t"i nh ng ng th i vXn l u dành tài nguyên cho th h mai sau. *S d ng m t d ng tài nguyên c bi t Các KQ C và KQST các VB Vi t Nam là nh ng d"ng tài nguyên c bi t và vi c s d ng chúng không c n ph i l y ra các i t ng s d ng, nh ng l i ích mang l"i có khi r t l n. Vi c phát huy các giá tr s d ng gián ti p, b o v và l u t n các giá tr ch a s d ng c a chúng có th x p chúng vào d"ng tài nguyên có kh n!ng không tiêu hao, n u vi c s d ng là h p lý. nh h ng xây d ng h th ng công viên bi n c ng là m t h ng ti p c n kinh t d ch v . Công viên bi n là m t hình th c tích c c k t h p gi a b o t n và phát tri n (ch y u là v!n hoá và du l ch). Trong h th ng phân lo"i c a IUCN c áp d ng vào b o t n bi n Vi t Nam, công viên bi n (marine parks) c g i là VQG, th ng mang n i dung c a m t KQST. Th c ra, công viên bi n bao g m c CV C bi n. Vì v y, Vi t Nam có th coi công viên bi n là m t nhóm CVST bi n (VQG bi n) và CV C bi n. * cao giá tr v n hoá, khoa h c và giáo d c L i ích cho cu c s ng con ng i không ch1 có các giá tr v t ch t mà còn có các giá tr v!n hoá, tinh th n và c bi t là l i ích ào t"o con ng i (khoa h c, giáo d c) cho các th h . Các KQ C và KQST là nh ng d"ng tài nguyên có giá tr c bi t áp ng c nhu c u này c a xã h i. Vì v y, khi b o t n, b o v và phát huy giá tr các d"ng tài nguyên này, c n cao các giá tr và l i ích v!n hoá, khoa h c và giáo d c nh là m t lu n c v ng ch:c cho b o v , b o t n chúng. b. nh h ng b o t n và phát huy giá tr *B o t n t nhiên Vi c b o v và b o t n KQ C, KQST có giá tr di s n em l"i các l i ích BTTN khác nhau. Theo b n h th ng các khu b o t n thiên nhiên Vi t Nam c B KHCN và MT và T ch c B o v Thiên nhiên qu c t (IUCN) công b n!m 2001, t ng s các khu b o t n c a Vi t Nam (bao g m c nh ng khu ang ngh công nh n) là 197 khu. H th ng này bao g m 11 VQG, 70 khu d tr thiên nhiên, 33 khu v!n hoá - l ch s - môi tr ng, 65 khu NN và 16 KBTB. n nay ã có m t s thay i, s khu b o t n thiên nhiên ã c công nh n là 142, s VQG c thành l p là 32. M t khác, h th ng các khu BTTN Vi t Nam, còn ph i k n các KDTSQ Th gi i và các khu di s n do UNESCO công nh n. V nh H" Long c UNESCO công nh n là di s n th gi i v m h c (c nh quan thiên nhiên) n!m 1994, là di s n th gi i v a ch t h c n!m 2000. UNESCO ã công nh n 7 KDTSQ g m Qu n o Cát Bà, Châu th Sông H ng, Cù Lao Chàm, Cát Tiên, C n Gi , Cà Mau và Kiên Giang. Tr Cát Tiên, 6 khu còn l"i u thu c vùng b bi n. Trong h th ng 32 VQG ã c Chính ph và UBND các t1nh quy t nh thành l p, ch1 có 7 VQG bi n và liên quan n bi n. ó là: VQG Cát Bà thành l p n!m 1986, VQG Côn o (1993), VQG Bái T Long (2001), VQG Phú Qu c (2001), VQG Xuân ThuG (2003), VQG M i Cà Mau (2003), VQG Núi Chúa (2003). T n!m 1989, Vi t Nam xây d ng khu Xuân Th y thành khu b o v NN có t m quan tr ng qu c t (Ramsar site) u tiên n c ta. M t danh sách 16 KBTB ã c phê duy t g m o Tr n, Cô Tô, Cát Bà, B"ch Long VF, Hòn Mê, C n CI, S n Chà-H i Vân, Cù Lao Chàm, Lý S n, Hòn Mun, Nam Y t, Phú Quý, Hòn Cau, Núi Chúa, Côn o và Phú Qu c. Hi n Vi t Nam ch a có CV C bi n, tuy nhiên, m t s khu v c nh Cát Bà có ti m n!ng tr thành CV C v i y các yêu c u v di n tích r ng; có k ho"ch qu n lý theo nh h ng phát tri n b n v ng KT-XH, l y du l ch a ch t làm nòng c t; có các gi i pháp b o t n và phát huy giá tr di s n; có ph ng th c gi ng d"y v khoa h c a ch t và r ng h n là v môi tr ng; có nh ng xu t ph i h p v i chính quy n, c ng ng a ph ng và các t ch c t"o ra kh n!ng t t nh t b o t n DS C và hoà nh p v i phát tri n b n v ng. Ch ng 10. 257 nh hư ng chi n lư c và mô hình b o v và s d ng h p lý * Phát tri n kinh t Giá tr l n nh t v kinh t c a các i t ng di s n, KQST là ph c v phát tri n du l ch sinh thái; giá tr kinh t gián ti p là t"o ra l i ích l n nh duy trì các quá trình vi khí h u, i u ti t l l t, ch ng xói mòn t, v.v. Du l ch là hình th c phát tri n kinh t quan tr ng nh t trên c s phát huy giá tr kL quan, ng th i m b o c các tiêu chí phát tri n b n v ng. ó là du l ch sinh thái (DLST) và du l ch a ch t (DL C) mà nhi u n c ã t ch c thành công. Ch ng trình CV C c a UNESCO và m"ng l i CV C toàn c u m i hình thành nh ng ã thu hút c nhi u qu c gia tham gia và ã góp ph n không nhI trong vi c thúc #y s phát tri n c a khoa h c a ch t theo h ng ph c v , b o t n và s d ng lâu b n tài nguyên a ch t. Không ch1 du l ch, còn nhi u ph ng th c khác có th phát huy l i ích kinh t s d ng kL quan. M t trong các cách ó là s d ng th ng hi u c tôn vinh, ví d nh ang c tri n khai th nghi m th ng hi u KDTSQ Cát Bà. * Phát huy các giá tr v n hoá, khoa h c và giáo d c TNVT, KQ C và KQST là nh ng d"ng tài nguyên c bi t c n c qu n lý và s d ng h p lý cho phát tri n KT-XH, m b o an ninh qu c phòng, b o v ch quy n và l i ích qu c gia trên bi n, ng th i c n phát huy các giá tr t nhiên và v!n hoá ph c v giáo d c, khoa h c, ngh thu t, gi i trí thông qua du l ch v!n hoá, DLST và DL C. *Góp ph n m b o an ninh qu c phòng, ch quy n và l i ích qu c gia trên bi n Các di s n t nhiên, KQTN VB có ý nghFa l n tr c m:t và lâu dài khEng nh ch quy n và l i ích qu c gia các VB Vi t Nam thông qua vi c c i u tra, nghiên c u, x p h"ng và công nh n chính th c v m t Nhà n c, t ch c qu n lý, b o v , b o t n các giá tr di s n. 10.2. MÔ HÌNH NH H NG S D NG H P LÝ TNVT, KQ C VÀ KQST 10.2.1. Quan m xây d ng mô hình nh h ng Mô hình nh h ng c xây d ng trên m t s quan i m sau: - Mô hình phát huy c kh n!ng s d ng t ng h p tài nguyên nhDm mang l"i hi u qu cao v KT-XH và m b o an ninh, qu c phòng, gi m thi u tác ng môi tr ng, gi m thi u mâu thuXn l i ích s d ng, ch ng suy thoái và c"n ki t tài nguyên nhDm m b o phát tri n b n v ng. - Mô hình ph i xác nh c c u trúc và tG tr ng phát tri n các lFnh v c kinh t ch "o nh giao thông, c ng - du l ch - thuG s n và t ng quan h p lý gi a kinh t và qu c phòng, an ninh và phát tri n và b o t n t nhiên. - B n ch t mô hình s d ng TNVT và các KQTN h ng t i phát tri n b n v ng chính là mô hình s d ng t ng h p các HST. Vi c s d ng và duy trì cân bDng các HST s$ m b o c b n v ng v kinh t , xã h i và môi tr ng. - Mô hình tránh khai thác quá m c, c"n ki t nh ng d"ng tài nguyên không tái t"o ho c khó tái t"o, th ng có giá tr s d ng tr c ti p và phát huy kh n!ng s d ng các tài nguyên tái t"o ho c có giá tr s d ng gián ti p và bi t b o t n các giá tr tài nguyên dành, l u t n. - Mô hình m b o l i ích kinh t cao và b o v môi tr ng hi u qu c n phát huy ph ng th c s d ng tài nguyên k t h p, nghFa là tìm cách phát huy cách th c s d ng m t d"ng tài nguyên cho nhi u m c ích không mâu thuXn nhau, ho c ph i h p nhi u d"ng tài nguyên có m t m c ích. 10.2.2. N i dung mô hình nh h ng a. Phát tri n kinh t V i các quan i m nh trên, mô hình nh h ng phát tri n kinh t TNVT, KQ C và KQST có th t p trung vào các h ng sau: các khu v c có giá tr 258 Tr n c Th nh (Ch biên) - Phát tri n du l ch-d ch v theo h ng du l ch b n v ng, DL C, DLST, du l ch khoa h c, du l ch v!n hoá c ng ng, ngh1 d Mng và gi i trí phát huy các giá tr kL quan, giá tr b o t n và giá tr nhân v!n ph c v phát tri n kinh t . Du l ch c n c t ch c trong nh h ng phát tri n chung c a vùng, khu v c thông qua xây d ng các tuy n du l ch chuyên , các tuy n du l ch liên k t vùng và các tuy n du l ch xuyên biên gi i, c ng nh xây d ng các khu du l ch chuyên ; khu b o tàng a d"ng sinh h c, a d"ng a ch t, các khu công viên hoa, công viên á, khu hang ng, HST c tr ng, các khu v!n hoá làng ngh , v!n hoá tâm linh; v.v. - Phát tri n giao thông-c ng v i l i th c a các khu v c có giá tr TNVT. Tuy nhiên, ho"t ng này n u không quy ho"ch, thi t k và qu n lý t t có th nh h ng n các khu v c xung quanh, c bi t là các khu v c có giá tr kL quan, nh"y c m sinh thái và môi tr ng. - Phát tri n th y s n theo h ng nuôi l ng bè trên bi n t"i v ng v nh kín gió v i các i t ng cá Song, cá Cam, cá Giò, cá H ng, v.v. m c h p lý tránh ô nhiHm môi tr ng, c n tr giao thông; nuôi tr ng thuG s n n c l nh ng c n tính toán l"i di n tích ph c h i và b o t n HST r"n san hô, RNM, th m cI bi n; phát tri n các trung tâm d ch v ngh cá v i h th ng c ng cá và khu ch bi n t p trung. - Phát tri n lâm nghi p theo h ng sinh thái và b o t n t nhiên, gi gìn và phát tri n các loài b n a. Mô hình phát tri n kinh t c áp d ng ch y u cho các vùng có giá tr TNVT, nh ng không ph i là các v trí ti n tiêu, có ý nghFa c bi t v an ninh, qu c phòng, b. Phát tri n kinh t g n v i an ninh qu c phòng, b o v ch quy n và l i ích qu c gia trên bi n Mô hình nh h ng phát tri n kinh t g:n v i an ninh qu c phòng, b o v ch quy n và l i ích qu c gia trên các VB là s k t h p c a mô hình phát tri n kinh t v i nhi m v b o v T qu c. Trong mô hình này, các ngành kinh t có th phát tri n nh ng khu v c có giá tr v th quan tr ng liên quan n an ninh, qu c phòng và ch quy n lãnh th ph thu c vào các giá tr tài nguyên i kèm, các ngành kinh t th y s n t p trung vào ánh b:t và d ch v ngh cá c ng nh khai thác b n v ng ngu n l i sinh v t, giao thông v n t i vXn mang tính ch "o, c ng có th phát tri n du l ch v a ph c v phát tri n kinh t a ph ng, v a có th s d ng c s h" t ng cho an ninh qu c phòng và khEng nh ch quy n lãnh th . Quan h kinh t - qu c phòng mà ng và Nhà n c ta ra là n n t ng c a ch tr ng xây d ng n n qu c phòng toàn dân và chi n tranh nhân dân, t"o thành h th ng t ng hW xuyên su t s m nh cao c c a mình. Các ho"t ng m b o an ninh, qu c phóng nhDm gi gìn tr t t , gi v ng ch quy n và quy n l i qu c gia tr thành i u ki n tiên quy t cho s phát tri n c a t n c. ng th i, s phát tri n KT-XH là n n t ng xây d ng ti m l c qu c phòng hùng m"nh. Trong th i bình, các ho"t ng m b o an ninh, trong ó có an ninh kinh t , các ho"t ng qu c phòng, trong ó có kinh t qu c phòng, ã tham gia và óng góp tr c ti p vào s nghi p phát tri n KT-XH chung c a t n c (NH C , N H ng, 2006). Giá tr a chính tr c a bi n Vi t Nam trong chi n l c b o v ch quy n qu c gia trên bi n òi hIi các ho"t ng an ninh, qu c phòng càng g:n bó v i ho"t ng KT-XH và i m t v i nh ng thách th c to l n và ph c t"p h n khi các quan h qu c t ang c m r ng, phát tri n n n kinh t th tr ng nh h ng Xã h i ch nghFa trong i u ki n m c a. Do v y, khi quy ho"ch phát tri n KT-XH, có th có s ch ng l n không gian phát tri n v i khu v c phòng th sKn có theo quy ho"ch s d ng t qu c phòng. ng th i k ho"ch phòng th c ng c n có s i u ch1nh c n thi t cho phù h p v i s phát tri n KT-XH. i v i an ninh, qu c phòng, c!n c m c khác nhau v t m quan tr ng c a th b trí chi n l c và th tr n phòng th , có 4 khu v c c xác nh g m: - Khu v c có t m quan tr ng c bi t trong th phòng th ch1 dành riêng cho qu c phòng và không có ho"t ng kinh t d i b t c hình th c nào. Ch ng 10. nh hư ng chi n lư c và mô hình b o v và s d ng h p lý 259 - Khu v c có t m quan tr ng cao trong th phòng th , có th k t h p ho"t ng kinh t bDng u t trong n c, không có s h p tác liên doanh v i n c ngoài. - Khu v c có t m quan tr ng liên quan n th b trí chi n l c và phòng th , có th ho"t ng kinh t k c liên doanh v i n c ngoài nh ng c n gi l"i nh ng khu v c an toàn c n thi t cho các i m quan tr ng. - Khu v c hi n có các công trình qu c phòng và khu quân s nDm r i rác, không h"n ch vi c phát tri n kinh t , nh ng c n c xem xét i u ch1nh thích h p T ch c không gian c ng tính n s d ng các công trình h" t ng, c bi t là c ng, sân bay, ng ô tô, ng s:t, k t n i thu n l i nh t v i các khu quân s , doanh tr"i và gia binh c ng nh các c s h u c n quan tr ng khác. Vi c quy ho"ch c ng nh l a ch n s d ng t quân s u do các c p ch1 huy quân i ti n hành v a m b o nhu c u qu c phòng và không nh h ng t i quy ho"ch phát tri n KT-XH khu v c (NH C , N H ng, 2006). L c l ng an ninh, qu c phòng c ng là m t b ph n c a l c l ng s n xu t có nh ng óng góp áng k vào s nghi p phát tri n KT-XH c a t n c. Ngoài ho"t ng m b o an ninh, qu c phòng, còn có ho"t ng khác óng góp tích c c vào s nghi p b o v môi tr ng, trong ó có môi tr ng bi n (quan tr:c, c nh báo, ng x s c môi tr ng), vào công vi c tìm ki m c u h , c u n"n trên bi n c ng nh vùng b bi n trong bão l , tham gia vào các ho"t ng chính tr t t ng, v!n hóa và th thao các a ph ng th:t ch t tình oàn k t quân dân (NH C , N H ng, 2006). Mô hình phát tri n kinh t g:n v i an ninh, qu c phòng và ch quy n, l i ích qu c gia phù h p áp d ng cho các vùng có giá tr a chính tr , bao g m các vùng o, qu n o ti n tiêu c ng nh h th ng v ng v nh và c a sông. M c dù v y các khu v c này c ng th ng ng th i có giá tr cao v sinh thái nên vi c b o v môi tr ng, b o t n ngu n gen c n c quan tâm. c. B o t n t nhiên g n v i phát tri n kinh t Quá trình phát tri n kinh t t m c ích cu i cùng là nâng cao i s ng c a c ng ng xã h i trong m t ph"m vi nào ó thông qua khai thác và s d ng các d"ng tài nguyên khác nhau và th ng c coi là nguyên nhân gây suy thoái tài nguyên và môi tr ng và coi phát tri n kinh t mâu thuXn v i qu n lý, b o v tài nguyên và môi tr ng. Tuy nhiên, qu n lý, b o v tài nguyên và môi tr ng là hành ng hW tr phát tri n và hành ng qu n lý, b o v tài nguyên và môi tr ng và hành ng phát tri n kinh t -xã h i là hai m t c a m t v n , không mâu thuXn mà có quan h kh!ng khít v i nhau. Do ó mô hình b o v , b o t n t nhiên g:n v i phát tri n kinh t là mô hình c b n trong ti p c n phát tri n b n v ng b t c qu c gia nào. Phát tri n kinh t nh ng khu v c c b o t n và b o v t nhiên, b o t n nh ng khu v c phát tri n kinh t có cùng n i dung nh ng m c u tiên khác nhau. Nh ng vùng v a có giá tr TNVT và giá tr KQST ho c KQ C, ho c KQST và KQ C s$ là i t ng c p n trong n i dung b o t n, b o v t nhiên g:n v i phát tri n kinh t . Nh v y các n i dung b o t n và b o v t nhiên trong mô hình này s$ là nh ng u tiên so v i n i dung v phát tri n kinh t . Nh ng vùng có giá tr a kinh t cao thì n i dung phát tri n kinh t s$ c quan tâm h n. B o t n, b o v t nhiên các khu v c có giá tr KQST, KQ C c t p trung vào các n i dung b o v c nh quan t nhiên, b o v và ph c h i các HST và a d"ng sinh h c, b o v môi tr ng a ch t và a d"ng a ch t. B o v c nh quan t nhiên khu v c kL quan bao g m m t s n i dung c n thi t và ch y u nh sau: - B o v và ph c h i th m th c v t r ng, th m cI bi n, RNM và các r"n san hô. - B o v và gi gìn tính nguyên b n và không làm bi n d"ng các d"ng a hình b bi n, o, và áy bi n nông ven b , c bi t là c nh quan a hình c biêt (nh karst) trên o. 260 Tr n c Th nh (Ch biên) - B o v môi tr ng n c bi n ven b , h"n ch t i a kh n!ng xu t hi n các v t th ph th i trôi n i, các s c môi tr ng nh tràn d u, hoá ch t và thuG tri u I, h"n ch các ph ng ti n giao thông gây c. - T"o nên s hài hoà gi a c nh quan t nhiên và các công trình ki n trúc, xây d ng nh ng xá, b n tàu, nhà hàng, khách s"n, các khu ngh1 d Mng, gi i trí và các công trình nhân t"o khác nh ng h"n ch xây d ng các công trình s . - Duy trì m t h p lý các ph ng ti n giao thông th y, c bi t là m t t u thuy n khu v c kL quan thiên nhiên. Các c m ô th c n tránh quá t p trung m t cao và s không phá vM c nh quan thiên nhiên và tránh xu h ng ô th hoá các vùng có giá tr kL quan thiên nhiên. B o v và ph c h i các HST và a d"ng sinh h c khu v c kL quan bao g m m t s n i dung c n thi t và ch y u nh sau: - B o v và ph c h i r ng trên o, c bi t là b o r ng nguyên sinh. - B o v và ph c h i các HST có giá tr cao c th gi i công nh n nh r"n san hô, th m cI bi n và RNM. - B o v các HST c tr ng (nh h n c m n Cát Bà) nhDm b o t n các giá tr nguyên s khi bi n ti n Holocen m i tràn vào khu v c. - B o v loài c h u (nh Vo c u tr:ng Cát Bà). - B o v các loài ng th c v t quý hi m khác trên vùng t và vùng bi n ven khu v c kL quan. - Ph c h i và phát tri n các loài có nguy c b tiêu di t (rùa bi n, tôm hùm, cá heo v.v.) - Phát tri n các aquarium bán t nhiên l u gi ngu n gen. - Ng!n ch n s xâm nh p các loài ngo"i l"i ng th i v i b o t n các loài b n a. - C m các hình th c khai thác quá m c và huG ho"i ngu n gen, ngu n l i sinh v t. H"n ch ánh b:t khu v c kL quan và xác nh m c nuôi tr ng h p lý. B o t n a d"ng a ch t khu v c kL quan bao g m m t s n i dung c n thi t và ch y u nh sau: - B o v các d"ng a hình c áo và tiêu bi u nh thung l ng, phHu, h n c m n karst, hang ng, các hòn tháp và hòn chóp á vôi, v.v. - B o v môi tr ng hang ng, tránh s suy thoái do nhi t, ánh sáng và phá á l y th"ch nh . - B o v các bãi bi n và các d"ng a hình ngu n g c bi n nh c a thông, hang lu n, delta tri u, v.v. - B o v các di tích s s ng và các ranh gi i a ch t, các m t c:t a t ng c bi t có giá tr : các lo"i hoá th"ch ng th c v t, ranh gi i a ch t v.v. - B o v các c u t"o a ch t i n hình, tiêu bi u và có giá tr h c thu t và th#m m cao nh di tích m t tr t, u n n p, các th nDm phân l p. - B o v các d u tích liên quan n a ch t T và l ch s ti n hoá a ch t liên quan n dao ng m c n c bi n trong Holocen. - B o v môi tr ng tr m tích m l y RNM. B o t n t nhiên, c bi t là công viên bi n (sinh thái và a ch t) t"o ra c h i l n #y m"nh kinh t du l ch, bao g m DL C, DLST và các d ch v i kèm nh các giá tr di s n v sinh h c, a ch t, c nh quan và v!n hoá c gìn gi , g:n v i danh hi u b o t n c tôn vinh trong n c và qu c t . Ch ng 10. nh hư ng chi n lư c và mô hình b o v và s d ng h p lý 261 B ot n duy trì và hW tr cho ho"t ng thuG s n nh ph c h i và tái t"o ngu n gi ng t nhiên; b o t n nh ng loài ang b khai thác quá m c và có nguy tuy t ch ng và t!ng hi u qu sinh s n c a các loài thuG sinh v i t cách là các bãi N và bãi gi ng. KBTB là trung tâm phát tán và khu m c a ngu n gi ng và các cá th tr ng thành ra vùng bi n và các ng tr ng bên ngoài và vì th làm t!ng n!ng su t và n nh c tr l ng cá trong khu v c. Các KBTB mang l"i c h i l n cho ngh nuôi thuG s n t"i các vùng m và chuy n ti p nh các loài có giá tr th ng ph#m cao dùng cho th c ph#m, d c ph#m và sinh v t c nh trong i u ki n nuôi sinh thái và nuôi công ngh s"ch. Mô hình b o t n, b o v t nhiên g:n v i phát tri n kinh t th ng c áp d ng cho nh ng khu VQG bi n, KBTB, KDTSQ có các vùng ch c n!ng rõ ràng và có các gi i pháp qu n lý phù h p. d. B o t n t nhiên g n v i b o v ch quy n, l i ích qu c gia trên bi n Ch quy n và l i ích qu c gia trên các VB liên quan tr c ti p n h th ng các o ti n tiêu và các a hình có t m quan tr ng v a chính tr và sau ó là a kinh t . Ch quy n và l i ích qu c gia v m t a chính tr ph i c t lên hàng u. Vì th mô hình b o t n, b o v t nhiên g:n v i b o v ch quy n, l i ích qu c gia trên các VB s$ l y m c tiêu lâu dài c a b o t n, b o v t nhiên các khu v c b và bi n, o có giá tr a chính tr cao, ng th i có giá tr KQST và KQ C là h ng t i b o v ch quy n và l i ích qu c gia. V i nh h ng m c tiêu nh trên, các n i dung b o t n, b o v c nh quan t nhiên, b o t n và ph c h i các HST và a d"ng sinh h c c ng nh b o t n, b o v môi tr ng a ch t và a d"ng a ch t t ng t nh trong mô hình b o t n và b o v t nhiên g:n v i phát tri n kinh t . Tuy nhiên, y u t nhân v!n trong ho"t ng b o t n, b o v t nhiên mô hình này óng vai trò h t s c quan tr ng nhDm khEng nh ch quy n lãnh th c a qu c gia. Nh v y mô hình b o t n, b o v t nhiên g:n v i b o v ch quy n, l i ích qu c gia trên các VB chính là k t h p b o t n, b o v t nhiên, phát tri n kinh t b n v ng ph c v dân sinh các khu v c có giá tr KQST và KQ C và m b o an ninh qu c phòng. Phát tri n b n v ng kinh t ph c v dân sinh t p trung vào các ngành DL C, DLST, du l ch v!n hóa-l ch s , nuôi tr ng và khai thác th y s n b n v ng. m b o an ninh qu c phòng có n i dung t ng t v i n i dung m b o an ninh qu c phòng trong mô hình phát tri n kinh t g:n v i m b o an ninh qu c phòng, ch quy n và l i ích qu c gia trên các VB ã trình bày trên. Tuy nhiên, g:n v i n i dung b o v và b o t n t nhiên, ho"t ng duy trì và xây d ng công trình quân s c t ch c hài hòa v i c nh quan khu v c kL quan, gi m thi u chi m d ng và các công trình gây h"i n HST và môi tr ng a ch t. Duy trì các khu c m dân c ã t n t"i, ho c có th t ch c m i các c m dân c , n v hành chính trong khu v c kL quan m b o phù h p v i s c t i môi tr ng c a khu v c kL quan. Ngoài y u t nhân v!n khEng nh ch quy n qu c gia, ây ng th i là l c l ng t v ph i h p v i quân i trong nh ng nhi m v b o v T qu c. Mô hình c áp d ng ch y u h th ng o ti n tiêu và các a hình có giá tr a chính tr , ng th i c ng là nh ng khu có giá tr KQST và KQ C ho c m t trong hai giá tr kL quan trên. e. B o t n t nhiên g n v i phát tri n khoa h c và giáo d c Mô hình b o v , b o t n t nhiên g:n v i phát tri n khoa h c và giáo d c là mô hình cho các i t ng là các vùng b o v nghiêm ng t hay vùng lõi c a các KBTB, các VQG bi n gìn gi các giá tr sinh thái và a d"ng sinh h c, c nh quan và a d"ng a ch t. Các n i dung b o t n, b o v t nhiên c th c hi n t ng t nh n i dung này trong mô hình b o v , b o t n t nhiên trong các mô hình ã c p trên, bao g m b o t n và ph c h i các HST và a dang sinh h c, b o v c nh quan t nhiên, môi tr ng a ch t và a d"ng a ch t. Tuy nhiên, ây là nh ng ho"t ng b o t n và b o v t nhiên có tính ch t nghiêm ng t, không khai thác các giá tr v t th mà ch1 khai thác các giá tr phi v t th c a 262 Tr n c Th nh (Ch biên) các kL quan ph c v phát tri n khoa h c và giáo d c. ây chính là l i ích xã h i c a b o t n t nhiên. B o t n t nhiên mang l"i l i ích khoa h c và giáo d c r t l n, là n i gi l"i nh ng giá tr khoa h c v sinh thái h c - sinh h c và a ch t h c ph c v lâu dài cho nghiên c u vì cu c s ng c a con ng i, là n i tham quan h c t p cho h c sinh và sinh viên; Nhi m v này duy trì cho t n c và c ng ng nh ng giá tr v v!n hoá, giáo d c tình yêu quê h ng t n c, nâng cao i s ng tinh th n, th m chí c các giá tr tâm linh cho c ng ng. ây c ng là hình th c góp ph n nâng cao nh n th c và trách nhi m c a c ng ng i v i b o v tài nguyên, môi tr ng và b o v di s n thiên nhiên. i v i mô hình b o t n, b o v t nhiên g:n v i phát tri n khoa h c và giáo d c, có th phát tri n h"n ch h ng du l ch khoa h c k t h p v i DL C, DLST ph c h i r ng có thêm sinh k cho ng i dân b n a. f. B o t n t nhiên g n v i b o v môi tr ng và ng n ng a, phòng ch ng thiên tai, bi n i khí h u Mô hình b o t n t nhiên g:n v i b o v môi tr ng và ng!n ng a, phòng ch ng thiên tai, bi n i khí h u trong th c t ch1 có th c tri n khai khi t trong m t h th ng hay mô hình l n h n, bao g m c phát tri n b n v ng KT-XH. N u tách bi t mô hình này khIi mô hình g:n v i phát tri n b n v ng KT-XH thì nh ng y u t liên quan n b o v môi tr ng, ng!n ng a, phòng ch ng thiên tai (ki m soát và qu n lý ngu n gây ô nhiHm, quan tr:c ch t l ng môi tr ng, qu n lý tai bi n) s$ không c quan tâm y dXn n không th b o v môi tr ng và ng!n ng a, phòng ch ng thiên tai và thích ng bi n i khí h u. V i quan i m nh trên, mô hình b o t n t nhiên g:n v i b o v môi tr ng và ng!n ng a, phòng ch ng thiên tai, bi n i khí h u c n ph i xét n n i dung phát tri n b n v ng kinh t , qu n lý t ng h p tài nguyên và môi tr ng các khu v c có giá tr TNVT, KQ C và KQST. B o t n t nhiên trong th c t s$ mang l"i l i ích l n cho b o v tài nguyên và môi tr ng khu v c không ch1 trong ph"m vi khu b o t n mà còn có hi u ng lan to tích c c cho vùng xung quanh; mang l"i nh ng l i ích to l n v ph c h i và b o v a d"ng sinh h c và n i c trú c a sinh v t; làm t!ng m t cá th , sinh kh i, sinh l ng các loài, trong ó có các loài quý hi m, c h u và có giá tr kinh t , s$ là c h i gi gìn các loài b n a; b o v , gìn gi lâu dài các di s n quý giá cho t n c và nhân lo"i tr c áp l c phát tri n kinh t và dân s , mà còn góp ph n phòng tránh và gi m nhO thiên tai. N i dung b o t n t nhiên trong mô hình này t ng t nh n i dung này trong các mô hình ã trình bày trên. Tuy nhiên, vi c hình thành các khu b o t n t nhiên trong t ng th m t h th ng l n h n nh vùng c a sông, vùng m phá ven bi n, hay h th ng v ng v nh ven b v i các ho"t ng phát tri n KT-XH a d"ng là hành ng c b n trong mô hình này. Các khu b o v NN, VQG, KDTSQ c hình thành t nh ng HST RNM, r ng nhi t i th ng xanh, v.v. có vai trò quan tr ng trong vi c t!ng c ng s c t i môi tr ng c a h th ng, s c ch ng ch u v i các hi n t ng t nhiên b o v các h p ph n bên trong c ng nh xung quanh HST góp ph n b o v môi tr ng, ng!n ng a và phòng ch ng thiên tai. B o t n và ph c h i các HST trong các h th ng l n h n c ng góp ph n gi m tác ng c a các y u t gây bi n i khí h u, b o v con ng i tr c nh ng hi n t ng c c oan do bi n i khí h u gây ra. Trong mô hình này, t ng tác v i ho"t ng b o t n, các ho"t ng b o v môi tr ng, ng!n ng a và phòng ch ng thiên tai, ng phó bi n i khí h u c ng góp ph n quan tr ng m b o ho"t ng b o t n t nhiên trong h th ng. c bi t nh ng n i dung c n chú tr ng bao g m: qu n lý, giám sát các ngu n ô nhiHm và quan tr:c môi tr ng, tài nguyên khu v c kL quan, xây d ng các k ho"ch hành ng ng phó bi n i khí h u, b o v và b o t n a d"ng sinh h c; coi các khu v c có giá tr kL quan là các tr ng i m qu n lý, b o v , b o t n trong h th ng qu n lý t ng h p vùng b bi n. Ch ng 10. nh hư ng chi n lư c và mô hình b o v và s d ng h p lý 263 Mô hình b o t n t nhiên g:n v i b o v môi tr ng, ng!n ng a, và phòng ch ng thiên tai, bi n i khí h u áp d ng t t cho các khu v c m phá, c a sông và v ng v nh có giá tr v th a kinh t cùng v i các giá tr KQ C và KQST. 10.2.3. M t s gi i pháp ch y u th c hi n mô hình Trong nhi u tr ng h p, các khu v c có giá tr TNVT u #n ch a các giá tr KQ C và KQST và ng c l"i. Do v y, các gi i pháp ch y u th c hi n các mô hình có nhi u i m chung. a. Các gi i pháp quy ho ch Các gi i pháp quy ho"ch c th c hi n cho t ng th m t vùng r ng l n và cho nh ng khu v c có giá tr v th , kL quan c th , bao g m: quy ho"ch b o v tài nguyên và môi tr ng trong ó l ng ghép b o v và b o t n các i t ng KQ C và KQST hoàn ch1nh và phát tri n h th ng các KBTB, KDTSQ v i các phân vùng ch c n!ng, g m vùng lõi, vùng m và vùng chuy n ti p. Hình 10.1 là m t ví d v quy ho"ch và phân vùng ch c n!ng vùng o Cát Bà. Các KBTB c n theo phân lo"i c a IUCN, bao g m: (1). Khu b o t n t nhiên nghiêm ng t (Strict natural reserves); (2). Khu hoang dã (Wilderness areas); (3). Công viên qu c gia (National parks); (4). Khu b o t n loài và n i c trú (Marine habitat/species management areas); (5). Khu b o v c nh quan (Protected landscape/seascape areas); (6). Khu b o v tài nguyên (Managed resources protected areas)và (7). Khu danh th:ng (Natural monument) V i i u ki n Vi t Nam, có th hi u KBTB là m t khu v c bi n ven b ho c ven o bao g m vùng t và n c trong ph"m vi t vùng d i tri u-vùng tri u-t i vùng trên tri u, v i các i t ng c b o t n trong ó, bao g m các tài nguyên thiên nhiên bi n, các HST bi n và các di s n l ch s , v!n hóa, nDm riêng bi t ho c là m t b ph n c a m t khu b o t n t nhiên nói chung, có m t giá tr b o t n tiêu bi u c b o v , qu n lý bDng các bi n pháp thích h p, h u hi u mang tính pháp lý ho c ch a ph i pháp lý. V i i u ki n hi n nay, t p trung vào ba ki u lo"i ch y u là (3), (4) và (6) nh ã xác nh trong Lu t ThuG s n (2003) v i các tiêu chí c th . Gi i pháp quy ho"ch còn c n t p trung vào các ho"t ng kinh t bi n và liên quan (s n xu t, th ng m"i và d ch v , giao thông v n t i, v.v.) "t các tiêu chí: an toàn môi tr ng, không thay i c nh quan thiên nhiên. J Trung Qu c, trong ph"m vi các khu b o v , b o t n t nhiên, khách tham quan bu c ph i s d ng các h th ng giao thông c a ban qu n lý theo l trình và i m W, i m neo u theo quy nh. b. Các gi i pháp qu n lý Các gi i pháp qu n lý óng vai trò ch ch t trong vi c tri n khai các mô hình liên quan n các khu v c có giá tr TNVT, KQ C và KQST, c th c hi n trong m i quan h l ng ghép, ph i h p c a các th c th b o t n, phát tri n trong các h th ng khác nhau thu c cùng m t vùng lãnh th , ng th i ph i h p qu n lý v i các vùng lân c n c ng có các giá tr b o t n, b o v và phát tri n kinh t , m b o an ninh qu c phòng. o Cát Bà, H i Phòng là m t ví d i n hình v qu n lý l ng ghép và ph i h p. J quy mô r ng h n, các mô hình c xu t trên là nh ng h"t nhân nh ng vùng khác nhau xây d ng và phát tri n h th ng qu n lý t ng h p vùng b bi n, qu n lý bi n o h ng t i phát tri n b n v ng. c. Các gi i pháp khác *Gi i pháp khoa h c và công ngh Các gi i pháp khoa h c và công ngh ph c v cho phát tri n KT-XH ph i m b o hi u qu cao và góp ph n b o v môi tr ng, b o v các giá tr kL quan và di s n. 264 Tr n c Th nh (Ch biên) - Xây d ng các mô hình ki n trúc hài hoà, phù h p v i c nh quan thiên nhiên. - S d ng các công ngh x lý môi tr ng cao c p. - Phát tri n m"nh các ho"t ng b o t n t nhiên và b o v môi tr ng: - Phát tri n các ph ng th c và i t ng nuôi ít gây ô nhiHm. - Xây d ng các khu sinh v t c nh bán t nhiên, aquarium. - Phát tri n th y s n g:n v i khoa h c và công ngh , ch y u là nuôi tr ng, - Phát tri n nông-lâm theo h ng sinh thái: * Gi i pháp u tư và tài chính - Khuy n khích u t các d án ít gây t n h"i n các kL quan và môi tr ng. - Yu tiên các d án phát tri n du l ch sinh thái và du l ch a ch t. - Khuy n khích các d án thu hút s tham gia c a c ng ng; ào t"o h ng nghi p cho ng i a ph ng tham gia các ho"t ng kinh t và b o v môi tr ng. - Xây d ng các qu b o v và ph c h i các giá tr kL quan và di s n thiên nhiên; trích tG l ngu n kinh phí có c t phí, thu tài nguyên và môi tr ng, các d án u t phát tri n có ngân sách b o v kL quan và di s n. * T ng cư ng lu t pháp chính sách và tuyên truy n, giáo d c - T!ng c ng lu t pháp, chính sách: xây d ng các quy ch , quy nh c th cho vi c b o v , tôn t"o và b o t n các i t ng kL quan; x ph"t nghiêm minh các hành vi gây t n h"i n các kL quan, di s n. - Thông tin, tuyên truy n và giáo d c và t!ng c ng vai trò c a c ng ng trong các ho"t ng kinh t , b o v và qu n lý các kL quan. - Qu ng bá và xây d ng các hình nh và th ng hi u v kL quan, di s n sinh thái và a ch t. * H p tác qu c t - Tham gia các m"ng l i, t ch c qu c t v b o t n thiên nhiên, thu hút khách du l ch, trao i h c hIi kinh nghi m, chia sN thông tin t li u, h c t p và ào t"o cán b nhDm nâng cao nghi p v và n!ng l c qu n lý. - Tìm c h i và thu hút các d án u t b o v thiên nhiên, phát tri n KT-XH và u t b o v , phát tri n các giá tr kL quan, di s n. - HW tr tuyên truy n giáo d c c ng ng v ý th c b o v thiên nhiên và các kL quan, di s n sinh thái và a ch t. - HW tr c ng ng phát tri n kinh t , chuy n i ngành ngh ho c phát tri n ngành ngh m i m b o cu c s ng, gi m s c ép t i môi tr ng và kh n!ng t n h"i các kL quan, di s n. 265 Ch ng 11 CÁC GI I PHÁP CH Y U 11.1. GI I PHÁP L P DANH M C VÀ X P H NG XÂY D NG H TH NG CÁC KHU DI S N VÀ KHU B O T N THIÊN NHIÊN BI N VI T NAM 11.1.1. Các khu có v th c bi t Trên c s phân tích t ng h p tài nguyên c a các khu v c có giá tr v th , danh m c các khu v c có v th c bi t và ti m n ng phát tri n c a các khu v c này bư c u ư c xu t trong b ng 11.1 và c n ư c xu t b sung ti p theo. B ng 11.1. Danh m c xu t các khu v c có v th TT Khu v c 1 V nh Tiên Yên – Hà C i c bi t các VB Thu c t nh/thành ph Qu ng Ninh Vi t Nam Phân c p giá tr a phương 2 o Tr n Qu ng Ninh Qu c gia 3 o Cô Tô Qu ng Ninh Qu c gia 4 V nh Bái T Long 5 Qu n 6 o B ch Long V 7 Bán 8 9 o Vùng Bán ng o S m Sơn èo Ngang 12 oC nC H m phá Tam Giang-C u Hai 15 V nh Chân Mây Bán Qu c gia H i Phòng Qu c gia/qu c t H i Phòng Qu c gia/qu c t o H i Vân-Sơn Chà a phương H i Phòng Qu c t /qu c gia 6 t nh,thành Qu c gia Thanh Hóa Hà T nh-Qu ng Bình M i L y-H Xá 13 Qu ng Ninh H i Phòng ng b ng ven bi n châu th Sông H ng 11 16 Sơn Vùng c a sông B ch 10 14 o Cát Bà Qu ng Tr a phương Qu c gia a phương Qu ng Tr Qu c gia Th a Thiên-Hu Qu c gia Th a Thiên-Hu Qu c gia Th a Thiên-Hu Qu c gia 17 V nh Cam Ranh, Khánh Hòa 18 V nh Vân Phong-B n G i Khánh Hòa Qu c gia Khánh Hòa Qu c gia/ qu c t 19 Qu n 20 Qu n o Trư ng Sa o Hoàng Sa 21 22 23 24 o Phú Quý Vùng c a sông Nhóm ng Nai o Côn Sơn o Phú Qu c à N ng Qu c gia/ qu c t Qu c gia/ qu c t Bình Thu n Qu c gia Bà R a-V ng Tàu, Tp. H Chí Minh, ng Nai Qu c t /qu c gia Bà R a-V ng Tàu Qu c gia/qu c t Kiên Giang Qu c t /qu c gia Tr n 266 c Th nh (Ch biên) 11.1.2. Các k quan a ch t và sinh thái tiêu bi u D a vào ánh giá t ng h p, danh m c phân c p các KQ C và KQST và xu t xây d ng h th ng các khu di s n và khu b o t n thiên nhiên bi n trình bày trong b ng 11.2. B ng 11.2. Danh m c xu t phân c p và phương th c b o v các khu v c KQ C và KQST tiêu bi u các VB Vi t Nam TT Khu v c 1. 2. o Tr n V nh Tiên Yên – Hà C i 3. o Cô Tô T nh/ T.ph KQ C Qu c t Qu c gia KQST a phương Qu c t Qu ng Ninh Qu ng Ninh Danh th"ng Khu b o t n loài và nơi cư trú (KBTB) Qu ng Ninh Danh th"ng Công viên sinh thái (KBTB) Qu n o Bái T Long Qu ng Ninh Di s n a ch t và m# h$c (H Long m r%ng) Di s n a d ng sinh h$c và m# h$c (H Long m r%ng) 5. V nh H Long Qu ng Ninh Di s n a ch t và m# h$c Di s n a d ng sinh h$c và m# h$c 6. Cát BàLong Châu H i Phòng CV C Di s n a d ng sinh h$c 7. o B ch Long V H i Phòng Danh th"ng o Sơn H i Phòng Danh th"ng 9. Vùng c a sông B ch ng H i Phòng Danh th"ng 10. Vùng c a Ba L t T.BìnhN. nh 11. Bán Bán oS m Sơn a phương Khu d tr! tài nguyên (KBTB) 4. 8. Qu c gia VQG Bái T Long - VQG - Khu b o t n loài và nơi cư trú (KBTB) Khu d tr! tài nguyên (KBTB) Danh th"ng Danh th"ng Danh th"ng Thanh Hóa - Khu DTSQ - Khu b o v NN VQG Xuân Thu& Danh th"ng 12. Nghi SơnHòn Mê Thanh Hóa 13. èo Ngang Hoành Sơn Quan Hà T nh – Qu ng Bình Danh th"ng 14. oC nC Qu ng Tr Danh th"ng Danh th"ng Danh th"ng 15. C n cát ven bi n Bình Tr Thiên Bình Tr Thiên Danh th"ng 16. H m phá Tam GiangC u Hai Th a ThiênHu Danh th"ng 17. V nh Chân Mây Th a ThiênHu Khu d tr! tài nguyên (KBTB) Danh th"ng Công viên sinh thái (KBTB) Danh th"ng Khu b o v NN Danh th"ng Danh th"ng Chư ng 11. Các gi i pháp ch y u 18. L'ng Cô -H i Th a ThiênVân- Sơn Chà Hu và à N ng 19. Cù Lao Chàm 267 CV C Qu ng Nam Danh th"ng KDTSQ (g m c VQG B ch Mã, m phá TG-CH) Khu b o t n loài và nơi cư trú (KBTB) KDTSQ Khu d tr! tài nguyên (KBTB) 20. o Lý Sơn Qu ng Ngãi Danh th"ng Khu d tr! tài nguyên (KBTB) 21. V nh Vân Phong-B n G i Khánh Hòa Danh th"ng Danh th"ng 22. V nh Nha Trang Khánh Hòa 23. V nh Cam Ranh Khánh Hòa 24. Qu n o Trư ng Sa Khánh Hòa 25. o Nam Y t Danh th"ng Danh th"ng Danh th"ng Khánh Hòa Danh th"ng Danh th"ng Danh th"ng Qu n o Hoàng Sa 27. VQG Núi Chúa Ninh Thu n 28. Vùng cát Phan Thi t Bình Thu n 29. Hòn Cau Bình Thu n 30. o Phú Quý Bình Thu n Danh th"ng TP HCM Danh th"ng - KDTSQ - Khu b o v NN Bà R aV ng T u Danh Th"ng Danh th"ng VQG, CVST (KBTB) - KDTSQ - Khu b o v NN VQG - VQG; - Khu d tr! tài nguyên (KBTB) 32. 33. Khu RNM C n Gi Côn o VQG M i Cà Mau Cà Mau Danh th"ng CVST (KBTB) 26. 31. à N ng CVST (KBTB) Danh th"ng CVST (KBTB) CV C Khu b o t n loài và nơi cư trú (KBTB) Danh th"ng Khu d tr! tài nguyên (KBTB) 34. o Phú Qu c Kiên Giang Danh th"ng KDTSQ (Kiên Giang) 35. Hà Tiên –Kiên Lương Kiên Giang Danh th"ng KDTSQ Kiên Giang a. Các hình th c và c p b c b o v KQ C *Theo hình th c b o t n và b o v - Khu di s n thiên nhiên th gi i theo các tiêu chí a ch t h c, a d ng - CV C c p qu c t và qu c gia - Danh th ng (k quan) a ch t c p qu c t , qu c gia và a phư ng. *Theo c p b c b o t n, b o v k quan a ch t - C p qu c t + Di s n a ch t và m h c th gi i: 01 (v nh H Long-Bái T Long) a ch t, m h c. 268 Tr n c Th nh (Ch biên) + CV C c p qu c gia và qu c t - 03: Qu n o Cát Bà-Long Châu; khu v c L ng Cô-H i Vân-S n Chà, Vùng Cát Phan Thi t. + Danh th ng (k quan) a ch t th gi i: 07 Vùng c a Ba L t, h c n cát ven bi n Bình-Tr Thiên, h m phá Tam Giang-C u Hai, v nh Nha Trang, Qu n o Trư ng Sa, Qu n o Hoàng Sa, VQG M i Cà Mau. - C p qu c gia Danh th ng (k quan) a ch t c p qu c gia - 15 khu, bao g m: V nh Tiên Yên- Hà C i, o Cô Tô, B ch Long V , bán o S n, VCS B ch !ng, èo Ngang, o C n C , Cù Lao Chàm, o Lý S n, o Nam Y t, o Phú Quý, KDTSQ C n Gi , Côn o, Phú Qu c, Hà Tiên-Kiên Lư ng. - C p a phư ng Danh th ng (k quan) a ch t c p a phư ng – 03, bao g m: Nghi S n-Hòn Mê, V nh Chân Mây, v nh Cam Ranh. S lư ng lo i này và danh sách có th t ng lên ho c thay i trong tư ng lai do yêu c u và xu t c a a phư ng. - Tôn vinh và t ng danh hi u ngh tôn vinh và t ng danh hi u KQ C c p qu c gia cho các i tư ng c th sau: +Các bãi cát bi n dài và "p nh t: L ng Cô, Bãi Dài (Phú Qu c) và Trà C +Hang #ng trong V nh H Long: Thiên Cung (hang treo), S ng S t (hang n n) và H Ba H m (Hang lu n). + Các hòn o á nh có hình dáng k l : Hòn Gà Ch i, Hòn a (V nh H Long) và Hòn Ph T (Kiên Giang). + Các H nư c m n trên o: Áng Th m (Cát Bà). + Các thành t o á c s c b bi n: Gh nh á $a, Bãi á C Th ch, Dinh C%u (Phú Qu c) . + Mi ng núi l a c o Lý S n. + Vách á o V$nh Th c Hi n t i Vi t Nam chưa có các lu%t nh cho phép thành l%p CV C qu c gia. Vì v%y, v i ba khu v c Qu n o Cát Bà-Long Châu; khu v c L ng Cô-H i Vân-S n Chà và vùng Cát Phan Thi t có t m qu c t h s trình UNESCO công nh%n là các CV C th gi i. Vi t Nam c n ban hành các lu%t v xây d ng CV C qu c gia, làm c s thúc &y m nh m' vào h th ng CV C toàn c u. Các danh th ng a ch t qu c t là m#t hình th(c tôn vinh thông qua các bình ch n xã h#i và công tác tuyên truy n nh!m qu ng bá hình nh c a Vi t Nam. ó c ng là ngu n t)ng bư c xây d ng và công nh%n thêm các CV C th gi i cho Vi t Nam. M#t s khu v c bi n o nh y c m như Hoàng Sa và Trư ng Sa, do có s tranh ch p ch quy n trong khu v c, khó có th nh%n ư c vinh danh qu c t chính th(c cho Vi t Nam. Vi c qu ng bá danh hi u c ng là m#t hình th(c tôn vinh, góp ph n t)ng bư c kh*ng nh v+ng ch c ch quy n bi n o c a Vi t Nam v i hai vùng qu n o này. b. Các hình th c và phân c p b o v KQST * Theo hình th c b o v - Khu di s n thiên nhiên th gi i a d ng sinh h c và m h c. - KDTSQ th gi i. - Khu b o v NN theo Công ư c Ramsar c p qu c t và qu c gia - KBTB qu c gia và khu v c ông Nam Á: Khu d tr+ tài nguyên, khu b o t n loài và n i cư trú. Chư ng 11. Các gi i pháp ch y u 269 - CVST bi n c p qu c gia (m#t ki u khu b o t n bi n). - VQG ( ư c khuy n ngh l ng ghép th ng nh t v i KBTB). - Danh th ng (k quan) sinh thái c p qu c t , qu c gia và a phư ng. *Theo c p b c b o t n, b o v - C p qu c t + Khu di s n a d ng sinh h c - 02 khu: V nh H Long-Bái T Long, Cát Bà- Long Châu. + KDTSQ - 06 khu: Châu th Sông H ng, Cù Lao Chàm, L ng Cô-H i Vân- S n Chà, C n Gi , VQG M i Cà Mau, Kiên Giang (Phú Qu c-Hà Tiên-Kiên Lư ng). + Vùng NN có t m quan tr ng qu c t -04 khu: Vùng c a Ba L t (Xuân Thu,), m phá Tam Giang-C u Hai, RNM C n Gi , M i Cà Mâu (bãi b i Tây Nam Cà Mau). + Danh th ng (k quan) sinh thái th gi i: Qu n o Hoàng Sa, Qu n o Trư ng Sa, Côn o. - C p qu c gia + KBTB – 11 khu: o Tr n, v nh Tiên Yên-Hà C i, Cát Bà, B ch Long V$, Hòn Mê, S n Chà-H i Vân, Cù Lao Chàm, Lý S n, Phú Quý, Hòn Cau, Phú Qu c. Các khu này n!m trong h th ng các KBTB ã ư c công nh%n và xu t m i. + CVST bi n – 6 khu: (hay công viên bi n, VQG bi n): Cô Tô, C n C , Nha Trang (Hòn Mun), Nam Y t, VQG Núi Chúa, Côn o. B n ch t CVST bi n là KBTB ư c xây d ng và phát tri n theo hư ng k t h p b o t n v i kinh t du l ch sinh thái. + VQG – 6 khu: Bái T Long, Cát Bà, C a Ba L t (Xuân Thu,), Núi Chúa, Côn o, Phú Qu c. Các VQG trên o và sát bi n ư c khuy n cáo l ng ghép và h p nh t v i KBTB, qu n lý theo quy ch c a KBTB. + Danh th ng (k quan) sinh thái c p qu c gia: VCS B ch !ng, H c n cát ven bi n BìnhTr -Thiên, V nh Vân Phong-B n G i. Danh th ng (k quan) sinh thái tôn vinh cho nh+ng khu v c có giá tr KQST th c s , nhưng ã ư c b o v danh hi u b o t n thiên nhiên chính th ng khác, ho c nh+ng khu v c chưa ư c tôn vinh, b o v nhưng tình hình phát tri n KT-XH khó có th qu n lý nghiêm ng t theo các khu trong h th ng lu%t nh. - C p a phư ng + Danh th ng (k quan) sinh thái c p a phư ng - 04: bán o S n, bán o S m S n, èo ngang, V nh Chân Mây. Trên th c t , s lư ng có th t ng nhi u do ngh c a a phư ng. c. H th ng công viên bi n o Công viên bi n (marine park) là m#t d ng c a KBTB (marine protected area), u là các khu v c, a h có giá tr k quan và di s n thiên nhiên c n ư c b o v trư c tác #ng c a con ngư i c ng như tác #ng c a các quá trình t nhiên sinh tai bi n, nhưng khác nhau c b n v phư ng th(c qu n lý và b o v . Qu n lý công viên bi n và KBTB u là qu n lý Nhà nư c có s tham gia c a c#ng ng, nhưng khác nhau v c u trúc không gian và tính ch t b o v . KBTB ư c b o v theo các phân khu ch(c n ng – phân khu b o v nghiêm ng t các i tư ng KQST (ngu n gien quý hi m, c h+u ang b e do các m(c # khác nhau), phân khu ph c h i sinh thái (ph c h i ngu n gien quý hi m ã b t n thư ng), phân khu phát tri n, ư c hi u là vùng m, ó cho phép các ho t #ng KT-XH h n nh và có th ki m soát ư c như th y s n, du l ch, nghiên c(u khoa h c, v.v. Trong khi ó, công viên bi n ư c b o v không theo phân khu ch(c n ng mà theo các i m tham quan (interesting site), n i có k quan thiên nhiên (KQ C, KQST) có giá tr di s n ư c b o v theo cách gi i thi u cho khách tham quan nh+ng giá tr di s n to l n c a k quan và nhu c u b o t n h có ý th(c không xâm h i t i k quan. Tr n 270 c Th nh (Ch biên) H th ng 16 KBTB ã ư c phê duy t trong Quy t nh c a Th tư ng Chính ph s 742/Q -TTg ngày 26 tháng 5 n m 2010 u có giá tr TNVT, KQ C và KQST, trong ó có m#t s khu có th xu t l%p thành CV C và CVST. Theo b n ch t t nhiên, i u ki n KT-XH, k th)a các xu t ã có và c u trúc chung c a h th ng b o t n, h th ng công viên bi n, ven b và các o Vi t Nam ư c xu t như sau: CV C g m 1- Cát Bà-Long Châu (B c B#),; 2 - L ng Cô-H i Vân-S n Chà (B c Trung B#), 3 - Vùng cát Phan Thi t (Nam Trung B#). CVST g m 1 - o Cô Tô (B c B#), 2 - o C n C (B c Trung B#), 3 - V nh Nha Trang (Hòn Mun) (Nam Trung B#), 4 - VQG Núi Chúa (Nam Trung B#), 5 - Côn o (Nam B#), 6 - o Nam Y t (qu n o Trư ng Sa). * Công viên a ch t Vi t Nam chưa có h th ng CV C. Công viên á ng V n ư c UNESCO công nh%n g n ây là CV C qu c t như m#t bư c #t phá. CV C là m#t khu v c, a h có a d ng a ch t cao v i m#t s y u t x(ng áng là k quan có giá tr di s n, cho phép phát tri n du l ch a ch t k t h p du l ch sinh thái và v n hoá. C n c( vào các giá tr k quan, di s n, i di n cho các vùng và tính kh thi, bư c u có th xu t thành l%p 3 CV C cho vùng bi n, ven b và các o Vi t Nam (b ng 11.3). Chúng hoàn toàn có i u ki n gia nh%p M ng lư i Qu c t các CV C Qu c gia (INoNG). Trong tư ng lai, do i u ki n phát tri n, có th s' có thêm các xu t xây d ng CV C qu c gia và qu c t l a ch n t) các danh th ng a ch t. * Công viên sinh thái CVST (ecopark) là m#t khu v c có s a d ng cao c a các HST và sinh c nh, kèm theo ó là h #ng th c v%t a d ng có m#t s y u t có ngu n g c do sinh v%t t o nên x(ng áng ư c tôn vinh là k quan có giá tr di s n l%p thành các i m danh th ng sinh thái (ecosite), n i cho phép phát tri n du l ch sinh thái k t h p du l ch a ch t và v n hoá. M#t s thu#c tính mà CVST c n có bao g m: - Là khu v c an toàn, n i m i ngư i thu#c các l(a tu i khác nhau có th cùng chia s- các giá tr chung v b o t n thiên nhiên theo cách riêng c a mình; - Là khu v c khuy n khích các ho t #ng b o v và phát tri n b n v+ng các sinh c nh t nhiên; - Có s tham gia ng h# c a c#ng c a KQST; ng trong các ho t #ng b o t n và phát huy các giá tr - Có môi trư ng t t cho các ho t #ng nghiên c(u khoa h c và ngu n c m h(ng cho các sáng tác v n hóa ngh thu%t; - óng vai trò hình m.u ph n ánh trách nhi m c a con ngư i trong các (ng x môi trư ng; v - óng vai trò thúc &y phát tri n KT-XH c a a phư ng thông qua vi c thu hút khách du l ch v i kh n ng cung c p các s n ph&m du l ch sinh thái a d ng. C n c( vào các giá tr k quan, di s n, i di n cho các vùng và tính kh thi, có th xu t thành l%p 6 CVST c p qu c gia (b ng 11.4). Chúng u n!m trong danh m c 16 KBTB qu c gia ã ư c Th tư ng Chính ph ph duy t quy ho ch. Chư ng 11. Các gi i pháp ch y u B ng 11.3. CV C 271 xu t thành l p h th ng CV C bi n Vi t Nam i tư ng tham quan 1. Qu n o Cát BàLong Châu (H i Phòng) - a d ng a ch t cao, là o l(n th ba (sau Phú Qu c và Cái B u) nhưng là o á vôi l(n nh t trong h th ng o ven b Vi t Nam, c bi t trên ó có r ng nhi t (i nguyên sinh có a d ng sinh h$c cao v(i ngu n gen quý hi m và c h!u. - C nh quan vùng o á vôi c s"c và k) v v(i nhi u d ng a hình karst %c áo - Nhi u i m danh th"ng a ch t có giá tr ngo i h ng như tùng áng (tùng G u, tùng Gi ), h nư(c m n (áng Th m, áng V*m, tùng Tai Kéo, Hang Gio, v.v.), chúng có ngu n g c t các ph+u karst b ng p chìm - Nhi u hang karst các th h , khác nhau v quy mô, % cao và tu i thành t o, thư ng g"n li n v(i các di tích kh o c , v'n hoá c a ngư i ti n s - Vách và ng n bi n, k c ng n bi n Holocen gi!a, - H th ng th m bi n tích t Pleistocen mu%n, Holocen gi!a và Holocen mu%n - H th ng bãi cát vôi v sinh v t c s"c và duy nh t trong h th ng o ven b Vi t Nam, nơi t ng là bãi , c a Rùa bi n và hi n ư-c s d ng tích c c vào du l ch bi n - R n san hô vi n b t o c nh quan ng m %c áo - Các i m l% hoá th ch, ranh gi(i các h t ng, ranh gi(i th i a t ng (chronostratigrahy) và d u v t phá h y ki n t o các thành t o carbonat Paleozoi 2. L'ng CôH i Vân-Sơn Chà (Th a Thiên-Hu ) - a d ng a ch t cao v a h (v ng v nh, m phá, o, bán o, m i nhô á g c), thành t o a ch t, tu i thành t o, m c % k t tinh, v.v., là k t qu c a ho t hoá Mesozoi c a (i ki n trúc Hecxinit Trư ng Sơn v(i ho t %ng magma xâm nh p axit nhi u pha, ng th i là k t qu c a quá trình san b ng và phân c"t a hình trong Kainozoi. - C nh quan a d ng, c s"c và k) v c a vùng có hình thái sơn v'n tương ph n cao. - K) quan a ch t m L'ng Cô là m%t ki t tác c a các quá trình a ch t có tu i thành t o c nh t (Holocen gi!a) trong h th ng các m phá ven bi n Mi n Trung Vi t Nam và th gi(i, nơi lưu gi! qu n xác Thân m m có tu i tuy t i 5.300 n'm chôn vùi trong tr m tích áy trong quá trình thành t o. Th h th nh t c a ê cát ch"n ngoài c ng có tu i tương t . - Bán o H i Vân là hoành sơn l(n nh t nư(c ta do kéo dài c a dãy B ch Mã v phía bi n. Ngoài v, *p c s"c và k) v , ây còn là ranh gi(i phân chia hai mi n khí h u B"c (nhi t (i gió mùa c n chí tuy n) và Nam (nhi t (i gió mùa c n xích o), là vùng giao thoa c a hai mi n a lý sinh v t Hoa Nam t phía B"c và Mã Lai t phía Nam, ng th i là nơi h%i t mây .m hình thành tâm mưa (B ch Mã) l(n nh t nư(c ta. - V nh L'ng Cô là v nh th 30 tham gia Câu l c b% các v nh *p nh t th gi(i. Bãi L'ng Cô ven b v nh là m%t trong nh!ng bãi bi n *p nh t nư(c ta và là m%t trong 10 k) quan a ch t tiêu bi u vùng bi n, ven b và các o Vi t Nam. - M i nhô và b á g c granit c trưng cho b không t o vách mà t o sư n l , bãi t ng và kh i sót, c bi t trong ó có kh i sót hình kim t tháp, bàn á, con voi, v.v. - R n san hô Hòn Sơn Chà và Bãi Chu i có a d ng sinh h$c thu%c lo i cao nh t trong các r n san hô trong V nh B"c B% ng b ng ven b v nh Chân Mây là nơi có m t y các thành t o T ngu n g c bi n và sông-bi n. 3. Vùng cát Phan Thi t (Ninh Thu n) - Cát thu%c h t ng Phan Thi t, ngu n g c bi n, tu i Pleistcen gi!a (mQ12), dày 50-80m, phân b r i rác nhi u nơi t Bình nh nhưng ch y u vùng b bi n Phan Thi t v(i di n tích vào kho ng 1.340km2. - Có th l a ch$n khu v c phía ông B"c thành ph Phan Thi t làm m t c"t chu.n T c p qu c gia b i có m t y các thành t o T ngu n g c bi n tu i Pleistocen gi!a c a h 2 t ng Phan Thi t (mQ1 ) và cát bi n ch a sa khoáng ilmenit và zircon, tu i Pleistocen gi!amu%n (mQ12-3), các tr m tích bi n và bi n-gió tu i Pleistocen mu%n (Q13), tu i Holocen s(mgi!a (mQ21-2), Holocen gi!a-mu%n (mQ 22-3) và Holocen mu%n (mQ23), ch a cát th y tinh và nhi u sa khoáng ilmenit và zircon quy mô l(n, tr m tích T không phân chia. - Nơi t p trung y các d ng a hình c s"c do gió thành t o trên cát b r i ( n cát d ng lu ng, d ng barchan,...); c ng là nơi phát tri n a hình vùng bán khô h n %c nh t nư(c ta, v(i các d ng a hình c trưng, như pedimen ( ng b ng á chân núi), sư n l kh i t ng,... - ây là khu v c có c nh quan a d ng và k) v , nơi có cát tr"ng th y tinh, cát nâu vàng và cát v(i nh!ng bí .n v màu v/n ang ch l i gi i. Tr n 272 B ng 11.4. CVST 1. o Cô Tô (Qu ng Ninh B"c B%) 2. oC nC (Qu ng Tr B"c Trung B%) c Th nh (Ch biên) xu t thành l p h th ng CVST bi n Vi t Nam i tư ng tham quan o á l c nguyên. R ng trên o thu%c r ng nhi t (i thư ng xanh phát tri n trên lo i t feralit t ng m ng màu vàng, vàng xám thành ph n cơ h$c thô. Phân b c a r ng 4 o chính là Cô Tô L(n, Cô Tô Con, Thanh Lân và o Tr n v(i % ph khá cao. Riêng o B"c Vàn hi n còn có kho ng 20ha r ng nguyên sinh tươi t t. - Các bãi cát tr"ng quanh o v(i v, *p t nhiên hoang sơ và chưa ư-c ưa vào khai thác. - R n san hô quanh o v(i s a d ng cao v sinh c nh c a các t p oàn san hô t o r n t p trung khu v c o Cô Tô Con và bãi H ng Vàn. - Sá sùng (Sipunculus nudus) phân b trên các bãi tri u cát bùn là c s n c a vùng bi n Cô TôVân n-Móng Cái, là i tư-ng có giá tr th c ph.m giàu dinh dư0ng và ư-c dùng làm ông dư-c, hi n ang ư-c ph c h i t nhiên. o á basalt Th m r ng nguyên sinh trên o %c áo, c s"c v 1sinh 2 nh v(i 2 n n 314*1 san hô 5 n 561basalt 7$t. - Di tích mi ng núi l a ã ng yên hàng tr'm n'm - Các r n san hô và sinh v t bi n s ng kèm y màu s c huy n o phân b quanh o - C n C còn n m trong chu8i di tích l ch s n i ti ng trong cu%c kháng chi n ch ng M# Qu ng Tr g m Hàng rào i n t Mc Namara, Thành C , a o V nh M c, c u Hi n Lương, Ngh a trang li t s Trư ng Sơn. 3. V nh Nha - V nh Nha Trang ư-c công nh n là m%t trong 29 v nh bi n *p nh t th gi(i. Trang - Các bãi cát tr"ng kéo dài hàng ch c kilômét ven bi n, h th ng các khu ngh dư0ng 9ng c p (Khánh Hoà th gi(i như Vinpearl Land, th y cung H i dương h$c, v.v. Nam Trung B%) - R n san hô khu v c vùng lõi c a khu b o t n bi n (ph n l(n n m Hòn Mun và Hòn M%t) có % ph san hô cao và các sinh c nh ng m h p d/n. o Y n (Hòn Vung, Hòn Cau) nơi có các ho t %ng nuôi và khai thác t y n, ngu n dư-c li u b dư0ng có giá tr kinh t cao. - V'n hóa b n a: l+ h%i c u ngư ư-c t ch c hàng n'm trong ó i u hò bá tr o là m%t ph n c a nghi l+ này hi n v/n còn ư-c lưu truy n và gi! gìn trong c%ng ng ngư dân. - Làng ngh truy n th ng: các cơ s ch bi n h i s n khu v c C a Bé v(i các s n ph.m c s n như tôm, m c khô và nư(c m"m Nha Trang ư-c du khách trong và ngoài nư(c r t ưa chu%ng. 4. VQG Núi - R ng trên Núi Chúa mang nét r t c trưng c a ki u r ng khô h n %c áo nh t Vi t Nam, ư-c ví như “r ng Châu Phi” Vi t Nam. Nét %c áo ư-c th hi n ch8 bi n xanh n m c nh Chúa r ng hoang m c. Do khí h u khu v c nóng kh"c nghi t, các loài %ng th c v t r ng u có cách (Ninh Thu n thích nghi. Nam Trung B%) bi n i - Su i L Ô t o ra không khí mát lành c a vùng núi, c m nh n không gian yên bình t ti ng su i róc rách. - Các r n san hô ven b có v, *p k) thú, có th quan sát ư-c b ng m"t thư ng v(i thuy n áy kính do nư(c trong và yên sóng gió. - Các bãi cát ven b là nơi duy nh t vùng sát b Vi t Nam v/n có rùa bi n lên , hàng n'm. - V'n hóa b n a c a dân t%c thi u s là th m nh phát tri n lo i hình du l ch c%ng ng (home stay). - N m trong tuy n du l ch Phan Rang-Tháp Chàm-Núi Chúa thu hút ông o khách du l ch trong và ngoài nư(c.. 5. Côn o (Bà R a - V ng Tàu - Nam B%) o á granit-riolit. Côn o có ti m n'ng du l ch sinh thái cao và ng th i có ti m n'ng du l ch a ch t, du l ch v'n hoá-l ch s , nơi có nhi u di tích chi n tranh trong c hai cu%c kháng chi n ch ng th c dân Pháp và qu c M#. - Là nơi rùa bi n t p trung vào mùa sinh s n lên các bãi cát ven o , tr ng. - Có nh!ng loài %ng v t bi n n i ti ng như rùa bi n và Dugong (còn g$i là Bò bi n hay Cá Cúi). San hô c a Côn o *p vô cùng và a d ng loài nh t nhì Vi t Nam. Nh!ng r n san hô như r ng c a bi n, là th gi(i huy n di u c a i dương, là nơi sinh s ng c a nhi u loài sinh v t bi n có giá tr v khoa h$c, kinh t và môi trư ng. 6. o Nam Y t o san hô. HST bi n o xa b v(i các r n san hô bao quanh o v a mang tính ch t d ng (Khánh Hoà, vi n b nhưng c ng là m%t b% ph n c a ki u r n vòng quy mô l(n trên th gi(i trong chu8i o qu n o Trư ng Nam Y t-Sơn Ca. Sa) - Các bãi cát ven o bi n %ng theo mùa rõ r t. ây c ng là khu v c rùa bi n thư ng lên bãi , tr ng vào mùa sinh s n. - Sân chim trên o là nơi t p trung c a các àn chim bi n t(i làm t , tr ng - Cá Heo t p trung thành àn v(i s lư-ng lên t(i vài ch c cá th s ng vùng nư(c quanh o Chư ng 11. Các gi i pháp ch y u 273 11.2. GI I PHÁP PHÁT TRI N DU L CH Du l ch sinh thái bi n và du l ch a ch t bi n là m#t trong nh+ng gi i pháp phát tri n tri n KT-XH g n li n v i b o t n di s n thiên nhiên thông qua vi c xây d ng các khu b o t n a d ng a ch t, a d ng sinh h c, CV C và CVST bi n. i n hình v ti m n ng phát tri n du l ch a ch t và sinh thái bi n o là hai khu v c Cát Bà và Phú Qu c. 11.2.1. Du l ch a ch t và sinh thái t i khu v c Cát Bà a. Du l ch a ch t Khu v c Cát Bà ư c ánh giá có ti m n ng to l n v b o t n a ch t và DL C thông qua thành l%p m#t CV C nh có a d ng a ch t cao và nhi u y u t a d ng a ch t có giá tr k quan, di s n, nói cách khác nh có ngu n tài nguyên a ch t to l n, c th : * a d ng a ch t a d ng a ch t (geodiversity) là m#t d ng tài nguyên a ch t quan tr ng tư ng t như a d ng sinh h c c a tài nguyên sinh v%t. Khu v c Cát Bà tuy nh nhưng a d ng a ch t cao, bi u hi n t t c các c i m a ch t c a môi trư ng a ch t c và hi n i, t) thành t o a ch t, c u trúc, quá trình, v.v., t i c nh quan và th&m m . Các thành t o carbonat ( á vôi, á vôi silic và silic vôi) có tu i t) Devon t i Permi và thu#c v 3 h t ng - h t ng Tràng Kênh (D2-3tk), h t ng Ph Hàn (D3-C1ph) và h t ng B c S n (C-Pbs). M(c # tái k t tinh c a á tư ng i cao t o nhi u m ch canxit, ôi ch/ b canxit hoá, dolomit hoá. Ngoài ra, còn có á m ch magma-spesartit và minet, u thu#c lo i lamprophyr ki m. Các thành to T( c ng a d ng v tu i, ngu n g c, thành ph n v%t ch t, g m tr m tích bi n tu i Pleistocen mu#n (mQ1 3), tr m tích bi n tu i Holocen s m-gi+a c a h t ng H i Hưng (mQ21-2 hh) tr m tích bi n, sông-bi n tu i Holocen mu#n c a h t ng Thái Bình (m, amQ23tb), các tr m tích b r i a ngu n g c không phân chia trên o (adpQ), có m t c bãi cát th ch anh a khoáng và bãi cát vôi v sinh v%t. Hoàn c nh a ch t c a khu v c ã b bi n v sâu s c - các pha t o núi Y n S n t) Creta và pha t o núi Hymalaya vào Eocen, và ti p t c ch u nh hư ng c a v%n #ng ki n t o hi n i. Môi trư ng a ch t (MT C) hi n i khá ph(c t p, a d ng v c u trúc, quá trình #ng l c, c bi t v c u trúc ngang MT C - có m t c h MT C bi n và vùng b bi n, có m t các ki u MT C bi n nông ven b , v ng v nh, vùng c a sông hình ph0u, o á vôi v i t ng s t i 19 ph ki u khác nhau, b chi ph i b i các quá trình bi n và l c a, i n hình là các quá trình karst r a l a thành t o carbonat, quá trình mài mòn- n mòn hoá h c t o ng n bi n sâu ven b o, v.v. *Giá tr di s n c a KQ C Nhi u thành t o a ch t có giá tr di s n a ch t minh ch(ng l ch s phát tri n a ch t khu v c và s s ng c a th gi i sinh v%t m#t th i. Trư c h t chúng là các KQ C h p d.n nh+ng ngư i am mê a ch t h c, v n v%t h c, m h c và v n hoá, ngh thu%t. Dư i ây là m#t s y u t a d ng a ch t i n hình có giá tr k quan, di s n a ch t: (1). C nh quan o á vôi có giá tr k quan Xung quanh v nh Lan H có 3 c m o á vôi (c m o Cát Bà, c m o Hang Trai và c m o u Bê) v i t ng s 366 hòn o a d ng v kích thư c, hình dáng, thành ph n th ch h c, c u t o l p, m(c # bi n v c u trúc, m(c # tái k t tinh, m(c # r a l a c a quá trình karst, m(c # mài mòn- n mòn hóa h c t o ng n bi n, m(c # che ph c a th m th c v%t trên o, v.v. T h p c nh quan này cho ti m n ng phát tri n du l ch bi n to l n, trong ó có du l ch a ch t, du l ch sinh thái. C nh quan này có ngu n g c t) m#t vùng karst l c a m#t th i trư c khi b chìm ng%p thành h i o do bi n ti n sau b ng hà l n cu i. (2). C nh quan tùng, áng c ng là nh+ng danh th ng a ch t có giá tr to l n Tùng b t ngu n t) các rãnh karst, d u tích dòng ch y m t c a vùng karst l c a trư c ây, i n hình là v ng Bèo, Lã V ng, tùng G u, tùng Gi , v.v. Áng b t ngu n t) các ph0u karst trư c ây, i n hình là Áng Th m, Áng V"m. 274 Tr n c Th nh (Ch biên) (3). Hang #ng Là m#t KQ C h p d.n khách tham quan t t c các i tư ng, ây là s n ph&m c a quá trình karst có l ch s lâu dài và nhi u th h . Hi n t i, ho t #ng karst r t y u, ch y u là t o th ch nh , do các hang # cao l n và ch1 có nư c ch y qua v mùa mưa ho c trong mưa. Hang #ng Cát Bà r t ph bi n, i n hình là hang Quân Y, #ng Trung Trang, #ng á Hoa, hang Eo Bùa, hang M , v.v. 2 các o nh , không nh+ng ph bi n hang #ng, mà còn có hang lu n, i n hình là hang Gio, hang Tai Kéo. (4). Ng n bi n Ng n bi n là m#t d ng a hình do mài mòn- n mòn hoá h c bi n r t ph bi n Cát Bà. c bi t, nhi u o còn gi+ ư c 2 th h ng n bi n – ng n bi n Holocen gi+a và ng n bi n Holocen mu#n-hi n i và t t c u là ng n ôi, có l' liên quan t i tính ch t tri u c a 2 k nư c kém và nư c cư ng. (5). o rùa 2 khu v c C ng Tây, có m#t o nh hình con rùa (th ch quy). ây là m#t k quan thiên nhiên ( a ch t) không ch1 thu hút khách du l ch 4 phư ng mà h p d.n c dân a phư ng và chính h ã màu nhi m k v%t v i v n hoá tâm linh và tín ngư3ng dân gian. K t qu là ý th(c b o v k v%t c a ngư i dân r t cao. (6). Mèo á 2 g n Di ch1 Cái Bèo, 1nh m#t ng n núi á vôi có hình m#t con mèo á (th ch miêu) kích thư c l n, c u t o t) á vôi phân l p mòng và g n như n!m ngang. ây là k v%t thu hút khách du l ch và dân a phư ng v i trí tư ng tư ng khác nhau. (7). Hòn Gu c 2 V ng Bèo nhìn v phía Nam th y m#t hòn o á vôi t o hình chi c gu c l%t úp, do ó nó ư c g i là Hòn Gu c t) lâu. 2 vùng o á vôi Cát Bà, có r t nhi u t o v%t k thú t) á vôi do quá trình karst và quá trình bi n t o ra. M/i k v%t cho trí tư ng tư ng khác nhau, ý ni m khác nhau và em l i nh+ng giá tr th&m m , v n hoá, k c v n hoá tâm linh, tín ngư3ng dân gian. (8). a hình carư Carư là m#t d ng a hình karst có d ng tai mèo, i n hình phía Tây Nam bãi Cát Cò III phát tri n trên á vôi silic c a h t ng Tràng Kênh (D 2-3 tk), Hòn V Th m c a h t ng B c S n (C-P bs), có giá tr nghiên c(u tr c quan sinh #ng v c nh quan, a hình karst. (9). á m ch á m ch minet (magma) g p g n di ch1 Cái Bèo và spesartit g p ven b v ng Cái Giá, trên ư ng i VQG Cát Bà. C 2 á này u thu#c lambrophyr ki m, kh i lư ng không l n nhưng có ý ngh$a l n v a d ng a ch t. (10). Bãi cát vôi Có h n 40 bãi cát vôi trong t ng s 51 bãi cát khu v c Cát Bà ã ư c ki m kê. ây là m#t thành t o a ch t #c áo liên quan t i các r n san hô v i tư cách là ngu n cung c p b i tích. Các bãi cát này là bãi - r t t t c a rùa bi n trư c ây, nhưng nay là n i khách du l ch thư ng xuyên lui t i, i n hình là bãi Cát Cò I, II và III, Cát D(a, Cát Quy n, Cát Ông, Cát Quan, v.v. ây th c s là KQ C b i v- "p #c áo và hi m. (11). i m l# hoá th ch Hoá th ch Tay cu#n, Hu bi n, Chân b ng l# nhi u n i trên vách á ư ng xuyên o. Các hoá th ch này g p ph bi n ph n cao (C1) c a h t ng Ph Hàn. i m l# t nhiên các hoá th ch trong á vôi là r t hi m. Th%t v%y, nh+ng i m l# này có ư c khi con ngư i x- núi làm ư ng. (12). Ranh gi i a ch t Trên o Cát Bà có m#t s i m l# ranh gi i a ch t i n hình ã ư c o v' và mô t chi ti t. ó là ranh gi i th i a t ng và ranh gi i h t ng. Ranh gi i th i a t ng Devon-Carbon Chư ng 11. Các gi i pháp ch y u 275 b t g p l i i t) v ng Cát Bà t i Cát Cò III, ang thu hút s quan tâm c a các nhà a t ng h c trong nư c và qu c t . Ranh gi i gi+a 2 h t ng Ph Hàn (D3-C1ph) và B c S n (C-Pbs) quan sát th y B n Bèo và rõ h n là d c Gia Lu%n. Các ranh gi i a ch t này có ý ngh$a l n v l ch s phát tri n Trái t, c bi t là a t ng khu v c. Vùng Du l ch ông B c B c B Khu DL Cát Bà Du l ch Các khu Du l ch H Long, Bái T Long, v.v. a ch t Du l ch sinh thái Du l ch sinh thái t nhiên CV C B o t"n a ch t KDTSQ Th gi i, Khu Di s n DSH B o t"n a d ng sinh h#c B o t"n t nhiên Du l ch sinh thái nhân v n Di ch kh o c!, di tích v n hoá, l ch s B o t"n a d ng v n hoá B o t"n v n hoá B o t"n Hình 11.1. Mô hình s d ng h-p lý KQ C k t h-p KQST ph c v phát tri n du l ch khu v c Cát Bà 276 Tr n c Th nh (Ch biên) (13). C u trúc bi n v 2 vùng o á vôi Cát Bà, có m t ph bi n c u trúc bi n v các thành t o carbonat dư i d ng th n!m d c do u n n p. á vôi silic, silic vôi phân phi n g n như d c (ng phía ông Cát Cò II, u n n p vò nhàu C a ông, Gia Lu%n, H i S n. ây là các d ng k quan có giá tr a ch t h c và m h c. (14). D u tích v%n #ng phá hu, ki n t o D u tích này t n t i dư i d ng m t trư t, d m k t vôi ph bi n nhi u n i. i n hình là m t trư t g n hang Quân Y, Gia Lu%n, d m k t vôi Gia Lu%n và Vi t H i. D u tích này là b!ng ch(ng quan tr ng cho nghiên c(u ki n trúc phá hu, các thành t o a ch t khu v c. (4nh) Ngoài ra, m#t s thành t o a ch t còn có di tích kh o c v ngư i ti n s . Di ch1 Cái Bèo n!m trên th m bi n Holocen gi+a, di ch1 Áo C i n!m trên th m bi n Pleistocen mu#n. Có th có nhi u di tích kh o c khác còn chưa ư c phát hi n trong các hang #ng ho c các d ng tích t T( khác. CV C Cát Bà bao g m toàn b# o Cát Bà thu#c a ph%n huy n Cát H i, thành ph H i Phòng trong ô to # vào kho ng 200 40’ - 20 053’ v$ B c và 1060 54’ - 107 008’ kinh ông, t) Phù Long-Cái Vi ng-Gia Lu%n theo ranh gi i H i Phòng-Qu ng Ninh, qua v nh Lan H , các o nh phía Nam và Tây Nam theo L ch Huy n v B n Gót và ngã ba ư ng thu, Hòn Xoài i Qu ng Yên. Ph m vi CV C Cát Bà bao trùm VQG Cát Bà, KDTSQ Cát Bà, trên ó có các thành t o a ch t thu#c 3 ki u MT C c b n - v ng v nh, vùng c a sông hình ph0u và o á vôi. * C p qu n lý CV C Cát Bà c n l%p h s thành l%p c p qu c t trình UNESCO công nh%n gia nh%p vào M ng lư i Toàn c u các CV C Qu c gia (Global Network of National Geoparks – GNoNG) theo hư ng d.n c a UNESCO. * Các i m danh th ng và k quan a ch t Trong CV C Cát Bà, c n thành l%p các i m danh th ng a ch t và KQ C tôn vinh giá tr , b o v nhưng ng th i ph c v du l ch v i tư cách là i tư ng DL C. Trư c khi có chư ng trình kh o sát, phát hi n và nghiên c(u chi ti t h n, bư c u có th xu t các i m danh th ng và KQ C (b ng 11.5). M/i i m xu t c n có bi n báo, h s riêng mô t v trí a lý, v trí a t ng, v trí c u trúc, c i m a d ng a ch t, giá tr di s n a ch t, nhu c u b o t n a ch t, hình v' và nh minh ho . DL C là ho t #ng kinh t khai thác các giá tr k quan, di s n c a các y u t a d ng a ch t thông qua nh%n th(c t) tr c quan sinh #ng, qu ng bá tôn vinh giá tr , ng th i nâng cao nh%n th(c c#ng ng b o v , s d ng và tôn vinh giá tr k quan, di s n c a các y u t a d ng a ch t. ây là hình th(c khai thác khôn khéo và hi n i, không t n h i t i i tư ng du l ch. Theo ó, c n thi t k các tuy n du l ch m#t ngày và n a ngày n i li n các i m n, k t h p DL C v i DLST. Lý do l a ch n tuy n du l ch trong ngày là không phát tri n c s h t ng lưu trú trong ph m vi CV C. Mô hình s d ng h p lý, k t h p KQ C v i KQST khu v c Cát Bà theo cách thành l%p CV C ph c v phát tri n DL C k t h p DLST, k t n i v i các khu du l ch c a vùng Du l ch ông B c B c B# (hình 11.1). Chư ng 11. Các gi i pháp ch y u B ng 11.5. 277 xu t thành l p các i m danh th"ng t i CV C Cát Bà i tư ng thành l p a i m 1. i m l% hoá th ch Tay Cu%n, Hu bi n, Chân b ng thu%c i m có to % vào kho ng 20044’51” v B"c và ph n cao c a h t ng Ph Hàn (D3 - C1 ph) 107001’50” kinh ông, trên ư ng xuyên o D c hang Quân y, d c Gia Lu n trên 2. Di tích m t trư-t ki n t o phá hu& các thành t o carbonate thu%c h t gãy Trung Trang nh hư(ng TB - N do v n %ng xuyên o t o núi Hymalaya trong Eocen(?) ư ng 3. á m ch (magma) Spesartit thu%c lambrophyr ki m, có giá Khu v c Cái Giá, to % 20044’14” N tr l(n v a d ng a ch t 107002’03” E trên ư ng xuyên o 4. á m ch Minet thu%c lambrophyr ki m, có giá tr l(n v d ng a ch t a 5. Mèo á (th ch miêu) Trên 6. Rùa á (th ch quy), m%t hòn 7. Gu c á, m%t hòn 8. Ranh gi(i Sơn (C - Pbs) G n B n Bèo, to o á vôi hình con rùa o hình gu c l t úp a ch t h t ng Ph Hàn (D3 - C1ph) và B"c 9. Ranh gi(i a ch t th i t ng Ph Hàn (D3 - C1 ph) a t ng Devon - Carbon trong h % 20043’46” N - 107003’23” E nh núi g n Cái Bèo Khu v c C ng Tây Hòn Gu c c a v ng Cát Bà Khu v c B n Bèo (20043’54” N - 107003’27” E), d c Gia Lu n (20050’37” N - 106058’56” E) Bên b v ng Cát Bà g n bãi Cát Cò 3, to 20042’58” N - 107002’54” E % G n i m ranh gi(i th i a t ng Devon-Carbon, 10. á tai mèo (ca-rư) i n hình phát tri n trên á vôi c a h t ng Tràng Kênh (D2 - 3 tk), m%t d ng a hình karst nhi t (i to % 20042’10” N - 107002’30” E ph bi n 11. N p u n vò nhàu các l(p á vôi Ph bi n nhi u nơi, ông, Cát Cò II, Gia Lu n i n hình khu C a Th m bi n Holocene gi!a v(i di ch Cái Bèo, th m 12. Th m bi n có di tích kh o c và là di ch n i ti ng c a Cát Bà bi n Pleistocene mu%n v(i di ch Áo C i (Phù Long) 13. H karst 14. Bãi Cát Vôi v sinh v t (ch y u là san hô, Thân m m) Áng V*m, Áng Th m, Hang Gio, Ao :ch Các bãi Cát Cò I, II và III, Cát D a, Cát Quy n, Cát Quan, Cát C ng Dùi, Cát Ông Khu v c phía Tây B"c V nh Lan H t C a 15. Vùng c nh quan k) v và %c áo c a o á vôi trong ông t(i C a V n, nơi có Tùng G u, Tùng Gi n i tùng áng ven b v nh, có nhi u ng n bi n l(n nh Holocene ti ng gi!a và hi n i 16. Hang karst 17. R n san hô (v a là k) quan a ch t - d ng tích t cơ ch sinh h$c, v a là k) quan sinh thái) 18. i m khoáng hoá 19. i m xu t l% nư(c khoáng nóng Hang Quân y, %ng Trung Trang, Hang M (Hi n Hào), hang Minh Châu (Trân Châu), hang á Hoa (Gia Lu n), %ng Thiên Long, hang ình, hang Dơi (Phù Long) Áng Th m, Hòn Mây, Cát D a, V n B%i, V n Hà, Ba Cát Dài Các i m khoáng hoá khu v c Gia Lu n: Thu& ngân, phosphorit Khu v c Xuân ám 20. Bãi tri u l y i n hình v(i vai trò c a th c v t ng p m n trong quá trình l y hoá, có t ng sinh phèn dày t(i 1m % sâu 20 - 30m dư(i b m t Khu v c Phù Long - Cái Vi ng 21. Bãi cát gi t lùi - minh ho m t c"t bi n ti n, %ng l c bi n phá hu& bãi tri u c , .y lùi bãi cát v phía l c a Bãi ư-ng Gianh (Phù Long) Tr n 278 bư c c Th nh (Ch biên) tránh lưu trú qua êm trong ph m vi CV C ngoài khu ph m i Cát Bà có th d ki n u m#t s tuy n du l ch xu t phát t) khu ph m i như trong b ng 11.6. B ng 11.6. xu t bư(c u m%t s tuy n du l ch Tuy n du l ch a ch t trong CV C Cát Bà i tư ng du l ch TUY N N A NGÀY T KHU PH a ch t M I 1. Cát Bà (khu ph m(i) - Cát Cò I Ranh gi(i th i a t ng Devon-Carbon, á tai mèo c a h t ng Tràng Kênh (D2 - 3 tk), các l(p á vôi bi n v vò nhàu, bãi cát vôi v sinh v t i n hình Cát Cò I, II và III, á vôi silic phân phi n màu en Cát Cò I, c nh quan khu v c 2. Cát Bà - Hòn Mây C a ông R n san hô, bãi cát vôi, th m Holocen mu%n Hòn Mây Cát Bà, hòn Gu c, h karst i n hình (Áng Th m) và á tai mèo hòn V Th m, các l(p á vôi bi n v vò nhàu và c nh quan %c áo khu v c C a ông 3. Cát Bà - Cát D a C ng Dùi R n san hô và bãi cát vôi i n hình Cát D a, Cát Quy n, Cát Quan, c nh quan bi n o và ng n bi n Holocen gi!a và hi n i khu v c C ng Dùi 4. Cát Bà - Cái Bèo C nh quan o á vôi, á vôi silic màu en phân phi n c a h t ng Ph Hàn (D3 - C1ph), kh i á sót hình con mèo (th ch miêu) trên nh núi á vôi, á m ch Minet (lambrophyr ki m), ranh gi(i a ch t gi!a h t ng Ph Hàn (D3 - C1ph) và B"c Sơn (C - Pbs), th m bi n Holocen gi!a có Di ch kh o c Cái Bèo 5. Cát Bà - V ng Bèo Áng V*m C nh quan v ng Bèo (nơi có trung tâm s n xu t gi ng ph c v nuôi h i s n, nhà hàng n i, b n c ng), hang V*m, Áng V*m, m%t h karst l(n nh t khu v c Cát Bà. 6. Cát Bà - Xuân ám 7. Cát Bà Hang Quân Y á m ch Spesartit (lambrophyr ki m) Hùng Sơn, c nh quan v ng Cái Giá – nơi ti p giáp v(i vùng c a sông hình ph+u B ch ng, th m bi n Holocen gi!a và ph tích thành Nhà M c trên ó, Hang (karst) Minh Châu, i m xu t l% nư(c khoáng nóng Xuân ám liên quan t(i t g/y phá hu& c a pha t o núi Y n Sơn (b"t u t Creta, 90 tri u n'm trư(c) á m ch Spesartit (lambrophyr ki m) Hùng Sơn, i m l% hoá th ch Tay cu%n, Hu bi n, Chân b ng d c Hùng Sơn, thu%c ph n cao (C1) c a h t ng Ph Hàn (D3 - C1 ph), c nh quan thung l ng á vôi H i Sơn, d u tích m t trư-t ki n t o khá nguyên v*n trên d c H i Sơn liên quan t(i t gãy phá hu& (h t g/y Trung Trang) c a pha t o núi Hymalaya (b"t u t Eocen), hang Quân Y – m%t hang karst c0 l(n 8. Cát Bà - Cát Ông Bãi cát vôi, th m bi n Holocen mu%n, ng n bi n hi n bãi t ng khu v c Cát Ông, Cát Bà L, TUY N M T NGÀY T KHU PH i, vách á s t trư-t, c u trúc M I 1. Cát Bà - Vi t H i C nh quan %c áo c a o á vôi - tùng áng ng n bi n khu v c C ng Tây, C a Cái, khu nuôi Trai ng$c t p trung Hòn C p Gù, Hòn Ba R'ng, Hòn Tháp Nghiêng, o hình con rùa (th ch quy), c nh quan khu v c b n t u Vi t H i, k t h-p v(i du l ch sinh thái t nhiên, sinh thái nhân v'n (làng c Vi t H i) 2. Cát Bà - Tùng G u C nh quan %c áo c a o á vôi, tùng áng, ng n bi n Holocen gi!a và hi n i, hang karst bãi cát vôi, r n san hô c a khu v c V n B%i, Rùa gi ng, Tai Kéo (nơi có tùng Tai Kéo, m%t h karst i n hình), Tùng G u 3. Cát Bà - Tùng Gi Hang Gio C nh quan %c áo c a o á vôi, tùng áng, ng n bi n Holocen gi!a và hi n i, h karst bãi cát vôi, s n san hô c a khu v c Hòn C n Ngoài, Tùng Gi , Hòn Hang X ch, C a V n, Hang Gio - m%t h karst c0 l(n có c a hang lu n khi tri u th p 4.Cát Bà - u Bê 5. Cát Bà - Gia Lu n C nh quan o á vôi, tùng áng c a c m o u Bê, c bi t có H Ba H m - m%t h th ng các h karst n i v(i nhau b ng các c a hang lúc tri u th p. C nh quan núi á vôi d$c theo thung l ng Trung Trang, nhi u nơi th y có c$ H Long trên nh núi (m%t trong nh!ng loài c h!u c a khu v c Cát Bà-H Long), i m khoáng hoá thu& ngân, i m khoáng hoá phosphorit, %ng á Hoa, ranh gi(i a ch t 2 h t ng Ph Hàn (D3 - C1ph) và B"c Sơn (C - Pbs), bi n v vò nhàu các l(p á vôi, Hang ình, Hang Dơi Chư ng 11. Các gi i pháp ch y u 279 6. Cát Bà - Ao :ch C nh quan núi á vôi d$c thung l ng Trung Trang, c nh quan hùng v nhìn t Ng Lâm, Ao :ch - m%t h karst trên núi 7. Cát Bà - Phù Long Hang Eo Bùa, Hang M , Bãi B n (di ch kh o c trên th m bi n Holocen gi!a) khu v c Hi n Hào, bãi ư-ng Gianh v(i m t c"t bi n ti n hi n i i n hình, th m bi n Pleistocen v(i di ch Áo C i, bãi tri u l y v(i vai trò th c v t ng p m n trong quá trình l y hoá i n hình c a vùng c a sông hình ph+u, h th ng l ch tri u hình cành cây (dendritic) i n hình khu v c Cái Vi ng 8. Cát Bà - Áng Le C nh quan o á vôi %c áo, tùng áng khu Hòn Mi u, Áng Le, m%t s hang %ng n i ti ng c a v nh H Long: hang Tiên Ông, hang Trinh N!, %ng Tiên, hang Thư n Lư n, hang B Nâu, hang Lươn, hang Kim Quy nh b. Du l ch sinh thái Khu v c Cát Bà c ng ư c ánh giá có ti m n ng to l n v b o t n a d ng sinh h c và DLST nh có a d ng sinh h c cao và nhi u y u t a d ng sinh h c có giá tr k quan, di s n. Khu v c có ngu n tài nguyên sinh v%t to l n, c th : * a d ng sinh h c a d ng sinh h c là m#t d ng tài nguyên sinh v%t quan tr ng tư ng t như a d ng a ch t c a tài nguyên a ch t. Trong ph m vi không gian c a vùng bi n o Cát Bà tuy nh nhưng &n ch(a trong ó a d ng sinh h c cao, bi u hi n t t c các khía c nh như a d ng thành ph n loài, HST và sinh c nh kèm theo (trên c n và dư i bi n), các loài có giá tr kinh t cao, quý hi m, c h+u có nguy c tuy t ch ng. T t c các c i m c trưng này ã làm nên các giá tr ngo i h ng, k v , c s c c a CVST Cát Bà. S lư ng loài sinh v%t (bao g m khu h #ng th c v%t trên c n và bi n) khá l n v i 2.380 loài ã ư c ghi nh%n, (ng hàng th( ba sau KQST Hòn Mun và Côn o. Khu h #ng th c v%t trên o Cát Bà có nh+ng loài quý hi m, là ngu n dư c li u quý như Huy t giác, cây M#t lá, Lá khôi, Ng gia bì, v.v., các loài hoa Lan quý hi m, r)ng cây b n a như Kim giao, g/ quý như Lim, Tr c, Nghi n. Trong r)ng nguyên sinh còn có loài c h+u vo c u vàng (trư c g i là u tr ng). Khu h #ng th c v%t bi n khá a d ng, có nhi u loài là h i c s n c a vùng bi n ông B c như cá Mú, c Nón, cua ,Tu hài, v.v., có nhi u loài quý hi m ư c ghi trong Sách Vi t Nam và Danh l c c a IUCN như: 4 loài san hô t o r n, cá Mòi c , cá B ng b p, c Nón, Bào ngư. * Giá tr di s n, KQST Có nhi u loài sinh v%t c phân b trong vùng nư c H Long-Cát Bà là minh ch(ng s ng cho s phát tri n c a sinh gi i. Trong qu n xã #ng v%t vùng nư c v nh H Long-Cát Bà ch(a ng nh+ng loài #ng v%t c ã t n t i qua hàng ch c tri u n m mà không có s thay i trong c u trúc c th c a chúng. áng chú ý có các nhóm loài: cá lư3ng tiêm, giá bi n, uôi ki m. Các c trưng c b n c a a d ng sinh h c trong KQST Cát Bà h p d.n các nhà nghiên c(u sinh thái, khách th m quan trên các khía c nh giá tr m h c, giá tr #c áo, c s c, k v$ và các giá tr i kèm. Dư i ây là m#t s y u t a d ng sinh h c i n hình có giá tr k quan, di s n thiên nhiên: (1). C nh quan r)ng nguyên sinh trên o v i khu h sinh v%t a d ng, c i m phân t ng c a th m r)ng nhi t i i n hình, h r0 ch!ng ch t. R)ng nguyên sinh trên o Cát Bà có nhi u lo i cây g/ quí như Trai lý, Lát hoa, Lim s"t, Gi- hoa, Kim giao, v.v. c s c nh t trong các loài th c v%t là các cây có v- "p tuy t v i như Hài v n+ hoa vàng (Paphiopedilum concolor), các loài hoa Lan như Zeuxinella vietnamica, Habenaria rhodocheila, Kh i c tím (Chirita drakei), Thiên tu H Long (Cycas tropophylla), Bông m#c (Boniodendron parviflorum), Ph t d núi (Dracaena cambodiana), S ng (Sterculia lanceolata), Màng kiên (Pterospermum truncatolobatum). Loài vo c u vàng 280 Tr n c Th nh (Ch biên) (Trachypithecus poliocephalus) là loài c bi t quý hi m có t m quan tr ng trong khu v c. Hi n nay có s lư ng cá th chưa t i 60 con. (2) C nh quan o á vôi g gh , l m ch m h(ng ch u gió bi n quanh n m ã t o nên m#t qu n xã #ng th c v%t #c áo thích nghi v i i u ki n môi trư ng kh c nghi t. ó là nh+ng loài cây m ng nư c nên ch u ư c khô h n. i u c bi t c a các o á vôi tuy nh nhưng có s a d ng cao v sinh c nh t) chân o lên n 1nh. (3). C nh quan tùng, áng c ng là nh+ng danh th ng a ch t (geosite) có giá tr to l n. Tùng b t ngu n t) các rãnh karst, d u tích dòng ch y m t c a vùng karst l c a trư c ây, i n hình là v ng Bèo, Lã V ng, tùng G u, tùng Gi , v.v. Áng b t ngu n t) các ph0u karst trư c ây, i n hình là Áng Th m, Áng V"m. (4). Các bãi cát nh ven o: Khác v i v nh H Long, v nh Lan H (Cát Bà) có 139 bãi cát vôi s ch, nhi u bãi cát n i li n hai kh i núi á, yên t$nh, th c s là nh+ng bãi t m lý tư ng. (5). C nh quan dư i nư c: các r n san hô còn khá t t n!m phía ông Nam Cát Bà và trong các v ng kín c a o Long Châu. Dư i làn nư c trong xanh là nh+ng r n san hô quý v i nhi u màu s c như V n B#i, V n Hà, Ba Trái ào, v.v. là nh+ng ti m n ng chưa ư c khai phá cho du l ch l n sinh thái. CVST Cát Bà bao g m các o và vùng nư c ven o thu#c qu n o Cát Bà và Long Châu, huy n Cát H i, thành ph H i Phòng. Phía B c giáp v i khu Di s n thiên nhiên Th gi i H Long, phía Nam là c a ngõ quan tr ng hư ng ra v nh B c B#. Trong ô to # vào kho ng 20 037’28”-20 048’12” v$ B c và 060 59’26”- 107 0 09’27” kinh ông, t) Phù LongCái Vi ng-Gia Lu%n theo ranh gi i H i Phòng-Qu ng Ninh, qua v nh Lan H , các o nh phía Nam và Tây Nam theo L ch Huy n v B n Gót và ngã ba ư ng thu, Hòn Xoài i Qu ng Yên. Ph m vi CVST Cát Bà bao trùm VQG Cát Bà, KDTSQ Cát Bà v i các h sinh thái r)ng, bi n ven b c trưng. * C p qu n lý CVST Cát Bà c n ư c thành l%p c p qu c gia và trong tư ng lai có th gia nh%p vào M ng lư i Toàn c u các CVST Qu c gia (Global Network of National Ecoparks - GNoNE) n u mô hình này ư c các qu c gia th)a nh%n và khuy n khích phát tri n trong th i gian t i. *Các i m danh th ng và KQST Trong CVST Cát Bà, c n thành l%p các i m danh th ng sinh thái và KQST tôn vinh giá tr , b o v nhưng ng th i là i tư ng ph c v DLST. Trư c khi có chư ng trình kh o sát, phát hi n và nghiên c(u chi ti t h n, c n xu t các i m danh th ng và KQST (b ng 11.7). M/i i m xu t c n có bi n báo, h s riêng mô t v trí a lý, c i m a d ng sinh h c, giá tr di s n sinh thái, nhu c u b o t n a d ng sinh h c, hình v' và nh minh ho . Mô hình s d ng h p lý KQST khu v c Cát Bà ph c v phát tri n DLST theo cách k t h p v i DL C, k t n i v i các khu du l ch c a vùng Du l ch ông B c B c B# ư c trình bày trên hình 11.1. DLST là ho t #ng kinh t khai thác các giá tr k quan, di s n c a các HST và a d ng sinh h c thông qua nh%n th(c t) tr c quan sinh #ng, qu ng bá tôn vinh giá tr , ng th i nâng cao nh%n th(c c#ng ng b o v , s d ng và tôn vinh giá tr k quan, di s n c a các y u t a d ng sinh h c. ây là hình th(c khai thác thân thi n và hi n i, không t n h i t i i tư ng du l ch. Theo ó, c n thi t k các tuy n du l ch m#t ngày và n a ngày n i li n các i m n, k t h p DLST v i DL C (b ng 11.8). Lý do l a ch n tuy n du l ch trong ngày là không khuy n khích phát tri n các c s lưu trú trong ph m vi CVST ngoài khu ph m i th tr n Cát Bà và B n Bèo. Chư ng 11. Các gi i pháp ch y u B ng 11.7. 281 xu t bư(c u thành l p các i m danh th"ng sinh thái và KQST thu%c KDTSQ Cát Bà i tư ng thành l p 1. C nh quan r ng nguyên sinh trên c d ng, dư-c li u, Kim giao, g8 quý) a i m o Cát Bà (r ng 2. C nh quan r ng trên o á vôi v(i h th c v t ch u h n, cây làm c nh quý hi m như hoa lan v n tu , thiên tu 3. Bãi cát vôi v sinh v t liên quan t(i các r n san hô vi n b Trong ph m vi VQG Cát Bà H th ng các o á vôi ven b v nh Lan H Các bãi Cát Cò I, II, III, Cát D a, Cát Quy n, Cát Ông, Cát Quan, Cát V n B%i 4. Các tùng áng, h nư(c m n có ngu n g c karst Áng V*m, Áng Th m, Hang Gio, Ao :ch, Tai Kéo, h Ba H m 5. R n san hô (KQST, Áng Th m, Hòn Mây, Cát D a, V n B%i, V n Hà, Ba Cát Dài ng th i là KQ C) Trên c s các i m danh th ng sinh thái và các i m k quan, có th d ki n bư c s tuy n như trong b ng 11.8 (l y khu du l ch th tr n Cát Bà là i m xu t phát). B ng 11.8. xu t bư(c u m#t u m%t s tuy n du l ch sinh thái trong KDTSQ Cát Bà Tuy n du l ch i tư ng du l ch sinh thái TUY N N A NGÀY T TH TR N CÁT BÀ 1. Khu ph m(i - Cát Cò I, II, III C nh quan bãi cát vôi v sinh v t, t"m bi n 2. Cát Bà - Hòn Mây - C a ông R n san hô Hòn Mây, h karst nư(c m n i n hình (Áng Th m), r ng trên o á vôi khu v c C a ông 3. Cát Bà - Cát D a - C ng Dùi R n san hô và bãi cát vôi i n hình Cát D a, Cát Quy n, Cát Quan, c nh quan bi n o, kh nuôi Cát D a, bè nuôi trai ng$c trong khu v c, c bi t có Hòn Rùa 4. Cát Bà - Cát Ông Bãi cát vôi, c nh quan khu v c Cát Ông, Cát Bà L,. TUY N M T NGÀY T KHU PH M I 1. Cát Bà - VQG R ng nhi t (i nguyên sinh v(i các loài quý hi m như Kim giao, cây dư-c li u, các loài %ng v t như Vo$c, chim, v.v. 2. Cát Bà - Tùng G u C nh quan o á vôi, tùng áng, ng n bi n c và hi n i, hang karst, bãi cát vôi, r n san hô V n B%i, Rùa gi ng, Tai Kéo (nơi có tùng Tai Kéo, m%t h karst i n hình), 3. Cát Bà - Vi t H i R ng nguyên sinh trên o á vôi, c nh quan thung l ng Vi t H i, k t h-p v(i du l ch a ch t, nhân v'n (làng c Vi t H i) 4. Cát Bà - Tùng Gi - Hang Gio C nh quan o á vôi, tùng áng, ng n bi n c và hi n vôi, s n san hô 5. Cát Bà - R ng trên o á vôi, tùng áng c a c m H m, các r n san hô ven o u Bê o u Bê, i, h karst, bãi cát c bi t có H Ba 6. Cát Bà - Gia Lu n R ng trên núi á vôi, thung l ng Trung Trang, nhi u nơi có c$ H Long trên nh núi, m%t trong nh!ng loài c h!u c a khu v c Cát Bà - H Long 7. Cát Bà - Ao :ch R ng trên núi á vôi, thung l ng Trung Trang, c nh quan hùng v nhìn t nh Ng Lâm, Ao :ch, m%t h karst trên núi 8. Cát Bà - Áng Le R ng trên o á vôi, tùng áng khu Hòn Mi u, Áng Le, hang %ng Tr n 282 11.2.2. Du l ch a. Du l ch c Th nh (Ch biên) a ch t và sinh thái t i khu v c Phú Qu$c a ch t Ti u vùng Du l ch Tây Nam B Các khu Du l ch Hà Tiên, Hòn Chông, v.v. Khu DL P. Qu$c Du l ch a ch t Du l ch sinh thái Du l ch sinh thái t nhiên DT C B o t"n a ch t Du l ch sinh thái nhân v n KDTSQ Th gi i, VQG, KBTB Di ch kh o c!, di tích v n hoá, l ch s B o t"n a d ng sinh h#c B o t"n a d ng v n hoá B o t"n t nhiên B o t"n v n hoá B o t"n Hình 11.2. Mô hình s d ng h-p lý KQ C k t h-p KQST ph c phát tri n du l ch khu v c o Phú Qu c Chư ng 11. Các gi i pháp ch y u 283 Khu danh th ng a ch t (DT C) Phú Qu c bao g m o Phú Qu c cùng m#t s các o nh thu#c a ph%n huy n o Phú Qu c, t1nh Kiên Giang trong ô to # vào kho ng 9o48’36,67’’N (chân r n san hô rìa Nam o Cái Bàn) n 10o27’17,47’’N (chân th m mài mòn phía B c m i C Va La) và 103o48’28,35’’E (chân r n san hô rìa Tây hòn B n) n 104o06’44,22’’E (chân r n san hô rìa ông hòn ông). DT C Phú Qu c bao trùm VQG Phú Qu c, KBTB Phú Qu c, trên ó có các thành t o a ch t thu#c 3 ki u môi trư ng a ch t c b n - o ven b c u thành t) các tr m tích g n k t và b r i; bi n nông ven b và v ng v nh. * C p qu n lý DT C Phú Qu c c n ư c tôn vinh công nh%n c p qu c gia và sau ó ư c qu n lý l ng ghép vào ho t #ng c a Ban qu n lý KDTSQ Kiên Giang, KBTB Phú Qu c và VQG Phú Qu c trong m#t m i quan h qu n lý th ng nh t v i nhi u danh hi u ư c tôn vinh. DL C ư c liên k t ch t ch' v i DLST và du l ch v n hoá c a Phú Qu c, k t n i v i du l ch vùng Tây Nam B# (hình 11.2). * Các i m danh th ng và k quan a ch t Trong khu DT C Phú Qu c, c n thành l%p các i m danh th ng tôn vinh giá tr , b o v nhưng ng th i ph c v du l ch v i tư cách là i tư ng DL C. Trư c khi có chư ng trình kh o sát, phát hi n và nghiên c(u chi ti t h n, bư c u có th xu t các i m danh th ng và k quan a ch t trong b ng 11.9. M/i i m xu t c n có bi n báo, h s riêng mô t v trí a lý, v trí a t ng, v trí c u trúc, c i m a d ng a ch t, giá tr di s n a ch t, nhu c u b o t n a ch t, hình v' và nh minh ho DL C là ho t #ng kinh t khai thác các giá tr k quan, di s n c a các y u t a d ng a ch t thông qua nh%n th(c t) tr c quan sinh #ng, qu ng bá tôn vinh giá tr , ng th i nâng cao nh%n th(c c#ng ng b o v , s d ng và tôn vinh giá tr k quan, di s n t nhiên c a các y u t a d ng a ch t. ây là hình th(c khai thác khôn khéo và hi n i, không t n h i t i i tư ng du l ch. Theo ó, c n thi t k các tuy n du l ch m#t ngày và n a ngày n i li n các i m n, k t h p DL C v i DLST. B ng 11.9. xu t thành l p các i m DT C t i Phú Qu c i tư ng a i m 1. i m l% hoá th ch Bãi Vòng. Trong t p b%t k t, cát k t, cát b%t k t xen k;, ch a huy n có các d u v t in lá Laurus similis, Phragmites oeningensis, Sabal sp., tu i Miocen gi!a-mu%n (T Dánh, 1998). Sư n ông B"c dãy núi B y R ng, thu%c ph n xã Hàm Ninh. a 2. i m l% hoá th ch R ch V*m. Trong t p cát k t h t thô, s n k t, cu%i k t, cát k t, cát s n k t ch a cu%i, ch a huy n có các thân cây silic hoá khá l(n, ã ư-c B o tàng l ch s thiên nhiên Paris xác nh g m Protophyllocladoxylon xenoxyloides, Protopodocarpoxylon oriental tu i Creta s(m. Khu v c R ch V*m, thu%c D u 3. Vùng c nh quan, a hình cueta %c áo và k) v nh t trong s các o c a Vi t Nam. Ph bi n nhi u nơi, i n hình là khu v c t nh Ông Thày n nh á B c c a Dãy núi Hàm Ninh a ph n xã Gành 4. Th m tích t bi n b c III, tu i Pleistocen gi!a-mu%n (mQ1 2-3). Ph bi n nhi u nơi, i n hình C a L p, Dương Tơ lưu v c r ch 5. Th m tích t bi n b c II, tu i Pleistocen mu%n (mQ1 3). i n hình là th m tích t bi n b c II v(i m t c"t a t ng tr m tích H t ng Long M# ã ư-c nh tu i tuy t i 36.984±150 NT. Ph bi n nhi u nơi, i n hình vùng ng b ng khu v c Su i á, trong lưu v c r ch Dương ông, to % 10o13’B, 106o30’ . 6. Th m tích t bi n b c I, tu i Holocen s(m-gi!a (mQ2 1-2). Ph bi n nhi u nơi, i n hình là vùng ng b ng giáp v(i Bãi Dài phía h!u ng n r ch V ng B u. Tr n 284 c Th nh (Ch biên) 7. Khiên á – có th là di tích th m mài mòn bi n c b c IV. < chân núi Ba Hòn Dung, sát ư ng i, cách m i Gành D u kho ng 4 km v phía ông, to % 10o21’47’’B, 103o51’52’’ . 8. o sót mài mòn và d u v t ng n mài mòn bi n c tu i Holocen s(m-gi!a trên á g c thu%c H t ng Phú Qu c tu i Creta (K pq). Khu v c Dinh C u, th tr n Dương 10°13’01.95’’N, 103°57’23.43’’E. 9. a hình mài mòn do sóng v(i t h-p các d ng a hình mài mòn hi n nay như các vách, ng n, th m mài mòn t o nên c nh quan hùng v , *p. Ph bi n nhi u nơi quanh o Phú Qu c và các o nh thu%c qu n o An Th(i. i n hình khu v c m i Gành D u, to % 10o22’34.11’’N, 103o50’11.11’’E. 10. C nh quan, a hình Ph bi n nhi u nơi như C a Cái L p, Hàm Ninh, R ch Tràm, V ng Bàu. i n hình nh t là vùng C a C n. 11. C nh quan, a hình tích t bi n. m l y, c a sông ven o. i n hình là Bãi Trư ng, % ông, to Ph bi n nhi u nơi quanh o Phú Qu c và các o nh thu%c qu n o An Th(i, i n hình là Bãi Trư ng, dài g n 20km t m i Dinh C u n m i Tàu R . 12. D ng tích t bi n ki u t do, hình m i tên 2 ngu n ti p b i tích i n hình. Li n k phía trên là các th m tích t bi n b c I, b c II và sâu vào trong khe núi là th m tích t bi n b c III. Bãi Cây D a, bãi Xép và m i Con Dương thu%c a ph n th tr n An Th(i. 13. C u trúc phân l(p xiên chéo i n hình trong tr m tích l c thu%c H t ng Phú Qu c M t c"t chu.n t G nh D u (Tr nh Dánh, 1997) 14. á huy n trong tr m tích l c a a H t ng Phú Qu c (K pq). n R ch V*m Khu v c m Xà L c, m i Gành D u và m i Ph ch. n 15. Các thành t o tr m tích cát màu tr"ng mu i c a H t ng H u Giang (mQ22 hg), trên ó có r ng Tràm ki u v(i nhi u cây i th cao t(i 10-15m, ư ng kính thân cây t(i 60cm Trên ư ng t ngã ba Bãi Thưm i R ch Tràm. 16. R n san hô (KQ C, - Xung quanh hòn Xư ng, hòn G m Ghì, hòn Móng Tay, hòn Kim Quy, hòn ông, thu%c qu n o An Th(i ng th i là KQST) 17. M t c"t tr m tích d ng loess Cách th tr n Dương phía ông B"c ông kho ng 10km v L a ch n tuy n du l ch trong ngày là không khuy n khích phát tri n c s lưu trú qua êm trong ph m vi DT C. Trung tâm i u hành và hư ng d.n du l ch giai o n u, i v i các tuy n du l ch ư ng b# v.n t%p trung t i th tr n Dư ng ông, i v i các tuy n du l ch ư ng bi n t%p trung th tr n An Th i. V%y, có th d ki n bư c u m#t s tuy n du l ch như trong b ng 11.10, l y th tr n Dư ng ông ho c th tr n An Th i làm i m xu t phát. B ng 11.10. Tuy n du l ch xu t bư(c u m%t s tuy n du l ch a ch t TUY N Ư NG B a ch t t i Phú Qu c i tư ng du l ch N A NGÀY T 1. TT. Dương ông-M i Dinh C u C nh quan 2. TT. Dương ông-M i Tàu R Th m bi n b c III, II, I và các d ng 3. TT. Dương ông-Su i Tranh Su i, h , hang %ng t nhiên 4. TT. Dương ông-Gành L(n Các 5. TT. Dương ông-C a C n C nh quan 6. TT. Dương ông-Cây Thông Trong TUY N Ư NG B 1. TT. Dương ông-Dãy Hàm Ninh-M i á Ch ng (d$c theo ư ng Dương ông i Bãi Thơm) a ch t TH TR N DƯƠNG ÔNG o sót mài mòn, ng n bi n c i núi sót, các vách a hình tích t bi n hi n i ng và th m mài mòn bi n, m l y ven bi n M t c"t tr m tích d ng Loess Phú Qu c M T NGÀY T TH TR N DƯƠNG ÔNG C nh quan a hình cueta c a dãy Hàm Ninh, các bãi bi n, các HST trong VQG Phú Qu c, c bi t là r ng Tràm ki u savana Chư ng 11. Các gi i pháp ch y u 285 C nh quan %c áo c a vùng ng b ng a ngu n g c xen i núi sót; các th m tích t bi n b c II, I và các d ng tích t bi n hi n i; m t c"t chu.n H t ng Phú Qu c; c u trúc phân l(p xiên chéo trong tr m tích; các vách ng và th m mài mòn bi n, khiên á, r n san hô, RNM, r ng Tràm. Th m tích t bi n b c II, I và các d ng tích t bi n hi n i; các d ng a hình mài mòn bi n như vách ng và th m mài mòn; hoá th ch th c v t dư(i d ng v t in lá; khoáng s n huy n; c u trúc phân l(p xiên chéo, a hình cuesta. 2. TT. Dương ông-VQG Phú Qu c-Hòn Móng Tay-Bãi Dài-M i Gành D u-R ch Vem-R ch Tràm 3. TT. Dương ông- Bãi Vòng-Bãi SaoBãi Khem 4. TT. Dương ông- ư ng Bào-An Th(iM i Con Dương Th m tích t bi n b c III, II, I, ki u t do hai ngu n ti p b i tích. 5. TT. Dương ông-Hàm Ninh-M i á B cM i Gành Giao-M i Dinh-M i á Ch ng C nh quan a hình cuesta TUY N Ư NG THU N A NGÀY T 1. TT. An Th(i-Hòn R i-Hòn Thơm a hình cuesta, d ng tích t bi n C nh quan bi n TUY N Ư NG THU M T NGÀY T TH TR N AN TH I o, r n san hô. TH TR N AN TH I 1. TT. An Th(i-Hòn Xư ng-Hòn Mây Rút Trong C nh quan bi n o, r n san hô; c u trúc phân l(p xiên chéo c a tr m tích ngu n g c l c a ( o Hòn R i). 2. TT. An Th(i-Bãi Trư ng-Dinh C uC a C n-Bãi Dài-Gành D u-R ch V*mR ch Các th m tích t bi n b c III, II, I và các d ng tích t bi n hi n i; c nh quan o sót mài mòn, d u v t ng n nư(c bi n c ; các d ng a hình mài mòn bi n c s"c như vách, ng n và th m mài mòn; m t c"t chu.n h t ng Phú Qu c; c u trúc phân l(p xiên chéo c a tr m tích ngu n g c l c a; khiên á, có th là di tích th m mài mòn bi n c (b c IV); c nh quan m l y ven bi n. C nh quan a hình cuesta; các d ng a hình mài mòn bi n như vách, ng n bi n, th m mài mòn; th m tích t bi n c b c II, I và các d ng tích t bi n hi n i; á huy n; c u trúc phân l(p xiên chéo c a tr m tích ngu n g c l c a; hoá th ch v t in lá c a th c v t trong tr m tích H t ng Phú Qu c 3. TT. An Th(i-Bãi Chùa-M i M i á Ch ng-Bãi Thơm n Ph ch- B ng 11.11. xu t bư(c u m%t s tuy n du l ch a ch t liên k t v(i các trung tâm du l ch trong khu v c Tuy n du l ch a ch t i tư ng du l ch a ch t 1. TT. An Th(i-Nam Du C nh quan bi n o, r n san hô, t h-p 2. TT. An Th(i-M i Nai C nh quan bi n o, các vách và th m mài mòn c . 3. TT. An Th(i-M i Hòn Chông 4. TT. An Th(i-R ch Tàu 5. TT. An Th(i-VQG U Minh Thư-ng 6. TT. An Th(i-Hòn Khoai á, C nh quan o sót 'n mòn sinh hoá, hang %ng, a hình karst; ng n bi n c tu i Holocen trên vách á vôi Permi h -trung( m i Hòn Chông và núi H m Cá S u); quan h không ch nh h-p gi!a thành t o Devon-Carbon trung và Permi h -trung ( Hòn Ph T ); bi u hi n trư-t ch m c a á vôi Permi h trung lên các thành t o Trias trung ( khu v c hòn Th ch %ng, Hà Tiên). t M i Cà Mau. RNM Cà Mau. H th ng kênh r ch a hình mi n Tây Nam B%; r ng Tràm U Minh Thư-ng. o-núi kh i t ng b. Du l ch sinh thái * Các giá tr ti m n ng phát tri n du l ch sinh thái: Trên o Phú Qu c có r)ng nhi t i nguyên sinh, r)ng Tràm, ven b có RNM, r n san hô, th m c bi n, ph n l n chúng còn nguyên v"n. Có bãi cát tr ng tuy t "p như bãi Dài, bãi Sao ã ư c hãng ABC News bình ch n là bãi bi n "p nh t th gi i. Các loài quý hi m và c h+u như Chó Phú Qu c, ch n Bay, vư n Má tr ng, vích, cá Cúi (dugong) và cá Heo ư c coi là các sinh v%t quý hi m c a vùng bi n Tây Nam nói chung và c a vùng bi n Phú Qu c nói riêng. Tr n 286 c Th nh (Ch biên) Th m c bi n Phú Qu c thu#c lo i l n trong khu v c ASEAN (37.240ha v i 10 loài c bi n) n!m vùng xuyên biên gi i gi+a các t1nh Kampot (Campuchia) và Kiên Giang (Vi t Nam). Các s n v%t a phư ng như rư u sim, s n ph&m mang thư ng hi u qu c gia như nư c m m Phú Qu c. Các di tích l ch s v n hóa trong huy n Phú Qu c không nhi u, song u mang %m d u n l ch s , truy n th ng v n hóa c a ngư i dân trên o nói riêng và c a dân t#c Vi t Nam nói chung, như Dinh C%u (th i Chúa Nguy0n), n th Nguy0n Trung Tr c (th i ch ng Pháp), nhà tù Phú Qu c (th i ch ng Pháp và ch ng M ). Các l0 h#i truy n th ng ư c t ch(c hàng n m. Hi n tr ng qu n lý. Hi n có ba nh ch qu n lý - VQG Phú Qu c, KBTB Phú Qu c và KDTSQ Kiên Giang. B ng 11.12. xu t bư(c u m%t s tuy n du l ch sinh thái trong CVST Phú Qu c Tuy n du l ch sinh thái i tư ng du l ch sinh thái TUY N N A NGÀY T TH TR N DƯƠNG ÔNG 1. Dương ông-Dinh C u - Các th m c bi n và rong bi n m$c trên các th m á sát b , bãi cát bi n - Di tích v'n hóa Dinh C u 2. Dương ông-C a C n - Khu v c tr ng h tiêu - Xư ng ch bi n nư(c m"m 3. Dương ông-Hàm Ninh - Bãi c bi n ven b k t h-p mua s"m các s n ph.m làm t sinh v t bi n 4. Dương ông-Dương Tơ - Các bãi cát d$c b bi n - Tr i nuôi Trai và các s n ph.m t ng$c trai TUY N M T NGÀY T TH TR N DƯƠNG ÔNG 1. Dương ông-An Th(i - L n sinh thái trên r n san hô - Câu cá trên r n san hô 2. Dương ông-Bãi B n - L n sinh thái trên th m c bi n - B/y gh*, b"t cá ng a trên th m c bi n 3. Qu c Dương ông-VQG 4. Dương ông-B"c 5. Dương ông - Nam Phú o o - R ng nhi t (i nguyên sinh trên o - Khu b o t n sinh thái su i á Ng$n (Hàm Ninh) - Vư n tiêu Khu Tư-ng: - Khu b o t n sinh thái Gành D u, m i Gành D u n th Nguy+n Trung Tr c - Bãi Dài, ư-c BBC bình ch$n trong s 10 bãi bi n hoang sơ và *p nh t th gi(i. - Khu C%i Ngu n, nơi lưu gi! chó xoáy Phú Qu c, i bàng bi n, Nhà truy n th ng Phú Qu c. - Khu nuôi Trai ng$c và ch tác ng$c trai (Nh t B n) - Di tích nhà tù Phú Qu c. - Bãi Sao n i ti ng cát tr"ng và nư(c trong * nh hư ng phát tri n du l ch sinh thái DLST là ho t #ng kinh t khai thác các giá tr k quan, di s n c a các y u t a d ng sinh h c thông qua nh%n th(c t) tr c quan sinh #ng, qu ng bá tôn vinh giá tr , ng th i nâng cao nh%n th(c c#ng ng b o v , s d ng và tôn vinh giá tr k quan, di s n c a các y u t a d ng sinh h c. ây là hình th(c khai thác khôn khéo và hi n i, không t n h i t i i tư ng du l ch. Theo ó, c n thi t k các tuy n du l ch m#t ngày và n a ngày n i li n các i m n, k t h p DL C v i DLST. Lý do l a ch n tuy n du l ch trong ngày là không phát tri n c s lưu trú qua êm trong ph m vi công viên bi n Phú Qu c ngoài khu ph m i th tr n Dư ng ông. Có th d ki n bư c u m#t s tuy n như trong b ng 11.12 (l y khu du l ch th tr n Dư ng ông làm i m xu t phát). DLST c n ư c k t h p v i DL C và du l ch v n hoá t i o Phú Qu c, k t n i v i các khu du l ch c a Ti u vùng du l ch Tây Nam B# (hình 11.2). 287 THAY CHO L I K T Tài nguyên v th là m t cách ti p c n m i, là nh ng giá tr và l i ích có ư c nh s d ng v trí, không gian c a m t nơi nào ó vào các m c ích phát tri n kinh t - xã h i, phòng th và các l i ích qu c gia khác. V i TNVT, vi c i u tra ánh giá coi tr ng hình th và c u trúc không gian và ph i có m t cách nhìn ng. Quá trình công nghi p hoá, hi n i hoá t nư c và nh t là s phát tri n c a n n kinh t th trư ng d a kinh t d ch v òi h i ph i phát huy ư c ti m n ng to l n c a v th bi n. Ch th c a TNVT bi n là không gian bi n và i b , n i và ng m, g m lu ng l ch, b n bãi, t ai ven b , bán o và h i o, bãi cát bi n, th m á, hang ng, v.v. M t v nh nư c sâu và kín, không có phong phú tài nguyên truy n th ng, nhưng nh có v trí thu n l i có th s d ng thành m t c ng bi n, mang l i nh ng l i ích kinh t to l n nh khai thác úng TNVT. Nhi u qu c gia o coi TNVT bi n là ti m n ng l n nh t phát tri n kinh t d ch v và du l ch, mà thành công nh t là Singapo. T m t vùng nghèo tách ra kh i Malaixia vào nh ng n m 60, t nư c này vươn d y nh bi t t n d ng v th c a m t o n m sát eo Malacca - c u n i n Dương và Thái Bình Dương. Vi c i u tra nghiên c!u KQ C ư c ti p c n dư i góc giá tr di s n, ư c b o t n dư i d ng các khu di s n, danh th"ng ho#c công viên a ch t nh m gi gìn v$ %p c nh quan, tính a d ng a ch t và các y u t k& quan n i b t. V i KQST, vi c i u tra nghiên c!u ư c ti p c n dư i góc s d ng HST, sinh c nh và a d ng sinh h c, chú tr ng ánh giá theo các nhóm giá tr s d ng tr c ti p, s d ng gián ti p và lưu t n. Các khu v c ho#c i tư ng có giá tr KQ C và KQST có ti m n ng l n i v i phát tri n kinh t thông qua các giá tr a d ng; giá tr m' h c; giá tr c áo, #c s"c và k& v( và các giá tr i kèm. Các giá tr kinh t bao g m giá tr s d ng cho tiêu th và #c bi t là giá tr s d ng cho s n xu t, d ch v ph c v phát tri n du l ch a ch t và du l ch sinh thái. Nhi u k& quan có th xây d ng thành các công viên a ch t ho#c công viên sinh thái, r t có giá tr cho du l ch, #c bi t là du l ch k t h p giáo d c. M t s khu còn thích h p cho ho t ng gi i trí có th mang l i l i ích kinh t cao, ng th i m b o tính b n v ng cho s nghi p b o t n. Chúng còn mang l i giá tr kinh t gián ti p là nh ng l i ích không o m ư c, nhi u khi vô giá như duy trì các quá trình vi khí h u, i u ti t l) l t, ch ng xói mòn, v.v. Các k& quan thiên nhiên còn mang giá tr v n hoá và tinh th n, c m xúc và tâm linh là c i ngu n c a tình yêu quê hương t nư c và lòng t hào dân t c; giá tr khoa h c và giáo d c; giá tr b o t n t nhiên em l i nhi u l i ích to l n: bao g m c l i ích kinh t tr c ti p (du l ch sinh thái, phát tri n ngu n l i * vùng chuy n ti p), b o v c nh quan thiên nhiên; môi trư ng và a d ng sinh h c; các giá tr lưu t n cho th h mai sau. Vi c kh+ng nh, tôn vinh và gi gìn các k& quan thiên nhiên còn góp ph n m b o an ninh qu c phòng và ch quy n, l i ích qu c gia trên bi n o. TNVT, KQ C và KQST các vùng bi n o Vi t Nam là l(nh v c còn khá m i m$ nhưng r t quan tr ng, n u hi u bi t y và h th ng, có cơ s* khoa h c v ng ch"c có th góp ph n t o nên nh ng t phá trong s nghi p phát tri n bi n o * Vi t Nam. Nh ng k t qu t ư ct D án s 14 c a án t ng th 47 m i ch, là bư c u g i m* và th nghi m, làm c n c! cho nh ng i u tra nghiên c! ti p theo. Trư c m"t, c n ti p t c nghiên c!u nh ng v n sau ây: - Ti p t c nghiên c!u hoàn thi n nh ng v n v phương pháp lu n và h phương pháp i u tra, ánh giá các d ng tài nguyên #c bi t này: bao g m lo i hình và nh d ng tài nguyên, phân 288 Tr n c Th nh (Ch biên) lo i tài nguyên, giá tr tài nguyên và ch, tiêu ánh giá, ti m n ng s d ng tài nguyên cho phát tri n KT-XH, m b o an ninh qu c phòng, ch quy n và l i ích qu c gia trên bi n. - Ti n hành i u tra cơ b n h th ng và chi ti t nh m hi u bi t toàn di n và y các d ng tài nguyên này trên toàn vùng bi n o Vi t Nam; l p các b n phân b tài nguyên, phân vùng qu n lý tài nguyên, quy ho ch s d ng tài nguyên * các t- l t nh (cho n 1/500.000), trung bình ( n 1/100.000), t- l l n (t 1/25.000 và l n hơn) và t- l chi ti t cho các tr ng i m. Trư c m"t ưu tiên i u tra cơ b n cho các vùng nh y c m, nh ng vùng có giá tr #c bi t ph c v cho các ho t ng quan h và h i nh p qu c t . - ánh giá và nghiên c!u làm rõ các thu c tính và giá tr tài nguyên (các giá tr v th t nhiên, v th kinh t và v th chính tr i v i TNVT; các giá tr a d ng, m' h c, k& v( và c áo i v i các KQ C và KQST; lư ng hoá giá tr tài nguyên bao g m các giá tr kinh t và phi kinh t , giá tr s d ng tr c ti p, giá tr s d ng gián ti p và các giá tr phi s d ng. - i u tra, ánh giá i u ki n hình thành và t n t i tài nguyên bao g m các nhân t t nhiên, KT-XH, môi trư ng và thiên tai; các tác nhân nh hư*ng n quy mô phân b , ch t lư ng và giá tr tài nguyên, các m i e do t i tài nguyên t tác ng c a con ngư i và các quá trình t nhiên. Nghiên c!u, d báo bi n ng tài nguyên và nhu c u s d ng tài nguyên liên quan t i phát tri n KT-XH, th trư ng c a n n kinh t d ch v , quan h khu v c và qu c t , v.v. - Xây d ng chi n lư c khai thác s d ng, qu n lý và b o v các d ng tài nguyên #c bi t này, v.v. Xây d ng cơ s* d li u h th ng TNVT, KQ C và KQST ph c v cho công tác qu n lý, quy ho ch phát tri n KT-XH, quan h qu c t , u tranh b o v ch quy n và l i ích qu c gia trên bi n, nghiên c!u khoa h c, giáo d c và thông tin tuyên truy n. 289 TÀI LI U THAM KH O 1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. 8. 9. 10. 11. 12. 13. 14. 15. Lê Xuân Ái, Võ S Tu n, Alan Robinson, 2000. Gi i thi u quy ho ch phân vùng bi n c a V n Qu c gia Côn o. TT. Báo cáo KH HNKH “Bi n ông - 2000”. Nha Trang. Tr. 615-632. Lê c An, 1991. Vài c i m v a m o áy bi n qu n o Tr ng Sa và các vùng k c n. Tuy n t p báo cáo khoa h c. H i ngh khoa h c bi n toàn qu c l n III. T p II. Lê c An, Nguy n V n Nh ng ( ng ch biên), 1993: o C n C . BC khoa h c, tài KT-03-12. L u tr t i Vi n a lý, Hà N i. Lê c An và nnk, 1996. ánh giá i u ki n t nhiên, tài nguyên thiên nhiên và kinh t xã h i h th ng các o ven b Vi t Nam trong chi n l c phát tri n kinh t - xã h i bi n. Báo cáo tài KT. 03 - 12. L u tr t i Vi n a lý. Lê c An, 1999. S li u khái quát v a m o các cao nguyên san hô vùng bi n Hoàng Sa và Tr ng Sa. Các Khoa h c và Trái t, s 21(2), 153-160. Hà N i Lê c An, 2005: o Lý Sơn – m t di s n thiên nhiên hi m có. Tuy n t p báo cáo H i ngh Khoa h c 60 n m a ch t VN, 569-576, B TNMT, Hà N i. Lê c An (ch biên), Uông ình Khanh, 2007: a m o và a ch t t nh Qu ng Tr , 230 tr. Nxb. KHTN&CN, Hà N i. Lê c An, 2008. H th ng o ven b Vi t Nam: Tài nguyên và phát tri n. Nxb. KHTN&CN. Hà N i.199 tr. Lê c An, 2008a. Ti n t i xây d ng các công viên a ch t Vi t Nam: L c kh o v các di s n a m o. Các Khoa h c v Trái t. 30 (1), 49- 57. Lê c An, 2008b: Tài nguyên v th h th ng o ven b Vi t Nam. Tuy n t p báo cáo H i ngh Khoa h c Bi n toàn qu c l n I " a ch t bi n Vi t Nam và phát tri n b n v ng", 396-402, H Long, 9-10/10/2008 Lê c An, Uông ình Khanh, Nguy n Ng c Thành, 2009. Tài nguyên v th các o ven b Nam B v i v n an ninh qu c phòng và phát tri n kinh t -xã h i. Khoa h c và Công ngh bi n. T.9. No.4. Tr. 77 – 88. Lê c An, Tr n c Th nh, 2010. V v trí a lý và v th thành Th ng Long. K! y u H i ngh Qu c t : Phát tri n b n v ng Th ô Hà N i v n hi n, anh hùng, vì hoà bình. Hà N i 7-9/10/2010. Nxb. i h c Qu c gia Hà N i. Tr.969 – 980. Lê c An, 2010. Bàn v v th c a i b B"c B và B"c Trung B . Tuy n t p báo cáo khoa h c: H i ngh khoa h c a lý Toàn qu c l n th 5. Hà N i, 19/6/2010. Nxb. KHTN&CN. Hà N i. Tr. 1007 – 1016. Lê c An, Tr n c Th nh, 2011: V th Bi n ông.- HN KH&CN Bi n TQ V, Q.3 “ a lý, a ch t và a v t lý bi n”, 59-68, Nxb KHTN&CN, Hà N i. Nguy n Tác An và nnk., 2001). S# d$ng k thu t h thông tin a lý (GIS) xây d ng các b n phân vùng và ánh giá hi n tr ng ch t l ng môi tr ng vùng ven b v nh Nha Trang. Tuy n t p Nghiên c u bi n, t p XI, tr. 241-255. Nxb. KH và KT, Hà N i. 290 16. 17. 18. 19. 20. 21. 22. 23. 24. 25. 26. 27. 28. 29. 30. 31. 32. 33. 34. 35. Tr n c Th nh (Ch biên) Andersen, C., Mathiesen, A., Nielsen, L. H., Ti m, P. V. and Di n, P. T.''Petroleum Systems In The Northem Part Of The Song Hong Ba sin, Gulf Of Tonkin - Vietnam'', Intemational Conference on Tectonics PALAWAN 99, Stratigraphy and Petroleum and Mineral System of Palawan, Bo meo and Surrounding Area.Puerto Princess City, Palawan Island, Philippine, 29 Nov-3 Den. 1999. ào Duy Anh, 2005: t n c Vi t Nam qua các i, 268 tr.- Nxb.V n hóa Thông tin, Hà N i. Nguy n Th Anh và nnk, 1974. T p san S# a s 29 (1-3). Trung tâm s n xu t h c li u, Sài Gòn. 358 Trang. Anon, 1996. Sách Vi t Nam. T p 1. ng v t. Nxb. KHKT, 1996. Antony K. Liu, Kenji Hotta and Ming-Kuang Hsu, 2007. Satellite remote sensing of Spratly Islands. Tingmao Publish Company. Taiwan. P.97. Avdeico, A. et al, 1982. Báo cáo k t qu chuy n i u tra h p tác Vi t - Xô trên tàu NCKH “Vulcanolog” vùng th m l$c a Vi t Nam. Lê Duy Bách, Ngô Gia Th"ng, 1999: Ki n t o a kh i qu n o Tr ng Sa. TT BCKH, HNKHCNB TQ IV, T.2, 650-656, Hà N i. Ban qu n lý KBTB Cù Lao Chàm, 2006. Ch ơng trình quan tr"c khu BTB Cù Lao Chàm. ng V n Bào, Lê c An, 2006: Nghiên c u a ch t, a m o cho phát tri n kinh t sinh thái o Cù Lao Chàm. Tuy n t p CTKH, HNKH L- C, 111-119, Hà N i. Nguy n Ti n Bân, Ph m Quang Ngãi, 1994. M t s d%n li u v i u ki n t nhiên và tài nguyên sinh v t các o ven b Vi t Nam. Chuyên kh o Bi n Vi t Nam. T.IV. Ngu n l i sinh v t và các h sinh thái bi n. Tr. 476-501. Nguy n Bi u, 1985. &'i ()t v * c i m a ch t qu n o Tr ng Sa. a ch t s *169. Tr. 20 – 21. Tr ơng Tú Bình (ch biên), 2003. Trung Qu c nh t danh th"ng. B n d ch c a Tr nh Trung Hi u. Nxb. Th Gi i. Hà N i. 332 trang. B Thu! s n, 2004. Quy ho ch h th ng khu b o t n bi n Vi t Nam n 2010 (tóm t"t d th o l n 1). 30 trang. V+ Thanh Ca, Tr n Th$c, 2005, ánh giá kh n ng x y ra sóng th n Vi t Nam. Báo cáo t i H i th o khoa h c Vi t M , H i Phòng. 2005. V+ Tu n C nh và nnk, 1995. Lu n ch ng khoa h c k thu t xây d ng và phát tri n h th ng du l ch bi n Vi t Nam. Báo cáo tài KT. 03 - 18. V+ Tu n C nh và nnk., 1999. Atlat a lý. Nxb. Giáo d$c. Nguy n Ti n C nh, 2003. Sinh v t phù du. Chuyên kh o Bi n ông, t p IV – Sinh v t và Sinh thái bi n. Ch ơng 1. Nxb. i h c Qu c gia Hà N i. Nguy n Ti n , nh (-. * biên), 2005. /nh 01/* ngu n l i sinh v t 2'* hi n 34 ng môi tr ng 25ng bi n qu n o Tr ng Sa. Tuy n t p -/c công 346nh nghiên c u ngh *-/*bi n. T.III. Nxb. Nông nghi p. Tr. 98-131. oàn V n Cánh, Nguy n Th Thanh Th y, Phan Chu Nam, 2008: N c ng m trên o Phú Quí và các gi i pháp l u gi n c m a a vào lòng o gia t ng tr l ng và ch ng xâm nh p n c bi n vào n c ng m. TTBCKH “ a ch t bi n Vi t Nam và phát tri n b n v ng”- HNKH a ch t Bi n toàn qu c l n th nh t, tr. 389-395, Hà N i. V+ C n và nnk, 1996. Quy ho ch phát tri n h th ng c ng bi n Vi t Nam n n m 2010. L u tr t i C$c Hàng h i Vi t Nam. Tài liệu tham khảo 36. 37. 38. 39. 40. 41. 42. 43. 44. 45. 46. 47. 48. 49. 50. 51. 52. 291 Nguy n C7n, Nguy n nh Hoè, Tr n c Th nh, Nguy n c C , Nguy n H u C , Nguy n Chu H i, 1994. Ho t ng t g%y hi n i vùng H i Phòng - Qu ng Yên. Tài nguyên và Môi tr ng bi n, II : 54-60, Nxb. KH&KT. Hà N i. C$c Th ng kê Qu ng Tr , 2009: Niên giám th ng kê Qu ng Tr 2009, Nxb. Th ng kê, Hà N i. C$c Th ng kê Kiên Giang, 2008: Niên giám th ng kê Kiên Giang 2008, Nxb. Th ng kê, Hà N i Nguy n V n C (,. *biên), 2004. Xây d ng lu n c *khoa . c cho vi c quy .8 ch khai 3./c s#*9$ng h p :;*3'i nguyên, < o v *môi tr ng =.$c 2$*=./t tri n kinh t *2'*< o v * -. *quy n :>nh th?*qu n o Tr ng Sa. @/o -/o *3'i. L u tr *3 i Vi n a :A. Nguy n H u C#, 1995. H th ng m phá ven b mi n Trung Vi t Nam. Các công trình nghiên c u a ch t và a v t lý bi n, trang 113 - 120. Nxb. KH & KT, Hà N i Nguy n H u C#, 1996. c i m a ch t h m phá Tam Giang-C u Hai (ThBa Thiên Hu ) trong Holoxen và ph c h trùng lC ch a trong chúng. Lu n án PTS. Nguy n H u C#, Tr n c Th nh và nnk, 2002. Tác ng c a con ng i t i môi tr ng a ch t h m phá Tam Giang - C u Hai (ThBa Thiên - Hu ). Tài nguyên và Môi tr ng bi n, T.IX. Nxb. KH và KT, Hà N i. trang 103 - 120. Nguy n H u C# và nnk, 2003. Kh o sát b? sung t?ng h p i u ki n t nhiên, kinh t -xã h i, tài nguyên và môi tr ng v nh Tiên Yên-Hà C i nhDm xu t h ng s# d$ng h p lý và phát tri n b n v ng. Báo cáo t?ng k t tài c p Vi n KH&CN Vi t Nam, l u t i Vi n TN&MT bi n. Nguy n H u C#, 2005. T?ng quan môi tr ng m phá ven b mi n Trung Vi t Nam. Báo cáo chuyên thu c tài m phá 14EE5. L u t i Vi n TN&MT bi n. Nguy n H u C# và nnk, 2006. Nghiên c u ng thái môi tr ng m phá ven b mi n trung Vi t Nam làm cơ s l a ch n ph ơng án qu n lý. Báo cáo D án 14 EE5 H p tác Vi t Nam - Italia giai o n 2004 -2006. L u tr t i Vi n TN &MT bi n. Nguy n H u C#, 2008. H ng t i du l ch a ch t bi n Vi t Nam. Tuy n t p các báo cáo H i ngh Khoa h c a lý toàn qu c l n th 3. Hà N i, 16/12/2008. Nxb. KH&KT, tr. 692 - 699. Tr nh Dánh, 2004. Nghiên c u các khu b o t n a ch t Vi t Nam (Báo cáo t?ng k t án nghiên c u khoa h c). Trung tâm L u tr t li u a ch t, C$c a ch t và khoáng s n. De Jesus, E.A., D.A.D. Diamante-Fabunan, C. Nañola, A.T. White and H.J. Cabangon. 2001. Coastal Environmental Profile of the Sarangani Bay Area, Mindanao, Philippines. Coastal Resource Management Project, Cebu City, Philippines, 102 p. L u V n Di u, 2007. ánh giá hi n tr ng, di n bi n ch t l ng môi tr ng và d báo di n bi n môi tr ng khu v c m L p An. Báo cáo chuyên thu c tài “Nghiên c u s# d$ng h p lý ti m n ng m L p An, ThBa Thiên-Hu ”. L u t i Vi n TN&MT bi n. L u V n Di u, 2007. S c tràn d u và tác h i c a chúng i v i môi tr ng và các ngành kinh t bi n. Tuy n t p các bài báo khoa h c H i ngh Khoa h c công ngh môi tr ng l n th nh t, trang 347-355. H. Hàng h i H i Phòng. Dixon G, 1996. Geoconservation: an international review and strategy for Tasmania. Miscellaneous report, Parks & wildlife service, Tasmania, 101pp. Lê Ti n D+ng (Ch biên), 2005. Báo cáo K t qu tìm ki m n c o C n C , t nh Qu ng Tr . L u tr t i S KHCN t nh Qu ng Tr . 292 53. 54. 55. 56. 57. 58. 59. 60. 61. 62. 63. 64. 65. 66. 67. 68. 69. 70. Tr n c Th nh (Ch biên) Nguy n ình D ơng và nnk, 1998. Eng d$ng ph ơng pháp vi n thám và h thông tin a lý trong vi c nghiên c u m t s i u ki n T nhiên và Tài nguyên thiên nhiên vùng qu n o Tr ng Sa, Nxb. KH&KT, Hà N i. Tr. 281-291. Nguy n Xuân D ơng (ch biên), 1996. B n a ch t và khoáng s n Vi t Nam 1:200.000. T L Thu! - Qu ng Tr , kèm theo thuy t minh " a ch t và khoáng s n t L Thu! - Qu ng Tr ". C$c CVN, Hà N i. Nguy n ch D , 2006. a ch t du l ch. T p chí Du l ch Vi t Nam tháng 02/2006. Nguy n ch D , Doãn ình Lâm, V+ V n Hà, 2009. Các vùng c#a sông và vùng châu th? sông Mê Kông, v th và d báo xu th phát tri n. Tuy n t p H i ngh Khoa h c a ch t bi n toàn qu c l n th nh t. H Long 9 -10/10/2008. Tr. 284 – 287. Nguy n H u i, Ph m H u Trí, Nguy n Xuân Hòa, Nguy n Th LFnh, 1997. Nghiên c u các th m c bi n các t nh phía Nam Vi t Nam. Báo cáo Khoa h c tài c p B , 62 tr. Nguy n H u i, Ph m H u Trí, 1997. M t s loài c a chi EUCHFUMA và KAPPAPHYCUS (RHODOPHYTA, GIGARTINALES) m i tìm th y Vi t Nam. TT H i ngh Sinh v t bi n toàn qu c l n th nh t, Nha Trang. Tr. 97-102. Nguyen Huu Dai, Nguyen Xuan Hoa, Pham Huu Tri and Nguyen Thi Linh, 2000. Seagrass beds along the southern coast of Vietnam and their significance for associated flora and fauna. Collection of Marine Research Works 10: 149-160. Nguy n H u i, Tr nh Th Hi u, 2008. H sơ kG quan sinh thái o Lý Sơn, t nh Qu ng Ngãi. D án s 14 ” i u tra cơ b n và ánh giá tài nguyên v th , kG quan sinh thái, a ch t vùng bi n và các o Vi t Nam”. L u tr t i Vi n TN&MT bi n. 47 trang. Nguy n H u i, Tr nh Th Hi u, 2008. H sơ kG quan sinh thái o Phú Quý, t nh Bình Thu n. D án s 14 ” i u tra cơ b n và ánh giá tài nguyên v th , kG quan sinh thái, a ch t vùng bi n và các o Vi t Nam”. L u tr t i Vi n TN&MT bi n. 22 trang. Nguy n H u i, Tr nh Th Hi u, 2008. H sơ kG quan sinh thái v nh Cam Ranh, t nh Khánh Hòa. D án s 14” i u tra cơ b n và ánh giá tài nguyên v th , kG quan sinh thái, a ch t vùng bi n và các o Vi t Nam”. L u tr t i Vi n TN&MT bi n. 33 trang. Nguy n H u i, Tr nh Th Hi u, 2008. H sơ kG quan sinh thái khu v c v n qu c gia M+i Cà Mau, t nh Cà Mau. D án s 14” i u tra cơ b n và ánh giá tài nguyên v th , kG quan sinh thái, a ch t vùng bi n và các o Vi t Nam”. L u tr t i Vi n TN&MT bi n. 30 trang. Nguy n H u i, 2008. H sơ kG quan sinh thái khu v c Hà Tiên – Kiên L ơng, t nh Kiên Giang. D án s 14 ” i u tra cơ b n và ánh giá tài nguyên v th , kG quan sinh thái, a ch t vùng bi n và các o Vi t Nam”. L u tr t i Vi n TN&MT bi n. 35 trang. a ch t Vi t Nam, t p I. a t ng (1988), T?ng c$c M và a ch t xu t b n, Hà N i. i i u tra liên hi p Vi t-Trung, 1965. Báo cáo i u tra t?ng h p V nh B"c B . L u t i Vi n TN&MT bi n. ovjicov, Nguy n V n Chi n (ch biên), 1965. a ch t mi n B"c Vi t Nam. T?ng c$c a ch t Vi t Nam xu t b n. Sơn H ng c, 1974. Vi t Nam hình th các ng bDng. Nxb. Tr m Hoa Mi n Tây. Ebarvia M., 1998. Management option for coastal and marine resource protection. Trop[ical coast. Vol.5, No.1. p. 3-8. Ehler Charles và Fanny Douvere, 2009. Quy ho ch không gian bi n: Ti p c n tBng b c h ng t i qu n lý d a vào h sinh thái. U! ban Liên Chính ph v H i d ơng h c và Ch ơng trình Con ng i và Sinh quy n. C7m nang và h ng d%n c a IOC s 53, ICAM Dossier s 6. Paris UNESCO. 99 trang. B n d ch c a T?ng c$c Bi n và H i o Vi t Nam. Tài liệu tham khảo 71. 72. 73. 74. 75. 76. 77. 78. 79. 80. 81. 82. 83. 84. 85. 86. 87. 293 Ellis, N.V. (ed.), 1996. An introduction to the geologivcal conservation review. Geol. Cons. Review Series No.1, Joint Nature Conservation Committee, Peteborough, 113pp. European Environment Agency (EEA), 2007. EEA multilingual environment glossary http://glossary.eea.eu.int/EEAGlossary. European Commission, 2002. Towards a European Strategy for the sustainable use of natural resources. Directorate General environment. Directorate A Sustainable Development and Policy Support. ENV.A2 Sustainable Resources. Meeting with Stakeholders, April 10, 2002. Nguy n Th Giáo, Lê Ng c Th c, 1981. K t qu nghiên c u a ch t – a v t lý c a tàu NCKH “Vulcanolog” khu v c o Hòn Tro và o Phú Quý. Báo cáo H i ngh khoa h c bi n l n II, Nha Trang. Gray Murray, 2004. Geodiversity: valuing and conserving abiotic nature. John Wiley & sons Ltd. England. pp1- 434. Ph m Hoàng H i. 2006. Báo cáo KH '' ánh giá t?ng h p ti m n ng t nhiên, kinh t xã h i; thi t l p cơ s khoa h c và các gi i pháp phát tri n kinh t -xã h i b n v ng cho m t s huy n o''. tài KC-09-20. Hamilton-Smith, E et al. 1997. Geodiversity and geoconservation at Jenolan Caves, New South Wales. Proc. Inst. Australian Geographers ands NZ Geographical Society Conference, Hobart 1997, pp 454 - 457. Nguy n Xuân Hãn, Nguy n Tr ng Yêm, Nguy n Hoàng, Cung Thi n Chí, Ph m Tích Xuân, 1991. Ho t ng núi l#a trH khu v c Bi n ông Vi t Nam. a ch t-Tài nguyên. Nxb, KH & KT, Hà N i. Tr. 115-119. Nguy n Ti n Hi p và nnk, 2003. a d ng th c v t khu v c di s n thiên nhiên th gi i v nh H Long – Vi t Nam. K! y u H i th o “ a d ng sinh h c khu di s n thiên nhiên th gi i v nh H Long”, 23 - 24/12/2003, TP H Long. Trang 16 - 22. Tr nh Th Hi u et al, 2001. Báo cáo k t qu kh o sát th7m nh a d ng sinh h c khu v c qu n o Cù Lao Chàm - cơ s xây d ng án: Thành l p khu b o t n bi n Cù Lao Chàm. L u tr t i S Th y s n Qu ng Nam. Tr nh Th Hi u et al., 2005. Hi n tr ng c nh quan và ngu n l i các r n san hô khu v c qu n o Cù Lao Chàm, t nh Qu ng Nam”. T p chí KH & CN Bi n, T.5 (s 2). Tr. 25-36. Tr nh Th Hi u et al., 2007. K t qu quan tr"c ch t l ng môi tr ng n c t i khu b o t n bi n Cù Lao Chàm. L u tr t i H p ph n LMPA, Hà N i. Tr nh Th Hi u, Nguy n ình àn, 2008: o Phú Quý – m t di s n a ch t ven bi n Vi t Nam. TT BCKH a ch t bi n Vi t Nam và phát tri n b n v ng, HNKH CB toàn qu c I, 422- 427, Hà N i. Nguy n Ng c Hoa (ch biên) 1996. a ch t và khoáng s n t Phú Qu c - Hà Tiên (thuy t minh tóm t"t). L u tr Liên oàn a ch t 6, TP H Chí Minh. Nguy n Th Ph ơng Hoa, 2007. Ki m kê cơ b n tài nguyên thiên nhiên m L p An. Báo cáo chuyên thu c tài “Nghiên c u s# d$ng h p lý ti m n ng m L p An, ThBa Thiên-Hu ”. L u t i Vi n TN&MT bi n. Nguy n Xuân Hòa, 1998. Phân b và c u trúc c a các th m c bi n Côn o. TT Báo cáo H i ngh KHCN Bi n toàn qu c l n IV, 1998. Hà N i. Tr. 62. Nguy n Chu H i, C Nam, Tr n c Th nh, Nguy n Miên và nnk, 1996. Nghiên c u s# d$ng h p lý ti m n ng phá Tam Giang. tài c l p c p nhà n c KHCN.95.09. L u t i Vi n TN&MT bi n. Tr n 294 c Th nh (Ch biên) 88. Nguy n Chu H i, C Nam, Tr n c Th nh, Nguy n Miên và nnk, 1998. ánh giá ti m n ng và xu t l a ch n khu b o v t ng p n c h m phá Tam Giang - C u Hai. tài c l p c p nhà n c. L u tr t i Vi n TN&MT bi n. 89. Nguy n Chu H i và nnk, 1999. Cơ s khoa h c thi t l p h th ng khu b o t n bi n Vi t Nam. Báo cáo Khoa h c tài c p B KH CN&MT. L u tr t i Vi n TN&MT bi n. 120 trang. 90. Nguy n Chu H i, 2005. Cơ s Tài nguyên và Môi tr N i. 306 Tr. 91. Nguy n Chu H i, 2007. T? ch c không gian cho phát tri n kinh t bi n b n v ng. T p chí Chính tr s 6/07. Nxb. H c vi n Chính tr Qu c gia H Chí Minh. Phân hi u à NIng. 92. Hong, P.N. and San, H.T., 1993. Mangroves of Vietnam. IUCN, Bangkok, Thailand.173 pp. 93. Võ Th Tuy t H ng, 2007. ánh giá các giá tr tài nguyên cho ti m n ng phát tri n th y s n. B/c chuyên tài “Nghiên c u s# d$ng h p lý ti m n ng m L p An”. L u tr t i Vi n TN&MT bi n. 28 tr. 94. Hoàng V n Huân, Nguy n Th Biên, và nnk., 2002: Di n bi n lòng d%n và m t s c i m hình thái lòng d%n c#a sông C#u Long và nh ng v n nh h ng. Báo cáo & Tham lu n, HTKH NCCB CKHvT các t nh phía Nam, Tp. HCM, 12/2002, 163- 176, Tp. H Chí Minh. 95. Ph m V n Hu n, 1994, Dao 96. L ơng Ph ơng H u, Tr nh Vi t An, L ơng Ph ơng H p, 2002: Di n bi n c#a sông vùng ng bDng B"c B , 171tr.- Nxb. Xây d ng, Hà N i. 97. Nguy n Ng c Hu et al., 1998. M t s v n v nghiên c u, thi t k và thi công ê ch"n sóng Vi t Nam - ê ch"n sóng c ng o Phú Quý. H i ngh KHCN Bi n toàn qu c l n IV, 1998. Hà N i. Tr. 100. 98. Hoa M nh Hùng, 2001: ng l c hình thái c#a sông ven bi n ng bDng B"c B Vi t Nam ph$c v$ khai thác và s# d$ng h p lý tài nguyên môi tr ng c#a sông ven bi n.Lu n án TS a lý, 202 tr., Hà N i. ng t do và dao ng bi n. Nxb. ng mùa c a m c n i h c Qu c gia Hà c bi n ông. Nguy n H u Hùng, T Hoà Ph ơng, Ph. Janvier, 2004. Tài li u m i v a t ng Devon vùng Duyên h i ông B"c B . Tc. a ch t, N0 281. Tr. 1-10. Hà N i. 100. Ph m Hùng, Ngô Quang Toàn và nnk, 2001. M t s nét v a m o và a ch t o Lý Sơn. a ch t, A 262: 12-19. Hà N i. 101. Nguy n V n Huyên, C Huy, 2004. Giáo trình m h c i c ơng, Nxb. Chính tr Qu c gia. 99. 102. Huy n y huy n Phú Quý, 1992. o Phú Quý nh ng ch ng ng l ch s#.135 tr. 103. Inntravel, 2008. Top Ten Geological Wonders. http://www.inntravel.co.uk/toptens/geological.htm 104. Institut Oceanographique, 1966. Les Expeditions Scientifiques, Vol. 1. (Expedition de Hon Thu), 149pp. 105. John McManus, 1994. The spratly islands - a marine park? AMBIO, Vol. 23, Iss.3; pp: 181 - 186. 106. L ng V n KHn, Nguy n Duy Y t, 1998: D%n li u v thành ph n loài san hô á và r n san hô o Nam Y t, qu n o Tr ng Sa. TT các công trình nghiên c u v KTN & TNTN vùng qu n o Tr ng Sa, 330-339, Nxb. KH&KT, Hà N i. 107. L ng V n KHn et al., 1998. Ti m n ng b o t n c a vùng bi n Côn ngh KHCN Bi n toàn qu c l n IV, 1998. Hà N i. Tr. 75. o. TT Báo cáo H i Tài liệu tham khảo 295 108. L ng V n KHn và Nguy n V n Ti n, 1999. Báo cáo chuyên "Khu b o t n bi n B ch Long VF" thu c D án "Quy ho ch h th ng các khu BTB Vi t Nam". 109. Lang Van Ken, Nguyen Van Quan, 2007. Status and changes in biotic resources of the Tam Giang - Cau Hai lagoon. T p chí Khoa h c và Công ngh Bi n, Ph tr ng (2007). Tr. 44-52. 110. L ng V n KHn, 2008. H sơ kG quan sinh thái v nh H Long, Qu ng Ninh. D án s 14 i u tra cơ b n và ánh giá tài nguyên v th , kG quan sinh thái, a ch t vùng bi n và các o Vi t Nam”. L u tr t i Vi n TN&MT bi n. 65 trang. 111. L ng V n KHn, 2008. H sơ kG quan sinh thái qu n o Cô Tô - Thanh Lân. D án s 14” i u tra cơ b n và ánh giá tài nguyên v th , kG quan sinh thái, a ch t vùng bi n và các o Vi t Nam”. L u tr t i Vi n TN&MT bi n. 37 trang. 112. L ng V n KHn, 2008. H sơ kG quan sinh thái B ch Long V . D án s 14 i u tra cơ b n và ánh giá tài nguyên v th , kG quan sinh thái, a ch t vùng bi n và các o Vi t Nam”. L u tr t i Vi n TN&MT bi n. 41 trang. 113. L ng V n KHn, 2008. H sơ kG quan sinh thái m phá Tam Giang - C u Hai. D án s 14 i u tra cơ b n và ánh giá tài nguyên v th , kG quan sinh thái, a ch t vùng bi n và các o Vi t Nam”. L u tr t i Vi n TN&MT bi n. 52 trang. 114. L ng V n KHn, 2008. H sơ kG quan sinh thái L ng Cô - H i Vân - Sơn Chà. D án s 14 i u tra cơ b n và ánh giá tài nguyên v th , kG quan sinh thái, a ch t vùng bi n và các o Vi t Nam”. L u tr t i Vi n TN&MT bi n. 53 trang. 115. L ng V n KHn, Tr n c Th nh và Nguy n H u C#, 2009. * xu t danh J$c -/c KG* quan thiên nhiên 2'*di L n t *nhiên 25ng ven bi n ThBa Thiên Hu . H i 3. o “Khoa . c Công ngh , Môi tr ng 2'*=./t tri n b n v ng Duyên . i mi n Trung”. Hu *25/9/2009. 116. Uông ình Khanh, Lê c An, Nguy n Ng c Thành, 2010. Vùng M+i L y - H Xá: KG quan a ch t ven bi n c n c b o t n và phát huy giá tr . H i ngh khoa h c a lý Toàn qu c l n th 5. Hà N i, 19/6/2010. Nxb. KHTN&CN. Hà N i. Tr. 1047 - 1056. 117. Krempf, A. 1927. La forme des recifs coralliens et regime des vents alternant. Memoir 2 de L'Institut Oceanographique de Nha Trang. p.1- 29. 118. Hoàng Ng c K! (Ch biên), 2001. a ch t và khoáng s n t H i Phòng, t! l 1: 200 000. C$c Cv KS Vi t Nam. Hà N i, 90 tr. 119. V+ H ng Lâm, 2008. Tài nguyên a chính tr c a Vi t Nam. http://saigontimes.com.vn/ 120. Doãn ình Lâm, Boyd W. E., 2002. Tài li u v t h th p m c n c bi n trong Holocen gi a - mu n v nh H Long, TC a ch t, A/270: 1-7. Hà N i. 121. Doãn ình Lâm, 2008. V các th y châu th? ng bDng Sông H ng. TC a ch t, lo t A, N0 308, tr. 59-67. 122. Tr n ình Lân và nnk, 2010. Xây d ng các ch s phát tri n b n v ng tài nguyên t ng p n c vùng b bi n phía tây V nh B"c B . Báo cáo tài c p Vi n KH và CN Vi t Nam, l u t i Vi n TN&MT bi n. 123. V+ T L p, 1999: a lý t nhiên Vi t Nam, 346 tr. Nxb. Giáo d$c, Hà N i. 124. Bùi H ng Long và nnk, 2000. Nghiên c u i u ki n t nhiên và tài nguyên thiên nhiên, xu t khai thác và s# d$ng h p lý V nh Cam Ranh. tài c p TT KHTN&CN Qu c gia. 125. Bùi H ng Long và nnk., 2001. Nghiên c u i u ki n t nhiên và tài nguyên thiên nhiên, xu t khai thác và s# d$ng h p lý V nh Phan Thi t. tài c p TT KHTN&CN Qu c gia. 126. L u V n L i, 2007: Nh ng i u c n bi t v t, Bi n, Tr i Vi t Nam, 303 tr.- Nxb. Thanh Niên, Hà n i. 296 Tr n c Th nh (Ch biên) 127. Tr n Vi t L c, 2007. ánh giá các giá tr tài nguyên cho ti m n ng phát tri n du l ch khu v c L ng Cô - m L p An. Báo cáo chuyên thu c tài “Nghiên c u s# d$ng h p lý ti m n ng m L p An, ThBa Thiên-Hu ”. L u t i Vi n TN&MT bi n 128. Nguy n V n L ơng, Lê Trâm, Lê Qu c H ng, 2002: a hình và c u trúc a ch t xung quanh o Tr ng Sa theo tài li u a ch n nông phân gi i cao và o sâu h i âm. T/c CKHvT , 24(2), 146-154, Hà N i. 129. Tr n c L ơng, Nguy n Xuân Bao ( ng ch biên), 1983. B n a ch t Vi t Nam, t! l 1:500.000. T?ng c$c M và a ch t, Hà N i. 130. Nguyên Công L ng (ch biên), 1998. B n a ch t và khoáng s n t! l 1:200 000 t Móng Cái-Hòn Gai. C$c a ch t và Khoáng s n Vi t Nam xu t b n. 131. Bùi Phú M , Tr n H ng LFnh (2003). Tài li u m i v các tr m tích l$c a o Phú Qu c, t nh Kiên Giang. TC a ch t, 276, tr. 10-18, Hà N i. 132. Nguy n Quang M , Haward Limbert ( ng ch biên), 2001. KG quan hang ng Vi t Nam (2 t p). Trung tâm b n và tranh nh giáo d$c xu t b n, 262 trang. 133. C Nam, 1998. Các giá tr b o t n c a vùng t ng p n c m phá Tam Giang-C u Hai. H i th o “Qu n lý và b o v t ng p n c ven bi n Vi t Nam" 134. Tr n Ng c Nam, Hoàng Ngô T Do, 2007. Báo cáo chuyên “ c i m a ch t, a m o - tân ki n t o khu v c Chân Mây - L ng Cô”. L u t i Vi n TN&MT bi n. 135. Hà H u Nga, Nguy n V n H o, 1998. H Long th i ti n s#. Nxb. Th Gi i. Hà N i, 319 tr. 136. Nguy n ng Ng i, 2008. ánh giá hi n tr ng san hô và xu t thành l p khu b o t n bi n qu n o Tr ng Sa. T p chí Bi n Vi t Nam, Nxb. KH & KT, Hà N i. 137. Nguy n Ng u, Tr n Tr ng Th nh, 1997. K t qu kh o sát a v t lý vùng bi n nông ven b o n à NIng - Thanh Hoá. a ch t. A/242 : 15-21. Hà N i. 138. Tr n Nghi (Ch biên), ng V n Bào, Lê Huy C ng, Nguy n Quang M , Nguy n Qu c D ng, Phan Duy Ngà, T Hoà Ph ơng, V+ V n D+ng, V+ V n Phái, 2003. Di s n thiên nhiên th gi i V n qu c gia Phong Nha KH Bàng, Qu ng Bình Vi t Nam. C$c a ch t và Khoáng s n xu t b n, 202 trang. 139. Tr n Nghi, T Hoà Ph ơng, Nguy n Quang M , V+ V n Phái, ng V n Bào, Phan Duy Ngà, 2004. Tính a d ng a ch t, a m o c u thành di s n thiên nhiên th gi i Phong Nha - KH Bàng. a ch t, s 282: 1-10. 140. Nguy n Ng c, 2000. M t s nét v các thành t o a ch t c u t o nên h th ng o ven b Trung B và ông Nam B Vi t Nam. TT HNKH “Bi n ông – 2000”. Nha Trang. Tr. 137-144. 141. Nguy n Nhã, 2002. Quá trình xác nh n ch quy n c a Vi t Nam t i Q TS và HS. Lu n án Ti n s l ch s#. L u tr *3 i Tr ng i . c KHXH&NV. HQG M.'nh ph *HCM. tr.1-199. 142. Tr n Tu n Nhân, 1978. Tìm hi u v a ch t t vùng Q HS, s 1, Scienica Geologica Sinica 143. Ph m Quý Nhân, Nguy n Bách Th o, Ph m H ng c, 2008: Ti m n ng n c d i t o C n C . TTBC HNKH 18, i h c M - a ch t, 236-244, Q3, Hà N i. 144. Mai Trong Nhuan (editor in chief) 2003. Economic valuation of demonstration wetland sites in Vietnam.Vietnam wetland component report; UNEP/GEF South China Sea Project. 64p. 145. Nicolas J. Cox, 2002. Tình tr ng và s b o t n bò bi n (Dugon dugon) Vi t Nam. TT. Báo cáo KH HNKH “Bi n ông - 2002”. Nha Trang. Tr. 691-695. Tài liệu tham khảo 297 146. Ph m V n Ninh và nnk., 1991. Ch n c dâng do bão Vi t Nam. Tuy n t p báo cáo khoa h c t i H i ngh khoa h c bi n toàn qu c l n th III, t p 2, tr.65-70 147. NOWF (New Open World Foundation), 2008. The top 77 candidates of the New 7 Wonders of Nature Nominees. http://www.new7wonders.com/nature. 148. Patte E., 1924. Les manifestations volcaniques récentes au large de la côte d’Annam (Các bi u hi n núi l#a g n ây ngoài khơi b bi n Trung KG). CR. Congr. Soc. Sav.: 183-194. Paris. 149. Paul Dingwall, Tony Weighell, Tim Badmam, 2005. Geological worl heritage: a Global framework. A Contribution to the Global theme studyof World Heritage Natural sites. Protected Area Programme, IUCN. P.1-51. 150. Perchuk L.L. Nhi t ng h c các khoáng v t t o á (b n ti ng Nga). http://www.geol.msu.ru/deps/petro. 151. Phùng V n Phách. V i u ki n a ng l c hình thành và phát tri n tr+ng a hào Sông H ng. Các Khoa h c v Trái t, T. ls, s 3, 1996, tr. 265 - 275. 152. Phung Van Phach, Bui Cong Que (1999) ''La te Cenozoic tectonic activit~es in North 153. V+ V n Phái, Nguy n Hoàn, Nguy n Hi u, 2002: Ti n hóa a m o VCS Ba L t trong th i gian g n ây. TC Khoa h c, HQGHN, T.XVIII, 2, 44- 53, Hà N i. 154. Nguy n Vi t Ph?, 1984. Dòng ch y sông ngòi Vi t Nam. Nxb. KH & KT Hà N i. 155. La Th Phúc, Nguy n Bi u, 2002. Ho t ng phun trào bazan t d i áy bi n vùng VFnh Linh - C n C . a ch t, A/271: 8-18. Hà N i. 156. La Th Phúc, Nguy n Bi u, 2002. Ho t ng phun trào bazan t d i áy bi n vùng VFnh Linh - C n C . a ch t, A/271: 8-18. Hà N i. 157. Tr nh Phùng và nnk, 1975. Nghiên c u a m o và tr m tích hi n i vùng bi n ven b Qu ng Ninh-H i Phòng. Báo cáo l u t i Vi n TN&MT bi n. 158. Nguy n H u Ph$ng, Nguy n V n Long, 1997. Cá r n san hô Côn o. Sinh h c. 19 (1) 8-5. 159. Nguy n H u Ph$ng, Nguy n V n Long, 1997. Thành ph n loài, ngu n l i và m t s c i m sinh h c qu n xã cá r n san hô Cù Lao Chàm. H i ngh Sinh h c bi n toàn qu c l n I, Nha Trang. Tr. 131-140. 160. Võ Thanh Ph$ng, 2008. m phá Tam Giang - C u Hai: Ti m n ng du l ch sinh thái trong http://ketluan48.thuathienhue.gov.vn. 161. T Hoà Ph ơng, oàn Nh t Tr ng, 2005. K t qu b c u nghiên c u ranh gi i Devon-Carbon m t c"t Nam Cát Bà, H i Phòng. Khoa h c, HQG Hà N i. T.XXI, N04, tr.38-47. Hà N i. 162. T Hòa Ph ơng, 2008. B o v môi tr ng – v n c t lõi trong chi n l c phát tri n kinh t du l ch. K! y u H i th o khoa h c Giáo d$c môi tr ng và Du l ch sinh thái trong các khu b n t n thiên nhiên. H Long. 163. T Hoà Ph ơng, Nguy n H u C#, Tr n c Th nh, 2009. Di s n a ch t trên bán o Sơn, H i Phòng. Tài nguyên và Môi tr ng bi n. T.XIV.Nxb. KHTN&CN. Hà N i. Tr.15 - 34. ISBN 978-604-913-000-7. 164. T Hoà Ph ơng, Tr n Tr ng Hoà, Tr n c Th nh, Nguy n H u C#, 2009b. a d ng a ch t qu n o Cát Bà – cơ s xây d ng m t công viên a ch t. Các Khoa h c v Trái t 31(3). Tr. 236 - 247. 165. Ta Hoa Phuong, Nguyen Huu Cu, Tran Duc Thanh, Bui Van Dong, 2009c. Geoheritage in Cat Ba limestone archipelago, Hai Phong Province, Vietnam. Geokarst 2009. Proc. International symposium on geology, natural resources and hazards in karst regions. Hanoi, Nov.12 - 15th 2009. p.42 - 47. 298 Tr n c Th nh (Ch biên) 166. Primark Richard B., 1999. Cơ s sinh h c b o t n. Nxb. KHKT, Hà N i, 365 tr. Lê Minh Tâm.//Khungtroisaomai.info/. 167. V+ Ng c Quang, Tr n Duy T , 1998: c i m l p ph t qu n o Tr ng Sa. TT các công trình nghiên c u v KTN & TNTN vùng qu n o Tr ng Sa, 263-270, Nxb. KH&KT, Hà N i. 168. Nguy n V n Quân, 2003. Ngu n l i cá r n san hô vùng bi n v nh H Long (Qu ng Ninh). Th y s n, s 7. 169. Nguy n V n Quân, 2008. H sơ kG quan sinh thái vùng bi n Cát Bà - Long Châu. D án s 14 “ i u tra cơ b n và ánh giá tài nguyên v th , kG quan sinh thái, a ch t vùng bi n và các o Vi t Nam”. L u tr t i Vi n TN&MT bi n. 67 trang. 170. Nguy n V n Quân, 2008. H sơ kG quan sinh thái ven b châu th? Sông H ng. D án s 14 “ i u tra cơ b n và ánh giá tài nguyên v th , kG quan sinh thái, a ch t vùng bi n và các o Vi t Nam”. L u tr t i Vi n TN&MT bi n. 50 trang. 171. Nguy n V n Quân, 2010. Nghiên c u c u trúc qu n xã cá r n san hô trong khu b o t n bi n v nh Nha Trang, t nh Khánh Hòa. Lu n án Ti n sF Sinh h c. L u tr t i Vi n TN&MT bi n. 158 Trang. 172. Nguy n V n Quân, 2010. Xây d ng c u trúc và n i dung mô hình s# d$ng h p lý kG quan sinh thái o Phú Qu c. D án s 14 “ i u tra cơ b n và ánh giá tài nguyên v th , kG quan sinh thái, a ch t vùng bi n và các o Vi t Nam”. L u tr t i Vi n TN&MT bi n. 31 trang. 173. Nguyen Van Quân, Thanh Tran Duc, Huy Dinh Van, 2010. Landscapes and ecosystems of tropical limestone: case study in Cat Ba Islands, Vietnam. Journal of ecology and field biology. 33 (1): 26 - 33. 174. Quy t nh s 26/Q - TTg c a Th t ng Chính ph v vi c phê duy t quy ho ch khu kinh t t?ng h p Chân Mây - L ng Cô t i n m 2020. 175. Rangin C., M.Klein, D.Roques, X. Le Pichon, L.V. Truong, 1995. The Red River Fault system in the Tonkin gulf, Vietnam. Tectonophysics 243, 209-222. 176. Saurin, E. 1962. Formation suos-marines au large des Cotes du sud Vietnam. Fac. Sci., Saigon. 177. Saurin, E. 1966. Notes geologiques sur Poulo Cecir de Mer. Les expeditions Scientifiques, Vol.1: 123-143. 178. Sien, Chia Lin, 1992. Singapore's urban coastal area: Strategies for management. ICLARM, Coastal resources management project. Technical Pub. Series 9. p.1 - 100. 179. S Th y s n Qu ng Nam, 2001. Xây d ng khu b o t n sinh v t bi n t i Cù Lao Chàm, Qu ng nam. Báo cáo t i H i th o khoa h c Qu ng Nam. 180. Nguy n Thanh Sơn và Tr nh Phùng, 1979. V các ki u b bi n Vi t Nam. Tuy n t p nghiên c u bi n. T p I. Ph n 2. Nha Trang, trang 103 - 113. 181. Nguy n Kh"c S#, 1997. V n hóa bi n ti n s# Vi t Nam - m t mô hình gi thi t. Kh o c? h c, s 3. 182. Ngô t Tam, Nguy n Quý Thao, 2010. Atlat a lý Vi t Nam. Nxb. Giáo d$c. 183. Ta Tran Tan, 1967. Contribution a la connaissance petrographique de la L’ Archipel des Poulo Condore (Province de Con Son, Sud Vietnam). Vi t Nam a ch t kh o l$c. N-10, Sài Gòn. Tr. 23-43. 184. ng Ng c Thanh và nnk., 2003. Chuyên kh o Bi n ông, t p IV- Sinh v t và Sinh thái bi n. Nxb. HQG Hà N i Tài liệu tham khảo 185. 186. 187. 188. 189. 190. 191. 192. 193. 194. 195. 196. 197. 198. 199. 200. 201. 202. 299 ng Ng c Thanh (ch biên), 2009: Bi n ông, T.IV, Sinh v t và sinh thái bi n, 454 tr., Nxb. KHTN&CN, Hà N i. T ng Duy Thanh, V+ Khúc (ch biên) 2005. Các phân v a t ng Vi t Nam. Nxb. i h c Qu c gia Hà N i. 560 tr. Tr n c Th nh, 1985. C#a Thu n An và T Hi n (Bình Tr Thiên). Nh ng phát hi n m i v kh o c? h c 1985. Vi n Kh o c?. Hà N i. Tr.20- 22. Tr n c Th nh và nnk., 1985. Nghiên c u c i m i u ki n t nhiên và kh n ng ngu n l i d i ven bi n Vi t Nam, xu t bi n pháp và b o v ngu n l i. Báo cáo tài c p Nhà n c 48,06-14, ph n a ch t- a m o d i ven b mi n B"c Vi t Nam. L u tr t i Vi n TN&MT bi n Tr n c Th nh và nnk, 1997. c i m a m o bi n Vi t Nam.Tr. 7 - 28, T p IV. Tài nguyên và Môi tr ng bi n. Nxb. KH & KT. Hà N i. Tr n c Th nh, 1998. L ch s# a ch t v nh H Long, Nxb.Th Gi i, BQL v nh H Long, Hà N i, 94 tr. Tr n c Th nh, Nguy n ình H ng, 1989. C u trúc và phân b c a h th ng ám tiêu san hô vùng Q TS. H i quân, N.05 (141), trang 22-23 Tr n c Th nh, 1989. Báo cáo a ch t t , a m o, ng l c b và hi n tr ng n c ng m o Tr ng Sa. L u t i Vi n TN&MT bi n Tr n c Th nh, Tr n ình Lân và Nguy n H u C#, 1995. V hi n t ng b i l p c#a T Hi n. T p chí ho t ng khoa h c. S 9. Hà N i. Tr.20-23. Tr n c Th nh, Nguy n Chu H i, Tr n ình Lân và Nguy n H u C#, 1996. Ti m n ng s# d$ng và nh ng v n qu n lí m phá ven b Mi n Trung Vi t Nam. Ho t ng khoa h c. S 9. Hà N i, p. Tr. 4-6. Tr n c Th nh và nnk, 1998. Nguyên nhân b i l p c#a T Hi n h m phá Tam Giang-C u Hai. Tài nguyên và Môi tr ng bi n, t p V.Nxb. KH &KT.Hà N i. Tr.28-43. Tr n c Th nh, Nguy n H u C#, Tr n ình Lân, Nguy n V n Ti n và nnk., 1998. Nghiên c u ti m n ng và xu t khu b o v t ng p n c h m phá Tam Giang-C u Hai. tài c p t nh ThBa Thiên-Hu . L u tr t i S KHCN & MT ThBa Thiên-Hu . Tr n c Th nh, 1998. M t s c i m a ch t o san hô Tr ng Sa. Tuy n t p các công trình nghiên c u v i u ki n t nhiên và tài nguyên thiên nhiên vùng qu n o Tr ng Sa. tr. 93 - 103. Tr n c Th nh, Nguy n H u C#, Tr n ình Lân và nnk, 1999. ánh giá ti m n ng và xu t l a ch n khu b o v t ng p n c h m phá Tam Giang - C u Hai. tài c p t nh TT Hu . L u tr t i Vi n TN & MT bi n. Tr n c Th nh và nnk, 2001. Ti n hóa và ng l c m phá. Báo cáo chuyên . tài: Nghiên c u ph ơng án ph$c h i thích nghi vùng c#a sông ven bi n Thu n An -T Hi n và m phá Tam Giang -C u Hai. L u tr t i Vi n TN & MT bi n. Tr n c Th nh, Waltham T., 2001. The outstanding value of geology of H Long bay. Advance in Natural Sciences, 2-3 : 89-99. Tr n c Th nh, Tr n V n Tr , Lê c An, L i Huy Anh, Waltham Tony, 2004. H Long m t di s n a ch t và a m o c a th gi i. Di s n V n hóa, s 8. Tr. 81-84. Tr n c Th nh, Mai Tr ng Thông, C Công Thung, Nguy n H u C# và nnk, 2005. ánh giá hi n tr ng, d báo bi n ng và xu t gi i pháp s# d$ng h p lý tài nguyên m t s v+ng - v nh ch y u ven b bi n Vi t Nam. tài c p Nhà n c KC.09 - 22. L u tr t i Vi n TN&MT bi n. 300 Tr n c Th nh (Ch biên) 203. Tr n c Th nh và nnk, 2005. Tác ng c a các p th y i n l n trên l u v c sông H ng i v i môi tr ng và tài nguyên vùng c#a sông và bi n ven b . tài c p Vi n KH và CN Vi t Nam, l u t i Vi n TN&MT bi n. 204. Tr n c Th nh, Nguy n H u C#, Nguy n Miên, 2006. V v trí và hoàn c nh b vùi l p trong c n cát ven bi n c a Tháp Ch m M Khánh, ThBa Thiên-Hu . H i ngh Nh ng phát hi n m i v kh o c? h c n m 2006. 205. Tr n c Th nh, 2007: M t s d ng tài nguyên v th bi n Vi t Nam. Khoa h c & Công ngh bi n, 7(4), 80-93, Hà N i. 206. Tr n c Th nh, Nguy n H u C#, inh V n Huy, Bùi V n V ng. 2007. Các thu! v c ven b bi n Vi t Nam. Khoa h c và Công ngh bi n. T7. No.1 Hà N i. Tr.64 - 79. 207. Tr n c Th nh, 2007. Ti m n ng, hi n tr ng tài nguyên v th bi n Vi t Nam và t nh Bà R a - V+ng Tàu trong bôi c nh phát tri n kinh t - xã h i, nh ng cơ h i và thách th c. Báo cáo l u tr t i T nh Bà R a – V+ng Tàu. 208. Tr n c Th nh, Nguy n H u C#, Nguy n c C , Tr n V n i n, C ình Chi n, inh V n Huy, 2007. Tình tr ng và nguyên nhân xói l , b i t$ vùng ven b châu th? sông H ng. Tài nguyên và Môi tr ng bi n, T. XII, tr. 17-40, Nxb. KH và KT. Hà N i. 209. Tr n c Th nh, 2008. ánh giá t?ng quan h th ng kG quan và di s n. Báo cáo chuyên tài Ki m kê, ánh giá các khu v c, i t ng có giá tr kG quan thiên nhiên, di s n t nhiên vùng bi n và ven b t nh ThBa Thiên-Hu . L u t i Vi n TN&MT bi n. 210. Tr n c Th nh, 2008. i u ki n t nhiên sinh thành và t n t i các kG quan, di s n khu v c L ng Cô - H i Vân - Sơn Chà. Báo cáo chuyên tài Ki m kê, ánh giá các khu v c, i t ng có giá tr kG quan thiên nhiên, di s n t nhiên vùng bi n và ven b t nh ThBa Thiên-Hu . L u t i Vi n TN&MT bi n. 211. Tr n c Th nh, 2008. Ngu n g c d u tràn ven bi n Vi t Nam vào u n m 2007. Tuy n t p các bài báo khoa h c H i ngh Khoa h c công ngh môi tr ng l n th nh t. H Hàng h i. H i Phòng. 212. Tr n c Th nh, 2008. M t s d ng tài nguyên v th bi n Vi t Nam. Khoa h c và Công ngh bi n. Hà N i. No.4. T.7. Tr.80 - 93. 213. Tr n c Th nh, 2008. Tiêu chí ánh giá cho kG quan thiên nhiên v nh H Long. Thông tin di s n V nh H Long s 31 tháng 2/2008. Trang 12-15. 214. Tr n c Th nh, 2008. Hai giá tr ngo i h ng c a kG quan thiên nhiên V nh H Long. Du l ch Vi t Nam, s 11/2008. Tr.42. 215. Tr n c Th nh, inh V n Huy, 2008. Ti m n ng tài nguyên v th vùng c#a sông B ch Dng. Tuy n t p các báo cáo H i ngh Khoa h c a lý toàn qu c l n th 3. Hà N i, 16/12/2008. Nxb. KH&KT, tr. 367 - 376. 216. Tr n c Th nh, Nguy n H u C#, inh V n Huy, 2008: M t s kG quan a ch t tiêu bi u vùng bi n và i b Vi t Nam. H i ngh Toàn Qu c: a ch t bi n Vi t Nam và phát tri n b n v ng, 414- 421, Nxb. KHTN&CN, Hà N i. 217. Tr n c Th nh, Nguy n H u C#, 2008. Nh ng giá tr t nhiên áo và n?i b t c a m L p An, ThBa Thiên-Hu . L u t i Vi n TN&MT bi n. 218. Tr n c Th nh, Tr n ình Lân, Nguy n H u C#, 2008b. Tài nguyên v th bi n Vi t Nam, nh d ng, ti m n ng và nh h ng phát huy giá tr . H i th o Qu c t Vi t Nam h c l n th ba: “Vi t Nam: H i nh p và Phát tri n”. Hà N i, 4 - 7, 12 /2008. Tài liệu tham khảo 301 219. Tran Duc Thanh, Nguyen Van Quan, Lang Van Ken, Do Cong Thung, Nguyen Van Tien, Tran Dinh Lan, Nguyen Huu Cu, 2008. Overview studies on scientific baselises for the establishment of the marine natural conservation sites at the Institute of Marine Environment and Resources. Pre-conference workshop proceedings. The 4th Global Confrence on Oceans, Coast and Islands. Hanoi 4-5 April 2008. p 84 - 92. 220. Tr n c M. nh, 2009. M'i nguyên 2 *th *- a h *th ng 2+ng 2 nh ven b *Vi t Nam. Ho t ng Khoa*. c. S *6.2009 (601): Tr.17 - 19. 221. Tr n c Th nh, 2009. Ti m n ng s# d$ng các khu neo trú tránh bão, gió m nh cho tàu thuy n trên vùng bi n và ven b Vi t Nam. Các Khoa h c v Trái t. S 2 (T.31). Tr. 158 - 167. 222. Tr n c Th nh, Nguy n H u C#, L ng V n KHn và nnk, 2009. Ki m kê, ánh giá các khu v c, i t ng có giá tr kG quan thiên nhiên, di s n t nhiên vùng bi n và ven b t nh ThBa Thiên-Hu . Báo cáo Khoa h c tài c p t nh ThBa Thiên-Hu . L u tr t i Vi n TN&MT bi n. 223. Tr n c Th nh, Nguy n H u C#, và nnk., 2009: V+ng v nh ven b bi n Vi t Nam và ti m n ng s# d$ng, 293tr.- Nxb. KHTN&CN, Hà N i. 224. Tr n c Th nh, Tr n ình Lân, Nguy n H u C#, L ng V n KHn, Nguy n V n Quân, inh V n Huy, 2009c. M t s v n v ph ơng pháp lu n i u tra, ánh giá tài nguyên v th , kG quan sinh thái, kG quan a ch t vùng bi n, ven b và các o Vi t Nam. Tài nguyên và Môi tr ng bi n. T.XIV. Nxb. Khoa h c T nhiên và Công ngh . Hà N i. Tr.1 - 14. ISBN 978-604-913-000-7. 225. Tr n c Th nh, Tr n ình Lân, Nguy n H u C#, 2009. Tài nguyên v th bi n Vi t Nam: nh d ng, ti m n ng và nh h ng phát huy giá tr . Khoa h c và Công ngh bi n. T.9. Ph$ tr ơng 1. Tr.1-17. 226. Tr n c Th nh, 2010. Tài nguyên v th bi n H i Phòng: Ti m n ng và tri n v ng. K! y u H i ngh xúc ti n u t Kinh t bi n Vi t Nam 2010. H i phòng 9/7/2010. Tr. 21 - 27. 227. Tr n c Th nh, Tr n ình Lân, Nguy n H u C# và inh V n Huy, 2010. Ti n hoá và ng l c h m phá Tam Giang - C u Hai. Nxb. KHTN&CN. Hà Nôi. 225 trang. 228. Tr n c Th nh, Nguy n H u C#, Tr n ình Lân, 2010. Nh n th c cơ b n v tài nguyên v th bi n Vi t Nam. Tuy n t p báo cáo H i ngh Khoa h c k! ni m 35 n m Vi n KH&CN Vi t Nam. Ti u ban KH&CN bi n. Nxb. KHTN&CN. Hà N i. Tr. 134-140. 229. Tr n c Th nh, Tr n ình Lân, Nguy n H u C# và inh V n Huy, 2010. Ti n hoá và ng l c h m phá Tam Giang - C u Hai. Nxb. KHTN&CN. Hà Nôi. 225 trang. 230. Tr n c Th nh, C Công Thung, Nguy n H u C# và Nnk, 2010. L p lu n ch ng khoa h c k thu t v mô hình qu n lý t?ng h p và phát tri n b n v ng d i ven b tây V nh B"c B . tài c p nhà n c KC.09-13/06-10. L u tr t i Vi n TN&MT bi n. 231. Lê V n Th o, 2001. M t vài nh n xét v c i m ho t ng c a bão trên khu v c Bi n ông và nh h ng n Vi t Nam. K! y u H i th o D báo các y u t khí t ng th y bi n và h i v n ven b , tr. 90-111. 232. Tr n V n Th o, 2010. M t s nhìn nh n m i v ti m n ng sa khoáng titan- zircon trong t ng cát vùng Ninh Thu n, Bình Thu n và B"c Bà R a -V+ng Tàu. a ch t, 320, 348-354, Hà N i. 233. Nguy n Nh t Thi, 2003. Cá bi n. Chuyên kh o Bi n ông, t p IV- Sinh v t và Sinh thái bi n. Nxb. HQG Hà N i. 302 Tr n c Th nh (Ch biên) 234. Ph m V n Thơm và nnk., 2004. ánh giá nh h ng c a các ho t ng kinh t iv i ch t l ng môi tr ng m Th y Tri u. Tuy n t p Nghiên c u bi n, t p XIII. 235. Ph m V n Thơm, Nguy n Xuân Hoà, 2006. T?ng quan v môi tr ng và tài nguyên sinh v t các m phá mi n Trung. Báo cáo chuyên thu c Nhi m v$ 14 EE 5 h p tác Vi t Nam-Italia theo Ngh nh th . 236. Nguy n Công Thu n, 2006. H i Vân thiên h nh t hùng quan. Nxb. TrH. 237. Chu V n Thu c, Nguy n Ng c Lâm, C Th Bích L c, 2007. T?ng quan v thành ph n loài và phân b c a vi t o gây h i t i m t s vùng ven bi n Vi t Nam. Tài nguyên và Môi tr ng bi n, t p XII. Trang 223- 242 238. C Công Thung, 2001. Sinh v t h i d ơng o ông B"c. L u t i Vi n TN&MT bi n. 239. C Công Thung, M. Sarti, 2005. B o t n a d ng sinh h c d i ven b Vi t Nam. báo cáo nhi m v$ h p tác Vi t Nam-Italia theo Ngh nh th . 240. C Công Thung, 2008. a d ng sinh h c qu n o Tr ng Sa. T p chí Bi n Vi t Nam, Nxb. KH & KT, Hà N i. 241. C Công Thung và nnk., 2009. Nghiên c u cơ s *khoa . c cho vi c xây d ng -/c khu < o t n bi n 25ng qu n o Tr ng Sa. Báo cáo *3'i th c Ch ơng 346nh Bi n ông-N i o, l u tr *3 i Vi n TN và MT bi n. 242. C Công Thung và nnk, 2009. Báo cáo t?ng k t “Nghiên c u cơ s khoa h c cho vi c xây d ng các khu b o t n bi n vùng qu n o Tr ng Sa”. L u tr t i Vi n TN&MT bi n. 286 trang. 243. Chu V n Thu c, Nguy n Th Minh Huy n, 1991. K t qu quan tr"c t o c h i ti m tàng trong n c bi n ven b phía B"c Vi t Nam. Tài nguyên và Môi tr ng bi n. T. IX. Nxb. KH&KT. Hà N i. Tr. 161 - 172. 244. Lê ình Th y, 2005. Tài nguyên chim V n Qu c gia Xuân Th y. Trong Phan Nguyên H ng (ch biên) H sinh thái rBng ng p m n vùng ven bi n ng bDng Sông H ng. Nxb. Nông nghi p Hà N i, 337 trang. 245. Nguy n Ng c Thu!, 2005, Kh n ng x y ra sóng th n ven bi n và h i o Vi t Nam. T p chí các khoa h c v trái t. 246. Nguy n Ng c Th$y, 1983, Th y tri u các vùng ven bi n Vi t Nam. 247. Nguy n Ng c Th$y, 1984. Th y tri u bi n Vi t Nam. Nxb. KH và KT Hà N i. 263 tr. 248. Nguy n Ng c Th$y, Bùi ình Kh c, 1994. Hi n t ng El-Nino, khí h u m lên và thay ?i m c bi n Vi t Nam và Bi n ông. Khí t ng và Th y V n, s 5, tr. 16-23. 249. Nguy n V n Ti n, 2003. Khu h Rong bi n. Chuyên kh o Bi n ông, t p IV- Sinh v t và sinh thái bi n, tr. 86-95. Nxb. i h c Qu c gia Hà N i. 250. Nguy n V n Ti n, Nguy n Huy Y t và nnk, 2003. Lu n ch ng k thu t thành l p khu b o t n bi n H i Vân - Sơn Chà. L u t i Vi n Tài nguyên và Môi tr ng bi n. 251. Nguy n Th Ti p, 1998: c i m a m o và a ch t vùng qu n o Tr ng Sa. TT các công trình nghiên c u v KTN & TNTN vùng qu n o Tr ng Sa, 26-36, Nxb. KH&KT, Hà N i. 252. Nguy n Th Ti p và nnk. 2007. Xây d ng t p b n các i u ki n t nhiên và môi tr ng khu v c qu n o Tr ng Sa và Hoàng Sa thu c ch ơng trình Bi n ông-H i o. 253. Nguy n Th Ti p, Lê ình Nam và nnk, 2008. c i m a m o và c u trúc a ch t Tr ng Sa-T Chính-V+ng Mây. Tr. 242-249. H i ngh Khoa h c a ch t toàn qu c l n th nh t. H Long, 9-10/10/2008. Tài liệu tham khảo 303 254. Nguy n Th Ti p, Nguy n Bi u, Lê ình Nam, Tr n Xuân L i, 2008. a ch t 2'* a v t :;*25ng qu n o N8'ng Sa 2'*Tr ng Sa. Nxb. KHTN & CN. N'*N i. 300 trang. 255. T?ng c$c Môi tr ng. án t?ng th b o v môi tr ng o Phú Qu c n n m 2010 và nh h ng n n m 2020. 256. Lê c T và nnk, 2005. Lu n ch ng khoa h c v mô hình phát tri n kinh t - sinh thái trên m t s o, c$m o l a ch n thu c vùng bi n Vi t Nam. tài c p nhà n c KC.09.12. L u tr t i Tr ng i h c Khoa h c T nhiên, Hà N i. 257. Lê c T (ch biên), Lê c An, và nnk., 2009: Bi n ông, t p I: Khái quát v Bi n ông, 230tr (2003), Nxb. i h c QGHN, Hà N i. Tái b n có s#a ch a và b? sung (2009), 316 tr.- Nxb. KHTN&CN, Hà N i. 258. T?ng c$c Th ng kê, 2011: Niên giám th ng kê 2008 và Niên giám th ng kê 2009, Nxb. TK, Hà N i. 259. V+ Ng c Trân, 2006. S c n thi t và kh n ng áp d$ng ph ơng pháp b? sung nhân t o cho ngu n n c ng m o Phú Quý, Bình Thu n. TS CTV- CCT Mi n Trung, s 11, Tr. 45-53. 260. V+ Ng c Trân, 2006. ánh giá tr l ng n c ng m o Phú Quý theo ph ơng pháp mô hình dòng ng m (ph n m m Visual Modlow). TS. CTV- CCT mi n Trung, s 11, Tr. 87-99. 261. V+ Ng c Trân, Nguy n c Thái, 2006. c i m và vai trò c a các c n cát, d i cát trong c p n c sinh ho t cho c ng ng dân c ven bi n Nam Trung B . TS. CTVCCT Mi n Trung, s 11, Tr. 7-14. 262. Tr n V n Tr , Nguy n ình Uy, C Tuy t, Hoàng H u Quí, Lâm Thanh, Ph m Kh TuG. 1977. a ch t o B ch Long V . a ch t s 132/1977. Tr. 1-1 l.lo 263. Tr n V n Tr , V+ Khúc ( ng ch biên), 2009: Nxb. KHTN&CN, Hà N i. a ch t và tài nguyên Vi t Nam, 589 tr. 264. Tr n V n Tr , Tr n c Th nh, Waltham Tony, Lê c An, L i Huy Anh, 2003. The Ha Long Bay world heritage: outstanding geological values. Series B, No.22. Hà N i. 1-18. 265. Cao ình Tri u, 1999, Tr ng a V t lý và c tr ng c u trúc th ch quy n lãnh th? Vi t Nam. 266. Ph m Bá Trung, 2008. H sơ kG quan sinh thái khu d tr sinh quy n rBng ng p m n C n Gi , thành ph H Chí Minh. D án s 14 “ i u tra cơ b n và ánh giá tài nguyên v th , kG quan sinh thái, a ch t vùng bi n và các o Vi t Nam”. L u tr t i Vi n TN&MT bi n. 29 trang. 267. Ph m Quang Trung, C B t, Phan Huy Quýnh, Nguyen Qu c An, Dang Vu Kh i, Do Vi t Hi u, Ngo Xuan Vinh, Le Nhu Tiêu, Nguyen D ch Dy. 2000, Discussion on B ch Long Vi island' stratigraphy. Review Petrovietnam. Voi.2 - 2000. 268. oàn Nh t Tr ng, T Hoà Ph ơng, Nguy n Minh Ph ơng, 2003. V vi c phân chia a t ng các tr m tích Devon mu n và Carbon s m vùng duyên h i ông B"c B . a ch t, A/276: 1-9. Hà N i. 269. Võ S Tu n, Phan Kim Hoàng, 1997. Thành ph n loài và phân b san hô c ng (Scleratinia - Hexacoralilia - Anthozoa) các vùng ven b bi n Vi t Nam. Nghiên c u bi n. T.VII, 194 - 204. 270. Võ S Tu n, 1998. Nghiên c u thi t l p và qu n lý khu b o t n bi n Côn cáo H i ngh KHCN Bi n toàn qu c l n IV, 1998. Hà N i. Tr. 75. o. TT Báo 304 Tr n c Th nh (Ch biên) 271. Võ SF Tu n và nnk , 2002. Biodiversity of marine flora and fauna of Nha Trang Bay and Hon Mun MPA. Review of taxonomic studies 1930 - 2001. Nha Trang Bay marine protected area management board. 49 pages. 272. Võ S Tu n et al., 2004. i u tra nghiên c u các h sinh thái và tài nguyên bi n khu b o t n bi n Cù Lao Chàm, t nh Qu ng Nam, Vi t Nam. L u tr Ban qu n lý KBTB Cù Lao Chàm, Qu ng Nam. 273. Võ SF Tu n và nnk, 2005. a d ng sinh h c khu b o t n bi n v nh Nha Trang, Khánh Hòa, Vi t Nam. ánh giá l i. L u tr t i Ban qu n lý khu b o t n bi n v nh Nha Trang. 58 Trang. 274. Võ SF Tu n, Tr nh Th Hi u, 2008. H sơ kG quan sinh thái qu n o Cù Lao Chàm, t nh Qu ng Nam. D án s 14 “ i u tra cơ b n và ánh giá tài nguyên v th , kG quan sinh thái, a ch t vùng bi n và các o Vi t Nam”. L u tr t i Vi n TN&MT bi n. 23 trang. 275. Võ SF Tu n, Tr nh Th Hi u, 2008. H sơ kG quan sinh thái v nh Vân Phong - B n G i, t nh Khánh Hòa. D án s 14 “ i u tra cơ b n và ánh giá tài nguyên v th , kG quan sinh thái, a ch t vùng bi n và các o Vi t Nam”. L u tr t i Vi n TN&MT bi n. 20 trang. 276. Võ SF Tu n, Tr nh Th Hi u, 2008. H sơ kG quan sinh thái Côn o, T nh Bà R a V+ng Tàu. D án s 14 “ i u tra cơ b n và ánh giá tài nguyên v th , kG quan sinh thái, a ch t vùng bi n và các o Vi t Nam”. L u tr t i Vi n TN&MT bi n. 21 trang. 277. Võ SF Tu n, Tr nh Th Hi u, 2008. H sơ kG quan sinh thái o Phú Qu c. D án s 14 “ i u tra cơ b n và ánh giá tài nguyên v th , kG quan sinh thái, a ch t vùng bi n và các o Vi t Nam”. L u tr t i Vi n TN&MT bi n. 36 trang. 278. H a Thái Tuy n, 1998. Marine Molluscs of Con Dao National Park. Paper for 9th Interntional Conference of Tropical Marine Mollusc Program. 19-28 August. Lombok, Indonesia. 279. C Tuy t, Hoàng H u Quý và nnk, 1987, v s có m t c a các th m bi n trên o B ch Long VF. 280. Nguy n H u T , 1994. Th m th c v t o B ch Long VF. Tuy n t p các công trình nghiên c u a lý. Nxb. KH&KT. Hà N i. 281. Nguy n H u T và nnk, 2008. H sơ kG quan sinh thái h c n cát Qu ng Bình. D án s 14 “ i u tra cơ b n và ánh giá tài nguyên v th , kG quan sinh thái, a ch t vùng bi n và các o Vi t Nam”. L u tr t i Vi n TN&MT bi n. 41 trang. 282. Nguy n H u T và nnk, 2008. H sơ kG quan sinh thái o C n C . D án s 14 “ i u tra cơ b n và ánh giá tài nguyên v th , kG quan sinh thái, a ch t vùng bi n và các o Vi t Nam”. L u tr t i Vi n TN&MT bi n. 37 trang. 283. Nguy n H u T và nnk, 2008. H sơ kG quan sinh thái h c n cát Qu ng Tr - ThBa Thiên-Hu . D án s 14 “ i u tra cơ b n và ánh giá tài nguyên v th , kG quan sinh thái, a ch t vùng bi n và các o Vi t Nam”. L u tr t i Vi n TN&MT bi n. 38 trang. 284. Hoàng Ph Ng c T ng, 2006. èo H i Vân. T p chí Sông H ơng (tapchisonghuong.com.vn) 285. Nguy n Th T ng (ch nhi m), 2010: Nghiên c u cơ s khoa h c, pháp lý và phân vùng qu n lý t?ng h p vùng ven b bi n Vi t Nam. BC t?ng h p tài KC.09.27/06-10, Vi n TNMT& PTBV, 701 tr., Hà n i. 286. UBND huy n Cát H i, 2005. Báo cáo t?ng h p Quy ho ch t?ng th phát tri n kinh t - xã h i huy n Cát H i giai o n n n m 2020. Tài liệu tham khảo 305 287. UBND huy n Phú Quý 2005. Qu n o Phú Quý trong chi n l c phát tri n kinh t và an ninh qu c phòng trên vùng bi n Vi t Nam. Tài li u h i th o khoa h c Ban Biên gi i B N i v$ tháng 3/2005. 288. UBND huy n Phú Quý, 2007. Báo cáo tình hình th c hi n nhi m v$ kinh t - xã h i n m 2007 và ph ơng h ng nhi m v$ n m 2008. 289. UBND t nh ThBa Thiên-Hu , 2008. Ch ơng trình phát tri n du l ch bi n và m phá n n m 2012. 290. UNCED (United Nation Conference on Environment and Development), 1992. Agenda 21, the Rio Declaration on Environment and Development. Rio de Raneiro, June 1992. 291. UNEP, 1996. Guidelines for integrated planning and management of coastal and marine areas in the Wider Caribbean Region. UNEP Caribbean Environment Programme, Kingston, Jamaica. 292. UNESCO, 1999. International network of Geoparks. http://www.unesco.org/science /earthsciences/geoparks/geoparks.htm 293. UNESCO, 2004. A global strategy for geological world heritage. A Contribution to the Global theme studyof World Heritage Natural sites. Consultantation document. 294. UNESCO, 2005. Operational Guidelines for the Implementation of the World Heritage Convention. UNESCO World Heritage Centre. Paris. Page 83. 295. Tran Tan Van & Nguyen Xuan Khien, 2006. Potential of Geopark and Geotourism Development in Vietnam: some science and management issues. The 1st International Symposium on development within Geoparks: science and management. Jiaozuo, Henan, China, May 15-18, 2006. 7 p. 296. Tr n Tân V n, 2008. Ti m n ng di s n a ch t và công viên a ch t i v i ven bi n và h i o Vi t Nam qua thí d$ các t nh Qu ng Ninh và H i Phòng. Tuy n t p báo cáo H i th o: “ i u tra cơ b n tài nguyên – môi tr ng bi n và phát tri n b n v ng”. H i Phòng 17 – 18/9/2008. Tr. 165 – 182. 297. Nguy n Khanh Vân, Nguy n Th Hi n, Phan K L c, Nguy n Ti n Hi p, 2006. M t s c i m sinh khí h u các o ven b Vi t Nam. Các KH v Trái t. S 1 (T. 28). 298. Victoria Strouts (ch biên), 1994. a d ng sinh h c, tình hình s# d$ng ngu n l i và ti m n ng b o t n vùng bi n Cù Lao Chàm, Qu ng Nam - à NIng”. 1994. WWF & IO, Nha Trang. L u tr t i Vi n HDH, Nha Trang. 299. Nguy n V n Vi t, 1985. c i m khí h u vùng bi n Vi t Nam. B T l nh H i Quân xu t b n. 300. Nguy n Giang V+ (ATI), 2003. Nh ng v n v ti n trình phát tri n c u t o lô l02 và l06 b Sông H ng liên quan n ti m n ng d u khí. Tuy n t p H i ngh khoa h c-công ngh Vi rl D u khí 25 n m xây d ng-và tr ng thành. Nhà XB KHKT, Hà N i-2003. Tr.283-309. 301. Tr n Qu c V ng, 1998: Vi t Nam cái nhìn a- v n hóa, 495 tr.-Nxb.V n hóa dân t c, Hà N i. 302. inh V n Huy và nnk, 2010. M t s v n v qu n lý môi tr ng và tài nguyên vùng c#a sông biên gi i Ka Long. H i ngh Khoa h c k! ni m 35 n m Vi n KH&CN Vi t Nam. Hà N i, ngày 26/10/2010. 303. White, A.T. and A. Cruz-Trinidad. 1998. The Values of Philippine Coastal Resources: Why Protection and Management are Critical. Coastal Resource Management Project, Cebu City, Philippines, 96 p. 304. Ph m Tích Xuân, Nguy n Tr ng Yêm, 1999. c i m ho t ng núi l#a Kainozoi mu n Vi t Nam. TC Các khoa h c v Trái t, 21/2 : 128-135. Hà N i. 306 Tr n c Th nh (Ch biên) 305. Ph m Tích Xuân, Nguy n Hoàng, Le Hyun Koo, 2004. a hoá á bazan Kainozoi mu n Vi t Nam và ý nghFa ki n t o c a nó. TC a ch t, A/285: 120-131. Hà N i. 306. Ph m V n Xuân, 2005. Khai thác tài nguyên v th c a v nh bi n ven b Vi t Nam áp ng nhu c u phát tri n b n v ng c ng v nh trong "quy ho ch t?ng th phát tri n h th ng c ng bi n Vi t Nam n n m 2010". Báo i n t# c a ng C ng s n Vi t Nam ngày. 26/05/2005. 307. Nguy n Huy Y t, L u V n Di u, Nguy n ng Ng i, L ng V n KHn, 2000. S suy thoái h sinh thái san hô v nh H Long Cát Bà trong th i gian g n ây. L u v c sông phía b"c C#a L$c t i ch t l ng n c V nh H Long. Tài nguyên và Môi tr ng bi n. TVII. Nxb. KH&KT. Hà N i. Tr. 146 - 169. 308. Nguy n Huy Y t và nnk, 2003. San hô khu di s n thiên nhiên th gi i v nh H Long. K! y u H i th o “ a d ng sinh h c khu di s n thiên nhiên th gi i v nh H Long”, 23- 24/12/2003, TP H Long. Tr. 26-42. 309. Nguy n Huy Y t và Nguy n V n Ti n, 2004. i u ki n t nhiên và a d ng sinh h c khu b o t n thiên nhiên bi n Sơn Chà - H i Vân (ThBa Thiên-Hu ). L u tr t i IMER. 310. Nguy n Huy Y t, ng Ng c Thanh, 2008. Ngu n l i sinh v t và các h sinh thái vùng bi n qu n o Hoàng Sa và Tr ng Sa. Nxb. KHTN&CN, Hà N i. 199 trang. 311. Ying Don (Xudong), 1994. Structural control on Paleogene basins fill ~development oforganic facies in Beibu gulfbasin. A preliminary report preparèd Stanford Industrial Affl!iates, China Program. Stanford University. June, 1994. 312. Zenkovich V. P., 1963. V b bi n n c Vi t Nam dân ch c ng hoà. H i d ơng h c. T p III, Quy n 3. (Ti ng Nga). 313. http://cpv.org.vn/cpv/Modules/News/NewsDetail.aspx?co_id=30692&cn_id=220003 A 314. www.google.com.vn 315. www.googleearth.com 316. http://www.fistenet.gov.vn PH L C Ph l c 309 1. V NH H LONG nh 1. Karst hình chóp nh 2. Hòn Trái nh 4. Th ch nh ào ( nh: Thomas Hirsch) ng Thiên Cung ( nh: NT Quang) nh 3. Hòn Cánh bu m ( nh: T nh 5. Hòn Th nh) a ( nh: Website du l ch H Long) Tr n 310 nh 6. Hòn Tr ng Mái ( nh: NT Quang) c Th nh (Ch biên) nh 7. Ng n bi n và u n n p lư n sóng Hòn Sóng á ( nh: B o tàng Sinh thái VHL) 2. KHU V C CÁT BÀ-LONG CHÂU Hình 1. o Cát Bà trong h th ng các nh 8. M t góc o Cát Bà (B n Bèo) ( nh: Vi n TN và MT bi n) o ven b B c B nh 9. R ng nguyên sinh trên ( nh: T Th nh) o Cát Bà Ph l c 311 nh 10. H nư c m n o Cát Bà - Áng Th m ( nh: NH C ) nh 12. R ng ng p m n Phù Long – Cát Bà ( nh: Vi n TN&MT bi n) nh 11. Bi n- o ông Nam Cát Bà ( nh: T Th nh) nh 13. R n san hô 3. VÙNG C A SÔNG B CH NG nh 14. C ng H i Phòng trên sông C m ( nh: T Th nh) Long Châu Tr n 312 Hình 2. Vùng c a sông B ch ng nhìn t nh v tinh Landsat Hình 3. V trí c a VCS B ch ng và H i Phòng trong h th ng Hai hành lang và Vành ai kinh t V nh B c B c Th nh (Ch biên) Ph l c 313 4. Hình 4. O B CH LONG V o B ch Long V trên nh v tinh nh 16. Bãi cát sư n phía Tây o B ch Long V ( nh: PT Tr nh) nh 15. o B ch Long V ( nh: Ti n) nh 17. R n san hô o B ch Long V ( nh: Ti n) Tr n 314 c Th nh (Ch biên) 5. VÙNG C A BA L T Hình 5. Vùng c a Ba L t trên nh Spot nh 19. R ng ng p m n ph c h i t nhiên ( nh: NH C ) 7. Hình 6. C n C nhìn t nh v tinh Econos nh 18. C a Ba L t và các khu r ng ng p m n ( nh: T Th nh) nh 20. Tr ng r ng ng p m n k t h p b o v ( nh: NH C ) OC NC nh 21. C u c ng C n C ( nh tư li u) ê Ph l c 315 nh 22. R n san hô o C n C ( nh: N Ng i) nh 23. Vách á tr m tích- phun trào tuf Neogen ( nh: L An) nh 24. t gãy thu n trong tr m tích tuf Neogen ( nh: L An) 8. H M PHÁ TAM GIANG-C U HAI Hình 7. Toàn c nh vùng c a sông Hương và c a Thu n An trên nh nh Spot nh 25. Nhìn ra c a Thu n An ( nh: T Th nh) Tr n 316 nh 26. R ng nguyên sinh - Rú Trá ( nh: NH C ) Hình 8. t ng p nư c c Th nh (Ch biên) nh 27. Th c v t ng p m n t o khuôn viên khách s n Tân M" ( nh: NH C ) m phá Tam Giang-C u Hai ( nh: NH C , T Th nh, 1998) Ph l c 317 9. KHU V C L NG CÔ-H I VÂN-S N CHÀ Hình 9. Khu v c L#ng Cô-H i Vân-Sơn Chà trên nh v tinh nh 29. C a m L#ng Cô ( nh: NH C ) nh 31. Th ng c nh èo H i Vân (Google) nh 28. Hòn Sơn Chà ( nh: NH C ) nh 30. M i Nam Chơn ( nh: NH C ) nh 32. Kh i sót granit hình kim t tháp M i Chân Mây ( nh: NH C ) Tr n 318 c Th nh (Ch biên) nh 33. Bãi L#ng Cô - m t trong nh$ng bãi bi n %p nh t nư c ta ( nh: NH C ) 10. CÙ LAO CHÀM Hình 10. Cù Lao Chàm trên nh v tinh nh 34. M t góc o Cù Lao Chàm ( nh: N Ng i) nh 35. Ran san hô Cù Lao Chàm ( nh: VS Tu n) Ph l c 319 11. Hình.11. B n hành chính huy n Phú Quý nh 36. Trên &nh núi C m ( nh: TT Hi u) nh 38. Vách phía ông ( nh: TT Hi u) O PHÚ QUÝ Hình 12. D u tích núi l a quanh nh 37. &nh Cao Cát o Phú Quý ông ( nh: TT Hi u) nh 39. R n san hô Phú Quý ( nh: N Ng i) Tr n 320 c Th nh (Ch biên) 12. HÒN MUN nh 41. R n san hô Hòn Mun ( nh: N nh 40. Hòn Mun ( nh: T Th nh) 13. O NAM Y T (QU N Hình 13. o Nam Y t - bãi tri'u, các m t mài mòntích t và mài mòn bao quanh (Google) nh 42. R n san hô Nam Y t ( nh: N Ng i) Ng i) O TRƯ NG SA) Hình 14. nh 43. o Nam Y t (Google) o Nam Y t ( nh: N Ng i) Ph l c 321 14. VÙNG C A SÔNG nh 44. C nh quan r ng ng p m n C n Gi nh 45. R ng ng p m n C n Gi ( nh: NH C ) nh 47. Bãi bi n C n Gi ( nh: NH C ) nh 46. R ng ng p m n C n Gi ( nh: NH C ) 15. CÔN nh 48. ê cu i phía Nam Côn o ( nh: NH C ) NG NAI O nh 49. Ven b v nh Côn Sơn ( nh: NH C ) Tr n 322 nh 50. C ng B n m ( nh: NH C ) nh 52. Ven b V ng B c ( nh: T Th nh) c Th nh (Ch biên) nh 51. Bãi V ng B c ( nh: NH C ) nh 53. R n san hô Côn o ( nh: N Ng i) 16. M I CÀ MAU nh 54. Rùng ng p m n t M i ( nh: NH C ) nh 55. Tư ng ài t M i ( nh: NH C ) Ph l c 323 nh 56. R ng ng p m n N#m C#n ( nh: TT Hi u) 17. nh 58. Kh i á s t a qu c gia ( nh: NH C ) O PHÚ QU C Dinh C u ( nh: NH C ) nh 60. Bãi Dài ( nh: NH C ) nh 57. M c tr c nh 59. R ng Tràm phía B c ( nh: NH C ) nh 61. R ng ng p m n phía B ( nh: NH C ) Tr n 324 nh 62. á l hi m hoi phía B c ( nh: NH C ) nh 64. R ng nguyên sinh phía B c Vư n qu c gia Phú Qu c ( nh: TH Phư ng) c Th nh (Ch biên) nh 63. Cây Xoài quéo 300 tu(i ( nh: NH C ) nh 65. R n san hô Phú Qu c ( nh: N Ng i) NHÀ XU T B N KHOA H C T NHIÊN VÀ CÔNG NGH 18 ng Hoàng Qu c Vi t, C u Gi y, Hà N i i n tho i: Phòng Phát hành: 04.37910147; Phòng Biên t p: 04.37917148; Phòng Qu n lý T ng h p: 04.22149041; Fax: 04.37910147, Email: nxb@vap.ac.vn; www.vap.ac.vn BI N O VI T NAM - TÀI NGUYÊN V TH VÀ NH NG K QUAN A CH T, SINH THÁI TIÊU BI U Tr n Lê c Th nh (Ch biên) c An, Nguy n H u C , Tr n ình Lân, Nguy n V n Quân, T Hoà Phư ng Ch u trách nhi m xu t b n: Giám c Tr n V n S c T ng biên t p: GS. TSKH. Nguy n Khoa Sơn Th m nh n i dung: 1. PGS.TS. Ph m Huy Ti n 2. GS.TSKH. Nguy n Khoa S n Biên t p: Ph m Th Thu, Lê Phi Loan Trình bày k thu t: Tr n Th Kim Liên Trình bày bìa: Nguy n Bích Nga ISBN: 978-604-913-063-2 In 900 cu n kh 19 × 27cm t i: Nhà in Khoa h c và Công ngh . S ng ký KHXB: 231-2012/CXB/01 - 03/KHTNCN c p ngày 06 tháng 3 n m 2012. In xong và n p lưu chi u Quý III n m 2012.

Log In