Héi nghÞ Khoa häc §Þa lý - §Þa chÝnh, Hμ Néi - 2006 Mét sè d¹ng tai biÕn thiªn nhiªn ë viÖt nam vμ c¶nh b¸o chóng trªn c¬ së nghiªn cøu ®Þa m¹o §Æng V¨n Bµo1), §µo §×nh B¾c1), Vò V¨n Ph¸i1) NguyÔn HiÖu1), TrÇn Thanh Hµ2) 1) Tr−êng §¹i häc Khoa häc Tù nhiªn, §HQG Hµ Néi 2) ViÖn ViÖt Nam häc vµ Khoa häc ph¸t triÓn, §HQG Hµ Néi 1. Më ®Çu Tai biÕn thiªn nhiªn lµ nh÷ng hiÖn t−îng, sù cè tù nhiªn g©y t¸c h¹i hoÆc ®e däa cuéc sèng vµ tµi s¶n cña con ng−êi vµ m«i tr−êng. Chóng cã thÓ ph¸t sinh tõ trong lßng ®Êt nh− ®éng ®Êt, phun trµo nói löa; trªn mÆt ®Êt - nh− tr−ît ®Êt, lò lôt, lë nói, hoÆc trong khÝ quyÓn - nh− b·o tè, cuång phong, vßi rång, h¹n h¸n, b·o tuyÕt, s−¬ng mï,... Mét hiÖn t−îng tù nhiªn trë thµnh tai biÕn chØ khi nã cã quan hÖ víi kh¶ n¨ng ®èi phã cña x· héi hoÆc c¸ nh©n nµo ®ã. Tuy nhiªn, trong thêi ®¹i hiÖn nay, hÇu nh− kh«ng cã mét tai biÕn thiªn nhiªn nµo tån t¹i ngoµi sù ®iÒu chØnh cña con ng−êi ®èi víi nã. PhÇn lín c¸c tai biÕn thiªn nhiªn x¶y ra ®Òu cã sù can thiÖp ®¸ng kÓ theo chiÒu h−íng tiªu cùc cña con ng−êi nh− ®èt rõng lµm n−¬ng rÉy, ®« thÞ ho¸, khai th¸c qu¸ møc c¸c lo¹i tµi nguyªn nh− rõng, dßng ch¶y, n−íc ngÇm, v.v. Theo nguån gèc ph¸t sinh ng−êi ta chia c¸c tai biÕn thiªn nhiªn thµnh mét sè lo¹i nh− tai biÕn khÝ t−îng - thñy v¨n (b·o, lò lôt - lò quÐt, h¹n h¸n, s−¬ng mï, s−¬ng gi¸, m−a ®¸); tai biÕn ®Þa chÊt/®Þa m¹o (xãi mßn ®Êt, ®æ lë, tr−ît lë ®Êt, c¸t ch¶y, nói löa, ®éng ®Êt, sãng thÇn); tai biÕn sinh häc (do thùc vËt, do ®éng vËt). ViÖt Nam lµ mét n−íc cã ®Þa h×nh ®åi nói chiÕm trªn 2/3 diÖn tÝch, n»m trong vïng nhiÖt ®íi giã mïa, gÇn trung t©m b·o Th¸i B×nh D−¬ng nªn c¸c hiÖn t−îng tù nhiªn cùc ®oan th−êng xuyªn x¶y ra. Thªm vµo ®ã, trong nh÷ng n¨m gÇn ®©y, ®ång thêi víi viÖc khai th¸c tµi nguyªn qu¸ møc lµ sù can thiÖp vµo thiªn nhiªn ngµy cµng nhiÒu, dÉn tíi tr¹ng th¸i mÊt c©n b»ng. C¸c hiÖn t−îng ph¸t sinh tai biÕn nh− lò lôt, lò quÐt; tr−ît lë ®Êt; xãi lë bê s«ng, bê biÓn; n−íc d©ng do b·o, v.v. còng x¶y ra ngµy cµng nhiÒu, g©y thiÖt h¹i nÆng nÒ vÒ ng−êi vµ cña, t¹o t©m lý hoang mang, lo l¾ng trong nh©n d©n. Theo sè liÖu thèng kª ch−a ®Çy ®ñ cña V¨n phßng Ban chØ ®¹o Phßng chèng lôt b·o Trung −¬ng, tõ n¨m 1990 ®Õn 2005 ®· cã tíi trªn 30 trËn lò quÐt x¶y ra, g©y nhiÒu thiÖt h¹i vÒ ng−êi vµ tµi s¶n. ChØ riªng trËn lò lÞch sö n¨m 1999 x¶y ra trªn 7 tØnh miÒn Trung ®· lµm thiÖt m¹ng 717 ng−êi, 218 ng−êi mÊt tÝch, tæng thiÖt h¹i vÒ vËt chÊt lªn ®Õn trªn 4000 tû ®ång VN. Theo thèng kª cña Ban PCLB TW, tõ n¨m 1971 ®Õn n¨m 2001, thiÖt h¹i do thiªn tai g©y ra ë n−íc ta, trong ®ã chñ yÕu do lò lôt vµ tai biÕn kh¸c ®i kÌm lªn tíi hµng chôc tû USD vµ cã trªn 15.500 ng−êi chÕt vµ mÊt tÝch. Do vËy, c«ng t¸c nghiªn cøu tai biÕn thiªn nhiªn bao gåm ®iÒu tra hiÖn tr¹ng, x¸c ®Þnh nguyªn nh©n, dù b¸o xu h−íng ph¸t triÓn vµ ®Ò xuÊt c¸c gi¶i ph¸p nh»m gi¶m thiÓu c¸c t¸c h¹i do chóng g©y ra lµ mét trong nh÷ng h−íng träng ®iÓm cña c¸c ch−¬ng tr×nh nghiªn cøu quèc gia, ®ang thu hót sù quan t©m nghiªn cøu cña nhiÒu nhµ khoa häc thuéc c¸c lÜnh vùc kh¸c nhau. C¸c tai biÕn thiªn nhiªn cã nhiÒu nguån gèc kh¸c nhau, song mét phÇn kh«ng nhá c¸c qu¸ tr×nh ph¸t sinh chóng cã liªn quan tíi ®Þa h×nh hoÆc th«ng qua qu¸ tr×nh ®Þa m¹o [7,10]. §Þa h×nh bÒ mÆt Tr¸i ®Êt lµ s¶n phÈm cña mèi t¸c ®éng qua l¹i trong qu¸ khø l©u dµi cña tæng thÓ c¸c nh©n tè néi sinh, ngo¹i sinh vµ chÝnh chóng l¹i lµ chñ thÓ chÞu t¸c ®éng cña c¸c qu¸ tr×nh ngo¹i sinh hiÖn ®¹i. Tõ ®ã cho thÊy viÖc nghiªn cøu ®Þa m¹o bao gåm c¶ nghiªn cøu c¸c qu¸ tr×nh x¶y ra trong qu¸ khø dÉn tíi sù h×nh thµnh bÒ mÆt ®Þa h×nh, c¸c tÇng trÇm tÝch ®ång sinh vµ nghiªn 17 Héi nghÞ Khoa häc §Þa lý - §Þa chÝnh, Hμ Néi - 2006 cøu c¸c qu¸ tr×nh ®Þa m¹o ®éng lùc hiÖn ®¹i ®ãng vai trß hÕt søc quan träng trong viÖc x¸c ®Þnh nguyªn nh©n còng nh− gãp phÇn gi¶m thiÓu t¸c h¹i cña c¸c tai biÕn thiªn nhiªn th«ng qua viÖc c¶nh b¸o kh«ng gian cã nguy c¬ ph¸t sinh tai biÕn. Trong khu«n khæ mét bµi b¸o, c¸c t¸c gi¶ kh«ng cã tham väng tr×nh bµy hÕt c¸c d¹ng tai biÕn, mµ chØ ®Ò cËp tíi mét sè d¹ng tai biÕn cã mèi quan hÖ mËt thiÕt víi nhau vµ liªn quan víi mét t¸c nh©n ph¸t sinh tai biÕn quan träng lµ hiÖn t−îng m−a lín vµ kÐo dµi. §ã lµ tai biÕn do tr−ît lë ®Êt - dßng bïn ®¸ - lò bïn ®¸ - lò quÐt - ngËp lôt vµ xãi lë bê s«ng, cöa biÓn liªn quan víi lò lôt. 2. Nghiªn cøu c¶nh b¸o tai biÕn do tr−ît lë ®Êt - dßng bïn ®¸ Tr−ît ®Êt, lë ®Êt vµ dßng bïn ®¸ lµ c¸c hiÖn t−îng tù nhiªn x¶y ra trªn s−ên dèc, chóng cã thÓ tån t¹i ®éc lËp vÒ kh«ng gian vµ thêi gian, song còng cã thÓ lµ nh÷ng hiÖn t−îng kÕ tiÕp nhau cña mét qu¸ tr×nh di chuyÓn vËt liÖu trªn s−ên d−íi t¸c dông cña träng lùc. Theo ®Þnh nghÜa kinh ®iÓn, tr−ît ®Êt lµ qu¸ tr×nh di chuyÓn cña nh÷ng khèi ®Êt ®¸ trªn s−ên, trong ®ã Ýt x¶y ra sù ®æ vì hoÆc ®¶o lén tÝnh nguyªn khèi cña chóng. Tr−ît ®Êt cã thÓ x¶y ra chËm ch¹p, chØ quan s¸t ®−îc nhê c¸c thiÕt bÞ ®o ®¹c chÝnh x¸c, song còng cã thÓ x¶y ra nhanh mang tÝnh ®ét biÕn. Kh¸c víi tr−ît ®Êt, lë ®Êt th−êng x¶y ra nhanh, cÊu tróc ®Êt ®¸ cña khèi lë ®Êt th−êng bÞ x¸o trén, ®æ vì ®¸ng kÓ. Lë ®Êt th−êng lµ b−íc ph¸t triÓn kÕ tiÕp cña khèi tr−ît ®Êt thuÇn tóy trong ®iÒu kiÖn mÆt tr−ît dèc vµ ch©n khèi tr−ît kh«ng cã vËt chèng ®ì. Sù chuyÓn tõ tr¹ng th¸i tr−ît sang lë ®Êt lµ kh¸ phæ biÕn vµ t¸c h¹i cña hiÖn t−îng nµy t¨ng lªn ®¸ng kÓ. ThuËt ng÷ tr−ît lë ®Êt ®−îc dïng ®Ó chØ hiÖn t−îng kÕt hîp nµy. §Ó x¸c ®Þnh nguyªn nh©n cña hiÖn tr−îng tr−ît lë ®Êt, cÇn nhËn thÊy r»ng c¸c qu¸ tr×nh tù nhiªn x¶y ra trªn bÒ mÆt Tr¸i ®Êt lu«n cã xu h−íng t¹o nªn sù c©n b»ng vÒ mÆt träng lùc vµ tr¹ng th¸i hiÖn t¹i cña bÒ mÆt ®Þa h×nh chØ lµ tr¹ng th¸i æn ®Þnh t−¬ng ®èi. Nãi mét c¸ch kh¸c, vËt chÊt ph©n bè trªn bÒ mÆt Tr¸i ®Êt lu«n ë tr¹ng th¸i c©n b»ng ®éng. C¸c nguyªn nh©n lµm ph¸ vì tr¹ng th¸i c©n b»ng t−¬ng ®èi cña ®Þa h×nh hiÖn t¹i nh− t¨ng ®é dèc, t¨ng t¶i träng s−ên,… sÏ thóc ®Èy c−êng ®é cña c¸c qu¸ tr×nh ®Þa m¹o, ®Æc biÖt lµ tr−ît lë ®Êt. Sù t¨ng ®é dèc s−ên bëi c¸c t¸c nh©n tù nhiªn vµ nh©n sinh cã thÓ trë thµnh nguyªn nh©n ph¸ huû ®é æn ®Þnh cña ®Êt ®¸ cÊu t¹o nªn s−ên dèc. C¸c t¸c nh©n tù nhiªn lµm t¨ng ®é dèc s−ên chñ yÕu gåm ho¹t ®éng xãi lë cña dßng ch¶y vµ sù x©m thùc giËt lïi cña m−¬ng xãi ë giai ®o¹n trÎ. §©y lµ hiÖn t−îng kh¸ phæ biÕn trªn ®Þa h×nh vïng ®åi nói do ViÖt Nam n»m trong vµnh ®ai nhiÖt ®íi Èm víi l−îng m−a lín, vá phong hãa ferosialit cã bÒ dµy ®¸ng kÓ. Qu¸ tr×nh tr−ît ®Êt do t¨ng ®é dèc s−ên bëi ho¹t ®éng xãi lë cña dßng ch¶y hoÆc do sãng cña bån n−íc lín (hå, biÓn) g©y nªn sù c¾t vµ lµm hæng ch©n s−ên dèc lµ hiÖn t−îng kh¸ phæ biÕn. CÊu t¹o c¸c khèi tr−ît nµy th−êng lµ tÇng ®¸ bÞ phong ho¸ m¹nh víi thµnh phÇn giµu sÐt, c¸c tÇng trÇm tÝch bë rêi cña thÒm s«ng vµ c¸c tËp ®¸ trÇm tÝch cã h−íng dèc cña mÆt líp vÒ phÝa dßng ch¶y. C¸c ho¹t ®éng nh©n sinh lµm t¨ng ®é dèc s−ên chñ yÕu gåm viÖc xÎ c¸c taluy ®−êng, h¹ thÊp ch©n s−ên ®Ó x©y dùng ®« thÞ vµ khai th¸c kho¸ng s¶n. Trong ®iÒu kiÖn 2/3 l·nh thæ lµ ®åi nói, viÖc c¾t xÎ s−ên lµm ®−êng giao th«ng trong vïng nói lµ mét viÖc lµm tÊt yÕu vµ sù t¨ng ®é dèc s−ên däc c¸c taluy nµy dÉn tíi t¨ng c−êng kh¶ n¨ng tr−ît lë lµ kh«ng tr¸nh khái. §o¹n ®−êng ®Ìo tõ HuÕ ®i A L−íi, tõ §µ N½ng ®i huyÖn Hiªn, tõ Ba T¬ ®i Kon Plong, c¸c ®Ìo Ngang, H¶i V©n, Ngo¹n Môc, v.v... ®−îc cÊu t¹o bëi tÇng phong ho¸ cã bÒ dµy lín, hiÖn t−îng tr−ît lë ®Êt th−êng xuyªn x¶y ra, g©y tèn kÐm ®¸ng kÓ cho vÖc b¶o d−ìng. Qu¸ tr×nh tr−ît lë ®Êt däc ®−êng Tr−êng S¬n tr−íc ®©y t¹i ®o¹n ®Ìo Lß So (ranh giíi gi÷a Qu¶ng Nam vµ Kon Tum) do taluy ®−êng qu¸ dèc, tÇng vá phong ho¸ giµu sÐt, l−îng n−íc ngÇm lín, hiÖn vÉn ®ang tiÕp tôc ph¸t triÓn trªn tuyÕn 18 Héi nghÞ Khoa häc §Þa lý - §Þa chÝnh, Hμ Néi - 2006 ®−êng Hå ChÝ Minh míi ®−îc hoµn thiÖn. §Ó h¹n chÕ c¸c tai biÕn cã thÓ x¶y ra, cÇn tÝnh to¸n mét c¸ch chi tiÕt ®é cao, ®é dèc cña c¸c taluy nµy trªn c¬ së ph©n tÝch thµnh phÇn vËt chÊt cÊu t¹o s−ên. Mét d¹ng ho¹t ®éng nh©n sinh cã liªn quan víi hiÖn t−îng tr−ît ®Êt th−êng gÆp ë ViÖt Nam lµ viÖc khai th¸c kho¸ng s¶n. C¸c khèi tr−ît lë ®Êt trªn c¸c b·i th¶i cña ho¹t ®éng khai th¸c than ë Qu¶ng Ninh ®· cung cÊp mét l−îng vËt liÖu ®¸ng kÓ g©y båi l¾ng vÞnh Cöa Lôc vµ luång tµu vµo c¶ng C¸i L©n. Däc c¸c v¸ch do khai th¸c ®Êt ®¸ x©y dùng t¹i má ®¸ Phó Léc (HuÕ), Ph−íc T−êng (§µ N½ng), Nói Ngang, Nói Kho¸ng (Qu¶ng Ng·i), hoÆc theo c¸c v¸ch khai th¸c quÆng t¹i má grafit H−ng Nh−îng (Qu¶ng Ng·i), má vµng Phu NÕp (§µ N½ng),... th−êng xuyªn x¶y ra hiÖn t−îng tr−ît lë g©y tai biÕn. Tr−ît ®Êt do t¨ng t¶i träng s−ên vµ c¸c khu vùc kÕ cËn víi mÐp s−ên bëi ho¹t ®éng nh©n sinh vµ tù nhiªn còng x¶y ra kh¸ phæ biÕn trªn c¸c vïng nói cña l·nh thæ. Ba d¹ng t¨ng t¶i träng cña s−ên ®¸ng chó ý lµ: 1. Do sù tËp trung c¸c c«ng tr×nh x©y dùng trªn bÒ mÆt s−ên (x©y dùng nhµ cöa, c«ng tr×nh trªn s−ên dèc, kho b·i vËt liÖu, vun ®¾p cña c¸c b·i th¶i, ®¾p ®−êng, ho¹t ®éng cña nhiÒu phøc hîp m¸y mãc); 2. T¨ng l−îng n−íc ngÇm vµo tÇng phong ho¸ vµ 3. T¨ng c¸c vËt liÖu trÇm tÝch tù nhiªn trªn bÒ mÆt s−ên [7]. Khèi tr−ît cã quy m« kh¸ lín x¶y ra trong ®ît m−a lÞch sö th¸ng 12 n¨m 1999 d−íi ch©n mét bÓ n−íc x©y dùng trªn s−ên t©y nam cña b¸n ®¶o S¬n Trµ lµ mét vÝ dô kh¸ ®iÓn h×nh cho nguyªn nh©n nµy. C¸c khèi tr−ît ®Êt th«ng th−êng x¶y ra trªn bÒ mÆt s−ên cã ®é dèc kh«ng lín, cã thÓ dao ®éng tõ 15 - 30o. Nghiªn cøu chi tiÕt c¸c khèi tr−ît liªn quan tíi hÖ thèng ®−êng giao th«ng cho thÊy thµnh phÇn vËt chÊt cã ý nghÜa ®Æc biÖt lín ®èi víi sù ph¸t sinh ra chóng. Theo thµnh phÇn ®Êt ®¸ cÊu t¹o khèi tr−ît, cã thÓ x¸c ®Þnh mét sè d¹ng tr−ît ®iÓn h×nh trªn l·nh thæ ViÖt Nam nh− sau: - Tr−ît ®Êt liªn quan víi c¸c ®Êt ®¸ ph©n líp víi ®é dèc mÆt líp trªn 15o, cã sù xen kÏ gi÷a c¸c tËp ®¸ h¹t th« r¾n ch¾c (th−êng lµ th©n khèi tr−ît) vµ c¸c líp trÇm tÝch h¹t mÞn, giµu vËt chÊt h÷u c¬, bÞ phong hãa vµ dÔ bÞ nh·o khi gÆp n−íc. C¸c khèi tr−ît trong c¸c tÇng ®Êt ®¸ nµy gÆp kh¸ phæ biÕn trong c¸c vïng trÇm tÝch Mesozoi trªn l·nh thæ. - Tr−ît ®Êt liªn quan víi vá phong hãa trªn c¸c s−ên cã ®é dèc 20 - 30o, tÇng phong hãa litoma chøa c¸c vËt liÖu cã kÝch th−íc vµ tû träng kh¸c nhau n»m trªn ®íi saprolit víi ®¸ gèc cã cÊu t¹o khèi hoÆc ®é bÒn v÷ng cao, bÞ nÐn Ðp, dËp vì m¹nh víi mÆt khe nøt trïng hoÆc c¾t chÐo gãc so víi h−íng s−ên. C¸c khèi tr−ît trong thµnh t¹o biÕn chÊt cæ ë T©y B¾c, ®Æc biÖt lµ khèi tr−ît t¹i khu vùc cÇu Mèng SÕn trªn tuyÕn ®−êng lµo Cai - Sa Pa lµ ®iÓn h×nh cña d¹ng nµy. - Tr−ît ®Êt liªn quan víi v¹t gÊu tÝch tô trªn s−ên nói dèc cÊu t¹o bëi ®¸ r¾n ch¾c nh− granit, cuéi kÕt, ®¸ v«i lµ hiÖn t−îng kh¸ phæ biÕn. C¸c v¹t gÊu tÝch tô th−êng cã ®Þa h×nh tho¶i, cÊu t¹o bëi tÇng ®Êt h¹t nhá (deluvi) xen c¸c t¶ng l¨n lín ®−îc ®−a xuèng tõ ho¹t ®éng ®æ lë trªn s−ên dèc n»m cao h¬n (coluvi), l−îng n−íc ngÇm phong phó. §©y lµ n¬i cã nhiÒu ®iÒu kiÖn thuËn lîi cho ph¸t triÓn n«ng nghiÖp vµ c¸c c«ng tr×nh giao th«ng, x©y dùng c¬ së h¹ tÇng, song còng lµ n¬i tiÒm Èn tai biÕn tr−ît lë ®Êt nghiªm träng. C¸c khèi tr−ît trªn ®Þa h×nh d¹ng v¹t gÊu s−ên tÝch ph¸t triÓn d−íi ch©n c¸c khèi nói ®¸ v«i däc quèc lé 6 tõ Hßa B×nh ®i S¬n La lµ ®iÓn h×nh cña d¹ng tai biÕn nµy. §Ó c¶nh b¸o tai biÕn do tr−ît lë, ®ång thêi víi viÖc ph©n tÝch, xö lý c¸c líp th«ng tin vÒ tõng t¸c nh©n liªn quan víi ph¸t sinh khèi tr−ît b»ng GIS, cÇn ph¶i tiÕn hµnh quan tr¾c, ®o ®¹c trªn thùc ®Þa hoÆc b»ng ph−¬ng ph¸p viÔn th¸m. HiÖn t−îng lë ®Êt vµ dßng bïn ®¸ th−êng ph¸t sinh trªn c¸c khèi tr−ît ®−îc thÓ hiÖn trªn ®Þa h×nh bëi c¸c vÕt nøt ®Êt d¹ng vßng cung, hoÆc 19 Héi nghÞ Khoa häc §Þa lý - §Þa chÝnh, Hμ Néi - 2006 thËm chÝ nhiÒu n¬i ®· cã v¸ch tr−ît víi chiÒu cao chØ vµi cm, khã nhËn biÕt nÕu kh«ng cã c«ng t¸c ®iÒu tra, ®o ®¹c chi tiÕt. C¸c khèi tr−ît lë ®Êt vµ khèi tr−ît thuÇn tóy ®«i khi khã ®−îc ph©n biÖt trªn thùc tÕ, dÉn tíi viÖc ¸p dông c¸c gi¶i ph¸p xö lý kh«ng hiÖu qu¶. Th«ng th−êng, bÒ mÆt ®Þa h×nh trªn th©n c¸c khèi tr−ît ®Êt bÞ h¹ thÊp, t¹o nªn sù lón sôt cña nÒn ®−êng giao th«ng t¹i ®o¹n c¾t qua th©n khèi tr−ît. C¸c tr−êng hîp ®iÓn h×nh ®−îc quan s¸t t¹i km112 + 100 trªn tuyÕn ®−êng Lµo Cai Sa Pa hoÆc khèi tr−ît trªn ®−êng Hå ChÝ Minh, c¸ch cÇu S«ng Bung kho¶ng 3km vÒ phÝa nam. Tr¸i víi hiÖn t−îng trªn, ®Þa h×nh ë phÇn ch©n khèi tr−ît ®Êt l¹i th−êng ®−îc n©ng cao t¹o nÕp vång do sù dån nÐn cña vËt liÖu. C¸c ®o¹n ®−êng khi c¾t qua phÇn ch©n khèi tr−ît th−êng bÞ ph¸ hñy do hiÖn t−îng nµy, ®iÓn h×nh trªn ®−êng Hå ChÝ Minh t¹i khu vùc t©y Khe G¸t, Qu¶ng B×nh. ViÖc x¸c ®Þnh kh«ng ®óng b¶n chÊt cña khèi tr−ît t¹i ®©y ®· dÉn tíi xö dông c¸c gi¶i ph¸p kü thuËt kh«ng hîp lý, ®ã lµ x©y dùng hÖ thèng kÌ ch¾n m¸i, t−êng ph¶n ¸p ngay trªn khèi tr−ît, kh«ng cã t¸c dông chèng tr−ît, thËm chÝ cßn lµm gia t¨ng träng t¶i trªn s−ên vµ dÉn tíi thóc ®Èy qu¸ tr×nh tr−ît ®Êt. Dßng bïn ®¸ cã ®Æc ®iÓm chung gÇn gièng víi tr−ît lë ®Êt, ®ã lµ hiÖn t−îng chuyÓn ®éng nhanh cña khèi vËt chÊt trªn s−ên, song sù kh¸c biÖt vÒ vÞ trÝ xuÊt hiÖn, thµnh phÇn vËt chÊt vµ d¹ng chuyÓn ®éng ®· dÉn tíi tÝnh nguy hiÓm cao h¬n cña ho¹t ®éng nµy. Tr−íc tiªn, kh¸c víi c¸c khèi tr−ît lë ®Êt cã thÓ xuÊt hiÖn ë bÊt cø vÞ trÝ nµo trªn s−ên, dßng bïn ®¸ th−êng chØ ph¸t triÓn däc c¸c m−¬ng xãi (cæ hoÆc hiÖn ®¹i) c¾t vµo s−ên nói. Dßng bïn ®¸ còng ®−îc ph¸t sinh tõ c¸c khèi tr−ît ®Êt, vÞ trÝ c¸c khèi tr−ît cµng cao, n¨ng l−îng cña khèi tr−ît cµng lín th× møc ®é nguy hiÓm cña chóng cµng cao. C¸c bån thu n−íc ë phÇn ®Ønh c¸c m−¬ng xãi cã diÖn tÝch kh«ng lín, song còng t¹o ®iÒu kiÖn cho sù sòng n−íc cña khèi tr−ît vµo c¸c thêi k× m−a kÐo dµi. Dßng bïn ®¸ cã thÓ ph¸t sinh tõ rÊt cao trªn s−ên nói, nhiÒu n¬i ngay tõ phÇn s−ên gi¸p ®−êng ph©n thñy. Víi ®éng n¨ng lín, dßng bïn ®¸ cã søc c«ng ph¸ cµng m¹nh do khèi vËt chÊt r¾n vËn ®éng hçn ®én bÞ dån nÐn, t¹o ra lùc ®Èy lín; nh÷ng t¶ng ®¸ vËn ®éng ë hai bªn r×a vµ phÝa ®Çu dßng g©y va ®Ëp m¹nh, ph¸ hñy mäi vËt ch−íng ng¹i gÆp trªn ®−êng ®i. Khi ngõng vËn ®éng, dßng bïn ®¸ lo¹i nµy d−êng nh− “ng−ng” l¹i ®ét ngét, gi÷ nguyªn cÊu tróc ®· cã tr−íc ®ã, kh«ng ph©n dÞ theo ®é h¹t, t¹o ra d¹ng tÝch tô cã h×nh con ®ª næi cao. Mét phÇn lín vËt liÖu tõ c¸c dßng bïn ®¸ nµy ®−îc ®−a vµo dßng ch¶y ë ch©n s−ên nói, tiÕp tôc tham gia vµo ho¹t ®éng cña dßng lò bïn ®¸. §©y lµ hiÖn t−îng kh¸ phæ biÕn trªn miÒn nói cña n−íc ta. ThiÖt h¹i do dßng bïn ®¸ th−êng kh¸ lín do sù hiÓu biÕt cña ng−êi d©n vÒ chóng kh«ng nhiÒu. §iÓn h×nh cho d¹ng tai biÕn nµy g©y bµng hoµng d− luËn gÇn ®©y lµ trËn tr−ît lë ®Êt - dßng bïn ®¸ x¶y ra vµo ngµy 13 th¸ng 9 n¨m 2004 t¹i th«n Sïng Ho¶ng, x· Ph×n Ngan, huyÖn B¸t X¸t tØnh Lµo Cai. Tõ ®é cao 100m, trong chíp nho¸ng, h¬n 3 v¹n m3 ®Êt ®¸ tõ khèi tr−ît lë ®−îc vËn chuyÓn theo d¶i tròng trªn s−ên nói xuèng thung lòng, cuèn theo tÊt c¶ nh÷ng g× trªn ®−êng ®i. Bèn nÕp nhµ sµn, trong ®ã cã 23 ng−êi d©n téc Dao ®ang c− tró ®· bÞ dßng th¸c ®Êt ®¸ cuèn ph¨ng råi vïi lÊp xuèng lßng suèi Sïng Ho¶ng, kh«ng mét ng−êi sèng sãt. 3. Nghiªn cøu c¶nh b¸o tai biÕn do lò lôt - lò bïn ®¸ Nghiªn cøu c¶nh b¸o tai biÕn do lò quÐt - lò bïn ®¸ Lò quÐt, lò bïn ®¸ lµ mét d¹ng tai biÕn do khÝ t−îng - thñy v¨n, song liªn quan chÆt chÏ víi ®Þa h×nh vµ qu¸ tr×nh ®Þa m¹o, ®Æc biÖt lµ hiÖn t−îng tr−ît lë ®Êt. Theo kÕt qu¶ ®iÒu tra kh¶o s¸t tõ n¨m 1950 ®Õn nay, cã thÓ nhËn thÊy hÇu nh− n¨m nµo ë vïng nói n−íc ta còng x¶y ra lò quÐt. Lò quÐt xuÊt hiÖn ngµy cµng nhiÒu, nh÷ng trËn lò quÐt dån dËp, cã søc tµn ph¸ lín g©y nªn nh÷ng chÊn ®éng d− luËn nh− lò quÐt trªn s«ng Ngän Thu Bån thuéc c¸c huyÖn HiÖp §øc, QuÕ 20 Héi nghÞ Khoa häc §Þa lý - §Þa chÝnh, Hμ Néi - 2006 S¬n tØnh Qu¶ng Nam; lò quÐt ë H−¬ng S¬n - Hµ TÜnh n¨m 1989 vµ t¸i diÔn ngµy 21/9/2002; HuyÖn M−êng Lay vµ ThÞ x· Lai Ch©u liªn tiÕp x¶y ra lò quÐt trong c¸c n¨m 1990 - 1996; Lò quÐt t¹i thÞ x· S¬n La vµ huyÖn S«ng M· n¨m 1991; lò quÐt trªn s«ng Thóy Loan (§µ N½ng) n¨m 1999. Trªn c¸c l−u vùc s«ng vïng nói phÝa b¾c nh− L¹ng S¬n, Cao B»ng, Yªn B¸i, Tuyªn Quang, Th¸i Nguyªn, B¾c C¹n vµ suèt d¶i miÒn Trung, T©y Nguyªn trong c¸c n¨m tõ 1992 ®Õn 2005 hÇu nh− ®Òu xuÊt hiÖn lò quÐt. Nh÷ng trËn lò quÐt nµy ®· g©y thiÖt h¹i nghiªm träng vÒ ng−êi, tµi s¶n cña nh©n d©n vµ nhµ n−íc. ChØ tÝnh riªng t¹i Lai Ch©u (thuéc vïng nói phÝa b¾c) hµng n¨m cã kho¶ng 50 - 70 ha ruéng n−¬ng bÞ vïi lÊp, hµng chôc ng−êi chÕt, hµng tr¨m nhµ bÞ ph¸ háng do lò quÐt g©y ra. C¬ së h¹ tÇng nh− cÇu, ®−êng, tr−êng häc, c¬ së y tÕ, kho tµng,... bÞ h− h¹i nghiªm träng. HuyÖn lþ M−êng Lay vµ nhiÒu ®Þa ®iÓm d©n c− bÞ lò quÐt tµn ph¸ nÆng nhiÒu lÇn, n¨m 1996 ®· ph¶i di chuyÓn tíi ®Þa ®iÓm míi ®Ó sinh sèng. Lò quÐt th−êng lµ nh÷ng trËn lò lín chøa nhiÒu vËt chÊt r¾n, x¶y ra bÊt ngê, tån t¹i trong mét thêi gian ng¾n (lªn nhanh, xuèng nhanh), dßng ch¶y xiÕt vµ cã søc tµn ph¸ lín, cuèn theo mäi ch−íng ng¹i trªn dßng ch¶y tËp trung cña l−u vùc [6]. Lò quÐt th−êng x¶y ra trªn c¸c l−u vùc nhá, ®Þa h×nh dèc, l−u tèc cao nªn cã søc tµn ph¸ lín, song mét sè tr−êng hîp kh¸c, chóng l¹i x¶y ra c¶ ë nh÷ng thung lòng lín. Do thêi gian xuÊt hiÖn lò quÐt th−êng rÊt nhanh vµ chØ diÔn biÕn trong thêi gian ng¾n nh− vËy nªn viÖc dù b¸o hoÆc c¶nh b¸o chóng th−êng rÊt khã kh¨n. §Ó gi¶m nhÑ thiÖt h¹i cÇn cã mét hÖ thèng truyÒn tin c¶nh b¸o nhanh vµ kÕ ho¹ch ph¶n øng linh ho¹t, c¬ ®éng cña céng ®ång khi lò quÐt x¶y ra. Cã nhiÒu nh©n tè liªn quan tíi viÖc ph¸t sinh lò quÐt, trong ®ã m−a lín kÐo dµi vµ yÕu tè ®Þa h×nh ®ãng vai trß quan träng nhÊt. YÕu tè ®Þa h×nh vµ qu¸ tr×nh ®Þa m¹o cßn lµ nh©n tè chÝnh h×nh thµnh mét lo¹i h×nh lò quÐt kh¸ phæ biÕn n÷a ë miÒn nói n−íc ta, cã thÓ gäi lµ lò quÐt nghÏn dßng. Lò quÐt nghÏn dßng lµ lo¹i h×nh lò ë miÒn nói h×nh thµnh khi m−a lín kÐo dµi, dßng s«ng suèi hoÆc lµ bÞ t¾c nghÏn do ®Êt ®¸ tr−ît lë vµ c©y cèi lÊp nhÐt ®−êng tho¸t lò, t¹o thµnh con ®Ëp t¹m thêi, ®ét ngét ch¾n ngang dßng s«ng suèi, hoÆc dßng ch¶y kh«ng tho¸t kÞp n−íc do ®i qua nh÷ng ®o¹n bÞ thu hÑp bÊt th−êng. Khi khèi n−íc ®−îc tÝch tô g©y lùc Ðp v−ît qu¸ kh¶ n¨ng chèng ®ì cña ®Ëp ch¾n dÉn ®Õn vì ®Ëp, l−îng n−íc tÝch l¹i khi bÞ nghÏn dßng ®−îc gi¶i phãng ®ét ngét t¹o thµnh sãng lò lín cho phÝa h¹ l−u, g©y nh÷ng t¸c h¹i nghiªm träng. §ã chÝnh lµ kÞch b¶n cña nhiÒu trËn lò quÐt x¶y ra ë Lai Ch©u, trªn s«ng Ngän Thu Bån ë Qu¶ng Nam ®· nh¾c tíi ë trªn. Lò quÐt nghÏn dßng trªn suèi NËm La, thÞ x· S¬n La ngµy 27 th¸ng 7 n¨m 1991 lµ mét tr−êng hîp ®iÓn h×nh cña lò quÐt trong vïng karst. Suèi NËm La b¾t nguån tõ vïng nói cao trªn 1400 cÊu t¹o bëi ®¸ trÇm tÝch lôc nguyªn, ®o¹n ch¶y qua thÞ x· S¬n La cã d¹ng lßng ch¶o cña thung lòng karst. Sau khi ®i qua thÞ x· S¬n La, dßng n−íc ®æ vµo mét hang karst ®Ó ch¶y vÒ s«ng §µ. Do m−a lín, kÐo dµi, ë phÇn th−îng nguån x¶y ra nhiÒu khèi tr−ît lë, bïn ®¸ vµ c¸c th©n c©y lín ®−îc cuèn vÒ g©y t¾c cöa hang. Sù ïn t¾c mét l−îng n−íc lín ®· g©y ¸p lùc lµm vì mét khèi nói ®¸ v«i ®Ó dßng ch¶y t×m ®−êng tho¸t lò míi. Sù ngËp óng tr−íc khi suèi t¹o ®−îc dßng tho¸t lò míi vµ ®éng lùc dßng ch¶y m¹nh sau khi vì ®Ëp ®· g©y thiÖt h¹i ®¸ng kÓ vÒ ng−êi vµ tµi s¶n. Lò bïn ®¸ lµ mét d¹ng cña lò quÐt, xuÊt hiÖn ®ét ngét, ho¹t ®éng trong kho¶ng thêi gian ng¾n ngñi, chøa ®Çy bïn ®¸, di chuyÓn víi tèc ®é cao vµ cã søc c«ng ph¸ rÊt lín. Mét sè t¸c gi¶ ph©n biÖt hai lo¹i dßng lò bïn ®¸: lo¹i thø nhÊt chñ yÕu x¶y ra trªn s−ên nói, cã dßng ®Æc sÖt, Ýt n−íc vµ lo¹i thø hai lµ dßng n−íc cuång l−u trªn c¸c khe suèi, mang theo nhiÒu bïn - ®¸. Theo chóng t«i, lo¹i dßng thø nhÊt cã sù tham gia cña n−íc, song sù chuyÓn ®éng cña dßng vËt chÊt x¶y ra chñ yÕu do vai trß cña träng lùc vµ ®−îc gäi lµ dßng bïn ®¸, ®· ®−îc ®Ò cËp tíi ë phÇn 21 Héi nghÞ Khoa häc §Þa lý - §Þa chÝnh, Hμ Néi - 2006 trªn. Dßng lò bïn ®¸ ®−îc h×nh thµnh chñ yÕu ë c¸c khe suèi cã diÖn tÝch l−u vùc kh«ng lín, song cã tr¾c diÖn däc vµ ngang kh¸ dèc, dÔ x¶y ra hiÖn t−îng tr−ît lë khi cã m−a lín kÐo dµi. C¸c khe suèi c¾t vµo bÒ mÆt san b»ng víi líp vá phong hãa dµy hoÆc ®¸ cÊu t¹o thung lòng cã ®é æn ®Þnh kÐm, ®Æc biÖt lµ c¸c ®¸ sÐt bét kÕt, ®¸ phiÕn sÐt, ®¸ phiÕn chøa nhiÒu vËt chÊt h÷u c¬, sÐt than,… lµ n¬i dÔ x¶y ra lò bïn ®¸ nhÊt. Lò bïn ®¸ x¶y ra khi cã m−a kÐo dµi vµ kÕt thóc b»ng ®ît m−a rµo c−êng ®é lín. Däc thung lòng, c¸c khèi tr−ît lë ®Êt vµ dßng bïn ®¸ ®−a vËt liÖu tõ s−ên xuèng lÊp ®Çy ®¸y dßng ch¶y, t¹o ra ®Ëp ch¾n vµ hå chøa n−íc t¹m thêi phÝa trªn. C¸c trËn m−a vÒ sau khiÕn hå n−íc vµ ®Ëp ch¾n qu¸ t¶i. Mét trong c¸c ®Ëp t¹m thêi vì sÏ dÉn tíi ph¶n øng d©y truyÒn lµm vì c¸c ®Ëp phÝa trªn vµ d−íi, t¹o dßng cuång l−u cuèn theo bïn ®¸ cña th©n ®Ëp ®Ó t¹o thµnh dßng lò bïn ®¸. Nh÷ng dßng lò bïn ®¸ t¹o nãn phãng vËt ë phÇn cöa suèi víi l−îng vËt chÊt r¾n ®· cã dÊu hiÖu nhÊt ®Þnh cña sù ph©n dÞ trÇm tÝch theo chiÒu ngang. Do x¶y ra ®ét ngét vµ vËn ®éng víi tèc ®é lín, nªn søc tµn ph¸ cña lo¹i lò nµy rÊt ®¸ng kÓ. C¸c dßng lò bïn lÉn ®¸ víi c¸c t¶ng ®¸ nÆng tíi hµng chôc tÊn cã kh¶ n¨ng ®Ëp vì tÊt c¶ ch−íng ng¹i vËt trªn ®−êng chóng chuyÓn ®éng. KÞch b¶n cña dßng lò bïn ®¸ trªn ®−îc thÊy ®iÓn h×nh trªn dßng suèi nhá t¹i huyÖn lþ M−êng Lay vµo c¸c n¨m 1994, 1996. Tõ nh÷ng ph©n tÝch vÒ ®iÒu kiÖn ph¸t sinh lò quÐt, lò bïn ®¸ cho thÊy, trªn vïng ®åi nói ViÖt Nam, kh¶ n¨ng h×nh thµnh c¸c d¹ng tai biÕn nµy kh¸ cao vµ kh«ng ph¶i chØ x¶y ra mét lÇn mµ th−êng cã tÝnh t¸i diÔn. Lò bïn ®¸ ®· x¶y ra t¹i M−êng Lay vµo c¸c n¨m 1966, 1990, 1992, 1994 th× tíi n¨m 1996 l¹i x¶y ra víi quy m« ®Æc biÖt lín; Lò quÐt vì dßng däc s«ng NËm He, NËm Lai ®· x¶y ra n¨m 1945, 1990, 1992, l¹i tiÕp tôc x¶y ra vµo n¨m 1996; Lò quÐt ë H−¬ng S¬n, H−¬ng Khª tØnh Hµ TÜnh ®· tõng x¶y ra n¨m 1989 l¹i t¸i diÔn víi quy m« lín h¬n vµo n¨m 2002,… ViÖc nghiªn cøu c¸c ®Æc tr−ng vÒ ®Þa m¹o, bao gåm c¶ c¸c yÕu tè ®Þa h×nh liªn quan víi ®é nh¹y c¶m tr−ît lë ®Êt, c¸c yÕu tè t¹o nªn c¸c ®o¹n thung lòng cã chiÒu réng kh¸c nhau vµ ®Æc biÖt lµ c¸c dÊu vÕt cña dßng lò nh− nãn phãng vËt nhiÒu thÕ hÖ, c¸c vËt liÖu th« trªn c¸c d¶i ®Þa h×nh tròng trªn thÒm s«ng,… lµ c¬ së cho c¶nh b¸o d¹ng tai biÕn nµy. Mét trong c¸c ph−¬ng ph¸p h÷u hiÖu lµ nghiªn cøu quy ho¹ch c¸c khu d©n c− miÒn nói mét c¸ch an toµn, tr¸nh c¸c khu vùc cã nguy c¬ chÞu ¶nh h−ëng cña lò quÐt, trong ®ã tµi liÖu ®Þa m¹o lµ hÕt søc quan träng. Nghiªn cøu c¶nh b¸o tai biÕn do lò lôt C¬ së khoa häc cña h−íng nghiªn cøu ®Þa m¹o phôc vô cho viÖc c¶nh b¸o, gi¶m thiÓu tai biÕn do lò lôt lµ mèi quan hÖ biÖn chøng gi÷a dßng lò víi ®Þa h×nh trªn tuyÕn ®−êng nã ®i qua. Dßng lò, víi ho¹t lùc cuång l−u cña m×nh, t¸c ®éng m¹nh mÏ lªn ®Þa h×nh, lµm cho nã bÞ biÕn ®æi; cßn ®Þa h×nh mét mÆt chÞu søc c«ng ph¸ cña dßng lò, mÆt kh¸c, ph¶n øng l¹i ®éng lùc cña dßng ch¶y lò - khi th× t¹o dÔ dµng, khi th× ng¨n c¶n nã. Qua cuéc ®èi ®Çu nµy, dßng lò ®Ó l¹i dÊu Ên cña m×nh trªn ®Þa h×nh, cßn ®Þa h×nh th× ghi l¹i t¸c ®éng cña dßng lò th«ng qua nh÷ng biÕn ®æi ®a d¹ng mµ nã ®· tr¶i qua. V× vËy, viÖc nghiªn cøu ®Þa h×nh vµ c¸c dÊu vÕt ®Þa m¹o cña dßng ch¶y mïa lò sÏ gãp phÇn lµm s¸ng tá quy m«, nguyªn nh©n vµ kh¶ n¨ng g©y thiÖt h¹i cña lò lôt, th«ng qua ®ã cã thÓ ®−a ra nh÷ng biÖn ph¸p gi¶m thiÓu tai biÕn cho c¸c trËn lò tiÕp theo. Trong c¸c c«ng bè tr−íc ®©y, chóng t«i ®· ®−a ra mèi quan hÖ gi÷a ®Þa h×nh, qu¸ tr×nh ®Þa m¹o víi kh¶ n¨ng ngËp lôt ë c¸c cÊp b¸o ®éng kh¸c nhau [1,2]. ViÖc x¸c ®Þnh vµ ph©n lo¹i ®Æc ®iÓm ®Þa h×nh cña c¸c ®ång b»ng ngËp lôt cã ý nghÜa lín ®èi víi c«ng t¸c ®¸nh gi¸ nguy c¬ lò lôt, kh¶ n¨ng c¶nh b¸o, dù b¸o ngËp lôt vµ kh¶ n¨ng øng dông c¸c ph−¬ng ph¸p cô thÓ cho viÖc nghiªn cøu, ®¸nh gi¸ chóng. VÝ dô ®èi víi ®ång b»ng Thõa Thiªn - HuÕ, mét kiÓu ®iÓn h×nh cña 22 Héi nghÞ Khoa häc §Þa lý - §Þa chÝnh, Hμ Néi - 2006 d¶i ®ång b»ng B¾c Trung Bé, cã chiÒu ngang chØ réng kho¶ng 15 - 20 km, song ®−îc kÐo dµi trªn 100km däc bê biÓn. §é dèc chung cña ®ång b»ng rÊt nhá, nhiÒu n¬i cßn tån t¹i c¸c d¶i tròng gi¸p ch©n s−ên ®åi nói (nguyªn lµ c¸c thÕ hÖ ®Çm ph¸ cæ). PhÝa ®«ng cña ®ång b»ng th−êng ®−îc giíi h¹n víi biÓn bëi ®ª c¸t thiªn nhiªn cao tõ 5 - 8m ®Õn vµi chôc mÐt, c¸c cöa s«ng ®Òu hÑp vµ th−êng l¹i bÞ thu hÑp ®¸ng kÓ vµo mïa kh« bëi sù kÐo dµi cña c¸c doi c¸t biÓn. Do ®Æc ®iÓm ®Þa h×nh nªn ®é chªnh mùc n−íc lò tõ ®Ønh c¸c tam gi¸c ch©u ra cöa s«ng t¹i ®ång b»ng Thõa Thiªn - HuÕ kh«ng lín nh− c¸c vïng kh¸c. ViÖc kiÓm so¸t c¸c ®Æc tr−ng lò lôt cña ®ång b»ng nµy ®¬n gi¶n h¬n nhiÒu so víi c¸c n¬i kh¸c, ph−¬ng ph¸p viÔn th¸m vµ GIS cã thÓ ®−îc øng dông cho hiÖu qu¶ cao. Trªn c¸c ®ång b»ng h¹ l−u c¸c s«ng ë Nam Trung Bé (c¸c s«ng Thu Bån, s«ng Trµ Khóc, s«ng VÖ, s«ng C¸i, s«ng Ba,…), viÖc tiÕn hµnh c«ng t¸c c¶nh b¸o ngËp lôt l¹i kh«ng ®−îc thuËn lîi nh− ë ®ång b»ng HuÕ. T¹i ®©y, c¸c bÒ mÆt cã ®é cao tuyÖt ®èi ®Õn 10 - 12m t¹i ®Ønh tam gi¸c ch©u vÉn chÞu ngËp lôt, song vÒ phÝa h¹ l−u, bÒ mÆt thÒm biÓn ®−îc cÊu t¹o bëi c¸t cã ®é cao 4 - 6m l¹i kh«ng bao giê bÞ ¶nh h−ëng bëi ho¹t ®éng lò lôt. Gi¶i bµi to¸n vÒ diÖn ngËp lôt trong ®iÒu kiÖn ®é dèc mÆt n−íc lò t−¬ng øng b¸o ®éng cÊp III gi¶m trung b×nh tõ 0,27m/km ®Õn 0,35m/km tõ ®Ønh tam gi¸c ch©u ®Õn vïng cöa s«ng chØ cã thÓ thùc hiÖn ®−îc trªn c¬ së nghiªn cøu ®Þa m¹o chi tiÕt. B¶n ®å ®Þa m¹o chuyªn ®Ò phôc vô cho viÖc c¶nh b¸o tai biÕn lò còng ®· ®−îc chóng t«i ®Ò xuÊt x©y dùng trong c¸c c«ng bè tr−íc ®©y. Trong c«ng tr×nh nµy, chóng t«i muèn nhÊn m¹nh r»ng lò lôt lµ hiÖn t−îng tù nhiªn, cã thÓ x¶y ra hµng n¨m trªn c¸c vïng ven s«ng suèi ë vïng nhiÖt ®íi Èm, con ng−êi th−êng cã c¸c gi¶i ph¸p ®Ó phßng tr¸nh hoÆc sèng chung víi lò. Tõ Qu¶ng TrÞ trë vµo Nam, däc theo c¸c s«ng kh«ng cã hÖ thèng ®ª chèng lò, tõ l©u, nh©n d©n ®· cã nh÷ng gi¶i ph¸p nh»m “sèng chung víi lò”. Tuy nhiªn, cã nhiÒu khu vùc mµ ë ®ã, con ng−êi muèn hay kh«ng còng kh«ng thÓ sèng chung víi lò ®−îc, ®ã lµ c¸c n¬i mµ vµo mïa lò, dßng ch¶y cã tèc ®é lín, søc tµn ph¸ cao hoÆc nh÷ng khu vùc trong mïa lò bÊt ngê bÞ c« lËp vµ kh«ng cã kh¶ n¨ng di chuyÓn tr¸nh lò ®−îc. T¹i ®©y, vµo mïa lò, dßng s«ng cã thÓ bÊt ngê h×nh thµnh mét dßng ch¶y míi, t¹o sù c« lËp cña vïng ®Êt d¹ng gß næi gi÷a hai nh¸nh s«ng. Nguy c¬ lín sÏ x¶y ra nÕu mùc n−íc lò ®¹t ®é cao qu¸ kh¶ n¨ng øng phã t¹i chç cña c¸c khu vùc d©n c− trªn gß næi nµy. §©y lµ tr−êng hîp dÉn tíi tai biÕn nghiªm träng do trËn lò n¨m 1964 lµm hµng ngh×n ng−êi thiÖt m¹ng trªn dßng s«ng Ngän Thu Bån t¹i huyÖn HiÖp §øc, QuÕ S¬n ®· ®Ò cËp tíi ë phÇn trªn. Do vËy, c«ng t¸c c¶nh b¸o nguy c¬ lò lôt kh«ng nªn chØ dõng l¹i ë viÖc khoanh ®Þnh c¸c diÖn ngËp lôt mµ mét nhiÖm vô hÕt søc quan träng lµ x¸c ®Þnh vÞ trÝ vµ thêi ®iÓm ph¸t sinh c¸c dßng ch¶y cã c−êng ®é lín. Thùc tÕ ®· chØ ra r»ng phÇn lín thiÖt h¹i vÒ ng−êi vµ cña do lò ®Òu x¶y t¹i c¸c dßng ch¶y ®ã. Tõ nhËn thøc kh«ng ph¶i trªn toµn bé diÖn tÝch bÞ lò ®i qua, møc ®é tai biÕn ®Òu gièng nhau, mµ tr¸i l¹i, cã chç rÊt nÆng nÒ, ®óng nghÜa lµ tai biÕn g©y thiÖt h¹i vÒ ng−êi, mÊt cña, cã chç chØ ®¬n thuÇn bÞ ngËp óng, c¸c t¸c gi¶ rót ra r»ng, viÖc ®o vÏ c¸c d¹ng ®Þa h×nh cã ®é cao nhá, kÐo dµi d¹ng tuyÕn; c¸c dÊu vÕt cña dßng ch¶y lò cã ®éng lùc lín trªn ®ång b»ng sÏ lµ c¬ së ®Ó c¶nh b¸o tai biÕn cã tÝnh chÊt ®ét ph¸t do lò lôt. §ã lµ nh÷ng ®o¹n s«ng th¼ng dÔ t¹o ra nh÷ng dßng cuång l−u; c¸c lßng s«ng cæ t¹i vÞ trÝ cæ c¸c khóc uèn cã ®é cong lín; c¸c cÇu, cèng cã nÒn mÆt ®−êng cao trong khi khÈu ®é l¹i rÊt hÑp; nh÷ng ®o¹n ®−êng v−ît qua vÞ trÝ thalweg cña c¸c lßng s«ng cæ; nh÷ng m¸i ®−êng phÝa h¹ l−u kh«ng ®−îc gia cè ch¾c ch¾n; nh÷ng d¶i ®Êt n»m trong ph¹m vi b·i båi cao ven lßng (®ª thiªn nhiªn) vµ c¸c ®¶o næi, nhÊt lµ t¹i nh÷ng ®iÓm ®Çu cña c¸c lßng s«ng cæ, v.v. 23 Héi nghÞ Khoa häc §Þa lý - §Þa chÝnh, Hμ Néi - 2006 4. Nghiªn cøu ®Þa m¹o phôc vô gi¶m thiÓu tai biÕn xãi lë bê s«ng, bê biÓn Trªn l·nh thæ ViÖt Nam, trong nh÷ng n¨m gÇn ®©y, hiÖn t−îng xãi lë bê s«ng ®· x¶y ra ë hÇu hÕt c¸c con s«ng lín nh− S«ng Hång, S«ng M·, S«ng C¶, KiÕn Giang, S«ng H−¬ng, Thu Bån, Trµ Bång, Trµ Khóc, §µ R»ng, s«ng Cöu long,v.v... Trªn chiÒu dµi 3200km cña ®−êng bê biÓn ®· cã nhiÒu ®o¹n bÞ xãi lë g©y nªn nh÷ng thiÖt h¹i nghiªm träng. HiÖn ®· cã kh¸ nhiÒu ®Ò tµi nghiªn cøu vµ c«ng tr×nh c«ng bè vÒ vÊn ®Ò nµy. Tuy nhiªn, xãi lë bê g©y mÊt ®Êt ®ai canh t¸c vµ tµi s¶n vÉn lµ nçi lo cña ng−êi d©n c¸c vïng ven s«ng, ven biÓn vµ lµ mét trong c¸c h−íng träng ®iÓm ®−îc ®Çu t− nghiªn cøu cña nhµ n−íc. Nh»m x©y dùng c¬ së khoa häc cho viÖc c¶nh b¸o vµ gi¶m thiÓu c¸c tai biÕn do ho¹t ®éng xãi lë bê s«ng g©y nªn, mét nhiÖm vô hÕt søc quan träng lµ ph¶i x¸c ®Þnh ®−îc ®Æc ®iÓm chung, hay ph©n lo¹i c¸c qu¸ tr×nh nµy. KÕt qu¶ nghiªn cøu ®Þa m¹o ®· cho thÊy ho¹t ®éng xãi lë bê s«ng trªn d¶i ®ång b»ng ven biÓn ViÖt Nam gåm nh÷ng kiÓu chÝnh sau: 1. Xãi lë bê lâm, båi tô bê låi theo quy luËt chung cña dßng ch¶y gÆp phæ biÕn trªn hÇu hÕt c¸c s«ng; 2. Xãi lë ë c¸c ®o¹n s«ng th¼ng; 3. Xãi lë ë ®o¹n hîp l−u c¸c nh¸nh s«ng; 4. Xãi lë do s«ng chäc thñng cæ khóc uèn vµ n¾n th¼ng dßng lµ hiÖn t−îng kh¸ phæ biÕn trªn vïng h¹ l−u c¸c s«ng; 5. Xãi lë vµ båi tô ë vïng cöa s«ng cã nh÷ng nÐt ®Æc thï riªng trong mèi liªn quan gi÷a chÕ ®é ®éng lùc dßng ch¶y s«ng vµ chÕ ®é h¶i v¨n, x¶y ra trong khu vùc ®Þa h×nh cã ®é dèc rÊt nhá vµ ®−îc cÊu t¹o bëi c¸c vËt liÖu kÐm bÒn v÷ng. 6. Xãi lë sau c¸c cÇu cèng trªn s«ng cæ vµ do x©m thùc giËt lïi ë mÆt sau c¸c c«ng tr×nh d©n sinh bÞ n−íc lò trµn qua còng lµ hiÖn t−îng phæ biÕn, g©y nhiÒu t¸c h¹i nghiªm träng. §Ó dù b¸o nguyªn nh©n biÕn ®éng cña hiÖn t−îng båi tô - xãi lë, cÇn nghiªn cøu c¸c ®Æc tr−ng ®éng lùc dßng ch¶y, cÊu tróc ®Þa chÊt, c¸c qu¸ tr×nh ®Þa m¹o vµ ho¹t ®éng nh©n sinh cña khu vùc. ViÖc ph©n kiÓu ho¹t ®éng xãi lë vµ båi tô võa tr×nh bµy ë trªn phÇn nµo còng ®· ph¶n ¸nh ®−îc nguyªn nh©n cña ho¹t ®éng nµy. Cã thÓ nãi thªm r»ng ngoµi t¸c nh©n chung th× kiÓu xãi lë ë ®o¹n s«ng th¼ng, chäc th¼ng cæ khóc uèn vµ n¾n th¼ng dßng th−êng cã liªn quan víi c¸c ho¹t ®éng kiÕn t¹o hiÖn ®¹i, ®−îc ®Æc tr−ng bëi sù n©ng kh«ng ®ång nhÊt ë hai c¸nh cña c¸c ®øt g·y trïng víi thung lòng hoÆc c¸c khèi n©ng d¹ng vßm ®Þa ph−¬ng trong ph¹m vi ®ång b»ng tÝch tô ®· ®−îc nh¾c tíi trong nhiÒu c«ng tr×nh. C¸c kÕt qu¶ nghiªn cøu xãi lë bê biÓn ViÖt Nam cho thÊy hiÖn t¹i, hÇu hÕt c¸c ®o¹n bê biÓn cÊu t¹o bëi c¸t ®Òu ®ang bÞ xãi lë víi c−êng ®é kh¸c nhau vµ cã xu h−íng gia t¨ng. NhiÒu ®o¹n bê, tr−íc ®©y vÉn ®−îc båi tô th−êng xuyªn, nh−ng trong kho¶ng thêi gian gÇn ®©y còng ®· chuyÓn sang xãi lë. Tèc ®é xãi lë trung b×nh ®¹t kho¶ng 5-7m/n¨m trong 10 n¨m qua, cã nhiÒu ®o¹n tèc ®é cßn lín h¬n nhiÒu. Song gi¸ trÞ tèc ®é xãi lë bê biÓn còng lu«n thay ®æi. Thùc tÕ cho thÊy r»ng, tèc ®é xãi lë gi¶m dÇn theo thêi gian. T¹i bÊt cø ®o¹n bê nµo, vµo thêi gian ®Çu, tèc ®é xãi lë bao giê còng cao, thËm chÝ rÊt cao (cã thÓ ®¹t trªn 50m/n¨m). C¸c nguyªn nh©n g©y nªn xãi lë bê biÓn bao gåm c¶ qui m« toµn cÇu lÉn qui m« ®Þa ph−¬ng. Nguyªn nh©n mang tÝnh toµn cÇu lµ sù gia t¨ng mùc n−íc biÓn do khÝ hËu nãng lªn trong nh÷ng n¨m gÇn ®©y vµ sÏ cßn tiÕp tôc trong nhiÒu n¨m tíi. C¸c nguyªn nh©n mang tÝnh ®Þa ph−¬ng vµ khu vùc bao gåm sù gia t¨ng cña b·o g©y ra giã m¹nh dÉn ®Õn gia t¨ng ®é cao sãng, chuyÓn ®éng n©ng-h¹ kiÕn t¹o [4, 5]. Trong bµi b¸o nµy, chóng t«i muèn ®Ò cËp s©u h¬n mét vÊn ®Ò ®¸ng ®−îc quan t©m lµ hiÖn t−îng ph¸ hñy vïng bê biÓn liªn quan tíi viÖc khai më c¸c cöa s«ng trong mïa lò lôt. C¸c tr−êng hîp ®iÓn h×nh ®−îc nghiªn cøu t¹i cöa s«ng VÖ (Qu¶ng Ng·i), s«ng Thu Bån (Qu¶ng Nam) vµ s«ng H−¬ng (Thõa Thiªn - HuÕ). 24 Héi nghÞ Khoa häc §Þa lý - §Þa chÝnh, Hμ Néi - 2006 §èi víi khu vùc cöa biÓn ThuËn An (x−a kia cã tªn lµ cöa Eo), theo c¸c tµi liÖu hiÖn cßn ®−îc l−u gi÷, trong vßng h¬n 9 thÕ kû qua (1404 - 1999), doi c¸t phÝa nam cöa s«ng ®· tr¶i qua 9 lÇn bÞ ph¸ råi l¹i båi lÊp, g©y nhiÒu tæn thÊt vÒ kinh tÕ vµ m«i tr−êng cho vïng l·nh thæ nµy. Trong 9 pha khai më vµ båi lÊp th× cã 4 pha liªn quan ®Õn lò s«ng H−¬ng, 2 pha liªn quan ®Õn sãng thÇn vµ 2 pha do t¸c ®éng cña con ng−êi [3]. VÞ trÝ ®Þa lý cña Cöa ThuËn An hÇu nh− kh«ng thay ®æi, hoÆc chØ xª dÞch trong kho¶ng c¸ch kh«ng ®¸ng kÓ. LÇn khai më gÇn ®©y nhÊt x¶y ra trong ®ît m−a lò lÞch sö th¸ng 11/1999. Trong ®ît m−a lò nµy, hÇu nh− toµn bé vïng ®ång b»ng ven cöa s«ng H−¬ng vµ s«ng Bå ch×m ngËp s©u trong n−íc lò. Do cöa s«ng hÑp, ®é dèc ®ång b»ng kh«ng cao, n−íc lò dån ø trong vïng ®Çm ph¸ Tam Giang - CÇu Hai ®· ph¸ vì mét sè d¶i c¸t thÊp ven biÓn vµ më cöa biÓn míi ®Ó tho¸t n−íc ra biÓn. Khu vùc Hoµ Du©n tr−íc lò lµ d¶i c¸t cã chiÒu ngang tõ bê biÓn vµo ph¸ Tam giang chØ kho¶ng 120m, cã tuyÕn ®−êng « t« ch¹y däc, lµ n¬i tËp trung mét sè hé d©n vµ c«ng tr×nh c«ng céng. Khi bÞ chäc thñng, n−íc lò ®· cuèn tr«i nhiÒu nhµ cöa, ph¸ huû nhiÒu tµi s¶n cña Nhµ n−íc vµ cña nh©n d©n ®Þa ph−¬ng. Khi míi bÞ khai më, cöa s«ng cã ®é réng 620m, chç s©u nhÊt tíi 7m. Sau khi ®−îc x©y dùng kÌ ch¾n, vµo mïa kh« n¨m 2000, bê biÓn ë ®©y l¹i ®−îc båi tô víi ®−êng bê kh¸ th¼ng. T¹i vïng ven biÓn cöa s«ng Thu Bån, ho¹t ®éng xãi lë vµ båi tô bê biÓn, cöa s«ng cã sù biÕn ®éng kh¸ m¹nh theo c¶ thêi gian vµ kh«ng gian. C¸c nghiªn cøu ®Þa m¹o vµ t− liÖu lÞch sö cho thÊy ®íi biÕn ®éng cña cöa s«ng cã chiÒu réng tíi trªn 3km, tõ b·i t¾m Cöa §¹i tíi cöa s«ng hiÖn t¹i. Thùc chÊt dßng s«ng Thu Bån trong lÞch sö ®· tån t¹i hai cöa s«ng lµ cöa §¹i Chiªm ë kho¶ng vÞ trÝ cöa s«ng hiÖn nay vµ cöa TiÓu Chiªm ë phÝa ®«ng b·i t¾m Cöa §¹i. Trªn b×nh ®å hiÖn t¹i, d¶i c¸t ven biÓn kÐo dµi liªn tôc tõ Ngò Hµnh S¬n tíi khu vùc ®ån biªn phßng ë bê b¾c cöa s«ng Thu Bån. B»ng chøng tån t¹i cña cöa TiÓu Chiªm cæ lµ viÖc n¨m 1988, ng−êi d©n CÈm An ®· ®µo ®−îc di tÝch tÇu thuyÒn cò ngay d−íi d¶i c¸t ven biÓn t¹i vÞ trÝ cöa s«ng cæ nµy. Theo h−íng tõ vÞ trÝ cöa TiÓu Chiªm cæ vÒ phÝa lôc ®Þa lµ dßng ch¶y nhá cã tªn lµ s«ng Cæ Cß - mét dßng ch¶y chÝnh cña s«ng Thu Bån vµo thêi kú ph¸t triÓn cùc thÞnh cña ®« thÞ cæ Héi An. Theo quy luËt vÒ tÝnh lÆp l¹i cña c¸c hiÖn t−îng tù nhiªn ph¸t sinh tai biÕn ®· ®Ò cËp ë trªn, cöa TiÓu Chiªm l¹i ®−îc khai më vµo cuèi n¨m 1989 do dßng ch¶y lò cña s«ng Thu Bån. Tuy nhiªn, cöa míi ®−îc më l¹i nµy tù båi lÊp ngay vµo mïa kh« n¨m 1990, vµ cho tíi nay ch−a cã ®ît khai më nµo míi. Mét ®iÒu ®¸ng l−u ý lµ trªn chÝnh khu vùc cöa s«ng cæ nµy, hiÖn nay ®· lµ mét trung t©m l−u tró du lÞch lín cña ®« thÞ cæ Héi An víi c¸c khu nhµ nghØ cã kiÕn tróc hiÖn ®¹i h¹ng nhÊt ViÖt Nam mµ kh«ng cã mét c«ng tr×nh chèng xãi lë nµo. Ph©n tÝch c¸c tµi liÖu ¶nh viÔn th¸m, b¶n ®å ®Þa h×nh c¸c khu vùc doi c¸t bÞ chäc thñng t¹o c¸c cöa s«ng vµo mïa m−a cho thÊy tr−íc khi c¸c cöa s«ng bÞ khai më, ranh giíi phÝa trong cña c¸c doi c¸t nµy ®· cã d¹ng låi lâm - dÊu vÕt cña c¸c cöa s«ng ®· ®−îc khai më trong qu¸ khø. §iÒu ®ã mét lÇn n÷a cho thÊy c¸c hiÖn t−îng tù nhiªn ph¸t sinh tai biÕn kh«ng ph¶i chØ x¶y ra mét lÇn vµ cã thÓ c¶nh b¸o ®−îc c¸c khu vùc cã nguy c¬ chÞu tai biÕn nµy th«ng qua ph©n tÝch ®Þa m¹o chi tiÕt. 5. KÕt luËn Tõ nh÷ng vÊn ®· ®−îc tr×nh bµy ë trªn cã thÓ rót ra mét sè kÕt luËn sau: 1. Trong nh÷ng n¨m gÇn ®©y, ®ång thêi víi viÖc khai th¸c tµi nguyªn qu¸ møc lµ sù can thiÖp vµo thiªn nhiªn ngµy cµng nhiÒu, dÉn tíi tr¹ng th¸i mÊt c©n b»ng. Trªn l·nh thæ ViÖt Nam, c¸c hiÖn t−îng ph¸t sinh tai biÕn nh− lò lôt, lò quÐt; tr−ît lë ®Êt; xãi lë bê, s«ng bê biÓn; n−íc d©ng do b·o, v.v. ®· x¶y ra ngµy cµng nhiÒu, g©y thiÖt h¹i nÆng nÒ vÒ ng−êi vµ cña cho nh©n d©n. 25 Héi nghÞ Khoa häc §Þa lý - §Þa chÝnh, Hμ Néi - 2006 2. Tai biÕn thiªn nhiªn cã nhiÒu d¹ng kh¸c nhau, trong ®ã cã nhiÒu d¹ng liªn quan chÆt chÏ víi nhau vÒ nguån gèc ph¸t sinh. C¸c tai biÕn nghiªm träng nhÊt ë ViÖt Nam tËp trung chñ yÕu vµo mïa m−a lò. Th«ng qua ®Þa h×nh vµ qu¸ tr×nh ®Þa m¹o, m−a lò t¹o ®iÒu kiÖn cho viÖc ph¸t sinh tr−ît lë ®Êt, dßng bïn ®¸, lò quÐt, lò bïn ®¸, xãi lë bê s«ng, khai më vµ båi lÊp vïng bê biÓn ven cöa s«ng,… 3. Mét sè dÊu hiÖu ®Þa m¹o ®Ó nhËn biÕt, lµm c¬ së cho c¶nh b¸o c¸c tai biÕn nµy lµ: sù gia t¨ng ho¹t ®éng m−¬ng xãi trªn s−ên dèc; c¸c khe suèi cã tr¾c diÖn dèc, c¾t qua c¸c bÒ mÆt san b»ng víi vá phong hãa dµy; c¸c thung lòng s«ng suèi cã kÝch th−íc ®¸y thay ®æi gåm c¸c ®o¹n më réng xen kÏ nh÷ng ®o¹n th¾t hÑp; c¸c nãn phãng vËt víi nhiÒu t¶ng ®¸ lín ë phÇn cöa c¸c khe suèi; c¸c dßng s«ng cæ ë trung l−u vµ ®ång b»ng h¹ l−u; c¸c doi c¸t biÓn ë vïng cöa s«ng víi chiÒu ngang hÑp, mÆt trong cã h×nh th¸i låi lâm,…. 4. C¸c tai biÕn thiªn nhiªn ®−îc ph¸t sinh do c¸c hiÖn t−îng tù nhiªn kh«ng chØ x¶y ra mét lÇn t¹i mçi khu vùc mµ cã tÝnh t¸i diÔn, nghiªn cøu c¸c dÊu vÕt ®Ó l¹i cña hiÖn t−îng nµy trong qu¸ khø, ®Æc biÖt lµ dÊu vÕt ®Þa m¹o sÏ lµ c¬ së cho viÖc c¶nh b¸o nguy c¬ tai biÕn cã thÓ x¶y ra. * C«ng tr×nh ®−îc hoµn thµnh trong khu«n khæ §Ò tµi NCCB, m· sè 70.29.06. Tμi liÖu tham kh¶o 1. §Æng V¨n Bµo, Vò V¨n Ph¸i, §µo §×nh B¾c, NguyÔn HiÖu, 2002, Nghiªn cøu vµ c¶nh b¸o tai biÕn thiªn nhiªn ë Trung Trung Bé ViÖt Nam trªn c¬ së ®Þa m¹o, Th«ng b¸o khoa häc cña c¸c tr−êng ®¹i häc 2002, Bé Gi¸o dôc vµ §µo t¹o, Hµ Néi, tr. 17- 25. 2. §µo §×nh B¾c, §Æng V¨n Bµo, Vò V¨n Ph¸i, NguyÔn HiÖu, 2001, Nghiªn cøu c¸c dÊu vÕt cña lò lôt trong ®Þa h×nh phôc vô c¶nh b¸o tai biÕn vïng h¹ l−u s«ng Thu Bån, T¹p chÝ “C¸c khoa häc vÒ Tr¸i ®Êt”. TËp 23, sè 1, tr.76-81. 3. NguyÔn Vi D©n, §Æng V¨n Bµo, NguyÔn Quang Mü, 2003, B−íc ®Çu t×m hiÓu tÝnh quy luËt cña hiÖn t−îng khai më vµ båi lÊp cã tÝnh tai biÕn cöa biÓn ThuËn An, Thõa Thiªn - HuÕ. T¹p chÝ khoa häc, §HQG Hµ Néi, TXIX, 4AP, tr. 17-21. 4. NguyÔn HiÖu, Vò V¨n Ph¸i, 2005, Nghiªn cøu biÕn ®éng ®−êng bê khu vùc cöa Ba L¹t vµ l©n cËn phôc vô c¶nh b¸o tai biÕn xãi lë - båi tô, T¹p chÝ Khoa häc §HQG Hµ Néi, chuyªn san KHTN&CN, sè I AP/2005, tr. 63-70. 5. Vò V¨n Ph¸i, NguyÔn HiÖu vµ nnk, 2000, Mét sè kÕt qu¶ nghiªn cøu ®Þa m¹o khu bê biÓn hiÖn ®¹i ViÖt Nam, T¹p chÝ khoa häc, §HQG Hµ Néi, TXX, 4AP, tr. 73-81. 6. TrÇn Thanh Xu©n (chñ biªn), 2000, Lò lôt vµ c¸ch phßng chèng, Nhµ xuÊt b¶n KH & KT, Hµ Néi. 123 tr. 7. Alan E. Kehew, 1995, Geology for engineers and environmental scientists, Western Michigan University. 8. Cooke R.U. and Doormkamp J.C., 1990, Geomorphology in Environmental Management, Second Edition, Clarendon Press, Oxford. 410 pp. 9. Oya M., Haruyama Sh. and Kubo S., 1993, A Brief Report of International Congress on Geomorphological Hazards in asia-Pacific Region, Gakujutsu Kenkyu, School of Education, Waseda University, Series of Geography-History-Social Science, Vol. 42, pp 1-6. 10. H. Th. Verstappen, 1983. Applied Geomorphology. Amsterdam Oxford New 26 Héi nghÞ Khoa häc §Þa lý - §Þa chÝnh, Hμ Néi - 2006 Some types of natural hazard in Vietnam and the warning them based on study of geomorphology Dang Van Bao1), Dao Dinh Bac1), Vu Van Phai1) Nguyen Hieu1), Tran Thanh Ha2) 1) Hanoi University of Science, VNU 2) Institute of Vietnamese Studies and Development Sciences, VNU In recent years, the excessive exploitation of resource has led to the natural unbalance, increased natural hazards that caused heavy losses of people and properties. There are many difference types of natural hazard and some of them have close relationship of forming-origin. The most serious hazards in Vietnam often occur in the raining season. Strong rain combines to morphologic characteristics create good conditions to cause landslide, mud-debris flow, flash flood, riverbank and shoreline erosion,... Some geomorphologic signs for recognition and warning base of these natural hazards: the increase of erosion on slope; streams with steep profile cutting down a terrace having very thick weathering crust; river valleys that their bottom shapes are inserted narrow sections; alluvial fans; former rivers; sand bar at river mouth area... 27