- CTT009 – Nhập môn Công nghệ thông tin 1 Tháng 09/2013 Hướng dẫn soạn thảo văn bản (LaTeX) Tài liệu này hướng dẫn cách soạn thảo các bài báo khoa học bằng LaTeX. - Khoa Công nghệ thông tin ĐH Khoa học Tự nhiên TP HCM Soạn thảo văn bản (P2) CTT009 – Nhập môn Công nghệ thông tin 1 M CL C 1. - Cấu trúc chung của một tập tin LaTeX. - Ch ơng trình soạn thảo LaTeX. - Biên dịch tập tin .tex sang tập tin .pdf. - Định dạng biểu thức toán học. - Case study. - Case study 1: Viết th. - Case study 2: Định dạng bài báo khoa học. - Case study 3: Định dạng tựa đề. - Case study 4: Định dạng trang. - Case study 5: Định dạng đoạn văn. - Case study 6: Định dạng bảng biểu. - Case study 7: Chèn ảnh và vẽ hình. - Case study 8: Chú thích, gán nhãn và tham chiếu chéo. - Case study 9: Định dạng chữ. - Case study 10: Định dạng kiểu chữ. - 17 Soạn thảo văn bản (P2) CTT009 – Nhập môn Công nghệ thông tin 1 H NG DẪN SO N TH OăVĔNăB N (LATEX) 1. - Xuất xứ Tiền thân của LaTex là TeX, một ngôn ngữ định dạng văn bản do Donald Knuth phát minh, rất khó sử dụng. - Không trực quan sinh động, không thấy đ ợc định dạng của văn bản trong lúc đang soạn thảo Phải thực hiện thao tác chuyển đổi Sẽ rất vất vả nếu muốn kết hợp nhiều kiểu định dạng phức tạp vào trong cùng tập tin LaTeX (nh tài liệu h ớng dẫn thực hành bạn đang xem. - Định dạng văn bản đều, chuyên nghiệp. - Định dạng công thức toán, mã nguồn lập trình, chỉ mục, mục lục, phụ lục, tài liệu tham khảo … dễ dàng 1.3. - Cấu trúc chung của một tập tin LaTeX Phần chính giữa \documentclass. - Một số lệnh định dạng văn bản nằm trong phần này. - Khoa CNTT | ĐH KHTN TP HCM | Tháng 09/2013 Trang 1 Soạn thảo văn bản (P2) CTT009 – Nhập môn Công nghệ thông tin 1 Trong đó, phần documentclass cho biết ta đang soạn thảo loại văn bản nào, một số loại văn bản đ ợc hỗ trợ bởi LaTeX: \documentclassă{###}ă Lo iăvĕnăb nă articleă bài báo khoa học, báo cáo (ngắn. - reportă văn bản gồm nhiều ch ơng: báo cáo (đầy đủ), sách (nhỏ), luận văn … bookă sách procă kỷ yếu hội nghị slidesă trình chiếu letteră th từ Ngoài ra, trong phần documentclass ta còn có thể thiết lập một số định dạng chung cho toàn văn bản nh là: \documentclassăă[***]ă. - ụănghĩa 10pt,ă11pt,ă…ă kích th ớc chữ a4paper,ăletterpaper,ă…ă khổ giấy titlepage,ănotitlepageă chừa 1 trang làm trang bìa onecolumn,ătwocolumnă văn bản trình bày thành 1 hoặc 2 cột landscapeă khổ giấy nằm ngang fleqnă công thức khoa học nằm bên trái thay vì ở giữa leqnoă số thứ tự của các công thức khoa học nằm bên trái thay vì bên phải 2. - Chương trình soạn thảo LaTeX 2.1. - Tải và cài đặt ch ơng trình MiKTeX (miktex.org) để hỗ trợ biên dịch tập tin .tex. - MiKTeX cũng có trình soạn thảo TeXworks để soạn thảo các file .tex nh ng không hỗ trợ nhiều bằng TexStudio. - Biên dịch tập tin .tex sang tập tin .pdf % test1.tex – Chuong trinh LaTeX dau tien \documentclass{article} \begin{document} Hello World! \end{document} Yêu cầu thực hành: Sinh viên sử dụng ch ơng trình TexStudio nhập vào đoạn văn bản trên và bấm phím F6 để biên dịch thành tập tin pdf, bấm phím F7 để xem kết quả. - Định dạng biểu thức toán học Một trong những thao tác quan trọng và th ờng xuyên nhất khi định dạng một bài báo khoa học bằng LaTeX là soạn công thức toán học. - Online LaTeX Equation Editor Khoa CNTT | ĐH KHTN TP HCM | Tháng 09/2013 Trang 2 Soạn thảo văn bản (P2) CTT009 – Nhập môn Công nghệ thông tin 1 (www.codecogs.com/latex/eqneditor.php) là một trang web hỗ trợ soạn thảo công thức toán trực quan, sinh động, giảm thiểu rất nhiều công sức của ng ời viết trong việc định dạng công thức. - Case study 3.1. - Case study 1: Viết thư 3.1.1. - Các khoảng trắng hay dấu xuống dòng tùy tiện trong tập tin .tex sẽ không đ ợc hiển thị Để hiển thị các kí tự đặc biệt nh. - Bài tập mẫu Tập tin liên quan: Letter.tex Yêu cầu thực hành STT Thời gian Yêu cầu G iý Viết tiếp vào cuối tập 1 5 phút Viết tiếp lá th thứ 2 trả lời lại lá th thứ 1 tin Letter.tex Khoa CNTT | ĐH KHTN TP HCM | Tháng 09/2013 Trang 3 Soạn thảo văn bản (P2) CTT009 – Nhập môn Công nghệ thông tin 1 3.2. - Case study 2: Định dạng bài báo khoa học Các tập tin liên quan: Article.tex, Article.toc Yêu cầu thực hành STT Thời gian Yêu cầu G iý Biên dịch ra file pdf và xem cấu Bấm F6 để biên dịch, F7 để 1 3 phút trúc của một bài báo khoa học xem kết quả 2 Phần thông tin tác gi 2.1 3 phút Thêm vào thông tin tác giả thứ 2 sử dụng lệnh \and Thêm hoặc bỏ thông tin về ngày 2.2 3 phút dùng lệnh \date… hiện tại 3 Phần tóm tắt n i dung Trong LaTeX không có sẵn Tạo một lệnh mới cho phần Liệt lệnh này nên phải dùng lệnh 3.1 7 phút kê từ khóa \newcommand để khai báo một lệnh mới đặt tên là \Keyword Thêm phần Liệt kê từ khóa, dùng Dùng lệnh \Keyword vừa tạo 3.2 3 phút lệnh vừa tạo trong phần 3.1 trong phần 3.1 4 Phần n i dung chính 4.1 5 phút Đọc phần nội dung chính Thay đổi cấp độ đánh số thứ tự 4.2 3 phút \setcounter{secnumdepth. - cho phần nội dung 5 Phần m c l c 5.1 3 phút Tạo mục lục cho văn bản \tableofcontents Thay đổi cấp độ trong phần Mục 5.2 3 phút \setcounter{tocdepth}{3} lục Thêm phần Tài liệu tham khảo 5.3 5 phút \addcontentsline{toc. - Case study 3: Định dạng tựa đề 3.3.1. - Ôn tập lý thuyết Ta có thể viết riêng một số phần trong một tập tin .tex riêng rồi dùng lệnh \input. - để nối tập tin đó vào. - Ví dụ tạo một tập tin tựa đề riêng đặt tên là title.tex rồi thêm nó vào một tập tin khác tên là Test_Title.tex. - thay đổi kiểu chữ: \textsc, \emph, \bfseries. - thêm hình ảnh: \usepackage{graphicx} và \includegraphic Khoa CNTT | ĐH KHTN TP HCM | Tháng 09/2013 Trang 4 Soạn thảo văn bản (P2) CTT009 – Nhập môn Công nghệ thông tin 1 3.3.2. - Bài tập mẫu Các tập tin liên quan: Test_Title.tex, title.tex Yêu cầu thực hành STT Thời gian Yêu cầu G iý Thay đổi gía trị 1 2 phút Thay đổi độ dầy của đ ờng nằm ngang linewidth trong file Test_Title.tex Thay đổi giá trị trong Thay đổi độ lớn của khoảng cách sau khi 2 3 phút phần. - trong tập tin xuống dòng title.tex Dùng lệnh 3 5 phút Thay đổi hình minh họa \includegraphics Thêm thổng tin tác giả thứ 4 nh hình sau Dùng lệnh \minipage 4 5 phút để thêm vào tác giả thứ 4 3.4. - Case study 4: Định dạng trang 3.4.1. - Sử dụng th viện geometry cho phép ta lựa chọn nhiều kiểu định dạng kích th ớc trang có sẵn. - Nếu muốn, ta cũng có thể định dạng chi tiết hơn nữa: Khoa CNTT | ĐH KHTN TP HCM | Tháng 09/2013 Trang 5 Soạn thảo văn bản (P2) CTT009 – Nhập môn Công nghệ thông tin 1 Tiêu đề đầu trang và cuối trang (Header và Footer. - Nếu chỉ cần chia văn bản thành 2 cột đơn giản: \documentclass[twocolumn]{article. - Nếu muốn chia nhiều cột hơn ta sử dụng th viện multicol o Chia đ ợc tới 10 cột o Số l ợng cột ở mỗi phần có thể khác nhau, định dạng khác nhau o Định dạng đ ờng phân cách giữa các cột Hướng trang (Orientation) Mặc định là h ớng thẳng đứng (portrait), nếu muốn chỉnh h ớng nằm ngang (landscape) cho tất cả trang thì thêm vô tham số sau: \usepackage […,landscape. - {geometry} Nếu chỉ cần một số trang nằm ngang thôi thì dùng th viện \usepackage {pdflscape} Khung văn bản (Minipage) Giống với khung văn bản (textbox) trong MSWord, sử dụng lệnh: \begin{minipage} [so_hàng] {đ r ng} so_hàng. - t: canh theo dòng đầu tiên trong khung b: canh theo dòng cuối cùng trong khung Một số định dạng khác \newline hoặc. - Khoa CNTT | ĐH KHTN TP HCM | Tháng 09/2013 Trang 6 Soạn thảo văn bản (P2) CTT009 – Nhập môn Công nghệ thông tin 1 \newpage: sang trang mới \newpage [number]: xuống dòng \nopagebreak [number]: không cho phép chỗ này xuống dòng 3.4.2. - Bài tập mẫu Các tập tin liên quan: Page_Layout.tex, Minipage.tex Yêu cầu thực hành STT Thời gian Yêu cầu G iý Sử dụng th viện geometry với 1 5 phút Thay đổi kích th ớc trang các tham số khác nhau Tạo tiêu đề đầu và cuối trang Sử dụng th viện fancyhdr, chú 2 5 phút cho các trang chẵn và lẻ khác ý một số loại văn bản thuộc nhau dạng 1 mặt (article) Thay đổi độ dày của đ ờng Thay đổi độ dày đ ờng phân 3 3 phút phân cách tiêu đề đầu và cuối cách bằng lệnh \headrulewidth trang và \footrulewidth Sử dụng th viện multicolum để Chia đoạn văn bản có sẵn thành chia cột và lệnh \columnseprule 4 3 phút 10 cột, độ dầy đ ờng phần cách để xác định độ dầy của đ ờng giữa các cột là 1pt phân cách Chỉnh h ớng trang nằm ngang Sửng dụng lệnh th viên 5 3 phút cho tất cả trang trong tập tin geometry và truyền tham số Page_Layout landscape Trong tập tin Minipage.tex, canh cho dòng cuối cùng trong Chỉnh tham số cho minipage 6 3 phút khung văn bản ngay hàng với thành b (bottom) các dòng văn bản khác 3.5. - Case study 5: Định dạng đoạn văn 3.5.1. - Ôn tập lý thuyết Chỉnh khoảng cách giữa các đoạn, giữa các dòng trong đoạn văn bản Khoảng cách giữa các đoạn \setlength{\parskip}{giá_trị_kho ng_cách. - Khoảng cách giữa các dòng: \usepackage{setspace} \setstretch{1.6} \doublespacing Khoa CNTT | ĐH KHTN TP HCM | Tháng 09/2013 Trang 7 Soạn thảo văn bản (P2) CTT009 – Nhập môn Công nghệ thông tin 1 Canh lề cho đoạn văn bản Canhălềă Environmentă Câuălệnhă Canhăđềuăhaiăbênă Canhăgiữaă \begin{center. - Xem trong tập tin Special Character - Pifont - Wikibooks.png để chọn lựa các mã kí tự. - Khoa CNTT | ĐH KHTN TP HCM | Tháng 09/2013 Trang 8 Soạn thảo văn bản (P2) CTT009 – Nhập môn Công nghệ thông tin 1 Ví dụ: \usepackage{pifont. - Chú thích văn bản Dùng lệnh: …\footnote{n i dung chú thích}… Tạo siêu liên kết Dùng th viện url, ví dụ. - Mặc định sẽ có khung màu đỏ bao quanh đoạn siêu liên kết, ta có thể thay đổi định dạng siêu liên kết bằng th viện hyperref: \usepackage{hyperref} \hypersetup{danh_sách_tham_số, pdftex} trong đó, danh_sách_tham_số có thể có một hoặc nhiều tham số sau, mỗi tham số cách nhau dấu phẩy tham số Ghi chú colorlinks=… true nếu không muốn có khung bao quanh false thì sẽ có khung bao quanh urlcolor=… màu của những siêu liên kết đến trang web, ví dụ red, green, blue, magenta. - \end{quotation} Khoa CNTT | ĐH KHTN TP HCM | Tháng 09/2013 Trang 9 Soạn thảo văn bản (P2) CTT009 – Nhập môn Công nghệ thông tin 1 Giữ đúng văn bản gốc Th ờng dùng để trình bày các câu lệnh, các kí tự đặc biệt trong văn bản: \begin{verbatim. - Bài tập mẫu Tập tin liên quan: Paragraph.tex Yêu cầu thực hành STT Thời gian Yêu cầu G iý 1 3 phút Thay đổi khoảng cách giãn dòng Dùng th viên setspace Canh lề đoạn văn bằng cách dùng Dùng cách lệnh \centering, 2 5 phút lệnh \raggedleft, \raggedright 3 Danh sách Tạo danh sách con cấp 2 nh sau: \begin{enumerate} 1. - Học soạn thảo văn bản phải biết: \item … (a) Word, Writer, Docs \begin{enumerate} 3.1 5 phút (b) LaTeX \item … 2. - Đi học thì phải: \end{enumerate} (a) Học bài \end{enumerate} (b) Làm bài Dùng cặp lệnh Thay đổi cách đánh số thứ tự trong \renewcommand danh sách nh sau: {\theenumi} I/ Học soạn thảo văn bản cần biết: {\Roman{enumi. - 4 3 phút Thêm vào một chú thích văn bản \footnote. - 5 Siêu liên kết Đổi tên văn bản thay thế trong câu 5.1 3 phút lệnh tạo siêu liên kết bằng \href Định dạng lại các siêu liên kết. - chú thích văn bản (footnote) thành màu xanh d ơng Khoa CNTT | ĐH KHTN TP HCM | Tháng 09/2013 Trang 10 Soạn thảo văn bản (P2) CTT009 – Nhập môn Công nghệ thông tin 1 3.6. - Case study 6: Định dạng bảng biểu 3.6.1. - canh_chiều_dọc: canh theo chiều dọc b phía d ới của ô c chính giữa ô (mặc định) t phía trên của ô định_d ng_ô: xác định một số đặc điểm cho bảng biểu lă canh đều bên trái că canh đều chính giữa ră canh đều bên phải |ăhoặcă|| cạnh của bảng biểu dạng đơn hoặc đôi Xác định độ rộng của một ô trong bảng Mặc định, độ rộng của ô tùy thuộc vào văn bản trong ô. - Tuy nhiên ta có thể cố định độ rộng của ô, khi đó, văn bản trong ô nếu dài hơn chiều rộng của ô sẽ tự động xuống dòng. - Tạo nhiều cột giống nhau Ta có thể tạo nhiều cột có định dạng giống nhau theo cú pháp: \begin{tabular. - Khoa CNTT | ĐH KHTN TP HCM | Tháng 09/2013 Trang 11 Soạn thảo văn bản (P2) CTT009 – Nhập môn Công nghệ thông tin 1 Trộn các ô trên nhiều dòng Sử dụng th viện \usepackage {multirow} \multirow {số_c t. - Chạy tập tin Excel2LaTeX.xla Tạo bảng bằng Microsoft Excel Chọn bảng muốn chuyển đổi > Add-Ins > Convert table to LaTeX Một hộp thoại sẽ xuất hiện, đọc kỹ và chọn lựa các thiết lập cần thiết Chọn Browse để nhập đ ờng dẫn và tên tập tin để l u, ví dụ đặt tên là Sheet1.tex Cuối cùng bấm nút Save to File. - Khoa CNTT | ĐH KHTN TP HCM | Tháng 09/2013 Trang 12 Soạn thảo văn bản (P2) CTT009 – Nhập môn Công nghệ thông tin 1 Giả sử ta muốn nhập bảng này vào tập tin Test.tex (nằm cùng th mục với tập tin Sheet1.tex), trong tập tin Test.tex ta sẽ thêm lệnh sau: \input{Sheet1.tex. - Một l u ý quan trọng là nếu khi tạo bảng trong Excel có sử dụng tiếng Việt thì khi l u xuống tập tin Sheet1.tex sẽ bị lỗi. - Cách khắc phục là bấm nút Copy to the Clipboard Sau đó tạo ra một tập tin Sheet1.tex trống Dán nội dung trong clipboard vào (bấm Ctrl V. - Bài tập mẫu Các tập tin liên quan: Table.tex, Excel2LaTeX.xla Yêu cầu thực hành STT Thời Yêu cầu G iý gian Tạo tập tin MyTable.tex, trong đó tạo bảng bằng LaTeX và định dạng theo mẫu sau: Xem các ví 10 dụ mẫu trong 1 phút tập tin Table.tex Khoa CNTT | ĐH KHTN TP HCM | Tháng 09/2013 Trang 13 Soạn thảo văn bản (P2) CTT009 – Nhập môn Công nghệ thông tin 1 Công cụ excel2latex khi chuyển Tạo bảng trên bằng Excel và dùng công cụ excel2latex đổi phát sinh 15 2 chuyển đổi sang tập tin ExcelTable.tex, sau đó thêm một số lỗi, phút bảng này vào tập tin MyTable.tex cần phải sửa lỗi rồi mới thêm vào đ ợc. - Case study 7: Chèn ảnh và vẽ hình 3.7.1. - \includegraphics[thu ctính1=…,ăthu ctính2=…,ă…] {tên_tập_tin_ nh. - \end{picture} Khoa CNTT | ĐH KHTN TP HCM | Tháng 09/2013 Trang 14 Soạn thảo văn bản (P2) CTT009 – Nhập môn Công nghệ thông tin 1 3.7.2. - Bài tập mẫu Tập tin liên quan: Graphic.tex Yêu cầu thực hành STT Thời gian Yêu cầu G iý 1 5 phút Chú thích ảnh cho ảnh 1 và ảnh 2 \caption Canh cho tâm Thay đổi toạ độ trong điểm ngay con lệnh \put…{circle…} mèo 2 3 phút 3.8. - Case study 8: Chú thích, gán nhãn và tham chiếu chéo 3.8.1. - Mỗi lần muốn chỉnh sửa lại danh sách này cần xóa tập tin này tr ớc. - Khoa CNTT | ĐH KHTN TP HCM | Tháng 09/2013 Trang 15 Soạn thảo văn bản (P2) CTT009 – Nhập môn Công nghệ thông tin 1 Gán nhãn \label{nhãn} Qui ớc. - Bài tập mẫu Tập tin liên quan: Figures_Labels.tex, Figures_ Labels.lof, Figures_ Labels.lot Yêu cầu thực hành STT Thời gian Yêu cầu G iý \listoffigures 1 5 phút Tạo danh sách hình ảnh và bảng biểu \listoftables Bỏ các đoạn chú thích rút gọn trong dấu 2 5 phút. - Case study 9: Định dạng chữ 3.9.1. - Ôn tập lý thuyết Một vài định dạng cơ bản (Xem thêm trong bài tập mẫu) Khoa CNTT | ĐH KHTN TP HCM | Tháng 09/2013 Trang 16 Soạn thảo văn bản (P2) CTT009 – Nhập môn Công nghệ thông tin 1 Một số kí tự đặc biệt 3.9.2. - Bài tập mẫu Tập tin liên quan: Format_Characters.tex Yêu cầu thực hành STT Thời gian Yêu cầu G iý Dùng các lệnh trong 1 15 phút Thực hiện lại các định dạng cơ bản phần Một vài định dạng cơ bản. - Case study 10: Định dạng kiểu chữ 3.10.1. - size: kích th ớc chữ, th ơng tính bằng đơn vị pt Khoa CNTT | ĐH KHTN TP HCM | Tháng 09/2013 Trang 17 Soạn thảo văn bản (P2) CTT009 – Nhập môn Công nghệ thông tin 1 Khoa CNTT | ĐH KHTN TP HCM | Tháng 09/2013 Trang 18 Soạn thảo văn bản (P2) CTT009 – Nhập môn Công nghệ thông tin 1 Để chọn thay đổi định dạng chữ, ta cần thay đổi các thông số sau: Câu lệnh Các giá trị \fontencoding { b _mã_kí_tự } \fontfamily { tên_phông_chữ } cmr, cmss, cmtt, ptm, phv, pcr… \fontseries { hình_d ng_chữ } b, m \fontshape { hình_dáng_chữ } up, sl, it, sc \fontsize { cỡ_chữ } 12pt, 24pt. - Ví dụ 1: Thay đổi kiểu chữ cho một đoạn văn bản bằng lệnh \selectfont \fontfamily{pcr} \fontseries{it} \selectfont Nội dung đoạn văn bản. - Ví dụ 2: Thay đổi phông chữ mặc định cho toàn bộ văn bản \renewcommand {\rmdefault} {tên_phông_chữ} Một số lệnh định dạng kiểu chữ Kiểu chữ Câu lệnh Hình dáng chữ \textup. - Cỡ chữ \tiny, \scriptsize, \footnotesize, \small, \normalsize, \large, \Large,\LARGE, \huge, \Huge Bổ sung phông chữ mới Tự thực hiện o Lên trang http://www.ctan.org/tex-archive/fonts để tìm phông chữ và th viện t ơng ứng o Tải gói th viện t ơng ứng về máy o Cài đặt theo tập tin h ớng dẫn kèm theo Dùng chức năng Package Management của LaTeX o Lên trang http://www.tug.dk/FontCatalogue/ để tìm font chữ vừa ý (hình a, b), trong đó có tên của gói th viện hỗ trợ loại phông chữ này (hình c), ví dụ \usepackage{emerald}. - (a) (b) (c) Khoa CNTT | ĐH KHTN TP HCM | Tháng 09/2013 Trang 19 Soạn thảo văn bản (P2) CTT009 – Nhập môn Công nghệ thông tin 1 o Thêm câu lệnh \usepackage{emerald } vào trong tập tin LaTeX và sử dụng bình th ờng. - Bài tập mẫu Tập tin liên quan: Font_basic.tex Yêu cầu thực hành STT Thời gian Yêu cầu G iý Thêm vào một phông chữ mới ch a có sẵn trong LaTeX. - Sinh viên có thể tự Định dạng một đoạn văn theo yêu cầu: tìm th viện và tự phông chữ: mới vừa thêm vào hình dạng chữ: in đậm thêm vào hoặc dùng chức năng Package hình dáng chữ: in nghiên 1 5 phút cỡ chữ: 17pt Management của MikTeX nh đư L u ý: các sinh viên phải chọn phông chữ h ớng dẫn. - Khoa CNTT | ĐH KHTN TP HCM | Tháng 09/2013 Trang 20