- Tính chất và chức năng của văn hóa 2.1. - Tính giá trị và chức năng thúc đẩy xã hội vận động đi lên Có nhiều cách phân loại giá trị văn hóa. - 3 Bộ phận văn hóa ứng xử trong môi trường tự nhiên. - 4 Bộ phận văn hóa ứng xử trong môi trường quốc tế. - Các bộ môn nghiên cứu văn hóa Gồm những chuyên ngành. - Địa lí văn hóa : tìm hiểu vh. - Lịch sử văn hóa: khảo sát quá trình diễn biến của một nền văn hóa dân tộc(theo chiều dọc. - Hai loại hình văn hoá cơ bản trên thế giới Người ta thường phân chia thế giới ra hai khu vực văn hóa: phương Đông và phương Tây. - PHẦN HAI CƠ SỞ VĂN HÓA VIỆT NAM Chương 2 XÁC ĐỊNH TỌA ĐỘ NỀN VĂN HÓA VIỆT NAM Ba yếu tố cơ bản tạo nên một nền văn hóa. - Chủ thể văn hóa Không gian văn hóa Thời gian văn hóa 1. - Chủ thể văn hóa là các dân tộc Việt Nam Cách đây trên 30 vạn năm, loài người sống ở hai khu vực chính : phía Tây và phía Đông. - Không gian văn hóa (còn gọi : lãnh thổ văn hóa) 2.1. - Hai tam giác không gian văn hóa Việt Nam Hãy xác định vị trí sông Dương Tử trên bản đồ và đường biên giới Việt -Trung ngày nay. - Sáu vùng văn hóa Việt Nam Đất nước Việt Nam có địa hình, khí hậu đa dạng nên đã hình thành nhiều vùng văn hóa khác nhau. - Thành tựu văn hóa nổi bật. - Vùng văn hóa Việt Bắc (còn gọi : vùng Đông bắc) Núi non hiểm trở bên tả ngạn sông Hồng. - Trung tâm của vùng văn hóa Trung bộ là tỉnh Thừa Thiên - Huế. - Đây là cơ sở tạo ra sự khác biệt cơ bản giữa văn hóa Việt Nam và Trung Hoa. - Mối quan hệ không gian văn hóa Việt Nam - Trung Quốc Khởi đầu, người Hán một dân tộc du mục, sống ở thượng nguồn sông Hoàng Hà..Về sau, họ làm thêm nghề nông nghiệp trồng kê mạch (nông nghiệp khô). - Đó là cuộc Nam tiến với khái niệm “kim chỉ nam“ (nhiều dòng người đã hợp chủng với các dân tộc phương Nam - xem lại phần Chủ thể văn hóa Việt . - Văn hóa Trung Hoa = Văn hóa du mục Tây Bắc + Văn hoá nông nghiệp khô Trung nguyên + Văn hóa lúa nước phương Nam. - (hoặc: Văn hóa du mục Tây Bắc + Văn hóa nông nghiệp khô Trung nguyên = Văn hóa Hoàng Hà) Văn hóa Việt Nam = Văn hóa nam sông Dương tử + Văn hóa sông Hồng, sông Mã + Văn hóa miền Trung và sông Mekong. - Thành tựu văn hóa chính. - Giai đoạn này không có những thành tựu văn hóa đáng kể. - Lớp văn hóa giao lưu với phương Tây và thế giới Giai đoạn 5: Văn hóa Đại Nam Đại Nam là quốc hiệu do Nhà Nguyễn Minh Mạng đặt sau tên Việt Nam do Gia Long đặt. - Những giá trị văn hóa mới đang định hình cần có thời gian thử thách và lựa chọn. - Tóm tắt quá trình hình thành văn hóa Việt Nam: Lớp văn hoá giao lưu Lớp giao tiếp phương Tây và Lớp văn hoá bản địa Trung Quốc, Ấn Độ thế giới 1. - Trong lớp văn hóa bản địa, người xưa đã biết. - Triết lí âm dương Cấu trúc ngũ hành Trong lớp văn hóa giao lưu với Trung Hoa và Ấn Độ, ta tiếp nhận được. - Tam giáo: Nho, Phật và Đạo Trong lớp văn hóa giao lưu với phương Tây và thế giới. - Suy rộng ra (khái quát): Nền văn hóa nông nghiệp yên tĩnh = Âm, Nền văn hóa du mục di động = Dương. - (Vẽ bùa ngũ hổ, về sau tiếp thu văn hóa Trung Hoa có thêm bùa Bát quái. - Văn hóa ẩm thực Việt Nam còn nhiều món đặc sắc ở từng vùng đất. - Nhưng tồn tại lâu bền có tính văn hóa ổn định là làng xã. - Còn huyện, quận, tỉnh thuộc phạm vi vùng văn hóa (xem lại bài Không gian văn hóa. - Truyền thống trọng tuổi già mang tính văn hóa cao (văn hóa đo bằng thời gian, từng trải, bền vững). - Trung tâm văn hóa khi làng mở lễ, hội, văn nghệ, thi đấu, trò chơi. - “Sống ở làng, sang ở nước “ Tỉnh, quận, huyện không có vai trò đáng kể trong lịch sử văn hóa dân tộc. - Làng và Nước là hai tổ chức quan trọng nhất ở Việt Nam về cả hai mặt hành chính và văn hóa. - Đó là một đặc điểm của nền văn hóa nông nghiệp, mặt khác cũng là đặc điểm riêng của lịch sử Việt Nam. - Nghệ thuật VN là bộ phận mang dấu ấn khá rõ nét của tâm hồn VN, văn hóa VN. - Vị trí địa lý đó đã chi phối, ảnh hưởng rất sâu đậm đến tính cách người Việt và nền văn hóa dân tộc ta. - Tiếp nhận văn hóa dân tộc khác. - Phát huy văn hóa dân tộc Việt sang nước khác. - Ngay cả khi cần chống lại xâm lược và nạn bành trướng, văn hóa dân tộc cũng vẫn phát huy đặc tính đó. - Giao lưu với Ấn Độ: văn hóa Phật giáo và văn hóa Chăm. - Văn hóa đối phó với bọn xâm lược, bành trướng. - Việc giao lưu với văn hóa phương Tây. - Âu - Mỹ và thế giới thuộc giai đoạn 6 - giai đoạn văn hóa hiện đại (còn đang tiếp diễn, chưa hoàn thành - gọi là giai đoạn mở) 4.1. - Đầu thế kỉ 20, để phản ứng với văn hóa Aâu - Mỹ tràn vào, dân tộc lại dấy lên phong trào chấn hưng Phật giáo. - Đề cao dân chủ vốn là truyền thống của vhnn phương Nam Coi trọng văn hóa tinh thần, nghệ thuật (thi thư lễ nhạc. - Phải biết Thi- Thư - Lễ - Nhạc (Ngũ Kinh) tức là quân tử phải có vốn văn hóa toàn diện. - Nho giáo thực chất là sự tổng hợp của 2 ngọn nguồn: văn hóa du mục phương Bắc và VH nông nghiệp phương Nam. - Nhìn chung, các yếu tố văn hóa phương Nam trong Nho giáo được phát huy làm giảm bớt tính du mục. - Theo truyền thống văn hóa làng xã, cá nhân phụ thuộc vào cộng đồng, khiến cho XH ổn định. - Đó là những giá trị văn hóa đã được tiếp nhận, và tiếp biến ở VN. - Nhìn chung, Nho giáo Trung Hoa và Nho giáo Việt Nam có nhiều nét thống nhất vốn từ cái cơ sở Nho giáo đã bao hàm cả văn hóa nông nghiệp phương Nam ở trong rồi. - Kitô giáo với văn hóa VN Đây là hiện tượng văn hóa Phương Tây đầu tiên du nhập vào nước ta. - Văn hóa phương Tây ở Việt Nam Tóm tắt một số thành tựu cơ bản sau. - Nguyễn Ái Quốc- Hồ Chí Minh là biểu tượng kết hợp tuyệt vời của 2 nguồn văn hóa Đông và Tây (nông nghiệp phương Đông và du mục phương Tây). - Sau đó xảy ra sự dung hợp và tiếp biến (tích hợp) để cuối cùng sáng tạo giá trị văn hóa mới. - Nói cách khác, mọi giá trị văn hóa nước ngoài lan vào VN đều được “Việt Nam hóa”, sao cho thích hợp với bản lĩnh / bản sắc văn hóa VN. - Tận dụng tất cả những ưu điểm của tam giáo để bồi dưỡng cho con người và văn hóa dân tộc. - gọi là hằng số văn hóa. - Lớp văn hóa bản địa Việt Nam được tạo ra trên nền tảng Nam Á và Đông Nam Á (nguyên là vùng Đông Nam Á cổ đại) đã sinh ra những đặc điểm bền vững sau đây: Nghề nông trồng lúa nước. - Từ những hằng số văn hóa ấy, một số đặc trưng được hình thành gọi là bản sắc văn hóa dân tộc. - Bản sắc văn hoá dân tộc Xuất phát từ nghề nông trồng lúa nước và các hằng số văn hóa, dẫn đến các giá trị văn hóa chủ yếu sau. - Bản sắc văn hóa dân tộc là sự kết tinh toàn bộ giá trị văn hóa truyền thống của dân tộc và tồn tại dưới dạng tinh thần (trong mỗi con người Việt Nam tiêu biểu). - Bản sắc ấy còn gọi là tính cách văn hóa - cá tính văn hóa của dân tộc. - Bản sắc văn hóa dân tộc cũng chứa đựng cả mặt trái, những nhược điểm cố hữu. - Bản sắc văn hóa rất ổn định, bền vững, chậm thay đổi. - Nêu các đặc trưng cần và đủ để phân biệt văn hóa với các khái niệm khác. - Trên cơ sở đó , thử xây dựng một định nghĩa về văn hóa. - Trình bày cấu trúc của văn hóa và các bộ phận của nó. - Nêu các đặc trưng cơ bản trong các lĩnh vực của loại hình văn hóa nông nghiệp và mối liên hệ giữa chúng. - Giới thiệu sơ lược 6 vùng văn hóa Việt Nam . - Văn hóa Việt Nam hình thành và phát triển trong hoàn cảnh địa lí - khí hậu và lịch sử xã hội như thế nào? 7. - Nêu tiến trình văn hóa Việt Nam và những đặc điểm cơ bản trong từng giai đoạn. - Văn hóa nhận thức 8. - Văn hóa tổ chức đời sống cộng đồng và cá nhân 13. - Nêu những đặc trưng của văn hóa Việt Nam thể hiện qua cây đàn bầu. - Văn hóa ứng xử với môi trường tự nhiên 29. - Hãy trình bày cơ cấu bữa ăn truyền thống và các đặc trưng cơ bản trong văn hóa ăn uống của người Việt Nam. - Văn hóa ứng xử trong môi trướng quốc tế 34. - Hãy cho biết những nét bản sắc của văn hóa Chăm. - Nêu những ảnh hưởng của văn hóa phương Tây đối với văn hóa Việt Nam trên các phương diện. - Hãy nêu các đặc điểm của văn hóa đối phó trong môi trường quốc tế. - Nêu những biểu hiện về tính dung hợp của văn hóa Việt Nam trong ứng xử giao lưu quốc tế. - Hãy nêu những biểu hiện của tính tổng hợp trong các lĩnh vực của văn hóa Việt Nam. - Hãy nêu những biểu hiện của tính động (linh hoạt) trong các lĩnh vực của văn hóa Việt Nam. - Hãy nêu những biểu hiện của truyền thống quân bình hài hòa âm dương trong các lĩnh vực văn hóa Việt Nam. - Hãy nêu những biểu hiện của khuynh hướng trọng tình cảm, thiên về âm tính trong các lĩnh vực của văn hóa Việt Nam. - Hãy nêu ảnh hưởng văn hóa truyền thống đối với ý thức pháp luật của người VN . - Bản sắc văn hóa và văn hóa cổ truyền trong thời kì công nghiệp hóa - hiện đại hóa . - Tìm về bản sắc văn hóa dân tộc Việt Nam – GSTS.Trần Ngọc Thêm (tài liệu chính) 2. - Cơ sở văn hóa Việt Nam - Trần Ngọc Thêm 3. - Việt Nam văn hóa sử cương - Đào Duy Anh 4. - Đại cương văn hóa phương Đông - Lương Duy Thứ và nhóm tác giả 5. - Cơ sở văn hóa Việt nam - Trần Quốc Vượng 7. - Văn hóa học đại cương - Trần Quốc Vượng và nhiều tác giả Phùng Hoài Ngọc