- Thể chế giao dịch nông sản có vị trí quan trọng trong quá trình phát triển thị trư ng nông sản nói riêng và nền kinh tế nói chung. - Phát triển thể chế giao dịch nông sản sẽ góp phần thúc đẩy các hình thức giao dịch nông sản phát triển đa d ng và hiệu quả. - Các hình thức giao dịch nông sản phát triển sẽ góp phần giải quyết bài toán tiêu th nông sản cho nông dân. - Việt Nam, các hình thức giao dịch nông sản truyền thống dựa trên nền sản xuất nông nghiệp nhỏ lẻ, phân tán, l c hậu đã tồn t i từ lâu và còn phát huy tác d ng. - Các hình thức giao dịch nông sản phổ biến các quốc gia có nền kinh tế thị trư ng phát triển đã hình thành nhưng còn rất sơ khai. - Thể chế cho các hình thức giao dịch nông sản đã hình thành nhưng chưa hoàn thiện, chưa đáp ứng đư c yêu cầu phát triển kinh tế trong bối cảnh h i nhập. - Các hình thức giao dịch nông sản như giao dịch giao ngay, giao dịch sản xuất theo h p đồng, giao dịch giao sau và thể chế của của các hình thức này còn m t số như c điểm. - Luận án nghiên cứu “Phát triển thể chế giao dịch nông sản ở Việt Nam” để giúp cho các nhà ho ch định chính sách, các chủ thể kinh doanh trên thị trư ng nông sản có cơ s khoa học vững chắc phát triển thị trư ng nông sản trong bối cảnh h i nhập kinh tế quốc tế hiện nay. - Mục tiêu cụ thể - Luận giải cơ s khoa học và kinh nghiệm m t số nước về thể chế giao dịch nông sản. - Nhận d ng và phân tích, đánh giá thực tr ng các hình thức giao dịch và thể chế giao dịch nông sản đã xuất hiện và đang ho t đ ng Việt Nam. - Đề xuất m t số giải pháp phát triển các hình thức giao dịch và thể chế giao dịch nông sản Việt Nam. - Đối tượng nghiên cứu Các hình thức giao dịch và thể chế giao dịch nông sản. - Về th i gian: luận án nghiên cứu trong th i gian phát triển các 3 hình thức giao dịch nông sản dù là tự giác hay tự phát, nhưng chú trọng giai đo n hiện t i. - Đối tư ng khảo sát Các chủ thể tham gia giao dịch nông sản Việt Nam. - Về mặt lý luận - Luận án khẳng định thể chế giao dịch nông sản là khung pháp lý hay tập quán quy định về cấu trúc tổ chức và cơ chế vận hành của các ho t đ ng giao dịch nông sản giữa 2 hay nhiều chủ thể tham gia phù h p với điều kiện vật chất nhất định. - 4 - Luận án phân lo i thể chế giao dịch nông sản: thể chế giao dịch giao ngay, thể chế giao dịch sản xuất theo h p đồng và thể chế giao dịch giao sau. - Việc phân lo i này dựa trên bản chất kinh tế - xã h i của các hình thức giao dịch. - Luận án khẳng định sản xuất theo h p đồng là m t lo i hình giao dịch nông sản. - Luận án khẳng định giao dịch giao ngay bao gồm hai hình thức là giao dịch phân tán và giao dịch tập trung. - ngoài phần m đầu và kết luận, kết cấu gồm 3 chương như sau: Chương 1: Tổng quan về thể chế giao dịch nông sản. - Chương 2: Thực tr ng thể chế giao dịch nông sản Việt Nam. - Chương 3: Phát triển thể chế giao dịch nông sản Việt Nam. - Nội dung của thể chế giao dịch nông sản Thứ nhất, là các hình thức giao dịch nông sản với tư cách là “trò chơi”. - thứ hai, là cấu trúc tổ chức của các hình thức giao dịch nông 6 sản với vai trò của các “ngư i chơi”. - thứ ba, là cơ chế vận hành của các hình thức giao dịch nông sản với tư cách là “luật chơi, cách chơi”. - và thứ tư, là cơ s vật chất và điều kiện phát triển của các hình thức giao dịch nông sản với tư cách là “sân chơi” có hệ thống trang thiết bị kỹ thuật nhất định. - Phân loại thể chế giao dịch nông sản Thứ nhất, thể chế giao dịch giao ngay. - thứ hai, thể chế giao dịch sản xuất theo h p đồng. - và thứ ba, thể chế giao dịch giao sau. - Thể chế giao dịch giao ngay là những quy định về cấu trúc tổ chức, cơ chế vận hành của các hình thức giao dịch giao ngay phù h p với những cơ s vật chất và điều kiện nhất định. - Các hình thức giao dịch giao ngay nông sản: giao dịch nông sản phân tán và giao dịch nông sản tập trung. - Thể chế giao dịch giao sau nông sản Giao dịch giao sau là giao dịch diễn ra ngày hôm nay nhưng việc thực thi h p đồng trong tương lai. - Thể chế giao dịch giao sau là những quy định về cấu trúc tổ chức, cơ chế vận hành của các hình thức giao dịch giao sau phù h p với những cơ s vật chất và điều kiện nhất định. - Các hình thức giao dịch giao sau nông sản: giao dịch triển h n, giao dịch kỳ h n và giao dịch quyền chọn. - M t d ng khác của giao dịch triển h n là h p đồng tiêu th /bao tiêu. - Kinh nghiệm phát triển thể chế giao dịch nông sản một số nước Kinh nghiệm phát triển thể chế giao dịch giao ngay, giao dịch sản xuất theo h p đồng và giao dịch giao sau của Thái Lan, Trung Quốc và Hoa Kỳ. - (2) Điều kiện vật chất góp phần phát triển giao dịch giao ngay. - (6) Phát triển thị trư ng OTC cho giao dịch triển h n trước khi thành lập S giao dịch hàng hóa. - (7) Xây dựng tổ chức và cơ chế quản lý giao dịch kỳ h n chặt chẽ, có sự phân biệt giữa giao dịch hàng hóa nông sản và giao dịch chứng khoán. - (8) Chuẩn bị các điều kiện vật chất cần thiết cho ho t đ ng của S giao dịch hàng hóa. - TÓM T T CH NG 1 Chương 1 làm rõ lý luận về các hình thức giao dịch nông sản và thể chế giao dịch nông sản. - Luận án đã đề cập đến 3 lo i hình thể chế giao dịch nông sản là thể chế giao dịch giao ngay, thể chế giao dịch sản xuất theo h p đồng và thể chế giao dịch giao sau. - M i lo i hình thể chế giao dịch nông sản đư c phân tích c thể các hình thức giao dịch và thể chế của nó. - Chương này đã đề cập đến 4 đặc điểm sản xuất nông nghiệp tác đ ng đến sự phát triển thể chế giao dịch nông 9 sản. - Ngoài ra, luận án còn đề cập đến 8 bài học kinh nghiệm có giá trị tham khảo đối với Việt Nam trong quá trình phát triển thể chế giao dịch nông sản. - Quyết định 80 chưa phân biệt đư c bản chất khác nhau giữa các hình thức sản xuất theo h p đồng và các hình thức giao dịch giao ngay và giao sau. - Thực trạng thể chế giao dịch giao ngay nông sản ở Việt Nam Giao dịch giao ngay phân tán: luận án nghiên cứu trư ng h p tiêu th lúa g o ĐBSCL và trư ng h p tiêu th cà phê Tây Nguyên. - Giao dịch giao ngay tập trung: luận án nghiên cứu trư ng h p Ch đầu mối nông sản thực phẩm Thủ Đức và Ch trung tâm nông sản Hậu Th nh Đông. - Đối với Ch trung tâm Nông sản Hậu Th nh thì về bản chất kinh tế - xã h i là nơi giao dịch tập trung. - Thực trạng thể chế giao dịch giao sau nông sản ở Việt Nam Giao dịch triển hạn ở Việt Nam: Giao dịch triển hạn bằng hợp đồng với giá cố định đã có từ lâu. - Thể chế quy định cơ cấu tổ chức, cơ chế vận hành và điều kiện vật cho hình thức giao dịch này là dựa trên thể chế c ng đồng. - Thể chế quy định cho ho t đ ng giao dịch hàng hóa trên thị trư ng quốc tế đã đư c xác lập thông qua S giao dịch hàng hóa. - Đây chính là S giao dịch hàng 15 hóa Việt Nam nhưng mới ho t đ ng. - Giao dịch quyền chọn: chưa áp d ng cho nông sản. - Năng lực của các chủ thể tham gia giao dịch còn yếu kém. - Thứ ba, các điều kiện vật chất cần thiết cho sự phát triển thể chế giao dịch giao sau chưa hoàn chỉnh. - TÓM T T CH NG 2 Chương 2 phân tích, đánh giá thể chế quản lý vĩ mô tác đ ng đến việc áp d ng các hình thức giao dịch nông sản Việt Nam. - Chương này đã chọn lựa m t số tình huống thực tế từ mẫu khảo sát để phân tích làm rõ thực tr ng về thể chế giao dịch nông sản. - Các tình huống đư c nhận d ng theo các hình thức giao dịch và đư c đánh giá thể chế quy định về cơ cấu tổ chức, cơ chế vận hành và điều kiện vật chất. - Chương này cũng đánh giá chung và rút ra những vấn 17 đề nảy sinh cần phải giải quyết trong việc phát triển thể chế giao dịch nông sản Việt Nam. - Quan đi m phát tri n th ch giao d ch nông s n Vi t Nam Luận án đề xuất 4 quan điểm: (1) Phát triển đa d ng các hình thức giao dịch nông sản có hiệu quả và phù h p với điều kiện và trình đ sản xuất. - (2) Đảm bảo sự công bằng, bình đẳng cho các chủ thể tham gia giao dịch nông sản. - (3) H tr h p lý cho các hình thức giao dịch nông sản phát triển. - và (4) Xây dựng cơ s pháp lý đồng b và khoa học cho các hình thức giao dịch nông sản. - Đối với thể chế giao dịch sản xuất theo h p đồng: phát triển đa d ng hóa các hình thức. - Đối với thể chế giao dịch giao sau: xây dựng 1-2 s giao dịch hàng hóa nông sản, phát triển các công c phái sinh, hoàn thiện chính sách, pháp luật về s giao dịch hàng hóa. - Giải pháp hỗ trợ phát triển thể chế giao dịch giao ngay nông sản. - Thứ nhất, hoàn thiện hệ thống pháp luật liên quan đến giao dịch giao ngay nông sản. - Phát triển thể chế giao dịch sản xuất theo hợp đồng Hoàn thiện các hình thức sản xuất theo hợp đồng: hoàn thiện về cơ cấu tổ chức, cơ chế vận hành và điều kiện vật chất cho các hình thức: tập trung, trang tr i h t nhân, đa chủ thể và trung gian. - Giải pháp hỗ trợ phát triển thể chế giao dịch sản xuất hợp đồng. - Phát triển thể chế giao dịch giao sau nông sản Hoàn thiện hình thức giao dịch giao sau nông sản: xây dựng S giao dịch hàng hóa t i TP.HCM cho g o, cà phê và cao su. - sau 3 năm, nếu thành công sẽ nâng lên thành S giao dịch hàng hóa. - Giải pháp hỗ trợ phát triển thể chế giao dịch giao sau. - Thứ nhất, hoàn thiện pháp luật liên quan đến giao dịch giao sau nông sản: xây dựng Luật giao dịch kỳ h n. - xây dựng tiêu chuẩn chất lư ng hàng hóa tham gia giao dịch. - các quy định giao dịch. - 20 - Thứ hai, xây dựng và thực hiện chương trình đào t o cấp chứng chỉ hành nghề giao dịch hàng hóa nông sản 3.4. - Nhà nước cần xây dựng Luật giao dịch hàng hóa kỳ h n. - TÓM T T CH NG 3 Trong chương 3, luận án đề xuất 4 quan điểm phát triển thể chế giao dịch nông sản Việt Nam. - 22 Luận án đề xuất hoàn thiện các hình thức giao dịch nông sản và giải pháp h tr phát triển. - Những tổng kết lý luận và kinh nghiệm của các nước trong việc phát triển thể chế giao dịch nông sản là cơ s khoa học đầu tiên của việc phát triển thể chế giao dịch nông sản Việt Nam. - Thể chế giao dịch nông sản bao gồm thể chế giao dịch giao ngay, thể chế giao dịch sản xuất theo h p đồng và thể chế giao dịch giao sau. - Thể chế giao dịch nông sản Việt Nam đang trong quá trình phát triển. - Nhiều hình thức giao dịch nông sản mới đã bắt đầu xuất hiện. - Thể chế quản lý vĩ mô của nhà nước cũng đã góp phần quan trọng thúc đẩy các hình thức giao dịch nông sản ra đ i. - Tuy nhiên, các hình thức giao dịch nông sản Việt Nam phần nhiều mang tính tự phát do chính những chủ thể tham gia quá trình giao dịch tìm tòi 23 sáng t o. - Mặc dù có nhiều mô hình thành công, cũng như mô hình thất b i nhưng sự xuất hiện những hình thức giao dịch mới đã thúc đẩy m nh thị trư ng nông sản phát triển. - Hình thức giao dịch giao ngay tiếp t c đóng vai trò quan trọng trong nền kinh tế nước ta. - Luận án đã phân tích giao dịch giao ngay dưới hai hình thức: giao dịch phân tán và giao dịch tập trung. - Luận án cũng đề xuất m t số giải pháp h tr để phát triển thể chế giao dịch giao ngay. - Hình thức sản xuất theo h p đồng đư c xem là hình thức giao dịch tiên tiến. - Để phát triển thể chế giao dịch sản xuất theo h p đồng, luận án đã đề xuất hướng hoàn thiện thể chế về cấu trúc, cơ chế và điều kiện vật chất cho m t số mô hình sản xuất theo h p đồng (tập trung, trang tr i h t nhân, đa chủ thể và trung gian. - Luận án đưa ra m t số giải pháp h tr phát triển thể chế giao dịch sản xuất theo h p đồng. - còn giao dịch kỳ h n mới phát triển trong kinh doanh cà phê xuất khẩu. - giao dịch quyền chọn chưa phát triển đối với hàng nông sản. - Luận án đã đề xuất xây dựng S giao dịch hàng hóa nông sản Việt Nam. - Luận án đã đề xuất m t số giải pháp h tr phát triển thể chế giao dịch giao sau. - 24 Tóm lại, phát triển thể chế giao dịch nông sản là m t phần trong quá trình hoàn thiện thể chế kinh tế thị trư ng định hướng XHCN Việt Nam. - Thể chế giao dịch nông sản phát triển sẽ thúc đẩy phát triển thị trư ng nông sản và t o thuận l i cho ngư i nông dân gắn kết, tham gia vào thị trư ng. - Bảo Trung (2008), “Thể chế giao dịch nông sản: lý luận, kinh nghiệm quốc tế và bài học cho Việt Nam”, Tạp chí Nghiên cứu Kinh tế, số 9 (364), Hà N i