H C VI N CHÍNH TR QU C GIA H H CHÍ MINH NG C ANH NH¢N SINH QUAN PHËT GI¸O TRONG "tRUYÖN KIÒu" CñA NGUYÔN DU - GI¸ TRÞ Vµ H¹N CHÕ Chuyên ngành : CNDVBC & CNDVLS Mã s : 62 22 80 05 TÓM T T LU N ÁN TI N S TRI T H C Hµ NéI - 2014 Công trình c hoàn thành t i H c vi n Chính tr Qu c gia H Chí Minh Ng ih ng d n khoa h c: GS. TS Nguy n Hùng H u Ph n bi n 1: Ph n bi n 2: Ph n bi n 3: Lu n án s c b o v tr cH i ng c p H c vi n ch m lu n án ti n s h p t i H c vi n Chính tr Qu c gia H Chí Minh. Vào h i ngày tháng n m 2014 Có th tìm hi u lu n án t i: - Th vi n Qu c gia Vi t Nam - Trung tâm Thông tin khoa h c, H c vi n Chính tr Qu c gia H Chí Minh 1 M U 1. Lý do ch n tài Ph t giáo là m t trong nh ng tôn giáo l n trên th gi i c du nh p vào n c ta vào kho ng th k I. M c dù là m t tôn giáo ngo i sinh, nh ng Ph t giáo ã s m kh ng nh mình và tìm c ch ng v ng ch c trong i s ng tinh th n c ng nh trong nhi u ho t ng v n hoá xã h i khác c a ng i Vi t Nam. có th nhanh chóng xác l p c v th c a mình trong i s ng xã h i Vi t Nam, t t nhiên bên c nh vi c l a ch n con ng, cách th c truy n bá phù h p v i tâm lý, truy n th ng c a ng i Vi t thì không th không nh c n n i dung giáo lý c a nhà Ph t. V i tinh th n t , bi, h , x c a mình, Ph t giáo ã t o nên s khác bi t v i nh ng h t t ng cùng th i c ng i Hán truy n bá vào Vi t Nam. N u nh Nho giáo ph i m t m t th i gian khá dài khi mà xã h i Vi t Nam ã t ng i phát tri n m i c tr ng d ng thì Ph t giáo ngay t khi du nh p vào Vi t Nam ã nhanh chóng hoà mình vào n n v n hoá c a ng i b n a b ng nh ng câu chuy n th n tho i mang tính nhân v n cao c (nh ng ông B t t t b ng, th ng, giúp ng i l ng thi n khi g p hoàn c nh khó kh n ) Chúng ta bi t r ng Ph t giáo không n thu n là m t tôn giáo v i h th ng th n linh và nghi l th cúng c a mình, mà nó còn là m t h c thuy t tri t h c t ng i thâm sâu. Trong nh ng t t ng tri t h c ó, ngoài s lý gi i v quan ni m s ng c a con ng i (th gi i quan) thì Ph t giáo ã dành r t nhi u n i dung cho nh ng v n liên quan n con ng i, n cu c i c a con ng i (nhân sinh quan). Có th kh ng nh r ng, nh ng t t ng Ph t giáo nh h ng sâu m trong xã h i và con ng i Vi t Nam a ph n và ch y u là nh ng quan ni m xoay quanh v n v con ng i và cu c i con ng i (nhân sinh quan). Nh ng quan ni m này cùng v i th i gian ã không ng ng th m sâu vào hành vi, l i nói, sinh ho t hàng ngày c a ng i Vi t (nh ng quan ni m v thi n ác, v nhân qu và nghi p báo, khuyên con ng i làm lành lánh 2 d ). Không nh ng v y, nó còn nh h ng t i c nh ng chu n m c xã h i c c ng ng th a nh n, nh h ng n pháp lu t c a nhà n c, nh h ng t i v n h c ngh thu t, t i không gian ki n trúc c a ng i Vi t Nam. Nói cách khác, Ph t giáo ã tr thành m t ph n không th thi u trong n n v n hoá mang m b n s c c a ng i Vi t Nam. Trong s nh h ng c a Ph t giáo t i v n h c ngh thu t Vi t Nam, chúng ta không th không nh c t i m t tác ph m b t h c a Nguy n Du, ó là Truy n Ki u . c Truy n Ki u c a Nguy n Du có th th y rõ s kh ng ho ng c a xã h i phong ki n Vi t Nam cu i th k XVIII, u th k XIX, th y c cu c s ng c a con ng i ( c bi t là nh ng ng i ph n ) b chà p và xâm h i n ng n . V i Nguy n Du, ng sau câu chuy n v cu c i c a Thuý Ki u là nh ng day d t, nh ng b n kho n, nh ng ni m mong c v m t cu c s ng h nh phúc bình yên c a m i con ng i. Có th c m nh n c nh ng nh h ng sâu s c mà Nguy n Du ã ti p nh n t Ph t giáo mà c th là nhân sinh quan Ph t giáo thông qua khái ni m nhân qu , nghi p báo, tâm th hi n trong cu c i c a Thuý Ki u, Kim Tr ng, T H i, Mã Giám Sinh . Truy n Ki u không ch d ng l i là m t tác ph m v n h c n thu n ph n ánh tình hình xã h i Vi t Nam cu i th k XVIII, u th k XIX mà nh ng v n do nó t ra v n không h l c h u i v i xã h i Vi t Nam trong giai o n hi n nay. Trong b i c nh h i nh p kinh t th tr ng ã n y sinh r t nhi u các v n liên quan n con ng i và xã h i, c bi t là các v n v o c. ó là s th ng tr c a ng ti n, coi ng ti n là trên h t trong l i s ng th c d ng c a m t s cá nhân. Vì ti n h s n sàng xâm h i các chu n m c o c c a xã h i, các giá tr v n hóa truy n th ng t t p c a dân t c, nh ng hình nh Mã Giám Sinh, Tú Bà, B c Hà, B c H nh, Khuy n, ng xu t hi n ngày càng nhi u trong xã h i. S xu ng c p và b ng ho i v o c không ch di n ra trong dân chúng mà còn xu t hi n m t b ph n không nh cán b qu n lý c a nhà n c (gi ng nh hình nh nh ng tên quan l i phong ki n ã tr c ti p ho c gián ti p y Thúy Ki u và gia ình c a mình vào khó kh n ho n n n) v i tình tr ng tham nh ng, c a quy n và vô c m tr c nhân dân. 3 Trong H i ngh Trung ng 9 khóa XI v xây d ng và phát tri n v n hóa, con ng i Vi t Nam áp ng yêu c u phát tri n b n v ng t n c, ng ta ã kh ng nh: Ch m lo xây d ng con ng i Vi t Nam phát tri n toàn di n, tr ng tâm là b i d ng tinh th n yêu n c, lòng t hào dân t c, o c, l i s ng và nhân cách. Xây d ng và phát huy l i s ng "M i ng i vì m i ng i, m i ng i vì m i ng i"; k t h p hài hòa tính tích c c cá nhân và tính tích c c xã h i; cao trách nhi m cá nhân i v i b n thân, gia ình và xã h i. Kh ng nh, tôn vinh cái úng, cái t t p, tích c c, cao th ng; nhân r ng các giá tr cao p, nhân v n. u tranh phê phán, y lùi cái x u, cái ác, th p hèn, l c h u; ch ng các quan i m, hành vi sai trái, tiêu c c nh h ng x u n xây d ng n n v n hóa, làm tha hóa con ng i . Chính vì v y, vi c phân tích và v n d ng t t ng tích c c v o c, tôn giáo trong các tác ph m v n h c ngh thu t nói chung, tác ph m Truy n Ki u c a Nguy n Du nói riêng khuy n khích con ng i làm vi c thi n, tránh xa vi c ác, t ch u trách nhi m v i nh ng hành vi cá nhân c a b n thân t ó góp ph n xây d ng m t xã h i t t p, lành m nh h n, h ng con ng i n giá tr chân - thi n - m là vi c làm h t s c c n thi t. V i tính c p thi t v m t lý lu n và th c ti n nh v y, nghiên c u sinh ã ch n tài Nhân sinh quan Ph t giáo trong Truy n Ki u c a Nguy n Du - Giá tr và h n ch làm tài lu n án ti n s tri t h c c a mình. 2. M c ích và nhi m v c a lu n án 2.1. M c ích Phân tích nhân sinh quan Ph t giáo trong Truy n Ki u c a Nguy n Du và nh ng giá tr , h n ch c a nó. 2.2. Nhi m v - Trình bày c s hình thành c ng nh n i dung c a nhân sinh quan Ph t giáo th hi n trong quan ni m v nghi p báo, nhân qu . - Trình bày và ch ra nhân sinh quan Ph t giáo qua quan ni m v nghi p báo và nhân qu trong Truy n Ki u c a Nguy n Du. - Ch ra nh ng giá tr và h n ch c a nhân sinh quan Ph t giáo trong Truy n Ki u c a Nguy n Du; ý ngh a c a vi c nghiên c u này. 4 3. i t ng và ph m vi nghiên c u 3.1. i t ng nghiên c u là nhân sinh quan Ph t giáo trong Truy n Ki u c a Nguy n Du. 3.2. Ph m vi nghiên c u: lu n án gi i h n vi c phân tích nhân sinh quan Ph t giáo trong Truy n Ki u c a Nguy n Du ch trên khía c nh thuy t nhân qu , nghi p báo, khía c nh khá n i b t trong Truy n Ki u . 4. C s lý lu n và ph ng pháp nghiên c u c a lu n án 4.1. C s lý lu n: Lu n án c th c hi n trên c s lý lu n c a ch ngh a Mác - Lênin, T t ng H Chí Minh, quan i m ng l i, chính sách c a ng và Nhà n c v vi c k th a có ch n l c tinh hoa v n hóa nhân lo i và nh ng giá tr truy n th ng c a dân t c. 4.2. Ph ng pháp nghiên c u Lu n án s d ng ph ng pháp lu n duy v t bi n ch ng và duy v t l ch s , ngoài ra còn s d ng các ph ng pháp nh : l ch s - c th , h th ng hóa, phân tích và t ng h p, so sánh, th ng kê, v n b n h c .. 5. óng góp m i c a lu n án - Lu n án ã khái quát và h th ng hóa nh ng n i dung c b n c a nhân sinh quan Ph t giáo g n v i Truy n Ki u , c th là nh ng quan ni m v nghi p báo, nhân qu và s ti p bi n c a chúng Ph t giáo Vi t Nam. - Lu n án ã ch ra c nh ng giá tr và h n ch c a nhân sinh quan trong Truy n Ki u c a Nguy n Du; ý ngh a c a vi c nghiên c u này. 6. Ý ngh a lý lu n và th c ti n c a lu n án - Lu n án góp ph n phát huy nh ng giá tr nhân v n c a Ph t giáo Vi t Nam nói chung, t t ng Ph t giáo trong v n h c, trong Truy n Ki u nói riêng. - Lu n án có th dùng làm tài li u tham kh o trong nghiên c u và gi ng d y nh ng môn h c có liên quan n t t ng Tri t h c (Ph t giáo) Vi t Nam; tôn giáo (Ph t giáo) Vi t Nam và v n h c Vi t Nam. 7. K t c u c a Lu n án Ngoài ph n m u, k t lu n và danh m c tài li u tham kh o, n i dung lu n án g m 4 ch ng, 9 ti t. 5 Ch ng 1 T NG QUAN TÌNH HÌNH NGHIÊN C U 1.1. Tình hình nghiên c u Nhân sinh quan Ph t giáo nói chung, quan ni m v nhân qu , nghi p báo c a Ph t giáo trong Truy n Ki u nói riêng là nh ng v n ang c nhi u tác gi quan tâm nghiên c u nh ng m c khác nhau. Có th chia nh ng công trình nghiên c u v v n ã và và góc này thành nh ng nhóm sau: 1.1.1. Nh ng công trình nghiên c u v nhân sinh quan Ph t giáo qua quan ni m v nghi p báo, nhân qu Ph t giáo là m t trong ba tôn giáo l n trên th gi i v i m t h th ng các t t ng tri t h c s . Có th k n m t s công trình nghiên c u v nhân sinh quan Ph t giáo nói chung và quan ni m v nghi p báo, luân h i và nhân qu nói riêng nh : Narada Thera (Ph m Kim Khánh d ch) (1999), c Ph t và Ph t pháp, Nhà xu t b n Tp. H Chí Minh, Tp. H Chí Minh; Thích Thi n Siêu, Ch nghi p trong o Ph t, Nhà xu t b n Tôn giáo, Hà N i, 2002; Thích Chân Quang, Lu n v nhân qu , Nhà xu t b n Tôn giáo, Hà N i, 2005; D. J. Kalupahana ( ng Lo i, Tr n Nguyên Trung d ch) Nhân qu - tri t lý trung tâm Ph t giáo, Nhà xu t b n Tp. H Chí Minh, Tp. H Chí Minh, 2007; Di u Thanh Th Bình, ôi i u lu n v nhân qu - nghi p báo, 2009, T p chí Nghiên c u Ph t h c, S 4, tr. 40-41; L u Th Quy t Th ng, Th bàn v nhân sinh quan Ph t giáo qua giáo lý duyên kh i, T p chí nghiên c u Ph t h c, 2004, S 5, Tr. 6-10; M ng c, Vài nét v o Ph t và thuy t Nhân qu , T p chí Nghiên c u tôn giáo, 2009, s 4 (70), tr 71 - 74; V n X l ng Quân (Qu ng Tráng c d ch), Nhân qu báo ng, Nhà xu t b n Tôn giáo, Hà N i, 2011. Thích t Ma Ph Giác, Nhân qu & s ph n con ng i, Nhà xu t b n H ng c, 2013, Hà N i; Thích Thi n Hoa, Xây d ng i s ng trên n n nhân qu , nghi p và luân h i, Nhà xu t b n Tôn giáo, Hà N i, 2007; 6 Nguy n Hùng H u (Minh Không) (2002), ic ng tri t h c Ph t giáo Vi t Nam, Nhà xu t b n Khoa h c xã h i. Thông qua nh ng công trình này, tác gi lu n án ã b c u nh n di n c khái ni m, n i dung, phân lo i và tính ch t c a các quan ni m v nhân qu , nghi p báo, luân h i c a Ph t giáo. ó chính là c s tác gi lu n án khai thác và tri n khai vào lu n án tri t h c c a mình trong ch ng 2: Nhân sinh quan Ph t giáo qua quan ni m v nhân qu , nghi p báo. 1.1.2. Nh ng công trình nghiên c u v Truy n Ki u c a Nguy n Du và nhân sinh quan Ph t giáo trong Truy n Ki u c a Nguy n Du Truy n Ki u là m t ki t tác v n h c c Nguy n Du vi t vào kho ng nh ng n m u c a th k XIX. T ó n nay, ã có r t nhi u các công trình nghiên c u v Nguy n Du và tác ph m Truy n Ki u c a ông. Có th k n nh ng công trình tiêu bi u sau: Hoài Thanh, Quy n s ng c a con ng i trong truy n Ki u c a Nguy n Du, H i v n hoá Vi t Nam, 1949; Tr ng T u, Truy n Ki u và th i i Nguy n Du (Phê bình v n h c), Nhà xu t b n Xây d ng, Hà N i, 1956; Phan Ng c, Tìm hi u phong cách Nguy n Du trong Truy n Ki u, Nhà xu t b n Thanh niên, Hà N i, 2003; Lê Nguyên C n, Ti p c n Truy n Ki u t góc nhìn v n hoá, Nhà xu t b n Thông tin và Truy n thông, 2011; Tr nh Bá nh (2002), Nguy n Du -V tác gi và tác ph m, Nhà Xu t b n Giáo d c; Mai Ph ng Chi (tuy n so n). Truy n Ki u và l i bình / Nguy n Kh c Vi n, ng Thai Mai, ào Duy Anh... Nhà xu t b n. H i Nhà v n, Hà N i, 2005; Ngô Qu c Quýnh, Th tìm hi u tâm s c a Nguy n Du qua truy n Ki u, Nhà xu t b n Giáo d c, Hà N i, 2010; Nguy n Qu ng Tuân, Tìm hi u Nguy n Du và Truy n Ki u, Nhà xu t b n Khoa h c xã h i, Hà N i, 2000; Tr n Nho Thìn, C m nh n c a Nguy n Du v xã h i trong Truy n Ki u, T p chí Nghiên c u V n h c, s 5 (tr 25-40), s 6 (tr 17-40), 2004... Thông qua nh ng công trình này, tác gi lu n án ã ph n nào n m c thân th , s nghi p và th i i mà Nguy n Du s ng. ng th i tác gi c ng ph n nào hi u thêm v n i dung c a Truy n Ki u , c ng nh nh ng ánh giá, nh n nh khác nhau v Truy n Ki u và xã h i phong 7 ki n ng th i (dù nhi u các khía c nh và góc ti p c n khác nhau). Trên c s nh ng nh n nh và ánh giá y, tác gi tri n khai tìm hi u và ánh giá Truy n Ki u d i góc tri t h c c a mình. Bên c nh nh ng công trình nghiên c u v Truy n Ki u c a Nguy n Du thì c ng ã có nh ng công trình (dù ch a nhi u) nghiên c u v nhân sinh quan Ph t giáo trong Truy n Ki u c a Nguy n Du (N u có thì ch y u d i nh ng n i dung riêng l , r i r c. Có th k n: Huy n Ý, Truy n Ki u qua cách nhìn c a ng i h c Ph t, Nhà xu t b n Tp. H Chí Minh, Tp. H Chí Minh, 2006; Thích Nh t H nh, Th m t bè lau, Nhà xu t b n V n hóa Sài gòn, Tp H Chí Minh, 2009; Lê V n Quán, Góp ph n tìm hi u tri t lý o Ph t trong Truy n Ki u , T p chí Hán Nôm, S 5 (102) 2010 (tr.56-66). Nhìn chung, nh ng công trình này ch a i sâu vào tìm hi u s nh h ng c a thuy t nhân qu , nghi p báo c a Ph t giáo trong Truy n Ki u c a Nguy n Du, mà ch ti p c n nh ng góc chung nh : quan ni m v s au kh , ngu n g c c a s au kh , thi n, s gi i thoát . ôi ch các tác ph m có nói n nghi p báo và nhân qu , nh ng còn th c s ch a rõ nét và ch a c ti p c n d i góc tri t h c. Trên c s ó, tác gi ã k th a và phát tri n n i dung c a lu n án d i góc tri t h c tìm hi u sâu v quan ni m nhân qu , nghi p báo c a Ph t giáo trong Truy n Ki u c a Nguy n Du. 1.2. M t s v n t ra qua các công trình nghiên c u có th ti p c n và nghiên c u Truy n Ki u c a Nguy n Du d i góc tri t h c theo lát c t Ph t h c ch ra c nh ng nh h ng c a quan ni m nghi p báo, nhân qu Ph t giáo i v i n i dung c a Truy n Ki u , lu n án c n ph i t ra và gi i quy t c nh ng v n sau: - M t là: c n ph i khái l c l i nh ng quan ni m v nhân qu , nghi p báo, luân h i c a Ph t giáo, t ó làm công c ti p c n và gi i quy t v n th hai. - Hai là: c n ph i ch ra c t t ng v nhân qu , nghi p báo c a Ph t giáo trong Truy n Ki u c a Nguy n Du thông qua cu c i c a 8 Thúy Ki u c ng nh s xu t hi n c a các nhân v t khác trong Truy n Ki u . - Ba là: D i góc tri t h c, tác gi lu n án c n ph i có nh ng ánh giá v giá tr và h n ch c a nh ng quan ni m v nghi p báo, nhân qu trong Truy n Ki u c a Nguy n Du Ti u k t ch ng 1 N i dung t t ng nhân sinh quan c a Ph t giáo c ng nh nh ng giá tr t t ng c a tác ph m Truy n Ki u c a Nguy n Du cùng v i v n nhân sinh quan Ph t giáo trong Truy n Ki u c a Nguy n Du ã và ang c khá nhi u các tác gi nghiên c u d i nh ng góc ti p c n khác nhau. Tuy nhiên, cho n nay ch a có m t công trình nào nghiên c u v nhân sinh quan Ph t giáo trong Truy n Ki u c a Nguy n Du m t cách có h th ng d i góc tri t h c khi ch ra nh ng quan ni m v nghi p báo, nhân qu c a Ph t giáo trong Truy n Ki u c a Nguy n Du c ng nh nh ng giá tr , h n ch và ý ngh a c a vi c nghiên c u nhân sinh quan Ph t giáo trong Truy n Ki u c a Nguy n Du. Ch ng 2 NHÂN SINH QUAN PH T GIÁO 2.1. C s hình thành c a nhân sinh quan Ph t giáo 2.1.1. C s kinh t - xã h i cho s hình thành nhân sinh quan Ph t Giáo Ph t giáo là m t trong s các h c thuy t tri t h c - tôn giáo l n trên th gi i, c hình thành vào kho ng th k V (TCN) n c i. Giáo lý và t t ng c a Ph t giáo khá a d ng và phong phú, nh ng v c b n thì n i dung c a t t ng Ph t giáo ch y u h ng vào gi i quy t v n con ng i và i s ng c a con ng i, ch ra nh ng au kh và cách th c hóa gi i nh ng au kh ó (nhân sinh quan). C s kinh t xã h i cho s ra i Ph t giáo v i n i dung ch y u là nh ng v n thu c v nhân sinh quan (nh ng quan ni m v cu c s ng c a 9 con ng i, v h nh phúc và au kh mà con ng i ang ph i tr i qua, v ng c p và s b t bình ng ) chính là s phân hoá và mâu thu n giai c p, ng c p h t s c sâu s c trong xã h i n c i trên m i ph ng di n và m i m t c a i s ng xã h i. 2.1.2. C s t t ng cho s hình thành nhân sinh quan Ph t giáo S hình thành và phát tri n c a các t t ng tri t h c n c i luôn g n li n v i nh ng thành qu c a khoa h c, t t ng và tôn giáo ã và ang t n t i trong xã h i lúc b y gi . Các h t t ng ra i sau luôn ch u s nh h ng và có tính k th a các t t ng c a các h c thuy t và trào l u t t ng tr c ó. Ph t giáo nói chung, nhân sinh quan Ph t giáo nói riêng ra i trên c s k th a nh ng t t ng tri t h c ng th i nh : Samkhuya; Yoga; Nyaya; Mimansa; Vedanta ( ây còn g i là n m tr ng phái tri t h c chính th ng - t c là th a nh n tính úng n tuy t i c a Vêda) v i n i dung nhân sinh quan c b n xoay quanh quan ni m v nhân qu , nghi p báo và luân h i. 2.1.3. c Ph t - ng i hình thành nên nhân sinh quan Ph t giáo c Ph t Thích Ca Mâu Ni th i th u là m t thái t tên Siddhantha (T t t a), theo truy n thuy t, Ngài giáng sinh vào ngày 15-4 n m 624 TCN t i v n Lumbini (Lâm t ni) cách thành Kapilavastu (Ca t la v ) kho ng 15 km. Song thân c a Ngài là Qu c V ng Suddhodana (T nh Ph n) và Hoàng H u Màya (Ma da) thu c dòng dõi Sakya (Thích Ca). Ngay t khi sinh ra, Ngài ã c tiên oán là s là m t v nhân có th c u giúp nhân lo i kh i kh au. M c dù c s ng trong nhung l a, giàu sang, nh ng Ngài ã t b lên núi tu hành tìm con ng gi i thoát n i kh cho chúng sinh. Sau sáu n m tu hành kh h nh trên núi không thành công, Ngài xu ng núi và ng ra T di u khi ng i thi n 49 ngày d i g c cây B . Thông qua truy n thuy t v cu c i c Ph t ã ph n nào cho ta th y lý do ra i nhân sinh quan Ph t giáo - ó chính là s quan tâm, mong mu n hàng u c a c Ph t cho vi c gi i thoát con ng i kh i s au 10 kh , b t h nh - v n thu c v nhân sinh quan ch không quá sa à vào nh ng v n thu c siêu hình h c b i vì n c m t c a chúng sinh nhi u h n n c bi n. 2.2. N i dung nhân sinh quan Ph t giáo Trong t t ng tri t h c c a Ph t giáo, nhân sinh quan là nh ng quan ni m v con ng i và cu c i con ng i mà h t nhân c a nó chính là T di u và thuy t nhân qu , nghi p báo, luân h i. V i nh ng quan ni m y, Ph t giáo ph nh n vai trò quy t nh c a m t v th ng t i cao n s hình thành c ng nh cu c s ng c a con ng i. Theo ó, Ph t giáo cho r ng con ng i nói riêng, gi ng h u tình nói chung c hình thành theo lu t nhân qu , nghi p báo. 2.2.1. Nhân sinh quan Ph t giáo th hi n trong thuy t nghi p báo Nghi p, theo quan ni m c a Ph t giáo, là hành vi hay hành ng có tác ý. Theo ó, t t c nh ng hành ng có tác ý, dù bi u hi n b ng thân, kh u, hay ý, u t o Nghi p. T t c nh ng hành ng có tác ý, thi n hay b t thi n, u t o Nghi p. Nh ng hành ng không có ch tâm (không tác ý, vô ý), m c d u ã bi u hi n b ng l i nói hay vi c làm, u không t o Nghi p. * Ngu n g c c a Nghi p Theo Ph t giáo, s d chúng ta có nh ng hành ng (thân, kh u, ý) t o Nghi p là do vô minh và tham d c gây ra. Vô minh là i m kh i u c a th p nh nhân duyên - nguyên nhân gây au kh c a con ng i. Vô minh c hi u là l p mây mù bao ph , che l p m i s hi u bi t c a con ng i, làm cho con ng i không nh n th c c th c t ng c a s v t, hi n t ng (v n pháp) hay không th u hi u chân t ng c a chính mình. c Ph t có nói: Vô minh là l p o ki n m t mù dày c trong y chúng sinh quay qu n quanh l n * Phân lo i Nghi p Thông th ng, Nghi p c t o tác trên c s c a thân, kh u và ý. T t nhiên, c ba nghi p trên u xu t phát t ý hay còn g i là tâm. Nh th , khi xét n Nghi p c a m t con ng i là xét n thân Nghi p, kh u 11 Nghi p và ý Nghi p. Ngoài ba Nghi p này, không còn m t cái Nghi p nào khác. Tuy nhiên, tùy vào tiêu chí khác nhau mà nghi p có nh ng tên g i khác nhau. 1. C n c vào tính ch t và c nh gi i thì có: Thi n Nghi p và Ác Nghi p 2. C n c theo ti n trình (t nhân n qu ) c a nghi p thì có hai lo i nghi p c b n: nh nghi p và B t nh nghi p. 3. Theo ph ng di n tác ng: Sinh nghi p; Trì nghi p; Ch ng nghi p và o n nghi p. 4. Theo n ng l c (m c ): T p quán nghi p; C c tr ng nghi p; C n t nghi p; Tích l y nghi p. 5. Theo th i gian tr qu : Hi n báo nghi p; Sinh báo nghi p; Vô h n nh nghi p và Vô hi u nghi p. 2.2.2. Nhân sinh quan Ph t giáo th hi n trong thuy t nhân qu Nhân có th c hi u là n ng l c phát ng, là cái h t, còn qu c hi u là s hình thành c a n ng l c phát ng y, là cái qu do h t y sinh ra. Nhân và qu không t n t i c l p v i nhau mà có liên quan m t thi t v i nhau, an l y nhau, nh h ng, t ng ph n và th a ti p nhau. M t qu c hình thành có th do nhi u nhân t o ra. M t nhân c ng có th cho nhi u qu khác nhau. B n thân nhân, qu c ng ch mang tính t ng i. Nhân không th sinh ra qu n u thi u Duyên. Duyên là y u t tác ng gi a nhân và qu . Duyên c ng c hi u là i u ki n, hoàn c nh, môi tr ng ( i u ki n x u c g i là ngh ch duyên, còn i u ki n t t c g i là thu n duyên). Theo quan ni m c a Ph t giáo, t t c m i s trên th gian này u do nhân duyên h p thành. T t nhiên, s ràng bu c c a nhân và duyên y không ph i là ng u nhiên, mà nó hàm ch a nhân qu hay nghi p trong ó. C ng gi ng khái ni m nhân, qu , duyên c ng mang tính t ng i. Ngh a là, trong m i quan h này, nó có th c hi u là duyên, nh ng c ng v n là nó, khi xem xét m i quan h khác thì l i tr thành nhân ho c qu c a m t cái gì ó. 12 Ti u k t ch ng 2 Trên c s nh ng i u ki n kinh t , chính tr xã h i c ng nh k th a nh ng t t ng c a các tr ng phái tri t h c tr c ó, Ph t giáo ã hình thành nên n i dung nhân sinh quan riêng có c a mình. Trong nh ng v n thu c nhân sinh quan y thì quan ni m v nghi p báo, nhân qu và luân h i là nh ng t t ng c b n, nòng c t c a tri t h c Ph t giáo. i m n i b t c a nh ng t t ng này chính là s ph nh n vai trò c a nh ng l c l ng siêu nhiên, th n thánh chi ph i n s hình thành và bi n i c a con ng i c ng nh cu c s ng c a h , mà kh ng nh tính khách quan, vô th n khi nh n m nh n s th lãnh trách nhi m c a con ng i i v i chính hành vi (thân, kh u, ý) c a mình trong quá kh c ng nh hi n t i. Ch ng 3 NHÂN SINH QUAN PH T GIÁO TRONG TRUY N KI U C A NGUY N DU 3.1. Khái l c chung v cu c i c a Nguy n Du và Truy n Ki u 3.1.1. V cu c i c a Nguy n Du Nguy n Du sinh ra và l n lên trong m t giai o n l ch s vô cùng r i ren và ph c t p. t n c chia ôi, các th l c phong ki n c m quy n b phân hóa, các cu c kh i ngh a ch ng i c a nhân dân n i lên kh p n i cùng v i các cu c chi n tranh liên miên gi a hai nhà chúa ã a t n c vào ch suy s p v m i m t, s n xu t nông nghi p b ình tr vì các cu c xung t v trang c ng nh b i thiên tai, d ch b nh ng i dân r i vào c nh c c c và kh n n. V i hoàn c nh xã h i y r i lo n nh v y, tinh th n tam giáo d ng nh l i có c h i phát tri n. Ph t giáo không ch ti p t c kh ng nh v trí quan tr ng t ng l p bình dân mà còn c m r ng t ng l p nho s . Thái c Nho m Thích , d Ph t t i Nho là khá ph bi n trong t ng l p nho s c ng nh quan l i phong ki n th i k này. 13 T t c nh ng y u t c a th i i y ã nh h ng sâu s c n suy ngh và hành ng c a Nguy n Du. Tác ph m Truy n Ki u c a Nguy n Du không n thu n là m t tác ph m c ra i theo m t c t truy n c a m t tác ph m khác, mà h n th n a, nó chính là tâm s , là t m g ng ph n ánh cu c i c a Nguy n Du và th i i c a ông. 3.1.2. Khái l c tác ph m Truy n Ki u Truy n Ki u c Nguy n Du phóng tác t tác ph m Kim Vân Ki u truy n c a Thanh Tâm Tài Nhân, m t tác gi s ng kho ng cu i i Minh, u i Thanh - Trung Qu c. Câu chuy n k v cu c i tài hoa b c m nh, truân chuyên l u l c c a ng i con gái h V ng tên Thúy Ki u. Thúy Ki u m c dù xinh p và có tài nh ng vì c u gia ình nên ph i bán mình vào l u xanh. K t ây, Ki u ph i tr i qua 15 n m y au kh và tuy t v ng v i Thanh lâu hai l t, thanh y hai l n. Nh ng r i m i s kh au c a Ki u c ng ch m d t sau khi c s Giác Duyên c u v t sông Ti n ng và c oàn viên v i gia ình c ng nh Kim Tr ng. 3.2. N i dung nhân sinh quan Ph t giáo trong Truy n Ki u c a Nguy n Du 3.2.1. Quan ni m v nghi p báo c a Ph t giáo trong Truy n Ki u N i dung quan ni m nghi p báo trong truy n Ki u c th hi n qua nh ng n i dung chính sau: Th nh t Toàn b s au kh c a Ki u là do nh ng nghi p c a Ki p tr c t o ra. Ch d u u tiên cho th y s au kh mà Ki u s g p ph i sau này ó chính là b n nh c B c m nh do Ki u sáng tác ra khi 16 tu i. Bên c nh ó, nghi p báo c a Thúy Ki u còn th hi n s a s u, a c m c a Thúy Ki u khi th y m m Tiên thì t ra au kh , th ng c m và liên h ngay n b n thân mình. au n thay ph n àn bà L i r ng b c m nh c ng là l i chung N i ni m t ng n mà au Th y ng i n m ó bi t sau th nào Th hai, chính vì cái nghi p báo c a ki p tr c quá n ng nên Ki u ã ph i gánh ch u nh ng tai h c và au kh b t ng giáng xu ng khi bu c ph i bán mình c u gia ình. Nàng c ng ã tìm n cái ch t nh ng 14 S nàng n ng nghi p má ào Ng i dù mu n quy t tr i nào ã cho Ng i này n ng nghi p oan gia Còn nhi u n l m sao à thác cho B i nh ng Nghi p nhân Ki u ã gây trong quá kh nên bây gi Ki u ph i tr , không th tr n thoát i âu c, mà ph i s ng tr cái n do nghi p tr c ã gây ra. Ki p x a ã v ng ng tu Ki p này ch ng k o n bù m i xuôi D u sao bình ã v r i L y thân mà tr n i cho xong! B i vì n u không tr n h t mà ch t thì sang ki p sau v n ti p t c ph i tr n , nh v y thì n s ch ng ch t. Ki p này tr n ch a xong Làm chi thêm m t n ch ng ki p sau . Th ba, cu c i au kh và y a c a Ki u không ch do cái nghi p ti n ki p quy nh, Theo Nguy n Du và d i cái nhìn Ph t h c, Nh ng tai h a mà Ki u g p ph i còn do chính hành ng và suy ngh c a Ki u trong cu c s ng hi n t i gây ra. ó chính là vi c Ki u ã v ng vào chuy n tình ái v i Kim Tr ng, r i khi c Ho n Th cho tu Quan Âm Các, Ki u l i ph m gi i, tu không n n i n ch n nên ã tích nghi p x u là t tình v i Thúc Sinh, tr m th khi tr n kh i Quan Âm Các vì s Ho n Th ánh ghen, nói d i v i s Giác Duyên khi n Am Chiêu m. V i nh ng nghi p x u m c ph i ki p hi n t i y, Ki u ã ph i gánh nh ng h u qu kh au ngay sau ó là b l a bán vào l u xanh l n th hai. Sau ó nàng l i ti p t c tr thù nh ng ng i ã gây ra au kh cho mình nh Mã Giám Sinh, Tú Bà, B c Hà, B c H nh r i nàng m c l a H Tôn Hi n d n n vi c h i ch t T H i và b ép làm v c a m t viên th quan. 3.2.2. Quan ni m v nhân qu c a Ph t giáo trong "Truy n Ki u" Th nh t, v i nh ng nh h ng c a quan ni m nhân qu c a Ph t giáo, Nguy n Du ã quy cho m i n m n m au kh c a Thúy Ki u 15 không hoàn toàn do nghi p c a quá kh t o ra mà còn do nghi p nhân c a hi n t i chi ph i. Ma a l i, qu d n àng, L i tìm nh ng ch n o n tràng mà i. Có tr i mà c ng t i ta, Tu là cõi phúc, tình là dây oan Trong 15 n m o n tr ng, Ki u không ch m c ph i nh ng nghi p nhân x u mà nàng có tích c r t nhi u nghi p nhân t t. Chính i u này ã giúp cho Ki u có c s gi i thoát kh i au kh khi c Giác Duyên c u và oàn viên v i gia ình. Th hai, quan ni m nhân qu không ch th hi n trong cu c i c a Thúy Ki u mà còn th hi n quan ni m hi n g p lành, ác gi ác báo, i cha n m n, i con khát n c, gieo gió g t bão, gieo nhân nào, g t qu y Theo ó, nh ng k làm i u ác nh t nh ph i b tr ng tr , nh ng ng i l ng thi n nh t nh s nh n c s báo áp công b ng, h nh phúc. Chính vì v y mà Nguy n Du ã s p t cho Thúy Ki u th c hi n m t cu c n n, báo oán phân minh v i nh ng ng i ã giúp hay h i mình. Th ba, theo quan ni m c a Ph t giáo, nhân và qu không t n t i c l p v i nhau mà có liên quan m t thi t v i nhau, an xen và nh h ng l n nhau. Nhân không th sinh ra qu n u thi u duyên. B n thân nhân, qu c ng ch mang tính t ng i, trong nhân ã ch a qu , và trong qu ã ch a nhân. Chính trong nhân hi n t i ã có hàm ch a cái qu v lai; c ng chính trong qu hi n t i ã có hình bóng c a nhân quá kh . Khi nào i u ki n thu n l i (có duyên) thì nhân s c chuy n hóa thành qu . Trong truy n Ki u, sông Ti n Ð ng v a là s k t thúc c a m t cu c i h ng nhan b c m nh, nh ng ng th i c ng là kh i i m cho m t cu c i m i sung s ng, bình yên và h nh phúc h n. Nh ng nhân t t mà Ki u ã gieo ã chuy n hóa thành qu ng t mà Ki u c th h ng sau khi nh y xu ng sông Ti n ng và c s Giác Duyên c u s ng. Có th th y, s Giác Duyên là m t nhân v t r t c bi t và quan tr ng trong cu c i c a Thúy Ki u. D i cái nhìn c a thuy t nhân qu thì Giác Duyên chính là i u ki n, là duyên nghi p nhân t t c a Ki u c chuy n 16 hóa thành qu . Giác Duyên không ph i ch là m t con ng i, Giác Duyên là t t c nh ng i u ki n có tác d ng làm cho Thúy Ki u b ng t nh (ng ). S xu t hi n c a Giác Duyên trong i Thúy Ki u là s xu t hi n c a B t. Và, c ng nh Thúy Ki u ã ch m n áy v c c a s au kh cùng c c; nh có s gieo tr ng nh ng h t nhân t t (ba nghi p t t mà o cô Tam H p ã nêu ra), nh ng quan tr ng h n n a ó là s xu t hi n và n m tay c a Giác Duyên ã giúp s chuy n hóa nghi p c a Thúy Ki u thành công. Ti u k t ch ng 3 Truy n Ki u là m t tác ph m b t h c a Nguy n Du - m t nhà nho, m t quan l i c a tri u ình phong ki n Vi t Nam th k 18 - 19. Nh ng n i dung c a Truy n Ki u l i không hoàn toàn ph n ánh nh ng t t ng c a Nho giáo, c a nhà n c phong ki n mà nó l i th m m nh ng t t ng Ph t giáo, c bi t là các quan ni m v nghi p báo, nhân qu . Có th th y r ng, vi c Nguy n Du s d ng n nh ng t t ng nghi p báo và nhân qu c a Ph t giáo lý gi i cho cu c i y au kh và b t h nh c a Thúy Ki u và l y con ng tu, tích thi n c a Ph t giáo c u v t cu c s ng c a Thúy Ki u ã cho th y s b t c và lúng túng c a Nguy n Du trong vi c l a ch n m t h t t ng xuyên su t trong tác ph m c a mình. Tác gi ã không ch n Nho giáo mà l i l a ch n Tam giáo trong ó nh ng t t ng Ph t giáo óng vai trò tr ng tâm. Ch ng 4 M T S GIÁ TR , H N CH VÀ Ý NGH A VI C NGHIÊN C U NHÂN SINH QUAN PH T GIÁO TRONG TRUY N KI U C A NGUY N DU 4.1. M t s giá tr c a nhân sinh quan Ph t giáo trong "Truy n Ki u" 4.1.1. Nhân sinh quan Ph t giáo trong "Truy n Ki u" góp ph n i u ch nh suy ngh và hành vi o c c a con ng i R t nhi u t t ng nhân sinh c a Ph t giáo nói chung và trong "Truy n Ki u" nói riêng ã và ang nh h ng n i s ng c a con 17 ng i Vi t Nam hi n i. ó là quan ni m v thi n - ác c a Ph t giáo; quan ni m t , bi, h , x , bình ng, bác ái, v tha, tu thân, tích c, nh n nh n; nuôi d ng nhân tâm t t i trí tu sáng láng c a nhà Ph t. Thuy t nhân qu , nghi p báo c a o Ph t giúp h có ý th c h n trong m i hành ng, l i nói và suy ngh c a mình. Nh ng n i dung ó c th hi n trong l i s ng, trong suy ngh và n c s hình thành nhân cách c a con ng i Vi t Nam. Cho hay muôn s t i tr i, Ph ng i ch ng bõ khi ng i ph ta M y ng i b c ác tinh ma, Mình làm mình ch u kêu mà ai th ng. 4.1.2. Nhân sinh quan Ph t giáo trong "Truy n Ki u"giúp con ng i tìm c s t nh tâm , h ng thi n trong cu c s ng V i câu chuy n v thân ph n và s au kh mà Ki u g p ph i, có th nhìn nh n nó d i m t cách nhìn khác, ó là s t nh tâm . M c dù cu c s ng c a Ki u b chi ph i b i nh ng nghi p qu x u trong ti n ki p, nh ng rõ ràng r ng, v i nh ng hành ng hi n t i c ng ã tác ng không nh n t ng lai c a Ki u sau này. Vì v y n u nh ngay t u và c nh ng bi n c sau này n a, Ki u bi t t nh tâm, bi t g t i nh ng d c v ng i th ng, nh n ra s vô th ng c a v n pháp mà không c ch p bám gi vào nh ng o nh c a cu c s ng, không sai l m t o ra nghi p báo m i thì có l cu c i c a Thúy Ki u ã khác i r t nhi u. S r ng: phúc h a o tr i. C i ngu n c ng lòng ng i mà ra. S i ã t t l a lòng, Còn chen vào ch n b i h ng làm chi! T t c nh ng phi n não, d c v ng, tham, sân, si, danh l i không còn trong lòng c a Ki u n a, vì v y Ki u không mu n tr v ch n b i b m làm gì. L a lòng ây là phi n não. Không có l a d c, l a tham, l a sân n a thì g i là t t l a lòng. Nh ng ã có m t th l a khác nhem nhúm, ó là l a tam mu i, l a t bi. ây là m t s c s ng m i trong con ng i Thúy Ki u. 18 Thông qua hình nh và cu c trong cu c s ng, i c a Thúy Ki u, có th th y r ng c bi t trong cu c s ng hi n i ngày nay, ôi khi chúng ta m i mê ch y theo, tìm ki m và th a mãn nhu c u cu c s ng v t ch t c a b n thân mà vô tình hay h u ý làm cho cu c s ng chúng ta tr nên bó bu c, c ng th ng, m t m i, ôi khi là s b t c. Nh ng lúc nh v y, chúng ta hãy t nh tâm tr l i, tìm l y m t s an trú v tinh th n, t nh ng con ó tìm ra ng, cách th c s ng cho phù h p v i hoàn c nh c a b n thân. Có nh v y m i giúp chúng ta gi i thoát kh i s kh au mà chúng ta ang g p ph i. V i ni m tin vào thuy t nhân qu , nghi p báo, Ph t giáo ã chi ph i ý th c o c c ng nh hành vi c a m i tín hành ng (nghi p) thi n mà xa lánh hành v y, nó còn lan to và tác t o ra cho con ng ng ng tín n nh ng ng (nghi p) ác. Không nh ng n m i t ng l p nhân dân trong xã h i, i m t s c m nh tinh th n nh ng tr c tr trong cu c s ng, h v tha. Tình th ,h v t lên cám d v t ch t, ng h vào m t lý t ng và lòng nhân ái có th giúp con ng ng s ng t t p, i h n ch b t tính ích k , t b tham, sân, si c t lõi c a nh ng thói x u, nh ng mâu thu n, xung t và b o hành trong xã h i. 4.2. M t s h n ch c a nhân sinh quan Ph t giáo trong Truy n Ki u c a Nguy n Du 4.2.1. Nhân sinh quan Ph t giáo trong Truy n Ki u không ph n ánh úng nguyên nhân au kh , b t h nh c a con ng i Trong Truy n Ki u , khi Nguy n Du tìm cách lý gi i v c n nguyên nh ng au kh , b t h nh và gian truân mà Thúy Ki u ph i gánh ch u trong su t cu c i mình, ông ã không c n c vào hi n th c xã h i phong ki n mà Ki u ang s ng trong ó. Thay vào ó, ông ã t ra lúng túng, ôi lúc còn th hi n s b t l c, b t c khi lý gi i nguyên nhân c a s và b t h nh c a Ki u. Theo ó, lúc thì Nguy n Du thì ông l i au kh t i cho tài - s c; Lúc t i cho m nh tr i; Và, cu i cùng thì l i quy cho nghi p báo, nhân qu t o nên. 19 Nguy n Du ã không th y c c n nguyên xã h i c a nh ng au kh và b t h nh c a Thúy Ki u nên Nguy n Du ph i d a vào s gi i thích trong các lý thuy t tài m nh t ng , nh m nh c a Nho giáo, nhân qu nghi p báo c a Ph t giáo. i u này c ng ph n nào cho th y Nguy n Du còn lúng túng và ch a hoàn toàn th a mãn v i m t trong nh ng lý thuy t trên khi mà ông không nh t quán s d ng m t lý thuy t nào xuyên su t t u cho n cu i câu truy n, mà s d ng c hai t t ng trên. ây chính là h n ch c a Nguy n Du khi ông ch u nh h ng c a nhân sinh quan Ph t giáo vào n i dung Truy n Ki u . 4.2.2. Nhân sinh quan Ph t giáo trong "Truy n Ki u"không ch ra c ph ng pháp th c ti n gi i phóng nh ng con ng i có thân ph n au kh V i s h n ch v nh n th c lu n mang tính th i i, Nguy n Du ã không a ra c nh ng bi n pháp úng n trong vi c xóa b nh ng au kh và b t h nh c a con ng i trong xã h i phong ki n. Vì v y, ông ã ph i c u vi n n các gi i pháp c a tôn giáo có th c u giúp con ng i kh i s au kh ; ng th i, ông c ng ã ngh n trách nhi m c a nhà n c phong ki n trong s b t h nh và cùng c c c a con ng i, nh ng vì còn quá nhi u s ràng bu c v i ch phong ki n nên ông không i n cùng cu c cách m ng mà mình ã g i ra. Ông không dám l t cái ch mà ông ang ph ng s mà ch dám lên án nó, c nh báo nó b ng m t s cu c kh i ngh a không thành công mà thôi. 4.3. Ý ngh a vi c nghiên c u nhân sinh quan Ph t giáo trong Truy n Ki u c a Nguy n Du 4.3.1. Nghiên c u nhân sinh quan Ph t giáo trong Truy n Ki u c a Nguy n Du giúp th y c quá trình ti p bi n t t ng trong l ch s t t ng Vi t Nam Truy n Ki u c a Nguy n Du là m t trong s các tác ph m v n h c ph n ánh s ti p bi n t t ng nói chung, t t ng Ph t giáo nói riêng c a ng i Vi t Nam. i u này th hi n hai n i dung: Th nh t, Nguy n Du ã không phóng tác Kim Vân Ki u truy n m t cách r p khuôn t ch 20 Hán sang ch Nôm d i d ng v n xuôi mà ông ã l y c t truy n Kim Vân Ki u truy n (ph n xác) r i dùng tâm h n c a thi s v i cái n n v n hóa c a ng i Vi t Nam xây d ng ra m t ki t tác Truy n Ki u d i d ng th l c bát b ng ch Nôm; Th hai, nh ng t t ng Ph t giáo nói chung, t t ng v nhân sinh quan Ph t giáo (qua quan ni m v nghi p báo, nhân qu ) nói riêng trong Truy n Ki u ã c Nguy n Du Vi t hóa (ti p bi n) r i nó không còn gi ng v i nguyên tác (t t ng Ph t giáo) c a ng i Trung Qu c hay t t ng Ph t giáo c a n n a mà tr thành nh ng quan ni m nghi p báo và nhân qu c a Ph t giáo Vi t Nam. 4.3.2. Nghiên c u nhân sinh quan Ph t giáo trong Truy n Ki u c a Nguy n Du giúp th y c s h n dung tam giáo trong l ch s t t ng Vi t Nam Truy n Ki u c a Nguy n Du là tác ph m th hi n r t rõ nh ng t t ng h n dung tam giáo trên. Theo ó, Nguy n Du ã s d ng nh ng quan ni m c a Nho giáo, Ph t giáo và o giáo gi i thích nh ng ph c t p trong i s ng con ng i cá nhân và nh ng bi n ng c a l ch s th i k ó. Có th th y r ng s h n dung tam giáo trong Truy n Ki u c th hi n rõ nh t trong d u n o cô Tam H p và bóng ma m Tiên c a o giáo, nh m nh c a Nho giáo và nhân qu , nghi p báo c a Ph t giáo. Ba quan ni m này không th hi n tách r i nhau mà luôn có s b khuy t cho nhau. Ti u k t ch ng 4 Tác ph m Truy n Ki u c a Nguy n Du c ánh giá là m t ki t tác mà khó có tác ph m v n h c nào có th sánh k p. D i góc tri t h c nói chung, nh ng quan ni m v nghi p báo, nhân qu trong Truy n Ki u nói riêng luôn có nh ng giá tr nh t nh. Tuy nhiên, trong quan ni m v nhân sinh quan Ph t giáo trong Truy n Ki u c a Nguy n Du v n còn có nh ng h n ch nh t nh. Nguy n Du ã không th lý gi i c nguyên nhân xã h i c a nh ng au kh mà Ki u ph i gánh ch u. T ó, 21 ông ã không a ra nh ng ph ng pháp mang tính th c ti n tiêu di t nh ng c n nguyên c a s au kh ó. M c dù còn nh ng h n ch nh v y, nh ng thông qua vi c nghiên c u nhân sinh quan Ph t giáo trong Truy n Ki u c a Nguy n Du s giúp chúng ta th y c quá trình ti p bi n t t ng c ng nh s h n dung tam giáo trong l ch s t t ng Vi t Nam K T LU N 1. Ph t giáo không ch d ng l i là m t tôn giáo mà h n th n a, nó còn là m t h t t ng tri t h c ra i nh m ch ng l i t t ng th n quy n trong xã h i n c i v i tr ng tâm trong các t t ng tri t h c là gi i quy t v n c a nhân sinh ch không sa à vào nh ng v n siêu hình h c hay v n th gi i quan. Trong nh ng v n thu c nhân sinh quan thì quan ni m v nghi p báo và nhân qu là nh ng t t ng c b n, nòng c t c a tri t h c Ph t giáo. N i dung c b n c a nh ng t t ng này chính là s ph nh n vai trò c a nh ng l c l ng siêu nhiên, th n thánh chi ph i n s hình thành c ng nh cu c s ng c a con ng i, mà kh ng nh tính khách quan, vô th n khi nh n m nh n s th lãnh trách nhi m c a con ng i i v i chính hành vi (thân, kh u, ý) c a mình trong quá kh c ng nh hi n t i. 2. Truy n Ki u , tác ph m l n c a Nguy n Du, là k t tinh sâu l ng nh t nh ng t t ng c a nhà th , c t cách dân t c Vi t Nam. Tình th ng yêu con ng i c a Nguy n Du th hi n v a sâu s c, v a bao la trong nhân v t Thuý Ki u. Nh ng kh c ho v cu c i y oan kh , b vùi d p y o c a nàng Ki u ã b c l thái và lòng nhân ái c a m t ngh s v i tr c nh ng n i au c a con ng i và th i i. Truy n Ki u v i ngôn t m l , hình nh trác tuy t, v n phong xúc tích t ng ch , t ng câu, thiên tài h Nguy n ã làm nên v p v n ch ng vô ti n khoáng h u trong kho tàng v n h c c i n. M t y u t này a Nguy n Du lên hàng Thánh Thi trên thi àn v n h c Vi t Nam. 22 Giá tr v i c a tác ph m này không ch n m trong tính ki t tác c a v n ch ng mà còn n m trong t t ng mà v n ch ng y chuy n t i. Nguy n Du ã không th i vào tâm t , tình c m c a dân t c n u ông ch là ng i th tuy t x o v ngôn ng mà không có t t ng tri t lý sâu s c. V n d t i o , ó là quan ni m v n ch ng, là ng h ng sáng tác c a ng i x a. Qua v n ch ng chuy n t i nh ng thông i p o lý, nh ng m ch ngu n t t ng mà tác gi ã h p th và ch t l c. Nguy n Du là m t nhà nho, m t quan l i c a tri u ình phong ki n Vi t Nam th k 18 - 19. Nh ng n i dung c a Truy n Ki u l i không hoàn toàn ph n ánh nh ng t t ng c a Nho giáo, c a nhà n c phong ki n mà nó l i th m m nh ng t t ng Ph t giáo, c bi t là các quan ni m v nghi p báo, nhân qu . Th nh t, Cu c i Thúy Ki u chính là do nh ng nghi p x u trong ti n ki p c ng nh trong hi n t i c a Thúy Ki u (v ng vào chuy n tình ái v i Kim Tr ng, n tr m th , nói d i s Giác Duyên, gi t ng i khi th c hi n hành vi báo oán ). Th hai, Thúy Ki u không ch m c ph i nh ng nghi p nhân x u mà nàng còn tích c r t nhi u nghi p nhân t t. Chính i u này ã giúp cho Ki u có c s gi i thoát kh i au kh khi c Giác Duyên c u và oàn viên v i gia ình. Th ba, Nguy n Du ã em cách hi u c a qu n chúng nhân dân v t t ng nhân qu , nghi p báo c a Ph t giáo Vi t Nam ( hi n g p lành, ác gi ác báo, i cha n m n, i con khát n c, gieo gió g t bão, gieo nhân nào, g t qu y . ) di n t s n n c a Ki u i v i nh ng ng i ã giúp c u mang mình c ng nh tr ng ph t, báo oán i v i nh ng k ã hãm h i nàng. 3. D i góc tri t h c, có th th y r ng nh ng quan ni m v nhân sinh quan Ph t giáo trong Truy n Ki u c a Nguy n Du có m t ý ngh a h t s c quan tr ng trong vi c ch nh suy ngh và hành vi o c c a các cá nhân và c ng ng ng i. Thông qua nh ng tình ti t miêu t cu c s ng y b t h nh c a Thúy Ki u c ng nh s ph n c a nh ng nhân v t khác 23 trong Truy n Ki u nh Tú Bà, Mã Giám Sinh, B c Bà, B c H nh, ng, Khuy n, Ho n Th , Giác Duyên, Bà qu n gia nhà m Ho n Th ã là nh ng hình nh sinh ng tác ng m t cách sâu s c n ý th c, hành vi và l i nói c a m i ng i trong cu c s ng hàng ngày, thúc y h làm nh ng vi c thi n c ng nh ng n ng a h c th c hi n nh ng vi c x u. Ngoài ra, v i câu chuy n v Thúy Ki u, có th nhìn nh n nó d i m t cách nhìn khác, ó là s t nh tâm . N u nh ngay t u và c nh ng bi n c sau này n a, Thúy Ki u bi t t nh tâm, bi t g t i nh ng d c v ng i th ng, nh n ra s vô th ng c a v n pháp mà không c ch p bám gi vào nh ng o nh c a cu c s ng, không sai l m t o ra nghi p báo m i thì có l cu c i c a Thúy Ki u ã khác i r t nhi u. Chính vì v y, trong cu c s ng hi n i ngày nay, chúng ta c n ph i t nh tâm tr l i, tìm l y m t s an trú v tinh th n, t ó tìm ra nh ng con ng, cách th c s ng cho phù h p v i hoàn c nh c a b n thân. Có nh v y m i giúp chúng ta gi i thoát kh i s kh au mà chúng ta ang g p ph i. 4. Quan ni m v nhân sinh quan Ph t giáo trong Truy n Ki u c a Nguy n Du còn có nh ng h n ch nh t nh. Th nh t, Nguy n Du ã không c n c vào nh ng c s kinh t , xã h i hi n th c lý gi i v c n nguyên nh ng au kh , b t h nh mà Thúy Ki u ph i gánh ch u trong su t cu c i mình mà l i i tìm trong các t t ng tài - s c; m nh tr i; và nghi p báo, nhân qu . Th hai, vì không ch ra c c n nguyên xã h i ã y Thúy Ki u t i nh ng au kh , b t h nh trong m i l m n m l u l c c a mình nên Nguy n Du c ng không a ra c nh ng bi n pháp mang tính th c ti n, cách m ng tri t xóa b nh ng au kh và b t h nh c a con ng i trong xã h i phong ki n nói chung, Thúy Ki u nói riêng ang ph i ch u ng. Thay vào ó, Nguy n Du l i th hi n tâm lý bi quan, y m th ; l i s ng th ng, an bài, không mu n thay i, c i t o hoàn c nh xã h i mình ang s ng. ng th i h ng con ng i n nh ng hành ng mang tính o c cá nhân, l i cho chính b n thân con ng i tr c nh ng 24 au kh và b t h nh mà h ang ph i ch u ng (m c dù v b n ch t thì nh ng au kh b t h nh ó là do xã h i mà h ang s ng gây ra). 5. Thông qua vi c nghiên c u nhân sinh quan Ph t giáo trong Truy n Ki u c a Nguy n Du s giúp chúng ta th y c quá trình ti p bi n t t ng Vi t Nam. Th nh t, Nguy n Du không sao chép m t cách c h c n i dung, tính cách nhân v t, ngôn t và tình ti t trong Kim Vân Ki u Truy n c a Thanh Tâm Tài Nhân vào Truy n Ki u . M c dù v c b n n i dung c t truy n c a hai tác ph m này là gi ng nhau, nh ng Truy n Ki u , Nguy n Du ã r t thành công khi th hi n c b n s c v n hóa dân t c Vi t Nam vào tính cách các nhân v t (trong ó Thúy Ki u là nhân v t chính, trung tâm) và n i dung c a tác ph m. Th ba, s ti p bi n t t ng trong Truy n Ki u còn th hi n quá trình b n a hóa nh ng quan ni m v nhân qu , nghi p báo c a Ph t giáo n thành nh ng quan ni m mang tính dân gian c a Ph t giáo Vi t Nam. 6. Nghiên c u nhân sinh quan Ph t giáo trong Truy n Ki u c a Nguy n Du còn giúp chúng ta th y c s h n dung tam giáo trong l ch s t t ng Vi t Nam. Theo ó, Nguy n Du ã s d ng nh ng quan ni m c a Nho giáo, Ph t giáo và o giáo gi i thích nh ng ph c t p trong i s ng con ng i cá nhân và nh ng bi n ng c a l ch s trong th i i c a ông. Nhìn chung, có th có r t nhi u s ánh giá khác nhau v giá tr và h n ch c a Truy n Ki u nói chung, nh ng t t ng v nhân qu , nghi p báo nói riêng, nh ng h u h t các nhà nghiên c u u t p trung nh n m nh n m t giá tr tích c c c a tác ph m này. Nh ng giá tr này không ch hi n h u trong l ch s mà còn phát huy tác d ng ngay c trong xã h i hi n nay. DANH M C CÔNG TRÌNH Ã CÔNG B C A TÁC GI 1. H Ng c Anh (2011), "Bi n ch ng c a qúa trình ti p bi n Ph t giáo vào Vi t Nam", T p chí Giáo d c Lý lu n, (12), tr.34 - 37. 2. H Ng c Anh (2013), "D u n c a Ph t giáo trong giáo lý c a o Cao ài", T p chí Khuông Vi t, (22), tr.64 - 67. 3. H Ng c Anh (2014), "T t ng v nhân qu trong Truy n Ki u c a Nguy n Du", T p chí Khuông Vi t, (26), tr.46 - 51. 4. H Ng c Anh (2014), "T t ng v nghi p báo c a Ph t giáo trong Truy n Ki u c a Nguy n Du", T p chí Giáo d c Lý lu n, (215), tr.73 - 75.