- CHẤT HÓM HỈNH TRONG CA DAO TÌNH YÊU NAM BỘ Đoàn Thị Thu Vân H óm hỉnh là khi đọc lên khiến người đọc không khỏi tủm tỉm cười vì sự ngộ nghĩnh được thể hiện một cách lý thú và ý nhị qua từ ngữ, hình ảnh thơ. - Một trong những nét độc đáo của ca dao tình yêu Nam bộ là phần lớn gồm những câu hóm hỉnh như thế. - Trước hết là chất hóm hỉnh không cố tình, không dụng công được toát ra một cách tự nhiên qua những từ ngữ mộc mạc, dung dị, không hề trau chuốt, chân thật đến độ người nghe phải bật cười thú vị vì sự việc bày ra sống động trước mắt sao mà nó gần gũi mình đến thế, nó thực đến thế và đúng tâm trạng của mình lúc này, lúc khác đến thế. - Một anh chàng quá đỗi si tình đã trở thành "liều mạng": "Dao phay kề cổ, máu đổ không màng Chết thì chịu chết, buông nàng anh không buông" Một cô nàng thật thà cả tin đã giật mình "hú vía" vì kịp thời nhận ra "chân tướng" đối tượng: "May không chút nữa em lầm Khoai lang khô xắt lát em tưởng cao ly sâm bên Tàu" Có những nỗi niềm tương tư ấp ủ trong lòng thật là khó nói, nhưng khi yêu người ta đã không ngại ngần thố lộ trực tiếp với bạn tình: "Tôi xa mình hổng chết cũng đau Thuốc bạc trăm không mạnh, mặt nhìn nhau mạnh liền" Họ là người lao động ít học, nên cũng bày tỏ tình cảm với nhau bằng thứ khẩu ngữ thường ngày không chưng diện, màu mè nhưng cái tình trong đó cũng mãnh liệt và sâu sắc không kém những đôi tình nhân trí thức trong thơ văn ngày xưa - "Quân tại Tương giang đầu, Thiếp tại Tương giang vĩ. - Còn đây là lời tâm sự của một anh chàng đêm hôm khuya khoắt lặn lội đi thăm người yêu: "Thương em nên mới đi đêm Té xuống bờ ruộng đất mềm hổng đau May đất mềm nên mới hổng đau Phải mà đất cứng ắt xa nhau phen này" Đi đêm thăm viếng lén lút đã là không quang minh chính đại, chẳng có gì đáng hãnh diện để kể. - Vậy mà anh chàng lại còn thật thà thú nhận cả cú "té xuống bờ ruộng" của mình. - Té nhưng mà lại "hổng đau", thế mới biết sức mạnh của tình yêu! Thật ngu ngơ khờ khạo và tội nghiệp quá. - Nhưng khoan vội kết luận! Chàng đã kịp "hù dọa" một câu cho người yêu mất hồn - "May đất mềm nên mới hổng đau. - Phải mà đất cứng ắt xa nhau phen này". - Xa cách nhau và phải âm thầm lén lút là nguy hiểm như vậy đó, nhưng mà anh cũng không tiếc thân mình, vậy em phải liệu tính làm sao thì làm. - Chàng thật thà chất phác, nhưng mà cũng có chút ranh ma đấy chứ? Chất hóm hỉnh đã toát ra từ cái "thật thà tội nghiệp" rất có tác dụng mà chàng cố tình phô ra cho người yêu động lòng. - 1 Nhưng phần lớn vẫn là sự hóm hỉnh mang tính chất đùa nghịch. - Một chàng trai đã phóng đại nỗi nhớ người yêu của mình bằng một cách so sánh ví von trào lộng: "Vắng cơm ba bữa còn no Vắng em một bữa giở giò không lên" Nỗi vấn vương tơ tưởng đi vào tận giấc ngủ khiến chàng trở nên lú lẩn một cách buồn cười: "Phòng loan trải chiếu rộng thình Anh lăn qua đụng cái gối, tưởng bạn mình, em ơi!" Còn gì đáng cảm động hơn một người vì yêu, vì tương tư mà trở nên ngớ ngẩn, không còn phân biệt được sự vật và thời gian. - Nhưng cái độc đáo là ở đây nỗi niềm đó lại được bộc lộ một cách hài hước: "Tôi xa mình ông trời nắng tôi nói mưa Canh ba tôi nói sáng, giữa trưa tôi nói chiều" Có một chút phóng đại làm cho lời nói nghe hơi khó tin! Nhưng hề gì. - Chàng nói không phải cốt để đối tượng tin những điều đó là sự thật mà chỉ cốt cho nàng thấu hiểu tấm tình si của mình. - Nàng bật cười cũng được, phê rằng "xạo" cũng được, miễn sao hiểu rằng mình đã phải ngoa ngôn lên đến thế để mong người ta rõ được lòng mình. - Lại có một chàng trai đang thời kỳ tiếp cận đối tượng, muốn khen cô nàng xinh đẹp, dễ thương mà khó mở lời trực tiếp, để tránh đột ngột, sỗ sàng, chàng đã nghĩ ra một con đường vòng hiếm có: "Trời sanh bông trắng nhụy huỳnh Đội ơn bà ngoại đẻ má, má đẻ mình dễ thương" Ôi, mục đích cuối cùng chỉ đơn giản là khen "mình dễ thương" mà chàng đã phải vòng qua năm non bảy núi. - Bắt đầu từ thế giới tự nhiên - trong thế giới tự nhiên lại bắt đầu từ ông trời - tạo hóa sinh ra những loại cây, hoa đẹp đẽ - rồi mới bước qua thế giới của loài người - trong thế giới loài người lại từ hiện tại ngược dòng lịch sử để bắt đầu từ tổ tiên ông bà, tới thế hệ cha mẹ, rồi mới tới nhân vật chính - "mình". - Thật là nhiêu khê, vòng vo tam quốc làm cho đối tượng hoàn toàn bất ngờ và bị những lời ngộ nghĩnh kia dẫn dắt với sự hiếu kỳ háo hức muốn biết "chuyện gì đây", cho đến khi cái kết cục thình lình xuất hiện làm cô nàng không kịp chống đỡ… Nhưng mà nó thật êm ái, thật có duyên biết bao nên dù phải đỏ mặt, cô hẳn cũng vui lòng và không thể buông lời trách móc anh chàng khéo nịnh! Ngược lại, cũng có những lời tỏ tình khá táo bạo, sỗ sàng, nhưng vì mượn hình ảnh ngộ nghĩnh, dí dỏm nên cũng khó làm cho đối tượng - dù không đồng tình - có thể đáp trả nặng lời: "Con ếch ngồi dựa gốc bưng Nó kêu cái "quệt", biểu ưng cho rồi" Những người nghe câu "xúi bẫy" này không thể không bật cười, còn đối tượng bị xúi bẫy cùng lắm cũng chỉ có thể tặng cho người xúi có phần trơ tráo kia một cái nguýt dài. - Lời ca dao hóm hỉnh không chỉ bật lên từ tâm trạng đang vui, tràn đầy hy vọng, có khi "rầu thúi ruột" mà họ vẫn đùa. - Những trắc trở đáng buồn trong tình yêu nhiều lúc được trào lộng hóa để ẩn giấu nỗi niềm của người trong cuộc: 2 "Thác ba năm thịt rã thành bùn Đầu thai con chim nhạn đậu nhánh tùng chờ em" Quả là "khối tình thác xuống tuyền đài chưa tan" nên anh chàng lại quyết tâm chờ tiếp ở kiếp sau cho đến khi nào nên duyên nên nợ. - Kiên nhẫn đến thế là cùng! Một chàng trai khác đã cố gắng đến hết cách vẫn không cưới được người mình yêu. - Quá buồn bực, mà không biết trút giận vào đâu, chàng phải đổ lỗi cho một nhân vật tưởng tượng để đánh ông ta trong tưởng tượng cho hả giận, mà là đánh thật đau: "Quất ông tơ cái trót Ổng nhảy tót lên ngọn cây bần Biểu ổng xe mối chỉ năm bảy lần, ổng không xe" Những người đang yêu rất quyết liệt trong tình yêu. - Thái độ quyết liệt này lắm lúc được thể hiện đầy ấn tượng. - Anh chàng hay cô nàng trong câu ca dao dưới đây đã xem cái chết nhẹ như lông hồng. - Thà chết còn hơn là lẻ bạn! "Chẳng thà lăn xuống giếng cái "chũm" Chết ngủm rồi đời Sống chi đây chịu chữ mồ côi Loan xa phượng cách biết đứng ngồi với ai?" Có chàng trai thì quyết tâm đem tuổi thanh xuân gửi vào cửa Phật: "Nếu mà không lấy đặng em Anh về đóng cửa cài rèm đi tu" Chàng vừa muốn tỏ lòng mình vừa muốn thử lòng người yêu. - Và cô nàng cũng đã tỏ ra quyết tâm không kém. - Chàng đi đến đâu nàng theo đến dó để thách thức cùng số phận: "Tu đâu cho em tu cùng May ra thành phật thờ chung một chùa" Bằng câu đùa dí dỏm của mình, cô nàng đã làm giảm nhẹ hẳn tầm nghiêm trọng của vấn đề trong tư tưởng anh chàng và cũng hóa giải tâm tư lo âu, phiền muộn của chàng - "Có gì đáng bi quan đến thế? Cái chính là em vẫn giữ vững lập trường. - đồng thời còn hàm thêm chút chế giễu - "Mà có chắc là đã tu được không đấy?" Khi yêu, nhiều cô gái cũng mạnh dạn bày tỏ tình cảm của mình không kém các chàng trai. - Một cô nàng, yêu tha thiết mà không biết làm sao tả hết lòng mình cho chàng hiểu nên đã phải tìm đến một minh chứng cụ thể: "Phải chi cắt ruột đừng đau Để em cắt ruột em trao anh mang về" Cô nàng không tiếc cả thân thể, cả sinh mạng của mình đối với người yêu, nhưng cô chỉ… sợ đau, thật là một cái sợ đầy nữ tính rất đáng yêu và đáng thông cảm. - Cũng giống như chàng trai dưới đây, một anh chàng đang yêu và gặp trắc trở trong tình yêu, anh ta cũng muốn liều mình để chứng tỏ sức mạnh tình yêu của mình, nhưng rồi cuối cùng đành thú nhận sự "nhát gan": "Gá duyên chặng đặng hội này Tôi chèo ghe ra sông cái, nước lớn đầy… tôi chèo vô" Tinh nghịch, hóm hỉnh những lúc đùa vui và cả những khi thất vọng, đó là vũ khí tinh thần của họ để chống chọi lại những khắc nghiệt của hoàn cảnh. - 3 Những chàng trai, cô gái đất phương Nam đã lưu lại trong lời ca câu hát dân gian cả tâm hồn yêu đời, ham sống, lạc quan, hồn nhiên của họ trên con đường khai mở vùng đất mới của quê hương tiếp nối qua bao thế hệ - cái tinh thần phóng khoáng, linh hoạt, đầy quyền biến của những con người "Ra đi gặp vịt cũng lùa