®¹i häc y hµ néi b¸o c¸o tæng kÕt ®Ò tµi nghiªn cøu khoa häc cÊp bé Nghiªn cøu t¸c dông cña polyphenol chÌ xanh ViÖt nam ®Õn chuyÓn hãa lipid vµ tr¹ng th¸i chèng « xy hãa trong m¸u chuét cèng tr¾ng g©y ®¸i ®−êng thùc nghiÖm Chñ nhiÖm ®Ò tµi: PGS. TS. NguyÔn ThÞ Hµ 5674 20/01/2006 Hµ Néi – 2005 1 PhÇn a Tãm t¾t c¸c kÕt qu¶ næi bËt cña ®Ò tµi 1-kÕt qu¶ næi bËt cña ®Ò tµi a- §ãng gãp míi cña ®Ò tµi §¸i th¸o ®−êng (§T§) lµ mét vÊn ®Ò nan gi¶i, lµ g¸nh nÆng ®èi víi sù ph¸t triÓn kinh tÕ, x· héi ë nhiÒu quèc gia v× tèc ®é gia t¨ng nhanh chãng cña bÖnh, v× c¸c biÕn chøng vµ hËu qu¶ nÆng nÒ cña bÖnh, v× chi phÝ ®iÒu trÞ bÖnh rÊt tèn kÐm do ng−êi bÖnh ph¶i dïng thuèc suèt ®êi. §Ò tµi nghiªn cøu ®· chøng minh t¸c dông cña polyphenol chÌ xanh (Camellia sinensis) c¶i thiÖn nh÷ng rèi lo¹n cña c¸c chØ sè lipid huyÕt t−¬ng, ng¨n ngõa c¸c stress oxy ho¸ trong m¸u ë chuét cèng tr¾ng g©y §T§ thùc nghiÖm b»ng Streptozotocin (STZ) vµ liÒu t¸c dông râ lµ liÒu uèng polyphenol chÌ xanh 200 mg/kg c©n nÆng/ngµy. T¸c dông cña polyphenol chÌ xanh ®−îc so s¸nh víi t¸c dông cña vitamin E – mét chÊt chèng oxy ho¸ cã cÊu t¹o còng lµ polyphenol – víi liÒu uèng t−¬ng ®−¬ng. b- KÕt qu¶ cô thÓ - ChiÕt xuÊt bét polyphenol chÌ xanh tõ l¸ chÌ t−¬i ®−îc thu h¸i t¹i khu trång chÌ xuÊt khÈu Hoµ L¹c. - Thùc nghiÖm thµnh c«ng viÖc g©y m« h×nh §T§ týp 2 trªn chuét cèng tr¾ng b»ng STZ (cã h×nh ¶nh m« bÖnh häc cña tæn th−¬ng tuþ minh ho¹): chuét ®−îc g©y rèi lo¹n chuyÓn ho¸ lipid b»ng c¸ch nu«i d−ìng víi chÕ ®é ¨n giµu chÊt bÐo. Sau 30 ngµy, chuét ®−îc tiªm mµng bông STZ liÒu thÊp 50 mg/kg c©n nÆng víi mét liÒu duy nhÊt. Chuét bÞ §T§ sau tiªm STZ tõ 48 ®Õn 72 giê. - Polyphenol chÌ xanh c¶i thiÖn râ rÖt nh÷ng rèi lo¹n cña c¸c chØ sè lipid m¸u ë chuét §T§ thùc nghiÖm b»ng STZ sau 90 ngµy thùc nghiÖm (tøc 2 lµ sau 60 ngµy chuét ®−îc uèng bæ sung polyphenol chÌ xanh liÒu 200 mg/kg c©n nÆng/ngµy): nång ®é TG, TC vµ LDL-C huyÕt t−¬ng lµ 2,69 ± 0,79 mmol/L; 1,46 ± 0,29 mmol/L vµ 0,65 ± 0,08 mmol/L gi¶m cã ý nghÜa (p < 0,001) so víi nh÷ng nång ®é t−¬ng øng TG, TC vµ LDL-C huyÕt t−¬ng cña l« chuét §T§ kh«ng ®−îc uèng bæ sung polyphenol chÌ xanh (7,48 ± 2,79 mmol/L; 3,22 ± 0,52 mmol/L; 1,54 ± 0,55 mmol/L)), xÊp xØ b»ng nång ®é t−¬ng øng TG, TC vµ LDL-C huyÕt t−¬ng cña l« chuét chøng (3,22 ± 0,52 mmol/L; 1,32 ± 0,23 mmol/L; 0,61 ± 0,19 mmol/L ); nång ®é HDL-C huyÕt t−¬ng cña c¸c l« chuét thùc nghiÖm kh«ng cã nh÷ng biÕn ®éng ®¸ng kÓ nh−ng tû sè HDL-C/LDL-C huyÕt t−¬ng cña l« chuét §T§ uèng bæ sung polyphenol chÌ xanh lµ 1,22 , t¨ng cao so víi tû sè nµy trong huyÕt t−¬ng ë l« chuét §T§ kh«ng ®−îc uèng bæ sung polyphenol chÌ xanh (0,57) vµ gÇn b»ng tû sè HDL-C/LDL-C huyÕt t−¬ng cña l« chuét chøng (1,36). - Polyphenol chÌ xanh kh«ng cã ¶nh h−ëng trªn ho¹t ®é SOD hång cÇu vµ TAS huyÕt t−¬ng cña c¸c l« chuét thùc nghiÖm nh−ng t¸c dông râ rÖt ®Õn ho¹t ®é GPx hång cÇu vµ nång ®é MDA huyÕt t−¬ng cña l« chuét §T§ thùc nghiÖm b»ng STZ: ho¹t ®é GPx hång cÇu vµ nång ®é MDA huyÕt t−¬ng cña l« chuét nµy lµ 1799 ± 185 U/gHb vµ 8,42 ± 2,24 nmol/L, gi¶m cã ý nghÜa (p<0,001) so víi nh÷ng nång ®é t−¬ng øng trong m¸u cña l« chuét §T§ kh«ng ®−îc uèng bæ sung polyphenol chÌ xanh (2320 ± 267 U/gHb vµ 15,74±2,70 nmol/L). c- HiÖu qu¶ vÒ ®µo t¹o - §µo t¹o 01 nghiªn cøu sinh Tªn ®Ò tµi luËn ¸n: “Nghiªn cøu t¸c dông cña polyphenol chÌ xanh (Camellia sinensis) trªn c¸c chØ sè lipid vµ tr¹ng th¸i chèng oxy ho¸ trong m¸u chuét cèng tr¾ng g©y ®¸i th¸o ®−êng thùc nghiÖm” 3 Nghiªn cøu sinh: ThS. TrÇn ThÞ Chi Mai LuËn ¸n ®· hoµn thiÖn. Sau khi nghiÖm thu ®Ò tµi NCKH nµy, NCS sÏ b¶o vÖ luËn ¸n cÊp c¬ së. - 02 bµi b¸o ®· c«ng bè trªn t¹p chÝ “Nghiªn cøu Y häc” cña tr−êng §¹i häc Y Hµ Néi vol. 32, N06, th¸ng 12/2004 vµ vol. 38 , N05, th¸ng 9/2005. - 01 B¸o c¸o khoa häc t¹i Héi nghÞ KH cña NCS tr−êng §HYHN th¸ng 11/2004, ®¹t gi¶i Nh×; 01 B¸o c¸o khoa häc t¹i Héi nghÞ khoa häc cña Héi Ho¸ sinh Y D−îc häc miÒn Trung th¸ng 8/2005; 01 B¸o c¸o khoa häc t¹i Héi nghÞ KH cña NCS tr−êng §HYHN th¸ng 11/2005. d- HiÖu qu¶ vÒ kinh tÕ, x∙ héi,…: ch−a cã. 2- ¸p dông vµo thùc tiÔn s¶n xuÊt vµ ®êi sèng x∙ héi §ång thêi ®ang thùc hiÖn mét ®Ò tµi nghiªn cøu c¬ b¶n (thuéc qu¶n lý cña Bé KHCN) vÒ t¸c dông cña polyphenol chÌ xanh trªn tÕ bµo mét sè dßng ung th− nu«i cÊy vµ ®· thu ®−îc nh÷ng kÕt qu¶ kh¶ quan. Hy väng r»ng sau nh÷ng kÕt qu¶ thu ®−îc, nhãm nghiªn cøu sÏ cïng hîp t¸c víi mét ®¬n vÞ b¹n nghiªn cøu s¶n xuÊt polyphenol chÌ xanh vµ c¸c s¶n phÈm t¸ch chiÕt cña nã (c¸c catechin) ®Ó øng dông trªn ®éng vËt thùc nghiÖm vµ l©m sµng, cã thÓ tiÕn xa h¬n n÷a trong t−¬ng lai gÇn nh»m phôc vô c«ng t¸c ch¨m sãc søc khoÎ céng ®ång. 3- ®¸nh gi¸ thùc hiÖn ®Ò tµi ®èi chiÕu víi ®Ò c−¬ng nghiªn cøu ®∙ ®−îc phª duyÖt a- TiÕn ®é: thùc hiÖn ®óng tiÕn ®é nh−ng do b¶n th©n ng−êi chñ tr× ®Ò tµi bÞ bÖnh ph¶i ®iÒu trÞ l©u ngµy nªn viÕt B¶n nghiÖm thu chËm. b- Thùc hiÖn môc tiªu nghiªn cøu: thùc hiÖn ®Çy ®ñ c¸c môc tiªu cña B¶n ®Ò c−¬ng ®· ®−îc Bé phª duyÖt. 4 c- C¸c s¶n phÈm t¹o ra so víi dù kiÕn cña b¶n ®Ò c−¬ng: ®¹t yªu cÇu so víi dù kiÕn cña b¶n ®Ò c−¬ng víi møc ®é tèt vµ tin cËy (kÕt qu¶ cô thÓ, kÕt qu¶ vÒ ®µo t¹o, bµi b¸o ®−îc c«ng bè). d- §¸nh gi¸ viÖc sö dông kinh phÝ: Tæng kinh phÝ cña ®Ò tµi : 82.000.000® Kinh phÝ tån ®äng : 10.000.000® Lý do tån ®äng: chi phÝ cho viÖc b¶o vÖ ®Ò tµi nghiªn cøu ë cÊp c¬ së vµ cÊp quèc gia, qu¶n lý phÝ cña Tr−êng. 5 PhÇn b Néi dung b¸o c¸o chi tiÕt kÕt qu¶ nghiªn cøu ®Ò tµi cÊp bé ®Æt vÊn ®Ò §¸i th¸o ®−êng (§T§) lµ mét bÖnh rèi lo¹n chuyÓn hãa m¹n tÝnh víi sù t¨ng glucose m¸u do thiÕu t−¬ng ®èi hoÆc tuyÖt ®èi insulin [50]. §T§ lµ mét bÖnh kh¸ phæ biÕn trªn thÕ giíi; theo thèng kª n¨m 1997, tû lÖ §T§ ë Mü lµ 6,6%, ë Ph¸p lµ 6,6%, ë Ên §é lµ 6,1%, ë Singapore lµ 8,6%. Tû lÖ m¾c §T§ ®ang ngµy cµng gia t¨ng kh«ng chØ ë c¸c n−íc ph¸t triÓn mµ cßn ë c¸c n−íc ®ang ph¸t triÓn. T¹i ViÖt Nam, tû lÖ bÖnh §T§ t¨ng trong nh÷ng n¨m gÇn ®©y: ë Hµ Néi kho¶ng 2,6% (quËn §èng §a 5,6%), ë thµnh phè Hå ChÝ Minh cã n¬i tû lÖ §T§ gÇn 8%. Bëi vËy §T§ ®· ®−îc c¸c nhµ khoa häc trªn thÕ giíi quan t©m nghiªn cøu vÒ bÖnh c¨n, bÖnh sinh, c¸c ®Æc ®iÓm l©m sµng vµ cËn l©m sµng nh»m môc ®Ých phßng bÖnh, ®iÒu trÞ bÖnh vµ c¸c biÕn chøng cña bÖnh mét c¸ch cã hiÖu qu¶ nhÊt. Rèi lo¹n chuyÓn hãa c¸c chÊt trong §T§ tr−íc tiªn lµ rèi lo¹n chuyÓn hãa glucid, tõ ®ã kÐo theo rèi lo¹n chuyÓn hãa c¸c chÊt kh¸c - ®Æc biÖt lµ rèi lo¹n chuyÓn hãa lipid, g©y tæn th−¬ng hµng lo¹t c¸c c¬ quan vµ tæ chøc trong c¬ thÓ. §T§ týp 1 vµ týp 2 ®Òu cã rèi lo¹n chuyÓn hãa lipid víi c¸c bÊt th−êng lipid huyÕt t−¬ng. BÊt th−êng nµy lµ mét trong nh÷ng yÕu tè nguy c¬ g©y v÷a x¬ ®éng m¹ch (VX§M) ë bÖnh nh©n §T§ vµ theo thèng kª cho thÊy nguyªn nh©n g©y tö vong phæ biÕn nhÊt ë bÖnh nh©n §T§ lµ bÖnh tim m¹ch do VX§M [24]. 6 Trong ho¹t ®éng sèng cña tÕ bµo, c¸c qu¸ tr×nh chuyÓn hãa ®· s¶n sinh c¸c gèc tù do vµ c¸c d¹ng oxy cã ho¹t tÝnh hãa häc cao kh¸c. Tuy nhiªn, ë tr¹ng th¸i b×nh th−êng, gèc tù do tån t¹i víi hµm l−îng rÊt thÊp trong tÕ bµo nhê hÖ thèng chèng oxy hãa cña c¬ thÓ nh»m b¶o vÖ c¸c m« tr¸nh ®−îc nh÷ng ph¶n øng gèc g©y tæn th−¬ng cho tÕ bµo vµ m«. Sù rèi lo¹n chuyÓn hãa cña mét chÊt bÊt kú cã thÓ dÉn tíi sù gia t¨ng hµm l−îng c¸c gèc tù do nguyªn nh©n cña nhiÒu qu¸ tr×nh biÕn ®æi bÖnh lý kh¸c nhau, trong ®ã cã sù gia t¨ng cña qu¸ tr×nh peroxi hãa lipid [9]. C¸c nhµ khoa häc ®· chøng minh sù cã mÆt cña qu¸ tr×nh peroxi hãa lipid ë c¸c tæn th−¬ng VX§M vµ vai trß quan träng cña nã trong sù ph¸t triÓn m¶ng VX§M [24]. Vai trß cña gèc tù do trong bÖnh c¨n vµ bÖnh sinh cña §T§ lµ ch−a ch¾c ch¾n, nh−ng nhiÒu nghiªn cøu ®· cho thÊy bÖnh lý §T§ cã sù gia t¨ng c¸c stress oxy hãa vµ th−êng cã liªn quan ®Õn møc t¨ng cña glucose trong m¸u. Nång ®é c¸c lipid peroxid trong huyÕt t−¬ng ë bÖnh nh©n §T§ cao h¬n møc b×nh th−êng. §iÒu trÞ §T§ nh»m kiÓm so¸t nång ®é glucose m¸u; gi¶m vµ lo¹i bá c¸c yÕu tè nguy c¬ g©y biÕn chøng, bao gåm rèi lo¹n chuyÓn hãa lipid, t¨ng huyÕt ¸p, t¨ng ho¹t ®éng gèc tù do... vµ ®iÒu trÞ c¸c biÕn chøng. C¸c thuèc ®iÒu trÞ héi chøng t¨ng lipid m¸u nãi chung vµ rèi lo¹n lipid ë bÖnh nh©n §T§ nãi riªng hiÖn ®ang ®−îc sö dông cã hiÖu qu¶ tèt, song còng g©y nhiÒu t¸c dông phô nh− rèi lo¹n tiªu hãa, ®au c¬, t¨ng nhÑ vµ t¨ng t¹m thêi c¸c enzym gan...; do vËy nh÷ng ng−êi cã bÖnh gan, thËn, loÐt d¹ dµy-t¸ trµng kh«ng ®−îc dïng c¸c thuèc nµy [101]. Trªn thÕ giíi, c¸c nhµ nghiªn cøu ®ang t×m kiÕm c¸c thuèc cã nguån gèc th¶o méc nh»m h¹n chÕ nh÷ng t¸c dông phô nãi trªn. ë ViÖt Nam, c¸c thuèc ®−îc s¶n xuÊt tõ tái, ng−u tÊt, nghÖ, ®Ëu xanh... ®· ®−îc mét sè thÇy thuèc sö dông ®Ó phßng tr¸nh, ng¨n ngõa sù ph¸t triÓn cña m¶ng VX§M [20]. Mét sè d−îc liÖu ph−¬ng §«ng tá ra h÷u hiÖu trong viÖc n©ng cao søc kháe, n©ng cao tuæi thä con ng−êi nh− nh©n s©m, tam thÊt, linh chi vµ nhiÒu th¶o méc kh¸c cã chøa c¸c chÊt chèng 7 oxy hãa lµ vitamin C, α-tocopherol, β- caroten, selen... cã t¸c dông m¹nh chèng gèc tù do, chèng l·o hãa ®· ®−îc nghiªn cøu vµ øng dông réng r·i. Tõ l©u chÌ xanh ®−îc biÕt ®Õn nh− mét lo¹i th¶o d−îc cã t¸c dông tèt cho søc kháe con ng−êi, ®Æc biÖt lµ t¸c dông ng¨n chÆn bÖnh ung th−, bÖnh tim m¹ch, chèng qu¸ tr×nh l·o hãa [127]. ChÌ xanh ®−îc sö dông nh− n−íc gi¶i kh¸t phæ biÕn, ®−îc −a chuéng kh«ng nh÷ng ë c¸c n−íc ch©u ¸ nh− Trung Quèc, NhËt B¶n, ViÖt Nam... mµ cßn ®−îc −a chuéng ë nhiÒu n−íc kh¸c trªn thÕ giíi. ChÝnh v× vËy, chÌ xanh ®· vµ ®ang ®−îc c¸c nhµ khoa häc quan t©m nghiªn cøu. Ng−êi ta ®· t¸ch chiÕt vµ x¸c ®Þnh ®−îc c¸c thµnh phÇn hãa häc cña polyphenol chÌ xanh, nghiªn cøu mét sè t¸c dông d−îc lý cña chóng [114]. Mèi liªn quan gi÷a sù tiªu thô chÌ xanh víi hµm l−îng lipid huyÕt thanh, sù bÒn v÷ng cña c¸c ph©n tö lipoprotein víi c¸c t¸c nh©n oxy hãa, sù h×nh thµnh c¸c m¶ng VX§M... ®· ®−îc kh¶o s¸t bëi c¸c nhµ nghiªn cøu ë nhiÒu n−íc, nhÊt lµ ë NhËt B¶n [132, 157, 160, 163]. ë ViÖt Nam, tiÕp theo ®Ò tµi nghiªn cøu vÒ t¸c dông cña dÞch chiÕt chÌ xanh trªn mét sè chØ sè lipid vµ hµm l−îng malonyl dialdehid trong huyÕt t−¬ng thá thùc nghiÖm, ®Ò tµi “Nghiªn cøu t¸c dông cña polyphenol chÌ xanh (Camellia sinensis) trªn c¸c chØ sè lipid vµ tr¹ng th¸i chèng oxy hãa trong m¸u chuét cèng tr¾ng g©y ®¸i th¸o ®−êng thùc nghiÖm ” ®−îc tiÕn hµnh nh»m môc tiªu: 1. §¸nh gi¸ t¸c dông cña polyphenol chÌ xanh trªn c¸c chØ sè lipid huyÕt t−¬ng ë chuét g©y §T§ thùc nghiÖm 2. §¸nh gi¸ t¸c dông cña polyphenol chÌ xanh trªn ho¹t ®é cña mét sè enzym chèng oxy hãa vµ tr¹ng th¸i chèng oxy hãa toµn phÇn trong m¸u ë chuét g©y §T§ thùc nghiÖm 3. §¸nh gi¸ t¸c dông cña polyphenol chÌ xanh trªn nh÷ng biÕn ®æi m« bÖnh häc cña mét sè m« ë chuét g©y §T§ thùc nghiÖm 8 Néi dung nghiªn cøu cña ®Ò tµi gåm: 1. ChiÕt xuÊt polyphenol chÌ xanh . 2. Kh¶o s¸t t¸c dông cña polyphenol chÌ xanh ®Õn sù thay ®æi hµm l−îng glucose m¸u ë chuét g©y §T§ thùc nghiÖm. 3. Kh¶o s¸t t¸c dông cña polyphenol chÌ xanh trªn sù thay ®æi c¸c chØ sè lipid huyÕt t−¬ng ë chuét g©y §T§ thùc nghiÖm, bao gåm: triglycerid (TG), cholesterol toµn phÇn (TC), cholesterol cña lipoprotein tû träng cao (HDL-C) vµ cholesterol cña lipoprotein tû träng thÊp (LDL-C). 4. Kh¶o s¸t t¸c dông cña polyphenol chÌ xanh ®Õn ho¹t ®é cña mét sè enzym chèng oxy hãa nh− superoxid dismutase (SOD), glutathion peroxidase (GPx) vµ tr¹ng th¸i chèng oxy hãa toµn phÇn (TAS), hµm l−îng malondialdehyd (MDA) trong m¸u chuét g©y §T§ thùc nghiÖm. 5. Kh¶o s¸t t¸c dông cña polyphenol chÌ xanh ®Õn sù biÕn ®æi m« bÖnh häc cña mét sè m« ë chuét g©y §T§ thùc nghiÖm: thµnh ®éng m¹ch chñ, vâng m¹c, thËn. 9 Ch−¬ng I tæng quan tµi liÖU 1.1- Lipid vµ lipoprotein m¸u 1.1.1- Lipid m¸u C¸c lipid chÝnh cã mÆt trong m¸u lµ acid bÐo tù do, triglycerid (TG), cholesterol toµn phÇn (TC) trong ®ã cã cholesterol tù do (FC) vµ cholesterol este (CE) , c¸c phospholipid (PL). V× kh«ng tan trong n−íc, lipid ®−îc vËn chuyÓn trong m¸u d−íi d¹ng kÕt hîp víi c¸c protein ®Æc hiÖu. Albumin lµ chÊt vËn chuyÓn chÝnh cña c¸c acid bÐo tù do, c¸c lipid kh¸c ®−îc l−u hµnh trong m¸u d−íi d¹ng c¸c phøc hîp lipoprotein [10, 101, 154]. TG cã trong thµnh phÇn chÊt bÐo cña thøc ¨n, cã thÓ ®−îc tæng hîp trong gan vµ m« mì ®Ó dù tr÷ n¨ng l−îng cho c¬ thÓ. PL vµ cholesterol lµ thµnh phÇn cÊu tróc cña mµng tÕ bµo. Cholesterol còng lµ tiÒn chÊt cña c¸c hormon steroid vµ c¸c acid mËt. Cholesterol cã trong thøc ¨n (nguån ngo¹i sinh) vµ cã thÓ ®−îc tæng hîp ë nhiÒu m« cña c¬ thÓ, ®Æc biÖt lµ gan víi mét c¬ chÕ ®−îc ®iÒu hßa chÆt chÏ (nguån néi sinh). Kh«ng gièng TG vµ PL, nh©n sterol cña cholesterol kh«ng thÓ tho¸i hãa xa h¬n n÷a, v× vËy cÇn thiÕt ph¶i cã qu¸ tr×nh vËn chuyÓn cholesterol tõ c¸c m« ngo¹i vi trë vÒ gan vµ t¹i gan, cholesterol ®−îc bµi tiÕt hoÆc nguyªn d¹ng trong mËt hoÆc sau khi ®−îc chuyÓn hãa thµnh acid mËt [101, 141, 154]. 1.1.2- Thµnh phÇn, cÊu tróc vµ ph©n lo¹i c¸c lipoprotein Lipoprotein (LP) lµ nh÷ng phÇn tö h×nh cÇu, bao gåm phÇn nh©n chøa ®ùng nh÷ng ph©n tö kh«ng ph©n cùc lµ TG vµ cholesterol este, xung quanh bao bäc bëi líp c¸c ph©n tö ph©n cùc: phospholipid, cholesterol tù do vµ c¸c protein - ®−îc gäi lµ apolipoprotein, viÕt t¾t lµ apo (H×nh 1.1) C¸c LP huyÕt t−¬ng ®−îc xÕp lo¹i dùa trªn ph−¬ng ph¸p ®iÖn di hoÆc tû träng cña chóng b»ng ph−¬ng ph¸p siªu ly t©m ph©n ®o¹n . Cã bèn lo¹i LP 10 chÝnh theo tû träng t¨ng dÇn lµ chylomicron (CM), LP cã tû träng rÊt thÊp (very low density lipoprotein- VLDL), LP cã tû träng thÊp (low density lipoprotein- LDL) vµ LP cã tû träng cao ( high density lipoprotein- HDL) . Lp cã tû träng trung LP cã tû träng trung gian (intermediate density lipoprotein -IDL) lµ s¶n phÈm chuyÓn hãa cña VLDL trong m¸u vµ lµ tiÒn chÊt cña LDL, b×nh th−êng cã hµm l−îng rÊt thÊp trong huyÕt t−¬ng. Sù ph©n lo¹i nµy ®−îc minh häa ë B¶ng 1.1. H×nh 1.1- S¬ ®å cÊu t¹o cña tiÓu ph©n lipoprotein [157] Lipoprotein (a) hay LP (a) lµ lo¹i LP kh«ng ®iÓn h×nh víi chøc n¨ng ch−a biÕt. Nã to vµ nÆng h¬n LDL nh−ng cã thµnh phÇn t−¬ng tù, ngo¹i trõ cã thªm apo (a). Nång ®é LP (a) trong huyÕt t−¬ng thay ®æi nhiÒu gi÷a c¸c c¸ thÓ, trong kho¶ng tõ 0 -100mg/dL, vµ ®−îc x¸c ®Þnh do yÕu tè di truyÒn. Nång ®é LP (a) t¨ng cao lµ mét yÕu tè nguy c¬ ®éc lËp cña bÖnh m¹ch vµnh sím [154]. C¸c apoprotein (apo) cã vai trß quan träng trong cÊu tróc vµ chuyÓn hãa cña lipoprotein. Trong qu¸ tr×nh chuyÓn hãa lipid, c¸c apo cã mét sè c¸c chøc n¨ng: (1) chøc n¨ng nhËn biÕt c¸c receptor ®Æc hiÖu trªn mµng tÕ bµo ; (2) chøc n¨ng ®iÒu hßa: ho¹t hãa hoÆc øc chÕ mét sè enzym, lµ chÊt céng t¸c cña c¸c enzym; (3) chøc n¨ng gióp c¸c LP ®−îc vËn chuyÓn trong m¸u vµ b¹ch huyÕt. Khi tÝnh hßa tan cña c¸c LP bÞ rèi lo¹n hoÆc sù vËn chuyÓn chóng trong m¸u bÞ chËm trÔ sÏ dÉn ®Õn t×nh tr¹ng ø ®äng c¸c ph©n tö cã chøa nhiÒu lipid, ®ã lµ mét trong nh÷ng yÕu tè g©y VX§M [99, 100, 101]. C¸c apo chÝnh gåm: - ApoA lµ thµnh phÇn cÊu t¹o cña HDL, chñ yÕu trong HDL míi sinh (®−îc tæng hîp ë gan). 11 ApoA-I lµ apo chÝnh cña HDL, cã vai trß ho¹t hãa lecithin cholesterol acyltransferase (LCAT). Nång ®é apoA-I thÊp lµ bÖnh lý, ph¶n ¸nh nguy c¬ cña VX§M. ApoA-II tham gia cÊu tróc HDL 2, chøc n¨ng ch−a râ. -ApoB: Apo B-100 lµ protein cÊu tróc chÝnh cña VLDL vµ LDL, ®ãng vai trß chÊt nhËn diÖn receptor mµng tÕ bµo ®èi víi LDL, g¾n víi receptor LDL ë mµng tÕ bµo vµ ®−a LDL vµo trong tÕ bµo ®Ó cung cÊp cholesterol cho tÕ bµo. B¶ng 1.1- Ph©n lo¹i vµ ®Æc ®iÓm cña c¸c lipoprotein huyÕt t−¬ng Lipoprotein Tû träng (g/mL) §−êng kÝnh trung b×nh Di chuyÓn ®iÖn di Nguån gèc Chøc n¨ng chÝnh ®iÓm xuÊt ph¸t pre-β Lp Ruét VËn chuyÓn TG ngo¹i sinh VËn chuyÓn TG néi sinh TiÒn chÊt cña LDL (nm) CM <0,950 500 VLDL 0,960 – 1,006 43 1,007-1,019 27 Gan b¨ng β Lp réng S¶n phÈm chuyÓn ho¸ cña VLDL 1,020-1,063 22 S¶n phÈm LDL β Lp chuyÓn ho¸ VLDL qua IDL 1,064-1,210 8 Gan – Ruét HDL α Lp S¶n phÈm chuyÓn ho¸ CM vµ VLDL (William J. Marshall, Clinical chemistry, Fourth Edition, Mosby 2000) IDL VËn chuyÓn cholesterol tõ gan ®Õn m« ngo¹i vi VËn chuyÓn cholesterol trë vÒ gan B¶ng 1.2- Thµnh phÇn cña c¸c Lipoprotein trong m¸u FC CE TG Phospholipid Apo Apo chÝnh % % % % % CM 1 3 85 9 2 A, B-48,C,E VLDL 7 12 50 18 10 B-100, C, E LDL 8 37 10 20 23 B-100 HDL 2 15 4 24 55 A, C, E (David L.Nelson, Michael M Cox - Lehninger Principles of Biochemistry, Third edition 2000) 12 Apo B-100 tham gia vµo c¬ chÕ bÖnh sinh cña VX§M vµ lµ nguyªn nh©n cña nhiÒu tr¹ng th¸i bÖnh lý cã t¨ng lipid m¸u. Apo B-100, cholesterol cïng víi VLDL vµ LDL lµ nh÷ng yÕu tè nguy c¬ g©y VX§M. T¨ng apo B ph¶n ¸nh sù tho¸i hãa cholesterol kÐm vµ sù ø ®äng cholesterol trong m«. PhÇn lín c¸c nghiªn cøu gÇn ®©y cho thÊy tû lÖ apo A-I/apo B-100 lµ chØ sè thÓ hiÖn nguy c¬ bÖnh ®éng m¹ch vµnh tèt h¬n so víi tû lÖ HDL-C/LDL-C, sù thay ®æi chØ sè nµy rÊt cã ý nghÜa trong l©m sµng mÆc dï hµm l−îng cholesterol m¸u kh«ng v−ît qu¸ trÞ sè b×nh th−êng. Apo B-48 lµ protein cÊu tróc chÝnh trong CM, thiÕu vÞ trÝ g¾n víi receptor cña LDL. -Apo C cã trong thµnh phÇn cña VLDL, IDL, HDL. Apo C-I cã nhiÖm vô ho¹t hãa LCAT, apo C-II ho¹t hãa lipoprotein lipase (LPL) ®Ó thñy ph©n TG cña CM vµ VLDL, cßn apo C-III øc chÕ LPL. - Apo E lµ thµnh phÇn cÊu tróc cña CM, VLDL, IDL, HDL1. Apo E g¾n víi receptor LDL vµ cã thÓ g¾n víi c¸c receptor ®Æc hiÖu kh¸c cña gan, ®ãng vai trß quan träng trong vËn chuyÓn lipid ë n·o. 1.1.3- ChuyÓn hãa lipoprotein • CM ®−îc t¹o thµnh tõ lipid thøc ¨n (chñ yÕu lµ TG) trong tÕ bµo niªm m¹c ruét non, ®i vµo hÖ b¹ch m¹ch, råi ®æ vµo hÖ tuÇn hoµn qua èng ngùc t¹i hîp l−u gi÷a tÜnh m¹ch c¶nh vµ tÜnh m¹ch d−íi ®ßn. CM theo m¸u tíi m« mì vµ c¬, t¹i ®ã TG ®−îc thuû ph©n nhê enzym LPL khu tró trªn bÒ mÆt tÕ bµo néi m¹c mao m¹ch. C¸c acid bÐo tù do ®−îc sö dông lµm nguån cung cÊp n¨ng l−îng hoÆc ®−îc este hãa thµnh TG dù tr÷. CM mÊt TG vµ tr¶ l¹i apo C cho HDL, trë thµnh CM tµn d− giµu cholesterol. CM tµn d− ®−îc b¾t gi÷ ë tÕ bµo gan nhê c¸c receptor ®Æc hiÖu víi apo B48 vµ apo E . Trong tr−êng hîp b×nh th−êng, CM kh«ng cã trong huyÕt t−¬ng khi ®ãi (>12 giê sau ¨n) [100, 101, 141, 154]. 13 • VLDL giµu TG, ®−îc t¹o thµnh ë gan (90%) vµ mét phÇn ë ruét non (10%), vµo m¸u ®Õn c¸c m« ngo¹i vi. T¹i c¸c m«, TG bÞ thuû ph©n d−íi t¸c dông cña LPL, ®ång thêi apo C ®−îc chuyÓn sang cho HDL, chØ cßn l¹i apo B-100 vµ apo E. Enzym LCAT tõ gan vµo huyÕt t−¬ng cã t¸c dông este hãa cholesterol cña VLDL thµnh cholesterol este. Nh− vËy sau khi gi¶i phãng TG, nhËn thªm CE vµ mÊt ®i apo C, VLDL chuyÓn thµnh IDL - tiÒn chÊt cña LDL. LACT t¹o ra 75- 90% CE trong huyÕt t−¬ng, phÇn CE cßn l¹i do gan hoÆc ruét s¶n xuÊt nhê enzym acylCoA cholesterol acyltransferase ( ACAT). Do vËy, sù thiÕu hôt LCAT g©y c¸c rèi lo¹n chuyÓn hãa LP [12, 22, 141, 154]. IDL trë l¹i gan, g¾n vµo c¸c receptor ®Æc hiÖu (apo B, E) ë mµng tÕ bµo vµ chÞu t¸c dông cña lipase gan. C¸c IDL chuyÓn thµnh LDL (cïng víi sù biÕn mÊt cña apo E). B×nh th−êng cã rÊt Ýt IDL l−u hµnh trong m¸u. • LDL lµ chÊt vËn chuyÓn chÝnh cholesterol trong m¸u, chñ yÕu d−íi d¹ng CE. LDL g¾n víi c¸c receptor LDL nhËn biÕt apo B-100 trªn mµng tÕ bµo gan (70%) vµ c¸c mµng tÕ bµo kh¸c cña c¬ thÓ (30%). C¸c LDL ®−îc chuyÓn vµo trong tÕ bµo vµ chÞu sù tho¸i hãa trong lysosom, gi¶i phãng cholesterol tù do. Cholesterol tù do cã ba t¸c dông c¬ b¶n lµ: + øc chÕ ho¹t ®éng cña HMG CoA reductase (βhydroxy - βmethyl- glutaryl coenzym A reductase), lµm gi¶m tæng hîp cholesterol trong tÕ bµo. + Ho¹t hãa enzym ACAT, chuyÓn cholesterol tù do thµnh cholesterol este. + Lµm gi¶m sè l−îng receptor LDL ë mµng tÕ bµo qua con ®−êng feed- back ©m tÝnh. §¹i thùc bµo t¹o ra tõ c¸c monocyte trong m¸u cã thÓ b¾t gi÷ LDL qua receptor thu dän. Qu¸ tr×nh nµy x¶y ra ë c¸c nång ®é LDL b×nh th−êng nh−ng ®−îc t¨ng c−êng khi nång ®é LDL t¨ng cao vµ bÞ biÕn ®æi (LDL bÞ oxy hãa hoÆc glycosyl hãa). Sù b¾t gi÷ LDL bëi ®¹i thùc bµo ë thµnh ®éng m¹ch lµ yÕu tè quan träng trong bÖnh sinh cña VX§M. Khi ®¹i thùc bµo qu¸ 14 t¶i cholesterol este, chóng chuyÓn thµnh c¸c tÕ bµo bät (foam cell) – mét thµnh phÇn cña m¶ng v÷a x¬ [24, 101, 154]. • HDL ®−îc tæng hîp t¹i gan (HDL míi sinh) hoÆc tõ sù tho¸i hãa cña VLDL vµ CM trong m¸u. Trong tuÇn hoµn m¸u, HDL míi sinh nhËn thªm apo A vµ apo C tõ c¸c LP kh¸c vµ cholesterol tù do tõ mµng bÒ mÆt tÕ bµo cña c¸c m«. Cholesterol tù do ®−îc este hãa bëi LCAT cã trong HDL míi sinh, lµm t¨ng tû träng cña HDL vµ chuyÓn HDL3 thµnh HDL2. CE ®−îc chuyÓn tõ HDL2 sang c¸c CM tµn d− vµ IDL . CE trong c¸c LP tµn d− nµy ®−îc b¾t gi÷ bëi gan vµ ®−îc bµi tiÕt trong mËt nguyªn d¹ng hoÆc sau khi chuyÓn hãa thµnh acid mËt. Tãm l¹i, HDL cã hai vai trß quan träng lµ : + Thanh läc c¸c LP giµu TG (CM vµ VLDL) b»ng c¸ch cung cÊp cho chóng apo C-II cÇn thiÕt cho sù ho¹t hãa LPL. + VËn chuyÓn trung gian cholesterol tù do tõ c¸c m« ngo¹i vi trë vÒ gan gióp cho tho¸i hãa vµ bµi tiÕt cholesterol qua mËt. V× vËy HDL lµ yÕu tè b¶o vÖ chèng VX§M [24, 100, 101, 141, 154]. 1.1.4- Rèi lo¹n chuyÓn hãa lipoprotein vµ v÷a x¬ ®éng m¹ch 1.1.4.1. Ph©n lo¹i rèi lo¹n chuyÓn hãa lipid ♦Ph©n lo¹i cña Fredrickson [154] B¶ng 1.3. Ph©n lo¹i rèi lo¹n lipid m¸u theo Fredrickson cã bæ xung Typ I IIa IIb III IV V Cholesterol ↑ ↑↑ ↑↑ ↑ ⊥/↑ ↑ ↑ CM ↑↑ LDL ↑ LDL ↑ IDL ↑ VLDL Triglycerid Lipoprotein ↑↑↑ ⊥ ↑↑ ↑ VLDL ↑↑ Chó thÝch: ⊥ = b×nh th−êng, ↑ = t¨ng ↑↑ ↑↑↑ ↑ VLDL ↑ CM 15 N¨m 1965, Fredrickson c¨n cø vµo kü thuËt ®iÖn di vµ siªu ly t©m ®èi víi c¸c thµnh phÇn lipid huyÕt thanh ®· ph©n lo¹i héi chøng t¨ng lipid m¸u lµm 5 týp dùa trªn nh÷ng thay ®æi cña thµnh phÇn LP. C¸ch ph©n lo¹i nµy nhanh chãng ®−îc chÊp nhËn nh−ng sau ®ã, ng−êi ta ®Ò nghÞ t¸ch týp II thµnh týp IIa cã t¨ng LDL ®¬n thuÇn vµ týp IIb cã t¨ng LDL, VLDL. B¶ng ph©n lo¹i nµy trë thµnh ph©n lo¹i quèc tÕ cña WHO tõ n¨m 1970. ♦Ph©n lo¹i cña De Gennes [101] B¶ng ph©n lo¹i cña De Gennes c¨n cø vµo sù biÕn ®æi cña TC vµ TG trong huyÕt thanh; cã 3 týp rèi lo¹n lipid m¸u: - T¨ng cholesterol huyÕt thanh ®¬n thuÇn: Tû lÖ TC/ TG > 2,5. Cholesterol t¨ng th−êng do t¨ng LDL, nh−ng HDL t¨ng còng cã thÓ lµm t¨ng nhÑ cholesterol huyÕt thanh. - T¨ng triglycerid huyÕt thanh ®¬n thuÇn: TG t¨ng rÊt cao. Tû lÖ TG/TC > 2,5. Khi TG > 11,5 mmol/L th× CM lu«n cã mÆt trong m¸u. C¸c rèi lo¹n lipid m¸u tiªn ph¸t nh− t¨ng VLDL giµu TG hoÆc t¨ng CM lµm cholesterol toµn phÇn cã thÓ h¬i t¨ng do c¶ hai d¹ng LP nµy ®Òu chøa cholesterol tù do ë phÇn vá vµ cholesterol este ë phÇn lâi. - T¨ng cholesterol vµ t¨ng triglycerid huyÕt thanh (t¨ng lipid m¸u hçn hîp): TC t¨ng võa ph¶i, TG t¨ng nhiÒu h¬n. Tû lÖ TC/ TG < 2,5. Nguyªn nh©n cã thÓ do t¨ng VLDL chøa nhiÒu TG vµ LDL chøa nhiÒu cholesterol, hoÆc t¨ng VLDL tµn d− vµ CM tµn d−. ♦Ph©n lo¹i EAS 1987 N¨m 1987, HiÖp héi V÷a x¬ ®éng m¹ch ch©u ¢u ph©n chia rèi lo¹n lipid m¸u thµnh 5 týp: - B×nh th−êng: TC < 5,2 mmol/L vµ TG < 2,2 mmol/L - Týp A: 5,2 ≤ TC ≤ 6,5 mmol/L vµ TG < 2,2 mmol/L - Týp B: 6,5 < TC ≤ 7,8 mmol/L vµ TG < 2,2 mmol/L 16 - Týp C: TC < 5,2 mmol/L vµ 2,2 ≤ TG ≤ 5,5 mmol/L - Týp D: 5,2 ≤ TC ≤ 7,8 mmol/L vµ 2,2 ≤ TG ≤ 5,5 mmol/L - Týp E: TC> 7,8 mmol/L vµ TG > 5,5 mmol/L T¨ng lipid m¸u cã thÓ tiªn ph¸t do di truyÒn hoÆc thø ph¸t sau c¸c bÖnh kh¸c nh− bÐo ph×, nghiÖn r−îu, §T§, suy gi¸p tr¹ng, héi chøng thËn h−, suy thËn m¹n, sau dïng kÐo dµi mét sè thuèc... C¸c bÖnh nh©n kh¸c nhau m¾c cïng mét bÖnh cã thÓ biÓu hiÖn c¸c týp kh¸c nhau cña rèi lo¹n lipid m¸u. 1.1.4.2. ChÕ ®é ¨n vµ sù rèi lo¹n chuyÓn hãa lipoprotein Ng−êi ta thÊy cã mèi t−¬ng quan thuËn gi÷a møc tiªu thô chÊt bÐo b·o hßa víi nång ®é cholesterol m¸u: nh÷ng d©n téc ¨n nhiÒu mì cã hµm l−îng cholesterol m¸u cao h¬n nh÷ng d©n téc cã thãi quen ¨n Ýt mì, ®ång thêi nh÷ng bÖnh lý cã liªn quan tíi t¨ng lipid m¸u nh− VX§M, bÖnh m¹ch vµnh, nhåi m¸u c¬ tim ... cã tÇn xuÊt m¾c t¨ng râ rÖt ë quÇn thÓ d©n téc ¨n nhiÒu mì. §iÒu chØnh chÕ ®é ¨n lµ mét trong c¸c biÖn ph¸p quan träng cña ®iÒu trÞ t¨ng lipid m¸u [ 28, 100, 101]. M« h×nh thùc nghiÖm cña Anichkov ®−îc coi lµ m« h×nh kinh ®iÓn vµ ®−îc nhiÒu n−íc trªn thÕ giíi ¸p dông: khi cho thá ¨n cholesterol liÒu cao 0,3 -0,5 g/kg/ngµy, cholesterol m¸u cña thá sÏ t¨ng ngay tõ tuÇn ®Çu thùc nghiÖm; cïng víi sù t¨ng lipid m¸u, sù l¾ng ®äng cholesterol trong tæ chøc nhÊt lµ gan vµ thµnh ®éng m¹ch còng ®−îc ph¸t hiÖn; sau th¸ng thø t− cña thùc nghiÖm trªn, ng−êi ta thÊy cã nhiÒu mì l¾ng ®äng ë thµnh m¹ch vµ xuÊt hiÖn nh÷ng m¶ng v÷a x¬ [100, 101]. §Ó g©y VX§M vµnh, Vokva ph¶i cho thá ¨n cholesterol víi liÒu cao h¬n vµ trong thêi gian kÐo dµi h¬n [101]. GÇn ®©y ng−êi ta ®· tiÕn hµnh thùc nghiÖm trªn khØ Rhesus. B»ng c¸ch cho khØ ¨n cholesterol víi liÒu 1,5 g/kg/ ngµy vµ trén víi mì; sím nhÊt sau s¸u th¸ng, Taylor vµ B.Cox g©y ®−îc tæn th−¬ng VX§M ®iÓn h×nh víi 17 nång ®é cholesterol 6,6- 10,2 mmol/L trong m¸u vµ c¸c t¸c gi¶ cho thÊy víi nång ®é cholesterol m¸u 14,3 - 14,8 mmol/L ®· g©y ®−îc nhåi m¸u c¬ tim, ho¹i tö chi [99, 100]. 1.1.4.3. Rèi lo¹n chuyÓn hãa lipoprotein vµ VX§M Cã nhiÒu yÕu tè nguy c¬ g©y nªn VX§M nh− rèi lo¹n chuyÓn hãa lipid, t¨ng huyÕt ¸p, bÐo ph×, ®¸i th¸o ®−êng... trong ®ã rèi lo¹n chuyÓn hãa lipid ®ãng vai trß chñ yÕu [12, 15, 28]. Lipoprotein ®ãng vai trß quan träng trong bÖnh sinh cña VX§M. C¸c LP chøa apo B chuyÓn cholesterol cho thµnh ®éng m¹ch vµ lµ t¸c nh©n g©y VX§M. Nång ®é HDL gi¶m dÉn ®Õn sù gi¶m cña qu¸ tr×nh vËn chuyÓn cholesterol ra khái thµnh ®éng m¹ch. C¸c LP chøa apo B nh− VLDL vµ c¸c ph©n tö tµn d− cña chóng, LP(a) vµ LDL ®−îc g¾n vµ bÞ gi÷ l¹i tæ chøc thµnh m¹ch bëi proteoglycan- chÊt nµy ®−îc bµi tiÕt bëi tÕ bµo m¹ch m¸u [24]. C¸c ph©n tö LP bÞ gi÷ l¹i nµy cã thÓ bÞ oxy hãa bëi tÕ bµo néi m¹c, tÕ bµo c¬ tr¬n vµ ®¹i thùc bµo bëi mét sè c¬ chÕ [24, 28, 101]. C¸c LDL bÞ oxy hãa kÝch thÝch sù kÕt dÝnh b¹ch cÇu ®¬n nh©n víi tÕ bµo néi m¹c vµ hãa øng ®éng chóng ®i vµo líp d−íi néi m¹c. LDL bÞ oxy hãa cßn kÝch thÝch sù ho¹t hãa vµ biÖt hãa b¹ch cÇu ®¬n nh©n; do ®ã lµm thuËn lîi cho sù kÕt tËp, ho¹t hãa vµ tr−ëng thµnh cña ®¹i thùc bµo. C¸c LDL bÞ oxy hãa cßn lµm t¨ng tæng hîp proteoglycan m¹ch m¸u vµ thay ®æi thµnh phÇn c¸c chuçi glycosaminoglycan cña chóng, do ®ã cho phÐp nh÷ng ph©n tö nµy g¾n LDL dÔ dµng h¬n . C¸c ®¹i thùc bµo b¾t gi÷ LDL qua c¸c receptor ®Æc hiÖu trë thµnh tÕ bµo bät. C¸c tÕ bµo c¬ tr¬n di chuyÓn tõ líp gi÷a vµo líp trong, t¹i ®ã chóng t¨ng sinh d−íi t¸c dông cña c¸c cytokin vµ c¸c yÕu tè t¨ng tr−ëng vµ theo ®ã t¹o ra m¶ng v÷a x¬. LP cßn ®iÒu hßa sù tæng hîp c¸c yÕu tè t¨ng tr−ëng vµ c¸c cytokin, t¹o ®iÒu kiÖn ®Ó c¸c tÕ bµo c¬ tr¬n di chuyÓn vµo líp trong. LDL bÞ oxy hãa cßn ¶nh h−ëng tíi qu¸ tr×nh tæng hîp metalloproteinase, yÕu tè tæ chøc, yÕu tè øc chÕ sù ho¹t hãa plasminogen 1 18 (plasminogen activator inhibitor-1, PAI-1); dÉn ®Õn sù h×nh thµnh vì m¶ng v÷a x¬ vµ t¾c m¹ch [24, 101]. §Ó ®¸nh gi¸ møc ®é tæn th−¬ng VX§M, n¨m 1972 WHO ®−a ra b¶ng ph©n ®é nh− sau [1]: - §é 0: C¸c tæn th−¬ng x¬ mì giai ®o¹n ®Çu, sù l¾ng ®äng c¸c h¹t mì ë líp ¸o trong ch−a næi râ trªn bÒ mÆt líp néi m¹c ®éng m¹ch. - §é I: Nh÷ng tæn th−¬ng x¬ mì b¾t ®Çu h×nh thµnh nªn nh÷ng chÊm hoÆc nh÷ng v¹ch m¶nh cã mµu vµng ®ôc, hiÖn râ trªn bÒ mÆt líp néi m¹c ®éng m¹ch vµ cã thÓ kÕt hîp thµnh tõng m¶ng nhá. - §é II: Tæn th−¬ng h×nh thµnh nh÷ng m¶ng lín, næi cao trªn bÒ mÆt líp néi m¹c ®éng m¹ch vµ bao gåm chñ yÕu nh÷ng m« x¬ do qu¸ s¶n, ë vïng tæn th−¬ng cã mµu tr¾ng ®ôc hay mµu tr¾ng vµng. - §é III: Gåm nh÷ng tæn th−¬ng phøc t¹p nh− loÐt, ch¶y m¸u, ho¹i tö hoÆc huyÕt khèi; cã thÓ kÌm theo calci hãa ë vïng trung t©m ho¹i tö. - §é IV: Thµnh ®éng m¹ch bÞ calci hãa, ®«i khi x−¬ng hãa lµm cho v¸ch ®éng m¹ch rÊt cøng. 1.1.4.4. Thuèc ®iÒu trÞ rèi lo¹n lipid m¸u Trªn c¬ së nh÷ng hiÓu biÕt vÒ chuyÓn hãa lipid, ng−êi ta ®· t×m ra nhiÒu lo¹i thuèc ®Ó ®iÒu trÞ c¸c rèi lo¹n lipid m¸u. Dùa vµo t¸c dông h¹ lipid m¸u, thuèc ®−îc chia lµm 2 nhãm chÝnh: ♦ Nhãm thuèc lµm gi¶m hÊp thu vµ t¨ng th¶i trõ lipid: Cholestyramin, colestipol, neomycin...lµ nh÷ng thuèc cã tÝnh hÊp thu m¹nh; t¹o phøc hîp víi acid mËt, lµm gi¶m qu¸ tr×nh nhò ho¸ lipid ë ruét, dÉn ®Õn sù gi¶m hÊp thu vµ t¨ng ®µo th¶i lipid qua ph©n. Ngoµi ra, chóng cßn cã t¸c dông t¨ng sè l−îng vµ ho¹t tÝnh cña receptor LDL ë mµng tÕ bµo. ♦ Nhãm thuèc ¶nh h−ëng ®Õn sinh tæng hîp lipid: gåm dÉn xuÊt cña acid fibric, dÉn xuÊt cña statin, acid nicotinic,...Acid nicotinic t¨ng chuyÓn ho¸ cña VLDL dÉn ®Õn sù gi¶m nång ®é VLDL vµ LDL huyÕt thanh. Nhãm 19 fibrat gi¶m vËn chuyÓn acid bÐo vÒ gan, gi¶m tæng hîp vµ t¨ng thanh th¶i VLDL, gi¶m t¹o thµnh vµ gi¶m sù oxy ho¸ LDL; thuèc lµm gi¶m nång ®é TC, TG, VLDL, LDL vµ t¨ng HDL trong huyÕt thanh; thuèc cßn cã t¸c dông gi¶m sù kÕt tËp cña tiÓu cÇu, gi¶m fibrinogen vµ gi¶m acid uric m¸u. Nhãm statin lµ lo¹i thuèc øc chÕ c¹nh tranh víi enzym HMG-CoA reductase; dÉn ®Õn øc chÕ sù tæng hîp cholesterol ë tÕ bµo gan, t¨ng receptor LDL vµ t¨ng tho¸i ho¸ LDL. Mét sè thuèc tõ nguån th¶o d−îc (nghÖ, ng−u tÊt..) còng cã t¸c dông trªn sù rèi lo¹n lipid m¸u. Mçi nhãm cã c¬ chÕ t¸c ®éng riªng cña nã. C¸c thuèc tæng hîp hãa häc tuy cã t¸c dông ®iÒu trÞ tèt song cßn nhiÒu t¸c dông phô, v× thÕ c¸c th¶o d−îc Ýt ®éc h¹i, cã t¸c dông h¹ lipid vµ chèng oxy hãa ngµy cµng ®−îc quan t©m. 1. 2. Gèc tù do vµ hÖ thèng chèng oxy hãa cña c¬ thÓ: 1.2.1. C¸c d¹ng oxy ho¹t ®éng trong c¬ thÓ vµ qu¸ tr×nh peroxi hãa lipid C¸c d¹ng oxy ho¹t ®éng bao gåm gèc tù do cã oxy lu«n ®−îc s¶n sinh trong c¸c ho¹t ®éng sinh lý cña c¬ thÓ sèng. Nguån sinh gèc tù do g¾n liÒn víi c¸c chuyÓn hãa tÕ bµo nh− c¸c ph¶n øng oxy hãa khö cña tÕ bµo trong qu¸ tr×nh thùc bµo, trong c¸c ph¶n øng khö ®éc cña c¬ thÓ b»ng c¬ chÕ oxy hãa, ®Æc biÖt trong qu¸ tr×nh h« hÊp tÕ bµo. Ngoµi ra, gèc tù do cßn h×nh thµnh trong c¬ thÓ do nh÷ng t¸c nh©n cña m«i tr−êng vµ c¸c chÊt dÞ sinh (c¸c xenobiotic). Anion superoxid (O2•- ) ®−îc t¹o nªn trong qu¸ tr×nh h« hÊp tÕ bµo lµ gèc tù do ®Çu tiªn, tõ ®ã sinh ra hµng lo¹t c¸c d¹ng oxy ho¹t ®éng kh¸c nh− hydroperoxid (H2O2), gèc hydroxyl (HO•), oxy ®¬n béi (1O2), gèc peroxyl (LOO•), gèc alkyl (L•), gèc alkoxyl (LO•). C¸c d¹ng oxy ho¹t ®éng nµy cã liªn quan ®Õn nhiÒu qu¸ tr×nh bÖnh lý cña con ng−êi [3, 8, 9, 21]. 20 1 O2, H2O2, HO• lµ nh÷ng chÊt ®éc ®èi víi tÕ bµo v× chóng sÏ tÊn c«ng c¸c acid bÐo kh«ng b·o hßa cã trong lipid mµng tÕ bµo g©y nªn nh÷ng biÕn ®æi mµng tÕ bµo vµ biÕn ®æi cña nh÷ng ph©n tö DNA, g©y ®ét biÕn gen...1O2, HO• cã ho¹t tÝnh ho¸ häc rÊt m¹nh, chóng lµ thñ ph¹m chÝnh g©y peroxi hãa lipid mµng, mét gèc HO• sÏ oxy hãa hµng tr¨m ph©n tö acid bÐo kh«ng b·o hßa nhiÒu nèi ®«i theo c¬ chÕ d©y truyÒn tr−íc khi bÞ dËp t¾t [3, 8, 9]. Qu¸ tr×nh peroxi hãa lipid (POL) xuÊt hiÖn theo c¬ chÕ ph¶n øng gèc tù do x¶y ra theo 3 giai ®o¹n liªn tiÕp nh−ng riªng biÖt (kh¬i mµo, lan truyÒn, dËp t¾t). Gèc HO•, 1O2, d¹ng proton cña O2•- lµ HO2• vµ c¸c phøc hîp kh¸c nhau cña oxy víi s¾t cã kh¶ n¨ng kh¬i mµo POL, h×nh thµnh c¸c gèc peroxyl. Gèc peroxyl nµy cã kh¶ n¨ng lÊy ®i H tõ mét ph©n tö acid bÐo kh¸c vµ gèc alkyl míi t¹o nªn cã thÓ t¸c dông víi O2 sinh ra mét gèc peroxyl kh¸c vµ cø thÕ, ph¶n øng d©y chuyÒn ®−îc nh©n lªn m·i. Gèc peroxyl ®−îc t¹o thµnh cã hai sè phËn: hoÆc t¹o lipid hydroperoxid, hoÆc t¹o endoperoxid. Hydroperoxid h÷u c¬ (lipid hydroperoxid = LOOH) cã thÓ bÞ ph©n hñy bëi c¸c ion kim lo¹i chuyÓn tiÕp vµ sinh ra c¸c s¶n phÈm trung gian cã ho¹t tÝnh thø cÊp cho qu¸ tr×nh peroxi hãa. Sù chia c¾t c¸c liªn kÕt trong endoperoxid dÉn ®Õn sù h×nh thµnh hoÆc malonyl dialdehid (MDA), hoÆc pentan; ®©y lµ nh÷ng s¶n phÈm cña POL. POL lµ mét qu¸ tr×nh chuyÓn hãa b×nh th−êng x¶y ra trong tÕ bµo mäi c¬ quan, tæ chøc cña c¬ thÓ. POL cã kh¶ n¨ng ®iÒu hßa tÝnh thÊm cña mµng, ®iÒu hßa ho¹t ®éng c¸c enzym liªn kÕt mµng tÕ bµo vµ l−íi néi bµo. ë mét vµi giai ®o¹n cña POL sinh ra c¸c dÉn chÊt cÇn thiÕt cho qu¸ tr×nh sinh tæng hîp prostaglandin, hydroperoxid cholesterin- mét trong nh÷ng dÉn chÊt cÇn thiÕt ®Ó t¹o thµnh hormon steroid. Khi POL x¶y ra m¹nh vµ kÐo dµi, ë mµng 21 tÕ bµo xuÊt hiÖn nh÷ng ®¸m ph©n tö lipid hydroperoxid; ®ã chÝnh lµ ®−êng dÉn n−íc qua mµng, lµm thay ®æi tÝnh thÊm cña mµng [3, 8, 9]. HiÖn nay ng−êi ta thÊy POL ®ãng vai trß quan träng trong bÖnh c¨n, bÖnh sinh cña nhiÒu bÖnh nh− VX§M, thiÓu n¨ng ®éng m¹ch vµnh, nhåi m¸u c¬ tim, bÖnh ung th−. S¶n phÈm cña POL cã liªn quan ®Õn sù tÝch tô c¸c ph©n tö polyme sinh häc kh«ng cã ho¹t tÝnh vµ sù h− h¹i DNA cña tÕ bµo. S¶n phÈm cuèi cïng cña POL lµ MDA cã thÓ g©y ra sù nèi chÐo DNA trong chromosome. Ng−êi ta ®· t×m thÊy mèi liªn quan gi÷a POL víi tèc ®é ph©n chia tÕ bµo - c¬ së ®Ó nghiªn cøu vÒ nh÷ng yÕu tè khëi ®éng cña qu¸ tr×nh ung th−. 1.2.2. HÖ thèng chèng oxy hãa cña c¬ thÓ HÖ thèng chèng oxy hãa cã vai trß ng¨n ngõa, chèng l¹i vµ lo¹i bá t¸c dông ®éc h¹i cña c¸c gèc tù do vµ c¸c d¹ng oxy ho¹t ®éng kh¸c. 1.2.2.1. HÖ thèng chèng oxy hãa cã b¶n chÊt enzym [9, 21] Lo¹i nµy tån t¹i chñ yÕu trong tÕ bµo; ho¹t ®é c¸c enzym chèng oxy hãa rÊt thÊp trong huyÕt t−¬ng, dÞch sinh häc kh¸c nh− dÞch n·o tñy, bao ho¹t dÞch… ♦Superoxid dismutase (SOD - EC.1.15.1.1) Enzym nµy cã trong tÊt c¶ c¸c tÕ bµo cã chuyÓn hãa oxy, xóc t¸c sù ph©n hñy anion superoxid. 2O2•- + 2H+ SOD H2O2 + O2 V× superoxid liªn tôc ®−îc sinh ra vµ liªn tôc bÞ ph¸ hñy nªn SOD cã ho¹t tÝnh cµng cao th× nång ®é superoxid cµng nhá. Do ®ã, SOD lµ chÊt chèng oxy hãa c¬ b¶n, lµm h¹ thÊp nång ®é superoxid ban ®Çu mµ tõ ®ã sÏ sinh ra c¸c d¹ng oxy ho¹t ®éng kh¸c. SOD cã 4 lo¹i: + Mét lo¹i cã chøa Cu vµ Zn (CuZn -SOD) cã ë bµo t−¬ng vµ kho¶ng gi÷a 22 hai mµng cña ty thÓ tÕ bµo. + Hai lo¹i chøa Mn (Mn - SOD) cã ë matrix ty thÓ cña tÕ bµo ®éng vËt vµ vi khuÈn. + Mét lo¹i chøa Fe (Fe - SOD) cã ë bµo t−¬ng cña E. Coli. ♦ Catalase Lµ enzym chèng oxy hãa ®−îc biÕt ®Çu tiªn, xóc t¸c ph¶n øng ph©n hñy hydroperoxid v« c¬ ë nång ®é cao. Catalase kh«ng ph©n hñy ®−îc hydroperoxid h÷u c¬ vµ hydroperoxid v« c¬ ë nång ®é thÊp v× enzym nµy chØ ®−îc ho¹t hãa khi hydroperoxid cã nång ®é cao. Catalase 2H2O2 2H2O + O2 ♦ Glutathion peroxidase (GPx – EC.1.11.1.9) Glutathion peroxidase (GPx) xóc t¸c ph¶n øng lo¹i bá c¸c peroxid h÷u c¬ vµ H2O2 cã nång ®é thÊp: GPx 2GSH + ROOH GSSG + ROH + H2O ( GSH lµ glutathion d¹ng khö, GSSG lµ glutathion d¹ng oxy hãa, ROOH lµ peroxid h÷u c¬ hoÆc v« c¬) GPx lµ mét tetramer, cã 4 tiÓu ®¬n vÞ gièng nhau víi träng l−îng ph©n tö 80.000 vµ ®ßi hái selenocystein ë 4 vÞ trÝ xóc t¸c cña nã. Ng−êi ta cho r»ng cã sù tån t¹i glutathion peroxidase kh«ng phô thuéc selen, enzym nµy xóc t¸c sù khö c¸c peroxid h÷u c¬ khi cã mÆt glutathion, träng l−îng ph©n tö lµ 45.000 víi 2 tiÓu ®¬n vÞ, chøa ®ùng bèn cystein; GPx kh«ng phô thuéc selen cã ho¹t tÝnh gièng glutathion-S-transferase (EC.2.5.1.18) liªn quan ®Õn viÖc gi¶i ®éc tÝnh cña nh÷ng xenobiotic. HÖ thèng glutathion peroxidase bao gåm 3 enzym: glutathion peroxidase (GPx), glutathion reductase (GR) vµ glucose 6- phosphat dehydrogenase. 23 LOH GPx L• H• O2 (H•) LOOH NADPH + H+ GSSG GR 2GSH 6PG G6PDH NADP+ LH G 6P Glucose LH: Acid bÐo kh«ng b·o hßa nhiÒu nèi ®«i - LOOH:peroxid vµ L cã thÓ lµ phÇn gèc h÷u c¬ hoÆc cã thÓ lµ H trong H2O2 - LOH: Acid bÐo hydroxy (hay H2O) - 6PG: 6phosphogluconat - G6P: Glucose 6 phosphat. H×nh 1.2-Ho¹t ®éng cña hÖ thèng chèng oxy hãa Glutathion peroxidase 1.2.2.2. HÖ thèng chèng oxy hãa cã b¶n chÊt kh«ng enzym [9, 21] Gåm 3 nhãm chÝnh lµ nhãm c¸c polyphenol, nhãm c¸c thiol vµ nhãm c¸c phèi tö cña s¾t hay ®ång. Chóng hoÆc cã s½n trong c¬ thÓ hoÆc ®−îc ®−a tõ ngoµi vµo theo d¹ng thøc ¨n, n−íc uèng. ♦ Nhãm c¸c polyphenol Gåm vitamin A, vitamin E, coenzym Q, vitamin C vµ c¸c bioflavonoid. C¸c polyphenol cã kh¶ n¨ng biÕn c¸c gèc tù do ho¹t ®éng thµnh c¸c gèc tr¬. C¸c flavonoid rÊt phæ biÕn trong thùc vËt, cã b¶n chÊt lµ polyphenol. Nh÷ng flavonoid cã ho¹t tÝnh sinh häc ®−îc gäi lµ bioflavonoid cã t¸c dông chèng oxy hãa, ®−îc sö dông nhiÒu trong y häc ®Ó ®iÒu trÞ mét sè bÖnh cã liªn quan ®Õn gèc tù do nh− viªm m¹n tÝnh, bÖnh tim m¹ch... Vitamin E lµ chÊt chèng oxy hãa hßa tan trong lipid, ph©n phèi kh¾p trong tÕ bµo, ®−îc coi nh− chÊt b¶o vÖ mµng sinh häc v× nã ng¨n c¶n qu¸ tr×nh oxy hãa c¸c acid bÐo kh«ng b·o hßa cña mµng. Vitamin E cã vai trß nh− yÕu tè tËn cïng chuçi, lµm ®øt ®o¹n ph¶n øng lan truyÒn cña qu¸ tr×nh 24 peroxi hãa lipid, cã thÓ ph¶n øng víi anionsuperoxid vµ oxy ®¬n béi. Mét ®iÒu ®¸ng chó ý lµ vitamin E chØ ph¸t huy t¸c dông khi cã selen. Vitamin C cã vai trß ®−a vitamin E tõ d¹ng oxy hãa vÒ d¹ng khö, lo¹i bá hydroperoxid khi kh«ng cã mÆt ion s¾t hoÆc ion s¾t ®· ®−îc chelat hãa hoµn toµn [9, 20, 21]. ♦ Nhãm c¸c thiol C¸c thiol cã tÝnh khö m¹nh nªn chóng cã thÓ cïng vitamin C chuyÓn vitamin E tõ d¹ng oxy hãa vÒ d¹ng khö, phôc håi chøc n¨ng dËp t¾t qu¸ tr×nh peroxi hãa lipid cña vitamin E. Cã kh¶ n¨ng trung hßa c¸c gèc tù do nh− gèc HO• , t¹o gèc thiyl: RSH + HO• → RS• + H2O 2RS• → RSSR Glutathion lµ thiol cã vai trß rÊt quan träng trong c¬ thÓ. C¬ chÕ ho¹t ®éng cña glutathion ®−îc gi¶ thiÕt lµ cã liªn quan ®Õn ph¶n øng chuyÓn mét nguyªn tö H tíi c¸c gèc tù do, h×nh thµnh gèc GS• . Gèc nµy l¹i liªn kÕt víi mét gèc GS• kh¸c t¹o ra glutathion d¹ng oxy hãa GSSG. Mét c¬ chÕ ho¹t ®éng kh¸c cña glutathion lµ khö c¸c peroxid cña c¸c acid bÐo kh«ng b·o hßa thµnh nh÷ng hîp chÊt hydroxy mang Ýt ®éc tÝnh h¬n vµ cã thÓ bÞ chuyÓn hãa tiÕp bëi qu¸ tr×nh β oxy hãa. ROOH + 2GSH GPx GSSG + ROH + H2O Glutathion cßn cã vai trß trong sù t¸i sinh vitamin E d¹ng oxy hãa. Tãm l¹i glutathion lµ mét chÊt khö tuyÖt vêi, khö ho¹t tÝnh cña c¸c gèc tù do vµ c¸c peroxid, do ®ã øc chÕ POL ë mµng trong ty thÓ [9, 21]. ♦Nhãm c¸c phèi tö cña s¾t vµ ®ång Ion s¾t vµ ion ®ång xóc t¸c ph¶n øng Fenton, t¹o nªn hai d¹ng oxy ho¹t ®éng rÊt ®éc h¹i cho c¬ thÓ lµ gèc hydroxyl vµ oxy d¬n béi. 25 O2•- + H2O2 → 1O2 + HO• + HOKhi s¾t ®−îc chelat ho¸ hoµn toµn nghÜa lµ s¾t t¹o phøc ®ñ s¸u liªn kÕt phèi trÝ (nh− trong hemoglobin, myoglobin), s¾t sÏ kh«ng cßn kh¶ n¨ng trªn. Trong nhãm nµy cã transferin, lactoferin, ceruloplasmin[9, 21]. 1. 3. §¸i th¸o ®−êng víi rèi lo¹n chuyÓn hãa lipid, ho¹t ®éng gèc tù do vµ v÷a x¬ ®éng m¹ch: 1. 3. 1. §¸i th¸o ®−êng: §T§ lµ mét héi chøng rèi lo¹n chuyÓn hãa víi sù t¨ng glucose m¸u do thiÕu tuyÖt ®èi hoÆc t−¬ng ®èi insulin. Sù thiÕu hôt insulin ¶nh h−ëng tíi chuyÓn hãa carbohydrat, protein vµ lipid; g©y ra c¸c rèi lo¹n h»ng ®Þnh néi m«i n−íc vµ ®iÖn gi¶i. Sù mÊt bï chuyÓn hãa cÊp tÝnh cã thÓ g©y tö vong; rèi lo¹n chuyÓn hãa m¹n tÝnh g©y ra c¸c thay ®æi vÒ cÊu tróc vµ chøc n¨ng mét c¸ch th−êng xuyªn vµ kh«ng thÓ ®¶o ng−îc ®èi víi c¸c tÕ bµo vµ m« cña c¬ thÓ, trong ®ã hÖ thèng m¹ch m¸u ®Æc biÖt nh¹y c¶m. Sù thay ®æi nµy dÉn ®Õn c¸c biÕn chøng m¹n tÝnh cña bÖnh §T§ [50, 154]. §T§ lµ mét héi chøng bÖnh kh¸ phæ biÕn víi tû lÖ bÖnh l−u hµnh kho¶ng 1- 2% ë c¸c n−íc T©y ¢u. §T§ cã thÓ x¶y ra thø ph¸t sau c¸c bÖnh lý kh¸c, vÝ dô nh− viªm tôy m¹n, phÉu thuËt tôy, t¨ng bµi tiÕt c¸c hormon ®èi kh¸ng víi insulin (héi chøng Cushing, bÖnh to chi...). Tuy nhiªn §T§ thø ph¸t hiÕm gÆp. PhÇn lín c¸c tr−êng hîp §T§ lµ tiªn ph¸t, ®−îc ph©n lo¹i thµnh 2 týp. Týp 1 hay §T§ phô thuéc insulin (insulin dependent diabetes mellitus - IDDM) lµ d¹ng §T§ nÆng, cã biÕn chøng nhiÔm ceton nÕu kh«ng ®−îc ®iÒu trÞ, th−êng gÆp ë trÎ em vµ ng−êi trÎ. BÖnh th−êng khëi ph¸t mét c¸ch cÊp tÝnh, nång ®é insulin m¸u gi¶m hoÆc kh«ng cã do sù ph¸ hñy c¸c tÕ bµo β cña ®¶o tôy. IDDM Ýt cã tÝnh chÊt gia ®×nh nh−ng cã mèi liªn quan rÊt râ víi mét vµi kh¸ng nguyªn phï hîp tæ chøc nh− HLA - DR3 vµ DR4. 26 Týp 2 hay §T§ kh«ng phô thuéc insulin ( non insulin dependent diabetes mellitus- NIDDM) th−êng x¶y ra ë nh÷ng ng−êi trªn 40 tuæi cã bÐo ph×, bÖnh khëi ph¸t tõ tõ , hiÕm khi gÆp nhiÔm ceton. MÆc dï bÖnh biÓu hiÖn kh«ng trÇm träng, nh−ng c¸c bÖnh nh©n §T§ týp 2 cã nguy c¬ cao ph¸t triÓn c¸c biÕn chøng m¹ch m¸u lín vµ vi m¹ch. Nång ®é insulin m¸u ë bÖnh nh©n §T§ týp 2 phÇn lín lµ b×nh th−êng, ë mét sè bÖnh nh©n cã thÓ t¨ng. ë ®a sè c¸c bÖnh nh©n §T§ týp 2, tÕ bµo β tiÓu ®¶o kh«ng nh¹y c¶m víi glucose, dÉn tíi sù bµi tiÕt insulin suy gi¶m. Víi c¸c tr−êng hîp kh¸c, ®Æc biÖt ng−êi bÐo ph×, nång ®é insulin t¨ng vµ cã sù kh«ng nh¹y c¶m cña c¸c m« víi insulin (kh¸ng insulin) [50, 154]. 1.3.2- Rèi lo¹n chuyÓn hãa lipid trong ®¸i th¸o ®−êng C¸c ®Æc ®iÓm chung nhÊt cña rèi lo¹n chuyÓn hãa lipid trong bÖnh §T§ lµ TG m¸u t¨ng, HDL- C gi¶m vµ xuÊt hiÖn c¸c phÇn tö LDL nÆng vµ nhá h¬n (tû träng t¨ng vµ kÝch th−íc nhá h¬n). Nh÷ng thay ®æi nµy th−êng kÌm theo sù t¨ng nång ®é apo B huyÕt t−¬ng. C¸c rèi lo¹n trªn cã thÓ gÆp ë c¸c bÖnh kh¸c vµ v× vËy kh«ng ®Æc hiÖu cho bÖnh §T§. Nång ®é LP (a) cã thÓ t¨ng trong §T§, nh−ng sù thay ®æi LP nµy kh«ng ®−îc xem nh− n»m trong héi chøng rèi lo¹n chuyÓn hãa lipid cña bÖnh lý §T§ [24, 101]. Xu h−íng xuÊt hiÖn c¸c phÇn tö VLDL nhá, nÆng vµ t¨ng IDL, ph©n bè l¹i c¸c LDL vÒ phÝa nh÷ng ph©n tö lo¹i nhá vµ nÆng h¬n, sù thay ®æi ®¸ng kÓ thµnh phÇn HDL ®· ®−îc ghi nhËn. Sù thay ®æi thµnh phÇn lipid huyÕt t−¬ng x¶y ra trong mçi lo¹i LP víi sù t¨ng t−¬ng ®èi tû lÖ cholesterol tù do / phospholipid. H¬n n÷a, ng−êi ta ®· quan s¸t thÊy sù t¨ng møc ®é glycosyl hãa bëi ph¶n øng kh«ng enzym víi tÊt c¶ c¸c lo¹i LP trong tuÇn hoµn. NhiÒu nghiªn cøu chØ ra r»ng LP ë c¸c bÖnh nh©n §T§ t¨ng nh¹y c¶m víi t¸c nh©n oxy hãa, ®iÒu nµy cã thÓ còng lµm t¨ng kh¶ n¨ng g©y VX§M cña chóng. 27 Nh− vËy, rèi lo¹n chuyÓn hãa lipid trong §T§ bao gåm c¶ sù thay ®æi chÊt l−îng vµ sè l−îng lipid vµ lipoprotein huyÕt t−¬ng [24, 101]. ♦Rèi lo¹n chuyÓn hãa lipid trong ®¸i th¸o ®−êng týp 1 - T¨ng TG huyÕt t−¬ng: bÊt th−êng phæ biÕn nhÊt ë bÖnh nh©n §T§ týp 1 lµ t¨ng TG huyÕt t−¬ng do t¨ng VLDL. Rèi lo¹n nµy sÏ mÊt ®i khi kiÓm so¸t ®−îc glucose m¸u. T¨ng VLDL cã thÓ lµ kÕt qu¶ cña sù t¨ng bµi tiÕt VLDL hoÆc gi¶m chuyÓn hãa VLDL do gi¶m lipoprotein lipase. - Gi¶m HDL-C huyÕt t−¬ng: th−êng gÆp phèi hîp víi t¨ng TG m¸u. - LDL-C huyÕt t−¬ng: trong giíi h¹n b×nh th−êng ë bÖnh nh©n §T§ týp1. Nh− vËy víi §T§ týp1, bÊt th−êng chÝnh cña LP huyÕt t−¬ng lµ sù t¨ng nång ®é VLDL huyÕt t−¬ng vµ bÊt th−êng nµy sÏ ®−îc c¶i thiÖn khi viÖc ®iÒu trÞ cïng víi sù kiÓm so¸t glucose m¸u mét c¸ch chÆt chÏ ®−îc thiÕt lËp. ♦Rèi lo¹n chuyÓn hãa lipid trong ®¸i th¸o ®−êng týp 2 Rèi lo¹n chuyÓn hãa lipid trong §T§ týp 2 phæ biÕn h¬n trong §T§ týp1. ¶nh h−ëng cña §T§ týp 2 trªn chuyÓn hãa lipid vµ lipoprotein phøc t¹p h¬n nhiÒu v× nã chÞu t¸c ®éng cña nhiÒu yÕu tè: t×nh tr¹ng kh¸ng insulin, bÐo ph×, ph−¬ng ph¸p ®iÒu trÞ, møc ®é kiÓm so¸t glucose m¸u, sö dông thuèc ®iÒu trÞ c¸c rèi lo¹n phèi hîp vµ c¸c biÕn chøng cña bÖnh §T§. Rèi lo¹n chuyÓn hãa lipid ®Æc tr−ng ë §T§ týp 2 lµ t¨ng TG vµ gi¶m HDL-C trong huyÕt t−¬ng. T¨ng TG vµ gi¶m HDL-C huyÕt t−¬ng: TG t¨ng ë bÖnh nh©n §T§ týp 2 cã glucose m¸u tõ t¨ng nhÑ ®Õn t¨ng võa ph¶i lµ do t¨ng bµi tiÕt VLDL. Trong tr−êng hîp §T§ týp 2 kh«ng ®−îc ®iÒu trÞ sÏ cã glucose m¸u t¨ng nhiÒu, cã suy gi¶m insulin kÌm kh¸ng insulin; t¨ng TG m¸u ë nh÷ng tr−êng hîp nµy cßn do sù gi¶m ho¹t tÝnh lipoprotein lipase. HDL-C huyÕt t−¬ng cã thÓ ®−îc c¶i thiÖn nÕu bÖnh nh©n §T§ týp 2 gi¶m c©n, ®−îc ®iÒu trÞ b»ng insulin hay c¸c thuèc h¹ glucose m¸u kh¸c. 28 Rèi lo¹n chuyÓn hãa lipid ë bÖnh nh©n §T§ týp 2 cã thÓ vÉn kÐo dµi mÆc dï cã sù ®iÒu trÞ gi¶m glucose m¸u thÝch hîp. Rèi lo¹n chuyÓn hãa lipid tån t¹i dai d¼ng ë bÖnh nh©n §T§ týp 2 ®−îc xem xÐt cïng víi c¸c rèi lo¹n t−¬ng tù x¶y ra ë nh÷ng bÖnh nh©n kh«ng bÞ §T§ gîi ý r»ng rèi lo¹n chuyÓn hãa lipid trong §T§ týp 2 kh«ng ph¶i chØ do §T§ mµ cßn do c¸c yÕu tè kh¸c cã thÓ cã tr−íc vµ gãp phÇn g©y ra §T§ nh− bÐo ph× trung t©m, héi chøng kh¸ng insulin. LDL-C huyÕt t−¬ng th−êng t−¬ng ®èi thÊp ë bÖnh nh©n §T§ týp 2. CÇn l−u ý lµ c¸c ph−¬ng ph¸p th«ng th−êng ®Þnh l−îng LDL-C th−êng bao gåm c¶ IDL vµ khi IDL ®−îc ®o riªng rÏ th× LDL-C thËt sù b×nh th−êng trong §T§ týp 2. Tuy nhiªn sù bÊt th−êng cña LDL x¶y ra phæ biÕn ë bÖnh nh©n §T§ týp 2 lµ sù xuÊt hiÖn LDL nhá vµ nÆng. C¬ chÕ lµm xuÊt hiÖn c¸c ph©n tö LDL nµy cã liªn quan ®Õn ho¹t tÝnh lipase gan - enzym chuyÓn LDL thµnh phÇn tö nhá vµ nÆng h¬n. Ho¹t tÝnh lipase gan t¨ng trong §T§ týp 2. MÆc dï nång ®é LDL- C b×nh th−êng trong §T§ týp 2, c¸c nghiªn cøu ®éng häc cho thÊy cã sù rèi lo¹n trong chuyÓn hãa LDL. ë bÖnh nh©n §T§ týp 2 nhÑ kh«ng ®−îc ®iÒu trÞ, tèc ®é tæng hîp vµ tho¸i ho¸ LDL t¨ng song song nªn nång ®é LDL- C b×nh th−êng. ë nh÷ng bÖnh nh©n §T§ týp 2 cã glucose m¸u t¨ng võa ph¶i, kh«ng ®−îc ®iÒu trÞ hoÆc viÖc kiÓm so¸t glucose m¸u kÐm, chuyÓn hãa LDL cã thÓ gi¶m vµ dÉn tíi t¨ng nhÑ LDL-C huyÕt t−¬ng. V× vËy, mÆc dï nång ®é LDL-C kh«ng bÞ ¶nh h−ëng nhiÒu trong §T§ týp 2 nh−ng chuyÓn hãa cña chóng kh«ng b×nh th−êng vµ tån t¹i c¸c phÇn tö LDL víi kÝch th−íc nhá vµ nÆng h¬n - ®ã lµ nguy c¬ g©y VX§M. 1.3.3- Gèc tù do vµ ®¸i th¸o ®−êng [128]: Mét sè t¸c nh©n g©y §T§ (vÝ dô alloxan) d−êng nh− t¸c ®éng b»ng c¸ch t¹o c¸c stress oxy hãa trªn tÕ bµo β cña ®¶o tuþ. Ng−êi ta kh«ng ch¾c ch¾n liÖu c¸c stress oxy hãa cã gãp phÇn g©y §T§ ë ng−êi hay kh«ng. Cã 29 yÕu tè di truyÒn bÈm sinh rÊt râ ë mét sè bÖnh nh©n §T§, trong ®ã 1 - 2% tr−êng hîp di truyÒn tréi ®¬n gen nhiÔm s¾c thÓ th©n. C¸c gen tæn th−¬ng ë nh÷ng bÖnh nh©n nµy bao gåm gen m· enzym glucokinase vµ sao chÐp yÕu tè gen HNF-1α (hepatic nuclear factor 1α). HNF-1α ®iÒu hßa kh«ng chØ sù sao chÐp gen ë gan mµ c¶ sù sao chÐp gen insulin ë tÕ bµo β cña tuþ ®¶o (Ýt nhÊt lµ ë chuét). Trong mét vµi ®éng vËt xuÊt hiÖn §T§ mét c¸ch ngÉu nhiªn nh− chuét kh«ng bÐo ph× bÞ §T§ vµ chuét sinh s¶n sinh häc, d−êng nh− chóng bÞ c¸c tÊn c«ng tù miÔn trªn tÕ bµo β. §iÒu nµy gîi ý r»ng c¸c d¹ng oxy ho¹t ®éng (bao gåm c¶ ONOO-) ®−îc t¹o thµnh bëi sù tÊn c«ng cña c¸c ®¹i thùc bµo liªn quan tíi sù tiªu hñy tÕ bµo β [142]. ThËt vËy vitamin E, SOD vµ desferrioxamine ®−îc th«ng b¸o lµ lµm chËm sù khëi ph¸t §T§ ë chuét kh«ng bÐo ph× bÞ §T§ [31]. §T§ týp 1 ë ng−êi còng liªn quan tíi c¸c hiÖn t−îng tù miÔn, mét kh¸ng nguyªn tù th©n cã thÓ lµ enzym glutamat decarboxylase. Mét sè t¸c nh©n nhiÔm khuÈn cã thÓ khëi ph¸t §T§ b»ng c¸ch g©y ®¸p øng vËt chñ dÉn ®Õn tæn th−¬ng m« qu¸ møc. C¸c bÖnh nh©n §T§ th−êng ®−îc cho lµ chÞu t¸c ®éng cña c¸c stress oxy hãa. Mèi liªn quan gi÷a §T§ vµ c¸c stress oxy hãa ®· ®−îc bµn luËn rÊt nhiÒu tõ nhiÒu n¨m nay; nh−ng c¸c thùc nghiÖm nghiªm tóc ®Ó lµm s¸ng tá tÇm quan träng cña vÊn ®Ò nµy vÉn cßn ®Ó ngá. C¸c lipid peroxid huyÕt t−¬ng (ngay c¶ khi ®· hiÖu chØnh theo møc t¨ng cña lipid huyÕt t−¬ng) d−êng nh− cao h¬n b×nh th−êng ë bÖnh nh©n §T§, mÆc dï ®iÒu nµy ch−a ®−îc sù nhÊt trÝ. Nång ®é F2- isoprostan vµ lipid peroxid lµ c¸c chØ ®iÓm sinh häc tin cËy h¬n còng t¨ng cao. Mét quan s¸t thó vÞ nhËn thÊy r»ng chuét g©y §T§ thùc nghiÖm b»ng streptozotocin hÊp thô c¸c peroxid tõ chÊt bÐo bÞ oxy hãa trong thøc ¨n nhiÒu h¬n so víi nhãm chøng, ®iÒu nµy gîi ý r»ng cã sù gi¶m kh¶ n¨ng khö ®éc ®èi víi c¸c lipid hydroperoxid trong thøc ¨n ë chuét g©y 30 §T§ thùc nghiÖm [135]. Nång ®é vitamin C huyÕt t−¬ng ë bÖnh nh©n §T§ lµ thÊp h¬n b×nh th−êng [73], trªn thùc tÕ sù t¨ng glucose m¸u øc chÕ hÊp thu ascorbat vµ dehydroascorbat vµo tÕ bµo [152]. Nång ®é GSH hång cÇu còng d−íi møc b×nh th−êng nhÑ ë bÖnh nh©n §T§. Vai trß cña stress oxy hãa trong bÖnh sinh §T§ kh«ng ch¾c ch¾n, nh−ng th−êng ®−îc gi¶ thiÕt lµ cã liªn quan tíi møc t¨ng glucose m¸u. Cã ý kiÕn cho r»ng t¨ng lipid huyÕt t−¬ng sÏ dÉn tíi t¨ng sù oxy hãa lipid (vÝ dô b»ng c¸ch β-oxy hãa trong peroxisom, sinh ra H2O2) vµ sù gi¶m ho¹t ®éng cña hÖ thèng phßng vÖ chèng oxy hãa ë nh÷ng møc ®é kh¸c nhau. Ng−êi mÑ bÞ §T§ lµm t¨ng tû lÖ bÊt th−êng thai nhi vµ c¸c stress oxy hãa ®−îc cho lµ còng ®ãng vai trß trong qu¸ tr×nh h×nh thµnh c¸c bÊt th−êng nµy. Ph«i chuét chuyÓn gen t¨ng tæng hîp CuZn-SOD biÓu hiÖn Ýt bÊt thuêng h¬n ph«i chuét kh«ng chuyÓn gen trªn khi ®−a vµo chuét mÑ g©y t¨ng glucose m¸u b»ng streptozotocin. 1.3.4- §¸i th¸o ®−êng vµ v÷a x¬ ®éng m¹ch [24, 101] Rèi lo¹n chuyÓn hãa lipid trong §T§ cã ®Æc ®iÓm lµ t¨ng c¸c LP chøa apo B g©y VX§M, xuÊt hiÖn c¸c LDL nhá, nÆng vµ gi¶m HDL. V× LDL nhá vµ nÆng cã thÓ ®i vµo khoang d−íi néi m¹c mét c¸ch dÔ dµng, t¨ng g¾n víi proteoglycan vµ lµm t¨ng kh¶ n¨ng bÞ oxy hãa nªn c¸c ph©n tö LDL bÞ oxy hãa t¨ng lªn trong §T§ vµ héi chøng kh¸ng insulin. Nång ®é HDL gi¶m trong §T§ cïng víi sù bÊt th−êng thµnh phÇn cÊu t¹o cã thÓ ¶nh h−ëng ®Õn chøc n¨ng cña nã, lµm gi¶m qu¸ tr×nh vËn chuyÓn cholesterol trë vÒ, do ®ã t¨ng ø ®äng lipid ë m¹ch m¸u. TÊt c¶ c¸c lo¹i LP ®Òu bÞ glyco-hãa t¨ng trong §T§. LDL glyco-hãa g¾n kÐm víi receptor cña LDL, do ®ã kÐo dµi thêi gian l−u hµnh trong m¸u cña LDL vµ cã thÓ trong c¶ khoang ngoµi tÕ bµo cña thµnh ®éng m¹ch, t¹i ®ã LDL bÞ c¸c biÕn ®æi oxy hãa. LDL glycohãa t¨ng nh¹y c¶m víi t¸c nh©n oxy hãa vµ lµm dÔ dµng viÖc chuyÓn CE cho c¸c LP chøa apo B. ViÖc t¹o thµnh c¸c s¶n phÈm cuèi cïng glyco- hãa 31 (advanced glycation end- product) t¨ng trong §T§. C¸c lipoprotein nµy g¾n víi receptor ®Æc hiÖu trªn tÕ bµo thµnh ®éng m¹ch dÉn ®Õn t¨ng stress oxy hãa trong nh÷ng tÕ bµo nµy vµ sù tæng hîp c¸c ph©n tö kÕt dÝnh tÕ bµo néi m¹c, hãa øng ®éng c¸c monocyte, gi¶i phãng c¸c cytokin vµ c¸c yÕu tè t¨ng tr−ëng. V× vËy c¸c con ®−êng oxy hãa , glyco oxy hãa t¨ng trong §T§ lµ cã kh¶ n¨ng lµm t¨ng qu¸ tr×nh VX§M. 1.4. c¸c m« h×nh g©y §¸i th¸o ®−êng thùc nghiÖm M« h×nh §T§ thùc nghiÖm trªn ®éng vËt gióp chóng ta nghiªn cøu c¬ chÕ bÖnh sinh, bÖnh nguyªn cña bÖnh §T§ ë ng−êi, ®¸nh gi¸ t¸c dông d−îc lý cña c¸c lo¹i thuèc ®iÒu trÞ còng nh− t×m hiÓu c¬ chÕ t¸c dông cña chóng. Trªn thùc nghiÖm ng−êi ta ®· t¹o ra c¸c m« h×nh §T§ m« pháng hai týp §T§ chÝnh ë ng−êi. 1.4.1. M« h×nh g©y ®¸i th¸o ®−êng thùc nghiÖm týp 1 §T§ týp1 ë ng−êi lµ cã ®Æc ®iÓm lµ thiÕu hôt tuyÖt ®èi insulin do tæn th−¬ng tÕ bµo β cña ®¶o tuþ. §Ó g©y m« h×nh §T§ týp 1 ë ®éng vËt thùc nghiÖm, ng−êi ta sö dông c¸c chÊt g©y ph¸ huû tÕ bµo β tuyÕn tuþ. Hai thuèc th−êng ®−îc sö dông lµ alloxan vµ streptozotocin (STZ). Alloxan ®−îc sö dông lÇn ®Çu tiªn n¨m 1943 [56], cßn STZ ®−îc Rakieten vµ céng sù dïng g©y §T§ lÇn ®Çu tiªn n¨m 1963 [80]. Do ho¹t tÝnh cña alloxan kh«ng æn ®Þnh, hiÖu qu¶ g©y §T§ kh«ng cao nªn trong nh÷ng n¨m gÇn ®©y c¸c nhµ khoa häc trªn thÕ giíi th−êng sö dông STZ ®Ó g©y §T§ týp 1 ë ®éng vËt thùc nghiÖm [26, 54, 56]. Ngoµi ra, §T§ týp 1 tù ph¸t còng xuÊt hiÖn ë mét sè loµi ®éng vËt nh− chuét nh¾t §T§ kh«ng bÐo ph× (non obese diabetic mouse), chuét cèng BB (biobreeding)[80]. 32 1.4.2. M« h×nh g©y ®¸i th¸o ®−êng thùc nghiÖm týp 2 Mét sè loµi ®éng vËt, ®Æc biÖt loµi gÆm nhÊm xuÊt hiÖn §T§ týp 2 tù ph¸t. HiÖn nay, qua chän läc vµ lai t¹o ®· xuÊt hiÖn nhiÒu ®éng vËt §T§ týp 2 do gen nh− chuét cèng GK (Gotokakizaki) , chuét cèng ZDF (Zucker Diabetic Fatty), chuét ch¾t KK-Ay, chuét nh¾t Db/Db. .. Ngoµi c¸c chñng ®éng vËt §T§ trªn, gÇn ®©y ng−êi ta cßn dïng STZ ®Ó g©y §T§ týp 2: tiªm STZ cho chuét míi sinh, tiªm STZ kÕt hîp víi nicotinamid cho chuét, tiªm STZ cho chuét ¨n chÕ ®é giµu lipid [124]. 1.4.3. Streptozotocin vµ c¸c m« h×nh g©y ®¸i th¸o ®−êng thùc nghiÖm STZ cã tªn ho¸ häc lµ 2-deoxy-2(3-methyl-3-nitrosoureido)-Dglucopyranose, ®−îc ph©n lËp lÇn ®Çu tiªn n¨m 1960 tõ Streptomyces achromogenes [26]. §©y lµ kh¸ng sinh cã ®Æc tÝnh tiªu u, sinh u vµ g©y §T§ [26, 80]. T¸c dông g©y §T§ cña STZ lµ do sù ph¸ huû chän läc tÕ bµo bµi tiÕt insulin cña tuþ (tÕ bµo β) (Junod vµ céng sù,1967), cã thÓ do biÕn ®æi líp ngoµi cña mµng tÕ bµo. §Ó g©y §T§, cã thÓ dïng STZ mét liÒu cao duy nhÊt (®èi víi chuét cèng, chuét nh¾t, chã, chuét lang, khØ) (Brosky vµ Logothetopoulos, 1969; Ganda vµ céng sù, 1976; Levine vµ céng sù, 1980) hoÆc nhiÒu liÒu thÊp (subdiabetogenic doses)(víi chuét nh¾t) (Like vµ Rossini, 1976). Ph−¬ng ph¸p dïng STZ liÒu cao mét lÇn duy nhÊt g©y t¨ng glucose m¸u sím, tõ 48-72 giê sau tiªm STZ, cã thÓ do t¸c dông ph¸ huû å ¹t c¸c tÕ bµo β ®¶o tuþ [80]. Trong khi ®ã, dïng STZ nhiÒu liÒu thÊp th× sù t¨ng glucose m¸u xuÊt hiÖn chËm, tõ tõ vµ cã sù th©m nhiÔm tÕ bµo lympho ë tiÓu ®¶o tuþ (viªm ®¶o tuþ)[26]. V× vËy, ph−¬ng ph¸p dïng STZ nhiÒu liÒu thÊp d−êng nh− cã c¬ chÕ bÖnh sinh gièng §T§ týp 1 ë ng−êi h¬n. Trong nh÷ng n¨m gÇn ®©y, STZ cßn ®−îc c¸c nhµ khoa häc trªn thÕ giíi sö dông g©y §T§ týp 2. STZ tiªm cho chuét míi sinh g©y §T§ kh«ng phô thuéc insulin. Dùa trªn t¸c dông b¶o vÖ phÇn nµo cña nicotinamid ®èi 33 víi ®éc tÝnh cña STZ trªn tÕ bµo β cña ®¶o tuþ, n¨m 1998, Pellegrino vµ céng sù ®· t¹o m« h×nh §T§ týp 2 ë chuét cèng tr−ëng thµnh: chuét cèng ®−îc tiªm ®ång thêi STZ vµ nicotinamid xuÊt hiÖn §T§ týp 2 , m« h×nh §T§ thùc nghiÖm nµy cã nhiÒu ®Æc ®iÓm gièng víi §T§ týp 2 ë ng−êi. N¨m 2000, Reed M.J. vµ céng sù ®· t¹o ra m« h×nh ®éng vËt §T§ týp 2 ë chuét cèng b»ng c¸ch tiªm STZ cho chuét ®−îc nu«i d−ìng b»ng chÕ ®é ¨n giµu chÊt bÐo. Theo c¸c t¸c gi¶, m« h×nh §T§ týp 2 míi nµy t¸i t¹o bÖnh sö vµ c¸c ®Æc ®iÓm chuyÓn ho¸ cña §T§ týp 2 ë ng−êi, thÝch hîp cho c¸c nghiªn cøu d−îc lý [124]. 1. 5. ChÌ xanh vµ t¸c dông sinh häc cña chÌ xanh 1. 5. 1. ChÌ xanh vµ mét sè ®Æc tÝnh cña chÌ xanh C©y chÌ xanh cã tªn khoa häc lµ Camellia sinensis O. Kuntze thuéc hä Theaceae, cã nguån gèc tõ Trung Quèc, Ên §é, Myanma. C©y chÌ thÝch hîp víi khÝ hËu nãng Èm vïng cËn nhiÖt ®íi, ®−îc trång réng r·i tõ vïng khÝ hËu nhiÖt ®íi tíi vïng cã khÝ hËu «n ®íi ë Ch©u ¸ [38, 109, 110]. Tõ x−a, nhiÒu nhµ Y häc Trung Quèc nhËn thÊy n−íc chÌ gióp tiªu ho¸ thøc ¨n cã nhiÒu chÊt bÐo, mïa hÌ uèng n−íc chÌ c¶m thÊy khoan kho¸i dÔ chÞu, buæi s¸ng uèng n−íc chÌ thÊy s¹ch miÖng vµ minh mÉn h¬n, n−íc chÌ cã t¸c dông gi÷ cho vãc d¸ng thon th¶, gi¶m bÐo, gi¶m viªm, gi¶i ®éc, lîi tiÓu. ChÌ cã mÆt trong mét sè bµi thuèc §«ng y cña Trung Quèc dïng ®Ó ch÷a kiÕt lþ, m−ng mñ. Trong thÕ kû thø t¸m, chÌ xanh ®−îc chuyÓn tõ Trung Quèc ®Õn NhËt B¶n ®Ó dïng lµm thuèc ch÷a bÖnh . Ngµy nay ng−êi NhËt gäi chÌ lµ thø n−íc uèng cña thêi ®¹i nguyªn tö do kh¶ n¨ng hÊp thô vµ th¶i chÊt phãng x¹ [127]. Nh− vËy, c©y chÌ ®· trë nªn gÇn gòi víi cuéc sèng cña con ng−êi tõ thêi xa x−a trong lÞch sö loµi ng−êi. §Çu tiªn con ng−êi dïng l¸ chÌ ®Ó lµm thuèc ch÷a bÖnh, sau ®ã nhê h−¬ng vÞ ®Æc tr−ng riªng, nã trë thµnh thø ®å 34 uèng ®−îc −a chuéng ë rÊt nhiÒu n¬i trªn thÕ giíi. HiÖn nay, c©y chÌ ®−îc trång ë h¬n 20 n−íc thuéc ch©u ¸, ch©u Phi vµ Nam Mü [109, 110]. ë ViÖt Nam, c©y chÌ xanh ®−îc trång réng r·i trªn kh¾p mäi miÒn, ®−îc sö dông nh− mét thø ®å uèng kh«ng thÓ thiÕu trong nhiÒu gia ®×nh vµ ®−îc xuÊt khÈu ®i nhiÒu n−íc trªn thÕ giíi [2]. N−íc chÌ xanh cã mïi vÞ ®Æc biÖt ®· trë thµnh phong c¸ch Èm thùc ®Æc tr−ng cña ng−êi ViÖt Nam, Trung Quèc, NhËt B¶n ...[2, 38]. Do nh÷ng ®Æc tÝnh −u viÖt trªn, c©y chÌ ®−îc con ng−êi quan t©m nghiªn cøu vÒ ®Æc ®iÓm h×nh th¸i, ph−¬ng thøc canh t¸c, c¸ch chÕ biÕn,... còng nh− vÒ thµnh phÇn ho¸ häc, kh¶ n¨ng hÊp thu vµ c¸c t¸c dông d−îc lý trong nhiÒu thÕ kû qua [38, 39, 143]. ChÌ xanh cã hai loµi C.assamica vµ C.sinensis [38, 109, 110]. + Camellia assamica: l¸ to ( 16-19 cm x 7-9 cm), th©n cao. + Camellia sinensis: l¸ nhá (5,5- 6,5cm x 2,2-2,4cm), th©n lµ lo¹i c©y bôi rËm. C¸c nhµ khoa häc ®· x¸c ®Þnh ®−îc chromosome cña hai loµi chÌ trªn lµ gièng nhau ( 2n =30) [38, 88]. V× vËy viÖc lai t¹o ®Ó cã nhiÒu gièng chÌ cho n¨ng suÊt cao, chÊt l−îng tèt ®· ®−îc thùc hiÖn [64, 110]. ViÖt Nam cã nhiÒu gièng chÌ; phï hîp víi ®iÒu kiÖn khÝ hËu, ®Êt ®ai canh t¸c cña tõng vïng [2]. ChÌ xanh ®−îc thu h¸i vµo buæi s¸ng ®−îc ®¸nh gi¸ lµ cã chÊt l−îng tèt h¬n buæi chiÒu, thu h¸i vµo mïa xu©n tèt h¬n mïa thu vµ c¸c mïa kh¸c [38]. ChÌ xanh thu h¸i vÒ th−êng ®−îc chÕ biÕn tr−íc khi sö dông. Sù chuyÓn hãa tanin trong l¸ chÌ kh«ng x¶y ra d−íi t¸c dông cña vi sinh vËt mµ ®−îc thùc hiÖn víi sù cã mÆt cña c¸c enzym polyphenol oxidase cã trong l¸ chÌ. Dùa vµo møc ®é lªn men d−íi t¸c dông cña c¸c enzym, chÌ ®−îc ph©n lo¹i thµnh chÌ xanh (kh«ng lªn men), chÌ oo- long (lªn men ch−a hoµn toµn) vµ chÌ ®en (lªn men hoµn toµn ) [38, 114, 143, 145]. V× vËy trong tr−êng hîp chÕ biÕn chÌ xanh, l¸ chÌ t−¬i sau khi thu h¸i ®−îc hÊp hoÆc nÊu ngay ë 90 - 35 1000C ®Ó c¸c enzym chøa ®ùng trong n−íc chÌ, ®Æc biÖt lµ polyphenol oxidase mÊt ho¹t tÝnh [62, 114]. L¸ chÌ chøa nhiÒu c¸c thµnh phÇn ho¸ häc bao gåm: polyphenol, cafein, protein, acid amin, carbohydrat, vitamin vµ c¸c yÕu tè vi l−îng.…Trong ®ã c¸c thµnh phÇn chiÕm tû lÖ nhiÒu nhÊt lµ carbohydrat (bao gåm c¶ cellulose, amylose) vµ protein, hÇu nh− kh«ng tan trong n−íc nãng; c¸c thµnh phÇn cã träng l−îng t−¬ng ®èi nhá hoµ tan ®−îc trong n−íc nãng t¹o nªn h−¬ng vÞ th¬m ngon cña n−íc chÌ lµ polyphenol, cafeine vµ mét sè acid amin; tû lÖ c¸c thµnh phÇn nµy ¶nh h−ëng s©u s¾c ®Õn h−¬ng vÞ cña n−íc chÌ [38]. Mét thµnh phÇn quan träng cña l¸ chÌ xanh lµ polyphenol, chiÕm kho¶ng 6-16% träng l−îng kh« cña l¸ chÌ, chÊt nµy ®−îc chiÕt xuÊt khi ng©m chÌ trong n−íc nãng hoÆc chiÕt xuÊt víi ethyl acetat [114]. Polyphenol chÌ cã vÞ ®¾ng vµ h¬i chua, hÊp thô qua miªm m¹c ruét non mét c¸ch dÔ dµng. Trong vßng 60 phót sau khi uèng n−íc chÌ xanh, ng−êi ta ®· cã thÓ t×m thÊy polyphenol cña chÌ trong m¸u vµ nång ®é ®¹t cao nhÊt kho¶ng 1-2 giê sau ®ã. C¸c c«ng tr×nh nghiªn cøu vÒ polyphenol chÌ ch−a ph¸t hiÖn thÊy bÊt cø dÊu hiÖu ®éc nµo cña chóng. Theo c«ng bè cña c«ng ty Taiyo Kagaku (s¶n xuÊt SUNPHENOL® 60% polyphenol), liÒu chÕt cña polyphenol ®−îc x¸c ®Þnh lµ 3,09g/kg chuét nh¾t c¸i /ngµy vµ 5,0g/kg chuét nh¾t ®ùc/ngµy [143]. Polyphenol trong chÌ xanh bao gåm catechin vµ c¸c dÉn xuÊt cña nã, hµm l−îng c¸c lo¹i catechin nµy kh¸c nhau ë c¸c lo¹i chÌ vµ mïa thu ho¹ch. Thµnh phÇn cña polyphenol chÌ gåm cã: (+)-Catechin [(+)-C] (-)- Epicatechin [(-)-EC)] (+)- Gallocatechin [(+)-GC] (-) - Epigallocatechin [(-)-EGC] (-) - Epicatechin gallate[(-)-ECg] 36 (-)- Gallocatechin gallate [(-)-GCg] (-) - Epigallocatechin gallate[(-)-EGCg] Trong c¸c thµnh phÇn trªn hµm l−îng (-)-ECg vµ(-)-EGCg lµ cao nhÊt [114]. 1. 5. 2. Mét sè nghiªn cøu vÒ t¸c dông sinh häc cña polyphenol chÌ xanh GÇn ®©y, c¸c nhµ khoa häc tËp trung nghiªn cøu nhiÒu vÒ t¸c dông phßng bÖnh cho ng−êi lín tuæi b»ng c¸ch sö dông polyphenol chÌ ®· lo¹i bá caffein vµ c¸c chÊt kh¸c. Cho ®Õn nay, nhiÒu kÕt qu¶ nghiªn cøu ë n−íc ngoµi vÒ t¸c dông cña chÌ xanh ®· ®−îc c«ng bè. Mét sè thµnh phÇn ho¸ häc cña chÌ xanh (polyphenol) ®−îc coi lµ chÊt thu dän gèc tù do vµ hiÖn nay ®· thu hót sù chó ý cña nhiÒu nhµ nghiªn cøu [109, 114]. C¬ chÕ chèng gèc tù do cña c¸c catechin chÌ lµ c¬ chÕ chèng oxy ho¸ chung cña c¸c polyphenol, ®ã lµ khi kÕt hîp víi gèc tù do c¸c catechin chuyÓn tõ d¹ng khö sang d¹ng oxy ho¸ vµ ®ång thêi c¸c gèc tù do bÞ mÊt ho¹t tÝnh [21, 74, 93, 96, 103]. Polyphenol chÌ xanh ®−îc sö dông réng r·i nh− mét chÊt chèng oxy ho¸ tù nhiªn ®Ó phßng ngõa sù oxy ho¸ cña dÇu ¨n hoÆc mÊt mµu cña thøc ¨n cã mµu ®á. Ng−êi ta còng t×m thÊy nhiÒu ®Æc tÝnh ho¸ sinh cã lîi cña polyphenol chÌ nh− ng¨n c¶n sù ®ét biÕn cña vi khuÈn, ng¨n c¶n sù sao chÐp ng−îc cña HIV, t¸c dông chèng s©u r¨ng, ho¹t ®éng chèng virus, t¸c dông phßng bÖnh ung th− [27, 36, 41, 75, 78, 86, 111, 129, 130, 150, 151]. Sano vµ céng sù ®· x¸c ®Þnh r»ng ë nhãm ®−îc uèng polyphenol chÌ , møc ®é peroxy ho¸ trong huyÕt thanh vµ ë c¸c m« ®Òu thÊp h¬n mét c¸ch cã ý nghÜa so víi nhãm chøng [132]. NhiÒu nhµ nghiªn cøu kh¸c cho thÊy polyphenol chÌ h¹n chÕ sù peroxy ho¸ lipid ë mµng hång cÇu vµ trong huyÕt thanh cña ®éng vËt thÝ nghiÖm [101, 112]. Polyphenol ®−îc ®¸nh gi¸ lµ cã t¸c dông chèng oxy ho¸ m¹nh h¬n α- Tocopherol [63]. Trong c¸c lo¹i catechin cña polyphenol chÌ, EGCg cã t¸c dông chèng oxy ho¸ m¹nh nhÊt , tiÕp theo lµ ECg, EGC, EC [27, 78]. Mét sè nghiªn cøu víi chÊt chiÕt th« polyphenol cña chÌ xanh hoÆc chÌ ®en ®· chøng minh ®−îc t¸c dông ng¨n c¶n sù oxy ho¸ vµ chèng ®ét biÕn 37 gen cña chóng [127, 150]. EGCg chÌ xanh ®· ng¨n c¶n sù sinh ung th− vµ sù tiÕn triÓn cña ung th− qua c¸c thö nghiÖm trªn ®éng vËt [41, 52, 86, 162]. T¸c dông b¶o vÖ cña chÌ xanh trong phßng chèng bÖnh tim m¹ch còng ®−îc nghiªn cøu trªn ®éng vËt [37, 68, 163]. Sù hÊp thu chÊt chiÕt chÌ xanh ë chuét ®· lµm gi¶m mét c¸ch cã ý nghÜa nång ®é cholesterol, triglycerid huyÕt thanh, gi¶m nång ®é VLDL- C vµ tû lÖ LDL- C/HDC- C trong huyÕt thanh [37, 107]. ChÌ xanh ng¨n c¶n tÕ bµo néi m¹c ®éng m¹ch oxy ho¸ LDL [160]. T¨ng møc tiªu thô chÌ xanh sÏ lµm gi¶m nång ®é TC, TG, VLDL - C, LDL-C vµ lµm t¨ng nång ®é HDL-C trong huyÕt thanh [94, 127] . ë ViÖt Nam , ch−a cã nhiÒu nghiªn cøu vÒ chÌ xanh vµ polyphenol chÌ xanh. NguyÔn Liªn vµ céng sù nghiªn cøu in vitro vÒ t¸c dông chèng oxy ho¸ cña mét sè c©y thuèc ViÖt Nam cho thÊy t¸c dông chèng oxy ho¸ cña chÌ xanh lµ cao h¬n l¸ chÌ kh« , l¸ chay , hµ thñ « [16].... NguyÔn Thanh D−¬ng vµ céng sù ®· x¸c ®Þnh ®−îc t¸c dông chèng phãng x¹ vµ lµm gi¶m cholesterol m¸u cña chÌ xanh ë chuét thùc nghiÖm [5]. TrÇn ThÞ H−¬ng cho thÊy polyphenol chÌ xanh cã t¸c dông lµm gi¶m rèi lo¹n chuyÓn hãa lipid thÓ hiÖn ë sù c¶i thiÖn c¸c chØ sè TG, TC, LDL-C vµ gi¶m hµm l−îng MDA huyÕt thanh, gi¶m møc ®é VX§M ë thá g©y t¨ng cholesterol m¸u thùc nghiÖm [7,17]. Ng« Minh Hµ ®· chøng minh ®−îc t¸c dông b¶o vÖ cña polyphenol chÌ xanh ë thá chiÕu x¹ thùc nghiÖm [6]. 38 Ch−¬ng II ®èi t−îng vµ ph−¬ng ph¸p nghiªn cøu 2.1. ChÊt liÖu vµ ®èi t−îng nghiªn cøu 2.1.1. ChÌ xanh (Camellia sinensis) ChÌ xanh ®−îc thu h¸i vµo buæi s¸ng, nh÷ng ngµy trêi n¾ng th¸ng 2 vµ th¸ng 3 t¹i khu trång chÌ xuÊt khÈu Hßa L¹c, Hµ T©y; dïng l¸ chÌ mäc trªn cµnh trong kho¶ng 10 cm th©n tÝnh tõ chç ng¾t bóp chÌ trë xuèng; ®−îc chiÕt suÊt theo qui tr×nh. 2.1.2. §èi t−îng thùc nghiÖm Chuét cèng tr¾ng, c¶ hai gièng, chñng Ratus norvegicus, 2 th¸ng tuæi, c©n nÆng 100- 140 gam. Chuét ®−îc nu«i t¹i phßng nu«i sóc vËt thÝ nghiÖm, Bé m«n Ho¸- Ho¸ sinh, §¹i häc Y Hµ Néi,1 con/1chuång. Chuét ®−îc ¨n uèng ®Çy ®ñ theo nhu cÇu thùc nghiÖm vµ thøc ¨n ®−îc chuÈn bÞ hµng ngµy. 2.1.3. Hãa chÊt - Ethyl acetat tinh khiÕt (Merck). - Heparin (Merck). - Cholesterol tinh khiÕt (Merck). - Vitamin E - C¸c que thö SureStepPro (Jonhson & Jonhson) ®Þnh l−îng glucose m¸u. - Kit ®Þnh l−îng c¸c th«ng sè lipid m¸u (TG, TC, HDL- C, LDL- C) cña h·ng Biorex Mannheim (CHLB §øc) vµ h·ng Human. - Kit ®Þnh l−îng ho¹t ®é c¸c enzym chèng oxy ho¸ (SOD, GPx), tr¹ng th¸i chèng oxy ho¸ (TAS) huyÕt t−¬ng vµ Hemoglobin (Hb) m¸u cña h·ng Randox. - Thiobarbituric acid - Acid acetic 39 - Streptozotocin (Zonosar) do h·ng Upjohn s¶n xuÊt, dïng g©y §T§ thùc nghiÖm trªn chuét. 2.1.4. Trang thiÕt bÞ - M¸y cÊt quay ch©n kh«ng cña h·ng Buchi (Thôy SÜ) - M¸y ly t©m l¹nh Beckman- Avanti 30 (Mü) - M¸y sinh hãa tù ®éng Express Plus (Mü) - M¸y One-Touch Profile Meter do h·ng Jonhson & Jonhson s¶n xuÊt (Mü) - Quang phæ kÕ Shimadzu UV- 160 (NhËt B¶n) - C©n ph©n tÝch chÝnh x¸c 1/10 mg (CHLB §øc) 2.2. Ph−¬ng ph¸p nghiªn cøu 2.2.1. ChiÕt xuÊt polyphenol chÌ xanh (theo §Æng Ngäc Dung vµ cs)[4]. ChÌ xanh sau khi thu h¸i ®−îc röa s¹ch, tr¸nh dËp n¸t, ®Ó r¸o. Sau ®ã chÌ ®−îc cho vµo n−íc ®un s«i theo tû lÖ 1 kg l¸ chÌ/ 3 lÝt n−íc. TiÕp tôc ®un s«i nhá löa trong 45 phót råi vít l¸ chÌ. PhÇn n−íc chÌ ®−îc läc qua b«ng. DÞch n−íc chÌ ®em chiÕt xuÊt polyphenol víi ethyl acetat vµ c« ®Æc b»ng m¸y cÊt quay ch©n kh«ng; nhê ®ã polyphenol chÌ ®−îc t¸ch riªng vµ ethyl acetat ®−îc thu håi. Qui tr×nh chiÕt xuÊt ®−îc tr×nh bµy tãm t¾t ë s¬ ®å 2.1. L¸ chÌ xanh, t−¬i §un s«i trong n−íc/ 45 phót DÞch n−íc chÌ §Ó nguéi Ethyl acetat Polyphenol tan trong ethyl acetat Bay h¬i dung m«i Phun s−¬ng Bét polyphenol chÌ S¬ ®å 2.1. Qui tr×nh chiÕt xuÊt polyphenol chÌ xanh 40 DÞch polyphenol ®−îc lµm kh« b»ng ph−¬ng ph¸p phun s−¬ng t¹i khoa D−îc, ViÖn Y häc cæ truyÒn trung −¬ng. 2. 2. 2. M« h×nh thùc nghiÖm: 2.2.2.1- M« h×nh kh¶o s¸t t¸c dông cña polyphenol chÌ xanh trªn møc glucose m¸u ë chuét cèng tr¾ng + Thùc nghiÖm 1: Chuét cèng tr¾ng khoÎ m¹nh (n=20), chia lµm 2 l«, mçi l« 10 con. - L« 1 (l« chøng): chuét ®−îc uèng dung dÞch NaCl 0,9%. - L« 2 (l« thö): chuét ®−îc uèng polyphenol chÌ xanh, liÒu 200 mg/kg c©n nÆng. §Þnh l−îng glucose m¸u (m¸u ®u«i chuét) t¹i c¸c thêi ®iÓm: tr−íc uèng NaCl 0,9% hoÆc polyphenol chÌ (thêi ®iÓm 0), sau uèng 1 giê (thêi ®iÓm 1) vµ sau uèng 2 giê (thêi ®iÓm 2). + Thùc nghiÖm 2: Chuét cèng tr¾ng g©y §T§ b»ng tiªm phóc m¹c STZ liÒu 70 mg/kg c©n nÆng, 1 liÒu duy nhÊt (m« h×nh g©y chuét §T§ cña §µo V¨n Phan vµ céng sù). Sau tiªm 48 giê, møc glucose m¸u > 10 mmol/L ®−îc xem lµ chuét bÞ §T§. Nh÷ng chuét bÞ §T§ ®−îc chia lµm hai l«, mçi l« 5 con. - L« 1 (l« chøng): chuét ®−îc uèng dung dÞch NaCl 0,9%. - L« 2 (l« thö): chuét ®−îc uèng polyphenol chÌ xanh, liÒu 200 mg/kg c©n nÆng. §Þnh l−îng glucose m¸u (m¸u ®u«i chuét) t¹i c¸c thêi ®iÓm: tr−íc uèng NaCl 0,9% hoÆc polyphenol chÌ (thêi ®iÓm 0), sau uèng 1 giê (thêi ®iÓm 1) vµ sau uèng 2 giê (thêi ®iÓm 2). 41 M« h×nh kh¶o s¸t t¸c dông cña polyphenol chÌ xanh trªn møc glucose m¸u ë chuét cèng tr¾ng Chuét cèng tr¾ng b×nh th−êng Chuét cèng tr¾ng g©y §T§ (tiªm mµng bông STZ 70mg/kg) L« 2 n=10 L« 1 n=10 L« 2 n=5 L« 1 n=5 §Þnh l−îng glucose m¸u NaCl 0,9% Polyphenol 200mg/kg NaCl 0,9% Polyphenol 200mg/kg §Þnh l−îng glucose m¸u sau 1 giê vµ sau 2 giê KÕt qu¶ KÕt luËn 2.2.2.2- M« h×nh kh¶o s¸t t¸c dông cña polyphenol chÌ trªn c¸c chØ sè lipid vµ tr¹ng th¸i chèng oxy hãa trong m¸u ë chuét cèng tr¾ng g©y §T§ thùc nghiÖm. Sö dông m« h×nh g©y §T§ thùc nghiÖm cña Reed M.J. vµ céng sù, cã thay ®æi cho phï hîp víi chñng chuét cèng vµ ®iÒu kiÖn cña ViÖt Nam [124] Chuét cèng tr¾ng gåm 6 l«, ®−îc ®Þnh l−îng glucose m¸u tr−íc thùc nghiÖm. 42 - L« 1 (L« chøng): n=20, chuét ®−îc nu«i bëi chÕ ®é b×nh th−êng víi 12% calo cña khÈu phÇn ¨n lµ chÊt bÐo (theo B¶ng thµnh phÇn dinh d−ìng thùc phÈm ViÖt Nam - ViÖn Dinh d−ìng, Bé Y tÕ - Nhµ xuÊt b¶n Y häc n¨m 2000). - L« 2 (L« g©y rèi lo¹n thµnh phÇn lipid huyÕt t−¬ng): n=20, chuét ®−îc nu«i bëi chÕ ®é giµu lipid víi 40% calo cña khÈu phÇn ¨n lµ chÊt bÐo (theo B¶ng thµnh phÇn dinh d−ìng thùc phÈm ViÖt Nam -ViÖn Dinh d−ìng, Bé Y tÕ - Nhµ xuÊt b¶n Y häc n¨m 2000). - L« 3 (L« g©y rèi lo¹n thµnh phÇn lipid huyÕt t−¬ng vµ g©y ®¸i th¸o ®−êng): n=10, chuét ®−îc nu«i bëi chÕ ®é giµu lipid trong qu¸ tr×nh thùc nghiÖm. Sau 30 ngµy, chuét ®−îc g©y ®¸i th¸o ®−êng b»ng c¸ch tiªm phóc m¹c streptozotocin 50 mg/kg th©n träng víi mét liÒu duy nhÊt. Sau 48 - 72 giê tiÕp theo, ®Þnh l−îng glucose m¸u cña chuét, møc glucose m¸u > 10 mmol/L ®−îc xem lµ chuét bÞ ®¸i th¸o ®−êng. Chuét ®−îc uèng dung dÞch NaCl 0,9% kÓ tõ khi chuét bÞ ®¸i th¸o ®−êng vµ uèng liªn tôc trong 60 ngµy. - L« 4, 5, 6 (L« g©y rèi lo¹n thµnh phÇn lipid huyÕt t−¬ng vµ g©y ®¸i th¸o ®−êng, ®−îc uèng bæ sung polyphenol chÌ xanh hoÆc vitamin E): tiÕn hµnh thùc nghiÖm nh− l« 3. Chuét ®−îc uèng polyphenol chÌ xanh hoÆc vitamin E kÓ tõ khi chuét bÞ ®¸i th¸o ®−êng vµ uèng trong 60 ngµy. L« 4: n=10, uèng polyphenol chÌ xanh liÒu 200mg/kg/ngµy, l« 5: n=10, uèng polyphenol chÌ xanh liÒu 100mg/kg/ngµy, l« 6: n=10, uèng vitamin E liÒu 200mg/kg/ngµy. §Ó h¹n chÕ møc glucose m¸u t¨ng qu¸ cao vµ duy tr× träng l−îng cña chuét, chuét bÞ ®¸i th¸o ®−êng (l« 3, 4, 5 vµ 6) ®−îc tiªm d−íi da 2 IU insulin chËm/ ngµy vµo buæi s¸ng. Sau 30 ngµy thùc nghiÖm, giÕt 10 chuét cña l« 1 vµ 10 chuét cña l« 2; sau 90 ngµy thùc nghiÖm (60 ngµy tiÕp theo) giÕt toµn bé chuét cña c¸c l«. 43 T¹i c¸c thêi ®iÓm trªn, lÊy m¸u ë tim chuét ®Ó ®Þnh l−îng: glucose, c¸c chØ sè lipid (TG, TC, HDL-C, LDL-C), TAS vµ MDA trong huyÕt t−¬ng; ho¹t ®é c¸c enzym chèng oxy ho¸ (SOD, GPx) cña hång cÇu. LÊy c¸c m«: tuþ, ®éng m¹ch chñ, vâng m¹c, thËn ®Ó x¸c ®Þnh tæn th−¬ng m« bÖnh häc. M« h×nh kh¶o s¸t t¸c dông cña polyphenol chÌ xanh trªn c¸c chØ sè ho¸ sinh trong m¸u ë chuét cèng tr¾ng Chuét cèng tr¾ng (n=80) L« 1 n=20 L« 2 n=20 ChÕ ®é ¨n12% calo lµ lipid Sau 30 ngµy, giÕt 10 chuét l«1 vµ 10 chuét l« 2, lÊy m¸u ®Þnh l−îng c¸c chØ sè, lÊy m« x¸c ®inh tæn th−¬ng h×nh th¸i häc. L« 3 n=10 L« 4 n=10 L« 5 n=10 L« 6 n=10 ChÕ ®é ¨n giµu chÊt bÐo (40% calo lµ lipid) Sau 30 ngµy, tiªm mµng bông STZ 50 mg/kg c©n nÆng, liÒu duy nhÊt. Sau tiªm 48-72 giê ®Þnh l−îng glucose m¸u Uèng NaCl 0,9% hµng ngµy Uèng Polyphenol 200 mg/kg hµng ngµy Uèng Polyphenol 100 mg/kg hµng ngµy Sau 60 ngµy tiÕp theo (90 ngµy thùc nghiÖm): c©n nÆng vµ giÕt toµn bé chuét cña c¸c l«, lÊy m¸u ®Þnh l−îng: glucose, TG, TC, HDL-C, LDL-C, TAS vµ MDA, SOD vµ GPx; kh¶o s¸t m« bÖnh häc tuþ, ®éng m¹ch chñ, thËn vµ vâng m¹c Uèng Vit. E 200 mg/kg hµng ngµy 44 2.2.3. C¸c kü thuËt sö dông 2.2.3.1. ChuÈn bÞ bÖnh phÈm ♦ M¸u toµn phÇn ®ùng vµo èng nghiÖm cã chøa EDTA vµ sodium fluorid 6 mg/ml m¸u (øc chÕ con ®−êng glycolysis). Ly t©m 4000g/5phót/40C, lÊy phÇn huyÕt t−¬ng ®Ó ®Þnh l−îng glucose. ♦ M¸u toµn phÇn chèng ®«ng b»ng heparin cho vµo èng nghiÖm nhän ®¸y, ly t©m 4000g/5phót /40C. - PhÇn huyÕt t−¬ng ®−îc dïng ®Ó ®Þnh l−îng c¸c chØ sè lipid, TAS, MDA. - PhÇn hång cÇu ®−îc röa 3 lÇn b»ng dung dÞch NaCl 0,9 % ®Ó l¹nh, ly t©m 3500g/5phót /40C. LÇn cuèi ly t©m 4000g/10 phót/40C ®Ó nÐn chÆt hång cÇu ë d−íi. Hót thËt kiÖt dÞch röa. Cho vµo mét l−îng n−íc cÊt ®Ó l¹nh võa ®ñ t¹o thÓ tÝch b»ng thÓ tÝch m¸u toµn phÇn. Trén ®Òu, cho vµo ng¨n ®¸ tñ l¹nh trong 15 phót. Sau ®ã l¾c b»ng mixer, thu ®−îc dÞch huyÕt t¸n 100%. 2.2.3.2. §Þnh l−îng glucose huyÕt t−¬ng (Ph−¬ng ph¸p Hexokinase) Nguyªn t¾c: Glucose + ATP HK Glucose -6 phosphat + NAD+ Glucose -6 phosphat + ADP 6- phospho gluconat + NADH + H+ HK: Hexokinase §o quang ë b−íc sãng 340 nm. Kü thuËt ®−îc tiÕn hµnh trªn m¸y ph©n tÝch hãa sinh tù ®éng Express Plus. 2.2.3.3. §Þnh l−îng TG, TC, HDL- C, LDL- C (Ph−¬ng ph¸p ®o mµu enzym). - §Þnh l−îng TG Theo ph−¬ng ph¸p GPO- PAP [Trin.P. (1969). Ann.Clin.Biochem. 6:24]. Nguyªn t¾c: TG + H2O lipase Glycerol + Acid bÐo 45 Glycerol + ATP Glycerolkinase Glycerol-3-phosphat + ADP Glycerol-3Poxidase Glycerol-3-phosphat + O2 Dihydroxyaceton phosphat + H2O2 Peroxidase 2H2O2 + 4-aminophenazon + Phenol 4-(p-benzoquinon- monoimino)phenazon + 4 H2O - §Þnh l−îng TC Theo ph−¬ng ph¸p CHOD - PAP [Trin.P. (1969). Ann.Clin.Biochem.6:24]. Nguyªn t¾c: Cholesterol este + H2O Cholesterol + Cholesterol esterase Cholesterol oxidase O2 2 H2O2 + 4- aminophenazon + Phenol Cholesterol + Acid bÐo Cholestenon + H2O2 Peroxidase 4-(p-benzoquinon-monoimino)phenazon + 4 H2O - §Þnh l−îng HDL- C Nguyªn t¾c: XÐt nghiÖm gåm hai b−íc ®Æc hiÖu: b−íc thø nhÊt, cholesterol trong chylomicron, VLDL vµ LDL bÞ lo¹i bá vµ ph¸ huû b»ng c¸c ph¶n øng enzym ®Æc hiÖu; b−íc thø hai, cholesterol trong HDL ®−îc ®Þnh l−îng b»ng ph¶n øng enzym víi sù cã mÆt cña chÊt surfactant ®Æc hiÖu cho HDL. B−íc 1: Chylomicron, LDL, VLDL CHE + CHO §iÒu kiÖn ®Æc biÖt Cholestenon + H2O2 Catalase 2H2O2 2H2O + O2 46 B−íc 2: HDL CHE + CHO Surfactant ®Æc hiÖu Peroxidase H2O2 + chromogen Cholestenon + H2O2 s¾c tè quinon - §Þnh l−îng LDL- C Nguyªn t¾c: XÐt nghiÖm gåm hai b−íc ®Æc hiÖu: b−íc thø nhÊt, cholesterol trong chylomicron, VLDL vµ HDL bÞ lo¹i bá b»ng c¸c ph¶n øng enzym ®Æc hiÖu; b−íc thø hai, cholesterol trong LDL ®−îc ®Þnh l−îng b»ng c¸c ph¶n øng enzym víi sù cã mÆt cña chÊt surfactant ®Æc hiÖu cho LDL. B−íc 1: CHE+ CHO Chylomicron,HDL, VLDL §iÒu kiÖn ®Æc biÖt Catalase 2H2O2 B−íc 2: Cholestenon + H2O2 2H2O + O2 CHE + CHO LDL Surfactant ®Æc hiÖu H2O2 + chromogen Peroxidase Cholestenon + H2O2 s¾c tè quinon 2.2.3.4. X¸c ®Þnh ho¹t ®é c¸c enzym chèng oxy ho¸ - Ho¹t ®é SOD hång cÇu [104]. Nguyªn t¾c: Ph¶n øng chuyÓn xanthin thµnh acid uric d−íi t¸c dông cña xanthin oxidase ®ång thêi sinh ra gèc superoxid. Xanthin oxidase Xanthin Acid uric + O2•- Gèc superoxid sinh ra ph¶n øng víi muèi P- iodonitro tetrazolium (INT) ®Ó sinh ra chÊt mµu formazan (®á). SOD cã mÆt trong mÉu ®o c¹nh 47 tranh gèc superoxid víi INT do ®ã enzym nµy øc chÕ sù t¹o thµnh chÊt mµu formazan. 2H+ + O2•- SOD O2 + H2O2 SOD ®−îc ®o bëi møc ®é øc chÕ sù t¹o thµnh chÊt mµu formazan . - Ho¹t ®é GPx hång cÇu [104] Nguyªn t¾c ph¶n øng: GSH + ROOH GPx GSSG + NADPH + H+ GSSG + H2O + ROH GR 2GSH + NADP+ ROOH: peroxid h÷u c¬ Ho¹t ®é cña GPx ®−îc ®o b»ng sù thay ®æi ®é hÊp thô phæ ë b−íc sãng 340 nm do sù oxy hãa NADPH thµnh NADP+. - §Þnh l−îng Hb b»ng ph−¬ng ph¸p Drabkin Nguyªn t¾c: D−íi t¸c dông cña kali ferricyanide (K3Fe2(CN)6), Fe2+ cña Hemoglobin ®−îc oxy ho¸ thµnh Fe3+ d−íi d¹ng MetHb; MetHb ph¶n øng víi cyanide t¹o ra cyanMetHb vµ ®−îc ®o t¹i b−íc sãng 540 nm. 2.2.3.5. X¸c ®Þnh hµm l−îng TAS huyÕt t−¬ng ABTSΣ [2,2- Azino- di(3-ethylbenzthialime sunphonate)] ®−îc ñ víi metmyoglobin vµ H2O2 ®Ó t¹o gèc cation ABTSΣ+ . ChÊt nµy cho mµu xanh da trêi vµ ®o ®−îc ë b−íc sãng 600 nm. ChÊt chèng oxy hãa thªm vµo ph¶n øng lµ nguyªn nh©n øc chÕ sù t¹o thµnh s¶n phÈm mµu nµy vµ møc ®é øc chÕ sÏ tû lÖ vãi hîp chÊt mµu ®−îc t¹o ra. Fe3+ + H2O2 → X-[Fe4+ =O] + H2O ABTSΣ +X-[Fe4+ =O] → ABTSΣ+ + HX- Fe3+ HX- Fe3+: Metmyoglobin X-[Fe4+ =O] : Ferrylmyoglobin 48 2.2.3.6. §Þnh l−îng MDA huyÕt t−¬ng (ph−¬ng ph¸p c¶i tiÕn cña Buege vµ Aust) - Nguyªn t¾c: MDA ph¶n øng víi Thiobarbituric acid ®Ó t¹o thµnh phøc Trimethine cã mµu hång. Phøc hîp nµy cã ®Ønh hÊp thô tèi ®a ë 532 nm. C−êng ®é mµu tû lÖ thuËn víi hµm l−îng MDA. - TiÕn hµnh: èng thö: HuyÕt t−¬ng : 500 µl Dung dÞch TBA, TCA, HCl/BHT: 2000 µl Dung dÞch SDS 8.1% : 100 µl èng tr¾ng: thay huyÕt t−¬ng b»ng n−íc cÊt 500 µl. §un s«i c¸ch thuû 2 èng nghiÖm trong 30 phót, sau ®ã lµm l¹nh. Phøc hîp mµu ®−îc chiÕt suÊt b»ng 2 ml n-butanol. §o mËt ®é quang häc ë b−íc sãng 532 nm. Nång ®é MDA huyÕt t−¬ng ®−îc tÝnh dùa vµo hÖ sè t¾t ph©n tö cña MDA lµ 1.56 x 105 M-1cm-1 KÕt qu¶ cña c¸c kü thuËt ®Þnh l−îng trªn ®−îc ®o trªn m¸y ph©n tÝch ho¸ sinh tù ®éng Express Plus (Mü). 2.2.4- XÐt nghiÖm m« bÖnh häc XÐt nghiÖm vÒ sù biÕn ®æi h×nh th¸i häc cña c¸c m« tuþ, ®éng m¹ch chñ, thËn vµ gi¸c m¹c ®−îc thùc hiÖn t¹i B« m«n Gi¶i phÉu bÖnh - §¹i häc Y Hµ Néi do PGS.TS. Lª §×nh Roanh vµ PGS.TS. TrÇn V¨n Hîp thùc hiÖn. BÖnh phÈm t−¬i cña c¸c m« kh¶o s¸t cã bÒ dÇy 30 mm ®−îc cè ®Þnh trong formol 10%, chuyÓn ®óc trong parafin, sau ®ã ®−îc c¾t thµnh nh÷ng tiªu b¶n cã bÒ dµy 3 µm vµ nhuém theo ph−¬ng ph¸p Hematocylin – Eosin (HE) th−êng quy. C¸c tiªu b¶n ®−îc ®äc d−íi kÝnh hiÓn vi quang häc ë ®é phãng ®¹i 100 lÇn vµ 250 lÇn ®Ó ®¸nh gi¸ tæn th−¬ng víi ph−¬ng ph¸p mï ®¬n (ng−êi ®äc tiªu b¶n kh«ng biÕt ký hiÖu cña c¸c l« chuét thùc nghiÖm). 49 2. 3. Xö lý sè liÖu C¸c sè liÖu nghiªn cøu ®−îc xö lý theo thuËt to¸n thèng kª y sinh häc b»ng phÇn mÒm EPI- INFO 6.0. C¸c phÐp so s¸nh gi÷a c¸c nhãm chuét thùc nghiÖm ®éc lËp víi cì mÉu nhá vµ sè liÖu ph©n bè kh«ng chuÈn nªn sö dông test Wilcoxon rank–sum (Mann–Whitney). 50 Ch−¬ng III KÕt qu¶ 3.1- T¸c dông cña polyphenol chÌ xanh trªn nång ®é glucose m¸u ë chuét cèng tr¾ng B¶ng 3.1 - T¸c dông cña polyphe nol chÌ xanh trªn nång ®é glucose m¸u ë l« chuét b×nh th−êng Glucose m¸u (mmol/L) L« chuét L« chøng L« thö p n 10 10 Tr−íc uèng 4,97 ± 0,70 4,96 ± 0,39 >0,05 X ± SD Sau 1 giê 5,03 ± 0,55 4,86 ± 0,68 >0,05 Sau 2 giê 4,92 ± 0,36 5,09 ± 0,75 >0,05 NhËn xÐt Nång ®é glucose m¸u cña l« chuét ®−îc uèng dung dÞch NaCl 0,9% (l« chøng) hoÆc uèng polyphenol chÌ xanh liÒu 200 mg/kg c©n nÆng (l« thö) t¹i c¸c thêi ®iÓm tr−íc uèng vµ sau uèng 1 giê, 2 giê lµ kh«ng thay ®æi cã ý nghÜa (p>0,05). T¹i cïng mét thêi ®iÓm, nång ®é glucose m¸u cña l« chøng vµ l« thö kh«ng cã sù kh¸c biÖt ®¸ng kÓ (p>0,05). B¶ng 3.2 - T¸c dông cña polyphe nol chÌ xanh trªn nång ®é glucose m¸u ë l« chuét ®¸i th¸o ®−êng L« chuét n L« chøng L« thö p 5 5 Glucose m¸u (mmol/L) X ± SD Tr−íc uèng 23,13 ± 3,71 23,28 ± 4,54 >0,05 Sau 1 giê 24,00 ± 3,26 23,68 ± 4,99 >0,05 Sau 2 giê 25,35 ± 2,96 23,55 ± 5,21 >0,05 51 NhËn xÐt Nång ®é glucose m¸u cña l« chøng (l« chuét ®¸i th¸o ®−êng vµ uèng dung dÞch NaCl 0,9%) vµ l« thö (l« chuét ®¸i th¸o ®−êng vµ uèng polyphenol chÌ xanh liÒu 200 mg/kg c©n nÆng) t¹i c¸c thêi ®iÓm tr−íc uèng vµ sau uèng 1giê, 2 giê kh«ng thay ®æi cã ý nghÜa (p>0,05). So s¸nh nång ®é glucose m¸u cña l« chøng vµ l« thö t¹i cïng mét thêi ®iÓm lµ kh«ng kh¸c biÖt nhau (p>0,05). 3.2- ¶nh h−ëng cña chÕ ®é ¨n giµu chÊt bÐo trªn chuét cèng tr¾ng B¶ng 3.3- ¶nh h−ëng cña chÕ ®é ¨n giµu chÊt bÐo trªn c©n nÆng vµ nång ®é glucose m¸u ë chuét cèng tr¾ng (sau 30 ngµy thùc nghiÖm) ChØ sè L« chuét n L« 1 10 L« 2 10 p C©n nÆng (g) Glucose m¸u (mmol/L) 263,7 ± 15,4 4,98 ± 0,32 >0,05 >0,05 X ± SD 283,1 ± 11,6 X ± SD 5,25 ± 0,48 NhËn xÐt Sau 30 ngµy thùc nghiÖm, c©n nÆng vµ nång ®é glucose m¸u cña l« 2 (l« chuét ®−îc ¨n chÕ ®é giµu chÊt bÐo) ë møc cao h¬n so víi c©n nÆng vµ nång ®é glucose m¸u cña l« 1 (l« chuét ®−îc nu«i bëi chÕ ®é ¨n b×nh th−êng); tuy nhiªn sù t¨ng nµy ch−a cã ý nghÜa thèng kª (p>0,05). 52 B¶ng 3.4- ¶nh h−ëng cña chÕ ®é ¨n giµu chÊt bÐo trªn c¸c chØ sè lipid trong huyÕt t−¬ng ë chuét cèng tr¾ng (sau 30 ngµy thùc nghiÖm) Nång ®é lipid trong huyÕt t−¬ng (mmol/L) L« chuét X ± SD n TG L« 1 10 L« 2 10 1,96 ± 0,47 3,49 ± 0,81 <0,001 p TC 1,43 ± 0,24 2,40 ± 0,49 <0,001 HDL-C 0,61 ± 0,17 0,69 ± 0,07 >0,05 LDL-C 0,56 ± 0,10 HDL-C/LDL-C 0,93 ± 0,17 <0,001 1,16 0,77 <0,001 NhËn xÐt Sau 30 ngµy thùc nghiÖm, nång ®é TG, TC vµ LDL-C cña l« 2 (l« chuét ¨n chÕ ®é giµu chÊt bÐo) cao h¬n cã ý nghÜa so víi nh÷ng nång ®é t−¬ng øng cña l« 1 (l« chuét ¨n chÕ ®é b×nh th−êng) víi p<0,001. Nång ®é HDL-C gi÷a 2 l« chuét kh«ng kh¸c biÖt nhau (p>0,05), tuy nhiªn tû lÖ HDL-C/LDL-C cña l« 2 gi¶m cã ý nghÜa thèng kª so víi tû lÖ HDL-C/LDL-C cña l« 1 (p<0,001). B¶ng 3.5- ¶nh h−ëng cña chÕ ®é ¨n giµu chÊt bÐo trªn ho¹t ®é SOD vµ GPx trong hång cÇu ë chuét cèng tr¾ng (sau 30 ngµy thùc nghiÖm) L« chuét n L« 1 10 L« 2 10 p SOD (U/gHb) GPx (U/gHb) 3166 ± 570 1603 ± 207 >0,05 <0,05 X ± SD 3069 ± 381 X ± SD 1840 ± 169 53 NhËn xÐt Sau 30 ngµy thùc nghiÖm, ho¹t ®é SOD hång cÇu kh«ng kh¸c biÖt cã ý nghÜa gi÷a 2 l« chuét (p>0,05); trong khi ho¹t ®é GPx hång cÇu cña l« 2 (l« chuét ¨n chÕ ®é giµu chÊt bÐo t¨ng cao râ rÖt so víi ho¹t ®é GPx hång cÇu cña l« 1 (l« chuét ¨n chÕ ®é b×nh th−êng) víi p<0,05. B¶ng 3.6- ¶nh h−ëng cña chÕ ®é ¨n giµu chÊt bÐo trªn hµm l−îng TAS vµ MDA huyÕt t−¬ng ë chuét cèng tr¾ng (sau 30 ngµy thùc nghiÖm) L« chuét n L« 1 10 L« 2 10 p TAS (mmol/L) MDA (nmol/L) 1,09 ± 0,18 3,75 ± 0,74 >0,05 <0,01 X ± SD 1,01 ± 0,21 X ± SD 6,69 ± 1,67 NhËn xÐt Sau 30 ngµy thùc nghiÖm, nång ®é TAS huyÕt t−¬ng cña 2 l« chuét kh«ng kh¸c biÖt nhau cã ý nghÜa (p>0,05), hµm l−îng MDA huyÕt t−¬ng cña l« 2 (l« chuét ¨n chÕ ®é giµu chÊt bÐo) t¨ng cao cã ý nghÜa so víi hµm l−îng MDA huyÕt t−¬ng cña l« 1 (l« chuét ¨n chÕ ®é b×nh th−êng) víi p<0,01. 54 3.3- t¸c dông cña polyphenol chÌ xanh trªn chuét cèng tr¾ng ®¸i th¸o ®−êng thùc nghiÖm B¶ng 3.7- C©n nÆng cña c¸c l« chuét trong thêi gian thùc nghiÖm C©n nÆng (g) X ± SD L« chuét n Tr−íc thùc nghiÖm (thêi ®iÓm 0) L« 1 10 L« 2 10 L« 3 10 L« 4 10 L« 5 10 L« 6 10 Sau 30 ngµy Sau 60 ngµy 124,0 ± 8,4 183,8 ± 13,1 125,6 ± 12,1 189,6 ± 11,8 169,0 ± 9,4 185,1 ± 16,5 177,0 ± 10,2 125,5 ± 9,3 125,0 ± 12,3 126,3 ± 11,3 123,7 ± 11,3 190,2 ± 13,8 190,7 ± 14,2 188,4 ± 11,9 220,0 ± 7,6 218,2 ± 14,5 176,4 ± 12,2 177,4 ± 13,4 Sau 90 ngµy (thêi ®iÓm cuèi) 263,7 ± 15,4 283,1 ± 11,6 167,7 ± 10,9 166,8 ± 7,6 169,7 ± 8,1 171,5 ± 9,1 B¶ng 3.8- Glucose m¸u cña c¸c l« chuét trong thêi gian thùc nghiÖm Nång ®é glucose m¸u (mmol/L) X ± SD L« chuét n Tr−íc thùc nghiÖm (thêi ®iÓm 0) L« 1 10 L« 2 10 L« 3 10 L« 4 10 L« 5 10 L« 6 10 Sau 30 ngµy Sau 60 ngµy Sau 90 ngµy (thêi ®iÓm cuèi) 5,10 ± 0,40 5,02 ± 0,31 4,95 ± 0,41 4,92 ± 0,38 18,80 ± 4,21 16,72 ± 2,85 16,74 ± 3,83 4,97 ± 0,70 19,30 ± 5,23 18,27 ± 4,03 17,63 ± 5,39 4,96 ± 0,55 5,03 ± 0,36 5,09 ± 0,39 4,92 ± 0,46 19,71 ± 5,25 18,75 ± 11,9 4,79 ± 0,66 17,29 ± 3,85 17,95 ± 5,21 4,98 ± 0,32 5,25 ± 0,48 18,53 ± 6,04 17,62 ± 6,41 55 B¶ng 3.9- C©n nÆng vµ nång ®é glucose m¸u ë c¸c l« chuét t¹i thêi ®iÓm ®Çu vµ thêi ®iÓm cuèi cña thêi gian thùc nghiÖm C©n nÆng (g) L« chuét n L« 1 10 L« 2 10 L« 3 10 L« 4 10 L« 5 10 L« 6 10 X ± SD Thêi ®iÓm 0 Thêi ®iÓm cuèi 124,0 ± 8,4 125,5 ± 9,3 (sau 90 ngµy) ∗ 4,92 ± 0,38 16,74 ± 3,83 4,97 ± 0,70 17,63 ± 5,39 263,1 ± 11,6 126,3 ± 11,3 169,7 ± 8,1 p < 0,05 ∗ (sau 90 ngµy) 5,10 ± 0,49 167,7 ± 10,9 123,7 ± 11,3 X ± SD Thêi ®iÓm 0 Thêi ®iÓm cuèi 263,7 ± 15,4 125,6 ± 12,1 125,0 ± 12,3 Glucose m¸u (mmol/L) ∗ 166,8 ± 7,6 ∗ ∗ 171,5 ± 9,1 4,96 ± 0,55 5,03 ± 0,36 5,09 ± 0,39 4,98 ± 0,32 5,25 ± 0,48 ∗ ∗ 18,53 ± 6,04 ∗ ∗ 17,62 ± 6,41 NhËn xÐt C©n nÆng trung b×nh cña c¸c l« chuét ®¸i th¸o ®−êng (l« 3, 4, 5, 6) so víi c©n nÆng trung b×nh cña c¸c l« chuét kh«ng ®¸i th¸o ®−êng (l« 1, 2) lµ thÊp h¬n cã ý nghÜa thèng kª (p < 0,05). Tuy nhiªn, c¸c l« chuét ®¸i th¸o ®−êng vÉn t¨ng c©n trong giai ®o¹n sím vµ duy tr× träng l−îng ë giai ®o¹n muén cña thêi gian thùc nghiÖm. Nång ®é glucose m¸u cña chuét ®−îc theo dâi ®Òu ®Æn b»ng ®Þnh l−îng glucose m¸u 2 tuÇn/1 lÇn. Nång ®é glucose trung b×nh cña c¸c l« chuét kh«ng ®¸i th¸o ®−êng lµ kho¶ng 5 mmol/L trong qu¸ tr×nh thùc nghiÖm. Nång ®é glucose m¸u trung b×nh cña c¸c l« chuét ®¸i th¸o ®−êng lµ kho¶ng 17 mmol/L trong thêi gian thùc nghiÖm. 56 3.3.1- T¸c dông cña polyphenol chÌ xanh trªn c¸c chØ sè lipid huyÕt t−¬ng ë chuét ®¸i th¸o ®−êng thùc nghiÖm B¶ng 3.10- T¸c dông cña polyphenol chÌ xanh trªn c¸c chØ sè lipid trong huyÕt t−¬ng ë chuét ®¸i th¸o ®−êng (sau 90 ngµy thùc nghiÖm) Nång ®é c¸c chØ sè lipid huyÕt t−¬ng (mmol/L) L« chuét X ± SD n TG L« 1 10 L« 2 10 L« 3 10 L« 4 10 L« 5 10 L« 6 10 TC 3,22 ± 0,52 HDL-C 1,32 ± 0,23 4,31 ± 0,41 0,77 ± 0,31 2,36 ± 0,37 7,48 ± 2,79 0,63 ± 0,17 3,39 ± 1,05 2,69 ± 0,79 0,65 ± 0,12 1,46 ± 0,29 3,46 ± 0,49 0,62 ± 0,18 1,89 ± 0,23 5,48 ± 1,56 0,78 ± 0,25 2,58 ± 0,48 0,67 ± 0,13 Triglycerid 0,94 ± 0,21 1,54 ± 0,55 0,65 ± 0,08 1,19 ± 0,21 1,08 ± 0,24 1,36 0,64 0,57 1,22 0,66 0,65 ** *** 10 TG (mmol/L) 0,61 ± 0,19 HDLC/LDL-C * ** 12 LDL-C ** 8 ** 6 4 2 0 1 2 3 4 5 6 L« chuét H×nh 3.1- T¸c dông cña polyphenol chÌ xanh trªn nång ®é TG huyÕt t−¬ng ë chuét ®¸i th¸o ®−êng thùc nghiÖm 57 NhËn xÐt Nång ®é TG huyÕt t−¬ng cña l« 3 (l« chuét ¨n chÕ ®é giµu chÊt bÐo vµ bÞ ®¸i th¸o ®−êng) t¨ng cao cã ý nghÜa so víi nång ®é TG huyÕt t−¬ng cña l« 2 (l« chuét ¨n chÕ ®é giµu chÊt bÐo) víi p < 0,01. Sau 60 ngµy uèng polyphenol chÌ xanh (sau 90 ngµy thùc nghiÖm) nång ®é TG huyÕt t−¬ng cña l« 4 (l« chuét ®¸i th¸o ®−êng vµ uèng polyphenol chÌ xanh liÒu 200 mg/kg/ngµy) vµ l« 5 (l« chuét ®¸i th¸o ®−êng vµ uèng polyphenol chÌ xanh liÒu 100 mg/kg/ngµy) thÊp h¬n râ rÖt so víi l« 3 (l« chuét ®¸i th¸o ®−êng vµ uèng dung dÞch NaCl 0.9%) víi møc cã ý nghÜa lÇn l−ît lµ p < 0,001 vµ p < 0,01. Nång ®é TG huyÕt t−¬ng cña 2 l« chuét ®¸i th¸o ®−êng ®−îc uèng polyphenol chÌ xanh (l« 4 vµ 5) gi¶m xuèng møc t−¬ng tù cña l« chøng (p > 0,05). Trong khi ®ã, l« 6 (l« chuét ®¸i th¸o ®−êng uèng vitamin E liÒu 200 mg/kg/ngµy) cã nång ®é TG huyÕt t−¬ng kh¸c biÖt kh«ng cã ý nghÜa so víi l« 3 (p > 0,05). Nång ®é TG huyÕt t−¬ng cña l« 4 vµ l« 5 (2 l« chuét ®¸i th¸o ®−êng ®−îc uèng polyphenol chÌ xanh víi liÒu kh¸c nhau) kh«ng kh¸c biÖt nhau cã ý nghÜa thèng kª (p > 0,05). 58 Cholesterol toan phan * ** * 5 *** 4.5 4 *** ** TC (mmol/L) 3.5 * 3 2.5 2 1.5 1 0.5 0 1 2 3 4 5 6 L« chuét H×nh 3.2- T¸c dông cña polyphenol chÌ xanh trªn nång ®é TC huyÕt t−¬ng ë chuét ®¸i th¸o ®−êng thùc nghiÖm NhËn xÐt Nång ®é TC huyÕt t−¬ng cña l« 3 (l« chuét ¨n chÕ ®é giµu chÊt bÐo vµ bÞ ®¸i th¸o ®−êng) cao h¬n cã ý nghÜa so víi nång ®é TC huyÕt t−¬ng cña l« 2 (l« chuét ¨n chÕ ®é giµu chÊt bÐo) víi p < 0,05. Sau 60 ngµy uèng polyphenol chÌ xanh (sau 90 ngµy thùc nghiÖm), nång ®é TC cña 2 l« chuét ®¸i th¸o ®−êng ®−îc uèng polyphenol chÌ xanh (l« 4: uèng 200 mg/kg/ngµy, l« 5: uèng 100 mg/kg/ngµy) thÊp h¬n râ rÖt so víi nång ®é TC huyÕt t−¬ng cña l« chuét bÞ ®¸i th¸o ®−êng vµ uèng dung dÞch NaCl 0,9% (l« 3) víi møc cã ý nghÜa lÇn l−ît lµ p < 0,001 vµ p < 0,01. Nång ®é TC huyÕt t−¬ng cña l« 4 thÊp h¬n cã ý nghÜa so víi nång ®é TC huyÕt t−¬ng cña l« 5 (p < 0,05) vµ mÆt kh¸c, nång ®é TC huyÕt t−¬ng cña l« 4 gi¶m gÇn nh− møc TC huyÕt t−¬ng cña l« chøng (l« 1) víi p> 0,05. L« 6 (l« chuét bÞ ®¸i th¸o ®−êng vµ uèng vitamin E 200 mg/kg/ngµy) cã nång ®é TC huyÕt 59 t−¬ng thÊp h¬n râ rÖt so víi nång ®é TC huyÕt t−¬ng cña l« 3 (p < 0,05), nh−ng l¹i cao h¬n cã ý nghÜa so víi nång ®é TC huyÕt t−¬ng cña l« 4 vµ l« 5 (p < 0,001 vµ p < 0,01) HDL - C HDL-C (mmol/L) 1.2 1 0.8 0.6 0.4 0.2 0 1 2 3 4 5 6 L« chuét H×nh 3.3- T¸c dông cña polyphenol chÌ xanh trªn nång ®é HDL-C huyÕt t−¬ng ë chuét ®¸i th¸o ®−êng thùc nghiÖm ** LDL - C * *** *** LDL-C (mmol/L) 2.5 *** 2 *** 1.5 1 0.5 0 1 2 3 4 5 6 L« chuét H×nh 3.4- T¸c dông cña polyphenol chÌ xanh trªn nång ®é LDL-C huyÕt t−¬ng ë chuét ®¸i th¸o ®−êng thùc nghiÖm 60 NhËn xÐt Nång ®é HDL-C huyÕt t−¬ng cña c¸c l« chuét thùc nghiÖm kh¸c biÖt nhau kh«ng cã ý nghÜa thèng kª (p > 0,05). Nång ®é LDL-C huyÕt t−¬ng cña l« 3 (l« chuét ¨n chÕ ®é giµu chÊt bÐo vµ bÞ ®¸i th¸o ®−êng) cao h¬n cã ý nghÜa (p < 0,01) so víi nång ®é LDL-C huyÕt t−¬ng cña l« 2 (l« chuét ¨n chÕ ®é giµu chÊt bÐo). S¸u 60 ngµy uèng polyphenol chÌ xanh (sau 90 ngµy thùc nghiÖm), nång ®é LDL-C huyÕt t−¬ng cña l« chuét ®¸i th¸o ®−êng vµ uèng polyphenol chÌ xanh liÒu 200 mg/kg/ngµy (l« 4) thÊp h¬n râ rÖt so víi nång ®é LDL-C huyÕt t−¬ng cña l« chuét ®¸i th¸o ®−êng vµ uèng NaCl 0,9% (l« 3) víi (p<0,001) vµ t−¬ng tù møc LDL-C huyÕt t−¬ng cña l« chøng (l« 1) víi p>0,05; nång ®é LDL-C huyÕt t−¬ng cña l« chuét ®¸i th¸o ®−êng vµ uèng polyphenol chÌ xanh liÒu 100 mg/kg/ngµy (l« 5) kh«ng kh¸c biÖt cã ý nghÜa so víi l« 3 (p>0,05); nång ®é LDL-C huyÕt t−¬ng cña l« 4 thÊp h¬n nång ®é LDL-C huyÕt t−¬ng cña l« 5 víi p<0,001. L« 6 (l« chuét ®¸i th¸o ®−êng vµ uèng vitamin E liÒu 200 mg/kg/ngµy) cã nång ®é LDL-C huyÕt t−¬ng thÊp h¬n cã ý nghÜa so víi nång ®é LDL-C huyÕt t−¬ng cña l« 3 (p<0,05), nh−ng cao h¬n râ rÖt so víi møc LDL-C huyÕt t−¬ng cña l« 4 (p<0,001). 61 HDL-C/LDL-C 1.6 Tû sè HDL-C/LDL-C 1.4 1.2 1 0.8 0.6 0.4 0.2 0 1 2 3 4 5 6 L« chuét H×nh 3.5- T¸c dông cña polyphenol chÌ xanh trªn tû sè HDL-C/LDL-C huyÕt t−¬ng ë chuét ®¸i th¸o ®−êng thùc nghiÖm NhËn xÐt Tû sè HDL-C/LDL-C huyÕt t−¬ng gi¶m ë l« chuét ®¸i th¸o ®−êng (l« 3). Sau 60 ngµy ®−îc uèng polyphenol chÌ xanh liÒu 200 mg/kg/ngµy, tû sè HDLC/LDL-C huyÕt t−¬ng cña l« chuét ®¸i th¸o ®−êng (l« 4) t¨ng gÇn vÒ møc tû sè cña l« chuét b×nh th−êng (l« 1). L« chuét ®¸i th¸o ®−êng ®−îc uèng polyphenol chÌ xanh liÒu 100 mg/kg/ngµy (l« 5) hoÆc uèng vitamin E liÒu 200 mg/kg/ngµy (l« 6) cã tû sè HDL-C/LDL-C huyÕt t−¬ng t¨ng h¬n so víi l« 3 nh−ng ch−a b»ng møc tû sè nµy cña l« 1. 62 3.3.2- T¸c dông cña polyphenol chÌ xanh trªn sù biÕn ®æi ho¹t ®é cña enzym chèng oxy ho¸ trong m¸u ë chuét ®¸i th¸o ®−êng thùc nghiÖm B¶ng 3.11- Nång ®é Hemoglobin m¸u cña c¸c l« chuét cèng tr¾ng (thêi ®iÓm cuèi cña thêi gian thùc nghiÖm) Nång ®é Hb (g/dL) L« chuét n L« 1 10 L« 2 10 L« 3 10 L« 4 10 L« 5 10 L« 6 10 X ± SD 12,26 ± 1,95 12,51 ± 0,86 11,96 ± 1,14 12,54 ± 1,43 12,08 ± 0,76 12,68 ± 1,61 B¶ng 3.12- T¸c dông cña polyphenol chÌ xanh trªn ho¹t ®é SOD vµ GPx hång cÇu ë chuét ®¸i th¸o ®−êng (sau 90 ngµy thùc nghiÖm) L« chuét n L« 1 10 L« 2 10 L« 3 10 L« 4 10 L« 5 10 L« 6 10 SOD (U/gHb) GPx (U/gHb) 3502 ± 468 1590 ± 150 3691 ± 286 2320 ± 267 X ± SD 3666 ± 604 3667 ± 440 3726 ± 224 3736 ± 197 X ± SD 1915 ± 155 1799 ± 185 2074 ± 196 1812 ± 102 63 SOD hång cÇu 4500 4000 SOD (U/gHb) 3500 3000 2500 2000 1500 1000 500 0 1 2 3 4 5 6 L« chuét B¶ng 3.6- T¸c dông cña polyphenol chÌ xanh trªn ho¹t ®é SOD hång cÇu ë chuét ®¸i th¸o ®−êng thùc nghiÖm GPx hång cÇu *** 2500 GPx (U/gHb) *** *** * *** 3000 2000 1500 1000 500 0 1 2 3 4 5 6 L« chué t B¶ng 3.7- T¸c dông cña polyphenol chÌ xanh trªn ho¹t ®é GPx hång cÇu ë chuét ®¸i th¸o ®−êng thùc nghiÖm 64 NhËn xÐt Ho¹t ®é SOD hång cÇu cña c¸c l« chuét thùc nghiÖm kh«ng kh¸c biÖt nhau cã ý nghÜa víi p > 0,05. Ho¹t ®é GPx hång cÇu cña l« chuét ¨n chÕ ®é giµu chÊt bÐo (l« 2) cao h¬n râ rÖt so víi l« chøng (l« 1) víi p < 0,001. Ho¹t ®é GPx hång cÇu cña l« chuét ®¸i th¸o ®−êng (l« 3) cao h¬n cã ý nghÜa so víi l« 2 (p < 0,001). Ho¹t ®é GPx hång cÇu cña l« chuét ®¸i th¸o ®−êng vµ uèng polyphenol chÌ xanh liÒu 200 mg/kg/ngµy thÊp h¬n cã ý nghÜa so víi l« 3 (p < 0,001), ë møc t−¬ng ®−¬ng víi ho¹t ®é GPx hång cÇu cña l« 2 nh−ng vÉn ë møc cao h¬n ho¹t ®é GPx hång cÇu cña l« 1. Ho¹t ®é GPx hång cÇu cña l« chuét ®¸i th¸o ®−êng vµ uèng polyphenol chÌ xanh liÒu 100 mg/kg/ngµy (l« 5) thÊp h¬n so víi ho¹t ®é GPx hång cÇu cña l« 3 nh−ng kh«ng cã ý nghÜa thèng kª (p > 0,05). Ho¹t ®é GPx hång cÇu cña l« 4 thÊp h¬n râ rÖt so víi l« 5 (p < 0,05). Ho¹t ®é GPx hång cÇu cña l« chuét ®¸i th¸o ®−êng vµ uèng vitamin E liÒu 200 mg/kg/ngµy (l« 6) thÊp h¬n cã ý nghÜa so víi ho¹t ®é GPx hång cÇu cña l« 3 (p < 0,001) vµ t−¬ng ®−¬ng víi ho¹t ®é GPx hång cÇu cña l« 4. 65 3.3.3- T¸c dông cña polyphenol chÌ xanh trªn tr¹ng th¸i chèng oxy ho¸ trong m¸u ë chuét ®¸i th¸o ®−êng thùc nghiÖm B¶ng 3.13- T¸c dông cña polyphenol chÌ xanh trªn nång ®é TAS vµ MDA huyÕt t−¬ng ë chuét ®¸i th¸o ®−êng (sau 90 ngµy thùc nghiÖm) L« chuét n L« 1 10 L« 2 10 L« 3 10 L« 4 10 L« 5 10 L« 6 10 TAS (mmol/L) MDA (nmol/L) 1,16 ± 0,14 5,28 ± 1,12 1,14 ± 0,12 15,74 ± 2,70 1,09 ± 0,18 12,76 ± 1,39 X ± SD 1,10 ± 0,17 1,07 ± 0,09 1,06 ± 0,12 X ± SD 7,41 ± 2,70 8,42 ± 2,24 7,87 ± 2,12 TAS huyÕt t−¬ng 1.4 TAS (mmol/L) 1.2 1 0.8 0.6 0.4 0.2 0 1 2 3 4 5 6 L« chuét H×nh 3.8- T¸c dông cña polyphenol chÌ xanh trªn nång ®é TAS huyÕt t−¬ng ë chuét ®¸i th¸o ®−êng thùc nghiÖm 66 MDA huyÕt t−¬ng *** 20 MDA (nmol/L) 15 *** *** ** ** 10 5 0 1 2 3 4 5 6 L« chuét H×nh 3.9- T¸c dông cña polyphenol chÌ xanh trªn nång ®é MDA huyÕt t−¬ng ë chuét ®¸i th¸o ®−êng thùc nghiÖm NhËn xÐt Sau 90 ngµy thùc nghiÖm, nång ®é TAS huyÕt t−¬ng cña c¸c l« chuét kh«ng kh¸c biÖt nhau cã ý nghÜa (p>0,05). Nång ®é MDA huyÕt t−¬ng cña l« chuét ¨n chÕ ®é giµu chÊt bÐo (l« 2) t¨ng cao râ rÖt so víi l« chøng (l« 1) víi p<0,01, nång ®é MDA huyÕt t−¬ng cña l« chuét ®¸i th¸o d−êng (l« 3) cao h¬n cã ý nghÜa so víi l« 2 (p<0,001). Nång ®é MDA huyÕt t−¬ng cña l« chuét ®¸i th¸o ®−êng vµ uèng polyphenol chÌ xanh liÒu 200 mg/kg/ngµy (l« 4) thÊp h¬n cã ý nghÜa so víi l« 3 (p<0,001), ë møc t−¬ng ®−¬ng nång ®é MDA huyÕt t−¬ng cña l« 2 nh−ng vÉn cao h¬n nång ®é MDA huyÕt t−¬ng cña l« 1 (p<0,01). Nång ®é MDA huyÕt t−¬ng cña l« chuét ®¸i th¸o ®−êng vµ uèng polyphenol chÌ xanh liÒu 100 mg/kg/ngµy (l« 5) thÊp h¬n so víi l« 3 nh−ng sù kh¸c biÖt kh«ng cã ý nghÜa thèng kª. Nång ®é MDA huyÕt t−¬ng cña l« chuét ®¸i th¸o ®−êng vµ uèng vitamin E liÒu 200 mg/kg/ngµy (l« 6) thÊp h¬n râ rªt so víi nång ®é MDA huyÕt t−¬ng cña l« 3 (p<0,001), ë møc t−¬ng ®−¬ng víi nång ®é MDA huyÕt t−¬ng cña l« 4. 67 3.3.4- T¸c dông cña polyphenol chÌ xanh trªn sù biÕn ®æi m« bÖnh häc cña mét sè m« ë chuét ®¸i th¸o ®−êng thùc nghiÖm Sau khi lÊy m¸u lÇn cuèi (sau thùc nghiÖm 90 ngµy), chuét cña c¸c l« ®−îc giÕt vµ lÊy tuþ, ®éng m¹ch chñ, thËn vµ vâng m¹c ®Ó x¸c ®Þnh h×nh th¸i m« bÖnh häc, so s¸nh víi h×nh th¸i m« bÖnh häc cña c¸c m« t−¬ng øng ë l« chøng (l« 1). L« chuét chøng (l« 1): Nh÷ng tiªu b¶n cña c¸c m« tuþ, ®éng m¹ch chñ, thËn vµ vâng m¹c ®Òu cã h×nh ¶nh cña cÊu tróc c¸c m« b×nh th−êng. - Tuþ: c¸c tÕ bµo tiÓu ®¶o tuþ cã h×nh th¸i vµ kÝch th−íc b×nh th−êng, ph©n bè ®ång ®Òu ¶nh 3.1- H×nh ¶nh vi thÓ tuþ cña l« chuét chøng (Nhuém HE - ®é phãng ®¹i 250 lÇn) - §éng m¹ch chñ: tÕ bµo néi m« b×nh th−êng, kh«ng cã l¾ng ®äng mì trong c¸c tÕ bµo néi m«. Líp c¬ b×nh th−êng. Líp ¸o ngoµi b×nh th−êng. 68 (a) (b) ¶nh 3.2- H×nh ¶nh vi thÓ ®éng m¹ch chñ cña l« chuét chøng (Nhuém HE - ®é phãng ®¹i 250 lÇn) (a): tiªu b¶n cña ®/m c¾t ngang (b): tiªu b¶n cña ®/m c¾t däc 69 -Vâng m¹c: c¸c tÕ bµo vâng m¹c b×nh th−êng ¶nh 3.3- H×nh ¶nh vi thÓ vâng m¹c cña l« chuét chøng (Nhuém HE - ®é phãng ®¹i 250 lÇn) - ThËn: cÇu thËn vµ c¸c tÕ bµo biÓu m« èng l−în b×nh th−êng ¶nh 3.4- H×nh ¶nh vi thÓ thËn cña l« chuét chøng (Nhuém HE - ®é phãng ®¹i 250 lÇn) 70 L« chuét §T§ thùc nghiÖm (l« 3) H×nh ¶nh m« häc cña tuþ vµ ®éng m¹ch chñ xuÊt hiÖn nh÷ng cÊu tróc bÊt th−êng ë møc ®é võa hoÆc nhÑ. VÒ h×nh ¶nh vi thÓ cña thËn vµ vâng m¹c ch−a thÊy cã sù bÊt th−êng. - Tuþ: §¶o tuþ biÕn d¹ng, mét sè vïng cña tÕ bµo tiÓu ®¶o tuþ tho¸i ho¸, nh©n kh«ng b¾t mµu. Vïng ngo¹i vi cã x©m nhËp cña mét sè lympho bµo ¶nh 3.5- H×nh ¶nh vi thÓ tuþ cña l« chuét §T§ thùc nghiÖm (Nhuém HE - ®é phãng ®¹i 250 lÇn) 71 - §éng m¹ch chñ: cã mét sè tÕ bµo s¸ng n»m ë líp néi m¹c vµ trong líp c¬, cã thÓ lµ thùc bµo mì hay tÕ bµo tho¸i ho¸ do ø ®äng mì. (a) (b) ¶nh 3.6- H×nh ¶nh vi thÓ ®éng m¹ch chñ cña l« chuét §T§ thùc nghiÖm (Nhuém HE - ®é phãng ®¹i 250 lÇn) (a) tiªu b¶n cña ®/m c¾t ngang (b) tiªu b¶n cña ®/m c¾t däc 72 L« chuét §T§ thùc nghiÖm ®−îc uèng bæ sung polyphenol chÌ xanh - Tuþ: c¸c h×nh ¶nh tæn th−¬ng gièng cña l« chuét §T§, kh«ng cã sù thay ®æi. ¶nh 3.7- H×nh ¶nh vi thÓ tuþ cña l« chuét §T§ thùc nghiÖm ®−îc uèng polyphenol chÌ xanh (Nhuém HE - ®é phãng ®¹i 250 lÇn) - §éng m¹ch chñ: ®· cã nh÷ng c¶i thiÖn ®¸ng kÓ, 7/10 chuét ®−îc uèng bæ xung polyphenol chÌ xanh cã h×nh ¶nh m« bÖnh häc cña ®éng m¹ch chñ lµ b×nh th−êng (8/10 chuét cña l« §T§ kh«ng ®−îc uèng bæ xung polyphenol chÌ xanh cã h×nh ¶nh m« bÖnh häc cña ®éng m¹ch chñ bÊt th−êng). - Vâng m¹c vµ thËn: kh«ng cã thay ®æi so víi l« chuét chøng vµ l« chuét §T§ thùc nghiÖm. 73 Ch−¬ng IV Bµn luËn 4.1. VÒ sù lùa chän m« h×nh §T§ thùc nghiÖm trªn chuét §T§ lµ mét bÖnh néi tiÕt phæ biÕn nhÊt, hiÖn trªn thÕ giíi cã kho¶ng trªn 200 triÖu ng−êi m¾c bÖnh §T§. Nh×n chung, kho¶ng 4% ng−êi tr−ëng thµnh ®−îc chÈn ®o¸n §T§ n¨m 1985, vµ −íc tÝnh con sè nµy sÏ t¨ng lªn 5,4% vµo n¨m 2025 [89]. Sù gia t¨ng nhanh chãng tû lÖ ng−êi m¾c §T§ lµm cho §T§ trë thµnh mét vÊn ®Ò søc khoÎ lín v× bÖnh cã tû lÖ m¾c, chÕt trÇm träng vµ qu¸ tr×nh trÞ liÖu l©u dµi. §Æc biÖt, §T§ týp 2 lµ mét mèi ®e do¹ lín cho søc khoÎ con ng−êi vµ lµ týp bÖnh phæ biÕn nhÊt cña §T§; theo dù b¸o n¨m 2010 sè ng−êi m¾c §T§ týp 2 sÏ lµ 220 triÖu ng−êi [134]. §Ò tµi nµy ®−îc tiÕn hµnh nh»m t×m hiÓu t¸c dông ®iÒu trÞ bæ trî cña polyphenol chÌ xanh trong bÖnh §T§. C¸c m« h×nh §T§ thùc nghiÖm ë ®éng vËt cè g¾ng m« pháng hai týp §T§ ë ng−êi. Chóng t«i chän m« h×nh g©y §T§ kh«ng phô thuéc insulin theo ph−¬ng ph¸p cña Reed vµ céng sù, cã thay ®æi cho phï hîp víi chñng chuét cèng tr¾ng vµ ®iÒu kiÖn nghiªn cøu ë ViÖt Nam. Ph−¬ng ph¸p g©y §T§ b»ng tiªm STZ cho chuét ®−îc nu«i b»ng chÕ ®é ¨n giµu chÊt bÐo ®· t¹o ®−îc m« h×nh §T§ thùc nghiÖm m« pháng §T§ týp 2 ë ng−êi [124]. L« chuét sau 30 ngµy ®−îc ¨n chÕ ®é giµu chÊt bÐo (40% calo lµ lipid) cã sù biÕn ®æi râ rÖt c¸c chØ sè lipid huyÕt t−¬ng: nång ®é TG, TC vµ LDL-C cao h¬n cã ý nghÜa so víi nh÷ng nång ®é t−¬ng øng trong huyÕt t−¬ng ë l« chuét ®−îc nu«i d−ìng b»ng chÕ ®é ¨n b×nh th−êng (12% calo lµ lipid) (B¶ng 3.4)(p<0,05). Sau khi ®· g©y ®−îc rèi lo¹n chuyÓn ho¸ lipid, chuét ®−îc tiªm phóc m¹c STZ 50mg/kg c©n nÆng víi mét liÒu duy nhÊt. KÕt qu¶ lµ sau tiªm STZ 48- 72 giê, trªn 90% sè chuét xuÊt hiÖn §T§ (nång ®é glucose trong m¸u > 10 mmol/L). Trong khi ®ã, mét thùc nghiÖm kh¸c cña chóng t«i cho thÊy: 100% chuét ®−îc nu«i d−ìng bëi chÕ ®é ¨n b×nh th−êng 74 kh«ng xuÊt hiÖn t¨ng glucose m¸u trong vßng 5 ngµy sau tiªm STZ liÒu 50 mg/kg c©n nÆng (kÕt qu¶ kh«ng thuéc ®Ò tµi nghiªn cøu nµy). Nh− vËy, viÖc nu«i d−ìng b»ng chÕ ®é ¨n giµu chÊt bÐo cã thÓ lµm t¨ng sù nh¹y c¶m víi STZ ë chuét cèng tr¾ng. KÕt qu¶ nµy phï hîp víi mét sè nghiªn cøu trong n−íc: Phïng Thanh H−¬ng vµ céng sù (2001) ®· dïng STZ g©y §T§ cho chuét cèng tr¾ng b×nh th−êng vµ nhËn thÊy liÒu STZ 50 mg/kg c©n nÆng kh«ng lµm t¨ng glucose m¸u; liÒu 70 mg/kg c©n nÆng vµ 100 mg/kg c©n nÆng g©y t¨ng glucose m¸u víi c¸c møc ®é kh¸c nhau [13]. Theo nghiªn cøu cña c¸c t¸c gi¶ n−íc ngoµi, chuét ®−îc nu«i b»ng chÕ ®é ¨n giµu chÊt bÐo cã sù gi¶m nh¹y c¶m víi insulin ë c¸c m« ngo¹i vi, do ®ã viÖc sö dông liÒu STZ thÊp vµ duy nhÊt mét lÇn ®ñ ®Ó g©y §T§ mµ kh«ng g©y huû ho¹i nhiÒu ®Õn tÕ bµo β ®¶o tuþ [124, 168, 170]. Trong ®iÒu kiÖn nghiªn cøu ë ViÖt Nam, chóng t«i ch−a ®Þnh l−îng ®−îc nång ®é insulin m¸u cña chuét. Theo Reed vµ céng sù, tr−íc khi tiªm STZ cho chuét, l« chuét ®−îc nu«i b»ng chÕ ®é giµu chÊt bÐo cã nång ®é glucose m¸u t−¬ng tù nh− l« chuét ¨n chÕ ®é b×nh th−êng; nh−ng nång ®é insulin, acid bÐo tù do vµ TG trong m¸u cao h¬n râ rÖt. Nång ®é insulin trong m¸u t¨ng cao gÊp hai lÇn khi ®¸p øng víi thö nghiÖm uèng glucose (2g/kg c©n nÆng), ®é thanh th¶i glucose cña m« mì d−íi sù kÝch thÝch bµi tiÕt tèi ®a insulin bÞ gi¶m; t¸c gi¶ gîi ý r»ng chÕ ®é ¨n giµu chÊt bÐo g©y kh¸ng insulin [124]. H¬n n÷a, chuét ¨n chÕ ®é ¨n giµu lipid ®−îc tiªm STZ sÏ nh¹y c¶m víi t¸c dông h¹ glucose m¸u cña metformin vµ troglitazon [124]. Nh− vËy, víi m« h×nh g©y §T§ nµy, chuét §T§ sÏ cã bÖnh sö, c¸c ®Æc ®iÓm chuyÓn ho¸ gièng nh− mÉu h×nh §T§ týp 2 ë ng−êi vµ c¸c rèi lo¹n chuyÓn ho¸ lipid xuÊt hiÖn sím. Trong m« h×nh g©y §T§ týp 1 b»ng STZ, c¸c rèi lo¹n lipid m¸u xuÊt hiÖn chËm h¬n nhiÒu so víi sù t¨ng glucose m¸u, th−êng x¶y ra vµo tuÇn thø 10 -12 sau khi tiªm STZ [144]. H¬n n÷a, ë ViÖt Nam hiÖn nay ch−a t¹o ®−îc c¸c gièng chuét §T§ tù ph¸t do di truyÒn. Nghiªn cøu cña chóng t«i ®−îc tiÕn hµnh nh»m t×m hiÓu 75 t¸c dông cña polyphenol chÌ xanh trªn rèi lo¹n chuyÓn ho¸ lipid ë chuét §T§. Tuy nhiªn, trong ®iÒu kiÖn thùc nghiÖm hiÖn t¹i, chóng t«i kh«ng thÓ nu«i chuét víi thêi gian kÐo dµi ®Ó ghi nhËn ®−îc h×nh ¶nh tæn th−¬ng m« bÖnh häc do c¸c rèi lo¹n lipid m¸u g©y nªn. V× vËy viÖc lùa chän m« h×nh g©y §T§ ®−îc tr×nh bµy ë trªn lµ phï hîp víi môc tiªu nghiªn cøu vµ ®iÒu kiÖn thùc tÕ cña chóng t«i . 4.2. VÒ ¶nh h−ëng cña chÕ ®é ¨n giµu chÊt bÐo trªn chuét cèng tr¾ng Mèi liªn quan gi÷a chÕ ®é ¨n víi c¸c bÖnh lý m¹n tÝnh ®· ®−îc nghiªn cøu rÊt nhiÒu. BÖnh tim - nguyªn nh©n g©y tö vong hµng ®Çu ë c¸c n−íc c«ng nghiÖp ph¸t triÓn - chÞu ¶nh h−ëng rÊt lín bëi chÕ ®é ¨n, ®Æc biÖt lµ sè l−îng vµ lo¹i chÊt bÐo trong thøc ¨n. Trong nghiªn cøu nµy, chóng t«i nu«i chuét cèng tr¾ng b»ng chÕ ®é ¨n giµu chÊt bÐo (40% calo cña khÈu phÇn ¨n lµ lipid). KÕt qu¶ cho thÊy: sau 30 ngµy thùc nghiÖm, nång ®é TG, TC, LDLC trong huyÕt t−¬ng cña l« chuét ¨n chÕ ®é giµu chÊt bÐo cao h¬n cã ý nghÜa so víi l« chøng (l« chuét ®−îc nu«i d−ìng b»ng chÕ ®é b×nh th−êng víi 12% calo cña khÈu phÇn lµ lipid) (B¶ng 3.4 ). KÕt qu¶ nµy phï hîp víi nhiÒu kÕt qu¶ nghiªn cøu thùc nghiÖm trªn chuét cña c¸c t¸c gi¶ n−íc ngoµi. Reed M.J. vµ céng sù nhËn thÊy chuét cèng chñng Sprague - Dawley sau 2 tuÇn ¨n chÕ ®é giµu lipid cã nång ®é TG, acid bÐo tù do vµ insulin huyÕt t−¬ng cao h¬n râ rÖt so víi nh÷ng nång ®é t−¬ng øng trong huyÕt t−¬ng ë nhãm chuét ®−îc nu«i d−ìng víi chÕ ®é ¨n b×nh th−êng [124]. Zhang F. vµ céng sù ®· g©y m« h×nh §T§ týp 2 cho chuét b»ng c¸ch tiÕn hµnh nu«i chuét víi chÕ ®é ¨n giµu n¨ng l−îng trong vßng 2 th¸ng tr−íc khi tiªm STZ [168]. Zhao X. vµ céng sù cho chuét chñng Wistar ¨n chÕ ®é giµu lipid vµ nhiÒu n¨ng l−îng trong thêi gian 10 tuÇn tr−íc khi tiªm STZ liÒu thÊp ®Ó g©y m« h×nh §T§ kh«ng phô thuéc insulin [170]. C¸c nghiªn cøu trªn thu ®−îc kÕt qu¶ chung lµ chÕ ®é ¨n giµu lipid vµ n¨ng l−îng lµm t¨ng râ rÖt nång ®é TG, TC vµ insulin lóc ®ãi trong m¸u cña chuét. Chuét ®−îc nu«i bëi chÕ ®é ¨n giµu 76 lipid cã sù gi¶m nh¹y c¶m víi insulin vµ chØ cÇn mét liÒu thÊp STZ còng ®ñ g©y §T§ [124, 168, 170]. PhÇn lín c¸c nhµ khoa häc ®Òu nhÊt trÝ víi nhËn ®Þnh lµ sù d− thõa chÊt bÐo trong chÕ ®é ¨n lµm t¨ng nång ®é lipid huyÕt t−¬ng vµ v× vËy lµm t¨ng nguy c¬ bÖnh tim do v÷a x¬ ®éng m¹ch. Nh÷ng hiÓu biÕt vÒ chuyÓn ho¸ c¸c chÊt ë tÕ bµo vµ m« cho chóng ta thÊy r»ng khi tiªu thô l−îng chÊt bÐo v−ît qu¸ nhu cÇu n¨ng l−îng cña c¬ thÓ th× chÊt bÐo sÏ ®−îc tÝch tô ë m« mì g©y bÐo ph× vµ bÐo ph× lµ nguy c¬ cña bÖnh tim m¹ch, ®¸i th¸o ®−êng vµ ®ét quþ. C¸c nghiªn cøu míi ®©y cßn nhËn thÊy chÕ ®é ¨n nhiÒu chÊt bÐo lµm t¨ng nguy c¬ ung th− ®¹i trµng, tuyÕn vó vµ tuyÕn tiÒn liÖt [153]. Nh− vËy, chÕ ®é ¨n giµu chÊt bÐo b·o hoµ lµ mét trong nh÷ng yÕu tè nguy c¬ cña nhiÒu bÖnh m¹n tÝnh. ¶nh h−ëng cña c¸c lo¹i chÊt bÐo kh¸c nhau trong thøc ¨n cã thÓ rÊt m¹nh mÏ nh−ng c¬ chÕ ho¸ sinh vÒ t¸c ®éng cña chóng ®èi víi c¬ thÓ cßn ch−a ®−îc biÕt râ. C¸c acid bÐo b·o hoµ øc chÕ hÊp thu LDL qua trung gian receptor, nh−ng c¬ chÕ cña t¸c ®éng nµy rÊt phøc t¹p [35]. Acid palmitic (16C: 0) lµm t¨ng nång ®é cholesterol m¸u trong khi acid stearic (18C: 0) kh«ng cã t¸c ®éng nµy. PhÇn lín c¸c thøc ¨n chøa nhiÒu acid bÐo b·o hoµ (mì lîn, mì bß) cã c¶ acid palmitic vµ acid stearic, bëi vËy nh÷ng thøc ¨n nµy vÇn lµ yÕu tè g©y v÷a x¬ ®éng m¹ch. ChÕ ®é ¨n ®−îc xÕp vµo mét trong sè c¸c yÕu tè nguy c¬ hµng ®Çu cã ¶nh h−ëng s©u s¾c ®Õn tr¹ng th¸i chèng oxy ho¸ cña c¬ thÓ sinh vËt. ChÕ ®é ¨n cña chóng ta cã mét l−îng lipid ®¸ng kÓ d−íi d¹ng TG, phospholipid, cholesterol vµ c¸c lo¹i lipid kh¸c. Lipid rÊt nh¹y c¶m víi c¸c t¸c nh©n oxy ho¸, dÔ bÞ tÊn c«ng bëi c¸c gèc tù do vµ s¶n phÈm cña sù oxy ho¸ lipid cã thÓ g©y ra nh÷ng th−¬ng tæn nÆng nÒ cho tÕ bµo vµ m« cña c¬ thÓ. C¸c chØ ®iÓm cña stress oxy ho¸ bao gåm chñ yÕu lµ nh÷ng s¶n phÈm céng hoÆc s¶n phÈm tËn cïng cña c¸c ph¶n øng gi÷a gèc oxy ho¹t ®éng víi ph©n tö lipid, protein, carbohydrat, DNA vµ c¸c ph©n tö sinh häc kh¸c. Nh÷ng s¶n phÈm nµy cã 77 thêi gian b¸n huû dµi h¬n c¸c d¹ng oxy ho¹t ®éng vµ cã thÓ ®o ®−îc dÔ dµng. MDA (malondialdehyd) - s¶n phÈm ph©n huû cña c¸c lipid peroxid- ®−îc ®o l−êng ®Ó ®¸nh gi¸ qu¸ tr×nh peroxy ho¸ lipid. KÕt qu¶ nghiªn cøu cña chóng t«i cho thÊy: l« chuét ®−îc nu«i d−ìng bëi chÕ ®é ¨n giµu chÊt bÐo vµ sau 30 ngµy thùc nghiÖm cã hµm l−îng MDA huyÕt t−¬ng cao h¬n râ rÖt so víi l« chøng (B¶ng 3.6 ). Nh− vËy, sù t¨ng nång ®é MDA huyÕt t−¬ng cña chuét thùc nghiÖm lµ do t¸c ®éng cña chÕ ®é ¨n giµu chÊt bÐo. KÕt qu¶ thu ®−îc ®· cñng cè thªm cho nhËn ®Þnh lipid trong thùc ®¬n ®ãng vai trß then chèt trong viÖc x¸c ®Þnh tÝnh nh¹y c¶m cña tÕ bµo víi c¸c stress oxy ho¸. Tuy nhiªn, hµm l−îng TAS huyÕt t−¬ng cña l« chuét ®−îc nu«i b»ng chÕ ®é ¨n giµu chÊt bÐo l¹i kh«ng cã sù kh¸c biÖt ®¸ng kÓ so víi l« chøng (B¶ng 3.6). Nång ®é TAS huyÕt t−¬ng chÞu t¸c ®éng cña nhiÒu yÕu tè vµ v× vËy, cã thÓ nã kh«ng ph¶i lµ mét chØ ®iÓm nh¹y cho viÖc ®¸nh gi¸ t×nh tr¹ng chèng oxy ho¸ cña c¬ thÓ. Kh¶o s¸t ¶nh h−ëng cña chÕ ®é ¨n giµu chÊt bÐo trªn mét sè enzym trong hÖ thèng chèng oxy ho¸ cña c¬ thÓ cho thÊy: ho¹t ®é GPx hång cÇu cña l« chuét ®−îc nu«i d−ìng b»ng chÕ ®é ¨n giµu chÊt bÐo cao h¬n cã ý nghÜa so víi l« chuét chøng (B¶ng 3.5), trong khi ho¹t ®é SOD hång cÇu kh«ng cã sù kh¸c biÖt gi÷a hai l« chuét. GPx lµ enzym xóc t¸c sù ph©n huû c¸c peroxid h÷u c¬ vµ v« c¬. Nh− ®· nªu trªn, hµm l−îng MDA huyÕt t−¬ng ë l« chuét ¨n chÕ ®é giµu chÊt bÐo cao h¬n râ rÖt so víi hµm l−îng MDA huyÕt t−¬ng ë l« chøng; nh− vËy, ho¹t ®é GPx hång cÇu t¨ng cao cã thÓ lµ ph¶n øng b¶o vÖ cña c¬ thÓ chèng l¹i sù gia t¨ng c¸c stress oxy ho¸ - thÓ hiÖn qua sù gia t¨ng c¸c s¶n phÈm lipid peroxid do chÕ ®é ¨n giµu chÊt bÐo g©y ra. Tuy nhiªn, ho¹t ®é SOD hång cÇu ë l« chuét ¨n chÕ ®é giµu chÊt bÐo kh«ng kh¸c biÖt so víi l« chuét chøng; kÕt qu¶ nµy cÇn ®−îc nghiªn cøu thªm n÷a ®Ó t×m hiÓu nguyªn nh©n vµ c¬ chÕ. 78 4.3. VÒ t¸c dông cña polyphenol chÌ xanh trªn sù biÕn ®æi c¸c chØ sè lipid huyÕt t−¬ng ë chuét cèng tr¾ng g©y §T§ thùc nghiÖm §T§ lµ mét vÊn ®Ò y tÕ nan gi¶i, lµ g¸nh nÆng ®èi víi sù ph¸t triÓn kinh tÕ x· héi ë nhiÒu quèc gia v× tèc ®é gia t¨ng nhanh chãng cña bÖnh, v× c¸c biÕn chøng vµ hËu qu¶ nÆng nÒ cña bÖnh, ®ång thêi v× chi phÝ ®iÒu trÞ bÖnh còng rÊt tèn kÐm do bÖnh nh©n ph¶i dïng thuèc suèt ®êi. C¸c biÕn chøng vi m¹ch trong §T§ cã thÓ gi¶m nhiÒu nÕu kiÓm so¸t chÆt chÏ ®−îc nång ®é glucose m¸u. Sù phßng ngõa c¸c biÕn chøng m¹ch m¸u lín bao gåm nhiÒu biÖn ph¸p nh»m t¸c ®éng ®Õn tÊt c¶ c¸c yÕu tè nguy c¬ cao nh− rèi lo¹n lipid m¸u, t¨ng huyÕt ¸p vµ kh¸ng insulin; ®Æc biÖt, ®iÒu trÞ rèi lo¹n lipid m¸u trong §T§ lµ mét th¸ch thøc lín ®èi víi c¸c nhµ néi tiÕt häc vµ tim m¹ch häc. Rèi lo¹n chuyÓn ho¸ lipid trong §T§ ®Æc tr−ng bëi sù xuÊt hiÖn cña mét lo¹t c¸c bÊt th−êng vÒ nh÷ng chØ sè lipid trong m¸u. ViÖc ®iÒu trÞ rèi lo¹n lipid m¸u trong §T§ nªn b¾t ®Çu bëi c¸c ph−¬ng ph¸p nh»m thay ®æi lèi sèng nh− c¶i thiÖn dinh d−ìng, thùc hiÖn chÕ ®é gi¶m c©n; tuy nhiªn phÇn lín c¸c bÖnh nh©n ®ßi hái ph¶i ®−îc ¸p dông d−îc lý trÞ liÖu. C¸c thuèc ®iÒu trÞ héi chøng t¨ng lipid m¸u nãi chung vµ rèi lo¹n lipid ë bÖnh nh©n §T§ nãi riªng ®ang ®−îc sö dông cã hiÖu qu¶ tèt, song còng g©y nhiÒu t¸c dông phô nh− rèi lo¹n tiªu hãa, ®au c¬, t¨ng nhÑ vµ t¨ng t¹m thêi c¸c enzym gan trong m¸u,...; do vËy, nh÷ng ng−êi cã bÖnh gan, thËn, loÐt d¹ dµy - t¸ trµng kh«ng ®−îc dïng c¸c thuèc nµy [101]. §Ò tµi nµy ®−îc tiÕn hµnh nh»m t×m hiÓu t¸c dông c¶i thiÖn c¸c rèi lo¹n lipid m¸u ë nh÷ng c¬ thÓ bÞ bÖnh §T§ cña polyphenol chÌ xanh - mét nhãm c¸c flavonoid tù nhiªn chiÕt xuÊt tõ chÌ xanh - víi hy väng t×m kiÕm c¸c th¶o d−îc cã t¸c dông ®iÒu trÞ hiÖu qu¶ nh−ng Ýt t¸c dông phô, rÎ tiÒn, dÔ kiÕm trong d©n gian. Trong mét nghiªn cøu ®−îc c«ng bè [4], chóng t«i ®· ®−a ra nh÷ng b»ng chøng khoa häc vÒ sù cã mÆt cña c¸c hîp chÊt polyphenol trong bét 79 chiÕt tõ l¸ chÌ xanh thu ®−îc theo qui tr×nh chiÕt xuÊt (trang 39). Polyphenol chÌ xanh bao gåm catechin vµ c¸c dÉn xuÊt cña nã [114] . KÕt qu¶ nghiªn cøu cho thÊy: polyphenol chÌ xanh kh«ng cã ¶nh h−ëng râ trªn nång ®é glucose m¸u ë chuét cèng tr¾ng b×nh th−êng còng nh− ë chuét cèng tr¾ng g©y §T§ thùc nghiÖm (B¶ng 3.1 vµ 3.2) vµ chóng t«i còng ch−a ®−îc biÕt c¸c tµi liÖu ®· c«ng bè trªn c¸c t¹p chÝ ®Ò cËp ®Õn vÊn ®Ò nµy, tuy nhiªn chóng t«i ch−a cã ®iÒu kiÖn theo dâi t¸c dông nµy cña polyphenol chÌ xanh víi thêi gian dµi h¬n. §Ó nghiªn cøu t¸c dông cña polyphenol chÌ xanh trªn c¸c chØ sè lipid m¸u ë chuét bÞ §T§, nghiªn cøu cña chóng t«i ®· ®¹t c¸c ®iÒu kiÖn sau: nu«i d−ìng tèt c¸c l« chuét theo yªu cÇu, sè chuét cña c¸c l« ®Òu t¨ng c©n; glucose m¸u cña chuét ®−îc ®Þnh l−îng nång ®é víi kho¶ng thêi gian 2 tuÇn/1 lÇn, nång ®é gluccose m¸u trung b×nh cña c¸c l« chuét kh«ng ®¸i th¸o ®−êng (l« 1 vµ 2) lµ kho¶ng 5 mmol/L vµ nång ®é glucose m¸u cña c¸c l« chuét ®¸i th¸o ®−êng lµ kho¶ng 17 mmol/L trong suèt thêi gian thùc nghiÖm (B¶ng 3.8 vµ 3.9). B»ng chÕ ®é ¨n giµu chÊt bÐo (theo ViÖn Dinh d−ìng quèc gia - Bé Y tÕ) chóng t«i ®· g©y ®−îc sù rèi lo¹n chuyÓn ho¸ lipid, thÓ hiÖn qua nh÷ng biÕn ®éng vÒ c¸c chØ sè lipid trong huyÕt t−¬ng ë chuét (B¶ng 3.10), nh»m t¹o ®iÒu kiÖn thùc hiÖn nghiªn cøu cña ®Ò tµi. L« chuét ®−îc nu«i b»ng chÕ ®é ¨n giµu chÊt bÐo cã sù t¨ng cao cã ý nghÜa cña nång ®é TG, TC, LDL-C trong huyÕt t−¬ng so víi l« chuét ¨n chÕ ®é Ýt chÊt bÐo (p<0,001) vµ nång ®é HDL-C huyÕt t−¬ng Ýt bÞ ¶nh h−ëng, tuy nhiªn tû lÖ HDL-C/LDL-C ®· thay ®æi râ rÖt (p<0,001). ë c¸c l« chuét bÞ ®¸i th¸o ®−êng vµ rèi lo¹n lipid m¸u ®−îc uèng polyphenol chÌ xanh víi liÒu 200 mg/kg/ngµy hoÆc 100 mg/kg/ngµy liªn tôc trong 60 ngµy (l« 4, l« 5), nång ®é TG, TC vµ LDL-C huyÕt t−¬ng thÊp h¬n cã ý nghÜa so víi l« chuét bÞ ®¸i th¸o ®−êng vµ rèi lo¹n lipid m¸u nh−ng kh«ng ®−îc uèng polyphenol chÌ (l« 3) víi p<0,001 vµ kh«ng kh¸c biÖt cã ý nghÜa so víi 80 c¸c nång ®é t−¬ng øng trong huyÕt t−¬ng cña l« chøng (l« chuét kh«ng bÞ ®¸i ®−êng vµ kh«ng cã rèi lo¹n c¸c chØ sè lipid m¸u) víi p>0,05. T¸c dông ®iÒu chØnh c¸c chØ sè lipid m¸u cña polyphenol chÌ xanh phô thuéc vµo liÒu l−îng: nh÷ng thay ®æi trªn ë chuét cña l« 4 (®−îc uèng liÒu 200 mg/kg/ngµy) thÓ hiÖn râ rÖt h¬n ë chuét cña l« 5 (®−îc uèng liÒu 100 mg/kg/ngµy) vµ c¸c chØ sè TG, TC, LDL-C huyÕt t−¬ng cña 2 l« nµy lµ kh¸c biÖt nhau cã ý nghÜa víi p<0,05. KÕt qu¶ nµy phï hîp víi nh÷ng nghiªn cøu cña c¸c t¸c gi¶ n−íc ngoµi vÒ t¸c dông gi¶m lipid m¸u cña chÌ xanh. Muramatsu vµ céng sù chøng minh ®−îc t¸c dông h¹ cholesterol m¸u cña catechin chÌ xanh ë chuét g©y t¨ng cholesterol m¸u thùc nghiÖm b»ng c¸ch cho ¨n cholesterol [107]. Chan P.T vµ céng sù nhËn thÊy c¸c epicatechin chiÕt xuÊt tõ chÌ xanh vµ n−íc chÌ xanh ®Òu cã t¸c dông h¹ lipid maó ë chuét ®−îc nu«i b»ng chÕ ®é ¨n giµu chÊt bÐo [34]. Zhang G. vµ céng sù nghiªn cøu t¸c dông cña bét chÌ xanh trong thøc ¨n trªn chuét ung th− gan thùc nghiÖm, kÕt qu¶ cho thÊy: bét chÌ xanh lµm gi¶m nång ®é TG, TC, VLDL vµ LDL-C, apo A1 huyÕt t−¬ng vµ lµm t¨ng nång ®é HDL-C huyÕt t−¬ng [167]. Trong mét nghiªn cøu tr−íc cña chóng t«i ®· cho thÊy dÞch chiÕt chÌ xanh cã t¸c dông c¶i thiÖn nh÷ng rèi lo¹n cña c¸c chØ sè lipid trong m¸u vµ h¹n chÕ sù xuÊt hiÖn, sù ph¸t triÓn cña m¶ng v÷a x¬ ®éng m¹ch ë thá g©y t¨ng cholesterol m¸u thùc nghiÖm [8, 17]. Nh− vËy, chÌ xanh vµ polyphenol chÌ xanh cã t¸c dông gi¶m nång ®é lipid m¸u ë nh÷ng ®éng vËt thÝ nghiÖm cã t¨ng lipid m¸u ngo¹i sinh (g©y t¨ng lipid m¸u b»ng chÕ ®é ¨n giµu chÊt bÐo vµ nhiÒu cholesterol) còng nh− ë ®éng vËt t¨ng lipid m¸u néi sinh. Nh÷ng nghiªn cøu dÞch tÔ häc trªn ng−êi còng cho thÊy mèi liªn quan ng−îc gi÷a sù tiªu thô chÌ xanh víi nång ®é TG vµ TC huyÕt t−¬ng. Imai vµ Nakachi (1995), Kono vµ céng sù (1992) nghiªn cøu trªn ng−êi NhËt B¶n nhËn thÊy t¨ng møc tiªu thô chÌ xanh lµm gi¶m lipid m¸u [76, 94]. Tuy nhiªn, Klatsky vµ céng sù (1985) , Brown vµ céng sù (1993) l¹i nhËn thÊy 81 kh«ng cã mèi liªn quan gi÷a sù tiªu thô chÌ víi nång ®é cholesterol huyÕt t−¬ng [32, 92]. Ng−êi NhËt sö dông chñ yÕu lµ chÌ xanh, trong khi ng−êi da tr¾ng uèng chÌ ®en lµ chÝnh. Trong chÌ xanh, c¸c epicatechin hÇu nh− kh«ng thay ®æi so víi l¸ chÌ t−¬i; nh−ng ë chÌ ®en, c¸c epicatechin bÞ oxy hãa hÇu hÕt bëi qu¸ tr×nh lªn men [58]. §ã lµ lý do gi¶i thÝch sù ®èi lËp gi÷a kÕt qu¶ cña nghiªn cøu dÞch tÔ trªn hai quÇn thÓ ng−êi kh¸c nhau sö dông chÌ xanh vµ chÌ ®en. Tõ ®ã cho thÊy c¸c catechin lµ thµnh phÇn cã ho¹t tÝnh chÝnh lµm gi¶m lipid m¸u cña chÌ xanh. Mét sè nghiªn cøu trªn ng−êi t×nh nguyÖn còng cho thÊy polyphenol chÌ xanh cã t¸c dông gi¶m TG, TC vµ t¨ng HDLC huyÕt t−¬ng [102, 119]. Nång ®é cholesterol trong m¸u t¨ng lµ mét trong nh÷ng yÕu tè nguy c¬ cao cña bÖnh m¹ch vµnh. LDL lµ d¹ng vËn chuyÓn chÝnh cholesterol trong m¸u. Tuy nhiªn, sù tÝch tô cholesterol trong c¸c tæn th−¬ng v÷a x¬ ®éng m¹ch kh«ng ph¶i do sù b¾t gi÷ c¸c LDL b×nh th−êng (native LDL) bëi c¸c receptor LDL mµ do sù b¾t gi÷ c¸c LDL bÞ biÕn ®æi bëi c¸c receptor thu dän (scavenger receptor A- SRA). SRA kh«ng gièng nh− receptor LDL, nã kh«ng chÞu sù ®iÒu hoµ ng−îc theo c¬ chÕ feek-back khi nång ®é cholesterol trong tÕ bµo t¨ng cao, v× vËy sù b¾t gi÷ c¸c LDL bÞ biÕn ®æi bëi SRA dÉn tíi sù t¹o thµnh c¸c tÕ bµo bät (foam cell). C¸c d¹ng LDL bÞ biÕn ®æi cã thÓ bÞ b¾t gi÷ bëi SRA lµ nh÷ng LDL bÞ oxy ho¸, LDL ng−ng kÕt , LDL chøa c¸c phøc hîp miÔn dÞch v…v...; trong ®ã LDL bÞ oxy ho¸ ®ãng vai trß quan träng nhÊt. Khi nång ®é LDL huyÕt t−¬ng t¨ng cao dÉn ®Õn sù t¨ng kÕt dÝnh c¸c monocyte vµo tÕ bµo néi m¹c thµnh ®éng m¹ch, ®ång thêi t¨ng tèc ®é di chuyÓn vµo líp trong thµnh ®éng m¹ch (intima) cña LDL. T¹i ®ã, ph©n tö LDL cã thÓ bÞ oxy ho¸ bëi c¸c tÕ bµo néi m¹c, tÕ bµo c¬ tr¬n, ®¹i thùc bµo. §¹i thùc bµo ®−îc t¹o ra tõ c¸c monocyte cã thÓ b¾t gi÷ LDL bÞ oxy ho¸ nhê c¸c receptor ®Æc hiÖu ë mµng ®¹i thùc bµo vµ t¹o thµnh c¸c tÕ bµo bät (tÕ bµo xèp). Sù b¾t gi÷ LDL ë thµnh ®éng m¹ch lµ yÕu tè quan träng trong bÖnh 82 sinh v÷a x¬ ®éng m¹ch [137]. Trong ®¸i th¸o ®−êng, rèi lo¹n chuyÓn ho¸ lipid bao gåm sù thay ®æi vÒ sè l−îng, chÊt l−îng cña lipid vµ lipoprotein huyÕt t−¬ng, víi c¸c ®Æc ®iÓm ®Æc tr−ng lµ: TG t¨ng, HDL-C gi¶m vµ xuÊt hiÖn c¸c phÇn tö LDL nÆng vµ nhá, ®ång thêi cã sù t¨ng cao c¸c LDL bÞ oxy ho¸ vµ glycosyl ho¸. Nh÷ng biÕn ®éng trªn lµm t¨ng qu¸ tr×nh v÷a x¬ ®éng m¹ch ë bÖnh nh©n ®¸i ®−êng [24]. Trong nghiªn cøu nµy, chóng t«i ch−a cã ®iÒu kiÖn x¸c ®Þnh c¸c ph©n tö LDL bÞ oxy ho¸ trong huyÕt t−¬ng cña chuét ®¸i th¸o ®−êng, nh−ng nhiÒu nghiªn cøu trªn chuét §T§ thùc nghiÖm cho thÊy cã sù t¨ng cao nång ®é LDL bÞ oxy hãa. Steffi Kopprasch vµ céng sù nghiªn cøu trªn ng−êi còng cho thÊy nång ®é LDL bÞ oxy ho¸ t¨ng cao cã ý nghÜa ë nh÷ng ng−êi gi¶m dung n¹p glucose, ë nh÷ng bÖnh nh©n ®¸i th¸o ®−êng so víi nh÷ng ng−êi dung n¹p glucose b×nh th−êng vµ cã sù t−¬ng quan rÊt râ rÖt gi÷a nång ®é LDL bÞ oxy hãa víi nång ®é LDL-C vµ TG huyÕt t−¬ng [95]. Nh− vËy LDL bÞ oxy ho¸ t¨ng cao trong §T§ cã liªn quan chÆt chÏ ®Õn rèi lo¹n lipid m¸u trong §T§; LDL bÞ oxy ho¸ t¨ng cao cã thÓ gi¶i thÝch kh¶ n¨ng g©y v÷a x¬ ®éng m¹ch cao cña rèi lo¹n lipid trong §T§ [95]. C¸c thuèc cã t¸c dông h¹n chÕ nh÷ng rèi lo¹n lipid m¸u ë bÖnh nh©n §T§ còng sÏ lµm gi¶m nång ®é LDL bÞ oxy ho¸ trong huyÕt thanh. Polyphenol chÌ xanh cã t¸c dông lµm gi¶m TG, TC, LDL-C vµ t¨ng tû sè HDL-C/LDL-C huyÕt t−¬ng, nh− vËy polyphenol chÌ cã thÓ cã t¸c dông b¶o vÖ, gióp phßng ngõa vµ lµm chËm sù ph¸t triÓn VX§M cïng c¸c biÕn chøng vi m¹ch ë nh÷ng c¬ thÓ bÞ ®¸i th¸o ®−êng. Sù h»ng ®Þnh néi m«i cña cholesterol trong c¬ thÓ ®−îc duy tr× bëi sù c©n b»ng gi÷a l−îng cholesterol ®−îc hÊp thu tõ thøc ¨n (cholesterol ngo¹i sinh), l−îng cholesterol ®−îc tæng hîp chñ yÕu ë gan vµ c¸c m« kh¸c (cholesterol néi sinh) víi qu¸ tr×nh dÞ ho¸ cholesterol. Theo Chan P.T, c¬ chÕ g©y gi¶m cholesterol m¸u cña polyphenol chÌ xanh cã thÓ lµ do sù øc chÕ hÊp thu cholesterol vµ acid mËt ë ruét, kh«ng ph¶i do t¸c dông øc chÕ sù tæng hîp 83 cholesterol [34]. Polyphenol chÌ xanh t¹o c¸c tña kh«ng tan víi cholesterol vµ v× vËy lµm gi¶m hÊp thu cholesterol [107]. C¬ chÕ lµm gi¶m triglycerid m¸u cña polyphenol chÌ xanh ®−îc suy ®o¸n r»ng: mét mÆt cã thÓ do t¸c dông øc chÕ sù hÊp thu lipid tõ thøc ¨n vµ mÆt kh¸c cã thÓ do sù t¨ng c−êng qu¸ tr×nh thuû ph©n TG thµnh acid bÐo tù do ®Ó oxy ho¸ [34]. Sano vµ céng sù ®· chøng minh r»ng chÌ xanh lµm t¨ng cã ý nghÜa ho¹t tÝnh cña enzym lipoprotein lipase ë m« mì cña chuét, t¨ng sù ph©n gi¶i TG trong VLDL huyÕt t−¬ng [131]. T¸c dông gi¶m lipid m¸u cña polyphenol chÌ xanh kh«ng liªn quan ®Õn t¸c dông cña nã trªn nång ®é glucose m¸u, kÕt qu¶ nghiªn cøu cña chóng t«i phï hîp víi nhËn ®Þnh nµy: polyphenol chÌ xanh kh«ng lµm thay ®æi nång ®é glucose m¸u ë chuét b×nh th−êng còng nh− ë chuét g©y ®¸i th¸o ®−êng thùc nghiÖm [B¶ng 3.1, 3.2]. Polyphenol chÌ xanh thuéc nhãm c¸c flavonoid tù nhiªn cã ho¹t tÝnh chèng oxy ho¸. Chóng t«i ®· nghiªn cøu so s¸nh t¸c dông trªn nång ®é cña c¸c thµnh phÇn lipid trong m¸u cña polyphenol chÌ xanh víi t¸c dông t−¬ng øng cña vitamin E - mét chÊt chèng oxy ho¸ còng cã b¶n chÊt ho¸ häc lµ polyphenol. KÕt qu¶ cho thÊy: polyphenol chÌ xanh cã t¸c dông gi¶m nång ®é TG vµ TC huyÕt t−¬ng, trong khi vitamin E chØ lµm gi¶m nång ®é TC huyÕt t−¬ng nh−ng víi møc ®é thay ®æi Ýt h¬n mét c¸ch cã ý nghÜa (p<0,05). Theo Parker R.A. vµ céng sù, tocotrienol øc chÕ qu¸ tr×nh sao m· (posttranscription) cña enzym 3-hydroxy-3- methylglutaryl- coenzym A reductase (HMG-CoA reductase) [121]. §©y lµ enzym then chèt trong qu¸ tr×nh sinh tæng hîp cholesterol ë tÕ bµo, bë× vËy t¸c dông lµm gi¶m nång ®é cholesterol m¸u cña vitamin E cã thÓ th«ng qua c¬ chÕ øc chÕ enzym HMG-CoA reductase. 4.4. VÒ t¸c dông cña polyphenol chÌ xanh trªn ho¹t ®é SOD vµ GPx hång cÇu ë chuét cèng tr¾ng g©y §T§ thùc nghiÖm 84 HÖ thèng chèng oxy ho¸ cã vai trß ng¨n ngõa, chèng l¹i vµ lo¹i bá t¸c dông ®éc h¹i cña gèc tù do; trong ®ã vai trß cña hÖ thèng enzym chèng oxy ho¸ lµ ®Æc biÖt quan träng, chóng cã mÆt chñ yÕu ë bªn trong tÕ bµo.. Superoxid dismutase (SOD) lµ enzym cã mÆt trong tÊt c¶ c¸c tÕ bµo cã chuyÓn ho¸ oxy, xóc t¸c sù ph©n huû anion superoxid (O2•-), lµm h¹ thÊp nång ®é O2•-, tõ ®ã h¹n chÕ sù s¶n sinh c¸c d¹ng oxy ho¹t ®éng kh¸c. Glutathion peroxidase (GPx) lµ enzym ®Çu tiªn trong hÖ thèng glutathin peroxidase, xóc t¸c ph¶n øng lo¹i bá c¸c peroxid h÷u c¬ vµ v« c¬. KÕt qu¶ nghiªn cøu cña chóng t«i cho thÊy: , ho¹t ®é SOD hång cÇu kh«ng kh¸c biÖt cã ý nghÜa thèng kª gi÷a c¸c l« chuét thùc nghiÖm (H×nh 3.6). Ho¹t ®é GPx hång cÇu ë l« chuét cã rèi lo¹n chuyÓn ho¸ lipid (l« 2) cao h¬n râ rÖt so víi ho¹t ®é GPx hång cÇu cña l« chuét chøng (l« 1) vµ ho¹t ®é GPx hång cÇu cña l« chuét ®¸i th¸o ®−êng (l« 3) cao h¬n cã ý nghÜa so víi ho¹t ®é GPx hång cÇu cña l« chuét cã rèi lo¹n chuyÓn ho¸ lipid ®¬n thuÇn (l« 2). Nh− vËy, sù t¨ng ho¹t ®é GPx hång cÇu ë l« chuét §T§ kh«ng chØ do chÕ ®é ¨n giµu chÊt bÐo mµ cßn do bÖnh lý §T§. §¸i th¸o ®−êng cã sù rèi lo¹n chuyÓn ho¸ glucid, lipid vµ t¨ng ho¹t ®éng cña c¸c gèc tù do, c¬ thÓ ng−êi bÖnh chÞu ®ùng nhiÒu stress oxy ho¸ h¬n c¬ thÓ ng−êi b×nh th−êng. Sù gia t¨ng c¸c stress oxy ho¸ cã thÓ c¶m øng sù tæng hîp c¸c enzym chèng oxy ho¸ hoÆc gia t¨ng ho¹t tÝnh xóc t¸c cña c¸c enzym nµy ®Ó ng¨n ngõa ho¹t ®éng cña c¸c gèc tù do. Tuy nhiªn trong nghiªn cøu cña chóng t«i, ho¹t ®é SOD hång cÇu kh«ng cã sù kh¸c biÖt cã ý nghÜa gi÷a c¸c l« chuét thÝ nghiÖm. Chóng t«i ch−a thÊy tµi liÖu c«ng bè vÒ ho¹t ®é c¸c enzym chèng oxy ho¸ trong hång cÇu ë chuét ®¸i th¸o ®−êng thùc nghiÖm, nh−ng ®· cã nhiÒu nghiªn cøu cho thÊy cã sù gia t¨ng ho¹t ®é cña c¸c enzym chèng oxy ho¸ ë c¸c m« cña chuét ®¸i th¸o ®−êng thùc nghiÖm. Hunkar vµ céng sù nhËn thÊy: ho¹t ®é GPx, catalase t¨ng trong m« ®éng m¹ch chñ , tim, gan vµ ho¹t ®é GPx t¨ng trong m« thËn, phæi ë chuét g©y ®¸i ®−êng thùc nghiÖm b»ng STZ [72]. 85 Agarh vµ céng sù dïng kü thuËt QC-PCR ph©n tÝch sù tæng hîp RNA th«ng tin (mRNA) cña Cu-Zn SOD, MnSOD, catalase, GPx ë vâng m¹c vµ vá thËn cña chuét g©y ®¸i th¸o ®−êng thùc nghiÖm b»ng STZ; kÕt qu¶ cho thÊy: cã sù t¨ng tæng hîp võa ph¶i mRNA cña GPx vµ catalase, kh«ng cã sù kh¸c biÖt trong tæng hîp mRNA cña SOD so víi sù tæng hîp mRNA cña c¸c enzym nµy ë c¸c m« t−¬ng øng cña l« chuét b×nh th−êng [23]. Tuy nhiªn, mét sè t¸c gi¶ nghiªn cøu trªn ng−êi thÊy r»ng ho¹t ®é SOD, GPx hång cÇu gi¶m ë bÖnh nh©n §T§, ®Æc biÖt lµ §T§ cã biÕn chøng. Ph¹m Trung Hµ vµ céng sù thÊy ho¹t ®é SOD gi¶m ë bÖnh nh©n §T§ týp 2 vµ gi¶m nhÊt ë nhãm §T§ cã biÕn chøng thËn, vâng m¹c [11], Kedziora K. vµ céng sù nghiªn cøu trªn bÖnh nh©n §T§ týp 2 còng nhËn thÊy ho¹t ®é SOD hång cÇu ë nh÷ng bÖnh nh©n nµy gi¶m so víi nhãm chøng vµ gi¶m nhÊt lµ nhãm ng−êi bÖnh cã biÕn chøng thËn [83]. Theo Naohisa vµ céng sù, ho¹t ®é Cu-Zn SOD hång cÇu trÎ em bÞ §T§ týp 1 thÊp h¬n râ rÖt so víi nhãm trÎ chøng [113]. Sù gi¶m ho¹t ®é SOD trong hång cÇu ë bÖnh nh©n §T§ ®−îc gi¶i thÝch lµ do sù glycosyl ho¸ ph©n tö enzym, vÞ trÝ bÞ glycosyl ho¸ chñ yÕu lµ Lys122 vµ Lys128- n»m trong vïng ho¹t ®éng cña enzym [113]. Tuy nhiªn, Carmen Dominguez vµ céng sù l¹i thÊy ho¹t ®é enzym SOD hång cÇu ë giai ®o¹n khëi ph¸t cña §T§ týp 1 cao h¬n so víi ho¹t ®é SOD hång cÇu cña nhãm chøng [33]. Nh− vËy bÖnh nh©n §T§ cã ho¹t ®é SOD hång cÇu thay ®æi theo thêi gian tiÕn triÓn vµ møc ®é bÖnh. Giai ®o¹n ®Çu cña bÖnh §T§ cã thÓ cã sù gia t¨ng ho¹t ®é SOD hång cÇu ®Ó b¶o vÖ c¬ thÓ theo c¬ chÕ thÝch nghi [33], ë giai ®o¹n muén cña bÖnh do møc ®é glycosyl ho¸ enzym t¨ng dÉn ®Õn sù gi¶m ho¹t tÝnh xóc t¸c cña SOD trong hång cÇu [113]. Theo Ph¹m Trung Hµ, ho¹t ®é GPx hång cÇu ë bÖnh nh©n §T§ týp 2 gi¶m cã ý nghÜa so víi ho¹t ®é GPx hång cÇu ë nhãm chøng; ho¹t ®é GPx hång cÇu ë nhãm bÖnh nh©n §T§ týp 2 cã biÕn chøng gi¶m nhiÒu h¬n so víi nhãm bÖnh nh©n §T§ týp 2 ch−a cã biÕn chøng. Carmen Dominguez nhËn 86 thÊy ho¹t ®é GPx hång cÇu ë bÖnh nh©n §T§ týp 1 t¹i thêi ®iÓm khëi ph¸t vµ giai ®o¹n muén cña bÖnh thÊp h¬n so víi ho¹t ®é GPx hång cÇu ë nhãm chøng. Sù gi¶m ho¹t ®é GPx nµy ®−îc gi¶i thÝch lµ do l−îng glutathion (GSH) - cofactor cña enzym GPx - bÞ gi¶m ë bÖnh nh©n §T§[81]. Tuy nhiªn, mét sè nghiªn cøu l¹i thÊy kh«ng cã sù kh¸c biÖt cã ý nghÜa gi÷a ho¹t ®é GPx hång cÇu cña bÖnh nh©n §T§ so víi cña nhãm chøng [81]. Xu h−íng tr¸i ng−îc nhau vÒ kÕt qu¶ ho¹t ®é cña mét sè enzym chèng oxy ho¸ trong hång cÇu gi÷a nghiªn cøu cña chóng t«i trªn chuét §T§ thùc nghiÖm vµ cña c¸c t¸c gi¶ trªn bÖnh nh©n §T§ cÇn ph¶i tiÕp tôc xem xÐt vµ gi¶i thÝch. Mét gi¶ thiÕt cã thÓ lµ nh÷ng bÖnh nh©n §T§ ®−îc kh¶o s¸t ®· cã thêi gian bÞ bÖnh kh¸ dµi, trong khi m« h×nh nghiªn cøu thùc nghiÖm cña chóng t«i tiÕn hµnh ®o ho¹t ®é enzym chèng oxy ho¸ hång cÇu ë thêi ®iÓm sau kho¶ng 2 th¸ng kÓ tõ khi chuét bÞ §T§; chóng t«i ch−a cã ®iÒu kiÖn nghiªn cøu sù thay ®æi ho¹t ®é nh÷ng enzym nµy ë giai ®o¹n muén trªn chuét ®¸i th¸o ®−êng thùc nghiÖm; bëi vËy sù kh¸c biÖt vÒ kÕt qu¶ trªn cã thÓ do sù kh¸c nhau vÒ ®èi t−îng nghiªn cøu vµ thêi gian tiÕn hµnh thùc nghiÖm kÓ tõ khi bÞ bÖnh. MÆt kh¸c ®èi víi chuét ®¸i th¸o ®−êng thùc nghiÖm, nhiÒu nghiªn cøu còng cho thÊy xu h−íng tr¸i ng−îc nhau vÒ ho¹t ®é cña c¸c enzym chèng oxy ho¸ ë cïng mét m« hoÆc c¸c m« kh¸c nhau. Wohaieb S.A. vµ Godin D.V. nghiªn cøu c¬ chÕ b¶o vÖ chèng l¹i gèc tù do trªn c¸c m« ë chuét §T§ thùc nghiÖm b»ng STZ nhËn thÊy: ho¹t ®é cña catalase (CAT), glutathion reductase (GR), Cu-Zn SOD ë m« tuþ vµ ho¹t ®é CAT, GR ë m« c¬ tim t¨ng; tr¸i l¹i, ho¹t ®é CAT, GPx, SOD ë m« gan gi¶m; ho¹t ®é CAT vµ SOD ë m« thËn gi¶m nh−ng ho¹t ®é GPx ë m« thËn t¨ng[159]. Hogkinson A.D. vµ céng sù nghiªn cøu ®¸p øng cña c¸c gen chèng oxy ho¸ víi sù t¨ng glucose m¸u ë bÖnh nh©n §T§ týp 1 cã vµ kh«ng cã biÕn chøng thËn, cho thÊy: sù thÓ hiÖn gen cña c¸c enzym chèng oxy ho¸ ë c¸c tÕ bµo b¹ch cÇu ®¬n nh©n m¸u ngo¹i vi trªn bÖnh nh©n §T§ týp 1 lµ 87 bÊt th−êng. D−íi t¸c ®éng cña nång ®é glucose m¸u cao, sù tæng hîp mRNA cña CAT, Cu-ZnSOD vµ GPx ë nhãm chøng vµ nhãm bÖnh nh©n §T§ týp 1 ch−a cã biÕn chøng thËn t¨ng gÊp hai lÇn so víi sù tæng hîp mRNA cña c¸c enzym t−¬ng øng ë bÖnh nh©n §T§ cã biÕn chøng thËn (p<0,001)[70]. C¸c kÕt qu¶ nghiªn cøu trªn gîi ý cã sù gia t¨ng c¸c stress oxy ho¸ ë nh÷ng c¬ thÓ §T§, thÓ hiÖn b»ng sù biÕn ®æi ®¸ng kÓ ho¹t tÝnh c¸c enzym chèng oxy ho¸ trong c¸c m«. MÉu h×nh biÕn ®æi cña c¸c enzym chèng oxy ho¸ ë c¸c m« rÊt phøc t¹p, cã thÓ theo xu h−íng tr¸i ng−îc nhau vµ møc ®é biÕn ®æi nµy cã liªn quan ®Õn thêi ®iÓm bÞ bÖnh vµ sù tiÕn triÓn cña bÖnh. Sù t¨ng ho¹t ®é cña mét sè enzym chèng oxy ho¸ th−êng gÆp trong giai ®o¹n sím cña bÖnh - khi ch−a cã biÕn chøng, nguyªn nh©n cã thÓ lµ do c¬ chÕ bï trõ: t¨ng ho¹t tÝnh xóc t¸c cña enzym hoÆc t¨ng c¶m øng tæng hîp enzym nh»m b¶o vÖ c¬ thÓ chèng l¹i sù gia t¨ng nh÷ng stress oxy ho¸ trong bÖnh lý §T§. Sù gi¶m ho¹t ®é cña mét sè enzym chèng oxy ho¸ th−êng xuÊt hiÖn ë nh÷ng giai ®o¹n muén h¬n - khi ®· cã c¸c biÕn chøng, nguyªn nh©n cã thÓ do c¬ chÕ nhiÔm ®éc hoÆc tæn th−¬ng m« [70, 159]. Chóng t«i kh¶o s¸t t¸c dông cña polyphenol chÌ xanh trªn ho¹t ®é SOD vµ GPx trong hång cÇu cña chuét §T§ thùc nghiÖm. KÕt qu¶ cho thÊy: ho¹t ®é SOD hång cÇu cña c¸c l« chuét thùc nghiÖm kh«ng cã sù thay ®æi cã ý nghÜa víi p > 0,05; polyphenol chÌ xanh liÒu 200mg/kg c©n nÆng/ngµy lµm ho¹t ®é GPx hång cÇu cña chuét §T§ gi¶m cã ý nghÜa thèng kª so víi ho¹t ®é GPx hång cÇu cña l« chuét §T§ kh«ng ®−îc uèng bæ sung polyphenol chÌ xanh vµ ë møc t−¬ng ®−¬ng víi ho¹t ®é GPx hång cÇu cña l« chuét cã rèi lo¹n chuyÓn ho¸ lipid ®¬n thuÇn, nh−ng vÉn ë møc cao h¬n so víi ho¹t ®é GPx hång cÇu cña l« chuét chøng (H×nh 3.8). KÕt qu¶ nµy phï hîp víi kÕt qu¶ nghiªn cøu cña nhiÒu t¸c gi¶ vÒ t¸c dông cña nh÷ng chÊt chèng oxy ho¸ trªn ho¹t ®é c¸c enzym chèng oxy ho¸ ë c¸c m« cña chuét §T§ thùc nghiÖm b»ng STZ; sù t¨ng ho¹t ®é cña c¸c enzym chèng oxy ho¸ trong c¸c 88 m« chuét §T§ sÏ trë vÒ møc b×nh th−êng khi sö dông c¸c chÊt chèng oxy ho¸ [85, 108, 148]. 4.5. VÒ t¸c dông cña polyphenol chÌ xanh trªn nång ®é TAS vµ MDA huyÕt t−¬ng ë chuét cèng tr¾ng §T§ thùc nghiÖm T×nh tr¹ng chèng oxy ho¸ cña c¬ thÓ lµ sù c©n b»ng gi÷a hÖ thèng chèng oxy ho¸ (antioxidant) vµ hÖ thèng th©n oxy ho¸ (pro-oxidant), oxy ho¸ (oxidant). C©n b»ng nµy rÊt ®éng vµ ë c¬ thÓ ng−êi, sù c©n b»ng ®ã cã thÓ h¬i lÖch vÒ sù oxy ho¸ - mét qu¸ tr×nh cÇn thiÕt ®Ó s¶n sinh n¨ng l−îng. C¬ thÓ thÝch øng víi sù mÊt c©n b»ng nhÑ nµy b»ng c¸ch më réng c¸c c¬ chÕ söa ch÷a, bao gåm sù t¨ng ho¹t ®éng cña mét vµi enzym nh− ligase, nuclease, polymerase, proteinase, phospholipase v…v... H¬n n÷a, sù t¨ng tõ tõ vµ võa ph¶i cña qu¸ tr×nh oxy ho¸ cã t¸c dông c¶m øng sù tæng hîp c¸c chÊt chèng oxy ho¸ néi sinh do c¬ chÕ ®iÒu hoµ ng−îc (feed-back). Sù mÊt c©n b»ng trÇm träng vÒ phÝa hÖ thèng oxy ho¸ ®−îc ®Þnh nghÜa lµ stress oxy ho¸. Sù mÊt c©n b»ng nµy cã thÓ do sù t¨ng t¹o qu¸ møc c¸c d¹ng oxy ho¹t ®éng, c¸c gèc tù do vµ/ hoÆc sù suy yÕu cña hÖ thèng chèng oxy ho¸ do qu¸ tr×nh hÊp thu c¸c chÊt chèng oxy ho¸ nguån gèc ngo¹i sinh bÞ gi¶m hoÆc viÖc sö dông t¨ng c−êng c¸c chÊt chèng oxy ho¸ nguån gèc néi sinh. C¸c bÖnh nh©n §T§ th−êng ®−îc cho lµ chÞu t¸c ®éng cña c¸c stress oxy ho¸. Nguån gèc cã thÓ cña c¸c stress oxy ho¸ trong bÖnh lý §T§ bao gåm sù mÊt c©n b»ng cña qu¸ tr×nh oxy ho¸-khö do c¸c rèi lo¹n chuyÓn ho¸ carbohydrat vµ lipid, sù t¨ng sinh c¸c d¹ng oxy ho¹t ®éng (bëi qu¸ tr×nh glycosyl ho¸ hoÆc oxy ho¸ lipid) vµ sù gi¶m møc ®é ho¹t ®éng cña c¸c hÖ thèng chèng oxy ho¸ cña c¬ thÓ [61]. KÕt qu¶ nghiªn cøu cña chóng t«i cho thÊy: tr¹ng th¸i chèng oxy ho¸ toµn phÇn cña huyÕt t−¬ng ë l« chuét §T§ kh«ng cã sù kh¸c biÖt víi l« chuét chøng vµ l« chuét g©y RLCH lipid ®¬n thuÇn (H×nh 3.5 ). Chóng t«i ch−a cã tµi liÖu c«ng bè vÒ nång ®é TAS huyÕt t−¬ng cña chuét cèng tr¾ng. Kopprasch S. vµ céng sù nghiªn cøu trªn ng−êi 89 nhËn thÊy tr¹ng th¸i chèng oxy ho¸ toµn phÇn trong huyÕt t−¬ng cña nhãm gi¶m dung n¹p glucose vµ nhãm míi m¾c §T§ kh«ng kh¸c biÖt so víi tr¹ng th¸i chèng oxy ho¸ toµn phÇn trong huyÕt t−¬ng cña nhãm dung n¹p glucose b×nh th−êng [95]. Leinonen J. vµ céng sù cho thÊy nång ®é TAS huyÕt t−¬ng cña nhãm bÖnh nh©n §T§ týp 2 cã bÖnh tim m¹ch vµ rèi lo¹n chøc n¨ng thËn kh«ng thay ®æi so víi nång ®é TAS huyÕt t−¬ng cña nhãm ng−êi b×nh th−êng [97]. Mét sè t¸c gi¶ kh¸c l¹i thÊy nång ®é TAS huyÕt t−¬ng ë bÖnh nh©n §T§ gi¶m cã ý nghÜa so víi nång ®é TAS huyÕt t−¬ng cña ng−êi b×nh th−êng vµ sù gi¶m nµy phô thuéc vµo thêi gian m¾c bÖnh, vµ sù xuÊt hiÖn c¸c biÕn chøng [11]. Nh− vËy, nh÷ng nghiªn cøu cña c¸c t¸c gi¶ vÒ t×nh tr¹ng chèng oxy hãa toµn phÇn trong huyÕt thanh cña bÖnh nh©n §T§ thu ®−îc kÕt qu¶ rÊt kh¸c nhau. Nh− trªn ®· tr×nh bµy, t×nh tr¹ng chèng oxy ho¸ toµn phÇn cña c¬ thÓ bao gåm nhiÒu hÖ thèng b¶o vÖ nh»m chèng l¹i nh÷ng t¸c h¹i cña gèc tù do g©y nªn. C¸c hÖ thèng chèng oxy ho¸ cã thÓ cã nguån gèc néi sinh vµ nguån gèc ngo¹i sinh, v× vËy ho¹t ®éng cña c¸c hÖ thèng nµy chÞu ¶nh h−ëng bëi nhiÒu yÕu tè. §ã cã thÓ lµ mét trong nh÷ng lý do gi¶i thÝch cho sù ®èi lËp kÕt qu¶ nghiªn cøu vÒ nång ®é TAS huyÕt t−¬ng trong bÖnh lý §T§ cña c¸c t¸c gi¶. KÕt qu¶ nghiªn cøu cña chóng t«i cho thÊy: c¸c l« chuét §T§ ®−îc uèng bæ sung polyphenol chÌ xanh (l« 4,5) hoÆc vitaminE (l« 6) cã nång ®é TAS huyÕt t−¬ng kh«ng kh¸c biÖt víi nång ®é TAS huyÕt t−¬ng ë l« chuét §T§ (l« 3) víi p > 0,05 (H×nh 3.5). Qu¸ tr×nh peroxy ho¸ lipid diÔn ra theo ba con ®−êng kh¸c nhau: (1) ph¶n øng chuçi do gèc tù do – ph¶n øng kh«ng cÇn enzym, (2) sù oxy ho¸ kh«ng do gèc tù do, kh«ng cÇn enzym vµ (3) ph¶n øng enzym [114]. Môc tiªu tÊn c«ng cña c¸c gèc tù do chñ yÕu lµ nh÷ng acid bÐo kh«ng b·o hoµ cã nhiÒu nèi ®«i (polyunsaturate fatty acid – PUFA) trong thµnh phÇn phospholipid mµng tÕ bµo vµ s¶n sinh ra nh÷ng chÊt carbonyl ho¹t ®éng nh− MDA, hydroxynonenal (HNE) vµ c¸c diene hydroperoxid liªn hîp, c¸c 90 peroxid vßng [114]. Mét sè d¹ng oxy ho¹t ®éng oxy ho¸ c¸c ph©n tö lipid bëi nh÷ng ph¶n øng kh«ng gèc, qu¸ tr×nh nµy cã thÓ nhanh h¬n ph¶n øng peroxy ho¸ bëi gèc tù do, nh−ng kh«ng cã tÝnh chÊt d©y chuyÒn. Sù peroxy ho¸ lipid bëi c¸c enzym lipoxygenase vµ cyclooxygenase ®· ®−îc biÕt lµ cã nh÷ng vai trß sinh häc quan träng.Tr¸i ng−îc víi qu¸ tr×nh peroxy ho¸ lipid bëi gèc tù do, ph¶n øng peroxy ho¸ lipid xóc t¸c bëi lipoxygenase nh×n chung cã tÝnh ®Æc hiÖu vïng vµ ®Æc hiÖu kh«ng gian [114]. Tuy nhiªn, cho dï cã diÔn ra theo c¸ch thøc nµo, qu¸ tr×nh peroxy ho¸ lipid x¶y ra m¹nh mÏ vµ kÐo dµi sÏ g©y nªn nh÷ng hËu qu¶ nghiªm träng. Qu¸ tr×nh peroxy ho¸ lipid ®ãng vai trß quan träng trong sù biÕn ®æi oxy ho¸ cña ph©n tö LDLmét yÕu tè khëi ph¸t chñ chèt trong sù tiÕn triÓn cña v÷a x¬ ®éng m¹ch [137]. Nghiªn cøu cña chóng t«i t×m hiÓu t¸c dông cña polyphenol chÌ xanh trªn qu¸ tr×nh peroxy ho¸ lipid in vivo ë chuét ®¸i th¸o ®−êng. KÕt qu¶ cho thÊy: l« chuét ®−îc nu«i d−ìng bëi chÕ ®é ¨n giµu chÊt bÐo cã hµm l−îng MDA cao h¬n râ rÖt so víi l« chuét chøng (B¶ng 3.8 vµ H×nh 3.6); l« chuét §T§ cã nång ®é MDA huyÕt t−¬ng cao h¬n cã ý nghÜa so víi nång ®é MDA huyÕt t−¬ng cña l« chuét g©y rèi lo¹n chuyÓn ho¸ lipid ®¬n thuÇn b»ng chÕ ®é ¨n giµu chÊt bÐo. Nh− vËy, MDA - s¶n phÈm cña qu¸ tr×nh peroxy ho¸ lipid - t¨ng cao kh«ng chØ do t¸c ®éng cña chÕ ®é ¨n giµu lipid mµ cßn do bÖnh lý §T§. KÕt qu¶ nµy phï hîp víi c¸c nghiªn cøu cña mét sè t¸c gi¶ vÒ hµm l−îng cña c¸c lipid peroxid huyÕt t−¬ng t¨ng cao ë chuét §T§. Musalmah M. vµ céng sù (2002), Venkateswaran S. (2003), Kim HY (2003) nhËn thÊy nång ®é MDA huyÕt t−¬ng ë chuét g©y §T§ b»ng STZ t¨ng cao h¬n râ rÖt so víi nång ®é MDA huyÕt t−¬ng cña nhãm chuét chøng [85, 108, 148]. C¸c t¸c gi¶ ®· chøng minh r»ng qu¸ tr×nh peroxy ho¸ lipid ë c¸c m« nh− thËn, tim, gan, ®éng m¹ch chñ, vâng m¹c v...v… cña chuét §T§ thùc nghiÖm b»ng STZ diÔn ra m¹nh h¬n so víi qu¸ tr×nh peroxy ho¸ lipid ë c¸c m« cña chuét b×nh th−êng, thÓ hiÖn bëi nång ®é MDA vµ c¸c s¶n phÈm cña 91 sù peroxy ho¸ lipid trong c¸c m« t¨ng râ rÖt [57, 72, 116, 133, 136, 146, 161]. Mét sè nghiªn cøu kh¸c trªn ng−êi còng cho thÊy hµm l−îng MDA huyÕt t−¬ng t¨ng ë bÖnh nh©n §T§, møc ®é t¨ng nµy phô thuéc vµo thêi gian m¾c bÖnh vµ sù xuÊt hiÖn cña c¸c biÕn chøng. Collier A vµ céng sù nhËn thÊy nång ®é MDA huyÕt t−¬ng ë nhãm bÖnh nh©n §T§ kh«ng phô thuéc insulin cã albumin niÖu vi l−îng cao h¬n cã ý nghÜa so víi nång ®é MDA huyÕt t−¬ng cña nhãm §T§ kh«ng cã albumin niÖu vi l−îng vµ nång ®é MDA huyÕt t−¬ng cña nhãm §T§ nãi chung lµ cao h¬n râ rÖt so víi nång ®é MDA huyÕt t−¬ng cña nhãm chøng [40]. Sù gia t¨ng c¸c s¶n phÈm peroxy ho¸ lipid trong huyÕt t−¬ng vµ trong c¸c m« ë nh÷ng c¬ thÓ bÞ §T§ gîi ý sù t¨ng cao cña c¸c stress oxy ho¸ trong bÖnh lý §T§ [29, 30, 60, 147]. Trong nghiªn cøu nµy, l« chuét §T§ ®−îc uèng bæ sung polyphenol chÌ xanh liÒu 200mg/kg c©n nÆng/ngµy (l« 4) cã nång ®é MDA huyÕt t−¬ng thÊp h¬n cã ý nghÜa so víi nång ®é MDA huyÕt t−¬ng cña l« chuét §T§ kh«ng ®−îc uèng bæ sung polyphenol (l« 3), vµ ë møc t−¬ng ®−¬ng víi nång ®é MDA huyÕt t−¬ng cña l« chuét kh«ng §T§ nh−ng cã rèi lo¹n c¸c chØ sè lipid trong huyÕt t−¬ng (l« 2). Tuy nhiªn, l« chuét §T§ ®−îc uèng bæ sung polyphenol liÒu 100 mg/kg c©n nÆng/ngµy (l« 5) cã nång ®é MDA huyÕt t−¬ng kh«ng kh¸c biÖt so víi nång ®é MDA huyÕt t−¬ng cña l« §T§ kh«ng ®−îc uèng polyphenol (l« 3) (H×nh 3.6). Nh− vËy, polyphenol chÌ xanh liÒu 200mg/kg/ngµy cã t¸c dông lµm gi¶m MDA huyÕt t−¬ng ë l« chuét §T§. Nh÷ng kÕt qu¶ nghiªn cøu trªn cña chóng t«i phï hîp víi kÕt qu¶ nghiªn cøu cña mét sè t¸c gi¶ vÒ t¸c dông chèng oxy ho¸ in vivo cña polyphenol chÌ xanh. Kimura vµ céng sù cho thÊy bét chiÕt chÌ xanh lµm gi¶m hµm l−îng lipid peroxid trong huyÕt t−¬ng vµ gi¶m nh÷ng tæn th−¬ng gan do ø ®äng mì ë chuét cèng tr¾ng ¨n dÇu ng« bÞ peroxy ho¸ [88]. Sano vµ céng sù nhËn thÊy bét chiÕt chÌ xanh cã t¸c dông chèng oxy ho¸ , ng¨n ngõa qu¸ tr×nh 92 peroxy ho¸ lipid ë c¸c m« cña chuét [132]. Nanjio vµ céng sù nghiªn cøu t¸c dông cña c¸c catechin chÌ xanh trong thùc ®¬n trªn nång ®é α-tocopherol vµ sù peroxy ho¸ lipid trong huyÕt t−¬ng vµ hång cÇu ë chuét cèng tr¾ng ®−îc nu«i d−ìng b»ng chÕ ®é ¨n chøa nhiÒu dÇu cä cho thÊy c¸c catechin chÌ xanh lµm gi¶m râ rÖt nång ®é lipid peroxid trong huyÕt t−¬ng [112]. C¸c kÕt qu¶ nµy chØ ra r»ng polyphenol chÌ xanh cã kh¶ n¨ng øc chÕ qu¸ tr×nh peroxy ho¸ lipid in vivo . Fogelman vµ céng sù nhËn thÊy viÖc t¹o thµnh c¸c base Schif cã liªn quan tíi c¸c nhãm amin cña lysin vµ MDA, cã thÓ dÉn ®Õn t¹o c¸c LDL bÞ thay ®æi bëi MDA vµ tÝch ®iÖn ©m. C¸c LDL nµy dÔ dµng bÞ b¾t gi÷ vµ tho¸i gi¸ng bëi ®¹i thùc bµo [48]. Steinbrecher vµ céng sù chØ ra r»ng sù biÕn ®æi LDL diÔn ra trong m«i tr−êng nu«i cÊy tÕ bµo néi m¹c cã liªn quan víi viÖc t¹o ra mét l−îng lín MDA; c¸c chÊt chèng oxy ho¸ øc chÕ t¹o MDA vµ còng øc chÕ ®−îc sù biÕn ®æi cña ph©n tö LDL [139]. Heinecke vµ céng sù còng nhËn thÊy sù biÕn ®æi LDL bëi c¸c tÕ bµo c¬ tr¬n cã liªn quan ®Õn qu¸ tr×nh peroxy ho¸ lipid [66]. KÕt qu¶ nghiªn cøu cña chóng t«i cho thÊy polyphenol chÌ xanh liÒu 200 mg/kg/ngµy kh«ng chØ cã t¸c dông lµm gi¶m râ rÖt nång ®é cña TG, TC vµ LDL-C huyÕt t−¬ng mµ cßn lµm gi¶m cã ý nghÜa nång ®é MDA huyÕt t−¬ng ë chuét cèng tr¾ng §T§ thùc nghiÖm; nh− vËy rÊt cã thÓ polyphenol chÌ xanh cã t¸c dông ng¨n c¶n viÖc biÕn ®æi c¸c ph©n tö LDL in vivo, gióp ng¨n ngõa qu¸ tr×nh h×nh thµnh vµ ph¸t triÓn m¶ng v÷a x¬ ®éng m¹ch. Mét sè nghiªn cøu in vitro cho thÊy polyphenol chÌ cã t¸c dông øc chÕ qu¸ tr×nh oxy ho¸ LDL bëi Cu2+ [105]. Hirose vµ céng sù b»ng c¸ch nghiªn cøu cÊu tróc cña c¸c s¶n phÈm oxy ho¸ bëi hçn hîp c¸c (+)- catechin ®· suy ®o¸n c¬ chÕ thu dän gèc tù do cña polyphenol chÌ xanh [69]. Polyphenol chÌ xanh ng¨n c¶n qu¸ tr×nh khëi ph¸t vµ ph¸ vì d©y chuyÒn 93 ph¶n øng peroxy ho¸ lipid in vitro th«ng qua c¬ chÕ thu dän gèc tù do. C¬ chÕ ng¨n c¶n qu¸ tr×nh peroxy ho¸ lipid in vivo cña polyphenol chÌ xanh cã ph¶i chØ nhê kh¶ n¨ng thu dän gèc tù do cña chóng (tu¬ng tù in vitro) hay cßn cã nh÷ng c¬ chÕ t¸c ®éng kh¸c? vµ polyphenol chÌ xanh cã b¶o vÖ nh÷ng ph©n tö LDL chèng l¹i qu¸ tr×nh oxy hãa chóng in vivo hay kh«ng? CÇn ph¶i cã thªm nhiÒu nghiªn cøu n÷a ®Ó tr¶ lêi c¸c c©u hái nµy. MÆc dï c¸c flavonoid nãi chung vµ polyphenol chÌ xanh nãi riªng ®−îc xem nh− lµ nh÷ng chÊt chèng oxy ho¸ tèt, nh−ng kÕt luËn nµy chñ yÕu dùa trªn c¸c kÕt qu¶ nghiªn cøu in vitro; nh÷ng hiÓu biÕt vÒ kh¶ n¨ng chèng oxy ho¸ in vivo cña chóng ®· ®−îc chøng minh nh−ng cßn h¹n chÕ. KÕt qu¶ nghiªn cøu cña chóng t«i cho thÊy polyphenol chÌ xanh lµ chÊt chèng oxy ho¸ in vivo tèt vµ phï hîp víi kÕt qu¶ nghiªn cøu cña mét sè t¸c gi¶ kh¸c: polyphenol chÌ xanh lµm gi¶m nång ®é TG, TC vµ LDL-C huyÕt t−¬ng; nh− vËy kh¶ n¨ng lµm gi¶m nång ®é MDA huyÕt t−¬ng cña polyphenol chÌ xanh còng cã thÓ mét phÇn do lµm gi¶m lipid huyÕt t−¬ng- c¬ chÊt cña qu¸ tr×nh peroxy ho¸. Cã thÓ gi¶ thiÕt lµ c¸c enzym chèng oxy ho¸ (SOD, GPx) trong hång cÇu ®−îc ®iÒu hoµ ng−îc (feed-back) bëi sù c¶i thiÖn t×nh tr¹ng chèng oxy ho¸ trong hång cÇu cña polyphenol chÌ xanh; nãi c¸ch kh¸c, polyphenol chÌ xanh gióp b¶o vÖ c¬ thÓ chèng l¹i c¸c stress oxy ho¸. LiÒu cã t¸c dông râ rÖt trªn chuét cèng tr¾ng thùc nghiÖm lµ liÒu 200mg/kg c©n nÆng/ngµy. Kh¶ n¨ng cña polyphenol chÌ xanh b¶o vÖ c¬ thÓ chèng l¹i c¸c stress oxy ho¸ trong m¸u gi÷ vai trß quan träng trong phßng ngõa v÷a x¬ ®éng m¹ch [61]. So s¸nh t¸c dông cña polyphenol víi t¸c dông cña vitamin E cho thÊy: polyphenol chÌ xanh liÒu 200mg/kg/ngµy cã t¸c dông lµm gi¶m nång ®é MDA huyÕt t−¬ng vµ t−¬ng ®−¬ng víi t¸c dông cña vitamin E liÒu 200mg/kg/ngµy (H×nh 3.6). NhiÒu nghiªn cøu trªn ®éng vËt thùc nghiÖm cho thÊy vitamin E cã t¸c dông gi¶m nång ®é MDA huyÕt t−¬ng ë chuét 94 §T§ [108]. Qu¸ tr×nh peroxy ho¸ lipid cã thÓ bÞ ng¨n chÆn b»ng c¸ch øc chÕ sù khëi ph¸t vµ sù kÐo dµi chuçi ph¶n øng vµ/ hoÆc t¨ng c−êng sù kÕt thóc ph¶n øng chuçi. C¬ chÕ dËp t¾t qu¸ tr×nh peroxy ho¸ lipid cña vitamin E lµ th«ng qua ph¶n øng cña vitamin E víi c¸c gèc peroxyl, lµm ®øt ®o¹n ph¶n øng lan truyÒn cña qu¸ tr×nh peroxy ho¸ lipid. H¬n n÷a, vitamin E cßn cã thÓ ph¶n øng víi oxy ®¬n béi, c¸c d¹ng oxy ho¹t ®éng vµ c¸c gèc tù do kh¸c. Vitamin E hoµ tan trong lipid nªn nã cã thÓ liªn kÕt mËt thiÕt víi phÇn hydrocarbon cña ph©n tö acid bÐo vµ tiÕp cËn gÇn vÞ trÝ cña qu¸ tr×nh peroxy ho¸ ®Ó dËp t¾t ph¶n øng chuçi theo c¬ chÕ: L• (hay LOO•) + Vit E L• (hay LOO•) + VE• → → LH (hay LOOH) + VE• LH (hay LOOH) + TQ (Tocopherolquinon) V× vËy, vitamin E ®ãng vai trß nh− yÕu tè tËn cïng chuçi, lµm ®øt ph¶n øng lan truyÒn cña qu¸ tr×nh peroxy lipid. Qu¸ tr×nh peroxy ho¸ lipid x¶y ra phæ biÕn ë mµng tÕ bµo, m« mì, n·o vµ c¸c m« chøa nhiÒu acid bÐo kh«ng b·o hoµ nhiÒu nèi ®«i. Vitamin E còng lµ chÊt chèng oxy ho¸ cã nhiÒu nhÊt trong LDL: 6 ®Õn 8 ph©n tö vitamin E trong 1 ph©n tö LDL; trong khi c¸c chÊt chèng oxy ho¸ kh¸c cã mÆt trong LDL víi tû lÖ thÊp h¬n 1/1 [49]. Do ®ã, vitamin E ®ãng vai trß quan träng trong viÖc ng¨n ngõa qu¸ tr×nh oxy ho¸, peroxy ho¸ lipid cña lipoprotein. Vai trß phßng ngõa v÷a x¬ ®éng m¹ch cña vitamin E ®· ®−îc nhiÒu nghiªn cøu in vitro còng nh− in vivo kh¼ng ®Þnh vµ c¬ chÕ b¶o vÖ trªn cña vitamin E ®−îc cho lµ mét phÇn nhê t¸c dông chèng oxy ho¸ c¸c ph©n tö LDL vµ øc chÕ sù t¹o thµnh c¸c tÕ bµo bät ë thµnh m¹ch m¸u [43, 51, 121, 122, 123, 149, 156, 158]. Tuy nhiªn, cÇn l−u ý r»ng t¸c dông cña vitamin E trªn nh÷ng tæn th−¬ng thµnh ®éng m¹ch chñ bÞ gi¶m nhiÒu khi nång ®é cholesterol trong huyÕt t−¬ng cao, nãi c¸ch 95 kh¸c sù t¨ng nång ®é lipid trong m¸u cã thÓ lo¹i bá hiÖu qu¶ ®iÒu trÞ cña vitamin E còng nh− mét sè chÊt chèng oxy ho¸ kh¸c [121]. MÆt kh¸c, nghiªn cøu cña mét sè t¸c gi¶ còng cho thÊy vai trß øc chÕ sù ph¸t triÓn tæn th−¬ng VX§M cña c¸c chÊt chèng oxy ho¸ kh¸c cã trong thùc ®¬n ë chuét nh¾t [42, 90] vµ ñng hé cho gi¶ thuyÕt r»ng sù peroxy ho¸ lipid trong LDL cïng víi c¸c stress oxy ho¸ liªn tôc x¶y ra ë m¹ch m¸u ®· gãp phÇn vµo bÖnh sinh cña VX§M. KÕt qu¶ nghiªn cøu cho thÊy polyphenol chÌ xanh cã t¸c dông t−¬ng tù nh− vitamin E trªn ho¹t ®é c¸c enzym chèng oxy ho¸ trong hång cÇu vµ hµm l−îng MDA, TAS huyÕt t−¬ng. §iÒu hÊp dÉn h¬n trong kÕt qu¶ nghiªn cøu cña chóng t«i lµ vitamin E chØ c¶i thiÖn t×nh tr¹ng chèng oxy ho¸ trong m¸u chuét g©y §T§ thùc nghiÖm víi liÒu t−¬ng ®−¬ng, nh−ng kh«ng cã t¸c dông ®¸ng kÓ trªn c¸c chØ sè lipid m¸u; trong khi polyphenol chÌ xanh võa cã t¸c dông c¶i thiÖn t×nh tr¹ng chèng oxy ho¸ võa cã t¸c dông gi¶m sù rèi lo¹n c¸c thµnh phÇn lipid trong m¸u. C¬ chÕ bÖnh sinh cña VX§M thùc nghiÖm trªn ®éng vËt lµ t−¬ng tù nh− c¬ chÕ bÖnh sinh VX§M ë ng−êi, gîi ý r»ng polyphenol chÌ xanh cïng c¸c chÊt chèng oxy ho¸ kh¸c còng cã thÓ cã t¸c dông trªn ng−êi; tuy nhiªn, kho¶ng thêi gian xuÊt hiÖn vµ ph¸t triÓn tæn th−¬ng VX§M trªn ®éng vËt thùc nghiÖm lµ rÊt ng¾n (tuÇn, th¸ng), trong khi kho¶ng thêi gian nµy ë ng−êi l¹i rÊt dµi (thËp kû) vµ h¬n n÷a, møc ®é b¶o vÖ cña c¸c chÊt chèng oxy ho¸ trªn ng−êi cã thÓ thÊp h¬n ë ®éng vËt thùc nghiÖm. V× vËy, nh÷ng nghiªn cøu trªn ng−êi cÇn ®−îc tiÕn hµnh nhiÒu h¬n ®Ó tr¶ lêi c©u hái liÖu viÖc sö dông polyphenol chÌ xanh dµi ngµy cã t¸c dông trong viÖc b¶o vÖ c¬ thÓ chèng l¹i bÖnh lý tim m¹ch do VX§M hay kh«ng vµ liÒu ®iÒu trÞ cã hiÖu qu¶ lµ bao nhiªu? Polyphenol chÌ xanh cßn cã nhiÒu t¸c dông d−îc lý kh¸c ®· vµ ®ang ®−îc tiÕp tôc nghiªn cøu kh¼ng ®Þnh nh− t¸c dông gi¶m huyÕt ¸p, phßng vµ 96 chèng mét sè lo¹i ung th− [67]. Do vËy, viÖc bæ sung polyphenol chÌ xanh trong ®iÒu trÞ §T§ cã thÓ sÏ rÊt cã lîi v× c¬ thÓ cã bÖnh lý §T§ ®ång thêi ph¶i chÞu t¸c ®éng cña rèi lo¹n chuyÓn ho¸ lipid cïng víi sù gia t¨ng c¸c stress oxy ho¸. 4.6- VÒ t¸c dông cña polyphenol chÌ xanh trªn sù biÕn ®æi m« bÖnh häc cña mét sè m« ë chuét ®¸i th¸o ®−êng thùc nghiÖm KÕt qu¶ gi¶i phÉu bÖnh cho thÊy tÊt c¶ chuét cña c¸c l« g©y §T§ thùc nghiÖm (l« 3, 4, 5 vµ 6) ®Òu cã tæn th−¬ng tuþ, thÓ hiÖn b»ng h×nh ¶nh cña sù tho¸i ho¸ ®èi víi mét sè tÕ bµo tiÓu ®¶o tuþ (¶nh 3.5 vµ 3.7); trong khi ®ã tuþ cña chuét ë l« chøng vµ ë l« g©y rèi lo¹n chuyÓn ho¸ lipid cã h×nh ¶nh vi thÓ cña tuþ b×nh th−êng (¶nh 3.1). Trong §T§ týp 1 ë ng−êi, c¸c tÕ bµo β cña tuþ bÞ ph¸ huû tõ tõ vµ sù ngõng t¸i sinh cña tÕ bµo nµy g©y nªn sù biÕn mÊt hoµn toµn cña tÕ bµo β. T¹i thêi ®iÓm khëi ph¸t cña §T§ týp 1 ë ng−êi, kho¶ng 80-90% tÕ bµo β cña tuþ bÞ ph¸ huû, dÉn ®Õn sù t¨ng trÇm träng nång ®é glucose trong m¸u [55]. MÆc dï kh«ng hoµn toµn t−¬ng tù nh− §T§ ë ng−êi, c¸c m« h×nh thùc nghiÖm g©y §T§ ë ®éng vËt b»ng sù ph¸ huû tÕ bµo β ®· gióp viÖc t×m hiÓu vÒ sinh bÖnh häc cña §T§ týp 1 ë ng−êi. Sö dông STZ g©y ®éc ®èi víi tÕ bµo β nhiÒu t¸c gi¶ nhËn thÊy møc ®é ph¸ huû tÕ bµo β phô thuéc vµo liÒu l−îng STZ [77, 164]. Lucke vµ céng sù sö dông liÒu STZ 30 mg/kg c©n nÆng tiªm cho chuét chñng Wistar vµ nhËn thÊy sè l−îng tÕ bµo β gi¶m mét nöa nh−ng 85% sè chuét thùc nghiÖm vÉn cã nång ®é glucose m¸u ë møc b×nh th−êng [98]. Nh− ®· nªu trªn, mét nghiªn cøu kh¸c cña chóng t«i cïng víi nghiªn cøu cña mét sè t¸c gi¶ kh¸c ë trong n−íc cho thÊy: liÒu tiªm STZ 50 mg/kg c©n nÆng cho chuét cèng tr¾ng kh«ng lµm xuÊt hiÖn §T§ [13] ; nh−ng trong nghiªn cøu nµy, chóng t«i sö dông STZ liÒu 50 mg/kg c©n nÆng ®Ó tiªm cho chuét cèng tr¾ng ®· ®−îc nu«i d−ìng 97 bëi chÕ ®é ¨n giµu chÊt bÐo (chuét bÞ rèi lo¹n chuyÓn ho¸ lipid) vµ g©y ®−îc §T§ ë chuét. KÕt qu¶ vÒ m« bÖnh häc cho thÊy tæn th−¬ng cña tiÓu ®¶o tuþ ë møc ®é nhÑ hoÆc trung b×nh. Nh− vËy, m« h×nh g©y §T§ trong nghiªn cøu nµy kh«ng ph¶i lµ m« h×nh g©y §T§ thùc nghiÖm týp 1 ë ®éng vËt b»ng STZ, tr¸i l¹i m« h×nh nµy cã nhiÒu ®Æc ®iÓm cña m« h×nh §T§ týp 2. Trong §T§ týp 2 ë ng−êi, sè l−îng tÕ bµo β cña tuþ gi¶m kho¶ng 20-30% vµ sè l−îng tÕ bµo α cña tuþ kh«ng thay ®æi, sù bµi tiÕt glucagon t¨ng - ®iÒu nµy gãp phÇn lµm t¨ng nång ®é glucose m¸u [50]. Trong nghiªn cøu cña chóng t«i, polyphenol chÌ xanh hay vitamin E kh«ng cã t¸c dông c¶i thiÖn nh÷ng th−¬ng tæn cña tuþ ë nh÷ng l« chuét §T§ (l« 4, 5, 6) so víi l« chuét §T§ kh«ng ®−îc uèng bæ sung polyphenol chÌ xanh hoÆc vitamin E (l« 3). Kim M.J. vµ céng sù cho r»ng viÖc uèng polyphenol chÌ xanh tr−íc khi g©y §T§ cho chuét cã t¸c dông b¶o vÖ tÕ bµo β cña tuþ khái sù ph¸ huû cña STZ [87]. Nh÷ng l« chuét trong nghiªn cøu cña chóng t«i ®−îc uèng bæ sung polyphenol chÌ xanh sau khi ®· bÞ §T§, trong tr−êng hîp nµy nh÷ng tæn th−¬ng cña tuþ ®· h×nh thµnh tr−íc khi chuét ®−îc uèng polyphenol chÌ xanh vµ nh− vËy, t¸c dông b¶o vÖ nÕu cã cña polyphenol chÌ xanh lµ sù ng¨n ngõa nh÷ng tæn h¹i tiÕp theo cña tÕ bµo β trong qu¸ tr×nh tiÕn triÓn cña bÖnh lý §T§. Thêi gian thùc hiÖn nghiªn cøu cña chóng t«i cßn qu¸ ng¾n, ph−¬ng ph¸p nhuém tÕ bµo vµ ®¸nh gi¸ tæn th−¬ng tuþ trong nghiªn cøu nµy cã thÓ ch−a ®ñ ®é nhËy ®Ó so s¸nh sù kh¸c biÖt vÒ møc ®é tæn th−¬ng tÕ bµo cña tuþ (®Æc biÖt lµ tæn th−¬ng cña tÕ bµo β) ë c¸c l« chuét §T§ kh«ng cã vµ cã ®−îc uèng bæ sung polyphenol chÌ xanh víi liÒu l−îng kh¸c nhau. H×nh ¶nh m« bÖnh häc cña thËn, vâng m¹c ë c¸c l« chuét cèng tr¾ng §T§ trong nghiªn cøu cña chóng t«i lµ hoµn toµn b×nh th−êng, t−¬ng tù nh− h×nh ¶nh m« bÖnh häc cña c¸c m« t−¬ng øng ë l« chuét chøng vµ l« chuét 98 rèi lo¹n chuyÓn ho¸ lipid ®¬n thuÇn (¶nh 3.3, 3.4). Nh− vËy, cã thÓ thêi gian thùc nghiÖm cña chóng t«i cßn qu¸ ng¾n ®Ó cã thÓ g©y ra nh÷ng th−¬ng tæn cho tÕ bµo thËn vµ vâng m¹c ë chuét §T§ vµ do ®ã kh«ng ph¸t hiÖn ®−îc t¸c dông b¶o vÖ cña polyphenol chÌ xanh vµ vitamin E trªn c¸c m« nµy. Mét sè nghiªn cøu cña c¸c t¸c gi¶ n−íc ngoµi vÒ c¸c biÕn chøng thËn, vâng m¹c trªn ®éng vËt §T§ thùc nghiÖm cã thêi gian theo dâi nhiÒu ngµy. Degenhardt T.P. vµ céng sù nghiªn cøu t¸c dông øc chÕ cña pyridoxamin trªn c¸c tæn th−¬ng ë thËn cña chuét §T§ b»ng STZ nhËn thÊy r»ng c¸c tæn th−¬ng chøc n¨ng cña thËn xuÊt hiÖn tõ tõ vµ t¨ng dÇn theo thêi gian: albumin niÖu b¾t ®Çu kh¸c biÖt so víi nhãm chøng tõ tuÇn thø 23, creatinin huyÕt t−¬ng b¾t ®Çu t¨ng tõ tuÇn thø 17 vµ tæn th−¬ng h×nh th¸i ë thËn víi biÓu hiÖn t¨ng thÓ tÝch cÇu thËn, dµy mµng ®¸y, t¨ng thÓ tÝch gian m¹ch ®−îc ghi nhËn t¹i thêi ®iÓm cña tuÇn thø 30 [45]. Kelly D.J. vµ céng sù còng cho thÊy c¸c tæn t−¬ng x¬ ho¸ cÇu thËn, x¬ ho¸ tæ chøc kÏ èng thËn ë chuét §T§ b»ng STZ ®−îc ph¸t hiÖn vµo th¸ng thø 6 kÓ tõ khi chuét bÞ §T§ [84]. Nh− vËy, nh÷ng rèi lo¹n chøc n¨ng còng nh− th−¬ng tæn vÒ h×nh th¸i cña m« thËn xuÊt hiÖn vµo thêi ®iÓm kh¸ muén cña bÖnh §T§ ë ®éng vËt thùc nghiÖm. RÊt tiÕc lµ chóng t«i kh«ng cã ®iÒu kiÖn vÒ mäi mÆt ®Ó cã thÓ kÐo dµi thêi gian thùc nghiÖm theo ý t−ëng vµ nguyÖn väng cña m×nh. Nh÷ng nghiªn cøu vÒ t¸c dông cña catechin chÌ xanh trªn rèi lo¹n chøc n¨ng cña thËn ë chuét §T§ b»ng STZ cho thÊy chøc n¨ng thËn ®−îc c¶i thiÖn râ nhê chuét ®−îc uèng bæ sung catechin chÌ xanh. Polyphenol chÌ xanh cã t¸c ®éng trªn sù tæng hîp prostaglandin ë cÇu thËn, c¶i thiÖn ho¹t tÝnh cña enzym phospholipase A2 microsom vµ hÖ thèng ho¹t ho¸ acid arachidonic ë thËn, dÉn ®Õn kÕt qu¶ lµm gi¶m albumin niÖu ë chuét §T§ thùc nghiÖm b»ng STZ [125, 126]. 99 Nh»m ®¸nh gi¸ t¸c dông chèng v÷a x¬ ®éng m¹ch cña polyphenol chÌ xanh trªn chuét §T§, chóng t«i ®· xem xÐt sù biÕn ®æi vÒ h×nh th¸i häc cña ®éng m¹ch chñ ë c¸c l« chuét thùc nghiÖm. KÕt qu¶ cho thÊy: h×nh th¸i ®¹i thÓ cña ®éng m¹ch chñ ë c¸c l« chuét thùc nghiÖm lµ gièng nhau, kh«ng ph¸t hiÖn ®−îc c¸c tæn th−¬ng bÖnh lý; vÒ h×nh ¶nh vi thÓ cña ®éng m¹ch chñ: ë l« chuét chøng cã h×nh ¶nh b×nh th−êng(¶nh 3.2), ë l« chuét rèi lo¹n chuyÓn ho¸ lipid ®¬n thuÇn vµ l« chuét §T§ kh«ng ®−îc uèng bæ xung polyphenol chÌ xanh hay vitamin E cã h×nh ¶nh cña sù tho¸i ho¸ hèc ë mét sè tÕ bµo d−íi líp néi m« vµ cña líp ¸o gi÷a víi møc ®é nhÑ vµ trung b×nh (¶nh 3.6), l« chuét §T§ ®−îc uèng bæ xung polyphenol chÌ xanh liÒu 200 mg/kg hoÆc vitamin E liÒu 200 mg/kg cã h×nh ¶nh cña phÇn lín thµnh m¹ch lµ b×nh th−êng. C¸c tæn th−¬ng tho¸i ho¸ hèc kh«ng thÓ x¸c ®Þnh ®−îc lµ sù l¾ng ®äng mì hay tho¸i ho¸ mì, bëi v× khi lÊy m« thµnh m¹ch ®Ó xÐt nghiÖm gi¶i phÉu bÖnh häc chóng t«i ch−a cã ®iÒu kiÖn tiÕn hµnh c¾t l¹nh m« vµ nhuém víi thuèc thö Soudan ®á. Tuy nhiªn, nh÷ng kÕt qu¶ thu ®−îc còng cho thÊy l« chuét §T§ cã tæn th−¬ng cña thµnh ®éng m¹ch chñ nÆng nÒ h¬n so víi nh÷ng tæn th−¬ng ®−îc ph¸t hiÖn ë thµnh ®éng m¹ch trªn l« chuét cã rèi lo¹n chuyÓn ho¸ lipid ®¬n thuÇn kh«ng kÌm theo §T§ vµ ®· chøng minh ®−îc phÇn nµo vÒ t¸c dông b¶o vÖ, phßng tr¸nh c¸c th−¬ng tæn ë thµnh m¹ch m¸u cña polyphenol chÌ xanh hoÆc vitamin E víi liÒu 200 mg/kg c©n nÆng (7/10 chuét §T§ ®−îc uèng bæ sung polyphenol chÌ xanh cã h×nh ¶nh m« bÖnh häc cña thµnh ®éng m¹ch chñ b×nh th−êng, 8/10 chuét §T§ kh«ng ®−îc uèng bæ sung polyphenol chÌ xanh cã h×nh ¶nh m« bÖnh häc cña thµnh ®éng m¹ch chñ bÊt th−êng). KÕt qu¶ nµy phï hîp víi kÕt qu¶ thu ®−îc vÒ t¸c dông c¶i thiÖn sù rèi lo¹n c¸c chØ sè lipid m¸u vµ tr¹ng th¸i chèng oxy ho¸ huyÕt t−¬ng ë nh÷ng l« chuét §T§ b»ng STZ cña polyphenol chÌ xanh (®· tr×nh bµy trong nh÷ng phÇn trªn). 100 C¸c kÕt qu¶ vÒ h×nh ¶nh ®¹i thÓ vµ vi thÓ cña ®éng m¹ch chñ cña chuét t¹i thêi ®iÓm 60 ngµy kÓ tõ khi xuÊt hiÖn §T§ (ngµy thø 90 sau thùc nghiÖm) lµ t−¬ng ®ång víi c¸c nghiªn cøu cña nh÷ng t¸c gi¶ kh¸c. Kunjathoor V.V. vµ céng sù ghi nhËn tæn th−¬ng lµ c¸c vÖt mì ë xoang ®éng m¹ch chñ vµo tuÇn thø 12 – 20 trªn chuét nh¾t g©y §T§ b»ng STZ vµ ®−îc nu«i bëi chÕ ®é ¨n g©y VX§M (30% n¨ng l−îng cña khÈu phÇn ¨n lµ tõ chÊt bÐo, 1,25% lµ chlesterol vµ 0,5% lµ cholat). Parker R.A. vµ céng sù thùc nghiÖm g©y VX§M cho chuét ®ång b»ng chÕ ®é ¨n nhiÒu cholesterol vµ thiÕu hôt c¸c chÊt chèng oxy ho¸ vµ nhËn thÊy c¸c tæn th−¬ng sím ë thµnh ®éng m¹ch chñ lµ sù l¾ng ®éng mì , xuÊt hiÖn nh÷ng tÕ bµo bät vµo tuÇn thø 10 cña thêi gian thùc nghiÖm [121]. Nh− vËy, c¸c tæn th−¬ng sím nhÊt cña VX§M ë c¸c m« h×nh thùc nghiÖm trªn chuét (g©y VX§M b»ng chÕ ®é ¨n giµu chÊt bÐo vµ cholesterol, cã thÓ kÕt hîp g©y §T§ hoÆc kh«ng) th−êng xuÊt hiÖn vµo thêi ®iÓm kho¶ng tuÇn thø 10 cña thêi gian thùc nghiÖm trë lªn; c¸c tæn th−¬ng VX§M ë quai ®éng m¹ch chñ ë chuét ®−îc ®Æc tr−ng bëi sù th©m nhiÔm c¸c b¹ch cÇu ®¬n nh©n, c¸c tÕ bµo nµy trë thµnh nh÷ng ®¹i thùc bµo chøa ®Çy mì – tÕ bµo bät – khëi ®Çu cña c¸c vÖt mì vµ trong vßng 12 th¸ng c¸c tæn th−¬ng sím ®ã sÏ ph¸t triÓn thµnh c¸c m¶ng VX§M phøc t¹p nh− tæn th−¬ng ë ng−êi víi vá x¬ cña c¸c tÕ bµo c¬ tr¬n, m« liªn kÕt cïng c¸c tÕ bµo bät, lâi ho¹i tö chøa c¸c tinh thÓ cholesterol [121]. 4.7- VÒ ®éc tÝnh cña polyphenol chÌ xanh C¸c chÊt chèng oxy ho¸ ®−îc dïng nhiÒu nhÊt ë ®éng vËt thùc nghiÖm lµ vitamin E, diphenylphenylenediamine (DPPD), probucol, butylated hydroxytoluene (BTH), β-caroten, vitamin C; trong sè c¸c chÊt nªu trªn, mét sè chÊt rÊt ®éc. §éc tÝnh cña BTH, DPPD vµ t¸c ®éng nhiÒu mÆt cña probucol cÇn ®−îc xem xÐt vµ sö dông thËn träng. Chóng t«i ch−a cã ®iÒu 101 kiÖn nghiªn cøu ®éc tÝnh cña polyphenol chÌ xanh, nh−ng nh÷ng nghiªn cøu cña c¸c t¸c gi¶ NhËt B¶n cho thÊy ®éc tÝnh cña polyphenol chÌ xanh rÊt thÊp. LiÒu chÕt cña polyphenol chÌ xanh (sö dông SUNPHENOLR cña h·ng Taiyo Kagaku, chøa 60% polyphenol) lµ 3.09 g/kg c©n nÆng cho chuét nh¾t c¸i vµ 5.0 g/kg c©n nÆng ®èi víi chuét nh¾t ®ùc. LiÒu chÕt nµy cao gÊp 15- 25 lÇn liÒu sö dông trong nghiªn cøu cña chóng t«i. Mét nghiªn cøu kh¸c cho chuét cèng dïng liÒu 45 - 75 mg/kg/ ngµy, liªn tôc trong 88 ngµy vµ kh«ng thÊy biÓu hiÖn bÊt kú triÖu chøng nhiÔm ®éc nµo [143]. Mét cèc n−íc chÌ xanh (pha chÕ tõ 2 g l¸ chÌ xanh kh«) chøa kho¶ng tõ 50 - 100 mg polyphenol vµ nghiªn cøu trªn ng−êi t×nh nguyÖn sö dông liÒu tõ 0,3 g ®Õn 0,7 g polyphenol chÌ xanh måi ngµy cho thÊy liÒu 0,6 g/ngµy cã t¸c dông h¹ lipid m¸u [102]; liÒu 0,5 g/ngµy lµm t¨ng HDL-C huyÕt t−¬ng vµ gi¶m huyÕt ¸p [119]. LiÒu cã t¸c dông trªn ng−êi nµy t−¬ng t−¬ng víi uèng 5 ®Õn 10 cèc n−íc chÌ xanh/ ngµy. Kh«ng thÊy cã t¸c dông phô nµo xuÊt hiÖn khi sö dông liÒu 0,7 g polyphenol chÌ xanh /ngµy trong vßng mét th¸ng ë ng−êi t×nh nguyÖn khoÎ m¹nh [79]. 102 KÕt luËn Tõ nh÷ng kÕt qu¶ nghiªn cøu thu ®−îc, chóng t«i rót ra kÕt luËn sau: 1- Polyphenol chÌ xanh cã t¸c dông c¶i thiÖn râ rÖt nh÷ng rèi lo¹n cña c¸c chØ sè lipid huyÕt t−¬ng ë chuét cèng tr¾ng g©y §T§ thùc nghiÖm b»ng STZ L« chuét §T§ thùc nghiÖm ®−îc uèng bæ sung polyphenol chÌ xanh cã nång ®é TG, TC vµ LDL-C huyÕt t−¬ng gi¶m cã ý nghÜa so víi nh÷ng nång ®é t−¬ng øng trong huyÕt t−¬ng ë l« chuét §T§ kh«ng ®−îc uèng bæ sung polyphenol chÌ xanh (p < 0,01 – 0,001); nång ®é HDL-C huyÕt t−¬ng kh«ng kh¸c biÖt gi÷a 2 l« chuét thùc nghiÖm nh−ng tû sè HDL-C/LDL-C huyÕt t−¬ng ë l« chuét §T§ ®−îc uèng bæ sung polyphenol chÌ xanh t¨ng râ rÖt so víi tû sè nµy trong huyÕt t−¬ng ë l« chuét §T§ kh«ng ®−îc uèng bæ sung polyphenol chÌ xanh. 2- Polyphenol chÌ xanh lµm biÕn ®æi tr¹ng th¸i chèng oxy ho¸ trong m¸u ë chuét cèng tr¾ng g©y §T§ thùc nghiÖm b»ng STZ Polyphenol chÌ xanh g©y gi¶m cã ý nghÜa ho¹t ®é GPx hång cÇu ë l« chuét §T§ ®−îc uèng bæ sung polyphenol chÌ xanh so víi ho¹t ®é GPx hång cÇu ë l« chuét §T§ kh«ng ®−îc uèng bæ sung polyphenol chÌ xanh (p < 0,001); ho¹t ®é SOD hång cÇu vµ nång ®é TAS huyÕt t−¬ng cña 2 l« chuét nµy lµ kh«ng kh¸c biÖt nhau cã ý nghÜa (p > 0,05) nh−ng nång ®é MDA huyÕt t−¬ng cña l« chuét §T§ ®−îc uèng bæ sung polyphenol chÌ xanh gi¶m râ rÖt so víi nång ®é MDA huyÕt t−¬ng cña l« chuét §T§ kh«ng ®−îc uèng bæ sung polyphenol chÌ xanh (p < 0,001). 3- VÒ m« bÖnh häc, polyphenol chÌ xanh ®∙ c¶i thiÖn mét phÇn nh÷ng tæn th−¬ng ë thµnh ®éng m¹ch chñ cña chuét §T§ thùc nghiÖm b»ng STZ Nh÷ng tæn th−¬ng tho¸i ho¸ hèc cña tÕ bµo néi m¹c vµ tÕ bµo líp ¸o gi÷a ë thµnh ®éng m¹ch chñ cña l« chuét §T§ thùc nghiÖm b»ng STZ kh«ng 103 xuÊt hiÖn ë thµnh ®éng m¹ch chñ cña l« chuét §T§ ®−îc uèng bæ sung polyphenol chÌ xanh. T¸c dông cña polyphenol trªn c¸c m« thËn vµ vâng m¹c cña l« chuét §T§ thùc nghiÖm ch−a thÓ hiÖn râ. Nh÷ng t¸c dông trªn cña polyphenol chÌ xanh ë chuét §T§ thùc nghiÖm ®−îc thÓ hiÖn râ nÐt víi liÒu uèng 200 mg/kg c©n nÆng/ngµy. Vitamin E liÒu 200 mg/kg c©n nÆng/ ngµy cã t¸c dông c¶i thiÖn t×nh tr¹ng chèng oxy ho¸ trong m¸u nh−ng kh«ng cã t¸c dông ®¸ng kÓ trªn c¸c chØ sè lipid huyÕt t−¬ng ë l« chuét §T§ so víi t¸c dông cña polyphenol chÌ xanh. 104 KiÕn nghÞ 1- CÇn tiÕp tôc nh÷ng néi dung nghiªn cøu cña ®Ò tµi trªn nh÷ng l« chuét g©y §T§ b»ng STZ víi thêi gian thùc nghiÖm l©u h¬n (kho¶ng 6 th¸ng) ®Ó cã thÓ ph¸t hiÖn ®−îc c¸c tæn th−¬ng râ rÖt cña c¸c m«: thµnh ®éng m¹ch chñ, thËn vµ vâng m¹c. §ång thêi cã thÓ ®¸nh gi¸ ®−îc t¸c dông c¶i thiÖn nh÷ng tæn th−¬ng trªn cña polyphenol chÌ xanh. 2- CÇn thùc hiÖn c¸c xÐt nghiÖm vÒ m« bÖnh häc víi kü thuËt ®Æc hiÖu h¬n ®Ó cã nh÷ng minh chøng thuyÕt phôc cho kÕt qu¶ nghiªn cøu, nh»m t¨ng h¬n tÝnh khoa häc cña ®Ò tµi. C¸c t¸c gi¶ cña ®Ò tµi rÊt mong Nhµ tr−êng vµ Bé Y tÕ t¹o ®iÒu kiÖn cho nhãm t¸c gi¶ cã thÓ ®−îc tiÕp tôc cÊp kinh phÝ cho nh÷ng nghiªn cøu tiÕp theo néi dung kiÕn nghÞ. Bé Y TÕ TR¦êNG §¹I HäC Y Hµ NéI B¸O C¸O KÕT QU¶ NGHI£N CøU §Ò TµI CÊP Bé Tªn ®Ò tµi: Nghiªn cøu t¸c dông cña polyphenol chÌ xanh viÖt nam ®Õn chuyÓn ho¸ lipid vµ tr¹ng th¸i chèng oxy ho¸ trong m¸u chuét cèng tr¾ng g©y ®¸i ®−êng thùc nghiÖm Chñ nhiÖm ®Ò tµi: PGS.TS. NguyÔn ThÞ Hµ C¬ quan chñ tr× ®Ò tµi: Tr−êng §¹i häc Y Hµ Néi 5674 22/01/2006 Hµ néi 2005 Bé Y TÕ TR¦êNG §¹I HäC Y Hµ NéI B¸O C¸O KÕT QU¶ NGHI£N CøU §Ò TµI CÊP Bé Tªn ®Ò tµi: Nghiªn cøu t¸c dông cña polyphenol chÌ xanh viÖt nam ®Õn chuyÓn ho¸ lipid vµ tr¹ng th¸i chèng oxy ho¸ trong m¸u chuét cèng tr¾ng g©y ®¸i ®−êng thùc nghiÖm Chñ nhiÖm ®Ò tµi: PGS.TS. NguyÔn ThÞ Hµ C¬ quan chñ tr× ®Ò tµi: Tr−êng §¹i häc Y Hµ Néi CÊp qu¶n lý: Bé Y TÕ Thêi gian thùc hiÖn: tõ th¸ng 1/ 2003 ®Õn th¸ng 1/2005 Tæng kinh phÝ thùc hiÖn ®Ò tµi : 82 triÖu ®ång Trong ®ã: Kinh phÝ SNKH 82 triÖu ®ång Nguån kh¸c: kh«ng cã Hµ néi 2005 B¸O C¸O KÕT QU¶ NGHI£N CøU §Ò TµI CÊP Bé 1- Tªn ®Ò tµi: “Nghiªn cøu t¸c dông cña polyphenol chÌ xanh ViÖt Nam ®Õn chuyÓn ho¸ lipid vµ tr¹ng th¸i chèng oxy ho¸ trong m¸u chuét cèng tr¾ng g©y ®¸i ®−êng thùc nghiÖm” 2- Chñ nhiÖm ®Ò tµi: PGS.TS. NguyÔn ThÞ Hµ 3- C¬ quan chñ tr× ®Ò tµi: Tr−êng §¹i häc Y Hµ Néi 4- C¬ quan qu¶n lý ®Ò tµi: Bé Y TÕ 5- Th− ký ®Ò tµi: PGS.TS. Ph¹m ThiÖn Ngäc 6- Nh÷ng ng−êi thùc hiÖn chÝnh: PGS.TS. NguyÔn ThÞ Hµ - Bé m«n Ho¸ sinh, §HYHN. PGS.TS. Ph¹m ThiÖn Ngäc – Bé m«n Ho¸ sinh, §HYHN. ThS. TrÇn ThÞ Chi Mai – Bé m«n Ho¸ sinh, §HYHN. PGS.TS. Lª §×nh Roanh – Bé m«n Gi¶i PhÉu BÖnh, §HYHN. 7- Thêi gian thùc hiÖn ®Ò tµi: tõ th¸ng 1/2003 ®Õn th¸ng 1/2005. Nh÷ng ch÷ viÕt t¾t ACAT: AcylCoA cholesterol acyltransferase Apo: Apoprotein CE: Cholesterol este CM: Chylomicron DNA: Deoxyribonucleic acid §T§: §¸i th¸o ®−êng FC: Free cholesterol (cholesterol tù do) GPx: Glutathion peroxidase GSH: Glutathion d¹ng khö HDL: High density lipoprotein (Lipoprotein tû träng cao) HDL-C: High density lipoprotein – cholesterol (cholesterol cña lipoprotein tû träng cao) LCAT: Lecithin cholesterol acyl transferase LDL: Low density lipoprotein (Lipoprotein tû träng thÊp) LDL-C: Low density lipoprotein – cholesterol (cholesterol cña lipoprotein tû träng thÊp) LP: Lipoprotein LP(a): Lipoprotein (a) LPL: Lipoprotein lipase MDA: Malondialdehid PL: Phospholipid POL: Peroxidation lipid (peroxi ho¸ lipid) RLCH lipid: Rèi lo¹n chuyÓn ho¸ lipid RNA: Ribonucleic acid mRNA: messenger RNA (RNA th«ng tin) SOD: Superoxid dismutase STZ: Streptozotocin TAS: Total antioxidant status (Tr¹ng th¸i chèng oxy ho¸ toµn phÇn) TC: Total cholesterol (cholesterol toµn phÇn) TG: Triglycerid VLDL: Very low density lipoprotein (Lipoprotein tû träng rÊt thÊp) VX§M: V÷a x¬ ®éng m¹ch Môc lôc Trang PhÇn a – tãm t¾t c¸c kÕt qu¶ næi bËt cña ®Ò tµi 1 1- KÕt qu¶ næi bËt cña ®Ò tµi (a) §ãng gãp míi cña ®Ò tµi (b) KÕt qu¶ cô thÓ (c) HiÖu qu¶ vÒ ®µo t¹o (d) HiÖu qu¶ vÒ kinh tÕ, x· héi 1 2- ¸p dông vµo thùc tiÔn s¶n xuÊt vµ ®êi sèng x· héi 3 3- §¸nh gi¸ thùc hiÖn ®Ò tµi ®èi chiÕu víi ®Ò c−¬ng nghiªn cøu ®· ®−îc phª duyÖt (a) TiÕn ®é (b) Thùc hiÖn môc tiªu nghiªn cøu (c) C¸c s¶n phÈm t¹o ra so víi dù kiÕn cña b¶n ®Ò c−¬ng (d) §¸nh gi¸ viÖc sö dông kinh phÝ 3 PhÇn B – néi dung b¸o c¸o chi tiÕt kÕt qu¶ nghiªn Cøu cña ®Ò tµi 5 §Æt vÊn ®Ò Ch−¬ng I: Tæng quan 1.1- Lipid vµ lipoprotein m¸u 1.1.1- Lipid m¸u 1.1.2- Thµnh phÇn, cÊu tróc vµ ph©n lo¹i lipoprotein 1.1.3- ChuyÓn ho¸ lipoprotein 1.1.4- Rèi lo¹n chuyÓn ho¸ lipoprotein vµ v÷a x¬ ®éng m¹ch 1.2- Gèc tù do vµ hÖ thèng chèng oxy ho¸ cña c¬ thÓ 1.2.1- C¸c d¹ng oxy ho¹t ®éng trong c¬ thÓ vµ qu¸ tr×nh peroxi ho¸ lipid 1.2.2- HÖ thèng chèng oxy ho¸ cña c¬ thÓ 1.3- §¸i th¸o ®−êng víi rèi lo¹n chuyÓn ho¸ lipid, ho¹t ®éng gèc tù do vµ v÷a x¬ ®éng m¹ch 1.3.1- §¸i th¸o ®−êng 1.3.2- Rèi lo¹n chuyÓn ho¸ lipid trong ®¸i th¸o ®−êng 1.3.3- Gèc tù do vµ ®¸i th¸o ®−êng 5 9 9 9 9 12 14 19 19 21 25 25 26 28 1.3.4- §¸i th¸o ®−êng vµ v÷a x¬ ®éng m¹ch 1.4- M« h×nh g©y ®¸i th¸o ®−êng thùc nghiÖm 1.5- ChÌ xanh vµ t¸c dông sinh häc cña chÌ xanh 1.5.1- ChÌ xanh vµ mét sè ®Æc tÝnh cña chÌ xanh 1.5.2- Mét sè nghiªn cøu vÒ t¸c dông sinh häc cña polyphenol chÌ xanh 30 31 33 33 36 Ch−¬ng II: §èi t−îng vµ ph−¬ng ph¸p nghiªn cøu 2.1- ChÊt liÖu vµ ®èi t−îng nghiªn cøu 2.2- Ph−¬ng ph¸p nghiªn cøu 2.2.1- ChiÕt xuÊt polyphenol chÌ xanh 2.2.2- M« h×nh thùc nghiÖm 2.2.3- C¸c kü thuËt sö dông 2.3- Xö lý sè liÖu 38 38 39 39 41 44 49 Ch−¬ng III: KÕt qu¶ 3.1- T¸c dông cña polyphenol chÌ xanh trªn nång ®é glucose m¸u ë chuét cèng tr¾ng 3.2- ¶nh h−ëng cña chÕ ®é ¨n giµu chÊt bÐo trªn chuét cèng tr¾ng 3.3- T¸c dông cña polyphenol chÌ xanh trªn chuét cèng tr¾ng g©y ®¸i th¸o ®−êng thùc nghiÖm 3.3.1- T¸c dông cña polyphenol chÌ xanh trªn c¸c chØ sè lipid huyÕt t−¬ng 3.3.2- T¸c dông cña polyphenol chÌ xanh trªn ho¹t ®é cña mét sè enzym chèng oxy ho¸ trong m¸u 3.3.3- T¸c dông cña polyphenol chÌ xanh trªn nång ®é TAS vµ MDA huyÕt t−¬ng 3.3.4- T¸c dông cña polyphenol chÌ xanh trªn sù biÕn ®æi m« bÖnh häc cña m¹ch m¸u, thËn vµ vâng m¹c 50 50 51 54 56 62 65 67 Ch−¬ng IV: Bµn luËn 4.1- VÒ sù lùa chän m« h×nh ®¸i th¸o ®−êng thùc nghiÖm trªn chuét cèng tr¾ng 73 73 4.2- VÒ ¶nh h−ëng cña chÕ ®é ¨n giµu chÊt bÐo trªn chuét cèng tr¾ng 4.3- VÒ t¸c dông cña polyphenol chÌ xanh trªn c¸c chØ sè lipid huyÕt t−¬ng 4.4- VÒ t¸c dông cña polyphenol chÌ xanh trªn ho¹t ®é cña mét sè enzym chèng oxy ho¸ trong m¸u 75 78 83 4.5- VÒ t¸c dông cña polyphenol chÌ xanh trªn nång ®é TAS vµ MDA huyÕt t−¬ng 4.6- VÒ t¸c dông cña polyphenol chÌ xanh trªn sù biÕn ®æi m« bÖnh häc cña mét sè m« 4.7- VÒ ®éc tÝnh cña polyphenol chÌ xanh KÕt luËn KiÕn nghÞ Tµi liÖu tham kh¶o 87 96 100 102 104 tµi liÖu tham kh¶o tiÕng ViÖt 1. Bé m«n Gi¶i phÉu bÖnh (2000), ''BÖnh m¹ch m¸u'', Bµi gi¶ng Gi¶i phÉu bÖnh, Nhµ xuÊt b¶n Y häc, tr. 236 - 247. 2. Bé N«ng nghiÖp vµ Ph¸t triÓn n«ng th«n (1996), B¸o c¸o ®Þnh h−íng ph¸t triÓn ngµnh chÌ ViÖt Nam ®Õn n¨m 2000-2001. 3. §µm Trung B¶o (1994), ''C¸c gèc tù do", T¹p chÝ d−îc häc,(6), tr. 29-30 4. §Æng Ngäc Dung, Ph¹m ThiÖn Ngäc, NguyÔn ThÞ Hµ (2002), ‘ ChiÕt xuÊt vµ ®¸nh gi¸ s¬ bé thµnh phÇn polyphenol l¸ chÌ xanh ViÖt nam”, T¹p chÝ nghiªn cøu Y häc, tËp 18, sè 2, tr. 35- 39. 5. NguyÔn Thanh D−¬ng, Lª ThÞ Hµ, Phan V¨n Chi, NguyÔn BÝch Nhi, §oµn Hïng TiÕn vµ céng sù (1997) , ''T¸c dông chèng phãng x¹ , gi¶m cholesterol cña chÕ phÈm tõ chÌ xanh, phylamin vµ ng−u tÊt '', Ho¸ sinh Y häc, Héi Y d−îc häc ViÖt Nam, tr. 13-17. 6. Ng« Minh Hµ (2002), Nghiªn cøu t¸c dông b¶o vÖ cña polyphenol chÌ xanh ë thá chiÕu x¹ thùc nghiÖm, LuËn v¨n tèt nghiÖp b¸c sü chuyªn khoa cÊp II. 7. NguyÔn ThÞ Hµ, Ph¹m ThiÖn Ngäc, §Æng Ngäc Dung, TrÇn ThÞ H−¬ng (2003), “ T¸c dông cña dÞch chiÕt chÌ xanh ViÖt Nam trªn rèi lo¹n chuyÓn ho¸ lipid ë thá uèng cholesterol”, T¹p chÝ nghiªn cøu Y häc, tËp 21, sè 1, tr. 14-21. 8. NguyÔn ThÞ Hµ (1992), Mét sè c¬ chÕ phßng vÖ chèng l¹i sù tæn h¹i g©y nªn bëi gèc tù do trong ty thÓ tÕ bµo u cæ tr−íng Ehrlich, LuËn ¸n Phã tiÕn sÜ khoa häc Y D−îc . 9. NguyÔn ThÞ Hµ (1999), '' Gèc Tù do vµ c¸c chÊt chèng oxy ho¸ '', Nh÷ng vÊn ®Ò ho¸ sinh häc hiÖn ®¹i , Nhµ xuÊt b¶n Khoa häc vµ Kü thuËt , Hµ Néi , tr. 195-217. 10. NguyÔn ThÞ Hµ (2000), ''ChuyÓn ho¸ lipid'' , Ho¸ sinh, Nhµ xuÊt b¶n Y häc, tr. 318-376. 11. Ph¹m Trung Hµ (2004),” Nghiªn cøu nång ®é 2,3-diphosphoglycerat vµ ho¹t ®é mét sè enzym chèng oxy ho¸ trong hång cÇu bÖnh nh©n ®¸i th¸o ®−êng typ 2”, LuËn ¸n TiÕn sü Y häc. 12. B¹ch Väng H¶i, Hoµng Kh¶i LËp, L¹i Phó Th−ëng, Ph¹m ThÞ Hång V©n (1997), "Ho¸ sinh l©m sµngVX§M vµ NMCT'', C¸c chuyªn ®Ò ho¸ sinh vµ dÞch tÔ häc l©m sµng (Tµi liÖu gi¶ng dËy sau ®¹i häc ), Nhµ xuÊt b¶n Y häc Hµ Néi, tr. 21-52. 13. Phïng Thanh H−¬ng , Hå Mai Anh, NguyÔn Xu©n Th¾ng (2001), “ Mét sè m« h×nh g©y t¨ng glucose huyÕt thùc nghiÖm cã thÓ ¸p dông ®Ó sµng läc vµ ®¸nh gi¸ t¸c dông cña thuèc ®iÒu trÞ ®¸i th¸o ®−êng”, T¹p chÝ d−îc häc, Bé y tÕ, 307(11), tr. 22- 25. 14. NguyÔn Thy Khuª (1999), ''Rèi lo¹n chuyÓn ho¸ lipid'', Néi tiÕt häc ®¹i c−¬ng, Nhµ xuÊt b¶n TP. HCM, tr. 467-545. 15. Ph¹m Khuª (2000), ''V÷a x¬ ®éng m¹ch”, BÖnh häc tuæi giµ, Nhµ xuÊt b¶n y häc, Hµ Néi, tr. 178-200. 16. NguyÔn Liªm, TriÖu Duy §iÖt, §ç V¨n B×nh(1998),"Nghiªn cøu t¸c dông chèng oxy ho¸ (antioxidant in vitro) cña mét sè c©y thuèc ViÖt Nam'', C«ng tr×nh nghiªn cøu Y häc qu©n sù, Häc viÖn qu©n y, (4) , tr. 3033. 17. Ph¹m Thiªn Ngäc, NguyÔn ThÞ Hµ, §Æng Ngäc Dung, TrÇn ThÞ H−¬ng (2003), “T¸c dông cña dÞch chiÕt polyphenol chÌ xanh trªn sù peroxy ho¸ lipid vµ v÷a x¬ ®éng m¹ch ë thá uèng cholesterol”, Y häc ViÖt Nam, TËp 285, sè 6, tr. 50- 57. 18. §oµn ThÞ Nhu vµ céng sù (1998),'' Nghiªn cøu d−îc lý c©y ng−u tÊt vÒ t¸c dông h¹ cholesterol m¸u vµ h¹ huyÕt ¸p '', T¹p chÝ D−îc häc, (1), tr. 11-13. 19. NguyÔn Xu©n Th¾ng (1998),'' Receptor cña lipoprotein '', Receptor mµng tÕ bµo vµ t¸c dông cña thuèc, Nhµ xuÊt b¶n Y häc, tr. 313-328. 20. BÕ ThÞ ThuÊn (1995), ''Flavonoid vµ mét sè t¸c dông sinh häc cña chóng ”, Tµi liÖu gi¶ng d¹y Sau ®¹i häc, Tr−êng §¹i häc D−îc Hµ Néi, tr. 12-14. 21. NguyÔn Quang Th−êng (1995), ''Gèc tù do cña oxy trong Y vµ D−îc '' Tµi liÖu gi¶ng d¹y Sau ®¹i häc , Tr−êng §¹i häc D−îc Hµ Néi, tr. 1-20. 22. Lª §øc Tr×nh, L−¬ng TÊn Thµnh, Ph¹m Khuª, NguyÔn ThÞ Hµ, NguyÔn Xu©n ThiÒu (1995), '' Nh÷ng th«ng sè ho¸ sinh trong chÈn ®o¸n bÖnh tim m¹ch '', ChÈn ®o¸n sinh häc mét sè bÖnh néi khoa, Nhµ xuÊt b¶n Y häc, tr. 20-34 . TiÕng Anh 23. Agardh C.D., Israelsson B., Thuesen Olesen B. and Agardh E. (2002), “ Application of quantitative competative polymerase chain reaction for measurements of mRNA from antioxidative enzymes in the diabetic rat retina and kidney”, Metabolism, 51(10), pp. 1279- 1284. 24. Alan Chait, Steven Haffner (2001),“ Diabetes, Lipids and Atherosclerosis”, Endocrinology, W.B Saunders Company, fourth edition, pp. 941- 953. 25. Alan R.L. (1994), “ Cholesterol and Triglycerid’’, Free radical, Biology & Medicin. 26. Al Achi A., Greenwood R. (2001), “ A brief report on some physiological parameters of streptozotocin- diabetic rat”, Drug development and isdustrial pharmacy, 27(5), pp. 465-468. 27. Amarowiez R., Shahidi F. (1995), “ Antioxidant activity of green tea catechins in β- carotene- linoleate model system”. J.Food lipids, (2), pp. 47. 28. Assmann G. (1989), “Lipid metabolism disorders and coronary heart disease”, MMV Medizin Verlarg, pp. 21- 23, 26- 30, 55 - 61. 29. Baynes J.W. (1991), “Role of oxidative stress in development of complication in diabetes”, Diabetes, 40, pp. 405-412. 30. Baynes J.W., Thorpe S.R. (1997), “ The role of oxidative stress in diabetic complication”, Curr Opin Endocinol, 3, pp. 277- 284. 31. Bowman M. A. et al (1994), “ Prevention of Diabetes in the NOD mouse: implications for therapetic intervention in human disease”, Immunol. Today, (15), pp. 115. 32. Brown C.A., Bolton Smith C., Woodward M. and Tunstall Pedoe H. (1993), “Coffee and tea consumption and the prevalence of coronary heart disease in men and women: results from the Scottish Heart health Study”, J. Epidemiol. Community Health, 9470, pp. 171-175. 33. Carmen Dominguez, Elena Ruiz, Miguel Guissinye et al (1998)’ “Oxidative stress at onset and in early stages of type 1 diabetes in children and aldolescents’, Diabetes care, 21, pp. 1736- 1742. 34. Chan P.T et al (1999), “Jasmine green tea epicatechins are hypolipidemic in hamsters (Mesocricetus auratus) fed a high fat diet”, The journal of nutrition, 129, pp. 1094- 1101. 35. Chaney S.G. (1992), “ Principles of nutrition I : macronutrients”, Textbook of Biochemistry with clinical correlations, Third edition, Willey- Liss, pp. 1093- 1113. 36. Chen Z.Y., Chan P.T., Ma M.H. et al (1996), “ Antioxidative effect of ethanol tea extracts on oxidation of canola oil”, J.Am. Oil Chem. Sos, pp.73, 375. 37. Chisaka T., Matsuda H., Kubomura Y., Mochizuki M., Yamaha J., Fujimura H. (1988), “ The effect of crude drugs on exprimental hypercholesterolemia: mode of action of (-) epigallocatechin gallate in tea leaves”, Chem Pharm Bull, (36), pp.227-233. 38. Chu D.C. and Juneja L.R. (1997), “ General chemical composition of green tea and its infusion”, Chemistry and applications of green tea, CRC Press, Boca Raton- New York, pp. 13-20. 39. Chu D.C. (1997), “ Green tea - its cultivation, processing of the leaves for drinking materials, and kind of green tea”, Chemistry and applications of green tea, CRC Press, Boca Raton- New York, pp. 1- 9. 40. Collier A., Rumley A., Rumley Ag., Paterson J.R., Leach J.P., Lowe G.D. and Small M. (1992), “ Free radical activity and hemostatic factor in NIDDM pateints with and without microabuminuria”, Diabetes, 41, pp. 909- 913. 41. Conney A.H., Wang Z.Y., Huang M.T., Ho C.T., Yang C.S. (1992), “ Inhibitory effect of green tea on tumorigenesis by chemicals and ultraviolet light” , Prev Med. (21), pp. 361- 369. 42. Crawford R.S., Kirk Ea et al (1998), “Dietary antioxidants inhibit development of fatty streak lesions in the LDL receptor – dificient mouse”, Atherioscler.Thromb.Vasc.Biol., 18(9), pp. 1506 –1513. 43. David H. Emmert , Jeffrey T. Kirchner (1999), “ The role of vitamin E in the prevention of heart disease”, Arch Fam Med, 8, pp. 537- 542. 44. De Whalley C.V., Rankin S.M., Hoult J.R.S., Jessup W., Leake D.S. (1990), “Flavonoids inhibit the oxidative modification a low density lipoproteins by macrophases”, Biochem Pharmacol, pp. 1743- 1750. 45. Degenhardt T.P. et al (2000), “Pyridoxamine inhibits early renal disease and dyslipidemia in streptozotocine – diabetic rat”, Kidney International, Vol.61, pp. 939- 950. 46. Ding Z.Y., Chen Y., Zhou M. and Fang Y.Z. (1992), “Inhibitory effect of green tea polyphenol and morin on the oxidative modification of lowdensity lipoprotein”, Chem. J. Pharmacol. Toxicol., (6), pp. 263- 266. 47. Fahrettin Kelestimus (1998), “ Epideminology and risk factors for type 2 diabetic patients”, Diabetographia servier, No 33. 48. Fogelman A.M. et al (1984), “ Role of lysine in mediating interaction of modified low density lipoproteins with the scavenger receptor of human monocyte marcrophages”, J Biol Chem, 259, pp. 11305- 11311. 49. Frei B. (1994), “ Reactive oxygen species and antioxidant vitamin: mechanism of action”, Am J Med, 97(Suppl), pp. 5S-13S. 50. Frier B.M., Truswell A.S., Shepherd J., De Looy A., Jung. (1999), “ Diabetes mellitus, and nutritional and metabolic disorders”, Principle and Practice of Medicine, Davidson’s, eighteenth edition, pp. 471- 542. 51. Fruebis J., Carew T.E., Palinski W. (1995),”Effects of vitamin E on atherogenesis in LDL receptor-deficient rabbits”, Atherosclerosis, 117, pp. 217- 224. 52. Fujiki H., Yoshizawa S., HoriuchiT., Suganuma M., Yatsumani J., Nishiwaki S. et al (1992), “ Anticarcinogenic effect of (-) - epigallo catechin gallat”, Prev Med, (21), pp.303- 509. 53. Fumio Hashimoto et al (2003), “ Evaluation of the antioxidative effect (in vitro) of tea polyphenols”, Biosci. Biotechnol. Biochem., 67(2), pp. 396-401. 54. Gai W., Schott-Ohly P., Schulte in Walde S, Gleichmann H. (2004), “Differrential target molecules for toxicity induced by streptozotocin and alloxan in pancreatic islets of mice in vitro”, Exprimental and Clinical Endocrinology & Diabetes, pp. 29-37. 55. Gepts W. (1965), “Pathologic anatomy of the pancreas in juvenile diabetes mellitus”, Diabetes, 14, pp. 619- 633. 56. Gerhard Vegel H. (2002), “ Drug discovery and evaluation: Pharmacological Assay”, Second edition, Springer- Verlag Berlin Heidelberg, pp. 947- 1051. 57. Gogasyavuz D., Kucukkaya B., Ersoz H.O., Yalcin A.S., Emerk K., Akalin S. (2002), “ Effects of aminoguanidine on lipid and protein oxidation in diabetic rat kidneys”, Int J Exp Diabetes Res, 3(2), pp. 145151. 58. Graham B.N. (1992), “ Green tea composition, consumption and polyphenol chemistry”, Prev Med, (21), pp. 334- 350. 59. Green M. and Harari (1992), “Association of serum lipoproteins and health related habits with coffee and tea consumption in free - living subjects examined in the Israeli CORDIS study”, Prev. Med., (21), pp. 532- 545. 60. Giugliano D., Ceriello A., Paolisso G. (1996), “ Oxidative stress and diabetic vascular complications”, Diabetes Care, 19, pp. 257-267. 61. Halliwell B. (1996), “ Oxidative stress, nutrition and health. Exprimental strategies for optimization of nutritional antioxidant intake in humans”, Free Radical Research, 25, pp. 57- 74. 62. Hara T. (1989), “ Studies on the firing aroma and off - flavo components of green tea”, Buil. Nat. Inst. Veg. Ornam. Tea, (3), pp. 9. 63. Hashimoto F., Ono M., Masuoka C. et al (2003), “ Evaluation of the antioxidative effect (in vitro) of tea polyphenol”, Biosci. Biotechnol. Biochem, 67 (2), pp. 396 - 401. 64. Hashimoto M. (1988), “ Searching origin of tea”, Tanko- sha, Kyoto, pp. 222. 65. Hashimoto M. and Shimura T. (1978), “ Morphological studies on the origin of tea plant’, Jpn.J.Trop. Agr, (21), pp. 93. 66. Heinecke J.W., Rasen H., and Chait A. (1984), “ Iron and copper promote modification of low density lipoprotein by human arterial smooth muscle cells in culture”, J Clin Invest, 74, pp. 1890- 1894. 67. Henry J.P. and Stephens- Larson P. (1984), “ Reduction of chronic psychosocial hypertension mice by decaffeinated tea”, Hypertension, (6), pp. 437- 444. 68. Hertog M.G.L., Feskens E.M.M., Hollman P.C.H., Katan M.B., Kromhout D. (1993), “Dietary antioxidant flavonoids and risk of coronary heart disease- The Zutphen Elderly study’, Lancet, (342), pp. 1007- 1011. 69. Hirose Y., Yamaoka H. and Nakayama M. (1990), “ Oxidation product of (+) - catechin from lipid peroxidation”, Agric Biol Chem, (54), pp. 567. 70. Hodgkinson A.D., Bartlett T. et al (2003), “The response of antioxidant genes to hyperglycemia is abnormal in patients with type 1 diabetes and diabetic nephropathy”, Diabetes, 52, pp. 846- 851. 71. Hogdson J.M., Pudey I. B., Croft K.D., Burke V. et al (2000), “ Acute effect of ingestion of black and green tea on lipoprotein oxidation”, Am.J.Clin.Nutr, 71(5), pp. 1103- 1107. 72. Hunker T., Aktan F., Ceylan A., Karasu C. (2002), “ Effets of cod liver oil on tissue antioxidant pathways in normal and streptozotocindiabetic rats”, Cell Biochem Funt, 20(4), pp. 297- 302. 73. Hunt J. V. (1995), “ Ascorbic acid and Diabetes mellitus”, In subcellular Biochemistry, Plenum Press, New York, (25), pp. 369. 74. Husain S.R., Cillard J., Cillard P. (1987), “Hydroxyl radical scavenging activity of flavonoid”, Phytochemistry, (26), pp.2489- 2491. 75. Ikeda I., Isamato Y., Sasaki E., Nakayama M., Nagao H., Takao T. et al (1992), “ Tea catechins decrease micellar solubility and intestinal absorption of cholesterol in rats”, Biochem Biophys Acta, (1127), pp.141146. 76. Imai K. and Nakachi (1995), “ Cross sectional study of effects of drinking green tea on cardiovascular and liver disease”, Br Med J, 310, pp. 693-696. 77. Junod A. et al (1969), “Diabetogenic action of streptozotocin: Relationship of dose to metabolic response”, J. Clin. Invest, 48, pp. 21292139. 78. Kajimoto G., Okajima N., Takaoka M. et al (1988), “Effect of catechins on therman decomposition of tocopherol in heated oils”, Nippon Eiyo Shokuryo Gakkaishi (in Japanese), (41), 213. 79. Kanaya S., Goto K., Hara Y. and Hospital SMG (1993), “ The physiological effects of tea catechins on human volunteers”, International tea symposium, pp. 314. 80. Karsten Buschard, Rikke Thon (2003), “Diabetic Animal Models”, Handbook of laboratory animal Science, Second edition, CRC Press LLC, (II), pp. 153-195. 81. Kazuhiro Murakami, Takahiro Kondo, Yoshinori Ohtsuka et al (1989), “Impairment of glutathion metabolism in erythrocytes from patients with diabetes mellitus”, Metabolism, Vol 38, No 8, pp. 753758. 82. Kawasaki M., Yagasaki K., Miura Y. and Funabiki R. (1996), “ Responses of serum lipids and adipose tissue lipases to lipopolysaccharide administration in normal and hepatoma- bearing rats”, Biosci. Biotechnol. Biochem., (63), pp. 528- 529. 83. Kedziora Kornatowska K.Z., Luciak M., Blaszczyk J., Pawlak W. (1998), “ Lipid peroxidation and activities of antioxidant enzymes in erythrocytes of patients with non-insulin dependent diabetes with or without diabetic nephropathy”, Nephrol-Dial-Transplant, 13(11), pp. 2829- 2832. 84. Kelly D.J., Zhang Y. et al (2003), “Protein kinase C beta inhibition attenuates the progression of exprimental diabetic nephropathy in the presence of continued hypertension”, Diabetes, 52(2), pp. 512- 518. 85. Kim HY, Yokozawa T., Cho E.J., Cheigh H.S., Choi J.S., Chung HY (2003), “In vitro and in vivo antioxidant effects of mustard leaf (Brassica juncea)”, Phytother Res, 17(5), pp. 465- 471. 86. Kim M., Masuda M. (1995),“Cancer chemoprevention by green tea polyphenols”, Chemistry and application of green tea, CRC Press, Boca Raton New York, pp. 61- 71. 87. Kim M.J., Ryu G.R. et al (2003), “Protective effects of epicatechin against the toxic effects of streptozotocin on rat pancreatic islets: in vitro and in vivo”, Pancreas, 26(3), pp. 292- 299. 88. Kimura Y., Okuda H., Mori K., Okuda T. and Arichi S. (1984), “Effects of extracts of various kinds of tea on lipid metabolic injury in rats fed peroxidized oil”, Nippon Eiyo Shokuryo Gakkaishi, 37, pp. 223. 89. King H., Aubert R.E., Herman W.H. (1998), “ Global burden of diabetes, 1995-2005: prevalence, numerical estimates and projection”, Diabetes Care, 21, pp.1414- 1431. 90. Kirk E.A., Sutherland P. et al (1998), “Dietary isoflavones reduce plasma cholesterol and atherosclerosis in C57BL/6 mice but not LDL receptor deficient mice”, J. Nutr., 128(6), pp. 954- 959. 91. Kitamura S. (1950), “Tea and Camellia (in Japanese)”, Shokubutsu bunruichiri, (14), pp. 297. 92. Klatsky A.L., Petitti B., Arstrong M.A. and Friedman G.D. (1985), “Coffee, tea and cholesterol”, Am J Cardiol, 55, pp. 577- 578. 93. Koketsu M. (1997), “Antioxidative activity of tea polyphenol”, Chemistry and application of green tea, CRC Press, Bosca Raton New York, pp. 37- 50. 94. Kono S., Shinchi K., Ikeda N., Yanai F., Imanishi (1992), “ Green tea comsumption and serum lipid profiles: a cross-sectional study in Northern Kyushu, Japan”, Prev Med, (21), pp. 526-- 531. 95. Kopprasch S. et al (2002), “In vivo evidence for increased oxidation of circulating LDL in impaired glucose tolerance”, Diabetes, Vol.51, pp. 3102- 3106. 96. Lea C.H. and Swoboda A.T. (1957), “ The antioxidant action of some polyphenolic constituents of tea”, Chem & Ind, pp. 1073. 97. Leinonen J, Rantalaiho V et al (1998), “ The association between the total antioxidant potential of plasma and the presence of coronary heart diseases and renal dysfunction in patients with NIDDM”, Free radical Res., 29(4), pp. 273- 281. 98. Lucke S., Zlegler B. et al (1985), “The effect of subdiabetogenic streptozotocin doses on rat beta cell volume and functions”, Biomed. Biochem. Acta, 44, pp. 167- 171. 99. Lussis A.J. (2000), “ Atherosclerosis”, Insight review articles, Nature 407(233), pp. 233- 240. 100. Mahley R.W.., Weirgaber K.H et al (1998), “Disorder of lipid metabolism”, Williams Text book of endocrinology, (23), pp. 10991153. 101. Mary J. Malloy, John P. Kane (2001), “ Disorder of lipoprotein metabolism”, Basic & Clinical Endocrinology, International Edition, 6th edition, pp. 716- 744. 102. Matsuda H, Chisaka T, Kubomura Y, Yamahara J, Sawada T, Fujimura H. and Kimura H. (1986), “Effect of crude drugs on exprimental hypercholesterolemia.Tea and its active principles”, J Ethnopharmacology, (17), pp. 213. 103. Matsuzaki T. and Hara Y. (1985), “ Antioxidative activity of tea leaf catechins”, Nippon Nogeikagaku Kaishi (in Japanese), (59), pp. 129. 104. Me Cusker C. A. and Fitz Gerald (1999), “ Free radical”, Randox Laboratories Ltd UK, 29 (4), pp. 1-2. 105. Miura S., Watanabe J., Tomita T., Sano M. and Tomita I. (1994), “The inhibitory effect of tea polyphenols (flavan-3-ol derivatives) on Cu2+ mediated oxidative modification of low density lipoprotein”, Biol. Pharm. Bull, (17), pp.1567- 1572. 106. Miura S., Watanabe J., Tomita T., Sano M., Osowa T., Hara Y. and Tomita I. (1995), “Effect of various natural antioxidants on Cu2+ mediated oxidative modification of low density lipoprotein”, Biol. Pharm. Bull, (18), pp.1. 107. Muramatsu K., Fukuyo M., Hara Y. (1986), “ Effect of green tea catechins on plasma cholesterol level in cholesterol- fed rats”, J. Nutr. Sci. Vitaminol., (32), pp. 613- 622. 108. Musalmah M., Fairuz A.H., Gapor M.T., Ngah W.Z. (2002), “ Effect of vitamin E on plasma malondialdehyde, antioxidant enzyme levels and the rates of wound closures during wound healing in normal and diabetic rats”, Asia Pac J Clin Nutr, Suppl 7, pp. S448- 451. 109. Nagata T. and Sakai K. (1984), “ Differences in caffein, flavonoid and amino acid contents in leaves of cultivated species of Camellia’, Jpn J Breed, (34), pp. 459. 110. Nagata T. and Sakai K. (19850, “ Caffein, flavonoid and amino acid contents in leaves of hybrids and species of section Dubial in genus Camellia”, Jpn J Breeed, (35), pp.1. 111. Nakane H. and Ono K. (1990), “ Differential inhibitory effect of some catechins derivatives on the activities of HIV reverse transcriptase and cellular deoxyribonucleic acid and RNA polymerase”, Biochemistry, (28), pp. 2841. 112. Nanjio F., Hoda M., Okushio K., Matsumoto N., Ishigaki F., Ishjmagi T. and Hara Y. (1993), “ Effects of dietary tea catechins on tocopherol levels, lipid peroxidation and erythrocyte deformability in rats fed on high palm oiland perella oil diets”, Bio- Pharm Bull, (16), pp. 1156. 113. Naohisa Kawamura, Tomomi Ookawara, Keiichiro Suzuki, Kazutaka Konishi, Makoto Mino and Naoyuki Taniguchi (1992), “Increased glycated Cu,Zn- Superoxide dismutase levels in erythrocytes of patients with insulin- dependent diabetes mellitus”, Journal of Clinical Endocrinology and Metabolism, Vol 74, No6, pp. 1352- 1354. 114. Ninomiya M., Unten L., and Kim M. (1997), “ Chemical and physicochemical properties of green tea polyphenol”, Chemistry and application of green tea, CRC Press, Boca Raton- New York, pp. 23-36. 115. Noguchi N., Niki E. (1999), “Chemistry of active oxygen species and antioxidants”, Antioxidant status, diet, nutrition and health, CPC Press, pp.3- 20. 116. Obrosova I.G., Fathallah L., Liu E., Nourooz- Zadeh J. (2003), “ Early oxidative stress in the diabetic kidney: effects of DL- alpha- lipoic acid”. Free Radic Biol Med, 34 (2), pp. 186- 195. 117. Ohkawa H., Ohishi N., Yagi K. (1979), “Assay of lipid peroxides in animal tissues by thiobarbituric acid reaction”, Anal Biochem,(95), pp. 351- 358. 118. Osawa T., Namiki M., Kawakishi S. (1990), “ Role of dietary antioxidants in protection against oxidative damage”, Basic life Sci, (520), pp. 139- 153. 119. Okubo T., Ishihara N., Oura A., Serit M., Kim M., Yamamoto T. and Mitsuoka T. (1992), “In vivo effects of tea polyphenol intake on human intestinal microflora and metabolism”, Biosci Biotech Biochem, (56), pp. 588. 120. Parker R.A., Pearce B.C., Clark R.W., Gordon D.A., Wright J.J. (1993), “ Tocotrienols regulate cholesterol production in mammalian cells by post- transcriptional suppression of 3- hydroxy-3- methyl glutaryl- coenzym A reductase”, J Biol Chem, (268), pp. 11230- 11238. 121. Parker R.A., Sabrah T. et al (1995),” Relation of vascular oxidative stress, alpha-tocopherol, and hypercholesterolemia to early atherosclerosis in hamsters”, Atheroscler Thromb Vasc Biol, 15, pp. 349- 358. 122. Prasad K. and Karla J. (1993), “ Oxygen free radicals and hypercholesterolemic atherosclerosis: effect of vitamin E”, Amer Heart J, 125, pp. 958- 973. 123. Qioa Y., Yokoyama M., Kameayma K. and Asano G. (19930, “ Effect of vitamin E on vascular integrity in cholesterol -fed guinea pigs”, Atheroscler Thromb, 13, pp. 1885- 1892. 124. Reed M.J. et al (2000), “ A new rat model of type 2 diabetes: the fatfed, streptozotocin- treated rat”, Metabolism, 49(11), pp. 1390- 1394. 125. Rhee S.J., Kim M.J., Kwag O.G. (2002), “Effects of green tea catechin on prostaglandin synthesis of renol glomerular and dysfunction in streptozotocin – induced diabetic rats”, Asia Pac J Clin Nutr, 11(3), pp. 232-236. 126. Rhee S.J., Choi J.H., Park M.R. (2002), “Green tea catechin improves microsomal phospholipase A2 activity and the arachidonic cascade systemin the kidney od diabetic rats”, Asia Pac J Clin Nutr, 11(3), pp. 226-231. 127. Roberts J.A. (1995), “Effect of drinking green tea”, BMJ, (311), pp. 513-514. 128. Rosen P. et al (1998), “Oxidative stress and Antioxidants in Diabetes and its complications”, Marceel Dekker, USA. 129. Sakanaka S., Kim M., Taniguchi M. and Yamamoto T. (1989), “Antibacterial substances in japanese green tea extract against Streptococcus mutans, a cariogenic bacterium”, Agric Biol Chem, (53), pp. 2307. 130. Sakanaka S., Shimura N., Aizawa M. and Yamamoto T. (1992),“ Preventive effect of green tea polyphenols against dental caries in conventional rats”, Biosci Biotech Biochem, (56), pp. 592. 131. Sano M., Takenaka Y., Kojima R., Saito S.R., Katou M., and Shibuya S. (1986), “ Effects of Pu-erh tea on lipid metabolism in rats”, Chem. Pharm.Bull., (34), pp. 221- 228. 132. Sano M., Takahashi Y., Yshino K., Shimoi K., Nakamura Y., Tomita I., Oguni I. and Conomoto H. (1995), “Effect of tea on lipid peroxidation in rat liver and kidney: A comparison of green tea and black tea feeding”, Bio Pharm Bull, (18), pp. 1006. 133. Sener G., Sacan O., Yanardag R., Ayanoglu Dulger G. (2002), “ Effects of chard (beta vulgaris L. var. cicla) extract on oxidative injury in the aorta and heart of streptozotocin- diabetic rats”, J Med Food, 5(1), pp. 37- 42. 134. Shaw J.E., Zimmet P.Z., McCarty D., de Courten M. (2000),” Type 2 diabetes worldwide according to the new classification and creteria”, Diabetes Care, 23(Suppl.2), pp. B5- B10. 135. Staprams I. et al (1994), “ Oxidized lipids in the diet are a source of oxidized lipid in chylomicron of human serum”, Arteriosler. Thomb., (14), pp. 1900. 136. Stefek M., Gajdosik A., Tribulova N. at al (2002), “ The pyridoindole antioxidant stobadine attenuates albuminuria, enzymuria, kidney lipid peroxidation and matrix collagen cross- linking in streptozotocininduced diabetic rats”, Methods Find Exp Clin Pharmacol, 24(9), pp. 565- 571. 137. Steinberg D. (1997), “ Low density lipoprotein oxidation and its pathobiological singificance”, J Biol Chem, 272, pp. 20963- 20966. 138. Steinberg D., Parthasarathy S., Garew T., Khoo J., Witztum J. (1989), “ Beyond cholesterol, modification of low density lipoprotetin that increase its atherogenicity”, New England Journal of Medicine, 320, pp. 915. 139. Steinbrecher U.P., Parthasarathy S., Leake D.S., Witztum J.L. and Steinberg D. (1984),” Modification of low density lipoprotein by endothelial cells involves lipid peroxidation and degradation of low density lipoprotein phospholipids”, Proc Natl Acad Sci USA, 81, pp. 3883- 3887. 140. Stensvold I., Tverda A., Solvoll K. and Foss D.P. (1992), “ Tea consumption: relationship to cholesterol, blood pressure and coronary and total mortality”, Prev Med, (21), pp. 546- 553. 141. Stryer L. (1995), Biochemistry, Stanford University, pp. 697- 702. 142. Suarez Pinzon W. L. et al (1997), “ Developement of autoimmune diabetes in NOD mice is associated with the formation of ONOO- in pancreatic islet cell”, Diabetes, (46), pp. 907. 143. Takahashi H. and Ninimiya M. (1997), “ Metabolism of tea polyphenol”. Chemistry and application of green tea, CRC Press, Boca Raton- New York, pp. 51- 60. 144. Thorsten P. et al (2002); “Pyridoxamine inhibits early renal disease and dyslipidemia in streptozotocin - diabetic rat”, Kidney International, Vol.61, pp. 939-950. 145. Toyao T. (1984), “Varietal difference and breeding behavior of fermentation ability (polyphenol oxidative activity) in tea plants”, Ipn Agr Res Quart, (18), pp. 37. 146. Ulusu N.N., Sahilli M. et al (2003), “ Pentose phosphate pathway, glutathione - dependent enzymes and antioxidant defense during oxidative stress in diabetic rodent brain and peripheral organs: effects of stobadine and vitamin E”, Neurochem Res, 28(6), pp. 815- 823. 147. Van Dam P.S., Van Asbeck B.S., Erkelens B.W., Marx J.J.M, Gispen W.H., Bravenboer B. (1995), “ The role of oxidative stress in neuropathy and other diabetic complications”, Diabetes Metab Rev, 11, pp. 181- 192. 148. Venkateswara S., Pari L. (2003), “ Effect of Coccinia indica leaf extract on plasma antioxidant in streptozotocin- induced exprimental diabetes in rats”, Phytother Res, 17(6), pp. 605- 608. 149. Verlangieri A.J. and Bush M.J. (1992), “ Effetcs of d-alphatocopherol supplementation on experimentallly induced primate atherosclerosis”, J Amer Coll Nutr, 11, pp. 131- 138. 150. Wang Z.Y., Cheng S.J., Zhou Z.C., Athar M., Khan W.A., Bicker D. R., et al (1989), “ Antimutagenic activity of green tea polyphenols”, Mutats Res, (223), pp. 273- 285. 151. Wang Z.Y., Huang M.T., Ferraro T., Wong C.Q., Lou Y.R., Reuhl K. et al (1992), “ Inhibitory effect of green tea in the drinking water on tumorigennesis by ultraviolet light and 12- O- tetradecanoylphorbol13- acetate in the skin of SKH- 1 mice”, Cancer Res, (52), pp. 11621170. 152. Washko P. and Levine M. (1992), “ Inhibition of ascorbic acid tranport in human neutrophils by glucose”, J. Biol. Chem, (267), pp. 235- 268. 153. Weisburger J.H. (1997), “ Dietary fat and risk of chronic disease: mechanistic insights from exprimental studies”, J Am Diet Assoc, 97(suppl), pp. S16 - 23. 154. William J. Marshall (1997), Clinical Chemistry, Mosby, Third edition, pp. 162- 182, 213- 228. 155. Williems D., Dorchy H. (1998), “ Serum antioxidant satus and oxidized LDL in well controlled young type 1 diabetic patients with and without subclinical complications”, Atherosclerosis, 137(4), pp. 61- 64. 156. Wilson R.B., Middleton C.C. and Sun G.Y. (1978), “ Vitamin E, antixidant and lipid peroxidation in experimental atherosclerosis of rabbits”, J Nutr, 108, pp. 1858- 1867. 157. Wiseman S.A., Yang C.S., Tijburg L.B. (1999), “ Plasma and lipoprotein levels of tea catechins following repeated tea consumption’, Proc Soc Exp Biol Med, (220), pp. 203- 209. 158. Wiseman S.A., Mathot J.N. et al (1996), “ Dietary tocopherol antioxidant present in extra virgin olive oil increase the resistance of low density lipoproteins to oxidation in rabbits”, Atherosclerosis, 120, pp. 15-23. 159. Wohaieb S.A. and Godin D.V. ( 1987), “ Alteration in free radical tissue- defense mechanisms in streptozotocin- induced diabetes in rat. Effect of insulin treatment”, Diabetes, 36, pp. 1014- 1018. 160. Yang T.T., Koo M.W. (2000), “ Inhibitory effect of chinese green tea on endothelial cell- induced LDL oxidation”, Atherosclerosis, 148(1), pp. 67- 73. 161. Yildirin O., Buyukbingol Z. (2003), “ Effect of cobalt on the oxidative status in heart and aorta of streptozotocin- induced diabetic rats”, Cell Biochem Funct, 21(1), pp. 27- 33. 162. Yoshizawa S., Horiuchi T., Fujiki H., Yoshida T., Sugimura T. (1987), “ Antitumor promoting activity of (-) - epigallocatechingallate, the main constituent of “tanin” in green tera”, Phytotherapy Reseach, (1), pp. 44. 163. Young W., Hotovec R.L., Romero A.G. (1967) , “ Tea and atherosclerosis”, Nature, (216), pp. 1015- 1016. 164. Ziergler B. et al (1985), “Insulin recovery in pancreas and host organs of islet grafts”, Exp. Clin. Endocrinol, 85, pp. 53-60. 165. Zhang A., Chan P.T., Luk Y.S., Ho W.K.K. and Chen ZY (1997), “ Inhibitory effect of jasmine green tea epicatechin isomers on LDLoxidation”, J Nutr Biochem, (8), pp. 334- 340. 166. Zhang A., Zhu Q.H., Luk Y.S., Ho KY, Fung K.P. and Chen ZY (1997), “Inhibitory effect of jasmine green tea epicatechin isomers on free- radical induced lysis of red blood cells, Life Sci, (61), pp. 386- 394 167. Zhang G. et al (2002), “Effects of dietary powdered green tea and theanine on tumor growth and endogenous hyperlipidemia in hepatomabearing rats”, Biosci. Biotechnol. Biochem., 66(4), pp. 711- 716. 168. Zhang F., Li G. , Ding W. et al (2002), “ Screening and analysis of early cardiopathology-related gene in type 2 diabetes mellitus”, Zhonghua-Nei-Ke- Za- Zhi, 41(8), pp.530- 533. 169. Zhao B., Li X., He R., Cheng S., Wenjuan X. (1989), “ Scavenging effet of extracts of green tea and natural antioxidants on active oxygen radicals”, Cell biophys, (14), pp. 175- 185. 170. Zhao X, Yang Y, Song Z et al (2002), “ Effect of superoir fiber complex on insulin sensitivity index and blood lipid in non-insulin dependent diabetes mellitus rats”, Zhonghua-Yu-Fang-Yi-Xue-Za-Zhi, 36(3), pp. 184-186. 1. Kết quả so sánh sau 1 tháng đây so sánh 2 nhóm độc lập với cơ mẫu nhỏ và số liệu phân bổ không chuẩn nên sử dụng test Wilcoxon rank-sum (Mann-Whitney). Đọc kết quả chỉ cần quan tâm đến 2 tham số là Prob > |z| và z. Ví dụ so sánh gpx theo 2 lô thì: Prob > |z| = 0.0156 (nhỏ hơn o,05) thì kết luận là sự khác biệt về giá trị gpx ở 2 lô là cóý nghĩa thống kê ở mức tin cậy 95% z = -2.419 (mang dấu âm) thì kết luận giá trị gpx của lô 1 thấp hơn giá trị gpx của lô 1 - Nếu z mang dấu dương thì kết lận ngược lại . ranksum gpx, by(lo) Two-sample Wilcoxon rank-sum (Mann-Whitney) test lo | obs rank sum expected -------------+--------------------------------1 | 10 73 105 2 | 10 137 105 -------------+--------------------------------combined | 20 210 210 unadjusted variance adjustment for ties adjusted variance 175.00 0.00 ---------175.00 Ho: gpx(lo==1) = gpx(lo==2) z = -2.419 Prob > |z| = 0.0156 . ranksum sod, by(lo) Two-sample Wilcoxon rank-sum (Mann-Whitney) test lo | obs rank sum expected -------------+--------------------------------1 | 5 42 40 2 | 10 78 80 -------------+--------------------------------combined | 15 120 120 unadjusted variance adjustment for ties 66.67 0.00 ---------- 1 adjusted variance 66.67 Ho: sod(lo==1) = sod(lo==2) z = 0.245 Prob > |z| = 0.8065 . ranksum mda, by(lo) Two-sample Wilcoxon rank-sum (Mann-Whitney) test lo | obs rank sum expected -------------+--------------------------------1 | 8 37 68 2 | 8 99 68 -------------+--------------------------------combined | 16 136 136 unadjusted variance adjustment for ties adjusted variance 90.67 0.00 ---------90.67 Ho: mda(lo==1) = mda(lo==2) z = -3.256 Prob > |z| = 0.0011 . ranksum tas, by(lo) Two-sample Wilcoxon rank-sum (Mann-Whitney) test lo | obs rank sum expected -------------+--------------------------------1 | 10 114 105 2 | 10 96 105 -------------+--------------------------------combined | 20 210 210 unadjusted variance adjustment for ties adjusted variance 175.00 -0.13 ---------174.87 Ho: tas(lo==1) = tas(lo==2) z = 0.681 Prob > |z| = 0.4961 . ranksum tg, by(lo) Two-sample Wilcoxon rank-sum (Mann-Whitney) test lo | obs rank sum expected -------------+--------------------------------1 | 10 59 105 2 | 10 151 105 -------------+--------------------------------- 2 combined | unadjusted variance adjustment for ties adjusted variance 20 210 210 175.00 -0.13 ---------174.87 Ho: tg(lo==1) = tg(lo==2) z = -3.479 Prob > |z| = 0.0005 . ranksum ldl, by(lo) Two-sample Wilcoxon rank-sum (Mann-Whitney) test lo | obs rank sum expected -------------+--------------------------------1 | 10 58 105 2 | 10 152 105 -------------+--------------------------------combined | 20 210 210 unadjusted variance adjustment for ties adjusted variance 175.00 -0.13 ---------174.87 Ho: ldl(lo==1) = ldl(lo==2) z = -3.554 Prob > |z| = 0.0004 . ranksum hdl, by(lo) Two-sample Wilcoxon rank-sum (Mann-Whitney) test lo | obs rank sum expected -------------+--------------------------------1 | 10 77 105 2 | 10 133 105 -------------+--------------------------------combined | 20 210 210 unadjusted variance adjustment for ties adjusted variance 175.00 -0.26 ---------174.74 Ho: hdl(lo==1) = hdl(lo==2) z = -2.118 Prob > |z| = 0.0342 . . * Ty so ldl_c tren hdl_c . . gen tyso=ldl/hdl 3 . ranksum tyso, by(lo) Two-sample Wilcoxon rank-sum (Mann-Whitney) test lo | obs rank sum expected -------------+--------------------------------1 | 10 74 105 2 | 10 136 105 -------------+--------------------------------combined | 20 210 210 unadjusted variance adjustment for ties adjusted variance 175.00 0.00 ---------175.00 Ho: tyso(lo==1) = tyso(lo==2) z = -2.343 Prob > |z| = 0.0191 . ****************** 2. Kết quả so sánh sau 2 tháng đây so sánh trên 2 nhóm với cơ mẫu nhỏ và số liệu phân bổ không chuẩn nên sử dụng test Kruskal-Wallis . Đọc kết quả chỉ cần quan tâm đến probability và chỉ kết luân được sự khác biệt về giá trị biến nghiên cứu là có ý nghĩa hay không có ý nghĩa thống kê và không kết luận được giá trị của lô nào cao hơn lô nào Ví dụ so sánh gpx theo 6 lô thì probability = 0.0001 thì kết luận là sự khác biệt về gpx 6 nhóm là có ý nghĩa thống kê. Lô nào có rank sum cao nhất thì có giá trị gõ cao nhất (lô 3). . kwallis gpx, by(lo) Test: Equality of populations (Kruskal-Wallis test) +---------------------+ | lo | Obs | Rank Sum | |----+-----+----------| | 1 | 10 | 93.00 | | 2 | 10 | 302.00 | | 3 | 10 | 478.00 | | 4 | 10 | 229.00 | | 5 | 5 | 201.00 | |----+-----+----------| | 6 | 10 | 237.00 | +---------------------+ chi-squared = probability = 33.720 with 5 d.f. 0.0001 4 chi-squared with ties = probability = 0.0001 33.722 with 5 d.f. . kwallis sod, by(lo) Test: Equality of populations (Kruskal-Wallis test) +---------------------+ | lo | Obs | Rank Sum | |----+-----+----------| | 1 | 10 | 224.00 | | 2 | 10 | 239.50 | | 3 | 10 | 269.00 | | 4 | 10 | 274.50 | | 5 | 5 | 142.00 | |----+-----+----------| | 6 | 6 | 177.00 | +---------------------+ chi-squared = probability = 1.371 with 5 d.f. 0.9274 chi-squared with ties = probability = 0.9274 1.371 with 5 d.f. . kwallis mda, by(lo) Test: Equality of populations (Kruskal-Wallis test) +---------------------+ | lo | Obs | Rank Sum | |----+-----+----------| | 1 | 9 | 70.00 | | 2 | 9 | 165.00 | | 3 | 6 | 230.00 | | 4 | 8 | 166.50 | | 5 | 4 | 134.00 | |----+-----+----------| | 6 | 5 | 95.50 | +---------------------+ chi-squared = probability = 28.456 with 5 d.f. 0.0001 chi-squared with ties = probability = 0.0001 28.461 with 5 d.f. . kwallis tas, by(lo) Test: Equality of populations (Kruskal-Wallis test) +---------------------+ | lo | Obs | Rank Sum | |----+-----+----------| | 1 | 10 | 333.00 | | 2 | 10 | 265.00 | 5 | 3 | 10 | 316.50 | | 4 | 10 | 235.00 | | 5 | 5 | 133.00 | |----+-----+----------| | 6 | 9 | 202.50 | +---------------------+ chi-squared = probability = 3.667 with 5 d.f. 0.5982 chi-squared with ties = probability = 0.5974 3.673 with 5 d.f. . kwallis tg, by(lo) Test: Equality of populations (Kruskal-Wallis test) +---------------------+ | lo | Obs | Rank Sum | |----+-----+----------| | 1 | 10 | 146.00 | | 2 | 10 | 322.50 | | 3 | 10 | 465.50 | | 4 | 10 | 97.00 | | 5 | 5 | 91.00 | |----+-----+----------| | 6 | 9 | 363.00 | +---------------------+ chi-squared = probability = 42.836 with 5 d.f. 0.0001 chi-squared with ties = probability = 0.0001 42.849 with 5 d.f. . kwallis ldl, by(lo) Test: Equality of populations (Kruskal-Wallis test) +---------------------+ | lo | Obs | Rank Sum | |----+-----+----------| | 1 | 10 | 127.00 | | 2 | 10 | 274.50 | | 3 | 10 | 459.50 | | 4 | 10 | 116.50 | | 5 | 5 | 200.00 | |----+-----+----------| | 6 | 9 | 307.50 | +---------------------+ chi-squared = probability = 37.527 with 5 d.f. 0.0001 chi-squared with ties = probability = 0.0001 37.551 with 5 d.f. 6 . kwallis hdl, by(lo) Test: Equality of populations (Kruskal-Wallis test) +---------------------+ | lo | Obs | Rank Sum | |----+-----+----------| | 1 | 10 | 313.50 | | 2 | 10 | 201.00 | | 3 | 10 | 240.00 | | 4 | 10 | 252.00 | | 5 | 5 | 198.00 | |----+-----+----------| | 6 | 9 | 280.50 | +---------------------+ chi-squared = probability = 6.967 with 5 d.f. 0.2231 chi-squared with ties = probability = 0.2226 6.973 with 5 d.f. . . * Ty so ldl_c tren hdl_c . . gen tyso=ldl/hdl (1 missing value generated) . kwallis tyso, by(lo) Test: Equality of populations (Kruskal-Wallis test) +---------------------+ | lo | Obs | Rank Sum | |----+-----+----------| | 1 | 10 | 136.00 | | 2 | 10 | 319.00 | | 3 | 10 | 451.00 | | 4 | 10 | 169.00 | | 5 | 5 | 132.00 | |----+-----+----------| | 6 | 9 | 278.00 | +---------------------+ chi-squared = probability = 26.086 with 5 d.f. 0.0001 chi-squared with ties = probability = 0.0001 26.086 with 5 d.f. . 7