22/11/2017 ng B T Tin Gi tr vn ha, phong tc tp qun ca ngi Vit lin h vi vic truyn gio

ng B T Tin Gi tr vn ha, phong tc tp qun ca ngi Vit lin h vi vic truyn gio
(dongten.net) - 18/02/2014
Lm. Giuse V Kim Chnh, SJ.
Gio s i Hc Cng Gio Ph Nhn, i Loan
cp ti vn ha, phong tc ca mt dn tc l mt ti ht sc phc tp, v mi dn tc
khng t th nhiu l mt n v c th, du vy tnh cch c th vn ha ny khng khi
l c lp, nhng l kt tinh va t nh va phc tp qua s giao tip vi cc dn tc khc,
vi nhng nn vn minh khc. Vn ha, phong tc tp qun ca nfi Vit cng th, l
nhng tinh hoa c gn lc, bin ha qua cuc sng dn tc ca bit bao nhiu thi i,
qua vic tip xc vi nn vn minh, nhng ngun t tng su rng nht, mnh m nht ca
nhn loi nh Hoa-n, Hy-La. y khi chn ti ng b t tin lin h vi vic truyn
gio, chng ta thu hp phm vi khng tho lun nhng lin h Lo gio v Pht gio,
nhng ch ch tm vo Nho gio v Kit gio c lin quan ti vn l nghi i vi ng b
t tin. Trc tin chng ta truy xt l do ti sao ngi Vit thnh knh ng b t tin, th ti
tho lun l do ngi Vit Cng gio trong qu trnh lch s gp phi nhng kh khn khi by
t lng thnh knh ny theo nh phong tc tp qun ca mnh. Cui cng chng ta t hi c
th hc c g trong kinh nghim lch s ny hy vng c th suy t v mt thn hc bn
v ha vic thnh knh ng b t tin?
1. Ngun Gc Tn Knh ng B T Tin
Tuy ai cng bit mi ngi, mi gia nh u c ng b t tin ring, nhng ni ti vic tn knh ng b t tin cch chung l chp nhn
nhng im tng ng ca nhng nn vn ha Vin ng trong lch s t nhiu chu nh hng ca Nho hc, nh Trung Hoa, i Hn,
Nht Bn, Vit Nam. Nn dy khi bn v ngun gc tn knh ng b t tin hay phn sau tho lun nhng tranh chp v l nghi th
nhng ti liu ca cc quc gia trn u c th dng b tc cho nhau hiu r vn .
Vit ng dng danh t tn gio ch chung cc tn ngn. Ch tn cng cn mt m na l Tng nguyn y ch ng th t (ng
t th hai), ri dng rng hn na ch ni th knh t tng, cng nh ch cc gio phi, hc phi. Nh vy, tn gio theo ng vn l
thc hin lng hiu knh i vi t tng, t tin. Lng hiu knh ny c biu t nm na theo li bnh dn nh:
n qu nh k trng cy, ung nc nh ti ngun,
hoc:
Cng cha nh ni Thi Sn,
Ngha m nh nc trong ngun chy ra,
Mt lng th m knh cha,
cho trn o hiu mi l o con.
Hay Nguyn Du vit trong truyn Kiu:

http://www.simonhoadalat.com/giaoducgd/giadinh/33OngBaToTien.htm 1/8
22/11/2017 ng B T Tin Gi tr vn ha, phong tc tp qun ca ngi Vit lin h vi vic truyn gio

Tm thnh thu n tri,

Bn mnh l hiu, cu ngi l nhn.
hay on khc:
Ly tnh thm, tr tnh thm,
Bn mnh ng hiu tm n tri.
Nh vy cn nguyn tn knh ng b t tin u? Phi chng l mt s tn knh Thn Thnh theo phm trt? Nh sch L K, thin
Khc-l-h chp: Thin t t thin a, t t phng, t sn xuyn, t ng t, ch hu phng t, t ng t (tc l t Thn ca, ng,
ging, bp v gia nh), ch hu t phng mnh , t ng t, quan i phu t ng t, k s t t tin). Thc ra y l nhng phng
chm cho nhng nn vn ha chu nh hng Khng hc, nn d Thin An Mn bn Trung Hoa hay n Nam Giao ti Hu, vic t tri
ch c nh vua mi c quyn ng ch t. Trong l t Nam Giao, trn Vin-n gia l bn Thi Tri t, hai bn c hai hng hng n
song hnh th cc Tin . Xem nh th, th Vua quan ti th dn, t t l vic rt quan trng, l nghi c minh nh c trt t, chung
qui vo hai nguyn y l Tri v T, v vn vt bn h Thin, nhn bn h T (L k) (dch: mun vt gc Tri, ngi gc T).
Nhng thc ra hai nguyn y ny cha bt ngun bi mt m thi, v cc T Tin tuy sinh ra ngi, nhng tt c u do Tri sinh dng,
nh Kinh Thi chp: Thin sinh chng dn, hu vt hu tc dn chi bnh di, hiu th c (Tri sinh ra dn, c hnh php, dn gi tnh
thng, mi c c tt).
ng Tri l nguyn y ca mun loi, nn t Tri l quan trng nht, do khng phi ai cng c php m ch c Thin T, dn chi
ph mu, mi c trc tip hnh l m thi. ng Tri tuy rt gn k i chng trong cuc sng, khi vui khi bun u c th gi Tri i
c, nhng h khng c php trc tip cng t, nn thng ku cu ti T Tin hay cng t cc thiu thn. Chnh v th m Trn
Trng Kim vit: Vic th Tri, th qu thn v t tin, tuy l phn bit, nhng k thc cng l theo mt l c, v chnh l ci tng gio
c bit ca nhng dn tc theo vn minh Tu ng. D c trc tip t t Tri hay ch gin tip qua Thn Thnh, t tin, ngi
Vit u tin tng vo s lin i Thin nhn tng d. Theo con ngi c ph cho nhn tnh nhn ra thin l, m phm
Thin tnh, trong cuc sng h thc thi nhn o hp vi Thin o. Ni cch khc: Tri i vi qun chng nh mt nguyn y tin
nh con ngi, nhng vt trn con ngi, nh ot sinh t, phc ha, giu ngho. H ku Tri v Tri khng xa ta. Tri thu sut tt c,
c nhng tm t thm kn. H ku Tri v Tri ton nng, khng m qung trong vic xt x. Tri cng minh v thng k lnh, pht k
d.
Nho gia tha hng t tng Khng t tin Tri l ch t v tr, iu ha mi bin ha bi vy tri Thin mnh l ngun gc v l tng ca
tu tm v dng tnh ca bc qun t. Bt tri mnh v d vi qun t d (Lun Ng; Nghiu vit, XX) (dch: khng bit mnh Tri th
khng ly g lm qun t). Khi bc qun t quyt tm hc bit v tun theo mnh Tri tc l sng trong tm tnh Knh v Thnh. Mc d
khi h cng t th biu t lng chn thnh: t thn nh thn ti (Lun Ng: Bt dt, III) (dch: t thn nh c thn ); nhng ng
thi knh qu thn nhi vin chi (Lun Ng: Ung gi, VI) (dch: qu thn th knh m xa ra), v theo Khng t con ngi lm sao bit c
th gii qu thn cao xa, u n, nu c tng tng ra khng khi by ra nhng iu huyn hoc, dn ng cho m tn. Nh vy, Khng
t tuy rt trng l, coi nghi thc l by t lng Thnh Knh, nhng ng thi cng coi thc hnh o Nhn l sng Thnh Knh hp vi
Thin mnh l rt quan trng. Qun t th nhn tc d trng nhn, gia hi tc d hp l, li vt tc d ha ngha, trinh c tc d s (Kinh
Dch:Vn Ngn truyn) (dch: qun t ly ci nhn lm th l lm trng thnh cho ngi, hp cc ci tt p l lm cho hp l, li
cho vn vt l lm ha ci ngha, bit ci trinh-chnh m c gi l lam gc cho mi s). Vy o Nhn l g? l Cung, khoan, tn,
mn, hu. Khng t gii thch thm: Cung th khng khinh nhn, khoan th c lng ngi, tn th ngi ta tin cy c, mn th c

http://www.simonhoadalat.com/giaoducgd/giadinh/33OngBaToTien.htm 2/8
22/11/2017 ng B T Tin Gi tr vn ha, phong tc tp qun ca ngi Vit lin h vi vic truyn gio

cng, hu th khin c ngi (Lun Ng: Dng Ha, XVII). truy ngn nm ci kt qu din t o Nhn ny, chng ta s tm ra
ci Nhn Tm Thnh Knh. Tam o l quan trng nh th, nn sau ny, mc d Mnh t v Tun t mi ngi pht huy Khng hc theo
ng hng ring, mt ngi coi trng Nhn l bo tn tnh bn thin ca con ngi, mt ngi trng L ch ng tnh bn c ca
ngi, nhng tt c hai u cng nhn s trng yu ca tm o: bo tn lng tm (Mnh T), tu dng tm tri (Tun t). i xa hn
na, Mc t ph bnh ch trch Nho o cng v trong thc t tm o b nghi l tha ha lm mt tnh cch ph bin ca tm o vy.
o hiu l mt c tnh ca o tm, lm cho con ngi t lng Thnh Knh i vi cha m, tin nhn, nn ch nui dng cha m m
khng c lng hiu tho th lm sao gi l hiu c! Lng hiu tho ny phng s cha m lc cc ngi cn sng, tang l nu cc ngi qu
c: sng th ly l m th, cht th ly l m tng, ly l m t (Lun Ng: Vi chnh II). Hiu i vi cha m tc l knh nhng ngi
cha m tn trng, yu nhng ngi cha m yu mn, l t nhng bc cha m l t. l ngun gc ca tn knh t tin vy. Bi
Tng t ni: Thn chung, truy vin, c qui hu h (Lun Ng: Hc Nhi, I) (dch: cn thn lc cha m cht, nh n t tin xa, th ci
c ca dn tr nn hu).
T tng o hiu thm nhun vo lng ngi Vit tr thnh mt phn quan trng ca Vit tnh. Knh bi t tin l chn nhn gii v
hnh v hu hnh lun lun c s lin lc mt thit vi nhau. l cch din t s hip thng gia ng b cha m v con chu, gia ngi
sng v c cht, l dp on t ca i gia nh. Quan nim vong hn gia tin lun gn gi vi con chu c din t bng nhiu cch
khc nhau. i a s qun chng Vit Nam c coi l theo o ng B thng c phong tc lm l co gia tin, trong mi tun tit,
hoc ngy k gi, hoc khi c vic hiu h, tang chay. Toan nh din gii thm: Nhng bin c quan trng trong gia nh, l tt nhin gia
trng u c l co gia tin, nh: sinh con ci, con ci u c, y thng, y nm, con ci bt u i hc, sa son i thi, thi , dng
v g chng cho con hay nhiu khi ch sa sang li nh ca, nht l nhng di sn ca tin nhn li. Vui th, bun cng khn trnh
t tin cc ngi bit v ph h, nh vic lm n thua l, c ngi i xa, c ngi mnh mt Ngoi nhng bin c trong gia nh ra,
gia trng cng knh co nhng vic quan trng khc xy ra trong lng nc, nh lng c cp ti, t nc sinh lon lc hay nhng tin
vui trong thn x, Tt c nhng knh co, trnh khn trn mc ch t tin hip thng hay ph tr trong nhng khi vui cng nh lc
bun. Ty tng trng hp, ty tng gia cnh m sa son l. Nhiu khi gia ch ch cn sa son ci l nh, nh chn tr, a xi, ni
chui. Cng c khi l lc linh nh. Toan nh kt lun: Con chu nh n t tin th cng, nng cng bi cng t r lng hiu tho ca
mnh i vi cc c. Sng khn cht thing, cc c thy con chu hiu knh, t vong hn cng vui mng.
Ni ti cng vi t tin tc l phi ni ti bn th gia tin. Bn th ny mc d trang tr c khc nhau, nhng i u c bi v, bnh
hng, nn sp Nu l bn th h thng t trong miu ng, chnh gia c bn th ring th ng Thy T ca dng h. Cn cc
bn th bit tng, bit phi khc trong mi ngy gi k ca tng, phi mnh mi c by ra. Trn bn th Thy T lun c cun gia ph
ghi r danh tnh cc chi nhnh dng h. Nhiu khi gia ph ny c ghi khc trn tng sau bn th Thy T.
Qun chng tuy mt ng mun by t lng hiu knh mnh i vi t tin, nhng h khng th phn bit r rng nh nhng nho s v
dn chi ngha, knh qu thn nhi vin chi, nn thc hnh o hiu v th qu thn tr thnh ln ln. V mun bo v phn m ng cha,
nn nh ti Thn Th Cng, Thn H B. Ngoi ra cn c nhng thn ti gia khc nh: Thn Ti, Thn Tin S (hay Thnh S, Ngh S,
tc l ng t mi ngh), c Quan Thnh bo v che ch mnh hay gip pht ti, Chnh v th m khi cc nh truyn gio Ty
Phng ti Vit Nam hay Trung Hoa gp phi nhng kh khn lm sao thu hiu tinh thn, nht l v tinh thn l nghi tn knh ng b
t tin.
2. Tn Knh T Tin Lin H Ti Vic Truyn Gio:
Lch s truyn gio Vit Nam cng nh Trung Hoa bt u bng nhng bc d dm, va chm nhng kh khn v phin dch, v hai
loi ngn ng biu t hai vn ha qu khc nhau, nn khng bit phi lm sao mi c th t ti vic bn v ha chn chnh c. Thot
http://www.simonhoadalat.com/giaoducgd/giadinh/33OngBaToTien.htm 3/8
22/11/2017 ng B T Tin Gi tr vn ha, phong tc tp qun ca ngi Vit lin h vi vic truyn gio

u nhng nh truyn gio tin khi dng ngn ng a phng phin m nhng t cn bn ca Kit gio, nh thnh Phanxic Xavier
Nht m ha ting Latinh: Deus Pater, Deus Filius, Deus Spiritus Sanctus l: Deusu Patere, Deusu Hiiruo va Deusu Spiritusu Santa (c
khong 50 ng vng cn bn nh th). Nhng cch phin m ny gp nhng kh khn ln, v hoc l m c mt ngha khc trong
ngn ng l Deusu lm tr ci cho nhiu Pht Nht, v h lin tng ti mt m tng t l daiuso, c ngha l Ni di i ti.
Thy cch phin m ny khng n, nn cc nh truyn gio k v cc bc tin khi ny nh A. Valignano, M. Ricci, A. Schall, A. de Rhodes
v.v hc hi ngn ng v t tng a phng Kit gio c thch ng vi mi trng mi. Trong lc phin dch v thch ng ny
xy ra cuc tranh chp v l nghi. Cuc tranh chp ny mc d u tin l bn v hai phng php truyn gio c hai phe (mt
bn l dng Tn, mt bn l dng aminh, dng Phanxic v hi Tha Sai Bal) ch trng, nhng dn dn vt qua phm vi thun
ty truyn gio v tn gio tr thnh mt tranh chp b nhng nh hng chnh tr, quyn bnh chi phi, nn tr thnh mt tm bi kch
ca lch s truyn gio Vin ng. y chng ta ch c th ch tm ti nhng d kin chnh yu m thi.
Trc tin chng ta bn v vn phin dch. Sau khi tho lun nhng kh th dch ch, Deus, cc nh truyn gio ng dng ch
Thin Cha. Nhng dng cch th no gii thch ch Thin Cha th hai phe c nhng lp trng khc nhau. Mt bn cho rng dng
ch Thin Cha ch Deus th phi hiu hon ton khc, hon ton c lp, khng th dng mt t ng no nh Thin, Thng
din gii c, v Thin theo h ch c ngha l bu tri (ciel materiel et visible), cn quan nim Thng l quan nim dn
ngoi thng dng, nu ta dng s ri vo gii v thn nh dn ngoi. Mt bn khc cho rng ch Thin Cha mc d l ch ghp mi
ch Deus, nhng c th dng nhng quan nim sn c trong kinh in Trung Hoa xa nh Thin, Thng ngi Trung Hoa c
mt mu c thng ha, nh mi d dng hiu r ngha thc s ca Thin Cha c. Thc ra, hai bn dng hai phng php thn
hc c in vn dng l: phng php ph nhn (via negotiva) v phng php snh loi (via analogia). ng trn phng php hc
khng c chi ng bn ci, nhng ng lc nao khin h chn hai phng php ny ni ln thi ca h i vi nn vn ha a
phng. mi l iu quan trng. D sao i na, s kin xy ra trong lch s l: Gim Mc Charles Maigrot, c s tng ta Phc Kin
nhn danh Thnh B truyn gio tuyn b: t ng Thin Cha phi c dng ch ch Deus cn nhng ting khc nh Thin
v Thng th khng c dng.
i vi ngi Cng Gio Vit Nam hin nay, ta dng ch Thin Cha trong vn chng, nhng cna dng ch c Cha Tri theo
ngha bnh dn ch Deus. Trong khi nhng ngi khng Cng Gio thng dng ng Tri (Trung Hoa dng ch Lo Thin) ch
ng Ti Cao. Thc ra, quan nim Tri khng phi ch l bu tri, nhng cng l Ha Cng, ng sinh thnh v tr, v vy ti sao
chng ta khng th dng nhng quan nim c sn trong kinh in Trung Hoa, c nhiu ngi bit ti gii thch mt quan nim
ch tru tng, i vi h hon ton mi l nh Deus. Phi chng phn i dng nhng quan nim nh Thng Thin, Hin Thin,
Hong Thin, Thng gii thch ch Thin Cha, v cc nh truyn gio s ngi Trung Hoa, Vit Nam khng hiu xc thc
c ngha Deus ca Kit gio, hay l cc nh truyn gio khng hiu r c nhng quan nim trn trong t tng Trung Hoa?
Trn Vn Hin Minh cn i xa hn na, khi ng qu quyt: Quan nim mt Tin Cha c ngi v, Thng l mt trc gic u tin ca
ngi Trung Hoa t xa xi bao ngn nm trc. Tt c cuc sng Trung Hoa c knh u qui hng vo . mc h Trn nu ra c th
l mt ti tho lun ho hng, nhng vt qua phm vi ca bi ni chuyn ny. D Thng theo ngi Trung Hoa hiu c ngi
v hay khng, cng khng th l l do chnh ng khng dng nhng quan nim gii thch ting Thin Cha c.
Nh vy ta thy c tranh lun v my danh t trn khng phi ch l mt cuc tho lun l thuyt thn hc hay ngn ng, vn chng,
nhng l t r ng hng ca hai phe i vi vn truyn gio: gio hi c th dng di sn vn ha ca a phng din t gio
l, nghi l ca mnh hay khng? M c php dng ti mc no? Ti sao c th dng hay b cm dng nh vy?
By gi chng ta trc tip cp ti cuc tranh lun l nghi. Vn chnh ca cuc tranh chp ny l cu hi: l nghi i vi t tin l
tn th t tin v nghi thc ny c tnh cch tn gio. Tn th t tin l nhng ngi theo o ng B. Ni cch khc, nghi l tn th
http://www.simonhoadalat.com/giaoducgd/giadinh/33OngBaToTien.htm 4/8
22/11/2017 ng B T Tin Gi tr vn ha, phong tc tp qun ca ngi Vit lin h vi vic truyn gio

ny c c hnh trong nhng ni nht nh (ch ng hay tng ng hoc ti gia, trc bn th t), c nhng qui nh ring (thnh
vn hoc bt thnh vn) v i tng ca o ny l tn th Bi V ca nhng ngi qu c, Bi V ny l ch ca cc Hn ngi qu c
c ng. Khi hnh l gia trng chp vi hay qu ly, dng hng, bo co, cu xin trc bn th vong linh c t nn v by nhng l
cng nh hoa qu, bnh ru l nghi ny cng ging nh l nghi trc phn m khi mai tng hay trong cc dp k l. Sau khi m t
nhng chi tit trn, cng thm s ghi ch nhng tnh cch tn gio ca o ng b, cc v tha sai ny t nhng cu hi xin thnh b
gii quyt, nh: xin hi ngi Kit hu c c php c hnh nhng nghi l v dng cng trc bi v theo nh tp tc ch ng hoc
ni phn m hay trc linh cu? V nu h c php lm nh vy th h c th tham d vi dn ngoi hay hnh l mt mnh? Hay cu
hi: Ngi Kit hu c c dng bi v t tin trong nh mnh vi ch khc Thn Ch khng? D nhin nhng cu hi ny c sa
son bng nhng m t hm xc mt cu tr li ph nhn. C ngi cn i xa hn na, coi vic Tn th t tin Trung Hoa ging ht
nh vic th phng cc th Manes xa Hy lp hay La M: Theo lch xa ca ngi La M khi thi th u thn cn hin tr, c nhc ti
mt dp l gi l Feralia, bt u t 20 thng 2 ko di ti cui thng 2. L ny l dp tn th cc Thn Manes. Dn ngoi em tht t
trn m cc ngi qu c h hng, nh tin s Varron gii thch. cng l nhng vic m nhng ngi Trung Hoa hnh l cc
cha chin, trn phn m hay trong t tht trc bi v t tin. S so snh ny t ngi hu trch trc mt s la chn khng th chi
c: Nu xa gio hi hy b phong tc th t thn Manes, ti sao ngy nay li c th cho php lm nh th trung Hoa. L chng
ny cng nh hng ti ngi hu trch khi ngi khng hiu thu hin trng phc tp min Vin ng.
Trong khi , phe khc coi nghi l i vi ng b t tin l s tn knh by t lng hiu ca con ci i vi bc tin nhn, d khi cn
sng hay qu c. Trc tin h nhn nh nhng nghi l trong cc cha chin hay trc nhng thn tng by ri rc khp ni l c
tnh cch tn gio v nhum nhiu mu sc m tn, d oan. H cng cng nhn thi m tn ny c th nh hng ti vic tn knh t
tin, nu khng c gii thch minh bch gia ni tn th v tn knh: Ngc vi cha miu l ni tn th cc thn thnh, ng ni
c tnh cch trung tnh (c th dng lin quan ti tn gio hay khng). Do , ch ng hay tng ng (hay ni nm na l ch
dnh cho t tin) l ni knh nh ng b t tin t lng bit n vi nhng ngi qu c, cng nh phong tc tp qun a phng c
nhng ni ring trng knh cc v tin bi lc sinh thi. Cn Bi V thc ra khng phi l bn th thc, nhng thng l mt thanh g
c sa son tm tt trn c ghi danh tnh ng b t tin c by trn n hng. Tuy Bi V l biu tng cho vong linh ngi
qu c, nhng khng phi l ch c ng ca hn linh . Cc v ny gii thch: trong qu kh ngi Trung Hoa c thi quen tm mt
ngi thay th cho mt ngi thn qu c. Phong tc ny c chuyn ha bng vic dng bi v nh l biu tng ca ngi qu c
gia con ci. Bi v c dng nn khng phi nh du s hin hu ca mt linh hn m ngi ta tin rng linh hn c ng bi
v, nhng ng hn l thc tnh mt thi lun l v s biu tng ny c th coi nh s hin din ca mt thn xc. Trong khi ,
vic ha vng giy, t nhng vt lm bng giy cho t tin dng l nhng iu m tn, d oan cn cm b. Ngc li, nhng c ch
bi ly hay qu gi l nhng cung cch ngi Trung Hoa thng dng t lng tn knh i vi bc trn, d nhng ngi ny cn sng
hay qua i. iu ng ch l, chnh vua Khang Hy ngy 30.11.1700 t tay chng thc bn vn do cc cha dng tn tho ni
nhng l nghi tn knh Khng T, t tin l nhng hnh thc by t lng thnh knh m thi: Ni l Khng T c th phng xin s
khn ngoan hay xin c thng chc hay thm bng lc l khng ng Dng bi v tin nhn qu c khng c ngha l linh hn t
tin c ngh l thc s ng tr trong ming g ny Mc ch thc s ca nghi l tn knh t tin l con chu trong mt dng tc khng
c php qun, nhng lun lun tng nh ti t tin cho n mun i. Nhng li chng thc ca v hong trung Hoa, ngi c
thm quyn ni ln ngha thc s ca phong tc tp qun, khng c ta thnh thi lu ti.
Trn y l lc thut tng qut lp trng ca hai phe phi v vn i vi t tin c lin h n vic truyn gio. Cuc tranh chp l
nghi ny tm thi kt thc khi c Gio Hong Clement XI ngy 20.11.1704 quyt nh:

http://www.simonhoadalat.com/giaoducgd/giadinh/33OngBaToTien.htm 5/8
22/11/2017 ng B T Tin Gi tr vn ha, phong tc tp qun ca ngi Vit lin h vi vic truyn gio

- Cm dng ch Thin hay Thng gii ngha Thin Cha. Theo khng c dng mensa seu altare (bn th) knh
Thin trong nh th.
- Ngi Kit hu khng c php t chc hay tham gia nhng l nghi theo nh phong tc i vi Khng T hay nhng ngi qu c. Do
cng khng c php lp ch ng, miu ng, cng khng c php dng l vt trong miu ng hay gia tht v nhng nghi
thc ny lin h ti m tn (tamquam superstitione inseparabilia). Tng hun (Ex illa die) c quyt nh, c c s ta thnh,
Hng Y De Tournon mang sang Trung Hoa ban hnh. Sau ba ln De Tournon hi kin vi Hong Khang Hy, Tng hun khng
c chnh thc ban hnh cho ti ngy 19.3.1715 mi c Gim Mc u tin ca a phn Bc Kinh Charles Castorano ban hnh. (Trong
khi De Tournon mt ngy 8.6.1710 Macao). Tng hun Ex illa die c chnh thc ban hnh gy ra nhiu phn ng khc nhau,
nhng khi phi quyt nh pht th chng l nghi theo ch th ca ta thnh, cc nh truyn gio anh dng b lp trng ring
chp nhn tng hun Ex illa die. V phn Khang Hy, ng thy Cng Gio chng i l nghi v tp tc Trung Hoa i vi Khng T v t
tin, i thi t thn thin sang nghch th. Nhng cuc tranh chp cha kt thc, v chnh c Clement XI li sai mt c s khc
l Charles Ambrose Mezzabarba, tn gio ph ca Alexandria ti Bc Kinh ngy 26.12.1720. Sau khi hi kin, lng nghe cc nh truyn
gio bo co v c tip kin Hong , C. A. Mezzabarba tr v Maccao v tho mt bc th mc v ca ngi tinh thn phc tng
v thng nht ca cc nh truyn gio, ng thi lit k Tm iu c php d dng thc hnh mc v. 8 iu c php ny
c ban hnh ngy 4.11.1721, ni rng nhng iu cm ngt ca tng hun Ex illa die. T d: c lp bi v trn ch c
php ghi tn ngi qu c. Tt c cc l nghi trung Hoa i vi t tin nu khng pha trn m tn m ch c tnh cch dn s (Civil) th
u c php t chc hay tham d. Hay l: c php dng nn, hng, hoa qu, t lng tn knh v bit n i vi ngi qu c
8 iu c php ny lm sng li cuc tranh chp l nghi mt ln na, nht l sau khi c s C.A. Mezzabarba tr v u Chu.
Mt ng khc, Dng Thnh k v Khang Hy c mt nm th ra ch th trc xut nhng nh truyn gio tr nhng ngi c mi li.
Tnh trng hn n ny cui cng c chm dt vi Tng hun Ex Quo Singulari do c Benedictus XIV ban hnh ngy 11.1.1742.
Tng hun ny l tng hun cui cng cm ngt l nghi i vi t tin v rt li tt c nhng iu cho php trc kia. c Benedictus
XIV minh nh: khng phi xu v b cm, nhng b cm v xu.
3. Bn V Vic Tranh Chp L Nghi
Trong qu trnh tranh chp nh chng ta thy trn kh m phn nh c b cm v xu hay xu v b cm. Ngay c khi b cm
nhng trn thc t ch l trnh n vn hn l gii quyt vn . Bng chng l sau gn 200 nm b cm ngt, ngy 8.12.1939 thnh b
truyn gio hy b vic bt cc nh truyn gio phi tuyn th chi b l nghi m tng hun nm 1742 i buc v ng thi
tuyn b cc Kit hu v cc nh truyn gio trung Hoa, Vit Nam i vi vic tn knh Khng T v t tin cn c mt ci nhn mi.
Ci nhn mi ny sau cng ng Vatican II tr thnh mt kha cnh quan trng thnh lp mt nn thn hc bn v ha. Nh vy
Bn v ha khng nhng ch c php m phi c khuyn khch. ng trn mt thi mi ny nhn li lch s tranh chp chng ta d
c ci nhn khch quan hn.
Trc tin chng ta nhn nh mch sng ca hai phe. Mt bn ng trn quan im ca ngi tr thc, ca tn nho gia i Minh, tm
hiu ngha ca cc nghi l. Nu l nghi i vi hng T, t tin thuc v tn knh hn l tn th th hin nhin thuc v phm vi lun l
hn l tn gio. Qu thc cc nh tr thc Trung Hoa hiu nh th, v vy lp trng ca cc nh truyn gio ny c Hong
Khang Hy chng thc. Chng ta thy hin nay nhng l nghi tng nim Khng T hay cc v tin mang mt ngha hon ton
dn s. Cc nh tr thc Vit Nam nh Trn Vn Chng, H c Dim, Nguyn Vn Huyn, Trn Trng Kim v.v cng cho nhng nghi
l tn knh ng b l by t lng con ci hiu tho i vi t tin, l hnh ng mun lun tng nh ti t tin m thi. V th cng bi
ng b t tin theo nh tp tc khng phi l hnh ng ca nim tin, ngha l qua ct ngha mt s mu nhim lin quan ti s
sng v s cht, cng khng phi l hnh ng phi l nhng l nhng c ch t nhin (theo phong tc tp qun ca mt nn vn ha)
http://www.simonhoadalat.com/giaoducgd/giadinh/33OngBaToTien.htm 6/8
22/11/2017 ng B T Tin Gi tr vn ha, phong tc tp qun ca ngi Vit lin h vi vic truyn gio

do tm lng hiu tho thi thc. Cng v th nhng vic dng hng cng qu, tin ru by c trc Bi v khng mang mt ngha
phng dng vt cht no c. Quan trng nht l v nh ti ng b t tin nn con ci chu cht thy h c bn phn phi sng nh mt
ngi tt, mt ti trung, mt t thnh tn, mt ngi chng gng mu, mt ngi v hin, mt ngi con tho khi lm nh
danh tin nhn. y l quan nim tn knh t tin trong mch sung ca truen thng nho hc t nng trn bn phn lun l.
Trong khi cc nh truyn gio khc ng trn phng din ca gii bnh dn coi vic tn knh ng b t tin l mt l nghi tn gio, v
vy h ngh rng cho php c hnh nhng nghi thc ny tc l hn hp cc tn gio, lm tha ha, lm tha ha Kit gio v lm hoang
mang lng cc tn hu. Do , h xin ta thnh qui nh r rng d thc hnh mc v. y ngn ng l vn then cht. Nhng
gii quyt nn ngn ng thiu minh bch m cm dng ngn ng th khng phi l gii php tha ng, v nu khng dng ch Thin
gii thch Thin Cha th khi dng ch Thin Cha ngi a phng cng khng th hiu khc hn mch sng vn ha ca h
c. Cng vy, gi Khng T l Thn nhn th ngha ca ch Thn ny khng th hiu theo mt mch vn ha khc c (t d nh
thnh nhn theo ngha hp ca Gio Hi Cng Gio). Cng th, nhng hn ng nh Altare, Sacrificium, genuflectio, templum l
nhng t ng ty theo nn vn ha u Chu hay Trung Hoa, Vit Nam m mang mt ngha khc nhau. Nu dng ci nhn ca nn vn
ha u chu phn on nhng hin trng ca nn vn ha Chu tc l tch nhng d kin, hnh nh tng trng ra khi mch sng
vn ha. Nu hai nn vn ha qu khc nhau v cha hiu nhau c, th lm sao trnh khi c nhng ng nhn. Nu quyn phn
quyt dnh cho mt pha khi cha thu trit vn th phn on lm sao trnh khi nhng thin kin?
Tm li, cuc tranh chp l nghi ni ln nhng kh khn m mt thn hc bn v ha trong mt mi trng c th gp phi v dn
dn vt qua. Cuc tranh chp trn khng nhng ch bc l hai phe ng trn hai phm vi khc nhau nhn mt vn m cng ng
trong nhng giai on tin ti thn hc bn v ha khc nhau, nn gp nhau trong i thoi. S tranh chp l nghi tr thnh mt thm
kch trong lch s truyn gio Vin ng, v gii quyt s tranh chp khng nm trong mch sng , nhng ngoi v trn mch
sng vn ha, nn khng thu o c nhng nhu cu sng ca gio hi a phng.
Nh vy, cp ti vn ng B T Tin c lin quan ti vic truyn gio tc l phn tnh mt nn thn hc bn v ha. Bn v ha
khng c ngha l ch hi nhp v chp nhn nhng g c sn trong nn vn ha , nhng ng thi cng thng ha nhng gi tr .
Vy theo ngha ca l nghi i vi ng b t tin l g? Nu ch coi l nghi i vi t tin l cch by t lng hiu , tc l thc thi
mt bn phn lun l, th cha chng minh l do ti sao con ngi i buc phi thc hnh lun l nh vy. Nu ta coi s i buc l
mt s t minh (self-evident) th hoc l ri vo ch ngha c on (dogmatism) hoc ch trng thuyt v tri thc (agnosticsm) nh
khuynh hng ca mt s nh nho tn thi i Loan hin nay. C hai kh th trn ch l n trnh vn m khng gip chng ta hiu
ti sao con ngi phi thi hnh bn phn lun l vi t tin. THc ra khi nhng nh truyn gio dng Tn ch trng coi l nghi tn knh
ng b thuc phm vi lun l, h tin rng mt khi tm ra ngha nguyn y v chnh yu ca l nghi ny, h c th gio dc qun
chng gi b nhng m tn mc rm r bn ngoi v cui cng c th bin ha nhng bn phn lun l cho hp vi nim tin Kit gio.
Nh vy, mc d hc nhn mnh l nghi ny thuc phm vi lun l, nhng ngm xc nh cn bn ca lun l khng th tch ri khi
nim tin tn gio c. Mi lin h gia lun l v tn gio ny c th dng t tng sn c trong kinh in Trung Hoa nh nim tin
Thin nhn tng d v vn vt bn h thin, nhn bn h t gii thch. Theo tn knh ng b khng th c lp vi vic Knh
Thin, nhng cng khng th t ngang hng vi vic Knh Thin, nhng cng khng th t ngang hng vi vic knh Thin c, v con
ngi cng l thnh phn ca vn vt m nguyn y ca vn vt l Thin. Hiu nh th, vic tn knh ng b t tin khng nhng khng
phn vi o Cng Gio m cn bc l c tnh cch c bit ng phng, o hiu ca ngi Vit, ng thi qua vic a hnh ng
tn knh ny ha hp vi tinh thn Kit gio, chng ta va thng ha va qui t nhng gi tr lun l v nhng hnh thc by t trn v
ci gc ca mun loi: chng ta hiu tho cha m v Cha l Cha chng ta dy nh th. Ni cch khc, mt khi vic tn th Tri.
Thng nhng danh t ch Thin Cha n hnh (Deus absconditus) c nim tin do c Kit mc khi soi chiu, canh ci v hon
http://www.simonhoadalat.com/giaoducgd/giadinh/33OngBaToTien.htm 7/8
22/11/2017 ng B T Tin Gi tr vn ha, phong tc tp qun ca ngi Vit lin h vi vic truyn gio

ho ha, th nhng hnh ng c tnh cch nhn bn ca mt nn vn ha cng c xc nh v thng ha theo ng mc nahn bn ca
n.
4. Kt lun
Tho lun vic tn knh ng b t tin lin h ti vic truyn gio l dp may him c chng ta suy t v mt kha cnh ca nn thn
hc bn v ha Vit Nam. Trong bi hc lch s trn chng ta nhn ra hu qu ca mt cuc tranh chp l nghi m b tch ri khi
mch sng vn ha v b phn quyt do nhng ngi cha thu o ngha ca n. Tm bi kch ny l mt in hnh ca bc kh khn
trong cuc gp g ca hai nn vn ha c truyn, mnh m nhng khc nhau, khi hai nn vn ha thiu uyn chuyn nn ngn cn
vic thng ha ti mt hp bao gm mt nn nhn bn phong ph hn. Sau cng ng Vatican II vic tch cc tm hiu nn vn ha
a phng, xc nh nhng gi tr nhn bn chn chnh ca nhng tn gio khc, nhng lung t tng khc tr thnh mt nhu cu
thng nht ca mi gio hi a phng. Chng ta nghin cu vic tn knh ng b t tin lin h vi vic truyn gio Vit Nam,
Trung Hoa, khng phi nui tic mt dp may qua, nhng quan trng hn l tm thy nhng ngha c lin quan ti cuc sng o
hin ti ca chng ta. Ni cch khc sau khi nhn nh lng hiu tho l mt gi tr nhn bn cn bn ca nn vn ha nh hng nho
hc, v thc c nhng l nghi tn knh khc vi nhng m tn d oan, chng ta t hi, chng ta c th thc hin nhng hnh thc, l
nghi no biu t lng thnh knh, hiu ca chng ta? Nhng nhng nghi thc khng ri vo trng thi v hnh thc c
chp chiu l. iu quan trng nht l tm lng ngi Vit thnh knh m chng ta c th gi l Tm Vit. Tm Vit i vi ng b t
tin l mt kha cnh biu l ca Tm Vit. Kha cnh ny khng th tch ri khi lng thnh i vi Thng c, nu khng Tm Vit
ny s thiu ngun sng v tr thnh c on. Bi Tm Vit l ngun sng ca Vit tnh. D nhin Tm Vit ny cn c th biu l
theo nhng cch th khc ty theo ta nhn t Pht Gio hay Lo Gio m trong bi ny chng ta khng c dp bn ti. C Tm Vit nh
vy chng ta mi c th bc thm mt bc na l i tm mt hp ca Tm Vit trong mi trng c th m chng ta ang sng hi
ngoi ny. Hp ny l mt mc nhn bn cao hn v n c ci ha v b tc do hai nn vn ha khc nhau. Tin chun canh ci
v hon thin ny khng g khc hn l mt nhn bn thun ty: Hin Thn ca mt mu mc Thin Nhn tng d, Thin Nhn hp
nht, Thin Cha Nhp Th.

Tr V Trang Mc Lc Gio Dc

http://www.simonhoadalat.com/giaoducgd/giadinh/33OngBaToTien.htm 8/8