Tin Lnh ti Vit Nam

Khng Cch Hi thnh Tin Lnh Vit Nam H Ni

Bch khoa ton th m Wikipedia

Ngay t cui th k 19, Tin Lnh c mt Vit Nam khi mt nhm tn hu ngi chu u
thnh lp mt nh th ti Hi Phng vo nm 1884, ri thm nhng gio on khc c
thnh lp H Ni v Si Gn trong nm 1902,[1] nhng nm 1911 c xem l thi im
nh du c tin Khng Cch truyn n Vit Nam khi nhng nh truyn gio thuc Hi
Truyn gio Phc m Lin hip t chn n Tourane (nay l Nng) thit lp c s
truyn gio ti y. Nm 1927, Hi thnh Tin Lnh Vit Nam c chnh thc thnh lp. Cc
h phi khc tip bc trong n lc rao ging Phc m v tham gia cc hot ng x hi.[2]
Theo nhng c tnh khc nhau, c khong t 1 triu[3] n hn 1,4 triu[4][5][6] tn hu thuc
cng ng Khng Cch ti Vit Nam, phn ln tp trung min Nam. Tin Lnh c xem l
mt trong nhng tn gio pht trin nhanh nht trn t nc ny.[3][7]

Trc nm 1911
T cui th k th 10, "tu s Nedjran" thuc nhm Nestorian (Cnh gio) n Vit Nam
trong cuc hnh trnh truyn gio sang Trung Hoa trong nm 980. Theo Geography of Earisi,
ng n Loukin (kinh thnh Lou, c l l Hoa L).[8][9] Tuy nhin, khng c chng c cho
thy nh truyn gio ny t c thnh qu no ti Vit Nam.[10] n i L Anh Tng
(1557-1573) khi ti thit mt ngi n c, ngi ta tm thy mt "thp t gi rt c" trn mt
bc tng ca ngi n.[9] Nhng nh truyn gio Cng gio R-ma t chn n Vit Nam
t th k 16, n th k 18 Gio hi Cng gio pht trin mnh m. Trong khi , Vit
Nam vn cha c cng ng Khng Cch trn th gii quan tm n.[11]
T th k 17, Charles Hartsingh, trong s nhng ngi Php Khng Cch vng Normandie
lm vic cho cng ty H Lan v ng n, thit lp s nh c u tin ca cng ty trong
vng ng bng sng Hng.[11] Mt tn hu Khng Cch khc, Jean-Baptiste Chaigneau, l s
quan hi qun Php, gia nhp lc lng ca Gia Long trong n lc ti thng nht t nc v
thit lp triu i nh Nguyn.[12] Ngy 15 thng 10 nm 1890, Alexandre Yersin, nh khoa
hc v nh thm him, mt tn hu Tin Lnh v l hu du nhng ngi Huguenot lnh nn
sang Thy S v b bch hi tn gio di triu Louis XIV, t chn n Si Gn lm vic
trn tu Volga theo tuyn hi hnh Si Gn - Manila vi chc trch ca mt bc s. Nm
1891, Yersin quyt nh li Vit Nam. Sau na th k tn ty cng hin, ng t trn ti Nha
Trang v c an tng ti Sui Du vo thng 3, 1943.[13]
Sau khi ngi Php chim ng Vit Nam, mt nh th thnh lp nm 1884 ti Hi Phng
dnh cho "cc tn hu Khng Cch chu u"; sau c hai nh th c thnh lp ti H
Ni v Si Gn (1902), nhng gio on ny u pht trin tt cho n thng 3, 1945 khi
qun i Nht chim ng ng Dng v bt gi cc cng dn Php.[1]

Nm 1921, Mc s P. Monet lnh o mt nhm truyn gio, vi hai ngi Vit l V Tam
Tht v i Dng, ri Paris n H Ni. Nm sau, h thnh lp Hi Sinh vin An Nam, mt
trung tm sinh hot ca sinh vin do /Tin Lnh bo tr, hi cng xut bn mt tp ch song
ng Php Vit nhm vo gii tr thc tr H Ni.[14] Thay v trc tip truyn b Phc m,
nhm truyn gio ny tp trung vo cc hot ng vn ha nh xin dng ch Quc ng,
cc loi hnh bo ch, v vn minh phng Ty. Mt khc, do thiu ti tr ti chnh cng
nhng hn ch v chnh tr v php l (mi cho n nm 1937, chnh quyn Php ng
Dng mi cng nhn gio hi Tin Lnh), h ngng hot ng. T , hot ng ca Tin
Lnh Php ti Vit Nam ch hn ch trong sinh hot mc v H Ni, Hi Phng (trc
thng 7, 1954) v Si Gn, Lt (trc thng 4, 1975).[14]
Nm 1902, Thnh th Cng hi c Bonnet n Tourane (nay l Nng) thnh lp c s
v tuyn dng ba nhn vin phn phi Tn c v cc sch Phc m ch Hn trong tnh
Qung Nam. Cho n nm 1920, Thnh th Cng hi c xem l t chc truyn b thng
ip C c bng sch in ln nht ti Vit Nam.[15]

T 1911 n 1927
Ngay trong nm u tin thnh lp Hi Truyn gio Phc m Lin hip, nh lnh o sng
lp t chc ny, Albert Benjamin Simpson, trong tp ch Word, Work, and World (thng 2,
1887) cp n tnh trng "bn o ng Nam b lng qun nhiu," v "vng
quc An Nam rng ln" cng vi Ty Tng phi c xem l cng trng truyn gio tng
lai.[16]

M ng

Mc s Hosler c hnh l Bp tm cho ng Nguyn Vn Phc, tn hu ngi Vit u tin,

ti Nng nm 1912
c cho l theo yu cu ca Simpson, trong nm 1893 David Lelacheur n Si Gn
thc hin mt cuc kho st,[17] v tng trnh "ca m ti An Nam".[17] Tuy nhin, chnh
quyn Php ti Vit Nam vn ch trng thc thi Ha c Gip Tut (1874) v Ha c Gip
Thn (1884) ch cho php nhng nh truyn gio ngi Php v ngi Ty Ban Nha thuc
Gio hi Cng gio R-ma hot ng tn gio trong x.[18] Simpson quyt nh thnh lp
ngay mt c s truyn gio ti Qung Ty, Hoa Nam, v ng tin rng t nhng nh truyn
gio c th tin vo Vit Nam. Nm 1897, Mc s C. H. Reeves t Qung Ty thc hin mt
chuyn ving thm ngn ngy n Lng Sn.[19] Nm 1899, nh truyn gio R. A. Jaffray n
H Ni bng cch i dc theo sng Hng, nhng khng lm c g. V tin rng mt ngi
Canada ni ting Php s d dng hn khi tip xc vi nh cm quyn Php, ng thuyt phc

Sylvian Dayan v v n Vit Nam nm 1902, h c php lu li Hi Phng, nhng mt

nm sau phi ri khi Vit Nam v gp phi s chng i quyt lit.[20]

Thnh lp c s truyn gio

Sau chn nm ch i v kin tr tm kim c hi tin vo Vit Nam, ma xun nm 1911,
Jaffray cng Paul M. Hosler v G. Loyde Hughes t chn n Tourane, h nhn c s h
tr t Bonnet, i din Thnh th Cng hi ti Trung k.[21] Do Hughes qua i, ch cn
Hosler ph trch c s truyn gio u tin ti Vit Nam. Trong ba nm k tip, c s ny
c b sung thm chn nh truyn gio, v mt c s mi c thnh lp Hi An.[22] n
u nm 1915, c thm hai c s ti Hi Phng v H Ni.
Sau khi Chin tranh th gii th nht bng n, thng 12, 1915, ngi Php ra lnh "cm m
thm cng cuc truyn gio gia vng ngi bn x", ng ca tt c cc nh nguyn v
nhng c s truyn gio ngoi tr c s Tourane, v buc nhng nh truyn gio c tn gc
c phi ri khi nc.[23] Sau cuc hi kin gia R. A. Jaffray vi Ton quyn Php ti H
Ni nm 1916, thi nghi k t pha ngi Php c gii ta, nhng nh truyn gio c
php m rng cng cuc truyn b phc m n Nam k.[24] n nm 1927, s nh truyn
gio tng gp ba, trong c nhng ngi ng gp ng k cho n lc xy dng v pht
trin cng ng Tin Lnh cn non tr ti Vit Nam nh D. L. Jeffrey v E. F. Irwin, c hai l
ngi Canada, J. D. Olsen, ngi Na Uy, cng William (ngi Anh) v Grace Cadman
(ngi M), hai nhn t chnh trong vic hnh thnh bn Kinh Thnh ting Vit nm 1926.[25]
Cc c s truyn gio c thnh lp ti H Ni, Hi Phng, Thanh Ha, Nng, Nha
Trang, Si Gn, Bin Ha, M Tho, Vnh Long, Sa c, Cn Th, Rch Gi, cng nh
Phnom Penh v Battambang.[26]

T 1927 n 1941
Thnh lp gio hi
Sau 16 nm khai khn v gieo ging, thng 3, 1927, cc gio on Tin Lnh ri rc Bc k,
Trung k, v Nam k tp hp thnh mt on th quc gia vi tn chnh thc l Hi Tin Lnh
ng Php.[27] Khi bn iu l ca Hi thnh c tu chnh ln th nht nm 1936, t "Vit
Nam" c thm vo trc "ng Php".[28] n cui Chin tranh th gii th hai, t "ng
Php" b loi b. Nm 1950, Hi ng Tng Lin hi biu quyt chn danh hiu chnh thc
ca gio hi l Hi thnh Tin Lnh Vit Nam.[29]

Biu tng ca Hi thnh Tin Lnh Vit Nam

Bn iu l c thng qua nm 1928 quy nh c cu t chc, chnh sch, th thc cho gio
hi, nhn mnh n cc l o ti sinh, thnh ha, cha bnh, v s ti lm ca Cha Gi-xu.
Bn l o ny c th hin trn biu tng ca Hi thnh Tin Lnh Vit Nam qua hnh nh
ca thp t gi, chim b cu, chic bnh, mo min, c khc trong con du chnh thc ca
Hi thnh Tin Lnh Vit Nam trong mi cp v mi ngnh cho n ngy nay.[30] iu l cng

quy nh h thng t chc ca Hi thnh c ba cp: Hi thnh a phng, a ht Lin hi,

v Tng Lin hi.[31] Mi hi thnh a phng c quyn y t iu hnh nh mi
qun nhim, bu c ban chp s, x l cc thuc vin, to lp v s dng ngn qu cp
dng cho qun nhim, chi tiu cho cc d n a phng cng nh ng gp cho a ht v
tng lin hi.[32] a ht lin hi tp hp cc hi thnh a phng trong mt khu vc, mi
nm t chc mt k hi ng quy t nhng i biu c cc hi thnh a phng bu chn
"cai tr v d phn cng vic ca Hi thnh trong a ht ring mnh, quyt nh nhng
vn lin quan ti li ch chung ca c ht." Hi ng cng bu c chc v Ch nhim v
Ban Tr s a ht.[33] Quyn ti hu ca Hi thnh Tin Lnh thuc v ton th tn hu, c
y thc cho cc i biu m h la chn gia vng cc thuc vin hi thnh a phng
tham d hi ng chung (thng c gi l Hi ng Tng Lin hi).[34] Hi ng Tng
Lin hi c xem l nhnh lp php ca gio hi, trong khi quyn hnh php c trao cho
Ban Tr s Tng Lin hi, ng u l Hi trng.[35] Hi ng bu Mc s Hong Trng
Tha vo chc v Hi trng.[36]
Trong thp nin 1920, cc hot ng truyn b Tin Lnh b hn ch v cm on. Theo thng
tri ngy 26 thng 1, 1925 ca Hi ng C mt, "Theo iu khon th 13 ca Ha c nm
1884, ch Gio hi Cng gio La M c quyn truyn ging trong x chng ta. Cc Gim
mc, Linh mc, v gio s thuc gio hi Cng gio La M l nhng ngi duy nht c php
ging o ca hR rng t nay tr i, tn gio mi (Tin Lnh) v "Cao i" phi b cm
t tng khng c truyn ging hoc lu hnh ti Trung k. Nu ngi no bt tun bn
ch d ny, hy hnh pht hn theo php lut."[37] Thng tri ny cng cc bin php cm o
nh bt gi mt s mc s, truyn o, e da cc tn hu v buc h t b Kinh Thnh xy
ra ti mt s a phng lm dy ln phn ng ca cng ng Khng Cch Php ti nc
Php v ng Dng. Thng 1, 1929, nhng nh lnh o Tin Lnh Php gi khng th cho
Ton quyn Pierre Pasquier khi ng mi nhm chc, ng thi Lin minh Tin Lnh Php a
vn ny ra trc H vin.[38] T thp nin 1930 tr i, cc bin php hn ch v cm on
dn dn c g b, mc d di s cai tr ca Php v triu nh Hu, Hi thnh Tin Lnh
Vit Nam cha bao gi c dnh nhng quyn ca mt on th tn gio quc gia nh
Cng gio R-ma c hng t nm 1884.[39]

T tr, T lp, T truyn b

Tn hu Tin Lnh H Ni nm 1930. Dng ch Nho pha trn ghi "An Nam H Ni Phc
m Hi"
T nm 1928 t c mt s ng thun gia Hi Truyn gio Phc m Lin hip v Hi
thnh Tin Lnh Vit Nam v nh hng pht trin gio hi trn nguyn tc: t lp, t tr, v
t truyn b, tp ch vo n lc chung gip hi thnh bn a tr nn mt gio hi c lp
trong thi gian sm nht.[40] S xc tn ca nhng nh lnh o hi thnh bn a rng "t lp

l con ng c nht dn n s c lp v t tr hon ton, l nn tng lnh mnh nht cho

Hi thnh tng trng v truyn ging trong mt x s m cm xc bi ngoi tht mnh sau
s chinh phc ca ngi Php s xc tn ny c lp nn trn gio hun ca Kinh
Thnh,"[41] nhn c s p ng thun li t cc tn hu.
Ph hp vi truyn thng Khng Cch dnh mt v tr quan trng v tch cc cho tn hu
trong mi lnh vc hot ng ca gio hi tn hu Tin Lnh thng ch ng trong n lc
thnh lp v pht trin gio on, ng gp tin bc v nhn lc xy dng l ng v cc
c s vt cht cho hi thnh a phng. Nm 1926, ti M Tho, mt nh th c xy
dng hon ton bi sng kin v s ng gp ti lc v nhn lc ca tn hu,[42] t khi
pht mt khuynh hng lnh mnh trong cc gio on trn khp t nc. Th ch dn ch
cng c n nh trong bn iu l nm 1928 th hin nguyn tc t tr, theo quyn t tr
c chia s bi tt c thuc vin hi thnh a phng chu l bp tm, cng nh cc i
biu ca h khi tham d nhng hi ng cp a ht v cp tng lin hi.[43]

T 1942 n 1954
Mc d khng xy ra chin tranh trn b ti Vit Nam trong sut Chin tranh th gii th hai,
nn kinh t ca t nc b thit hi nng n, ri nn i nm t Du, 1944-1945 lm cho
tnh hnh cng ti t hn. Cng ng Tin Lnh cn non tr ang trn ng xy dng mt
gio hi t lp, t tr cng b tc ng mnh. V kh khn kinh t, nhiu gio on khng th
cp dng y cho cc qun nhim, v mt s nh th b buc phi ng ca. Trng
Kinh Thnh Nng cng b nh hng nghim trng.[44] Tuy nhin, trong vng hi thnh
dy ln tinh thn tng thn tng tr, c bit l khi quyn gp tr gip tn hu min Bc
ang gnh chu nn i.[45]
Thng 8, 1942, Hi ng Tng Lin hi t chc ti Nng b nhim ban qun tr ti sn
gio hi, v bu Mc s L Vn Thi lm Hi trng thay th Mc s L nh Ti ang
au nng.[46]
Sau khi ngi Nht chim ng Vit Nam, d b hn ch trong i li, nhng nh truyn gio
vn c hng s t do tng i, Trng Kinh Thnh v Nh in Tin Lnh vn tip tc hot
ng. Thng 4, 1943, ngi Nht ra lnh cho chnh ph Php tp trung tt c nh truyn gio
qun thc trong mt tri binh M Tho.[47] n thng 9, sau khi mt s nh truyn gio v
tr em c hi hng theo mt tha thun gia hai chnh ph M-Nht, ch cn 17 ngi b
qun thc cho n khi chin tranh kt thc, trong s c mt ngi qua i trong tri trp
trung v b mc bnh m khng c cha tr.[48] Trong thi gian b cm gi, Mc s William
C. Cadman tip tc bin son cun Thnh Kinh T in, trong khi Mc s J. D. Olsen hiu
nh quyn Thn o hc, v mt s sch khc ca ng.[49]
Sau khi Nht u hng, cc nh truyn gio c tr t do, v Si Gn v hi hng, ngoi
tr cc ng b E. F. Irwin, D. I. Jeffrey, v Cadman, nhng ngi ny quyt nh li gip
tn hu Vit Nam. Cui thng 11, 1945 ch cn ng b Cadman li, nhng sau khi b
Cadman t trn trong thng 4, 1945, William Cadman l "nh truyn gio duy nht trong x
v l ngi iu hnh duy nht ca Hi Truyn gio Phc m Lin hip ti ng Dng".[50]
S lun gii Kinh Thnh cch sai lch ca qun nhim Nh th Vinh, Trn Nh Tun, mt
mc s hc thc v c sc thu ht, gy chia r trong hi thnh trong mt thi gian. Nhm
n nh ngy Cha Gi-xu ti lm, ng Tun thc hin nhng php tnh rc ri cng nh

tham kho nhiu ngun ti liu v Kinh Thnh tuyn b rng ngy Cha ti lm s l 30
thng 9, 1944. Ngy ny qua i m khng xy ra bin c no, ng li khng nh Cha s tr
li ngy 1 thng 10, 1945. ng n nhiu ni thuyt ging, tranh lun, v thuyt phc
c nhiu ngi, mc d nhng nh lnh o gio hi bc b[51] v cm truyn b gio l
y.[52]
T nm 1948 n 1950 c xem l giai on cng c v phc hi ca gio hi sau khi gnh
chu nhiu mt mt do chin tranh v nhng bin ng x hi, th trong thi k 1951 -1954
cng ng Tin Lnh pht trin v m rng cng cuc truyn b phc m. Nhiu gio on
mi c thnh lp trn khp x s. Trng Kinh Thnh Nng tp trung o to nhn s
cho gio hi. Chng trnh pht thanh Tin Lnh do Mc s C. E. Travis khi xng nm
1951, c iu hnh bi mt y ban ca Tng Lin hi, ghi m chng trnh pht thanh
c pht sng t mt i pht thanh Tin Lnh ti Manila, Philippines.[53] C nhi vin Tin
Lnh vi mt trng tiu hc v cc lp hun nghip khnh thnh ngy 4 thng 9, 1953 ti
Hn Chng, Nha Trang, c xy dng trn khu t rng 18 mu Anh li cho gio hi
theo di chc ca William C. Cadman.[54] Gio hi cng y mnh cng cuc truyn gio cho
cc sc dn thiu s Ty Nguyn.[55]

T 1954 n 1975
T nm 1954, Vit Nam tm thi b chia ct, Hi thnh Tin Lnh Vit Nam cng b phn chia
thnh 2 t chc, min Bc v min Nam. Ti min Bc, do phn ln tn v chc sc di
c vo min Nam nn cc hot ng c phn chng li.[56] Vo thi im 1975, ch c khong
hn 1 500 tn hu vi 14 chi hi ti 9 tnh, thnh min Bc.[7]

Thnh Kinh Thn hc vin Nha Trang, nm 1961.

Ngay khi ha bnh va ti lp, ti min Nam, gio hi y mnh cng cuc truyn b phc
m vi s hp tc tch cc t hu ht cc gio on trn c nc. Mt hnh nh thng thy
vo thi y l mt truyn o, c trang b Kinh Thnh v Tn c, vi trm truyn o
n cng chic xe p, n du, i khi c my phng thanh chy bng pin, vi s h tr ca
4 hoc 5 thanh nin, c th thu ht nhng m ng n lng nghe thng ip C c t m
ny qua m khc ti nhng a im cng cng nh ch hoc cc hi trng ti cc lng, x
ln.[57]
C nhn chng o mi tn hu ch ng chia s nim tin v tri nghim ca mnh cho h
hng, thn hu, ng nghip khi c c hi l mt trong nhng phng php truyn b phc
m hiu qu v t tn km c nhiu tn hu ng dng trit trong i sng thng

nht.[58] Ngoi ra, cn c cc chng trnh truyn b phc m cho gii tr, nht l sinh vin
hc sinh, cho qun nhn, cho t nhn ti cc khm ng, v cho ngi bnh cng thn nhn
ca h ti cc bnh vin.
Bo ch c s dng cho mc tiu bi linh v ph truyn c tin cng c gio hi quan
tm: Thnh Kinh bo (v sau i tn thnh Thnh Kinh Nguyt san) l t bo u tin ca
Tin Lnh Vit Nam, pht hnh t thng 1, 1931. Ngoi tr mt thi gian b nh bn do chin
tranh (1945 -1950), t bo pht hnh hng thng cho n thng 4, 1975.[59] Cn c hai t bo
khc nhm vo cc i tng c gi khc nhau l t uc Thing v t Hng ng (sau i
thnh Rng ng).[57] Nh in Tin Lnh di chuyn v Si Gn nm 1970, nhiu th loi vn
phm C c c pht hnh thng qua C quan Xut bn Tin Lnh. C th ni nhng nm
1954-1965 l thp nin truyn ging ln nht trong lch s gio hi. Tm im khng cn l
xy dng mt gio hi t lp v t tr, m l pht trin hi thnh.[57]
Thng 9, 1921, Trng Kinh Thnh Nng c thnh lp theo m hnh ca Trng Hun
luyn Truyn gio Nyack ca Hi Truyn gio Phc m Lin hip,[60] vi mc tiu o to
mc s cho gio hi v nhn s cho cc hi thnh a phng. Chng trnh o to nhm
n mc tiu thit lp mt gio hi t tr v t pht trin ti Vit Nam.[61] n nm 1960,
trng di vo Nha Trang vi tn mi l Thnh Kinh Thn hc vin. Mc s ng Vn Huyn
c b nhim vo chc v Vin trng.[57] Ngoi ra, cn c hai trng Kinh Thnh Lt
v Ban M Thut chuyn o to nhn s cho hi thnh sc tc, v thm mt trng Kinh
Thnh cho ngi Jarai c thnh lp ti Pleiku vo gia thp nin 1950.[62]
Nm 1960, Chn Y Vin Tin Lnh c thnh lp ti Nha Trang, trc 9 nm c mt
bnh vin phung Eanna, Ban M Thut, v Chn Y Vin Lt m rng hot ng sau khi
ha bnh tr li nm 1954.[63] Ngoi trng tiu hc Bt-l-hem thuc C nhi vin Tin Lnh
Nha Trang, cn c hai trng tiu hc dnh cho con em ngi dn tc thiu s Nng v
Lt. Vi s h tr ca Hi Hon cu Khi tng, mt mng li trng hc Tin Lnh
(phn ln l trng tiu hc) c thnh lp v pht trin ti nhiu a phng, n nm
1970 c 77 trng.[64] Trng trung tiu hc nh Sng v trng hun nghip Ha Khnh
ti Nng, cng trng hun nghip dnh cho ngi dn tc thiu s Lt l thnh qu
ca on Thanh nin C c X hi.[65]

T 1975

Nh th Tin Lnh Tin Giang

Hi Thnh Tin Lnh Bp Tt ti Houston, Texas

T sau nm 1975, Hi thnh Tin Lnh min Bc ch hot ng cm chng, li b lm vo
khng hong v thiu nhn s k tha. n nm 2004, sau 20 nm khng t chc i hi, i
hi ng ln th 32 c triu tp m ra mt giai on mi cho gio hi vi s pht trin
nhiu gio on trong vng ngi dn tc min ni pha Bc. Tm hot ng ca gio hi
cng m rng hn 20 tnh, thnh ph t Qung Bnh tr ra.[56] Vng Ty Bc c khong
135.000 ngi Mng, v khong 2.500 ngi Dao tr thnh tn hu Khng Cch.[66]
Ti min Nam, Hi thnh Tin Lnh cha c nh nc Vit Nam cng nhn.[56] Hi ng
Tng Lin hi ln th 42 t chc ti Thnh ph H Ch Minh vo thng 6, 1976[67] bu Mc
s ng Vn Huyn vo chc v Hi trng,[67] ng tip tc lnh o gio hi cho n khi t
trn trong thng 7, 1999.
Nm 1992-94, chnh ph Vit Nam cho php nhp 33 000 Kinh Thnh v 20 000 Thnh ca,
ri cp php n hnh 85 000 quyn Kinh Thnh ton b (Cu c v Tn c), 65 000 Kinh
Thnh Tn c, 25 000 Thnh ca, v 120 000 quyn Truyn tch Kinh Thnh.[67]
Thng 2, 2001, i hi ng ln th 43 t chc ti Thnh ph H Ch Minh[68] thng qua bn
Hin chng mi, v bu Mc s Phm Xun Thiu lm Hi trng. Cc hot ng ca gio
hi dn c phc hi v pht trin vi khong 600 000 tn hu (nm 2009) 34 tnh, thnh
ph t Qung Tr tr vo.[56][69] V o to, Vin Thnh Kinh Thn hc c m li t nm
2003[70] vi c s mi ang c hon thnh ti Qun 2, Thnh ph H Ch Minh.[71]
Trong thng 6, 2011, L K nim 100 nm Tin Lnh n Vit Nam ln lt c t chc ti
Nng, H Ni, v Thnh ph H Ch Minh.[56][72]
Ngoi ra, c khong gn 5 000 ngi nc ngoi sinh sng H Ni v Thnh ph H Ch
Minh ang sinh hot ti cc nh th Khng Cch trong khu vc, ng nht l ngi Hn
Quc vi 1 gio on H Ni, 2 gio on Bp-tt v 2 gio on Trng Lo Thnh ph
H Ch Minh. Ti thnh ph ny cn c Hi thnh New Life Fellowship dnh cho ngi M,
v mt s nhm ca ngi c, v ngi c.[7]

Cc dn tc thiu s
Mc d cng cuc truyn b phc m cho cc dn tc thiu s khi s t nm 1924 gia
vng ngi Khmer Chu c, v cui thp nin 1920 c mt nh th ngi sc tc c
thnh lp Khe So gn Nng, n nm 1929, mc tiu truyn gio cho ngi sc tc mi
tr thnh mi quan tm ca Hi Truyn gio Phc m Lin hip. Hi thnh Tin Lnh v Hi

Truyn gio phi hp c nhng nh truyn gio tm n cc dn tc thiu s truyn ging

v thnh lp cc gio on. Bn cnh cn c n lc truyn gio ca C c Truyn gio
hi. S p ng i vi thng ip phc m l tch cc. Cho n nm 1975, mc s v tn
hu ngi sc tc iu hnh hi thnh ca h vi s c vn v h tr ca nhng nh truyn
gio t Hi Truyn gio v Hi thnh Tin Lnh Vit Nam.[73] n cui th k 20, thm mt
t bng n s lng ngi tip nhn c tin C c, nng s tn hu trong cc dn tc thiu
s ln gp 7 ln so vi con s thng k tnh n thi im 1975.[74]
Theo c tnh ca mt cuc kho st thc hin nm 2009, t l tn hu C c trong mt s
sc dn l kh cao nh MNng (44%), M (45%), Xting (52%), (93%); s tn hu
ngi dn tc thiu s chim khong 62% trong tng s hn 1,2 triu tn hu thuc cng
ng Khng Cch ti Vit Nam.[5][6] Tuy nhin, t l ny ang st gim bi v ngy cng c
nhiu ngi Kinh tip nhn c tin C c.[75]

Cc h phi
a nguyn v dn ch l hai nguyn l cn bn trong vic hnh thnh v lin kt cc gio hi
c t chc trong cng ng Khng Cch trn th gii.[76] ng thun vi nhau v nhng
nguyn l thn hc cn bn th hin trong Nm Tn l Duy nht, tinh thn hip nht gia cc
h phi lp nn trn gio thuyt Hi thnh v hnh[77] - phn bit vi "hi thnh hu hnh" trn
t - bao gm con dn tht ca Cha, v ch c Cha bit h.[78] Nh vy, cc h phi c
thnh lp p ng nhng nhu cu a dng m mi hi on u gp phi nh s khc bit
v a l, phong tc tp qun, c cu t chc, hoc mc tiu hot ng m vn duy tr s hip
nht thuc linh v s hp tc trong n lc truyn b phc m v cc hot ng x hi.
Bn cnh Hi thnh Tin Lnh Vit Nam cho n nay vn l gio hi ln nht v nhiu nh
hng nht trong cng ng Khng Cch cn c nhng h phi sm c mt ti Vit Nam
nh Hi Truyn gio C c (1957), Bp-tt (1959), Hi thnh ng Christ (1959).[2] Ngoi
ra cn c cc h phi khc nh Trng Lo, Ng Tun, Gim L, Mennonite, Mn ng
Christvi nhng nhm c lp bn trong mi h phi.[7]
Do c nhng khc bit quan trng v cn bn trong thn hc v sng o, cc h phi nh C
c Phc lm, Chng nhn Gi-h-va, Mormon... tuy cng l Khng Cch nhng khng
c cng nhn l mt thnh phn trong cng ng Tin Lnh.

Kt lun
D c mt Vit Nam kh mun mng, sau hn 100 nm tn ti Tin Lnh c xem l tn
gio pht trin nhanh nht, c bit l t nhng thp nin cui th k 20.[79] S hnh thnh v
pht trin ca cng ng Khng Cch ti Vit Nam l mt thnh qu ng k nu so snh vi
nhng x s ln cn. Sau 100 nm hot ng truyn gio Thi Lan, ch c 9 000 ngi qui
o. Cng ng Khng Cch Campuchia v Lo c quy m nh hn nhiu. S tn hu
Trung Quc ng o hn nhng h c n hn 200 nm truyn gio[80] vi s tp trung rt
ln ca cc hi truyn gio t chu u v Bc M. K t cuc chin ginh c lp, Tin Lnh
c cng nhn l mt trong nhng tn gio chnh ca t nc.[81]

Bn trong Nh th Tin Lnh Lt

Mt khc, c tin Khng Cch i hi ngi tn hu phi c mi tng giao trc tip vi
Cha Gi-xu, v nhng tri nghim tm linh trong cuc sng thng nht l khng th thiu:
h tr chuyn, gii by, tm s, khn ni vi Cha, v khi phm ti xin Cha tha th ti li
m khng cn thng qua mt thc th trung gian no; ng thi h c th tm kim s dy
d, soi dn cng nh s khch l, an i v sc mnh tm linh t Cha qua s suy ngm Kinh
Thnh bi s vn hnh ca Cha Thnh Linh. Nn thn hc ny gip gii phng ngi tn
hu khi s l thuc vo cc gio hi c t chc. Trong thc t, khng t ngi tip nhn v
thc hnh c tin C c m khng c mi quan h no, hoc nu c th rt lng lo, vi cc
gio hi, nn con s thc c th ln hn nhng g c tm thy trn cc bng thng k.[82][83]
C mt s nhn t ng gp cho thnh tu ny: Ch Quc ng gip ph bin rng ri cc
loi n phm tn gio, nht l bn Kinh Thnh ting Vit. S tn ty v hi sinh ca nhng nh
truyn gio thi k tin khi, nhiu ngi dnh gn trn i mnh (c nhng ngi gi li
thn xc y) chu ng bnh tt v tri qua nhiu gian kh. Cng phi k n nhit huyt,
kh nng, v bn lnh ca cc mc s Vit Nam thuc th h u tin.[84] Tn hu Vit Nam
c sm o to t iu hnh v xy dng mt gio hi t tr, t lp, v t truyn b.[75]
S dng hiu qu kinh nghim ca nhn hc tn gio truyn gio cho cc dn tc thiu s;
[14]
n nm 1965, hn 30 ngn ng c dng em thng ip phc m n cc sc
dn Ty Nguyn v Ty Bc, ng thi Kinh Thnh c dch ra nhiu ngn ng dn
tc thiu s.[85]
Tuy nhin, cng ng Khng Cch cho n nay vn l thiu s, nht l trong vng ngi
Kinh (ch chim 1% dn s),[5] v khng c nhiu nh hng trong x hi,[86] c bit trong
gii tr thc.[87] T thp nin 1960, Mc s L Hong Phu quan tm n s thiu vng s
su nhim thuc linh nhiu chc sc, v vy h lun gii Kinh Thnh "bng cch bt chc
nhng din gi khc";[88] ng cng sm nhn din mt trong nhng vn nn ca gio hi,
l khng th "cung cp nhng lnh o c hun luyn k lng chn dt cc Hi
thnh ang tng trng v nhn s v hiu bit".[89] Tnh trng hin nay cn ti t hn. Khc
vi cng ng Khng Cch ngi Vit hi ngoi, thnh phn tr thc ch l thiu s trong
gii lnh o v trong h thng o to ca cc gio hi trong nc, s khim khuyt v kin
thc thn hc v x hi l kh ph bin gia vng h.[90] Mt khc, trong nhng nm gn y,
nhiu v tai ting xut hin vi tn sut cao cha tng c trong lch s hn 100 nm ca cng
ng Khng Cch Vit Nam l iu ng quan ngi. Mc d kh c th kim tra chnh xc

ca nhng co buc v t cch o c ca nhiu ngi thuc hng gio phm, nht l nhng
ngi lnh o cc gio hi, chng gy phn ha cng nh lm st gim uy tn ca c
cng ng.[91] S k gia cc h phi cng l mt lc cn khc i vi n lc mang phc
m n cho mt t nc gn 90 triu dn.[75][92]

Ch thch
1.

^ a L Hong Phu 2010, tr. 85

2.

^ a L Hong Phu 2010, tr. 276

3.

^ a C nc c 1 triu tn Tin Lnh. Php Lut Thnh ph H Ch Minh.

4.

^ Nguyn Cao Thanh, o Tin Lnh Vit Nam t 1975 n nay, t liu v
mt s nh gi ban u, Ban Tn gio Chnh ph.
Nh vy, theo c tnh ban u, tng s ngi theo o Tin Lnh Vit Nam cho n
na cui thp nin u tin ca th k XXI c khong 1.460.000 ngi ang sinh hot
6.000 chi hi v im nhm.

5.

^ a Joseph, Martin. The Protestant Church in Vietnam (Appendix 3: Ethnic

groups). Christian Publishing.

6.

^ a Trn Thanh Giang. o Tin Lnh Vit Nam v mt s vn t ra

hin nay. Tp ch Nghin cu Vn ha.
...o Tin lnh c c s trong qun chng nhiu vng trn t nc ta, thc t
hin nay c khong hn 1,2 triu tn . c bit l khong 10 nm tr li y, o
Tin lnh pht trin t bin Ty Nguyn, Ty Bc v mt s vng dn tc thiu s
khc...

7.

^ a b Nguyn Cao Thanh, o Tin Lnh Vit Nam t 1975 n nay, t liu
v mt s nh gi ban u, Ban Tn gio Chnh ph

8.

^ Phm Vn Sn, Vit s Tn bin, Vol. IV, p. 119, Khai Tr, Si Gn, 1951,
trch dn bi L Hong Phu 2010, tr. 83

9.

^ a J. Respont. LEglise dIndochine (1964). Propagation de la Foi, Lyon.

tr. 3., trch dn bi L Hong Phu 2010, tr. 84

10.

^ L Hong Phu 2010, tr. 83

11.

^ a L Hong Phu 2010, tr. 84

12.
13.
14.

^ Phm Vn Sn, Vit s Tn bin, Vol. IV, p. 195, 226, 288-89, Khai Tr, Si
Gn, 1951 trch dn bi L Hong Phu 2010, tr. 84
^ Alexandre Yersin Th vin Tin Lnh
^ a Quang Hng, o Tin Lnh Vit Nam, mt ci nhn tng qut, Ban
Tn gio Chnh ph

15.

^ L Hong Phu 2010, tr. 87

16.

^ A. B. Simpson,Editorial Paragraph, Word, Work, and World (2/1887), p.

128, trch dn bi L Hong Phu 2010, tr. 95

17.

^ a E. F. Irwin 1937, tr. 25, trch dn bi L Hong Phu 2010, tr. 95

18.

^ Phm Vn Sn, Vit s Tn bin, Vol. V, p. 322, 432 Khai Tr, Si Gn,
1951, trch dn bi L Hong Phu 2010, tr. 96

19.

^ E. F. Irwin 1937, tr. 26, trch dn bi L Hong Phu 2010, tr. 95

20.

^ E.F.Irwin 1937, tr. 26, trch dn bi L Hong Phu 2010, tr. 96

21.

^ CMA, Annual Report for 1911, p. 19, trch dn bi L Hong Phu 2010,
tr. 97

22.

^ E. F. Irwin 1937, tr. 30, trch dn bi L Hong Phu 2010, tr. 98

23.

^ CMA, Annual Report for 1916, p.50, trch dn bi L Hong Phu 2010,
tr. 99

24.

^ CMA, Annual Report for 1921, p. 21, trch dn bi L Hong Phu 2010,
tr. 100

25.

^ L Hong Phu 2010, tr. 100

26.

^ E. F.Irwin 1937, tr. 110, trch dn bi L Hong Phu 2010, tr. 101

27.

^ L Hong Phu 2010, tr. 143

28.

^ iu l Hi thnh Tin Lnh Vit Nam, pp. 1-2, trch dn bi L Hong Phu
2010, tr. 143

29.

^ Tng lin hi, Quyt ngh Hi ng Tng lin hi (Nha Trang: Tng lin
hi, 1964), p. 31, trch dn bi L Hong Phu 2010, tr. 143

30.

^ L Hong Phu 2010, tr. 151

31.

^ L Hong Phu 2010, tr. 153

32.

^ The Constitution of the ECIC (1928), pp. 27, 28, 29, 34-38

33.

^ L Hong Phu 2010, tr. 154

34.
35.

^ The Constitution of the ECIC (1928), p. 7, trch dn bi L Hong Phu

2010, tr. 155
^ L Hong Phu 2010, tr. 157, 158

36.

^ L Hong Phu 2010, tr. 149

37.

^ The CMA Mission in Indochina, The Call of Indochina (1-3/1928), p. 2,

trch dn bi L Hong Phu 2010, tr. 166

38.

^ Th. Calas, Bulletin Paroissial (4/1929), p. 1, trch dn bi L Hong Phu

2010, tr. 166

39.

^ Jean Decoux, Letter No. 48 N/F (19/1/1942), trch dn bi L Hong Phu

2010, tr. 176

40.

^ L Hong Phu 2010, tr. 179

41.

^ The Constitution of ECIC (1928), P. 33, trch dn bi L Hong Phu 2010,

tr. 96

42.

^ CMA, Annual Report for 1926, pp. 90ff, trch dn bi L Hong Phu 2010,
tr. 182

43.

^ L Hong Phu 2010, tr. 183

44.

^ L Hong Phu 2010, tr. 217, 219, 220.

Nh s h tr tch cc t cc hi thnh a phng v thn nhn cc hc vin, ch c
hai trong tng s 93 hc vin phi ngh hc do thiu kinh ph. Nh trng b ng ca
nm 1946 l do nhng bin ng chnh tr, khng phi v thiu ngn khon.

45.

^ B D. I. Jeffrey, Grace and Liberty, AW (9/1/1943), p. 25, trch dn bi L

Hong Phu 2010, tr. 220.
C nhng truyn o v v d ch tm sng cng "lt c ng h, bng tai, nhn
ci, khn chong c, v d" gip cc bn ng lao min Bc. Mt ngi bn
sch phi nui 4 con, dc sch ti ng gp d ng va b ct gim lng...

46.

^ L Hong Phu 2010, tr. 222, 223

47.

^ L Hong Phu 2010, tr. 224, 225

48.

^ L. B. Grobb, Internment in Indochina, AW (12/1/1946), p. 24, trch dn bi

L Hong Phu 2010, tr. 226

49.

^ L Hong Phu 2010, tr. 226

50.

^ L Hong Phu 2010, tr. 227

51.

^ Phc m Ma-thi- 24: 36, Cn v ngy v gi th khng ai bit c, c

thin s trn tri, hay l Con cng vy, ch mt mnh Cha bit m thi.

52.

^ L Hong Phu 2010, tr. 234-237

53.

^ L Hong Phu 2010, tr. 263

54.

^ The Evangelical Orphanage (Saigon: C nhi vin, 1959), pp. 106-107, trch
dn bi L Hong Phu 2010, tr. 263

55.

^ CMA, Annual Report for 1954, pp. 56-57, trch dn bi L Hong Phu 2010,
tr. 264

56.

^ a b c Minh Thanh, Khi qut lch s Hi thnh Tin Lnh Vit Nam, Ban
Tn gio Chnh ph

57.

^ a b L Hong Phu 2010, tr. 324

58.

^ L Hong Phu 2010, tr. 324-325

59.

^ Lc s Thnh Kinh bo - Th vin Tin Lnh

60.

^ E. F.Irwin 1937, tr. 86, trch dn bi L Hong Phu 2010, tr. 114

61.

^ E. F.Irwin 1937, tr. 93ff, trch dn bi L Hong Phu 2010, tr. 117

62.

^ T. G. Mangham, Tribes of Vietnam, AR for 1954, p. 11, trch dn bi L

Hong Phu 2010, tr. 305

63.

^ L Hong Phu 2010, tr. 285-287

64.

^ L Hong Phu 2010, tr. 283

65.

^ L Hong Phu 2010, tr. 283-284

66.

^ Nguyn Cao Thanh, o Tin Lnh Vit Nam t 1975 n nay, t liu v
mt s nh gi ban u, Ban Tn gio Chnh ph.
Trc y, trong vng ny ch c mt Chi hi Tin Lnh ca ngi Dao vi hn 1.000
tn v hu nh khng c ngi Mng theo o Tin Lnh.

67.

^ a Nguyn Sinh, 100 nm Tin Lnh n Vit Nam (k 6): Hi thnh min
Nam sau nm 1954, HiThnh.Com

68.

^ Khai Mc i Hi ng Tng Lin Hi Hi Thnh Tin Lnh Vit Nam

(Min Nam) ln th 1

69.

^ Joseph, Martin. Inside the Church: denominations, relationships and

differences. Christian Publishing

70.

^ Cng tc xy dng nh th ca Vin Thnh Kinh Thn hc

71.

^ Vin Thnh Kinh Thn hc: L Khai ging nin hc 2013, Kha 4 & kha 6
HiThnh.Com

72.

^ L K Nim 100 Nm Tin Lnh Truyn n Vit Nam - Ti Nng Chi

hi Tin Lnh Lt

73.

^ L Hong Phu 2010, tr. 347-357

74.

^ Nguyn Thanh Cao. o Tin Lnh sau 5 nm thc hin Ch th s 01 ca

Th tng Chnh ph. Ban Tn gio Chnh ph.

75.

^ a Joseph, Martin. The Protestant Church in Vietnam (Conclusion: Key

factors of Protestant growth in Vietnam). Christian Publishing.

76.

^ Trn Thanh Giang. o Tin Lnh Vit Nam v mt s vn t ra hin

nay. Tp ch Nghin cu Vn ha.
o Tin lnh khng lp ra t chc gio hi mang tnh cht ph qut cho ton o m
i theo hng xy dng cc gio hi ring r, c lp vi nhng hnh thc khc nhau
theo tng h phi, tng quc gia. Trong t chc gio hi, cc h phi Tin lnh ch
trng giao quyn t tr cho cc gio hi c s, chi hi, cc cp gio hi bn trn hnh
thnh ph hp vi iu kin hon cnh cho php. Gio hi Tin lnh khng cu thnh
bi cc v gio s mt cch c nh nh Cng gio m c tn , gio s tham gia
thng qua bu c mt cch dn ch Nhn chung, c th thy s ci cch ca Tin
lnh v cch thc hnh o cng nh t chc gio hi chu nh hng m nt ca t
tng dn ch v khuynh hng t do c nhn, gim thiu v bt i s linh thing v
lut l, l nghi, c cu t chc ca o Cng gio.

77.

^ Phc m Ma-thi- 7: 21, Khng phi bt c ai ni vi Ta: "Ly Cha, ly

Cha", u c vo vng quc thin ng u; nhng ch ngi no lm theo
mun ca Cha Ta trn tri m thi.

78.

^ Introduction to Protestantism

79.

^ Nguyn Cao Thanh, o Tin Lnh Vit Nam t 1975 n nay, t liu v
mt s nh gi ban u, Ban Tn gio Chnh ph.
Xt v s lng, v phm vi, cho d cha c s liu thng k chnh xc t pha tn
gio v c quan nh nc, nhng u a n nhn din ban u v o Tin lnh
Vit Nam t nm 1975 n nay, nu so vi trc nm 1975, th s lng tn tng
ln gp 6 ln, trong khi khong thi gian ch bng mt na so vi trc y (64 nm
t 1911 n 1975; 31 nm t 1975 n 2010). Nu so vi cc tn gio th o Tin lnh
pht trin vi tc nhanh nht (nm 1975, o Cng gio Vit Nam c hn 4,0
triu th n nm 2010 tng ln 6,0 triu, trong khi dn s tng ln gp i l 85 triu).
S lng cc h phi Tin lnh vo truyn gio cng nhiu hn trc, nm 1975 c
hn 10 t chc, h phi; hin nay c n gn 50 t chc, h phi. Phm vi hot ng
ca o Tin lnh, thi im 1975 ch c cc tnh pha Nam v mt s tnh pha
Bc, n nay o Tin lnh c mt tt c cc a phng trong c nc (tr hai tnh
Ninh Bnh v Qung Bnh).

80.

^ Joseph, Martin. The Protestant Church in Vietnam - Introduction.

Christian Publishing.

81.
82.

^ L Hong Phu 2010, tr. 387

^ L Hong Phu. Lch s Hi thnh Tin Lnh Vit Nam (1911 1965). Nh
xut bn Tn gio, 2010; p. 382.
Hng ngn ngi Tin Lnh, c nam ln n chng bao gi gia nhp mt Hi thnh,

hoc v thiu s giao thng vi hi thnh a phng, hoc v h la chn th

phng Cha cch c nhn.
83.

^ Trn Thanh Giang. o Tin Lnh Vit Nam v mt s vn t ra hin

nay. Tp ch Nghin cu Vn ha.
Sinh hot tn gio khng l thuc nhiu vo vic l bi, ni th t, chc sc... Ngi
ta kh c th nh gi mc v nhu cu tn ngng ca tn Tin lnh qua vic h
c n nh th tham d cc sinh hot tn gio hay khng. i vi tn Tin lnh, nu
c c tin th ti gia nh vi quyn kinh thnh, h c th chu ton bn phn ca
mt tn .

84.

^ L Hong Phu 2010, tr. 391

85.

^ L Hong Phu 2010, tr. 378-380

86.

^ Joseph, Martin. The Protestant Church in Vietnam - Introduction.

Christian Publishing.
X hi Vit Nam ngh g v Tin Lnh? Phn ln nhng ngi ti tng tip xc khng
phn bit c Tin Lnh vi Cng gio. Cm xc chung i vi Tin Lnh l khng
thch cng khng ght, ch dng dng... R rng y l mt tr ngi i vi s pht
trin ca gio hi bi v ngi Vit thng t ra ci m vi nhng t tng mi nu
h hiu bit v n...

87.

^ L Hong Phu (2010), p. 387.

Hc gi o Duy Anh nhn xt, "Tin Lnh th tt nhng ch ngi dt mi tip nhn
o y", theo li thut li ca ng o Duy Tin, mt tn hu v l em rut ng o
Duy Anh.
Sau khi nghe mt truyn o Tin Lnh Hu, mt hc gi khc, Phm Qunh, hi
mt gio s, "Ti sao ng khng tuyn la ngi hc thc hn ging o ca ng?"

88.

^ Gi-r-mi 23: 30, c Gi-h-va phn, "Ny, Ta chng li cc k tin tri n

cp ln nhau li ca Ta."

89.

^ L Hong Phu 2010, tr. 391-392

90.

^ Strong, Augustus H.. Systematic Theology. Judson Press, Philadelphia, 1907,

p. 917.
Mt ngi khng phn bit c si vi ch th ng ngh n vic tr thnh ngi
chn by.

91.

^ -x-chi-n 13: 19, Cc ngi lm nhc Ta gia dn Ta v my nm

mch nha v my ming bnh m. Cc ngi la di dn Ta l k thch nghe nhng
li di tr y git cht nhng k khng ng cht, v cho sng nhng k khng
ng sng.

92.

^ I C-rin-t 12: 27; C-l-se 1: 18, Anh em l thn ca Cha C c, v l

chi th ca thn....Ngi l u ca thn th, tc l u Hi thnh.
C l cn c thi gian nhng ngi lnh o cc h phi hc bit cch vt qua
lng t him v li ch c nhn c th hiu c rng mi h phi l mt phn
khng th chia ct ca hi thnh chung.

ngun dn

L Hong Phu (2010), Lch s Hi thnh Tin Lnh Vit Nam (1911 - 1965), Nh xut
bn Tn gio

Irwin, E. F. (1937), With Christ in Indochina, Christian Publication, Inc.

Hi trng qua cc thi

Mc s Hong Trng Tha (1927)

Mc s Dng Nh Tip (1928-1931)

Mc s Trn Xun Phan (1931-1932)

Mc s L nh Ti (1933-1942)

Mc s L Vn Thi (1942-1960)

Mc s on Vn Ming (1960-1976)

Mc s ng Vn Huyn (1976- 1999)

Mc s Phm Xun Thiu (2001-2002)

Mc s Dng Thnh (2002-2005)

Mc s Thi Phc Trng (2005-2013)

Mc s Phan Vnh C (2013-2017)[4]