Bn thm v vn quyn lc nh nc l thng nht, nhng c s phn cng phn quynv phi kt hp gia ba quyn lp php, hnh php

p v t php
Hc thuyt phn quyn k t khi ra i cho n khi c Montesquieu nng ln thnh hc thuyt phn quyn trong thi k Khai sng nhng nm u tin ca Cch mng t sn Php tr thnh xng sng ca vic t chc quyn lc nh nc khp ni trn th gii. Phn quyn nh l mt i hi ca dn ch. Phn quyn nh l mt ni dung chnh ca Hin php. u khng phn quyn th khng c Hin php. Vit Nam, trong nhng nm di ca c ch tp trung, chng ta khng tha nhn s p dng hc thuyt phn quyn cho nn hc thuyt phn quyn i vi chng ta l rt xa l, hu nh khng bit hoc bit rt t v hc thuyt ny cng nh p dng n trong t chc c cu ca nh nc t sn.

Cho n nay, vi cng cuc i mi, m ca, v nht l vi cng cuc xy dng nh nc php quyn, nhng ht nhn hp l trong hc thuyt phn quyn c chng ta ghi nhn trong Hin php nm 1992, sa i, b sung nm 2001. iu 2 ca Hin php quy nh r:Nh nc Cng ha x hi ch ngha Vit Nam l Nh nc php quyn x hi ch ngha ca nhn dn, do nhn dn, v nhn dn.Tt c quyn lc nh nc thuc v nhn dn m nn tng l lin minh gia giai cp cng nhn vi giai cp nng dn v i ng tr thc. Quyn lc nh nc l thng nht, c s phn cng v phi hp gia cc c quan nh nc trong vic thc hin cc quyn lp php, hnh php, t php. T ch ph nhn hon ton n tha nhn cho d ch l mt trong nhng ht nhn nh b ca hc thuyt l c mt bc chuyn rt ln trong nhn thc ca chng ta l n lc phi p dng mt cch tng i s phn quyn. T khng t ngi k c cc chuyn gia lut hc, chnh tr hc v c nhng chnh khch trn cc phng tin thng tin i chng u c quan im cho rng: Lp php phi do Quc hi m nhim v hnh php th phi do Chnh ph m nhim theo ng tinh thn li vn ca Hin php. Thm ch khng t ngi c kin cho rng cn phi chuyn mi hot ng c lin quan n lp php, t vic son tho cho n vic thng qua d tho lut cho Quc hi, Chnh ph t nay ch tp trung vo cng tc hnh php, tc l iu hnh t nc theo quy nh ca lp php c Quc hi thng qua. Quan nim ny c phn hi t, t mt thi cc ny sang mt thi cc khc. Thc t s phn quyn theo cch ni ca nh nc t sn v phn cng, phn nhim gia lp php v hnh php theo cch ni ca Vit Nam chng ta hin nay khng hon ton c ngha nh vy. M ngc li hot ng ca hnh php c nh hng rt ln n hot ng ca lp php. Thm ch Ngh vin lp php theo nhu cu ca Chnh ph - hnh php. Hy nhn li lch s t chc b my nh nc thi k cn hin i v hin i ca cc nh nc in hnh, rt d dng nhn thy tnh ng n ca nhn nh trn. T chc v hot ng ca lp php v hnh php trn thc t khng c s phn nh mt cch cng nhc theo tinh thn ca hc thuyt phn quyn, m chng c quan h mt thit vi nhau. Cc hnh thc quan h ny quan trng n mc to thnh m hnh t chc ca nh nc mi quc gia. l chnh th nh nc: Chnh th i ngh k c cng ha ln qun ch; Chnh th cng ha tng thng v chnh th cng ha hn hp ca s pha trn nhng c tnh ca hai loi hnh i ngh v cng ha tng thng. Th nht, theo cch thc t chc ca nh nc i ngh, ly Anh quc l in hnh, Chnh ph hnh php v Quc hi/ H ngh vin lp php u cng phn nh ch ca ng cm quyn. ng cm quyn l ng chim a s gh trong Quc hi thng qua mt cuc u phiu ph thng bu ra Ngh s Quc hi, c quyn ng ra thnh lp Chnh ph. Th lnh ca ng cm quyn s l Th tng Chnh ph. Cc thnh vin ca Chnh ph v nguyn tc u l nhng ngi c chn trong ban lnh o ca ng cm quyn. Vi nguyn tc ngh s ca ng no ch c b phiu cho ch ca ng , cng vi quyn trnh d n lut trc Quc Hi, nn gn nh c mt nguyn tc l mi d lut u xut pht t Chnh ph - hnh php. Mi hot ng ca Quc hi lp php v Chnh ph - hnh php u do ng cm quyn quyt nh. Quc hi ch cn li cng vic l kim sot Chnh ph v sn sng thay i Chnh ph ang cm quyn ca ng i lp. Theo con s thng k ca nhiu ngh vin, c ti hn 90% tng s cc d n lut c Quc hi/Ngh vin thng qua l d n trnh t Chnh ph.

Th hai, s can thip hay l s ch ng xut cc hot ng lp php ca hnh php khng ch c th hin cc nc m b my c t chc theo th ch i ngh, m cng cn c th hin trong cc nh nc c t chc b my nh nc theo ch tng thng nh M quc. Nu Hin php ca cc nc i ngh quy nh r s can thip ca hnh php vo lp php nh quyn trnh d n lut trc lp php ca hnh php, th trong th ch ca nh nc theo ch tng thng khng cho php hnh php v lp php c s phi kt hp vi nhau nh vy. Mt trong nhng biu hin ny l vic quy nh hnh php khng c quyn trnh d n lut trc Quc hi lp php. Quyn lp php c quy nh dnh ring cho c quan lp php ngay t khi c sng quyn lp php. Ch cc ngh s thng v h ngh vin mi c quyn ny. Trong khi cc c quan hnh php v c ngi ng u nh nc u khng c c quyn trnh d n lut trc ngh vin. y l mt trong nhng quy nh to nn tnh cng rn ca vic p dng hc thuyt phn quyn ca cc nh nc theo chnh th cng ha tng thng. Nhng trong thc t, bng cc con ng khng chnh thc, tng thng ngi ng u hnh php can thip rt su vo qu trnh lp php ca Quc hi. V d nh vic c thng ip hng nm trc Quc hi M (khong thng Ging), Tng thng gi yu cu lp php ca mnh sang cho Quc hi Lp php. Hoc bng con ng trnh d n lut ca cc ng vin cng ng ca mnh, Tng thng, ngi nm quyn hnh php, can thip n chng trnh lp php ca Quc hi. Cui cng l bng con ng ph quyt (veto), tng thng ngn cn vic ban hnh nhng o lut khng ph hp vi ch ca mnh. Chnh v nhng l m trong mt bi vit v Quyn lp php ca Tng thng , ng Stephen Wayne vit: Khi nim v mt Tng thng c quyn lp php c ph bin k t sau Chin tranh th gii Th hai. T n nay vai tr ny c thit ch ha, c th hin khng ch v c tnh c o ca mt v Tng thng, mt hon cnh c bit no, m chnh l v mi ngi, trong c Quc hi, bo ch, v cng chng trng i iu ny.[1] Nh vy, qua nhng iu phn tch trn chng ta rt d nhn thy rng, cho d c t chc theo m hnh i ngh, hay c t chc theo m hnh ca ch tng thng, th lp php v hnh php vn khng c s phn chia tuyt i vi nhau, nh cch hiu ca nhiu ngi nc ta hin nay. Mc d c s phn quyn nhng hnh php vn can thip sang lnh vc lp php, thm ch cc hot ng lp php li cn l nhu cu ca hnh php. Bn thn Quc hi khng c nhu cu ca s lp php. Cu hi t ra l, ti sao li nh vy? V ti sao c ni n c cu t chc nh nc ngi ta ni n phn quyn nh l mt i hi tt yu khch quan ca mt nh nc dn ch? V cng chnh v l m trong cng cuc i mi hin nay, sau mt thi gian di tuyt i khng p dng nguyn tc phn quyn trong t chc hot ng nh nc x hi ch ngha, trong c Vit Nam, li c gng thc hin s phn cng, phn nhim gia cc quyn lp php, hnh php v t php. Nhng nm trc y trong l lun ca chng ta u khng nh tp quyn l mt nguyn tc t chc v hot ng nh nc, nhng c 4 bn Hin php c thng qua u quy nh mt cch r rng rng, Quc Hi c chc nng lp php, Chnh ph - hnh php v Ta n - xt x. V ngc li, c ni n nh nc t sn th nguyn tc ca h l phn quyn? Nhng thc t nh nu trn cho thy gia chng vn c s phi kt hp vi nhau, thm ch lp php lm lut theo nhu cu ca hnh php. Cu tr li khng phi l d, nhng im cn phi c trong cu tr li l, l yu cu ca dn ch. Trong mt nh nc dn ch, s qun l ca nh nc phi theo php lut. Chnh ph hnh php ch hot ng trn c s ca cc o lut. Vic iu hnh t nc ca hnh php khng da trn c s ca lut php l biu hin ca mt nh nc c ti, chuyn ch. M quyn thng qua lut l ca Quc hi, ngi i din ca nhn dn. Mc d trn thc t khng hon ton tun th theo nguyn tc phn quyn, quyn lc c xu hng tp trung cho hnh php, nn i hi tun theo nguyn tc ny nh vn l mt tiu ch ca dn ch. l l do gii thch v sao mi nh nc t sn lun lun c ch trng phn quyn. V h hiu rng mi s tp trung quyn lc u u c nguy c ca mt s c ti v chuyn ch. Dn ch c nh ngha rt khc nhau, nhng cui cng vn l s cho php nhn dn thay i chnh ph.[2] S hp l ca nhu cu lp php ca hnh php cn th hin ch, chnh thng qua cc xut lp php m hnh php c kh nng trin khai cc ch trng chnh sch ca ng cm quyn nm trong chng trnh tranh c ca h trc nhn dn... V vy, y r rng l nhu cu lp php nm trong tay hnh php ch khng phi hon ton nm trong tay lp php. Trn thc t y khng c mt phn quyn tuyt i gia lp php v hnh php. Khi ngh ra hc thuyt phn quyn cc nh t tng hu nh khng pht hin ra vn c s phi kt hp ln nhau gia lp php v hnh php trn thc t si ng sau ny ca hot ng nh nc dn ch t sn.

Bn thn khi nim iu hnh ca Chnh ph, buc Chnh ph phi c cc d n lut cho Quc hi. Khng nhng th s nh hng ca Chnh ph - hnh php sang hot ng Quc hi - lp php cn vt ra khi chng trnh lp php ca Quc hi, m cn sang tt c cc lnh vc khc thuc thm quyn ca Quc hi. Thm ch trong nhiu trng hp Chnh ph cn quyt nh c chng trnh lm vic ca Quc hi. l kinh nghim ca nhiu nc pht trin nh Php, Anh, M... Php, Quc hi khng c chng trnh k hp ring m chng trnh do Chnh ph n nh. Nghe ra c v rt vi phm dn ch, nhng ngh thc ra th ng l nh vy [3]. V ngun lc v u tin ca nh nc ch c mt khng th cng mt lc cng chia cho Quc hi ln Chnh ph. Chnh v vy trong tc phm chuyn lun Logic chnh tr M, Samuel Kernell v Gary C. Jacohson, vit: Cu cch ngn m m Tng thng Franklin Roosevelt a ra Mu s ti Tng thng, thnh s ti Quc hi m t chnh xc mt kha cnh quan trng trong vai tr ca Tng thng thi k hin i, kha cch m nh Lp hin trc kia khng d tnh khi t h vo cui quy trnh lp php. Tuy nhin s gia tng nhim v hnh php ca tng thng, cng vi vic Quc hi y quyn t quyt cho tng thng, bo m rng Quc hi s xem xt tht k lng cc kin ngh lp php ca Tng thng. Quc hi bt u cn nhc ton b ngn sch quan trng hng nm ch sau khi Tng thng trnh cc kin ngh v thu v chi tiu ca Chnh ph cho nm ti kha tip theo, km theo cc mc chi tiu d kin ca tng c quan lin bang. Tng qut hn, cc nh lp php hy vng Tng thng t vn cho h nhng vn chnh sch hin hnh v cng vic hnh php v kin ngh nhng im sa i nng cao hot ng. Tng thng v nhng ngi c b nhim qun l cc c quan hnh php lin bang, c li th v thng tin, v gn lin vi li th v thng tin, gn lin vi quyn c y thc cng c th lm cho hnh php ginh c li th khi kin ngh d lut. i khi tng thng cng c th nng cao kh nng thnh cng ca d lut h mong mun bng cch khng cc nh lp php bit mt s thng tin nht nh, nu nhng ngi ny ng h mt s chnh sch m tng thng phn i. Bng nhiu cch, vai tr hnh php trung tm ca cc tng thng thi k hin i bo m cho h c c v tr ch cht trong qu trnh lp php. Kt qu l, khng c g ngc nhin khi cc y ban v tiu ban ca Quc hi xem xt, nh gi ti 90 % cc sng kin ca tng thng.[4] Nhng iu phn tch trn l nhng biu hin ca s thng nht quyn lc nh nc, m cc nh nghin cu l thuyt cng nh thc tin ca h thng nh nc t bn ch ngha mc d u tha nhn s p dng hc thuyt phn quyn khng th b qua. Vy th Quc hi/Ngh vin vn mang danh l c quan lp php cn li l g? Cn li l trch nhim chnh l cc d n lut ca Chnh ph trnh theo ch ca ngi dn, m Quc hi/Ngh vin l ngi i din,[5] v l kim tra gim st vic thc thi cc chnh sch c Ngh vin/Quc hi thng qua. Cu chuyn lch s di y l mt minh chng: Thu ban u ca nh nc dn ch t sn Anh quc, ngi ta cng quan nim rng quyn lp php nm trn trong tay Ngh vin. Nhng sau vi s vn ng ca tin trnh dn ch, quyn trnh d n lut ri dn v tay ca Chnh ph - hnh php. Thng qua vic trnh d n lut, Chnh ph th hin r nhng quan im ch trng chnh sch ca mnh (chnh sch ch trng ca ng cm quyn). Vic chp nhn chnh sch cng ng thi hnh thnh dn dn trn cng mt cp v cng mt lc vi vic thnh lp ra Chnh ph. Mi n nhng nm u ca th k XX, mi thng nht c quan im ny: Cc ng chp nhn chng ti, th cng phi chp nhn lun c chnh sch ca chng ti. Cc ng khng th ch chn la chnh sch ca chng ti m li khng c chng ti, khng ch ly mt ci ny, m li b c ci kia km theo c. - Mt l nhn, th nhn c lun, - Hai l b, th b c lun. Nm 1946, ng Herbert Morrison cu Ph Th tng Anh quc tuyn b nh vy. V chnh ng cng t nhn thy trch nhim cai tr thng xuyn ca Chnh ph i vi t nc, m khng phi Quc hi/Ngh vin. ng cho rng: - Ai chu trch nhim v vic cai tr thng xuyn, Chnh ph hay l Quc hi? - Ti xin ni cc ngi rng, Chnh ph phi chu trch nhim... Cng vic ca Quc hi l kim sot Chnh ph, ht b n i nu mun, c vic tn cng n, ph bnh n.(Ti nhn mnh ND)

- V Quc hi khng phi l c quan c t chc ra coi vic cai tr thng xuyn, - Nu c, th khng x ny.
[6]

Ch nh chu trch nhim ny c hnh thnh ra nh vy trong lch s ca Anh quc, m khng bng mt o lut no ca h ghi nhn. Mi v sau ny ch nh quan trng ni trn mi c cc Hin php ca nhiu nc ghi nhn, v chnh n tr thnh mt nguyn tc quan trng bc nht ca m hnh chnh th i ngh k c ca cc nn cng ha v ca qun ch lp hin. y cng l c s php l ca vic gii tn Quc Hi v lt Chnh ph, m tr li quyn thnh lp chnh ph mi ca ngi dn. Kt lun, cho d vic t chc nh nc theo m hnh phn quyn no i chng na, th hnh php vn can thip sang lnh vc lp php, thm ch lp php l nhu cu ca hnh php. l mt quy lut ca vic t chc quyn lc nh nc thi hin i m chng ta trong vic tip thu cc kinh nghim ca cc nc trn th gii khng th b qua.

PGS.TS lut hc, Nguyn ng Dung i hc Quc gia H Ni

Ngun: Tp ch Khoa hc Php l s 6 nm 2007

[1] Stephen Wayne, Quyn lp php ca Tng thng. New York. Harper v Row, 1978. [2] Xem: Tuyn ngn c lp nc M, 1776. [3] Xem, Bi pht biu ca ng Christophe Palles, Gim c Trung tm Th vin ca Quc hi Php ngy 20/11/2007, Vn phng Quc hi Vit Nam. [4] Samuel Kernell v Gary C. Jacohson, Logic chnh tr M, Nxb. Chnh tr Quc gia, H Ni , 2007 (tr. 123). [5] Xem: Trit l Lp php ca Nguyn S Dng, Tp ch Tia sng, s 7 nm 2003. [6] Xem: Robert E. Ward and Roy C. Macridis, Modern Political Systems Europe, Prentic, Hall, Inc Englewood Cliffs, New Jersey Libary of Congress Catalog No 63 . 11095, p. 156.