Professional Documents
Culture Documents
tr ha bnh v an ninh trn th gii, pht trin cc mi quan h hu ngh gia cc dn tc v tin hnh hp tc quc t gia cc nc trn c s tn trng nguyn tc bnh ng v quyn t quyt ca cc dn tc. Hin nay, Lin Hip Quc c 192 thnh vin, bao gm phn ln cc quc gia c ch quyn trn Tri t. Lin Hip Quc s dng 6 ngn ng chnh thc: ting Rp, ting Trung, ting Anh, ting Php, ting Nga v ting Ty Ban Nha. T tr s trong lnh phn quc t ti thnh ph New York, Lin Hip Quc v cc c quan chuyn mn ca n quyt nh cc vn v iu hnh v lut l.Theo hin chng LHQ th t chc ny gm 6 c quan chnh, ch yu gm: i hi ng, Hi ng Bo An, Hi ng kinh t v x hi, Ban th k, Ta n Quc t v Cng l,Hi ng Qun thc. Ngoi ra, mt s t chc tin hnh qun l cc c quan ca H thng Lin Hip Quc, v d nh T chc Y t Th gii (WHO) v Qu Nhi ng Lin Hip Quc (UNICEF). Nhn vt i din tiu biu nht ca Lin Hip Quc l Tng th k, ng nhim l Ban Ki-moon, ngi Hn Quc. Lin Hip Quc c ti tr bng cc khon ng gp t nguyn v c kim sot t cc nc thnh vi
Lin Hip Quc vch ra cc nguyn tc c bn cho t cch thnh vin: 1. T cch thnh vin ca Lin Hip Quc m rng cho tt c cc quc gia yu chung ha bnh v chu chp nhn cc nguyn tc c t ra trong Hin chng hin thi v trong cc phn quyt ca T chc, c th v sn sng thc thi nhng nguyn tc . 2. S thu nhn mt quc gia nh th vo Lin Hip Quc s b nh hng bi quyt nh ca i hi ng Lin Hip Quc vi s gii thiu ca Hi ng Bo an Lin Hip Quc. Hin chng Lin Hip Quc, Chng 2, Phn 4, http://www.un.org/aboutun/charter/ To nh tr s Lin Hip Quc hin nay c xy dng trn mt khu t rng 16 acre ti Thnh ph New York trong giai on t nm 1949 ti 1950, bn cnh Khu pha ng ca thnh ph. Khu t ny c John D. Rockefeller, Jr. mua vi gi 8.5 triu dollar, con trai ng Nelson l nh thng thuyt ch yu vi chuyn vin thit k William Zeckendorf, vo thng 12 nm 1946. Sau John D. Rockefeller, Jr. tng khu t ny cho Lin Hip Quc. Tr s c mt i cc kin trc s quc t gm c Le Corbusier (Thu S), Oscar Niemeyer (Brasil) v i din t nhiu nc khc thit k. Wallace K. Harrison, mt c vn ca Nelson Rockefeller, lnh o i. xy ra mt v rc ri gia nhng ngi tham gia v thm quyn ca tng ngi. Tr s Lin Hip Quc chnh thc m ca ngy 9 thng 1 nm 1951. Tr s chnh ca Lin Hip Quc nm ti New York, tr s mt s c quan khc ca t chc ny nm ti Geneva, La Hay, Wien, Montral, Copenhagen, Bonn v nhiu ni khc. a ch tr s Lin Hip Quc l 760 United Nations Plaza, New York, NY 10017, USA. V nhng l do an ninh, tt c th t gi ti a ch trn u c tit trng.[1] Cc ta nh Lin Hip Quc u khng c coi l cc khu vc ti phn chnh tr ring bit,[cn dn ngun] nhng thc s c mt s quyn ch quyn. V d, theo nhng tha thun vi cc nc ch nh C quan qun l th tn Lin Hip Quc c php in tem th gi th tn trong nc . T nm 1951 vn phng ti New York, t nm 1969 vn phng ti Geneva, v t nm 1979 vn phng ti Wien in n tem ring ca mnh. Cc t chc ca Lin Hip Quc cng s dng tin t vin thng ring, 4U, v v mt khng chnh thc, cc tr s ti New York, Geneva v Wien c coi l cc thc th ring bit i vi cc mc ch radio khng chuyn. Bi tr s chnh ca Lin Hip Quc tri qua mt qu trnh s dng kh di, Lin Hip Quc hin ang trong qu trnh xy dng mt tr s tm do Fumihiko Maki thit k trn i l th nht gia Ph 41 v Ph 42 dng tm khi cng trnh hin nay ang c tu sa.[2] Trc nm 1949, Lin Hip Quc s dng nhiu a im ti London v tiu bang New York.[3]
[sa] Ti chnh
Lin Hip Quc hot ng nh tin ng gp v tin quyn t nguyn t cc quc gia thnh vin. Nhng ngn sch chnh thc hai nm ca Lin Hip Quc v cc t chc chuyn bit ca h ly t nhng khon ng gp. i hi ng thng qua ngn sch chnh thc v quyt nh khon ng gp ca mi quc gia thnh vin. iu ny da ch yu trn nng lc chi tr ca mi nc, tnh theo nhng s liu thng k thu nhp cng vi nhng yu t khc. i hi ng a ra nguyn tc rng Lin Hip Quc s khng qu ph thuc vo bt k mt quc gia thnh vin no trong lnh vc ti chnh cn thit cho nhng hot ng ca mnh. V th, c mt mc "trn", quy nh khon tin ti a mt nc c th ng gp cho ngn sch. Thng 12 nm 2000, i hi ng sa i t l ng gp phn nh chnh xc hn cc din th gii hin ti. Nh mt phn ca s sa i ny, trn ng gp c gim t 25% xung 22%. Hoa K l quc gia duy nht ng gp mc trn, nhng nhng khon tin h cn thiu ln ti hng trm triu dollar (xem
Hoa K v Lin Hip Quc). Theo mc ng gp mi c thng qua nm 2000, cc nc ng gp ln khc vo ngn sch Lin Hip Quc nm 2001 l Nht Bn (19.63%), c (9.82%), Php (6.50%), Anh (5.57%), (5.09%), Canada (2.57%), Ty Ban Nha (2.53%) v Brasil (2.39%).[4] Cc chng trnh c bit ca Lin Hip Quc khng c tnh vo ngn sch chnh thc ca t chc ny (v d nh UNICEF v Chng trnh Pht trin Lin Hip Quc (UNDP)), chng hot ng nh nhng khon quyn gp t nguyn t cc chnh ph thnh vin. Mt s cc khon ng gp di hnh thc cc loi thc phm nng nghip vin tr cho nhng ngi b nh hng, nhng ch yu vn l tin mt.
[sa] Ngn ng
Lin Hip Quc s dng su ngn ng chnh thc: ting Rp, ting Hoa, ting Anh, ting Php, ting Nga v ting Ty Ban Nha[5]. Ban th k s dng hai ngn ng lm vic: (ting Anh v ting Php). Khi Lin Hip Quc c thnh lp, bn ngn ng chnh thc c la chn l: ting Anh, ting Trung, ting Php v ting Nga. Ting Rp v ting Ty Ban Nha c a vo thm nm 1973. Hin c nhng tranh ci tri chiu v vic liu c nn gim bt s lng ngn ng chnh thc (v d ch gi li ting Anh) hay nn tng thm con s ny.[cn dn ngun] p lc i a thm ting Hindi thnh ngn ng chnh thc ang ngy cng gia tng.[cn dn ngun] Nm 2001, cc nc ni ting Ty Ban Nha phn nn rng ting Ty Ban Nha khng c t cch ngang bng so vi ting Anh[6]. Nhng n lc chng li s tt gim v th ca ting Php trong t chc ny cng rt to ln[7]; v th tt c cc Tng th k Lin Hip Quc u phi bit dng ting Php v r rng vic Tng th k mi Ban Ki-Moon gp kh khn c th ni tri chy ngn ng ny trong bui hp bo u tin ca ng [8] b mt s ngi coi l mt s mt im [9]. Tiu chun ca Lin Hip Quc i vi cc ti liu bng ting Anh (Hng dn xut bn Lin Hip Quc) tun theo quy tc ca ting Anh. Lin Hip Quc v tt c cc t chc khc l mt phn ca h thng Lin Hip Quc s dng phng php nh vn Oxford. Tiu chun ca Lin Hip Quc v ting Hoa (Quan thoi) thay i khi Trung Hoa Dn Quc (i Loan) phi nhng gh cho Cng ha Nhn dn Trung Hoa nm 1971. T nm 1945 n 1971 kiu ch phn th c s dng, v t nm 1971 kiu ch gin th thay th. Trong s cc ngn ng chnh thc ca Lin Hip Quc, ting Anh l ngn ng chnh thc ca 52 quc gia thnh vin, ting Php ca 29 thnh vin, ting Rp l 24, ting Ty Ban Nha l 20, ting Nga ti 4 v ting Trung Quc ti 2 nc. Ting B o Nha v ting c l nhng ngn ng c s dng kh nhiu nc thnh vin Lin Hip Quc (8 v 6) nhng li khng phi l ngn ng chnh thc ca t chc ny.
[sa] Cc mc ch v hot ng
[sa] Cc mc ch ca Lin Hip Quc
Nhng mc ch c nu ra ca Lin Hip Quc l ngn chn chin tranh, bo v nhn quyn, cung cp mt c cu cho lut php quc t, v tng cng tin b kinh t, x hi, ci thin cc iu kin sng v chng li bnh tt. [10] Lin Hip Quc to c hi cho cc quc gia nhm t ti s cn bng trong s ph thuc ln nhau trn bnh din th gii v gii quyt cc vn quc t. Nhm mc ch , Lin Hip Quc ph chun mt Tuyn ngn Chung v Nhn Quyn nm 1948. [11]
ng Bo an, m cn c cc c cu tng ng chu trch nhim qun l tt c cc c quan khc ca H thng Lin Hip Quc. V d i hi ng Y t v Ban Chp hnh qun l cng vic ca T chc Y t Th gii. Khi mt vn c coi l c tm quan trng c bit, i hi ng c th triu tp mt phin hp c bit tp trung s ch ton cu v xy dng mt phng hng hnh ng chung. Nhng v d gn y gm:
Hi tho Lin Hip Quc v Mi trng v Pht trin (Thng nh Tri t) ti Rio de Janeiro, Brasil, thng 6 nm 1992, dn ti s thnh lp U ban Lin Hip Quc v s Pht trin Bn vng nhm thc hin nhng iu c k kt ti Chng trnh ngh s 21, vn bn cui cng v nhng tha thun c cc chnh ph tho lun ti UNCED; Hi ngh Quc t v Dn s v Pht trin, c t chc ti Cairo, Ai Cp, vo thng 9 nm 1994, thng qua mt chng trnh hnh ng nhm gii quyt cc thch thc nguy ngp v mi quan h lin quan gia dn s v s pht trin bn vng trong vng 20 nm ti; Hi ngh Th gii ln th t v Ph n, c t chc ti Bc Kinh, Trung Quc, vo thng 9 nm 1995, tm cch y nhanh vic thc hin nhng tha thun lch s t c ti Hi ngh Th gii ln th ba v Ph n; Hi ngh Lin Hip Quc ln th hai v S nh c Loi ngi (Habitat II), c triu tp thng 6 nm 1996 ti Istanbul, Th Nh K, nh gi nhng thch thc trc s pht trin v qun l nh c loi ngi trong th k 21. ICARA 2 or ICARA II: Hi ngh Quc t v s H tr Ngi t nn ti chu Phi c thnh lp nm 1984.
i s thin ch UNESCO Di sn vn ha th gii UNESCO i s thin ch UNHCR Thnh ph Lin Hip Quc v ha bnh
tin ca phin hp u tin ca i hi ng (ngy 24 thng 1 nm 1946) c tiu "S thnh lp mt y ban gii quyt cc Vn Pht sinh do s Pht minh ra Nng lng Nguyn t" v ku gi a ra nhng xut khoa hc cho "s hn ch trang b cc loi v kh nguyn t v tt c cc loi v kh chnh khc vi mc ch hy dit hng lot". Lin Hip Quc lp ra nhiu din n nhm gii quyt cc vn gii gip v kh a bin. Cc din n chnh l y ban Th nht ca i hi ng v Cao y v Gii gip v kh Lin Hip Quc. Nhng vn c a vo chng trnh ngh s gm vic c tnh nhng gi tr c c sau nhng hip c cm th ht nhn, kim sot v kh khng gian, nhng n lc nhm ngn chn cc loi v kh ha hc, gii gip v kh ht nhn v v kh thng thng, nhng khu vc khng v kh ht nhn, gim bt ngn sch qun s, v cc bin php nhm tng cng an ninh quc t. Hi ngh Gii gip l mt din n c cng ng th gii lp ra m phn v cc tha thun kim sot v kh a bn v gii gip v kh. Din n c 66 thnh vin i din cho mi khu vc trn th gii, gm c nm quc gia ht nhn chnh (Cng ha Nhn dn Trung Hoa, Php, Nga, Anh Quc v Hoa K). Tuy hi ngh khng phi l mt t chc chnh thc ca Lin Hip Quc, n kt ni vi t chc ny thng qua s hin din c nhn ca Tng th k; ngi ng thi cng l tng th k ca hi ngh. Nhng ngh quyt c i hi ng thng qua thng yu cu hi ngh xem xt cc vn gii gip ring bit. i li, hng nm hi ngh thng bo cc hot ng ca mnh cho i hi ng.
[sa] Gi gn ha bnh
xts
Bi chi tit: Gn gi ha bnh v Danh sch cc S mnh gn gi ha bnh Lin Hip Quc Lnh gn gi ha bnh Lin Hip Quc c gi ti nhiu vng ni cc cuc xung t qun s mi chm dt, nhm buc cc bn tn trng cc tha thun ha bnh v ngn chn tnh trng th ch ti din, v d ti ng Timor cho ti khi nc ny ginh c lp nm 2001. Cc lc lng do cc quc gia thnh vin Lin Hip Quc ng gp, v vic tham d vo cc chin dch gn gi ha bnh l khng bt buc; ti nay ch c hai quc gia l Canada v B o Nha, tham gia vo tt c cc chin dch gn gi ha bnh.[cn dn ngun] Lin Hip Quc khng duy tr bt k mt lc lng qun s c lp no. Tt c cc chin dch gn gi ha bnh ca Lin Hip Quc phi c Hi ng bo an thng qua. Nhng ngi sng lp Lin Hip Quc thc s hy vng rng t chc ny s hot ng ngn chn nhng cuc xung t gia cc quc gia v cc cuc chin tranh trong tng lai. Nhng hy vng khng hon ton tr thnh hin thc. Trong thi Chin tranh Lnh (t khong nm 1945 ti nm 1991), s phn chia th gii thnh nhng phe th ch khin tha thun gn gi ha bnh rt kh c thng qua. Sau khi Chin tranh Lnh kt thc, li ti xut hin nhng li ku gi bin Lin Hip Quc tr thnh mt c quan m bo ha bnh quc t, bi hng chc nhng cuc xung t qun s vn tip tc din ra trn khp th gii. Nhng s tan v ca Lin bang X vit cng khin Hoa K c c v th thng tr ton cu duy nht, to ra nhiu thch thc mi cho Lin Hip Quc. Cc chin dch gn gi ha bnh ca Lin Hip Quc s dng ngun ti chnh t cc khon ng gp, tnh theo cng thc ng gp t l thng thng, nhng gm c nhng chi ph cng thm i vi nm thnh vin thng trc ca Hi ng bo an, nhng nc c quyn thng qua vic tin hnh nhng chin dch gn gi ha bnh . Khon thu thm ny s b p cho nhng khon ph gn gi ha bnh ca cc quc gia km pht trin. Thng 12 nm 2000, Lin Hip Quc sa i t l ng gp vo ngn sch hot ng v ngn sch gn gi ha bnh. T l ng gp cho vic gn gi ha bnh s c thay i su thng mt ln v d kin l gn 27% cho nm 2003. Hoa K d nh ng gp chi ph gn gi ha bnh mc thp ny v ang tm kim s ng h php l t pha Ngh vin nhm cho php gii ngn cc khon gp h cn n Lin Hip Quc. Cc lc lng gn gi ha bnh Lin Hip Quc (c gi l Qun m ni xanh) nhn c Gii Nobel nm 1998 cho cng lao gi gn Ha bnh ca h. Nm 2001, Tng th k Lin Hip Quc Kofi Annan ot gii Nobel Ha bnh "v n lc cho mt th gii ha bnh v c t chc tt hn."
Lin Hip Quc c nhiu loi Huy chng Lin Hip Quc trao cho nhng thnh vin qun s tham gia vo vic gn gi cc tha thun ha bnh ca t chc ny. Huy chng u tin ra i l Huy chng Phc v Lin Hip Quc, c trao cho cc lc lng Lin Hip Quc tham gia vo cuc Chin tranh Triu Tin. Huy chng NATO cng ra i vi mc tiu nh trn v c hai loi ny u c coi l huy chng quc t ch khng phi huy chng qun s.[cn dn ngun]
T chc Y t Th gii (WHO) loi tr bnh u ma nm 1977 v ang tin gn ti mc tiu loi tr bnh bi lit. Ngn hng Th gii / Qu tin t Quc t (IMF) Ghi ch: Ngn hng Th gii v Qu Tin t Quc t c thnh lp vi t cch cc thc th ring bit khi Lin Hip Quc thng qua Tha thun Bretton Woods nm 1944. Sau , vo nm 1947, mt tha thun khc c k kt bin cc t chc hu Bretton Woods tr thnh cc c quan c lp, chuyn bit v l nhng c quan gim st bn trong c cu Lin Hip Quc. y l trang ca Ngn hng Th gii lm sng t quan h gia hai t chc. Chng trnh Mi trng Lin Hip Quc (UNEP) Chng trnh Pht trin Lin Hip Quc (UNDP) T chc Gio dc, Khoa hc v Vn ha Lin Hip Quc (UNESCO) Qu Tr em Lin Hip Quc(UNICEF) Cao y Lin Hip Quc v Ngi t nn (UNHCR)
Ngy 9 thng 3 nm 2006, Tng th k Kofi Annan lp ra Qu Cu tr Khn cp Trung ng (CERF) dnh cho nhng ngi dn Chu Phi ang b nn i e do.[13] Lin Hip Quc cng c mt c quan gi l Hi ng Lng thc Th gii vi mc ch phi hp cc b nng nghip cc nc nhm gim nh nn i v suy dinh dng. T chc ny tm ngng hot ng nm 1993.
Congo v Php, khi Cng ha Dn ch Congo co buc Php bt gi bt hp php cc cu lnh o b cho l ti phm chin tranh; v Nicaragua vi Hoa K, khi Nicaragua buc ti M trang b v kh bt hp php cho Contras (v ny dn ti V Iran-Contra). Nm 1993, i ph vi s "thanh lc sc tc" ti Nam T c, Hi ng Bo an Lin Hip Quc thnh lp Ta n ti phm quc t cho Nam T c. Nm 1994, i ph vi nn dit chng ti Rwanda, Hi ng thnh lp Ta n ti phm quc t cho Rwanda. Vic phn x ti hai ta n thit lp nn c s xc nh hin nay rng hnh vi ti phm cng bc trong nhng cuc xung t qun s l ti c chin tranh.[14] Nm 1998 i hi ng ku gi triu tp mt hi ngh ti Roma v vic thnh lp mt Ta n Ti phm Quc t (ICC), ti y "Quy ch Roma" c thng qua. Ta n Ti phm quc t bt u hot ng nm 2002 v tin hnh phin x u tin nm 2006.[15] y l ta n quc t thng trc u tin chu trch nhim xt x nhng ngi b cho l phm cc ti c nghim trng theo lut php quc t gm c ti c chin tranh v dit chng. Tuy nhin, hot ng ca ICC c lp vi Lin Hip Quc c v nhn s v ti chnh, d mt s cuc gp g ca c quan iu hnh ICC, i hi ng cc Quc gia tham gia Quy ch Roma, c t chc ti Lin Hip Quc. C mt "tha thun quan h" gia ICC v Lin Hip Quc quy nh mi quan h gia hai nh ch ny vi nhau.
[16][17]
Nm 2002, Lin Hip Quc thnh lp Ta n c bit cho Sierra Leone i ph trc nhng hnh ng tn bo xy ra trong thi gian ni chin ti nc ny.
[sa] Ci cch
Bi chi tit: Ci cch Lin Hip Quc v Ci cch Hi ng Bo an Lin Hip Quc Nhng nm gn y c nhiu li ku gi ci cch Lin Hip Quc. Nhng vn cha c nhiu trin vng sng sa, ch ring vic cc nc chu ng thun vi nhau, v cch ci t nh th no. Mt s nc mun Lin Hip Quc ng mt vai tr ln v hiu qu hn trong cc cng vic chung ca th gii, nhng nc khc mun gim xung ch cn vai tr nhn o. Cng c nhiu li ku gi ci cch quy ch thnh vin trong Hi ng Bo an nhm phn nh chnh xc hn tnh th a chnh tr quc t ngy nay (v d tng s thnh vin Chu Phi, Nam M v Chu ).[cn dn ngun] Nm 2004 v 2005, nhng chng c nh qun l km v tham nhng lin quan ti Chng trnh i du ly lng thc cho Iraq di thi Saddam Hussein khin mt ln na nhng li ku gi ci cch li dy ln.[cn dn ngun] Mt chng trnh ci cch chnh thc c Tng th k Lin Hip Quc Kofi Annan a ra mt thi gian ngn sau khi ng nhm chc trong nhim k u tin ngy 1 thng 1 nm 1997. Nhng hnh ng ci cch lin quan ti vic thay i s lng thnh vin thng trc ca Hi ng Bo an Lin Hip Quc (hin ch phn nh quan h quyn lc nm 1945); bin qu trnh hot ng ca b my tr nn cng khai hn, nhn mnh trn hiu qu; bin Lin Hip Quc tr nn dn ch hn; v p t mt biu thu quc t trn cc cng ty sn xut v kh ton cu.[cn dn ngun] Thng 9 nm 2005, Lin Hip Quc triu tp mt Hi ngh Thng nh Th gii vi s tham gia ca hu ht nguyn th quc gia cc nc thnh vin, trong mt kha hp ton th ca phin hp ton th i hi ng ln th 60. Lin Hip
Quc gi cuc hp thng nh l "mt c hi hng th h mi c mt ln nhm a ra nhng quyt nh quan trng v pht trin, an ninh, nhn quyn v ci ch lin hip quc".[18] Tng th k Kofi Annan xut hi ngh ng v mt "tha thun c gi" ci cch Lin Hip Quc sa cha li cc h thng quc t v ha bnh v an ninh, nhn quyn v pht trin, khin chng c kh nng gii quyt nhng thch thc rt ln m Lin Hip Quc s phi i mt trong th k 21. Cc nh lnh o th gii ng thun trn mt vn bn v nhng vn ng ch nh:
thnh lp mt Hi ng xy dng ha bnh to lp mt c cu trung tm nhm gip cc quc gia ang ng trc nguy c xung t; tha thun rng cng ng quc t c quyn can thip khi cc chnh ph quc gia khng th hon thnh trch nhim ca h trong vic bo v cc cng dn ca mnh khi nhng hnh ng ti c; mt y ban Nhn quyn (thnh lp ngy 9 thng 5 v s bt u hot ng 19 thng 6)[19]; mt tha thun cung cp thm nhng ngun ti nguyn cho Vn phng cc Dch v Gim st Ni b Lin Hip Quc; nhiu tha thun chi thm hng t dollar nhm t cc Mc tiu Thin nin k; mt s ln n r rng v khng tham vng vi ch ngha khng b " mi hnh thc v mi kiu"; mt qu dn ch; mt tha thun nhm chm dt hot ng ca Hi ng y tr v hi ng ny hon thnh s mnh ca mnh.
[20]
D cc nc thnh vin Lin Hip Quc cha t c nhiu thnh qu trn con ng ci cch s quan liu ca t chc ny, Annan vn tip tc tin hnh nhng ci cch trong phm vi quyn hn ca mnh. ng lp ra cc vn phng o c, chu trch nhim trng pht nhng hnh vi gian ln ti chnh mi b phanh phui v xut nhng chnh sch ngn nga mi. Ti cui thng 12 nm 2005, ban th k hon thnh vic xem xt li ton b y nhim ca i hi ng t hn nm nm trc. Vic iu tra ny l c s cn bn cc quc gia thnh vin quyt nh tng hay gim cc chng trnh hot ng theo hiu qu ca chng.[cn dn ngun]
gii. Bo co An ninh Con ngi 2005 [21], do Trung tm An ninh Con ngi thuc i hc British Columbia a ra vi s h tr t nhiu chnh ph v qu khc cho thy mt s st gim ln, nhng phn ln khng c cng nhn, trong s lng cc cuc chin, nhng v dit chng v nhng v vi phm nhn quyn t cui giai on Chin tranh Lnh. Nhng con s thng k gm:
Gim 40% nhng cuc xung t bo lc. Gim 80% nhng cuc xung t gy mu nhiu nht. Gim 80% nhng cuc dit chng v thanh lc chnh tr.
Bo co, do Oxford University Press[cn dn ngun], cho rng s tuyn truyn cho mt hc thuyt quc t - ch yu do Lin Hip Quc xng - l nguyn nhn chnh mang li s st gim nhng cuc xung t qun s, d bn bo co cho thy bng chng v s tranh ci ny a phn ch mang tnh hon cnh. Bn bo co ch ra nhiu khon u t ring bit chi: [22]
Tng su ln s lng cc chin dch ca Lin Hip Quc c tin hnh ngn chn chin tranh trong giai on 1990 ti 2002. Tng bn ln cho cc n lc nhm chm dt nhng cuc xung t ang din ra, t nm 1990 ti 2002. Tng by ln s lng Bn b ca Tng th k, Cc nhm tip xc v cc c cu do chnh ph xut nhm h tr cc chin dch kin to ha bnh v xy dng ha bnh trong giai on t 1990 n 2003. Tng mi mt ln s lng cc lnh trng pht kinh t chng li cc ch cm quyn trn khp th gii t 1989 ti 2001. Tng bn ln s lng cc chin dch gn gi ha bnh Lin Hip Quc, t 1987 n 1999.
Tnh trung bnh, nhng n lc trn va nhiu va qu ln li phc tp hn nhng chin dch thi Chin tranh Lnh. Trong lnh vc gn gi ha bnh, cc thng li gm:
Vn phng Gii trnh Chnh ph Hoa K kt lun rng vic gn gi ha bnh ca Lin Hip Quc c chi ph t hn tm ln so vi khon chi cho lc lng Hoa K. [23] Mt nghin cu nm 2005 ca RAND Corp cho thy Lin Hip Quc thnh cng hai trong s ba chin dch gn gi ha bnh ca mnh. Nghin cu ny cng so snh nhng n lc xy dng nh nc ca Lin Hip Quc vi cng n lc ca Hoa K, v thy rng trong tm trng hp ca Lin Hip Quc, by trng hp din ra trong ha bnh, trong khi trong tm trng hp ca Hoa K, bn din ra trong ha bnh, v bn khng h hay cha h c ha bnh. [24]
Tuy nhin, trong nhiu trng hp cc quc gia thnh vin Lin Hip Quc bt c d phi thc hin cc ngh quyt ca Hi ng Bo an. Iraq c cho l vi phm 17 ngh quyt ca Hi ng bo an t ngy 28 thng 6 nm 1991 cng nh tm cch n trnh nhng lnh trng pht kinh t ca Lin Hip Quc. Trong gn mt thp k, Israel bt chp cc ngh quyt ku gi tho d cc khu nh c ca h ti B Ty v Di Gaza. Nhng tht bi xut pht t tnh trng ph thuc a chnh ph ca Lin Hip Quc - nhiu kha cnh y l mt t chc gm 192 quc gia thnh vin v lun cn phi c s nht tr, ch khng phi l mt t chc c lp. Thm ch khi cc hnh ng c 15 nc thnh vin Hi ng bo an thng qua, Ban th k him khi cung cp cc ngun ti nguyn cn thit thc hin cc s mnh . Nhng tht bi khc trong vn an ninh gm:
Tht bi trong vic ngn chn v Dit chng ti Rwanda nm 1994, dn ti ci cht ca gn mt triu ngi, v cc thnh vin ca hi ng bo an t chi thng qua bt k mt hnh ng qun s no.[25]
Tht bi ca MONUC (Ngh quyt 1292 ca UNSC) trong vic can thip mt cch c hiu qu vo cuc Chin tranh Congo ln th hai, lin quan ti gn nm triu ngi ti Cng ha Dn ch Congo, 1998-2002 (vi nhng trn nh vn ang tip din), v trong vic tin hnh cung cp vin tr nhn o. Tht bi trong vic can thip vo Cuc thm st Srebrenica nm 1995, d s thc l Lin hip quc coi Srebrenica l mt "thin ng an ton" cho nhng ngi t nn v phi 600 lnh gn gi ha bnh H Lan ti bo v n. Tht bi trong vic cung cp thc phm ti nhng ngi dn i kht ti Somalia; thc phm thng b cc lnh cha a phng chim ot. Mt n lc ca Hoa K/Lin Hip Quc trong vic bt gi cc v lnh cha dn ti Trn Mogadishu nm 1993. Tht bi trong vic thc hin 1559 v Ngh quyt 1701 ca Hi ng Bo an Lin Hip Quc ku gi gii gip cc nhm bn qun s Liban nh Fatah v Hezbollah. Lm dng tnh dc ca binh lnh gn gi ha bnh Lin Hip Quc. Binh lnh gn gi ha bnh t nhiu quc gia b thi hi khi cc chin dch gn gi ha bnh Lin Hip Quc v hnh ng lm dng v bc lt tnh dc cc c gi, thm ch mi ch 8 tui, trong mt s chin dch gn gi ha bnh khc nhau. S lm dng tnh dc ny vn din ra d c nhiu s pht hin v bng chng t Vn phng Lin Hip Quc v Dch v Gim st Ni b.[26][27] Mt cuc iu tra ni b nm 2005 ca Lin Hip Quc cho thy s khai thc v lm dng tnh dc c bo co ti t nht nm quc gia ni cc binh lnh gn gi ha bnh Lin Hip Quc c trin khai, gm Cng ha Dn ch Congo, Haiti, Burundi, Cte d'Ivoire v Liberia. [26] BBC tin hnh mt cuc iu tra tng t, v cng ch ra mt s thnh vin Chng trnh Lng thc Th gii cng c nhng hnh vi lm dng.
[28]
[sa] Hi ng bo an
Xem bi chnh ti Hi ng Bo an Lin Hip Quc Lin Hip Quc b ch trch v khng th hot ng mt cch r rng v kin quyt khi i u trc mt v khng hong. Nhng v d gn y gm chng trnh ht nhn ca Iran v s dit chng trong cuc xung t Darfur, Sudan. V mi nc trong s nm thnh vin thng trc ca Hi ng bo an u c quyn ph quyt, v bi v h thng bt ng vi nhau, rt nhiu ln khng c bt k mt hnh ng no c thng qua. Thng thng, nhng khng phi l lun lun, s chia r ny xut hin gia Hoa K mt pha v Trung Quc, Nga hay c hai pha kia. Mt s ln Hi ng bo an ng thun vi nhau nhng li thiu s quyt tm hay phng tin thc thi cc ngh quyt ca h. Mt v d gn y l Cuc khng hong Israel-Liban 2006, khng hnh ng no c thc hin theo Ngh quyt 1559 v Ngh quyt 1701 gii gip cc lc lng du kch phi chnh ph nh Hezbollah. Nhng li ch trch t nghi vn v hiu nng v s thch hp ca Hi ng bo an bi v khi vi phm vo mt ngh quyt do Hi ng ny a ra, thng cng khng xy ra hu qu no c. (Xem Ci cch Hi ng Bo an Lin Hip Quc.)
Tuy nhin vo ngy 15 thng 3 nm 2006 i hi ng thng qua ngh quyt thnh lp mt c ch mi - Hi ng Nhn quyn Lin Hip Quc thay th y ban trn. C quan ny c cc quy nh cht ch hn v quy ch thnh vin gn gi ha bnh gm c mt bn thnh tch chung v nhn quyn v tng s lng phiu cn bu cn thit mt quc gia c t cch tham gia, t hnh mu bu theo danh sch vng vi Hi ng kinh t x hi 53 thnh vin chuyn sang tt c mt na trong s 192 thnh vin ca i hi ng. Ngy 9 thng 5 nm 2006 47 thnh vin mi c bu vo hi ng. Trong khi mt s chnh ph c thnh tch nhn quyn km ci( theo quan im ca hoa k)[cn dn ngun], nh Cuba, Pakistan, Nga, Rp Saudi v Azerbaijan c bu, th mt s nc vi phm nhn quyn khc khng c c mt trong Hi ng mi:
Cc nc khng c tham gia: Syria, Bc Triu Tin, Belarus v Myanma Cc quc gia tng l thnh vin ca y ban: Zimbabwe, Sudan, Nepal v Libya Cc quc gia mun tham gia nhng khng nhn s phiu: Iran, Venezuela, Thi Lan, Iraq v Kyrgyzstan
V nhng thay i trong c ch thnh vin gia y ban v Hi ng, s lng quc gia b Hi ng T do coi l "Khng t do" chim hn mt na.[31][32][33]
g trc chnh ph Sudan ti Darfur[27], vic thanh lc sc tc ca chnh ph Trung Quc ti Ty Tng v Israel ti cc vng lnh th Palestine.
[sa] Nhng co buc lnh gn gi ha bnh Lin Hip Quc cng dm ti Congo, Haiti, Liberia v Sudan
Thng 12 nm 2004, trong chin dch gn gi ha bnh ca Lin Hip Quc ti Congo, t nht 68 v b cho l cng hip, mi dm v hn 150 co buc khc b cc nh iu tra Lin Hip Quc pht gic, tt c u c lin quan ti binh lnh gn gi ha bnh, c bit l cc binh lnh t Pakistan, Uruguay, Maroc, Tunisia, Nam Phi v Nepal. Nhng binh lnh gn gi ha bnh t 3 trong s cc quc gia ny cng b co buc c tnh cn tr qu trnh iu tra [43]. Tng t, mt chuyn gia hu cn Lin Hip Quc ngi Php ti Congo cng b co buc hm hip v khiu dm tr em trong cng thng [44]. BBC thng bo rng cc c gi tr b binh lnh gn gi ha bnh Lin Hip Quc lm dng v hm hip ti Port-auPrince.[45]. Nhng li co buc tng t cng c nu ra ti Liberia [46] v Sudan. [47]
Lin Hip Quc v cc c quan ca mnh c hng quy ch min tr i vi php lut ti cc quc gia ni h hot ng, gn gi khng thin v vi s tn trng nc ch nh, v quc gia thnh vin.[cn dn ngun] Vic thu mn v sa thi, gi lm vic v mi trng lm vic, thi gian ngh, hu tr, bo him y t, bo him tui th, lng bng, tin tr cp xa gia nh v cc iu kin s dng lao ng chung thc hin theo cc quy nh ca Lin Hip Quc. S c lp ny c php cc c quan thc hin cc chnh sch ngun nhn lc thm ch tri ngc vi lut l ca nc ch nh hay quc gia thnh vin. V d, mt ngi khng t cch lm vic ti Thy S, ni T chc Lao ng Th gii (ILO) ng tr s, khng th c lm vic cho ILO tr khi anh/c ta l ngi ca quc gia thnh vin ILO.
A
Tn ting Vit Abkhazia1 Cng ho Abkhazia Afghanist Tn bn ng
Ting Abkhazia: Asny / Ting Nga: Abchazija / Ting Gruzia: Aazei / Ting Dari: Afnestn /
Afghanistan
an (A Ph Hn) Cng ho Hi gio Afghanistan Ai Cp Cng ha Rp Ai Cp Albania (Anbani) Cng ho Albania Algeria (An-gi-ri) Cng ho Dn ch Nhn dn Algeria Andorra Cng quc Andorra Angola (ng-g-la) Cng ho Angola Anh2 Vng quc Lin hip Anh v Bc Ireland Antigua v Barbuda4 o3 Cng ha o Rp Saudi ( Rp X t) Vng quc Rp Saudi Argentina 3 (c-hen-tina, Cn nh) Quc gia Argentina hoc Cng ho
Ting Pashtu: Afnistn / Ting Rp: Mir / Jumhuriyat Mir al-Arabiyah / Ting Albania: Shqipria Republika e Shqiprise Egypt Arab Republic of Egypt Albania Republic of Albania
Ting Catalan: Andorra Principat d'Andorra Ting B o Nha: Angola Repblica de Angola
Ting Anh: United Kingdom United Kingdom of Great Britain and Northern Ireland
Ting Anh: Antigua and Barbuda Ting c: sterreich Republik sterreich Ting Rp: Al- Arabiyyah as-Sa diyyah / Al-Mamlakah al-'Arabiyah as-Sa'udiyah /
Antigua and Barbuda Austria Republic of Austria Saudi Arabia Kingdom of Saudi Arabia
Argentina Armenia Ting Armenia: Hayastan / (c-m-ni) Hayastani Hanrapetut'yun / Cng ho Armenia Azerbaija Ting Azerbaijan: Azrbaycan 1,4 n (A-gicAzrbaycan Respublikas bai-gian) Cng ho Azerbaijan Azerbaijan Republic of Azerbaijan
Ting Anh: India Republic of India Ting Hindi: Bharat / Bhrat Ganarjya /
B
Tn ting Vit Bahamas Lin bang Bahamas Bahrain (Baranh) Vng quc Bahrain Ba Lan Cng ho Ba Lan Bangladesh (Bng-la-t) Cng ho Nhn dn Bangladesh Barbados Bc Sp 1 Cng ho Th Bc Sp Belarus (B-lart; Bch Nga) Cng ho Belarus Belize Benin (B-nanh)
Tn bn ng Ting Anh: The Bahamas Commonwealth of the Bahamas Ting Rp: al-Barayn / Mamlakat al Bahrayn / Ting Ba Lan: Polska Rzeczpospolita Polska Ting Bengali (Bangla): Banglde / Gana Prajtantr Bngldesh / Ting Anh: Barbados Ting Th: Kuzey Kbrs Kuzey Kbrs Trk Cumhuriyeti Ting Belarus: Bjelar / Respublika Biearu / Ting Nga: Bjelorssija / Ting Anh: Belize Ting Php: Bnin
Tn ting Anh The Bahamas Commonwealth of the Bahamas Bahrain Kingdom of Bahrain Poland Republic of Poland Bangladesh People's Republic of Bangladesh
Barbados Northern Cyprus Turkish Republic of Northern Cyp Belarus Republic of Belarus
Belize Benin
Cng ho Benin Bhutan (Bu-tan) Vng quc Bhutan B Vng quc B Li Thi
Rpublique du Bnin Ting Dzongkha: Druk Yul / Druk Gyal Khab Ting H Lan: Belgi Koninkrijk Belgi Ting Php: Belgique Royaume de Belgique Ting c: Belgien Knigreich Belgien Ting Ty Ban Nha: Bolivia Repblica de Bolivia
Ting Bosniak: Bosna i Hercegovina Bosnia and Herzegovina Ting Serb: Bosna i Hercegovina / Ting Croat: Bosna i Hercegovina Ting Tswana: Botswana Lefatshe la Botswana Ting B o Nha: Portugal Repblica Portuguesa Ting B o Nha: Brasil Repblica Federativa do Brasil
Botswana Cng ho Botswana B o Nha4 Cng ha B o Nha Brazil3 (Braxin, Ba Ty) Cng ha Lin bang Brazil Brunei (Nh nc) Brunei Darussalam Bulgaria (Bungari, Bo Gia Li) Cng ho Bulgaria Burkina Faso Burundi Cng ho Burundi
Botswana Republic of Botswana Portugal Portuguese Republic Brazil Federative Republic of Brazil
Ting Malay: Brunei Darussalam / Negara Brunei Darussalam / Ting Bulgaria: Blgarija / Republika Blgarija /
[sa] C
Tn ting Vit Tn bn ng Tn ting Anh
Cabo Verde (Cp Ve) Cng ho Cabo Verde Cc Tiu Vng quc Rp Thng nht3 Camero on (Ca-mrun) Cng ho Cameroon Campuc hia (Cm bt, Cao Min) Vng quc Campuchia Canada3 (Can-naa; Gia N i) Chile (Chi-l; Ch Li) Cng ho Chile Colombi a (C-lmbi-a) Cng ho Colombia Comoro s (C mo)3 Lin bang Comoros
Ting Anh: Cameroon Republic of Cameroon Ting Khmer: Kampuchea / Cambodia Preah Reachea Nachakr Kampuchea / Kingdom of Cambodia
Canada
Ting Php: Comores Union des Comores Ting Comori: Komori Udzima wa Komori Ting Rp: Qumur / Ting Php: Congo Rpublique du Congo
Brazzaville) Cng ho Dn ch Congo (CongoKinshasa) Costa Rica Cng ho Costa Rica Cte d'Ivoire (Ct i Voa, B Bin Ng) Cng ho Cte d'Ivoire Croatia Cng ho Croatia Cuba Cng ho Cuba
Ting Croat: Hrvatska Republika Hrvatska Ting Ty Ban Nha: Cuba Repblica de Cuba
D
Tn ting Vit Djibouti Cng ho Djibouti
Tn bn ng Ting Php: Djibouti Rpublique de Djibouti Ting Rp: Jibuti / Jumhuriyaa Jibuti / Ting Anh: Dominica Commonwealth of Dominica Ting Ty Ban Nha: Republica Dominicana
Tn ting Anh
Timor
Repblika Demokrtika Timor Lorosa'e Ting B o Nha: Timor-Leste Repblica Democrtica de Timor-Leste Ting c: Deutschland Bundesrepublik Deutschland
E
Tn ting Vit Ecuad or Cng ho Ecuador El Salvador Cng ho El Salvador Eritre a Quc gia Eritrea Estoni a Cng ho Estonia Ethio pia3 Cng ho Dn ch Lin bang Ethiopia Tn bn ng
Ting Tigrinya: Ertra / Hagere Ertra Ting Rp: Irtriy / Ting Estonia: Eesti Eesti Vabariik
Mc lc : u 09 A B C D E F G H I J K L M N O P Q R S T U V W X Y Z
[sa] F
Tn ting Vit Fiji4 Cng ho Qun o Fiji
Tn ting Vit Gabon (Ga-bng) Cng ho Gabon Gambia (Gm-bi-a) Cng ho Gambia Ghana (Ga-na) Cng ho Ghana Grenada (Gr-naa)4 Gruzia1,4 Cng ho Gruzia Guatemala Cng ho Guatemala Guinea-Bissau Cng ho Guinea-Bissau Guinea Xch o Cng ho Guinea Xch o Guinea Cng ho Guinea Guyana Cng ho Hp tc Guyana
Tn bn ng Ting Php: Gabon Rpublique Gabonaise Ting Anh: The Gambia Republic of the Gambia Ting Anh: Ghana Republic of Ghana Ting Anh: Grenada Ting Gruzia: Sakartvelo / Resp'ublik'a Sakartvelos / Ting Ty Ban Nha: Guatemala Repblica de Guatemala Ting B o Nha: Guin-Bissau Repblica da Guin-Bissau Ting Ty Ban Nha: Guinea Ecuatorial Rpublica de Guinea Ecuatorial Ting Php: Guine Rpublique de Guine Ting Anh: Guyana Co-operative Republic of Guyana
Tn ting Anh Gabon Gabonese Republic The Gambia Republic of the Gambia Ghana Republic of Ghana Grenada Georgia Republic of Georgia
Guatemala Republic of Guatemala Guinea-Bissau Republic of Guinea-Bissau Equatorial Guinea Republic of Equatorial Guinea
H
Tn ting Vit Haiti Cng ho Haiti Tn bn ng
Ting Php: Hati Rpublique d'Hati Ting Haiti Creole: Ayiti Repiblik Dayiti Ting H Lan: Nederland Koninkrijk der Nederlanden
Dn quc Hoa K2,3 (M) Hp Chng Quc Hoa K Hng Kng c khu hnh chnh Hng Kng thuc Cng ha Nhn dn Trung Hoa Hondu ras Cng ho Honduras Hunga ry (Hung Gia Li) Cng ho Hungary Hy Lp4 Cng ho Hy Lp
Ting Trung: Zhnghu rnmn gnghgu xinggng tbi xngzhngq Ting Anh: Hong Kong Hong Kong Special Administrative Region of the People's Republic of China
Hong Kong Hong Kong Special Administrative Region of the People's Republic of China
I
Tn ting Vit Iceland (Ai x len, Bng o) Cng ho Iceland Indonesia (Nam Dng) Cng ho Indonesia Iran Cng ho Hi gio Iran Iraq (Irc) Cng ho Iraq
Tn bn ng Ting Iceland: sland Lveldi sland Ting Indonesia: Indonesia Republik Indonesia Ting Ba T: rn / Jomhuri-ye Eslami-ye rn / Ting Rp: Al-rq / Al-Jumhuriyah Al-Iraqiyah / Ting Kurd: Iraq / Komara Iraq /
Tn ting Anh Iceland Republic of Iceland Indonesia Republic of Indonesia Iran Islamic Republic of Iran Iraq Republic of Iraq
Ting Gaeilge: ire Poblacht na hireann Ting Anh: Ireland Republic of Ireland Ting Hebrew: Yisra'el / Medinat Yisra'el /
[sa] J
Tn ting Vit Jamaica Jordan (Gioc an ni) Vng quc Hashemite Jordan Tn bn ng
Tn ting Anh
K
Tn ting Vit Kazakhstan (Ca-gicxtan) Cng ho Kazakhstan
Tn bn ng Ting Kazakh: Qazaqstan / Qazaqstan Respblkasy / Ting Nga: Kazakhstan / Respublika Kazakhstan / Ting Swahili: Kenya Jamhuri ya Kenya Ting Anh:Kenya Republic of Kenya Ting Kiribati: Kiribati Ribaberikin Kiribati Ting Anh: Kiribati Republic of Kiribati Ting Albania: Kosova Ting Serb: Kosovo Ting Rp: Al-Kuwayt / Dawlat al Kuwayt / Ting Hy Lp: Kypros /
Cng ho Sp
Kypriaki Dimokratia / Ting Th: Kbrs Kbrs Cumhuriyeti Ting Kyrgyz: Kyrgyzstan / Kyrgyz Respublikasy / Ting Nga: Kyrgyzstan / Kyrgyzskaya respublika /
Republic of Cyprus
L
Tn ting Vit Lo Cng ha Dn ch Nhn dn Lo Latvia Cng ho Latvia Lesotho Vng quc Lesotho Tn bn ng
Tn ting Anh Laos Lao People's Democratic Republic Latvia Republic of Latvia Lesotho Kingdom of Lesotho
Ting Lo: Lao / Sathalanalat Paxathipatai Paxaxon Lao / Ting Latvi: Latvija Latvijas Republika Ting Sotho: Lesotho Mmuso wa Lesotho Ting Anh: Lesotho Kingdom of Lesotho Ting Rp: Lubnn / Al Jumhuriyah al Lubnaniyah /
Liban (Libng) Cng ho Liban Liberia Cng ho Liberia Libya Jamahiriya Rp Libya Nhn dn X hi Ch ngha V i Liechtenst ein Cng quc Liechtenstein Litva Cng ho Litva
Ting Anh: Liberia Republic of Liberia Ting Rp: Lbiyah / al-Jamhryah al-Arabya al-Lbyah ash-Shabyah al-Ishtirkyah alUzma /
Liberia Republic of Liberia Libya Great Socialist People's Libyan Arab Jamahiriya
Ting Lc Xm Bo: Ltzebuerg Groussherzogdem Ltzebuerg Ting Php: Luxembourg Grand-Duch de Luxembourg Ting c: Luxemburg Groherzogtum Luxemburg
M
Tn ting Vit Macedoni a5 (M C n) Cng ho Macedonia Madagasc ar Cng ho Madagascar Malawi Cng ho Malawi Malaysia3 (M Lai Ty ) Lin bang Malaysia Maldives (Man-i-v) Cng ho Maldives Mali Cng ho Mali Malta Cng ho Malta Maroc6 Vng quc Maroc Qun o Marshall Tn bn ng
Tn ting Anh
Ting Malagasy: Madagasikara Repoblikan'i Madagasikara Ting Php: Madagascar Republique de Madagascar Ting Chewa: Malai Mfuko la Malai Ting M Lai: Malaysia Persekutuan Malaysia
Ting Php: Mali Rpublique de Mali Ting Malta: Malta Repubblika ta' Malta Ting Rp: al-Marib / Al Mamlakah al-Maghribiyah / Ting Anh: Marshall Islands Republic of the Marshall Islands
Cng ho Qun o Marshall Mauritani e Cng ho Hi gio Mauritanie Mauritius Cng ho Mauritius
Islands
Ting Rp: Mrtniyyah / Al-Jumhuriyah al-Islamiyah al-Mrtniyah / Ting Php: Mauritanie Rpublique Islamique de la Mauritanie Ting Php: Maurice Rpublique de Maurice Ting Anh: Mauritius Republic of Mauritius Ting Ty Ban Nha: Mxico Estados Unidos Mexicanos
Mexico3 (Mhic, M Ty C) Lin bang Mexico Micronesi 3 a Lin bang Micronesia Moldova1,
4
Cng ho Moldova Monaco Cng quc Monaco Mng C Monteneg ro Cng ho Montenegro Mozambi que (Mgim-bch) Cng ho Mozambique Myanma (Min in) Lin bang Myanma
Ting Php: Monaco Principaut de Monaco Ting Mng C: Mongol Uls / Ting Serb: Crna Gora / Republika Crna Gora /
Tn ting Vit Nagorn oKarabakh1 Cng ho NagornoKarabakh Namibi a Cng ho Namibia Nam Ossetia1 Cng ho Nam Ossetia Nam Phi Cng ho Nam Phi
Tn bn ng
Ting Nga: Yuzhnaya Osetiya (Junaja Osetija) / Respublika Yuzhnaya Osetiya (Respublika Junaja Osetija)/ Ting Anh: South Africa South Africa Republic of South Africa Republic of South Africa Ting Afrikaans: Suid-Afrika Republiek van Suid-Afrika Ting Xhosa: Mzantsi Afrika IRiphabliki yaseMzantsi Afrika Ting Zulu: Ningizimu Afrika IRiphabliki yaseNingizimu Afrika Ting Anh: Nauru Republic of Nauru Ting Nauru: Naoero Ting Na Uy c in: Norge Kongeriket Norge Ting Na Uy mi: Noreg Kongeriket Noreg Ting Nepal: Nepl / Sanghiya Loktntrik Ganatantra Nepl /
Nepal Cng ha Dn ch Lin bang Nepal New Zealand (Niu Diln)2 (Tn Ty Lan)
New Zealand
Ting Php: Niger Rpublique du Niger Ting Anh: Nigeria Federal Republic of Nigeria
Ting Nga: Rossiya (Rossija) / Rossiyskaya Federatsiya (Rossijskaja Federacija) / Ting Nht: Nihon / - Nihon-koku /
O
Tn ting Vit Oman Vng quc Oman
P
Tn ting Vit Pakistan (Ba C T Thn) Cng ho Hi gio Pakistan Palau Cng ho Palau (Belau) Palestine7 Quc gia Palestine Panama Cng ho Panama Papua New Guinea (Papua Tn Guinea) Quc gia c lp Papua New Guinea Paraguay
Tn bn ng Ting Urdu: Pkistn / Islami Jamhuria Pkistn / Ting Palau: Belau Beluu er a Belau Ting Rp: Filastn / Daulat Filastin / Ting Ty Ban Nha: Panam Repblica de Panam Ting Anh: Papua New Guinea Independent State of Papua New Guinea
Palestine State of Palestine Panama Republic of Panama Papua New Guinea Independent State of Papua New Guin
Paraguay
Cng ho Paraguay
Repblica del Paraguay Ting Guarani: Paragui Tta Paragui Ting Ty Ban Nha: Per Repblica del Per Ting Php: France Rpublique Franaise Ting Phn Lan: Suomi Suomen tasavalta Ting Thu in: Finland Republiken Finland Ting Filipin: Pilipinas Republika ng Pilipinas
Republic of Paraguay
Peru (P Ru) Cng ho Peru Php2 Cng ha Php Phn Lan4 Cng ha Phn Lan
Q
Tn ting Vit Qatar (Qua-ta) Quc gia Qatar
R
Tn ting Vit Romania (Rumani, L Ma Ni) Rwanda (Ruanda) Cng ho Rwanda
Tn bn ng Ting Romana: Romnia Ting Rwanda: Rwanda Repubulika y'u Rwanda Ting Php: Rwanda Rpublique du Rwanda
S
Tn ting Vit Saint Kitts v Nevis4 Lin bang Saint Kitts v Nevis Tn bn ng
Tn ting Anh Saint Kitts and Nevis Federation of Saint Kitts and Nevis
Ting Anh: Saint Kitts and Nevis Federation of Saint Kitts and Nevis
Saint Lucia Saint Vincent v Grenadines Samoa Quc gia c lp Samoa San Marino Cng ho i bnh yn San Marino So Tom v Prncipe4 Cng ho Dn ch So Tom v Prncipe Scotland (Xctlen, T Cch Lan) Sc (Tip) Cng ha Sc Sngal Cng ho Sngal Serbia3,4,
8
Ting Anh: Saint Lucia Ting Anh: Saint Vincent and the Grenadines
Ting Anh, ting Scots: Scotland Ting Gaelic ti Scotland: Alba Ting Sc: esk republika esko
Scotland
Czech Republic
Ting Php: Sngal Rpublique du Sngal Ting Serb: Srbija / Republika Srbija /
Cng ho Serbia Seychell es Cng ho Seychelles Sierra Leone Cng ho Sierra Leone
Ting Php: Seychelles Rpublique des Seychelles Ting Seselwa: Sesel Repiblik Sesel Ting Anh: Sierra Leone Republic of Sierra Leone
Ting M Lai: Singapura Republik Singapura Ting Hn: Xinjiapo / Xnjap Gnghgu / Ting Tamil: ikappr / Cingkappr Kudiyarasu / Ting Slovak: Slovensko Slovensk Republika Ting Sloven: Slovenija Republika Slovenija Ting Anh: Solomon Islands
Slovakia Cng ho Slovakia Slovenia Cng ho Slovenia Solomon Qun o Solomon Somalia1
,9
Somalila nd1 Cng ho Somaliland Sri Lanka Cng ha X hi Ch ngha Dn ch Sri Lanka Sudan Cng ho Sudan Surinam e Cng ho Suriname Swazila nd Vng quc Swaziland Syria Cng ho Rp Syria
Ting Sinhala: Sri Lanka Sri Lank Prajathanthrika Samajavadi Janarajaya Ting Tamil: Llankai / Illankai Chananaayaka Chosalisa Kudiyarasu
Ting Rp: As-Sdn / Jumhuriyat as-Sudan / Ting H Lan: Suriname Republiek Suriname
Ting Anh: Swaziland Kingdom of Swaziland Ting Swazi: eSwatini Umbuso weSwatini Ting Rp: Sriyyah / Al-Jumhuriyah al-'Arabiyah al-Suriyah /
Tn ting Vit Tajikistan (Ta-gi-ktxtan)4 Cng ho Tajikistan Tanzania Cng ho Thng nht Tanzania Ty Ban Nha3 Vng quc Ty Ban Nha
Ting Anh: Tanzania United Republic of Tanzania Ting Swahili: Tanzania Jamhuri ya Muungano wa Tanzania Ting Ty Ban Nha: Espaa Reino de Espaa Ting Basque: Espainia Espainiako Erresuma Ting Catalan: Espanya Regne d'Espanya Ting Galicia: Espaa Reino de Espaa Ting Rp: Al-Sarwiyyah / Al-Jumhry al-Araby as-Sahrwy ad-Dmuqrty / Ting Php: Tchad Rpublique du Tchad Ting Rp: Tad / Jumhuriyat Tad / Ting Thi: Pratht Thai / Ratcha Anachak Thai Ting Th: Trkiye Trkiye Cumhuriyeti
Thi Lan Vng quc Thi Lan Th Nh K Cng ho Th Nh K Thy in Vng quc Thy in Thy S3 (Thy S) Lin bang Thy S
Ting Thu in: Sverige Konungariket Sverige Ting c: Schweiz Schweizerische Eidgenossenschaft Ting Php: Suisse Confdration suisse Ting : Svizzera Confederazione Svizzera Ting Romansh: Svizra
Confederaziun Svizra Ting Php: Togo Rpublique Togolaise Ting Anh: Tonga Kingdom of Tonga Ting Tonga: Tonga Pule'anga Fakatu'i 'o Tonga Ting Nga: Pridnestrovye (Pridnestrovje) / Ting Romana ti Moldova: Stnga Nistrului Republica Moldoveneasc Nistrean / Ting Triu Tin: Chosn / Chosn Minjujui Inmin Konghwaguk /
Transnistri a Cng ho Moldova Transdniestria Bc Hn (Bc Triu Tin) Cng ha Dn ch Nhn dn Triu Tin Trinidad v Tobago4 Cng ho Trinidad v Tobago Trung Hoa Dn quc10 i Loan Trung Quc4 Cng ha Nhn dn Trung Hoa Trung Phi Cng ha Trung Phi Tunisia (Tuynidi) Cng ho Tunisia Turkmenis tan Cng ha Turkmenistan Tuvalu
1
Ting Trung: JhongHu MnGu / Tiwn / Ting Ph Thng: Zhnggu / Zhnghu Rnmn Gnghgu /
Republic of China
Ting Php: Rpublique Centrafricaine Ting Sango: Kdrsse t Bafrka Ting Rp: Tnis / Al Jumhuriyya at-Tsiyya /
Tuvalu
U
Tn ting Vit c3 (c i Li) Lin bang c Uganda Cng ho Uganda Ukraina (U-crai-na)4 Uruguay Cng ho ng Uruguay Uzbekistan (U-gi-be-ktxtan)4 Cng ho Uzbekistan
Tn bn ng Ting Anh: Australia Commonwealth of Australia Ting Anh: Uganda Republic of Uganda Ting Ukrain: Ukrajina / Ting Ty Ban Nha: Uruguay Repblica Oriental del Uruguay Ting Uzbek: O'zbekiston Ozbekiston Respublikasi
Tn ting Anh Australia Commonwealth of Australi Uganda Republic of Uganda Ukraine Uruguay Eastern Republic of Urugua Uzbekistan Republic of Uzbekistan
V
Tn ting Vit Vanuatu Cng ho Vanuatu
Tn bn ng Ting Bislama: Vanuatu Ripablik blong Vanuatu Ting Anh: Vanuatu Republic of Vanuatu Ting Php: Vanuatu Rpublique du Vanuatu Ting : Citt del Vaticano Stato della Citt del Vaticano Ting Latinh: Status Civitatis Vatican Ting Ty Ban Nha: Venezuela Repblica Bolivariana de Venezuela
Vatican/To Thnh Thnh Bang Vatican Venezuela (V-n-giu-la)3 Cng ho Bolivar Venezuela Vit Nam Cng ha X hi Ch ngha Vit Nam
W
Tn ting Vit Wales (X Un /Gan)
Y
Tn ting Vit ( i Li, Italia) Cng ho Yemen (Dip Mn) Cng ho Yemen Tn bn ng
Z
Tn ting Vit Zambia Cng ho Zambia Zimbabwe (Gim-ba-bu) Cng ho Zimbabwe
Tn bn ng Ting Anh: Zambia Republic of Zambia Ting Anh: Zimbabwe Republic of Zimbabwe
A
Thnh ph Abidjan Abu Dhabi Abuja Accra Adamstown Addis Ababa Algiers Alofi Amman Amsterdam Andorra la Vella Ankara Antananarivo Apia Ashgabat Asmara Astana Asuncin Athena Avarua Quc gia Cte d'Ivoire Cc Tiu Vng quc Rp Thng nht Nigeria Ghana Qun o Pitcairn Ethiopia Algrie Niue Jordan H Lan Andorra Th Nh K Madagascar Samoa Turkmenistan Eritrea Kazakhstan Paraguay Hy Lp Qun o Cook
[sa] B
Thnh ph Baghdad Baku Bamako Bandar Seri Begawan Bangkok Bangui Banjul Basseterre Bc Kinh Beirut Belgrade Belmopan Berlin Bern Bishkek Bissau Bloemfontein Bogot Braslia Bratislava Brazzaville Bridgetown Brussel Bucharest Budapest Buenos Aires Bujumbura Quc gia Iraq Azerbaijan Mali Brunei Thi Lan Cng ha Trung Phi Gambia Saint Kitts v Nevis Trung Quc Liban Serbia Belize c Thy S Kyrgyzstan Guin-Bissau Cng ha Nam Phi (t php) Colombia Brasil Slovakia Cng ha Congo Barbados B Romania Hungary Argentina Burundi
[sa] C
Thnh ph Cairo Canberra Cape Town Caracas Castries Charlotte Amalie Chiinu Cockburn Town Conakry Copenhagen Quc gia Ai Cp c Cng ha Nam Phi (lp php) Venezuela Saint Lucia Qun o Virgin thuc M Moldova Qun o Turks v Caicos Guine an Mch
Cotonou
[sa] D
Thnh ph Dakar Damascus Dar es Salaam Den Haag Dhaka Dili Djibouti Dodoma Doha Douglas Dublin Dushanbe i Bc Quc gia Sngal Syria Tanzania (hnh php) H Lan (hnh php) Bangladesh ng Timor Djibouti Tanzania (chnh thc) Qatar o Man Ireland Tajikistan Trung Hoa Dn quc
[sa] E
Thnh ph Quc gia El Aain Ty Sahara (khng chnh thc; xem Chnh tr Ty Sahara) Episkopi Cantonment Akrotiri v Dhekelia
[sa] F
Thnh ph Freetown Funafuti Quc gia Sierra Leone Tuvalu
[sa] G
Thnh ph Gaborone George Town Georgetown Gibraltar Grytviken Thnh ph Guatemala Quc gia Botswana Qun o Cayman Guyana Gibraltar Qun o Nam Georgia v Nam Sandwich Guatemala
[sa] H
Thnh ph Quc gia
Guam Bermuda Vit Nam Zimbabwe Somaliland (cha c cng nhn, t tuyn b) Cuba Phn Lan Qun o Solomon
[sa] I
Thnh ph Quc gia Islamabad Pakistan
[sa] J
Thnh ph Jakarta Jamestown Jerusalem Quc gia Indonesia Saint Helena Israel
[sa] K
Thnh ph Kabul Kampala Kathmandu Khartoum Kiev (Kyiv) Kigali Kingston Kingston Kingstown Kinshasa Kuala Lumpur Thnh ph Kuwait Quc gia Afghanistan Uganda Nepal Sudan Ukraina Rwanda Jamaica o Norfolk Saint Vincent v Grenadines Cng ha Dn ch Congo Malaysia (chnh thc) Kuwait
[sa] L
Thnh ph La Paz Libreville Lilongwe Lima Quc gia Bolivia (hnh php) Gabon Malawi Peru
B o Nha Slovenia Swaziland (hong gia v lp php) Togo Vng quc Lin hip Anh v Bc Ireland (de facto) Angola Zambia Luxembourg
[sa] M
Thnh ph Madrid Majuro Malabo Mal Mamoudzou Managua Manama Manila Maputo Maseru Mata-Utu Mbabane Melekeok Thnh ph Mexico Minsk Mogadishu Monaco Monrovia Montevideo Moroni Moskva Muscat Quc gia Ty Ban Nha Qun o Marshall Guinea Xch o Maldives Mayotte Nicaragua Bahrain Philippines Mozambique Lesotho Wallis v Futuna Swaziland (hnh php) Palau Mexico Belarus Somalia Monaco Liberia Uruguay Comoros Nga Oman
[sa] N
Thnh ph Nairobi Nassau Naypyidaw N'Djamena New Delhi Niamey Quc gia Kenya Bahamas Myanma Tchad n Niger
[sa] O
Thnh ph Oranjestad Oslo11 Ottawa Ouagadougou Quc gia Aruba Na Uy Canada Burkina Faso
[sa] P
Thnh ph Pago Pago Palikir Thnh ph Panama Papeete Paramaribo Paris Phnom Penh Plymouth Podgorica Port Louis Port Moresby Port Vila Port-au-Prince Port of Spain Porto-Novo Praha Praia Pretoria Putrajaya Pyongyang Quc gia Samoa thuc M Micronesia Panama Polynsie thuc Php Suriname Php Kampuchia Montserrat Montenegro Mauritius Papua New Guinea Vanuatu Haiti Trinidad v Tobago Bnin (chnh thc) Cng ha Sc Cabo Verde Cng ha Nam Phi (chnh thc) Malaysia (hnh php) Bc Triu Tin
[sa] Q
Thnh ph Quc gia Quito Ecuador
[sa] R
Quc gia Maroc sland Latvia Rp Saudi Qun o Virgin thuc Anh Dominica
[sa] S
Thnh ph Saipan San Jos San Juan San Marino San Salvador Sana Santiago Santo Domingo So Tom Sarajevo Seoul The Settlement Singapore Skopje Sofia Nam Tarawa Sri Jayawardenepura Kotte St. George's St. Helier St. John's St. Peter Port St. Pierre Stanley Stockholm Sucre Suva Quc gia Qun o Bc Mariana Costa Rica Puerto Rico San Marino El Salvador Yemen Chile Cng ha Dominican So Tom v Prncipe Bosna v Hercegovina Hn Quc o Christmas Singapore Macedonia Bulgaria Kiribati Sri Lanka Grenada Jersey Antigua v Barbuda Guernsey Saint-Pierre v Miquelon Qun o Falkland Thy in Bolivia (chnh thc) Fiji
[sa] T
Thnh ph Tallinn Tashkent Tbilisi Quc gia Estonia Uzbekistan Gruzia
Honduras Iran Bhutan Albania Transnistria Nht Bn Qun o Faroe Libya Tunisia
[sa] U
Thnh ph Ulaanbaatar Quc gia Mng C
[sa] V
Thnh ph Vaduz Valletta The Valley Thnh Vatican Victoria Vientiane Vilnius Quc gia Liechtenstein Malta Anguilla Vatican Seychelles Lo Litva
[sa] W
Thnh ph Warszawa Washington, D.C. Wellington West Island Vienna Willemstad Windhoek Quc gia Ba Lan Hoa K New Zealand Qun o Cocos (Keeling) o Antilles thuc H Lan Namibia
[sa] Y
Thnh ph Yamoussoukro Yaound Yaren Yerevan Quc gia Cte d'Ivoire (chnh thc) Cameroon Nauru (hnh php) Armenia
[sa] Z
Thnh ph Quc gia trn th gii Zagreb Croatia