Tóm tắt luận văn Thạc sĩ Khoa học Giáo dục: Kiểm tra, đánh giá kết quả học tập theo hướng phát triển năng lực trong dạy học Vật lí 10 trung học phổ thông

Chia sẻ: Buemr KKK | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:19

Thêm vào BST

Báo xấu

31
lượt xem 1
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Luận văn đề xuất quy trình, phương pháp, công cụ và sử dụng chúng để kiểm tra, đánh giá kết quả học tập môn Vật lí lớp 10 của học sinh theo hướng phát triển năng lực.

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Tóm tắt luận văn Thạc sĩ Khoa học Giáo dục: Kiểm tra, đánh giá kết quả học tập theo hướng phát triển năng lực trong dạy học Vật lí 10 trung học phổ thông

BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO ĐẠI HỌC HUẾ TRƯỜNG ĐẠI HỌC SƯ PHẠM NGUYỄN ĐĂNG NHẬT KIỂM TRA, ĐÁNH GIÁ KẾT QUẢ HỌC TẬP THEO HƯỚNG PHÁT TRIỂN NĂNG LỰC Demo Version - Select.Pdf SDK TRONG DẠY HỌC VẬT LÍ 10 TRUNG HỌC PHỔ THÔNG LUẬN ÁN TIẾN SĨ KHOA HỌC GIÁO DỤC Thừa Thiên Huế, năm 2020
i BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO ĐẠI HỌC HUẾ TRƯỜNG ĐẠI HỌC SƯ PHẠM NGUYỄN ĐĂNG NHẬT KIỂM TRA, ĐÁNH GIÁ KẾT QUẢ HỌC TẬP THEO HƯỚNG PHÁT TRIỂN NĂNG LỰC TRONG DẠY HỌC VẬT LÍ 10 TRUNG HỌC PHỔ THÔNG Demo Version - Select.Pdf SDK Ngành: Lý luận và phương pháp dạy học bộ môn Vật lí Mã số: 9140111 LUẬN ÁN TIẾN SĨ KHOA HỌC GIÁO DỤC NGƯỜI HƯỚNG DẪN KHOA HỌC: 1. PGS.TS. TRẦN HUY HOÀNG 2. PGS.TS. VŨ TRỌNG RỸ Thừa Thiên Huế, năm 2020
ii LỜI CAM ĐOAN Tôi xin cam đoan luận án là công trình nghiên cứu của riêng tôi. Các số liệu, kết quả nghiên cứu nêu trong luận án là trung thực và chưa từng được người khác công bố trong bất cứ công trình nào. Tác giả Nguyễn Đăng Nhật Demo Version - Select.Pdf SDK
iii LỜI CẢM ƠN Để hoàn thành được đề tài nghiên cứu này không chỉ có công sức của riêng tôi mà tôi đã nhận được rất nhiều sự động viên giúp đỡ từ thầy cô, bạn bè và người thân. Tôi xin chân thành cảm ơn Ban Chủ nhiệm, các thầy cô trong khoa Vật lí, Trường Đại học Sư phạm, Đại học Huế đã trang bị cho tôi những kiến thức quý báu và tạo điều kiện cho tôi hoàn thành luận án này. Đặc biệt tôi xin được bày tỏ lòng biết ơn sâu sắc đến PGS.TS. Trần Huy Hoàng và PGS.TS. Vũ Trọng Rỹ đã tận tình hướng dẫn và đóng góp những ý kiến quý báu trong suốt quá trình tôi thực hiện luận án. Tôi xin chân thành cảm ơn Ban Giám hiệu, các thầy cô trong tổ Vật lí, cùng các học sinh tại các trường Trung học phổ thông đã tạo điều kiện, giúp đỡ tôi trong quá trình thực nghiệm sư phạm. Cuối cùng, tôi xin bày tỏ lòng biết ơn đối với gia đình, bạn bè, đồng nghiệp đã luôn động viên, giúp đỡ và là chỗ dựa tinh thần vững chắc giúp tôi vượt qua khó khăn Demo Version - Select.Pdf SDK để hoàn thành luận án này. Tác giả Nguyễn Đăng Nhật
iv CÁC CHỮ VIẾT TẮT TRONG LUẬN ÁN TT Chữ viết tắt Ý nghĩa 1 DH Dạy học 2 ĐC Đối chứng 3 GV Giáo viên 4 H.A. Lập kế hoạch thí nghiệm 5 H.A.1. Xác định mục tiêu, cơ sở lý thuyết liên quan 6 H.A.2. Đề xuất phương án thí nghiệm 7 H.A.3. Xây dựng tiến trình thí nghiệm 8 H.A.4. Lập bảng biểu, đồ thị 9 H.B. Tìm hiểu hoặc chế tạo dụng cụ thí nghiệm 10 H.B.1. Tìm hiểu cấu tạo, nguyên tắc hoạt động, cách sử dụng dụng cụ 11 H.B.2. Tìm hiểu thang đo và giới hạn đo của dụng cụ 12 H.B.3. Chế tạo dụng cụ thí nghiệm không có sẵn 13 H.C. Tiến hành thí nghiệm, thu thập số liệu 14 H.C.1. Lắp ráp, sắp đặt, bố trí các dụng cụ Demo Version - Select.Pdf SDK 15 H.C.2. Thao tác, đo đạc với các dụng cụ 16 H.C.3. Quan sát và đọc, ghi kết quả 17 H.D. Xử lý kết quả thí nghiệm 18 H.D.1. Tính toán các giá trị trung bình, các đại lượng đo gián tiếp 19 H.D.2. Tính sai số 20 H.D.3. Vẽ đồ thị biểu diễn 21 H.D.4. Kết luận, nhận xét, đánh giá 22 HS Học sinh 23 K.A. Áp dụng kiến thức vật lí Trình bày được kiến thức về các hiện tượng, đại lượng, định luật, 24 K.A.1. nguyên lý cơ bản, các phép đo, các hằng số vật lí 25 K.A.2. Xác định, trình bày được mối liên hệ giữa các kiến thức vật lí 26 K.B. Vận dụng kiến thức vật lí 27 K.B.1. Sử dụng kiến thức vật lí để thực hiện các nhiệm vụ học tập 28 K.B.2. Vận dụng kiến thức vật lí vào các tình huống thực tiễn
v TT Chữ viết tắt Ý nghĩa 29 KQHT Kết quả học tập K (What we Know); W (What we Want to learn); L (What we 30 KWLH Learned); H (How can we learn more) 31 N.A. Năng lực tiếp nhận ngôn ngữ vật lí 32 N.A.1. Nhận ra ngôn ngữ vật lí 33 N.A.2. Giải thích ngôn ngữ vật lí 34 N.A.3. Diễn đạt ngôn ngữ vật lí 35 N.B. Năng lực thực hành ngôn ngữ vật lí 36 N.B.1. Vận dụng ngôn ngữ vật lí 37 N.B.2. Kết hợp ngôn ngữ vật lí 38 N.B.3. Xác định ngôn ngữ vật lí 39 N.C. Năng lực thiết lập ngôn ngữ vật lí 40 N.C.1. Phát hiện ngôn ngữ vật lí 41 N.C.2. Thiết lập quá trình vật lí 42 N.C.3. Thực hiện quá trình vật lí 43 NL Năng Demo lực Version - Select.Pdf SDK 44 T.A. Sử dụng các phép tính và đo lường cơ bản 45 T.A.1. Lựa chọn và sử dụng các công cụ toán học phù hợp trong học tập vật lí Đo lường, tính toán, so sánh và ước lượng được trong các tình 46 T.A.2. huống cụ thể 47 T.B. Sử dụng ngôn ngữ toán trong vật lí 48 T.B.1. Thiết lập các công thức toán học cho các quy luật vật lí Sử dụng toán học để suy luận từ kiến thức đã biết ra hệ quả hoặc 49 T.B.2. ra kiến thức mới 50 T.C. Sử dụng công cụ tính toán 51 T.C.1. Sử dụng các dụng cụ đo lường (thước, eke…) 52 T.C.2. Sử dụng các dụng cụ tính toán (máy tính cầm tay, máy vi tính…) 53 THPT Trung học phổ thông 54 TNg Thực nghiệm 55 VL Vật lí
vi DANH MỤC BẢNG Trang Bảng 2.1. Năng lực chuyên biệt môn Vật lí được cụ thể hóa từ năng lực cốt lõi .......40 Bảng 2.2. Năng lực chuyên biệt trong môn Vật lí dựa trên đặc điểm môn Vật lí.......41 Bảng 2.3. Các thành tố của năng lực sử dụng ngôn ngữ vật lí ....................................44 Bảng 2.4. Các chỉ số hành vi, tiêu chí chất lượng của năng lực sử dụng ngôn ngữ vật lí và cách gán điểm ...............................................................................44 Bảng 2.5. Các thành tố của năng lực tính toán trong vật lí .........................................46 Bảng 2.6. Các chỉ số hành vi, tiêu chí chất lượng của năng lực tính toán trong vật lí và cách gán điểm ..................................................................................... 47 Bảng 2.7. Các thành tố của năng lực thực hành vật lí .................................................48 Bảng 2.8. Các chỉ số hành vi, tiêu chí chất lượng của năng lực thực hành và cách gán điểm ......................................................................................................49 Bảng 2.9. Các thành tố của năng lực sử dụng kiến thức vật lí ....................................52 Bảng 2.10. Các chỉ số hành vi, tiêu chí chất lượng của năng lực sử dụng kiến thức vật lí và cách gán điểm ...............................................................................52 Bảng 2.11. Hình thức kiểm tra, đánh giá kết quả học tập môn Vật lí theo hướng phát triển năng lực ...................................................................................... 62 Bảng 2.12. Bảng kiểm quan sát dùng cho giáo viên ..................................................... 65 Bảng 2.13. Bảng kiểm quan sát hành vi ........................................................................65 Bảng 2.14. Hồ Demo Version sơ học tập - Select.Pdf SDK .............................................................................................. 66 Bảng 2.15. Phiếu đánh giá của học sinh (dùng trong đánh giá đồng đẳng) ..................68 Bảng 2.16. Nhận thức của giáo viên và học sinh về tầm quan trọng của kiểm tra, đánh giá kết quả học tập môn Vật lí của học sinh ở các trường Trung học phổ thông.............................................................................................. 71 Bảng 2.17. Nhận thức của giáo viên về mục đích kiểm tra, đánh giá kết quả học tập môn Vật lí của học sinh ở các trường Trung học phổ thông ................72 Bảng 2.18. Nhận thức của học sinh về mục đích kiểm tra, đánh giá kết quả học tập môn Vật lí của học sinh ở các trường Trung học phổ thông ...................... 73 Bảng 2.19. Nhận thức của giáo viên và học sinh về mối quan hệ giữa kiểm tra, đánh giá kết quả học tập và quá trình dạy học môn Vật lí ......................... 73 Bảng 2.20. Nhận thức của giáo viên và học sinh về các xu hướng kiểm tra, đánh giá kết quả học tập môn Vật lí hiện nay ..................................................... 74 Bảng 2.21. Nhận thức của giáo viên về khái niệm kiểm tra, đánh giá kết quả học tập theo hướng phát triển năng lực ............................................................. 75 Bảng 2.22. Nhận thức về vai trò kiểm tra, đánh giá kết quả học tập môn Vật lí trong việc hình thành và phát triển năng lực cho học sinh ......................... 76 Bảng 2.23. Ý kiến của giáo viên về tác dụng của kiểm tra, đánh giá kết quả học tập môn Vật lí theo hướng phát triển năng lực ...........................................76
vii Bảng 2.24. Ý kiến của học sinh về tác dụng của kiểm tra, đánh giá kết quả học tập môn Vật lí theo hướng phát triển năng lực .................................................77 Bảng 2.25. Thực trạng mức độ thực hiện kiểm tra, đánh giá năng lực học sinh qua môn Vật lí ...................................................................................................78 Bảng 2.26. Thực trạng về hình thức giáo viên sử dụng để kiểm tra, đánh giá năng lực học sinh trong dạy học môn Vật lí ........................................................ 79 Bảng 2.27. Thực trạng về quy trình xây dựng đề kiểm tra để kiểm tra, đánh giá năng lực học sinh trong dạy học môn Vật lí ...............................................80 Bảng 2.28. Những khó khăn của giáo viên trong quá trình kiểm tra, đánh giá kết quả học tập môn Vật lí theo hướng phát triển năng lực ............................. 81 Bảng 2.29. Những khó khăn của học sinh khi thực hiện kiểm tra, đánh giá kết quả học tập môn Vật lí theo hướng phát triển năng lực ....................................82 Bảng 2.30. Ý kiến của giáo viên về sự cần thiết của một số yếu tố đối với kiểm tra, đánh giá kết quả học tập môn Vật lí theo hướng phát triển năng lực ...83 Bảng 2.31. Ý kiến của học sinh về sự cần thiết của một số yếu tố đối với kiểm tra, đánh giá kết quả học tập môn Vật lí theo hướng phát triển năng lực .........84 Bảng 3.1. Phiếu KWLH dạy bài Lực ma sát 1 ............................................................ 88 Bảng 3.2. Phiếu KWLH dạy bài Lực ma sát 2 ............................................................ 88 Bảng 3.3. Tiêu chí đánh giá năng lực sử dụng ngôn ngữ vật lí ..................................90 Bảng 3.4. Tiêu chí đánh giá năng lực tính toán trong vật lí ........................................90 Bảng 3.5. TiêuDemo Version chí đánh giá năng- lực Select.Pdf thực hành SDK vật lí ................................................91 Bảng 3.6. Tiêu chí đánh giá năng lực sử dụng kiến thức vật lí ...................................92 Bảng 3.7. Hệ thống bài tập đánh giá năng lực môn Vật lí lớp 10 Trung học phổ thông .....95 Bảng 3.8. Tiêu chí đánh giá năng lực thực hành vật lí thông qua sản phẩm học tập ........98 Bảng 3.9. Tiêu chí đánh giá bài trình bày đa phương tiện ..........................................99 Bảng 3.10. Tiêu chí đánh giá sản phẩm nhóm .............................................................. 99 Bảng 3.11. Hồ sơ học tập đánh giá năng lực ...............................................................100 Bảng 3.12. Bảng kiểm đánh giá năng lực bài “Sự nở vì nhiệt của vật rắn” ................102 Bảng 3.13. Bảng kiểm đánh giá năng lực bài “Các hiện tượng bề mặt của chất lỏng”.....103 Bảng 3.14. Tiêu chí đánh giá năng lực của bài kiểm tra chương VII “Chất rắn và chất lỏng. Sự chuyển thể” .........................................................................117 Bảng 4.1. Ý kiến đánh giá của giảng viên và giáo viên về sự cần thiết và tính khả thi của khung năng lực, quy trình, phương pháp và công cụ đã đề xuất ..122 Bảng 4.2. Kết quả đánh giá cuối chương V lớp 10A1 (TNg) ...................................127 Bảng 4.3. Kết quả đánh giá cuối chương V lớp 10A2 (ĐC) .....................................127 Bảng 4.4. Kết quả đánh giá cuối chương VII lớp 10A1 (TNg) ................................128 Bảng 4.5. Kết quả đánh giá cuối chương VII lớp 10A2 (ĐC) ..................................128 Bảng 4.6. Tổng hợp kết quả đánh giá cuối chương V theo tỉ lệ phần trăm (%) .......129
viii Bảng 4.7. Tổng hợp kết quả đánh giá cuối chương VII theo tỉ lệ phần trăm (%) .....129 Bảng 4.8. Bảng các biểu đồ so sánh kết quả đánh giá của nhóm thực nghiệm và nhóm đối chứng cuối các chương V và VII theo tỉ lệ phần trăm (%) ......130 Bảng 4.9. Kết quả đánh giá cuối chương V lớp 10B5 Nguyễn Huệ .........................134 Bảng 4.10. Kết quả đánh giá cuối chương V lớp 10B8 Nguyễn Huệ .........................134 Bảng 4.11. Kết quả đánh giá cuối chương V lớp 10B4 Phan Đăng Lưu ....................135 Bảng 4.12. Kết quả đánh giá cuối chương V lớp 10B7 Phan Đăng Lưu ....................135 Bảng 4.13. Kết quả đánh giá cuối chương V lớp 10B6 Nguyễn Huệ .........................136 Bảng 4.14. Kết quả đánh giá cuối chương V lớp 10B7 Nguyễn Huệ .........................136 Bảng 4.15. Kết quả đánh giá cuối chương V lớp 10B5 Phan Đăng Lưu ....................137 Bảng 4.16. Kết quả đánh giá cuối chương V lớp 10B6 Phan Đăng Lưu ....................137 Bảng 4.17. Kết quả đánh giá cuối chương VII lớp 10B5 Nguyễn Huệ ......................138 Bảng 4.18. Kết quả đánh giá cuối chương VII lớp 10B8 Nguyễn Huệ ......................138 Bảng 4.19. Kết quả đánh giá cuối chương VII lớp 10B4 Phan Đăng Lưu .................139 Bảng 4.20. Kết quả đánh giá cuối chương VII lớp 10B7 Phan Đăng Lưu .................139 Bảng 4.21. Kết quả đánh giá cuối chương VII lớp 10B6 Nguyễn Huệ ......................140 Bảng 4.22. Kết quả đánh giá cuối chương VII lớp 10B7 Nguyễn Huệ ......................140 Bảng 4.23. Kết quả đánh giá cuối chương VII lớp 10B5 Phan Đăng Lưu .................141 Bảng 4.24. Kết quả đánh giá cuối chương VII lớp 10B6 Phan Đăng Lưu .................141 Bảng 4.25. Tổng hợp kết quả đánh giá cuối chương V theo tỉ lệ phần trăm (%) .......142 Demo Bảng 4.26. Tổng Version hợp kết quả đánh- giá Select.Pdf cuối chương SDK VII theo tỉ lệ phần trăm (%) .....142 Bảng 4.27. Bảng các biểu đồ so sánh kết quả đánh giá của nhóm thực nghiệm và nhóm đối chứng cuối các chương V và VII theo tỉ lệ phần trăm (%) ......143 Bảng 4.28. Tác dụng của việc thực hiện các công cụ nhằm kiểm tra, đánh giá năng lực trong quá trình dạy học môn Vật lí .....................................................147 Bảng 4.29. Lợi ích của việc công khai tiêu chí đánh giá trước khi học sinh thực hiện đánh giá .............................................................................................148 Bảng 4.30. Lợi ích của việc sử dụng Rubric để đánh giá và phối hợp giữa đánh giá của giáo viên với đánh giá lẫn nhau và tự đánh giá của học sinh .............149 Bảng 4.31. Tự đánh giá của học sinh về các năng lực chuyên biệt trong môn Vật lí .150 Bảng 4.32. Khó khăn học sinh gặp phải khi tiến hành kiểm tra, đánh giá kết quả học tập môn Vật lí theo hướng phát triển năng lực ..................................150
ix DANH MỤC HÌNH, SƠ ĐỒ, BIỂU ĐỒ Trang HÌNH Hình 2.1. Phẩm chất và năng lực của học sinh cần đạt được ......................... 39 Hình 3.1. Hai nhà du hành vũ trụ Phạm Tuân và Victor Gorbatko ................ 92 Hình 3.2. Hình ảnh bài 2 ............................................................................... 116 Hình 3.3. Hình ảnh bài 4 ............................................................................... 116 SƠ ĐỒ Sơ đồ 1.1. Mối quan hệ giữa ba yếu tố chính trong quá trình giáo dục ............. 7 Sơ đồ 2.1. Mối liên hệ giữa mục tiêu giáo dục và kết quả học tập .................. 24 Sơ đồ 2.2. Mối liên hệ giữa năng lực và kĩ năng ............................................. 29 Sơ đồ 2.3. Sơ đồ cấu trúc năng lực................................................................... 32 Sơ đồ 2.4. Sơ đồ cấu trúc năng lực................................................................... 32 Sơ đồ 2.5. Cấu trúc năng lực giải quyết vấn đề ............................................... 33 Sơ đồ 2.6. Cấu trúc của một năng lực cụ thể.................................................... 36 Demo Version - Select.Pdf SDK Sơ đồ 2.7. Quy trình thiết kế thang đo năng lực .............................................. 42 Sơ đồ 2.8. Quy trình kiểm tra, đánh giá kết quả học tập môn Vật lí theo hướng phát triển năng lực........................................................................... 60 Sơ đồ 3.1. Cấu trúc chương trình Vật lí lớp 10 ................................................ 87 Sơ đồ 3.2. Quy trình thiết kế bài dạy học có sử dụng công cụ kiểm tra, đánh giá kết quả học tập theo hướng phát triển năng lực môn Vật lí lớp 10 Trung học phổ thông ................................................................ 104 Sơ đồ 3.3. Quy trình thiết kế bài kiểm tra, đánh giá kết quả học tập môn Vật lí lớp 10 Trung học phổ thông theo hướng phát triển năng lực ....... 113 BIỂU ĐỒ Biểu đồ 4.1. Mức độ hứng thú của học sinh khi tham gia kiểm tra, đánh giá kết quả học tập môn Vật lí theo hướng phát triển năng lực ............... 147
x MỤC LỤC Trang Trang phụ bìa ....................................................................................................................i Lời cam đoan .................................................................................................................. ii Lời cảm ơn ..................................................................................................................... iii Các chữ viết tắt trong luận án .........................................................................................iv Danh mục bảng ...............................................................................................................vi Danh mục hình, sơ đồ, biểu đồ .......................................................................................ix Mục lục ............................................................................................................................ x MỞ ĐẦU ......................................................................................................................... 1 1. Lý do chọn đề tài .....................................................................................................1 2. Mục tiêu nghiên cứu ................................................................................................ 3 3. Giả thuyết khoa học .................................................................................................3 4. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu ...........................................................................3 5. Nhiệm vụ nghiên cứu .............................................................................................. 4 6. Phương pháp nghiên cứu ......................................................................................... 4 7. Những luận điểm bảo vệ ......................................................................................... 5 8. Những đóng góp của luận án ...................................................................................5 Demo 9. Cấu trúc của Version luận án - Select.Pdf SDK ................................................................................................ 6 Chương 1. TỔNG QUAN VẤN ĐỀ NGHIÊN CỨU...................................................... 7 1.1. Các nghiên cứu trong và ngoài nước về kiểm tra, đánh giá kết quả học tập .......7 1.1.1. Các nghiên cứu ở ngoài nước ........................................................................7 1.1.2. Các nghiên cứu ở trong nước ......................................................................11 1.2. Các nghiên cứu trong và ngoài nước về kiểm tra, đánh giá kết quả học tập theo hướng phát triển năng lực ...........................................................................13 1.2.1. Các nghiên cứu ở ngoài nước ......................................................................13 1.2.2. Các nghiên cứu ở trong nước ......................................................................17 1.3. Những vấn đề đặt ra cần được giải quyết của luận án........................................19 Chương 2. CƠ SỞ LÍ LUẬN VÀ THỰC TRẠNG VỀ KIỂM TRA, ĐÁNH GIÁ KẾT QUẢ HỌC TẬP THEO HƯỚNG PHÁT TRIỂN NĂNG LỰC TRONG DẠY HỌC VẬT LÍ TRUNG HỌC PHỔ THÔNG...................................................... 20 2.1. Một số vấn đề lí luận về kiểm tra, đánh giá kết quả học tập theo hướng phát triển năng lực ......................................................................................................20 2.1.1. Kiểm tra, đánh giá kết quả học tập .............................................................. 20 2.1.2. Kiểm tra, đánh giá kết quả học tập theo hướng phát triển năng lực ...........26
xi 2.2. Năng lực và kiểm tra, đánh giá kết quả học tập môn Vật lí theo hướng phát triển năng lực của học sinh .................................................................................38 2.2.1. Năng lực cốt lõi và năng lực chuyên biệt trong môn Vật lí chương trình Trung học phổ thông ................................................................................... 38 2.2.2. Thiết kế thang đo năng lực chuyên biệt môn Vật lí trong chương trình Trung học phổ thông ................................................................................... 42 2.2.3. Kiểm tra, đánh giá kết quả học tập môn Vật lí theo hướng phát triển năng lực của học sinh ..................................................................................55 2.3. Các yếu tố ảnh hưởng đến kiểm tra, đánh giá kết quả học tập môn Vật lí theo hướng phát triển năng lực của học sinh ...................................................... 69 2.3.1. Năng lực của giáo viên giảng dạy môn Vật lí trong kiểm tra, đánh giá kết quả học tập theo hướng phát triển năng lực ..........................................69 2.3.2. Sự tích cực của học sinh trong quá trình kiểm tra, đánh giá kết quả học tập môn Vật lí .............................................................................................. 69 2.3.3. Các cấp quản lý giáo dục ............................................................................69 2.3.4. Điều kiện về cơ sở vật chất và phương tiện dạy học môn Vật lí ................70 2.4. Thực trạng kiểm tra, đánh giá kết quả học tập môn Vật lí của học sinh Trung học phổ thông theo hướng phát triển năng lực ........................................70 2.4.1. KháiDemo quát vềVersion quá trình -khảo sát thực trạng Select.Pdf SDK.................................................70 2.4.2. Kết quả khảo sát .......................................................................................... 71 2.5. Kết luận chương 2 .............................................................................................. 85 Chương 3. TỔ CHỨC KIỂM TRA, ĐÁNH GIÁ KẾT QUẢ HỌC TẬP THEO HƯỚNG PHÁT TRIỂN NĂNG LỰC TRONG DẠY HỌC VẬT LÍ 10 TRUNG HỌC PHỔ THÔNG ..................................................................................... 87 3.1. Xây dựng công cụ kiểm tra, đánh giá kết quả học tập theo hướng phát triển năng lực trong dạy học Vật lí 10 Trung học phổ thông .....................................87 3.1.1. Câu hỏi ........................................................................................................87 3.1.2. Bài tập đánh giá năng lực ............................................................................89 3.1.3. Sản phẩm học tập ........................................................................................ 98 3.1.4. Hồ sơ học tập .............................................................................................100 3.1.5. Bảng kiểm .................................................................................................101 3.2. Sử dụng công cụ kiểm tra, đánh giá kết quả học tập theo hướng phát triển năng lực trong dạy học Vật lí 10 Trung học phổ thông ...................................104 3.2.1. Thiết kế tiến trình dạy học có sử dụng công cụ kiểm tra, đánh giá kết quả học tập theo hướng phát triển năng lực môn Vật lí lớp 10 Trung học phổ thông ............................................................................................104
xii 3.2.2. Thiết kế bài kiểm tra, đánh giá kết quả học tập môn Vật lí lớp 10 Trung học phổ thông theo hướng phát triển năng lực...............................112 3.3. Kết luận chương 3 ............................................................................................121 Chương 4. THỰC NGHIỆM SƯ PHẠM ................................................................122 4.1. Khảo nghiệm sư phạm .......................................................................................122 4.1.1. Khái quát quá trình khảo nghiệm ..............................................................122 4.1.2. Kết quả lấy ý kiến chuyên gia ...................................................................122 4.2. Khái quát về quá trình thực nghiệm sư phạm ..................................................123 4.2.1. Mục đích của thực nghiệm sư phạm .........................................................123 4.2.2. Đối tượng thực nghiệm sư phạm ...............................................................124 4.2.3. Nội dung thực nghiệm sư phạm ................................................................124 4.2.4. Giới hạn thực nghiệm sư phạm .................................................................124 4.2.5. Giả thuyết thực nghiệm sư phạm ..............................................................124 4.2.6. Tiến trình thực nghiệm sư phạm ...............................................................125 4.3. Kết quả thực nghiệm sư phạm ..........................................................................126 4.3.1. Phân tích định lượng kết quả thực nghiệm sư phạm lần 1 ........................126 4.3.2. Phân tích định lượng kết quả thực nghiệm sư phạm lần 2 ........................133 4.3.3. Kết quả phân tích định tính sau thực nghiệm sư phạm .............................146 4.4. Kết luậnDemo chươngVersion 4 ............................................................................................ - Select.Pdf SDK 151 KẾT LUẬN VÀ KIẾN NGHỊ ...................................................................................153 TÀI LIỆU THAM KHẢO.........................................................................................155 DANH MỤC CÁC CÔNG TRÌNH KHOA HỌC ĐÃ CÔNG BỐ PHỤ LỤC
1 MỞ ĐẦU 1. Lý do chọn đề tài Từ những năm 80 của thế kỉ XX, thế giới đã có một cuộc cách mạng về kiểm tra, đánh giá kết quả học tập (KQHT) của học sinh (HS) với những thay đổi căn bản về triết lý, quan điểm, coi HS và quá trình học tập là trung tâm của toàn bộ hoạt động giáo dục. Hiện nay, ngoài kiểm tra, đánh giá trên lớp, hầu hết các quốc gia tiến hành kiểm tra, đánh giá KQHT thông qua các kỳ thi như: tuyển sinh đầu cấp, thi tốt nghiệp các cấp và tuyển sinh đại học, cao đẳng. Có nhiều quốc gia không tổ chức thi tốt nghiệp ở bậc giáo dục bắt buộc như: Anh, Hàn Quốc, Mỹ, New Zealand, Úc... Bên cạnh đó, còn một số ít quốc gia vẫn duy trì kỳ thi tốt nghiệp tiểu học và hầu hết tổ chức thi tốt nghiệp Trung học phổ thông (THPT) quốc gia. Xu hướng chung là đa dạng hóa các hình thức kiểm tra, đánh giá và các loại bằng cấp khác nhau để thực hiện phân hóa HS theo năng lực (NL) [129]. Từ năm 2000, Bộ Giáo dục và Đào tạo đã quyết định thay đổi kiểm tra, đánh giá theo hướng “đa dạng/mềm mỏng” như các nước Nhật Bản, Hàn Quốc đã làm. Đó là “hệ thống đánh giá mang tính phát triển” tập trung đến tất cả các khía cạnh của việc học, sử dụng nhiều kỹ thuật kiểm tra, đánh giá và coi trọng sự tiến bộ của HS trong quá trình học tập [129]. Hiện nay, giáo dục phổ thông nước ta đang thực hiện bước chuyển từ chương trình giáo dục tiếp Demo cận nội -dung Version sang tiếp SDK Select.Pdf cận NL của HS. Nghĩa là, từ chỗ quan tâm HS học được cái gì đến chỗ quan tâm HS vận dụng được cái gì qua việc học, đồng thời chuyển cách kiểm tra, đánh giá kết quả giáo dục từ nặng về kiểm tra, đánh giá trí nhớ sang kiểm tra, đánh giá NL vận dụng kiến thức giải quyết vấn đề, coi trọng cả kiểm tra, đánh giá KQHT với kiểm tra, đánh giá trong quá trình học tập để có thể tác động kịp thời nhằm nâng cao chất lượng của các hoạt động dạy học (DH) và giáo dục [7]. Vấn đề đổi mới giáo dục, đặc biệt là đổi mới trong công tác kiểm tra, đánh giá KQHT của HS đang được Đảng, Nhà nước, toàn ngành Giáo dục và toàn xã hội quan tâm. Điều này đã được thể hiện rất rõ thông qua các Nghị quyết, Chỉ thị của Đảng và Nhà nước. Trong Nghị quyết Hội nghị Trung ương 8 khóa XI về đổi mới căn bản, toàn diện giáo dục và đào tạo nêu rõ: “Tiếp tục đổi mới mạnh mẽ phương pháp dạy và học theo hướng hiện đại; phát huy tính tích cực, chủ động, sáng tạo và vận dụng kiến thức, kỹ năng của người học; khắc phục lối truyền thụ áp đặt một chiều, ghi nhớ máy móc. Tập trung dạy cách học, cách nghĩ, khuyến khích tự học, tạo cơ sở để người học tự cập nhật và đổi mới tri thức, kỹ năng, phát triển năng lực”; “Đổi mới căn bản hình thức và phương pháp thi, kiểm tra và đánh giá kết quả giáo dục, đào tạo, bảo đảm trung thực, khách quan. Việc thi, kiểm tra và đánh giá kết quả giáo dục, đào tạo cần từng bước theo các tiêu chí tiên tiến được xã hội và cộng đồng giáo dục thế giới tin cậy và công nhận” [3]. Nhận thức
2 được tầm quan trọng của việc tăng cường đổi mới kiểm tra, đánh giá thúc đẩy đổi mới phương pháp DH, trong những năm qua, Bộ Giáo dục và Đào tạo đã tập trung chỉ đạo đổi mới các hoạt động này nhằm tạo ra sự chuyển biến cơ bản về tổ chức hoạt động DH, góp phần nâng cao chất lượng giáo dục trong các trường phổ thông nói chung và THPT nói riêng. Kiểm tra, đánh giá KQHT của HS là một trong những công cụ điều chỉnh quá trình đào tạo, góp phần nâng cao chất lượng đào tạo. Song, thực tiễn ở Việt Nam, việc kiểm tra, đánh giá còn một số hạn chế: Kiểm tra, đánh giá chưa đúng, chưa đủ mục tiêu môn học; Kiểm tra, đánh giá còn ở mức trí năng (nhận thức và tư duy) bậc thấp, chưa đánh giá được NL giải quyết vấn đề và sáng tạo của HS; Kiểm tra, đánh giá chưa chính xác, thiếu khách quan; Kiểm tra, đánh giá chưa đề cập đến vai trò điều chỉnh giảng dạy; Kiểm tra, đánh giá kém tác dụng trong điều chỉnh động cơ, mục tiêu học tập của HS; Kiểm tra, đánh giá còn nhiều hiện tượng tiêu cực [24]. Do đó, chuẩn hóa hoạt động kiểm tra, đánh giá là một nhu cầu đảm bảo và nâng cao chất lượng đào tạo, đảm bảo chất lượng nguồn nhân lực và xây dựng xã hội học tập. Xu hướng kiểm tra, đánh giá mới của thế giới là kiểm tra, đánh giá theo NL (Competence base assessment), tức là “kiểm tra, đánh giá khả năng tiềm ẩn của HS dựa trên kết quả đầu ra cuối một giai đoạn học tập, là quá trình tìm kiếm minh chứng về việc HS đã Demo Version thực hiện - Select.Pdf thành công SDK các sản phẩm đó” [114]. Kiểm tra, đánh giá NL nhằm giúp giáo viên (GV) có thông tin KQHT của HS để điều chỉnh hoạt động giảng dạy; giúp HS điều chỉnh hoạt động học tập; giúp GV và nhà trường xác nhận, xếp hạng KQHT. Việc kiểm tra, đánh giá KQHT theo NL giúp đào tạo ra những người có khả năng thích ứng và sáng tạo trong mọi môi trường và điều kiện phức tạp của cuộc sống hiện đại như sự thay đổi từng ngày của khoa học kỹ thuật hay những tình huống bất ngờ, mới mẻ của xã hội. Vật lí (VL) là môn khoa học thực nghiệm (TNg), kiến thức VL gắn kết một cách chặt chẽ với thực tế đời sống. Vì vậy việc lồng ghép các bài tập thực tiễn vào trong quá trình DH bộ môn sẽ tạo điều kiện cho việc học và hành gắn liền với thực tế “học đi đôi với hành”, tạo ra cho HS hứng thú, hăng say trong học tập, thấy được sự thiết thực của học tập, giúp HS hình thành và phát triển NL. Đặc biệt, chương trình VL lớp 10 gồm 2 phần là Cơ học và Nhiệt học, kiến thức VL lớp 10 gần gũi với các hiện tượng trong cuộc sống hằng ngày nên rất thuận lợi trong việc bồi dưỡng và phát triển NL cho HS. Tuy nhiên, trong thực tế thì việc kiểm tra, đánh giá NL của HS ở môn học này còn ít được chú trọng. Cách kiểm tra, đánh giá môn học này hiện nay chủ yếu vẫn mang tính truyền thống, chú trọng kiểm tra, đánh giá tri thức lí thuyết của HS mà ít
3 chú ý đến yêu cầu HS vận dụng tổng hợp những tri thức, kĩ năng vào giải quyết một vấn đề cụ thể của thực tiễn. Do đó, chất lượng học tập môn VL chưa cao [7], [26]. Mặt khác, chương trình giáo dục phổ thông 2018 ra đời cho thấy sự cần thiết phải đổi mới đồng bộ phương pháp DH và kiểm tra, đánh giá KQHT theo hướng phát triển NL HS. Đây là một vấn đề rất mới đối với giáo dục Việt Nam và có rất nhiều câu hỏi đặt ra cho nền giáo dục nước nhà như: phương pháp giảng dạy; phương pháp kiểm tra, đánh giá; và công cụ kiểm tra, đánh giá như thế nào để phát triển NL HS?... Để khắc phục những hạn chế của kiểm tra, đánh giá KQHT theo truyền thống, việc thực hiện kiểm tra, đánh giá KQHT theo hướng phát triển NL trong DH môn VL THPT là hết sức cần thiết giúp HS phát triển NL. Tuy nhiên, cho đến nay còn thiếu công trình nghiên cứu đầy đủ, cụ thể về vấn đề này. Với những lí do nêu trên, chúng tôi chọn đề tài "Kiểm tra, đánh giá kết quả học tập theo hướng phát triển năng lực trong dạy học Vật lí 10 Trung học phổ thông" để nghiên cứu, với hy vọng góp phần nâng cao chất lượng kiểm tra, đánh giá; chất lượng DH môn VL nói riêng và chất lượng đào tạo trong các trường THPT nói chung. 2. Mục tiêu nghiên cứu Đề xuất quy trình, phương pháp, công cụ và sử dụng chúng để kiểm tra, đánh giá KQHT môn VL lớp 10 của HS theo hướng phát triển NL. Demo 3. Giả thuyết khoa họcVersion - Select.Pdf SDK Nếu đề xuất được quy trình, phương pháp, công cụ và sử dụng chúng để kiểm tra, đánh giá KQHT theo hướng phát triển NL trong DH môn VL lớp 10, thì sẽ đánh giá được NL chuyên biệt môn VL của HS THPT. 4. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu 4.1. Đối tượng nghiên cứu - Hoạt động kiểm tra, đánh giá KQHT môn VL lớp 10 THPT; - NL sử dụng ngôn ngữ VL, NL tính toán trong VL, NL thực hành VL và NL sử dụng kiến thức VL của HS THPT trong học tập môn VL. 4.2. Phạm vi nghiên cứu - Nội dung: Nghiên cứu việc kiểm tra, đánh giá KQHT trong quá trình DH VL THPT. - Không gian: + Điều tra thực trạng ở một số trường THPT trên địa bàn các tỉnh Thừa Thiên Huế, Quảng Trị, Quảng Bình và thành phố Đà Nẵng; + Khảo nghiệm và TNg sư phạm tại một số trường THPT trên địa bàn tỉnh Thừa Thiên Huế.
4 5. Nhiệm vụ nghiên cứu Trên cơ sở mục tiêu nghiên cứu của đề tài, nhiệm vụ nghiên cứu được xác định là: - Nghiên cứu cơ sở lí luận kiểm tra, đánh giá KQHT và kiểm tra, đánh giá KQHT theo hướng phát triển NL trong DH môn VL; - Nghiên cứu thực trạng kiểm tra, đánh giá KQHT theo hướng phát triển NL trong DH môn VL ở một số trường THPT trên địa bàn tỉnh Thừa Thiên Huế, Quảng Bình, Quảng Trị và thành phố Đà Nẵng; - Xây dựng và sử dụng quy trình, phương pháp và công cụ kiểm tra, đánh giá KQHT theo hướng phát triển NL trong DH môn VL lớp 10 THPT; - Khảo nghiệm và TNg sư phạm quy trình, phương pháp và công cụ kiểm tra, đánh giá KQHT theo hướng phát triển NL trong DH môn VL lớp 10 THPT để kiểm tra giả thuyết và rút ra các kết luận cần thiết. 6. Phương pháp nghiên cứu 6.1. Nhóm phương pháp nghiên cứu lí luận Phân tích, tổng hợp, khái quát hóa, hệ thống hóa các tài liệu liên quan đến kiểm tra, đánh giá KQHT theo hướng phát triển NL để làm cơ sở lí luận cho đề tài nghiên cứu. 6.2. Nhóm phương pháp nghiên cứu thực tiễn - Phương pháp điều tra: + Sử dụng phiếuVersion Demo hỏi để khảo sát thực trạng - Select.Pdf SDKvề kiểm tra, đánh giá KQHT và kiểm tra, đánh giá KQHT theo hướng phát triển NL trong DH môn VL của HS THPT với 2 mẫu phiếu dành cho GV giảng dạy môn VL và HS THPT; + Phiếu hỏi còn được sử dụng để khảo sát ý kiến của HS sau quá trình TNg sư phạm và lấy ý kiến giảng viên, GV khi khảo nghiệm sư phạm; + Lấy ý kiến GV và HS trong quá trình khảo sát thực trạng và sau khi tiến hành TNg để lấy thông tin bổ sung, làm rõ thêm vấn đề cần nghiên cứu. - Phương pháp quan sát sư phạm: Tiến hành quan sát một số giờ dạy môn VL của GV và HS THPT để lấy thông tin phục vụ cho đánh giá thực trạng và bổ sung cho kết quả nghiên cứu TNg. - Phương pháp TNg sư phạm: Tiến hành TNg sư phạm ở các trường THPT có đối chứng (ĐC) để kiểm nghiệm tính khả thi và hiệu quả của quy trình, phương pháp và công cụ kiểm tra, đánh giá KQHT theo hướng phát triển NL đã xây dựng. Từ đó, đánh giá một cách khách quan về quy trình, phương pháp và công cụ đã xây dựng. - Phương pháp nghiên cứu sản phẩm hoạt động: Nghiên cứu các bài làm, sản phẩm mà HS đã thực hiện để phân tích, đánh giá các NL chuyên biệt của HS trong môn VL THPT.
5 6.3. Phương pháp thống kê toán học Sử dụng toán thống kê để phân tích và tổng hợp số liệu thu được thông qua khảo sát và TNg với sự hỗ trợ của phần mềm SPSS for Windows và Excel để từ đó rút ra những kết luận phù hợp. 7. Những luận điểm bảo vệ 7.1. Đổi mới DH theo hướng phát triển NL đòi hỏi cần có sự đổi mới về phương pháp DH và kiểm tra, đánh giá KQHT một cách đồng bộ. Kiểm tra, đánh giá KQHT theo hướng phát triển NL yêu cầu phải đánh giá được các mục tiêu về NL mà HS đạt được trong học tập, đồng thời đánh giá phải tác động tích cực trở lại hoạt động DH. 7.2. Kiểm tra, đánh giá KQHT theo hướng phát triển NL trong DH môn VL THPT chú trọng kiểm tra, đánh giá sự vận dụng các kiến thức VL của HS để giải quyết các vấn đề đặt ra trong thực tiễn DH và giáo dục HS. Do đó, thực hiện kiểm tra, đánh giá theo hướng phát triển NL ở môn VL sẽ giúp hình thành và phát triển các NL cần thiết của HS THPT. 7.3. Kiểm tra, đánh giá KQHT môn VL của HS THPT theo hướng phát triển NL sẽ mang lại hiệu quả cao khi được thực hiện đồng bộ các biện pháp như: xác định các NL chuyên biệt trong môn VL và thang đo các NL chuyên biệt trong môn VL; xây dựng quy trình, phương pháp và công cụ kiểm tra, đánh giá KQHT theo hướng phát triển NL Demo Version - Select.Pdf SDK trong DH môn VL; sử dụng phối hợp các phương pháp và công cụ trong kiểm tra, đánh giá KQHT theo hướng phát triển NL trong DH môn VL. 8. Những đóng góp của luận án 8.1. Những đóng góp về mặt lí luận - Hệ thống, phát triển, làm rõ và làm phong phú thêm lí luận về kiểm tra, đánh giá KQHT của HS theo hướng phát triển NL như: NL của HS (NL cốt lõi, NL chuyên biệt); kiểm tra, đánh giá KQHT của HS và kiểm tra, đánh giá KQHT của HS theo hướng phát triển NL; - Đề xuất được quy trình thiết kế thang đo NL chuyên biệt môn VL trong chương trình THPT; từ đó làm rõ được khái niệm, các thành tố, chỉ số hành vi, tiêu chí chất lượng và gán điểm cho các thang đo năng lực thành phần đó, như thang đo NL sử dụng ngôn ngữ VL, thang đo NL tính toán trong VL, thang đo NL thực hành VL và thang đo NL sử dụng kiến thức VL; - Đề xuất được quy trình kiểm tra, đánh giá KQHT môn Vật lí lớp 10 THPT theo hướng phát triển NL; đồng thời kèm theo phương pháp và công cụ kiểm tra, đánh giá KQHT theo hướng phát triển NL trong DH môn VL lớp 10 THPT.
6 8.2. Những đóng góp về mặt thực tiễn - Đã điều tra, khảo sát và đánh giá được thực trạng về kiểm tra, đánh giá KQHT theo hướng phát triển NL trong DH môn VL THPT. Qua đó, luận án đã chỉ ra được những ưu điểm và nhược điểm, thuận lợi và khó khăn cũng như nguyên nhân dẫn đến thực trạng đó; - Đã xây dựng bộ công cụ kiểm tra, đánh giá KQHT theo hướng phát triển NL trong DH VL 10 THPT (trong đó có 159 bài tập, 12 bài tập được thiết kế theo tiếp cận Pisa, phân bố từ chương I đến chương VII của chương trình VL 10 THPT); - Đã thiết kế và xây dựng được 02 tiến trình DH và 04 bài kiểm tra cho 4 chương của chương trình VL lớp 10 THPT theo hướng phát triển NL của HS (Chương 1. Động học chất điểm; Chương IV. Các định luật bảo toàn; Chương V. Chất khí; Chương VII. Chất rắn và chất lỏng. Sự chuyển thể), trong đó bài kiểm tra chương V và chương VII được dùng cho ĐG trong TNg sư phạm của đề tài luận án. 9. Cấu trúc của luận án Luận án gồm các phần chính sau: - Mở đầu - Nội dung gồm 4 chương: Chương Demo 1. Tổng Version quan vấn đề nghiên cứu SDK - Select.Pdf Chương 2. Cơ sở lí luận và thực trạng về kiểm tra, đánh giá kết quả học tập theo hướng phát triển năng lực trong dạy học Vật lí Trung học phổ thông Chương 3. Tổ chức kiểm tra, đánh giá kết quả học tập theo hướng phát triển năng lực trong dạy học Vật lí 10 Trung học phổ thông Chương 4. Thực nghiệm sư phạm - Kết luận và kiến nghị - Tài liệu tham khảo - Danh mục các công trình khoa học đã công bố - Phụ lục.