Luận án Tiến sĩ Chính sách công: Thực hiện chính sách phát triển nhân lực chất lượng cao trong các trường đại học công lập ở thành phố Hà Nội hiện nay

Chia sẻ: Juijung Jone Jone | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:250

Thêm vào BST

Báo xấu

29
lượt xem 11
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Luận án được nghiên cứu với mục tiêu trình bày cơ sở khoa học về thực hiện chính sách phát triển nhân lực chất lượng cao trong các trường đại học công lập; thực trạng thực hiện chính sách phát triển nhân lực chất lượng cao trong các trường đại học công lập ở thành phố Hà Nội; giải pháp hoàn thiện thực hiện chính sách phát triển nhân lực chất lượng cao trong các trường đại học công lập ở thành phố Hà Nội hiện nay.

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Luận án Tiến sĩ Chính sách công: Thực hiện chính sách phát triển nhân lực chất lượng cao trong các trường đại học công lập ở thành phố Hà Nội hiện nay

VIỆN HÀN LÂM KHOA HỌC XÃ HỘI VIỆT NAM HỌC VIỆN KHOA HỌC XÃ HỘI PHẠM THỊ DIỄM THỰC HIỆN CHÍNH SÁCH PHÁT TRIỂN NHÂN LỰC CHẤT LƯỢNG CAO TRONG CÁC TRƯỜNG ĐẠI HỌC CÔNG LẬP Ở THÀNH PHỐ HÀ NỘI HIỆN NAY LUẬN ÁN TIẾN SĨ CHÍNH SÁCH CÔNG HÀ NỘI - 2021
VIỆN HÀN LÂM KHOA HỌC XÃ HỘI VIỆT NAM HỌC VIỆN KHOA HỌC XÃ HỘI PHẠM THỊ DIỄM THỰC HIỆN CHÍNH SÁCH PHÁT TRIỂN NHÂN LỰC CHẤT LƯỢNG CAO TRONG CÁC TRƯỜNG ĐẠI HỌC CÔNG LẬP Ở THÀNH PHỐ HÀ NỘI HIỆN NAY Ngành: Chính sách công Mã số: 934.04.02 LUẬN ÁN TIẾN SĨ CHÍNH SÁCH CÔNG Người hướng dẫn khoa học: PGS.TS. TRẦN ĐÌNH HẢO HÀ NỘI - 2021 ii
LỜI CAM ĐOAN Tôi xin cam đoan rằng, bản Luận án: “Thực hiện chính sách phát triển nhân lực chất lượng cao trong các trường đại học công lập ở thành phố Hà Nội hiện nay” là công trình nghiên cứu khoa học độc lập, do chính tôi hoàn thành. Những kết luận khoa học trong Luận án là kết quả nghiên cứu của tác giả, chưa được công bố trong bất kỳ công trình nghiên cứu khoa học nào khác. Các số liệu, tài liệu tham khảo, trích dẫn được sử dụng trong Luận án này đều rõ xuất xứ, tác giả, được trích dẫn nguồn một cách trung thực và ghi trong tài liệu tham khảo. Nghiên cứu sinh Phạm Thị Diễm iii
MỤC LỤC Trang phụ bìa LỜI CAM ĐOAN .......................................................................................................... iii MỤC LỤC ..................................................................................................................... iv BẢNG CÁC CHỮ VIẾT TẮT ...................................................................................... vi DANH MỤC CÁC BẢNG, BIỂU ĐỒ, SƠ ĐỒ, HỘP ................................................. vii MỞ ĐẦU ........................................................................................................................ 1 1. Tính cấp thiết của đề tài luận án ................................................................................. 1 2. Mục đích và nhiệm vụ nghiên cứu của luận án .......................................................... 3 3. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu của luận án ........................................................... 3 4. Phương pháp luận và phương pháp nghiên cứu của luận án ...................................... 4 5. Đóng góp mới về khoa học của luận án ...................................................................... 9 6. Ý nghĩa lý luận và thực tiễn của luận án ..................................................................... 9 7. Cấu trúc của luận án .................................................................................................. 10 Chương 1. TỔNG QUAN TÌNH HÌNH NGHIÊN CỨU ............................................. 11 1.1. Các nghiên cứu về nhân lực và nhân lực chất lượng cao ....................................... 11 1.2. Các nghiên cứu về chính sách phát triển nhân lực chất lượng cao trong các trường đại học ........................................................................................................................... 18 1.3. Các nghiên cứu về thực hiện chính sách phát triển nhân lực chất lượng cao trong các trường đại học nói chung và đại học công lập nói riêng ........................................ 26 1.4. Đánh giá chung về tình hình nghiên cứu và những vấn đề luận án cần tiếp tục nghiên cứu ..................................................................................................................... 34 Tiểu kết chương 1 ......................................................................................................... 37 Chương 2. CƠ SỞ KHOA HỌC VỀ THỰC HIỆN CHÍNH SÁCH PHÁT TRIỂN NHÂN LỰC CHẤT LƯỢNG CAO TRONG CÁC TRƯỜNG ĐẠI HỌC CÔNG LẬP38 2.1. Phát triển nhân lực chất lượng cao và chính sách phát triển nhân lực chất lượng cao trong các trường đại học công lập .......................................................................... 38 2.2. Thực hiện chính sách phát triển nhân lực chất lượng cao trong các trường đại học công lập ......................................................................................................................... 53 2.3. Tiêu chí đánh giá thực hiện chính sách phát triển nhân lực chất lượng cao trong các trường đại học công lập .......................................................................................... 65 2.4. Khung phân tích ..................................................................................................... 68 Tiểu kết chương 2 ......................................................................................................... 70 Chương 3. THỰC TRẠNG THỰC HIỆN CHÍNH SÁCH PHÁT TRIỂN NHÂN LỰC CHẤT LƯỢNG CAO TRONG CÁC TRƯỜNG ĐẠI HỌC CÔNG LẬP Ở THÀNH PHỐ HÀ NỘI HIỆN NAY ........................................................................................... 71
3.1. Thực trạng các yếu tố đầu vào của thực hiện chính sách ....................................... 71 3.2. Thực trạng các hoạt động – các bước triển khai thực hiện chính sách .................. 81 3.3. Thực trạng các yếu tố đầu ra – các kết quả thực hiện các hợp phần chính sách .... 95 3.4. Nguyên nhân của những bất cập, hạn chế............................................................ 119 Tiểu kết chương 3 ....................................................................................................... 122 Chương 4. GIẢI PHÁP HOÀN THIỆN THỰC HIỆN CHÍNH SÁCH PHÁT TRIỂN NHÂN LỰC CHẤT LƯỢNG CAO TRONG CÁC TRƯỜNG ĐẠI HỌC CÔNG LẬP Ở THÀNH PHỐ HÀ NỘI HIỆN NAY....................................................................... 124 4.1. Các yếu tố ảnh hưởng đến việc thực hiện chính sách phát triển nhân lực chất lượng cao trong các trường đại học công lập ở Hà Nội .............................................. 124 4.2. Phương hướng hoàn thiện thực hiện chính sách phát triển nhân lực chất lượng cao trong các trường đại học công lập ở thành phố Hà Nội hiện nay ............................... 131 4.3. Một số giải pháp hoàn thiện việc thực hiện chính sách phát triển nhân lực chất lượng cao trong các trường đại học công lập ở thành phố Hà Nội ............................. 132 Tiểu kết chương 4 ....................................................................................................... 153 KẾT LUẬN ................................................................................................................. 155 DANH MỤC CÔNG TRÌNH ĐÃ CÔNG BỐ CỦA TÁC GIẢ ................................. 156 DANH MỤC TÀI LIỆU THAM KHẢO .................................................................... 158 Tài liệu tiếng Việt ....................................................................................................... 158 Tài liệu tiếng nước ngoài ............................................................................................ 171 Các trang web ............................................................................................................ 174 PHỤ LỤC ................................................................................................................... 176 v
BẢNG CÁC CHỮ VIẾT TẮT TT Chữ viết tắt Chữ viết đầy đủ 1 BCH Ban chấp hành 2 BTV Ban Thường vụ 3 CNH Công nghiệp hóa 4 ĐHCL Đại học công lập 5 ĐHKHXHNV Đại học Khoa học Xã hội và Nhân văn 6 ĐHNT Đại học Ngoại thương 7 ĐHNV Đại học Nội vụ 8 ĐHQGHN Đại học Quốc gia Hà Nội 9 GDĐH Giáo dục đại học 10 GD&ĐT Giáo dục và đào tạo 11 GS Giáo sư 12 HVBCTT Học viện Báo chí và Tuyên truyền 13 HVHCQG Học viện Hành chính Quốc gia 14 NNL Nguồn nhân lực 15 HĐH Hiện đại hóa 16 HĐND Hội đồng nhân dân 17 NGND Nhà giáo nhân dân 18 NGUT Nhà giáo ưu tú 19 NLCLC Nhân lực chất lượng cao 20 NCKH Nghiên cứu khoa học 21 Nxb. Nhà xuất bản 22 PGS Phó Giáo sư 23 TS. TS 24 UBND Ủy ban nhân dân vi
DANH MỤC CÁC BẢNG, BIỂU ĐỒ, SƠ ĐỒ, HỘP DANH MỤC CÁC BẢNG STT Các bảng Trang 1 Bảng 1. Đặc điểm của những người trả lời khảo sát 7 2 Bảng 2.1. Các đầu ra của các hợp phần chính sách phát triển 68 nhân lực chất lượng cao trong các trường đại học công lập Bảng 3.1. Số lượng giảng viên có trình độ TS, TSKH tại các 3 100 trường năm 2012, 2019, 2020 Bảng 3.2. Quy định khen thưởng công bố quốc tế của Trường 4 106 Đại học Ngoại thương Bảng 3.3. Quy định khen thưởng công bố quốc tế của Đại học 5 107 Khoa học xã hội và Nhân văn 6 Bảng 3.4. Thống kê số lượng GS, PGS qua các năm 2012, 2020 119 DANH MỤC CÁC BIỂU ĐỒ STT Các biểu đồ Trang 1 Biểu đồ 3.1. Kênh/nguồn thông tin chính sách được tiếp cận 86 Biểu đồ 3.2. Mức độ đầy đủ của chính sách được đề cập trên các 2 87 kênh/nguồn thông tin chủ yếu Biểu đồ 3.3. Điểm trung bình về mức độ hiệu quả của các hình 3 88 thức phổ biến kế hoạch thực hiện chính sách tại các trường Biểu đồ 3.4. Chất lượng quy hoạch phát triển NLCLC tại các 4 96 trường Biểu đồ 3.5. Điểm trung bình chung mức độ công khai, minh 5 99 bạch trong chính sách tuyển dụng các trường Biểu đồ 3.6. Đánh giá mức độ thu hút của chính sách phát triển 6 100 NLCLC trong các trường ĐHCL Biểu đồ 3.7. Đánh giá mức độ tạo động lực làm việc tại các 7 102 trường Biểu đồ 3.8. Đánh giá mức độ khuyến khích, hỗ trợ NLCLC tham 8 105 gia NCKH 9 Biểu đồ 3.9. Ý kiến về kết quả đánh giá NLCLC hàng năm 111 Biểu đồ 3.10. Điểm trung bình chung về mức độ phù hợp của các 10 113 khoá đào tạo, bồi dưỡng 11 Biểu đồ 3.11. Nguồn kinh phí đào tạo, bồi dưỡng dành 114 vii
DANH MỤC CÁC SƠ ĐỒ STT Các sơ đồ Trang 1 Sơ đồ 1.1. Mô hình phát triển nguồn nhân lực 18 2 Sơ đồ 2.1. Quy trình chính sách công 53 3 Sơ đồ 2.2. Quy trình thực hiện chính sách công 61 4 Sơ đồ 2.3. Mô hình logic về kết quả thực hiện chính sách 65 5 Sơ đồ 3.1. Tổ chức bộ máy thực hiện chính sách phát triển 76 NLCLC trong các trường ĐHCL ở Hà Nội DANH MỤC CÁC HỘP STT Các hộp Trang 1 Hộp 3.1. Ý kiến đánh giá về nhân lực thực hiện chính sách 78 Hộp 3.2. Chính sách thu hút nhà khoa học xuất sắc tại 2 97 ĐHKHXHNV 3 Hộp 3.3. Cơ chế trả lương cho NLCLC 109 Hộp 3.4. Đánh giá về các khoá bồi dưỡng theo chuẩn chức danh 4 113 nghề nghiệp 5 Hộp 3.5. Đánh giá về các khoá bồi dưỡng giảng viên hiện nay 114 viii
MỞ ĐẦU 1. Tính cấp thiết của đề tài luận án Trong chiến lược xây dựng và phát triển kinh tế xã hội của mình, các quốc gia trên thế giới đều đặc biệt coi trọng yếu tố con người, coi đó vừa là mục tiêu, vừa là động lực quan trọng nhất của mọi sự phát triển. Đặc biệt, xây dựng và phát triển nguồn NLCLC là yếu tố quan trọng có ý nghĩa quyết định đến sự phát triển nhanh và bền vững của mỗi quốc gia, cũng là yêu cầu cấp thiết đối với Việt Nam để nhanh chóng rút ngắn khoảng cách chênh lệch về phát triển với các quốc gia khác trên thế giới. Chất lượng NNL của mỗi quốc gia lại phụ thuộc chặt chẽ và được quyết định bởi chất lượng của hệ thống GD&ĐT, đặc biệt là hệ thống GDĐH với “vai trò nòng cốt của nhà trường công lập” [2]. Đội ngũ nhà giáo luôn được xem là nhân tố có tính quyết định cho chất lượng giáo dục, luôn được quan tâm trong chính sách chung của các quốc gia, bởi “không một hệ thống giáo dục nào có thể vươn cao quá tầm những giáo viên làm việc cho nó” [181, tr.115] (Raja Roy Singh, 1994). Với quan điểm “giáo viên là nhân tố quyết định chất lượng của giáo dục và được xã hội tôn vinh” (Nghị quyết trung ương 2, khoá VIII) [2], Đảng ta luôn quan tâm đến chế độ, chính sách đối với nhà giáo. Nhận thức rõ tầm quan trọng của GDĐH trong đào tạo và phát triển nguồn NLCLC cho đất nước, Nghị quyết 29/NQ-TW của Hội nghị Trung ương 8 khóa IX (năm 2013) về đổi mới căn bản, toàn diện GD&ĐT đã đặt ra mục tiêu cho ngành GD&ĐT là phải tạo ra một đội ngũ NLCLC, đủ đức, đủ tài để phục vụ sự phát triển chung của đất nước. Cụ thể: “Đối với giáo dục đại học, tập trung đào tạo nhân lực trình độ cao, bồi dưỡng nhân tài, phát triển phẩm chất và năng lực tự học, tự làm giàu tri thức, sáng tạo của người học”. Muốn đào tạo được NLCLC cần phải có đội ngũ những giảng viên là những NLCLC của các trường. Do đó, phát triển NLCLC trong các trường ĐHCL là khâu then chốt để thực hiện đổi mới căn bản và toàn diện giáo dục Việt Nam theo hướng chuẩn hóa, hiện đại hoá, xã hội hóa, dân chủ hóa và hội nhập quốc tế [3]. NLCLC trong các trường ĐHCL được xem là lực lượng lao động chủ chốt, đóng vai trò quyết định nhất đến chất lượng đào tạo, đến sự tồn tại và phát triển bền vững của trường, đóng vai trò nòng cốt trong quá trình đào tạo, chuyển giao công nghệ, NCKH nhằm thúc đẩy tăng trưởng kinh tế và phát triển xã hội. Chính sách phát triển NLCLC trong các trường ĐHCL được thể chế hoá trong hàng loạt văn bản, quy định của nhà nước, tập trung vào nhiều nội dung như quy hoạch, kế hoạch; thu hút, tuyển dụng; quản lý, sử dụng, đánh giá; đào tạo, bồi dưỡng; 1
tôn vinh NLCLC trong các trường ĐHCL. Đây là cơ sở pháp lý quan trọng cho việc triển khai thực hiện chính sách, góp phần quan trọng làm gia tăng số lượng và chất lượng NLCLC cho các trường ĐHCL. Tuy nhiên, về tổng thể, kết quả triển khai thực hiện chính sách phát triển NLCLC trong các trường ĐHCL vẫn chưa đạt được mục tiêu đặt ra. Số lượng và trình độ giảng viên không theo kịp với sự gia tăng nhanh chóng của số lượng trường, lớp, ngành đào tạo và số lượng sinh viên dẫn tới sự quá tải, giảm sút chất lượng đào tạo. Đội ngũ giảng viên có trình độ TS, có học hàm PGS, GS là lực lượng nòng cốt trong đội ngũ NLCLC của các trường đại học chiếm tỉ lệ thấp và “chưa đáp ứng được yêu cầu về số lượng, chất lượng và cơ cấu, năng lực giảng dạy theo phương pháp tiên tiến, năng lực ngoại ngữ và công nghệ thông tin còn hạn chế” [148, tr.6]…chưa đáp ứng được đòi hỏi ngày càng cao trong công tác đào tạo nguồn NLCLC cho đất nước. Kết quả trên xuất phát từ những tồn tại, bất cập triển khai thực hiện chính sách. Mặc dù gần đây, vấn đề thực hiện chính sách phát triển NLCLC nói chung và trong các trường ĐHCL nói riêng đã được quan tâm nhiều hơn, song vẫn chưa thực sự được chú trọng đúng mức. Còn nhiều khó khăn, vướng mắc trong triển khai như: khó khăn do hạn hẹp về nguồn lực thực hiện; những bất cập trong phân công, phối hợp giữa các đơn vị triển khai thực hiện, sự thiếu rõ ràng về trách nhiệm giữa Hiệu trưởng và Hội đồng trường; cơ chế thanh tra, kiểm tra, giám sát thực hiện chưa thực sự hiệu quả; quá trình tổng kết, đánh giá, rút kinh nghiệm triển khai chưa thường xuyên, kịp thời. Với vị trí đặc biệt là thủ đô của nước Cộng hòa xã hội chủ nghĩa Việt Nam, Hà Nội là trung tâm chính trị, kinh tế, văn hóa, khoa học công nghệ của cả nước, là nơi tập trung các trường ĐHCL hàng đầu và quy tụ số lượng NLCLC lớn nhất của cả nước. Việc thực hiện chính sách phát triển NLCLC trong các trường ĐHCL ở thành phố Hà Nội hiện nay có ý nghĩa quan trọng đối với sự phát triển NLCLC của các trường ĐHCL qua đó góp phần quan trọng vào việc nâng cao chất lượng NNL xã hội. Việc thực hiện chính sách hiện nay như thế nào? Bằng cách nào để khắc phục những hạn chế và cải thiện kết quả thực hiện chính sách phát triển NLCLC trong các trường ĐHCL ở thành phố Hà Nội? Những vấn đề này vẫn còn là khoảng trống lớn trong nghiên cứu về lý luận và thực tiễn chính sách công ở nước ta. Nhằm cung cấp những cơ sở khoa học để đề xuất các giải pháp cải thiện kết quả thực hiện chính sách phát triển NLCLC trong các trường ĐHCL ở thành phố Hà Nội, nghiên cứu sinh lựa chọn nghiên cứu đề tài luận án: “Thực hiện chính sách phát triển nhân lực chất lượng cao trong các trường đại học công lập ở thành phố Hà Nội hiện nay”. Việc nghiên 2
cứu đề tài này là yêu cầu cấp thiết và sẽ có ý nghĩa thiết thực về cả lý luận và thực tiễn trong giai đoạn hiện nay. 2. Mục đích và nhiệm vụ nghiên cứu của luận án 2.1. Mục đích nghiên cứu Trên cơ sở nghiên cứu một số vấn đề lý luận và thực tiễn về thực hiện chính sách phát triển NLCLC trong các trường ĐHCL thành phố Hà Nội, luận án đề xuất một số giải pháp cải thiện kết quả thực hiện chính sách phát triển NLCLC trong các trường ĐHCL ở thành phố Hà Nội hiện nay. 2.2. Nhiệm vụ nghiên cứu Để thực hiện mục đích trên, luận án có nhiệm vụ: - Luận giải, hệ thống hóa và phát triển, bổ sung cơ sở khoa học về thực hiện chính sách phát triển NLCLC trong các trường ĐHCL; - Đánh giá thực trạng thực hiện chính sách phát triển NLCLC trong các trường ĐHCL ở thành phố Hà Nội dựa trên các tiêu chí đo lường kết quả thực hiện chính sách ở giai đoạn thực hiện chính sách công, bao gồm các tiêu chí thuộc các yếu tố đầu vào, các hoạt động (quá trình triển khai thực hiện) và các đầu ra của quá trình triển khai thực hiện chính sách. - Sau cùng, qua kết quả nghiên cứu cơ sở khoa học và đánh giá thực trạng thực hiện chính sách phát triển NLCLC trong các trường ĐHCL ở thành phố Hà Nội, luận án sẽ xác định phương hướng và đề xuất các giải pháp hoàn thiện thực hiện chính sách phát triển NLCLC trong các trường ĐHCL ở Hà Nội. 3. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu của luận án 3.1. Đối tượng nghiên cứu Đối tượng nghiên cứu của luận án là việc thực hiện chính sách quốc gia về phát triển NLCLC trong các trường ĐHCL ở thành phố Hà Nội. 3.2. Phạm vi nghiên cứu - Về không gian Luận án “Thực hiện chính sách phát triển nhân lực chất lượng cao trong các trường đại học công lập ở thành phố Hà Nội hiện nay” giới hạn phạm vi nghiên cứu vấn đề thực hiện chính sách phát triển NLCLC trong các trường ĐHCL trên địa bàn thành phố Hà Nội. Thành phố Hà Nội ở đây được hiểu là địa giới hành chính nơi các trường ĐHCL đang đặt trụ sở. Sự lựa chọn nghiên cứu việc thực hiện chính sách phát triển NLCLC trong các trường ĐHCL ở địa bàn thành phố Hà Nội là bởi Hà Nội là thủ đô của cả nước, có vị trí quan trọng là trung tâm giáo dục đào tạo, nơi tập trung số lượng lớn các trường ĐHCL trong đó có nhiều trường đại học trọng điểm, có lịch sử 3
lâu đời. Hà Nội có lợi thế lớn trong việc thu hút và quy tụ số lượng NLCLC trong các trường ĐHCL lớn nhất cả nước (xem Phụ lục 24). Luận án tập trung nghiên cứu sâu, điều tra, khảo sát tại 5 trường thuộc nhiều lĩnh vực khác nhau như: Đại học Khoa học Xã hội và Nhân văn - Đại học Quốc gia Hà Nội, Đại học Ngoại thương, Học viện Báo chí và Tuyên truyền, Đại học Nội vụ, Học viện Hành chính Quốc gia (xem thêm tại Phụ lục 25). - Về thời gian Luận án nghiên cứu việc thực hiện chính sách phát triển NLCLC trong các trường ĐHCL trong thời gian từ 2012 đến nay (2012 là thời điểm Luật Giáo dục Đại học năm 2012 có hiệu lực thi hành), trong đó phần số liệu được sử dụng để phân tích thực trạng lấy từ năm 2012 đến 2020. - Về nội dung Chính sách phát triển NLCLC trong các trường ĐHCL bao gồm nhiều hợp phần chính sách có liên quan đến các khâu của quá trình quản trị nhân lực như: quy hoạch, kế hoạch, thu hút, tuyển dụng, sử dụng, ĐTBD, đánh giá, đãi ngộ và tôn vinh đối với NLCLC. Do giới hạn về dung lượng, luận án chỉ tập trung vào việc thực hiện nội dung của một số hợp phần chính sách cơ bản, bao gồm: chính sách quy hoạch, tuyển dụng; chính sách sử dụng, đánh giá; chính sách ĐTBD; chính sách tôn vinh đối với NLCLC trong các trường. Luận án tập trung nghiên cứu thực hiện chính sách phát triển NLCLC trong các trường ĐHCL tập trung vào các yếu tố đầu vào, quá trình triển khai thực hiện và các đầu ra của việc triển khai thực hiện chính sách. Nhân lực chất lượng cao trong các trường ĐHCL bao gồm giảng viên, cán bộ quản lý và đội ngũ cán bộ hỗ trợ đào tạo cốt cán có trình độ chuyên môn nghiệp vụ cao đang làm việc trong các trường ĐHCL. Do khuôn khổ có hạn, luận án chỉ tập trung nghiên cứu đối với NLCLC có trình độ TS trở lên làm nhiệm vụ giảng dạy và NCKH bởi đây là đội ngũ nòng cốt có vai trò quan trọng quyết định nhất đến chất lượng đào tạo cũng như uy tín, hình ảnh, sự phát triển bền vững của mỗi trường ĐHCL. 4. Phương pháp luận và phương pháp nghiên cứu của luận án 4.1. Phương pháp luận Luận án tiếp cận và luận giải vấn đề thực hiện chính sách phát triển NLCLC trong các trường ĐHCL, luận án sử dụng phương pháp luận duy vật biện chứng và duy vật lịch sử; các quan điểm, chủ trương của Đảng Cộng sản Việt Nam về chính sách phát triển nguồn NLCLC, chính sách đối với nhà giáo; các khoa học liên ngành 4
liên quan đến thực hiện chính sách phát triển NLCLC trong các trường ĐHCL như: chính sách công, quản trị nhân lực, giáo dục học, luật học, quản lý học,… 4.2. Phương pháp tiếp cận - Thực hiện chính sách phát triển NLCLC trong các trường ĐHCL là đề tài tương đối rộng, việc nghiên cứu đề tài có thể mở ra nhiều hướng tiếp cận nghiên cứu khác nhau. Trong khuôn khổ luận án này, tác giả lựa chọn hướng tiếp cận từ góc độ chính sách công, cụ thể là từ hoạt động thực hiện chính sách phát triển NLCLC trong các trường ĐHCL. - Luận án tiếp cận nghiên cứu từ lý thuyết về phát triển. Phát triển là quá trình tăng trưởng, biến đổi, bao gồm sự thay đổi về lượng và chất, sự biến đổi về lượng phải gắn liền với sự biến đổi theo hướng ngày càng hoàn thiện và tốt hơn về chất trên tất cả các hợp phần của việc thực hiện chính sách trên thực tế. Phát triển với ý nghĩa như vậy được tác giả sử dụng làm căn cứ lý luận để xây dựng khung lý thuyết về phát triển NLCLC trong các trường ĐHCL. - Luận án sử dụng cách tiếp cận của lý thuyết quản trị nhân lực khi phân tích và đánh giá các hợp phần của chính sách và việc thực hiện chính sách phát triển NLCLC trong các trường ĐHCL. Các hợp phần chính sách phát triển NLCLC trong các trường ĐHCL được xác định trên cơ sở các nội dung có liên quan đến các khâu của quá trình quản trị nhân lực như: quy hoạch, kế hoạch, thu hút, tuyển dụng, sử dụng, ĐTBD, đánh giá, đãi ngộ và tôn vinh đối với NLCLC. - Luận án sử dụng phương pháp luận nghiên cứu đo lường thực hiện chính sách công dựa trên kết quả. Theo Werner Meier [233, tr.15], về bản chất, thực hiện chính sách công chính là quá trình định hướng theo kết quả. Mô hình logic về các yếu tố đo lường kết quả thực hiện chính sách công dựa trên kết quả bao gồm các yếu tố như: các yếu tố đầu vào, các hoạt động, các yếu tố đầu ra, các kết quả đầu ra và các tác động dài hạn; trong đó yếu tố đầu vào, hoạt động và đầu ra thuộc phạm vi kiểm soát bên trong của cơ quan thực hiện chính sách, yếu tố kết quả đầu ra và tác động dài hạn nằm ngoài sự kiểm soát của cơ quan thực thi. Để đánh giá những tác động dài hạn của chính sách cần có những nghiên cứu chuyên sâu với quy mô mẫu lớn. Do phạm vi luận án chỉ tập trung vào giai đoạn thực hiện chính sách nên việc đánh giá thực hiện chính sách phát triển NLCLC trong các trường ĐHCL chỉ tập trung vào yếu tố đầu vào, các hoạt động (hay quá trình triển khai thực hiện) và các yếu tố đầu ra. Các kết quả đầu ra và các tác động của chính sách được đưa vào luận án chỉ có tính chất bổ trợ cho nội dung nghiên cứu. 5
- Luận án cũng sử dụng cách tiếp cận hệ thống khi nghiên cứu vấn đề chính sách. Nghiên cứu chính sách ở giai đoạn thực hiện chính sách công luôn được đặt trong tổng thể chu trình chính sách công. Các giai đoạn trong chu trình chính sách luôn có mối quan hệ chặt chẽ và tác động qua lại với nhau. Vì vậy, việc đánh giá thực hiện chính sách cần đặt trong sự tham chiếu với cả quy trình chính sách, để thấy được những mặt đạt được, những bất cập, hạn chế và nguyên nhân của những bất cập, hạn chế đó. Chẳng hạn, kết quả thực hiện chính sách ở giai đoạn thực hiện chính sách có thể bắt nguồn từ những ưu điểm hoặc bất cập, hạn chế của hệ thống văn bản được ban hành. Và để đo lường được kết quả thực hiện chính sách cần xem xét tổng thể các yếu tố đầu vào (nguồn lực con người, nguồn lực tài chính, cơ sở vật chất), các hoạt động (quá trình tổ chức triển khai thực hiện chính sách), các đầu ra (những kết quả trực tiếp của việc tổ chức triển khai thực hiện chính sách), những kết quả đầu ra (những kết quả gián tiếp) và tác động dài hạn của chính sách (những tác động lâu dài đối với xã hội). - Ngoài ra, do vấn đề nghiên cứu mang tính hệ thống, liên ngành, nên luận án sẽ sử dụng cách tiếp cận liên ngành của các ngành khoa học khác nhau như chính sách công, quản trị nguồn nhân lực, quản lý giáo dục, quản lý công, luật học, … 4.3. Phương pháp nghiên cứu Trong quá trình nghiên cứu, luận án sử dụng các phương pháp sau: 4.3.1. Phương pháp nghiên cứu tài liệu thứ cấp Luận án tổng hợp, phân loại, phân tích các nguồn tài liệu trong và ngoài nước liên quan đến chủ đề nghiên cứu nhằm kế thừa các lý thuyết và kinh nghiệm thực tiễn liên quan đến lĩnh vực nghiên cứu của đề tài. Các nguồn tài liệu được sử dụng để nghiên cứu luận án bao gồm: (i) Các quan điểm của Đảng về chính sách và việc thực hiện chính sách phát triển NLCLC trong các trường ĐHCL; (ii) Các văn bản chính sách của Nhà nước về phát triển NLCLC trong các trường ĐHCL; (iii) Các thông tin, tài liệu, số liệu thống kê, báo cáo của Bộ GD&ĐT, Thanh tra Chính phủ, các trường ĐHCL nơi luận án tiến hành khảo sát; (iv) Các kết quả nghiên cứu đã được đề cập trong tổng quan nghiên cứu của đề tài. 4.3.2. Phương pháp nghiên cứu định lượng 4.3.2.1. Địa điểm đo lường Trong nghiên cứu này, luận án tiến hành lựa chọn địa điểm nghiên cứu theo cụm bao gồm các trường đại học trọng điểm quốc gia; trường đại học thực hiện cơ chế tự chủ đại học; trường đại học theo lĩnh vực cụ thể; trường đại học mới thành lập; trường đại học nhưng không còn thực hiện nhiệm vụ đào tạo hệ đại học. Tương ứng với mỗi 6
loại hình trường đại học, tác giả lựa chọn ngẫu nhiên 1 trường đại học với cơ cấu cụ thể như sau: - Trường đại học trọng điểm quốc gia, có lịch sử lâu đời: Đại học Khoa học Xã hội và Nhân văn - Đại học Quốc gia Hà Nội. - Trường đại học thực hiện cơ chế tự chủ đại học: Đại học Ngoại thương. - Trường đại học theo lĩnh vực cụ thể: Học viện Báo chí và Tuyên truyền. - Trường đại học mới thành lập: Đại học Nội vụ. - Trường đại học nhưng không còn thực hiện nhiệm vụ đào tạo hệ đại học (từ năm 2018): Học viện Hành chính Quốc gia. 4.3.2.2. Công cụ thu thập thông tin Công cụ sử dụng để thu thập thông tin là bộ câu hỏi điều tra xã hội học. Câu hỏi sử dụng chủ yếu trong bảng hỏi là các câu hỏi đóng tập trung vào các hợp phần chính sách phát triển NLCLC trong các trường ĐHCL, bao gồm: chính sách quy hoạch, tuyển dụng; chính sách sử dụng, đánh giá; chính sách đào tạo bồi dưỡng; chính sách tôn vinh đối với NLCLC trong các trường ĐHCL. 4.3.2.3. Đối tượng thu thập thông tin Đối tượng được lựa chọn để thu thập thông tin cho cuộc khảo sát là nhóm đối tượng đang thực hiện nhiệm vụ giảng dạy có trình độ TS trở lên tại các trường ĐHCL thuộc địa bàn khảo sát. Một số đặc điểm cơ bản của mẫu nghiên cứu định lượng: Bảng 1. Đặc điểm của những người trả lời khảo sát Tiêu chí Số lượng Tỉ lệ % Chức danh Giảng viên cao cấp 80 26,67 Giảng viên chính 92 30,67 Giảng viên 30 10 Giảng viên kiêm chức 68 22,67 Giảng viên thỉnh giảng 30 10 Tổng 300 100 Học hàm Giáo sư 9 11,25 Phó giáo sư 71 88,75 Tổng 80 100 Tuổi Dưới 35 55 18,3 Từ 35 – 45 tuổi 145 48,3 Từ 45 trở lên 100 33,3 Tổng 300 100 7
Tiêu chí Số lượng Tỉ lệ % Giới tính Nam 89 29,7 Nữ 211 70,3 Tổng 300 100 Thâm niên công tác Dưới 5 năm 30 10 Từ 5 -10 năm 150 50 Trên 10 năm 120 40 Tổng 300 100 Nguồn: Tổng hợp kết quả khảo sát của tác giả 4.3.2.4. Cỡ mẫu (số ý kiến được thu thập tại địa bàn nghiên cứu) Trong nghiên cứu này, luận án lựa chọn 300 mẫu khảo sát định lượng. Tại mỗi trường, luận án khảo sát 60 mẫu. Những cá nhân này được lựa chọn ngẫu nhiên từ danh sách giảng viên có trình độ TS trở lên của các trường ĐHCL kể trên. Mẫu nghiên cứu này không đại diện được cho các trường trên toàn thành phố Hà Nội nhưng đây là một trong những nguồn thông tin có thể bổ sung vào vốn không có sẵn trong số liệu từ các cuộc điều tra quốc gia có liên quan đến vấn đề này. 4.3.2.5. Phương pháp xử lý số liệu Phiếu trưng cầu ý kiến sau khi thu về làm sạch, xử lý thô và nhập liệu bằng phần mềm CSpro 6.5, phân tích bằng phần mềm SPSS 20. 4.3.3. Phương pháp nghiên cứu định tính Luận án tiến hành phỏng vấn sâu các đối tượng là các nhà khoa học đang làm nhiệm vụ nghiên cứu, giảng dạy tại các trường ĐHCL; lãnh đạo các Khoa, lãnh đạo các trường ĐHCL; lãnh đạo cấp vụ thuộc Bộ GD&ĐT, Bộ Nội vụ. Tổng cộng có 20 cuộc phỏng vấn sâu được tiến hành. Địa bàn luận án tiến hành nghiên cứu định tính là các trường ĐHCL được lựa chọn để tiến hành nghiên cứu định lượng, Vụ Giáo dục Đại học (Bộ GD&ĐT), Cục Quản lý Nhà giáo và Cán bộ quản lý giáo dục (Bộ GD&ĐT), Vụ Công chức – Viên chức (Bộ Nội vụ). 4.4. Câu hỏi nghiên cứu - Nhân lực chất lượng cao trong các trường ĐHCL là ai? - Quá trình và kết quả thực hiện chính sách phát triển NLCLC trong các trường ĐHCL ở thành phố Hà Nội hiện nay như thế nào? - Cần có những biện pháp gì để hoàn thiện thực hiện chính sách phát triển NLCLC trong các trường ĐHCL? 8
4.5. Giả thuyết nghiên cứu Giả thuyết 1. NLCLC trong các trường ĐHCL là những người có trình độ chuyên môn cao, đảm bảo các yêu cầu về năng lực và đạo đức nghề nghiệp đáp ứng yêu cầu đào tạo nhân lực trình độ cao cho đất nước và bối cảnh hội nhập quốc tế về GDĐH hiện nay. Giả thuyết 2. Việc thực hiện chính sách phát triển NLCLC trong các trường ĐHCL ở thành phố Hà Nội hiện nay đã đạt được những kết quả nhất định song vẫn chưa đáp ứng đủ nhu cầu về số lượng, chất lượng NLCLC cho các trường. Giả thuyết 3. Nếu có các giải pháp thực hiện đồng bộ chính sách theo tiếp cận hệ thống, liên ngành và đánh giá theo quá trình (đầu vào – các bước thực hiện – đầu ra) với các nguồn lực được đảm bảo thì sẽ khắc phục được những bất cập, hạn chế và cải thiện kết quả thực hiện chính sách. 5. Đóng góp mới về khoa học của luận án - Phân tích, hệ thống hóa các quan điểm về NLCLC và xác định nội hàm của NLCLC trong các trường ĐHCL, những nội dung của phát triển NLCLC trong các trường ĐHCL; - Luận án phân tích, làm sáng tỏ những vấn đề lý luận chưa được nghiên cứu trong các công trình liên quan đến NLCLC trong các trường ĐHCL đã được công bố như khái niệm chính sách phát triển NLCLC trong các trường ĐHCL; các hợp phần của chính sách phát triển NLCLC trong các trường ĐHCL; chủ thể thực hiện và các bước thực hiện chính sách phát triển NLCLC trong các trường ĐHCL; các tiêu chí đánh giá thực hiện chính sách dựa trên các tiêu chí đo lường thực hiện chính sách dựa trên kết quả. - Nhận diện và đánh giá thực trạng thực hiện chính sách phát triển NLCLC trong các trường ĐHCL ở thành phố Hà Nội trên cơ sở các tiêu chí đánh giá; - Đề xuất phương hướng và các giải pháp hoàn thiện thực hiện chính sách phát triển NLCLC trong các trường ĐHCL ở thành phố Hà Nội. 6. Ý nghĩa lý luận và thực tiễn của luận án Kết quả nghiên cứu của luận án có ý nghĩa cả về lý luận và thực tiễn, cụ thể như sau: Về lý luận: Luận án góp phần xây dựng và hoàn thiện khung lý thuyết về thực hiện chính sách phát triển NLCLC trong các trường ĐHCL trên cơ sở vận dụng lý luận về chính sách và thực hiện chính sách, vận dụng lý luận về quản trị nhân lực, lý thuyết về sự phát triển và vận dụng mô hình đánh giá thực hiện chính sách dựa trên kết quả của Werner Meier (2003) [233] và Paul J. Gertler (2016) [214]. Luận án làm 9
rõ nội hàm của NLCLC trong các trường ĐHCL; nội dung phát triển NLCLC trong các trường ĐHCL; phân tích làm sáng tỏ vai trò và chủ thể của thực hiện chính sách; quy trình thực hiện chính sách; và xác định được các tiêu chí đo lường thực hiện chính sách phát triển NLCLC trong các trường ĐHCL. Về thực tiễn: Luận án phân tích những yếu tố ảnh hưởng đến việc thực hiện chính sách phát triển NLCLC của các trường ĐHCL trên địa bàn thành phố Hà Nội, trong đó chỉ rõ những yếu tố đặc thù riêng của Hà Nội và những thách thức đặt ra đối với việc phát triển NLCLC của các trường trong bối cảnh trong nước và quốc tế hiện nay. Luận án phân tích và đánh giá thực trạng thực hiện chính sách phát triển NLCLC trong các trường ĐHCL ở thành phố Hà Nội qua nghiên cứu thực tiễn tại 5 trường ĐHCL theo các tiêu chí đánh giá dựa trên cách tiếp cận đo lường kết quả thực hiện chính sách công để góp phần làm rõ các vấn đề mang tính thực tiễn về việc thực hiện chính sách. Trên cơ sở các ưu điểm, hạn chế rút ra trong từng tiêu chí đánh giá, các nguyên nhân của những hạn chế trong thực hiện chính sách, các quan điểm, định hướng của Đảng về chính sách, luận án xác định các phương hướng và đề xuất các giải pháp hoàn thiện thực hiện chính sách mang tính tổng thể, khoa học. Những kết quả nghiên cứu của luận án có thể sử dụng làm tư liệu tham khảo trong nghiên cứu, đánh giá tham mưu xây dựng và thực hiện chính sách quốc gia về NLCLC nói chung và phát triển NLCLC trong các trường ĐHCL nói riêng. Luận án cũng là nguồn tư liệu phong phú và có giá trị tham khảo phục vụ cho hoạt động nghiên cứu và giảng dạy tại các cơ sở đào tạo, các đơn vị nghiên cứu. 7. Cấu trúc của luận án Ngoài Mở đầu, Kết luận, Danh mục tài liệu tham khảo và Phụ lục, luận án gồm 4 chương: Chương 1. Tổng quan tình hình nghiên cứu Chương 2. Cơ sở khoa học về thực hiện chính sách phát triển nhân lực chất lượng cao trong các trường đại học công lập Chương 3. Thực trạng thực hiện chính sách phát triển nhân lực chất lượng cao trong các trường đại học công lập ở thành phố Hà Nội Chương 4. Giải pháp hoàn thiện thực hiện chính sách phát triển nhân lực chất lượng cao trong các trường đại học công lập ở thành phố Hà Nội hiện nay. 10
Chương 1 TỔNG QUAN TÌNH HÌNH NGHIÊN CỨU Giáo dục đại học và phát triển NLCLC trong các trường ĐHCL là một trong những nội dung thu hút sự quan tâm nghiên cứu của nhiều học giả trong và ngoài nước. Với mục đích tổng hợp những nghiên cứu về thực hiện chính sách phát triển NLCLC trong các trường ĐHCL; sử dụng, đánh giá các kết quả nghiên cứu, tác giả chỉ ra được những vấn đề cần tiếp tục nghiên cứu thực hiện chính sách phát triển NLCLC trong các trường ĐHCL hiện nay, tổng quan tình hình nghiên cứu được sắp xếp theo ba nhóm dưới đây: 1.1. Các nghiên cứu về nhân lực và nhân lực chất lượng cao 1.1.1. Các nghiên cứu về nhân lực Nhân lực là đối tượng nghiên cứu của nhiều ngành khoa học khác nhau, tuỳ theo những cách tiếp cận khác nhau mà có những quan điểm khác nhau về nhân lực. Trong tiếng Anh, “nhân lực” thường được định nghĩa bởi hai thuật ngữ: “human resource” và “manpower”. Từ điển Cambridge Dictionar [246] định nghĩa “human resource” được sử dụng để mô tả tất cả những người được xem là tài sản của tổ chức, có thể đem lại lợi ích cho tổ chức hoặc có thể được tuyển dụng và mang lại những giá trị cho công ty (thậm chí những cư dân đang thất nghiệp cũng là NNL khả thi để tuyển dụng cho tổ chức). Như vậy, “human resource” bao gồm những người lao động đang làm việc cho tổ chức và những người lao động tiềm năng của tổ chức đó. Ở một khía cạnh khác, “human resource” cũng đề cập đến bộ phận quản trị nhân sự cho tổ chức. Quản trị nhân sự là quá trình tuyển dụng, sử dụng con người, đào tạo, bồi dưỡng, phát triển các chính sách liên quan đến họ và xây dựng các chiến lược để giữ chân họ (Frasch và các cộng sự, 2010) [195]. “Manpower” được định nghĩa là “lực lượng người (man) trở thành lao động hoặc có sức lao động (power) của một lĩnh vực, khu vực, quốc gia”. Từ điển Webmaster định nghĩa gần tương tự nhưng giải thích “Man” là lực lượng con người (bao gồm những con người đã được đào tạo và chưa được đào tạo) của một khu vực, địa hạt; Power là có năng lực hoạt động (sản xuất, sáng tạo). Manpower là lực lượng con người có khả năng hoạt động (sản xuất, sáng tạo). Thuật ngữ “nhân lực” trong Từ điển tiếng Việt được định nghĩa là “sức người, về mặt dùng lao động sản xuất” [158, tr.710]. Như vậy “nhân lực” ở đây được dùng để chỉ người lao động, còn trong lao động sản xuất thì nhân lực được hiểu là sức người. Không chỉ là sức người, Phạm Thành Nghị và Vũ Hoàng Ngân (2004) cho rằng nhân 11
lực chính là tổng thể những “tiềm năng” của con người mà trước hết và cơ bản nhất là “tiềm năng lao động” của một quốc gia hoặc vùng lãnh thổ trong một thời kỳ nhất định, phù hợp với kế hoạch và chất lượng phát triển [114, tr.24]. Theo Đặng Quốc Bảo, Nguyễn Đắc Hưng (2004), nhân lực còn chỉ người lao động kỹ thuật được đào tạo ở một trình độ nào đó để có năng lực tham gia vào lao động xã hội [1]. Một cách cụ thể hơn, tác giả Trần Khánh Đức (2017) cho rằng: Nhân lực (Manpower) là thuật ngữ trừu tượng của sự đóng góp lao động con người (khác với máy, động vật v.v..) hoặc số lượng đơn vị năng suất nhân lực sẵn có/ cần có cho một nghề hoặc nhiệm vụ, cũng được dùng cho cá nhân như nhân sự (personnel) (ví dụ, thiếu hụt nhân lực). Khi nghiên cứu về nhân lực trong doanh nghiệp, tác giả Hà Văn Hội (2007) khẳng định: “Nhân lực được hiểu là toàn bộ các khả năng về thể lực và trí lực của con người được vận dụng ra trong quá trình lao động sản xuất. Nó cũng được xem là sức lao động của con người – một nguồn lực quý giá nhất trong các yếu tố của sản xuất của các doanh nghiệp. Nhân lực của doanh nghiệp bao gồm tất cả những người lao động làm việc trong doanh nghiệp” [90]. Tác giả Phạm Đức Chính (2016) cho rằng: “Nhân lực bao gồm tất cả các tiềm năng của con người trong một tổ chức hay xã hội (kể cả những thành viên trong ban lãnh đạo doanh nghiệp), tức là tất cả các thành viên trong doanh nghiệp sử dụng kiến thức, khả năng, hành vi ứng xử và giá trị đạo đức để thành lập, duy trì và phát triển doanh nghiệp” [40]. Theo các tác giả trường Đại học Lao động – Xã hội (2009), nhân lực được hiểu là nguồn lực trong mỗi con người, bao gồm cả thể lực và trí lực. Nguồn lực ấy được thể hiện ra bên ngoài bởi khả năng làm việc, bao gồm cả sức khỏe (chiều cao, cân nặng, độ lớn, sức bền của lực…), trình độ (kiến thức, kĩ năng, kinh nghiệm), tâm lý, ý thức, mức độ cố gắng, sức sáng tạo, lòng đam mê… Nguồn lực trong mỗi con người là không có giới hạn. “Nhân lực là NNL trong mỗi con người, trong đó có cả nguồn lực hiện hữu và nguồn lực tiềm năng” [163, tr.8]. Một khái niệm gần nghĩa với “nhân lực”, thường được tiếp cận khi bàn đến khái niệm “nhân lực” là thuật ngữ “nguồn nhân lực”. NNL được xem xét dưới hai góc độ tiếp cận là nghĩa rộng và nghĩa hẹp. Theo nghĩa rộng, NNL là “tổng thể sức dự trữ, những tiềm năng, những lực lượng thể hiện sức mạnh và sự tác động của con người trong việc cải tạo tự nhiên và cải tạo xã hội” [116, tr.2]. Theo Nguyễn Tiệp (2005), NNL được hiểu như nguồn lực con người, là một bộ phận của các nguồn lực vật chất, nguồn lực tài chính, là sức mạnh và tiềm năng (về thể lực, trí lực của con người). NNL gồm toàn bộ dân cư có khả năng lao động” [156, tr.7]. Theo nghĩa hẹp, NNL bao gồm NNL xã hội và NNL tổ chức. NNL xã hội được hiểu là dân số trong độ tuổi 12