Nhà Truyện Ngắn Hay Nhất
Châu Mỹ Latin
0
Thế Kỷ 20
Hóa Ảo Hiện Thực
vào Tâm Lý Siêu Thực
Với Julio Cortazár
Ngu Yên
1
Giới Thiệu
Julio Cortázar, còn có bút hiệu Julio Denis, người Á
Căn Đình, là tiểu thuyết gia, thi sĩ, viết truyện ngắn,
viết tiểu luận, viết phê bình, dịch giả và viết kịch.
Ông được xem như là một nhà văn đột biến xuất
sắc trong thời đổi mới, Latin American Boom, của
văn học Châu Mỹ Latin, suốt thập niên 1950-1960.
Cùng với Jorge Luis Borges, Gabriel García
Márquez, Carlos Fuentes ... và một số nhà văn
Châu Mỹ Latin đương đại, tạo ra một phong trào
văn chương kỳ quái nhưng không phải huyền thoại
hoặc chuyện giả tưởng.
Họ xây dựng tiểu thuyết và truyện ngắn trên
những sự kiện thực tế từ lịch sử đến đương thời;
nhưng trình bày qua phong cách tượng trưng, siêu
nhiên hoặc siêu thực. Diễn đạt theo lối hiện thực,
theo họ, không còn khả năng lột giải sự thật và
thẩm mỹ thật sự. Bằng những lối mà con người,
nhất là trí tưởng tượng của trẻ con, sự hoang
tưởng của người nhạy cảm, đã 'giải quyết' những
vấn nạn trong đời sống, một cách khác thường vá
kỳ quái; lối viết này cho phép tác giả vượt qua
những quy luật luận lý và những công nhận của xã
hội, để bày tỏ sâu xa hơn về hình dáng của sự thật;
lúc nào cũng mơ hồ. Không những chỉ cho phép
tác giả, còn cho phép độc giả được cộng tác vào
sự tưởng tượng của tác giả bằng trí tưởng tượng
của chính mình. Mỗi độc giả có kiến thức riêng,
kinh nghiệm riêng, cá tính đặc thù, sẽ tiếp nhận tùy
2
vào khả năng tiếp cận. Như vậy, cả hai, tác giả và
độc giả, đều biến hóa những sự kiện thực tế,
những chuyện hiện thực trở thành ảo.
Jules Florencio Cortazár sinh ngày 26 tháng 8 năm
1914, tại Ixelles, thuộc Brussels, Belgium (Bỉ). Ông
viết văn rất sớm, khi lên chín tuổi, ông đã hoàn tất
một cuốn tiểu thuyết. Về sau, những tiểu thuyết của
ông lại không nổi bật như truyện ngắn. Julio
Cortazár được mệnh danh là "Tôn sư truyện ngắn
thời hiện đại."
Ngay từ thời thơ ấu, ông đã bị tổn thương khi cha
ông rời bỏ gia đình, đi biệt tăm tích, lúc ông lên sáu
tuổi. Lớn lên tại ngoại ô Buenos Aires, cùng với mẹ
và em gái. Nhớ lại giai đoạn này, ông viết, "..đầy
dẫy nhục nhằn, bị kích động quá sức, khủng hoảng
và thường xuyên buồn sầu." Quanh năm bệnh
hoạn, do đó, thời gian nằm trên giường chỉ dùng để
đọc sách. Qua người mẹ yêu sách vở, ông tìm đến
Jules Verne (1) tác giả những câu truyện giả tưởng
nổi bật như Chuyến Du Hành Kỳ Lạ, Hai Mươi
Ngàn Dặm Dưới Đáy Biển, Hành Trình Xuống Giữa
Địa Cầu, Vòng Quanh Thế Giới Tám Mươi Ngày,
đả trở thành thần tượng của ông, suốt một đời.
Ảnh hưởng đến văn chương của ông về sau. Một
tác giả khác, ảnh hưởng trực tiếp đến bản chất
sáng tác của ông, là nhà thơ đa tài, Edgar Allan
Poe (2). Óc tưởng tượng phong phú, Poe đã tạo ra
những cốt truyện bí ẩn, viết những bài thơ thần bí,
đã kích hoạt tâm tư của Cortazár. Vào thời điểm
của Poe, chủ nghĩa Tượng Trưng đang thành hình
3
và ảnh hưởng mạnh mẽ khắp Âu Châu và Hoa Kỳ.
Tinh thần tượng trưng và không khí u ám của Poe
đã dẫn đưa Cortazár tiến vào thế giới tưởng tượng
nghiêng về Siêu Thực, tinh thần này đã thịnh hành
trong thời đại của ông.
Truyện của ông thời ban đầu được đánh giá bằng
kỹ thuật và ảnh hưởng của trường phái Siêu Thực.
Nhưng càng về sau, ông càng ngã sang tâm lý, có
phần mơ hồ của tâm bệnh và hoang tưởng. Về
điểm này, ông khác biệt với nhà văn đi trước, cùng
phong trào Magic Realism, Jorge Luis Borges.
Trong khi nhân vật của Borges được xem là không
có tâm lý cá biệt, xuất hiện chỉ để tiêu biểu cho
niềm tin của ông về siêu hình hoặc về giá trị xã hội
và lương tâm; nhân vật của Cortazár, cưu mang
những tâm lý âm u, có thể mường tượng nhưng
khó xác quyết chuyện gì đang xảy ra trong tâm tư
và ý nghĩ của nhân vật.
Mấu chốt trong truyện của Cortazar là sự tương
phản giữa kỳ quái và bình thường, giữa siêu nhiên
và thực tế, giữa ước mơ và hiện thực, giữa quá
khứ, hiện tại và tương lai, những thứ đó pha trộn
để diễn tả nhiều tầng lớp ý nghĩa khác nhau.
Phê bình cho rằng ông tranh đấu trong sự hỗn loạn
mơ hồ này, để thể hiện những gì có thể tồn tại
ngoài sự nhận thức hợp lý của nhân loại. Chính
ông đã đưa ra nhận định về sáng tác giữa tiểu
thuyết và truyện ngắn, trong ẩn dụ một cuộc đấu
quyền anh, "Tiểu thuyết thắng bằng cách tính điểm,
truyện ngắn thắng bằng cú đấm đo ván." văn
4
chương của Cortazár là một phản ứng với truyền
thống lý trí Tây Phương đang ngự trị và tiêu biểu
thực tế.
Người đọc tìm thấy nét vẻ khôi hài trong truyện,
mặc dù chủ đế thường rất nghiêm trọng. Ngoài ra,
phải ghi nhận những sáng kiến cải tiến về kỹ thuật
viết, hình thức viết và ngôn ngữ viết của ông.
Vi dụ, trong tiểu thuyết "Nhảy Lò Cò" (Hopscotch),
ngay vào đầu. ông đã hướng dẫn người đọc chọn
lựa một trong hai cách đọc khác nhau: Một cách
bình thường và một cách khác thường.
Truyện gồm 155 chương. 99 chương cuối được
viết như để 'bỏ đi'. Một số chương 'bỏ đi' này có thể
dùng để bổ sung cho những chỗ gián đoạn trong
chính truyện. Một số khác cho biết thêm thông tin
về các nhân vật hoặc ghi lại những suy tư về thẫm
mỹ và văn học của nhà văn Morelli. Một số chương
'bỏ đi' này lúc mới đọc có thể nghĩ là ngẫu nhiên.
Đọc sâu vào mới thấy những thắc mắc gợi ra và
những câu hỏi đó được giải tỏa bởi những chương
'bỏ đi'.
Cortazar cho biết cách đọc thông thường: đọc từ
chương 1 đến chương 56. Cách đọc khác thường:
Đọc kiểu nhảy lò cò suốt 155 chương. Và câu
truyện mở rộng, không kết thúc.
5
Truyện của Cortazar chứa đựng dày đặc những
câu hỏi về kiến thức được đặt ra bởi kinh nghiệm
sống. Độc giả không chỉ thụ động thu thập những ý
tưởng, tâm tư qua cốt truyện; đọc Cortazár là tham
dự vào nhân vật và những hoàn cảnh xảy ra. Ngoài
đời, Cortazár còn là một nhạc sĩ chơi kèn trumpet,
yêu thích nhạc Jazz. Nhạc điệu và tính nhạc đã
nhìn thấy trong thơ và văn phong của ông. Tinh
thần "ứng biển theo hứng" của Jazz đã tạo ra thói
quen viết truyện của ông, " ... một thói quen không
thay đổi và sẽ không bao giờ đổi thay, đó là hoàn
toàn lộn xộn và vô trật tự. Tôi hoàn toàn không có
phương pháp nào. Khi nào cảm thấy muốn viết
truyện, tôi gát hết mọi thứ qua một bên để chỉ viết.
Thỉnh thoảng khi viết xong một truyện, trong vòng
một hoặc hai tháng tiếp theo, tôi viết thêm hai hoặc
ba truyện nữa. Nói chung, các truyện thường đến
theo từng đợt. Viết xong một truyện, khiến tôi
thường ở trong trạng thái [hứng khởi] dễ đón nhận,
và tiếp theo tôi "bắt" được truyện khác..." Như một
người nhạc sĩ Jazz chơi kèn, chỉ cần có một chủ đề
hoặc một ý tứ nhạc trong tâm trí, phần còn lại cứ
theo nguồn cảm hứng. Thổi là một cách trực tiếp
đưa tâm hồn vào tâm thức người nghe ngắn ngủi
và cụ thể vì hơi thở tuôn ra từ lồng ngực. Và một
cách nhìn khác, tuôn ra đầu ngón tay trên bàn chữ.
"...Khi tôi khởi sự viết, chính là mở đầu. Tôi không
quyết định câu truyện sẽ khởi đầu như vậy. Nói
đơn giản là khởi đầu nơi đó và tiếp tục. Thông
thường tôi cũng không có ý rõ ràng về kết cuộc. Tôi
6
chưa biết toàn thể chuyện gì sẽ xảy ra. Rồi từ từ,
câu truyện diễn tiến, mọi việc trở thành sáng sủa và
bất ngờ tôi nhìn thấy phần kết thúc."
Phỏng Vấn Julio Cortázar
Bởi Jason Weiss thực hiện
Tạp chí The Paris Review số 83, Mùa thu 1984
Bài phỏng vấn được chia làm hai phần, để tiện việc
theo dõi.
Phần một, điểm quan trọng là khái niệm của
Cortazar về sự kỳ quái. Theo ông, tất cả mọi thứ
đều kỳ quái, kể cả những thứ bình thường. càng về
sau, ông càng nhận thức sự kỳ quái và sự bình
thường nhập lại thành một. Khoảnh cách giữa siêu
nhiên và thực tế càng lúc càng thu gần. Nói một
cách khác, đời sống đầy cả kinh ngạc khi khám
phá, thực tại bình thường chỉ là cái vỏ bên ngoài,
bên trong đầy sinh hoạt kỳ quái, lạ lùng.
Phần hai, điểm chính là quan niệm, kỹ thuật và thói
quen viết lách của ông. Lý do mà nhà văn hoặc nhà
thơ luôn luôn bận rộn, dù không thấy làm gì, vì họ
thường xuyên sinh hoạt trong thế giới nội tâm, nơi
họ tư duy, xây dựng hoặc tranh luận với nghệ
thuật.
Cortazar là một nhà văn dấn thân, tranh đấu cho
niềm tin nhân quyền của một số dân tộc trong
Châu Mỹ Latin như Á căn Đình, Nicaragua...Nhưng
cùng một lúc, ông cũng tranh đấu với chính bản
7
thân để giữ được mức cân bằng giữa văn chương
và chính trị.
Lời Dẫn Của Jason Weiss:
Khi Julio Cortazar qua đời vì bệnh ung thư vào
ngày 12, tháng Hai năm 1984, tuổi sáu mươi chín,
nhật báo ở Madrid, tờ El Pais đã ca ngợi ông là
một trong những nhà văn lớn nhất ở Châu Mỹ Latin
và dành riêng hai ngày, trên mười một trang báo
đầy bài vở, bày tỏ lòng kính trọng, những hồi
tưởng, và lời vĩnh biệt.
Mặc dù Coetazar đã sinh sống tại Paris từ năm
1951, ông vẫn thường hồi hương thăm viếng cho
đến khi ông chính thức lưu vong, bởi chính quyền
Á căn Đình trục xuất vì phản đối một số truyện
ngắn của ông.
Mùa thu năm rồi (1983), với chiến thắng chính trị,
chính phủ dân chủ Alfosin lên nắm chính quyền,
Cortazar đã có thể về thăm quê hương lần cuối.
Bộ trưởng văn hóa của chính phủ Alfosin đã chọn
không đón tiếp ông một cách chính thức, sợ rằng
quan điểm chính trị cực đoan thiên tả của ông,
nhưng nhà văn vẫn được tiếp rước như một vị anh
hùng hồi hương.
Một đêm ở Buenos Aires, Cortazar cùng bè bạn đi
xem phim No Habra Ni Mas Pena Ni Olvido, dựa
lên cuốn tiểu thuyết của Osvaldo Soriano; khi ra về,
gặp phải đoàn sinh viên đang biểu tình, vừa thoáng
thấy nhà văn, ngay lập tức, sính viên túa đến vây
quanh ông reo mừng.
8
Những nhà sách chung quanh đại lộ còn mở cửa,
sinh viên nhanh chóng ùa vào mua sách của ông
và mang đến cho tác giả ký tên. Một nhân viên bán
hàng, sau khi tuyên bố không còn sách của
Cortazar, đã đưa riêng cuốn tiểu thuyết Carlos
Fuentes cho ông ký tặng.
Từ Brussels, sau chiến tranh, gia đình ông quay về
lại Á Căn Đình, ông lớn lên tại Banfield, gần thủ đô
Buenos Aires. Ông tốt nghiệp sư phạm, dạy học và
viết văn tại một thành phố nhỏ, ngoại ô thủ đô, cho
đến năm 1940. Một trong những truyện đầu tay
được ấn hành năm 1946, 'Căn Nhà Bị Tiếp Quản',
đã xuất hiện trên tạp chí văn chương mà chủ bút là
nhà văn Jorge Luis Borges. Tuy vậy, mãi đến năm
1951, khi dời sang Paris, ông mới bắt đầu xuất bản
tác phẩm của mình một cách nghiêm túc.
Ở Paris, ông hành nghề thông dịch viên, dịch thuật
cho UNESCO và những cơ quan khác. Về văn học,
ông dịch tác phẩm của Poe, Defoe, và Marguerite
Yourcenar.
Năm 1963, cuốn tiểu thuyết thứ hai Rayuela,
(Hopscotch, Nhảy Lò Cò,) ra đời, đã tạo nên tên
tuổi Cortazar thêm vững chắc. Nội dung cuốn sách
nói về cuộc tìm kiếm của một người Á Căn Đình về
sự sinh tồn và tâm linh của ông qua đời sống về
đêm ở Paris và Buenos Aires.
Mặc dù ông vô cùng nổi tiếng như một tôn sư trong
lãnh vực truyện ngắn hiện đại, bốn cuốn tiểu thuyết
của Cortazar đã chứng minh sự sẵn sàng đổi mới
9
trong hình thức, cùng một lúc, thám hiểm những
câu hỏi cơ bản về con người trong xã hội. Gồm có
Los Premios, 1960 (Các Giải Thưởng); Rayuela,
1963 (Nhảy Lò Cò); Modelo Para Armar, 1968 ( A
Model Kit) [...]; Libro de Manuel, 1973 ( Sổ Tay Cho
Manuel) [...]; Trước khi ông qua đời, một tuyển tập
truyện của ông bằng Anh ngữ được xuất bản, 'We
Love Glenda So Much' và cuốn sách 'Los
Autonautas de la Cosmopsta', ghi lại cuộc du hành,
viết chung với vợ ông, Carol Dunlop, từ Paris đến
Marseilles bằng xe cắm trại. [...] Đây là một trong
vài cuốn sách bán chạy nhất của ông. [...] (Đoạn
này, đã lược bỏ bớt một số chi tiết không quan
trọng.)
Những năm tháng lưu vong ở Paris, Cortazar đã di
chuyển chỗ ở qua nhiều khu phố khác nhau. Mãi
đến thập niên cuối cùng, ông mới đủ sức mua căn
hộ riêng bằng tiền nhuận bút. [...]
Cortazar dong dỏng cao, 6'4", ốm hơn nhìn thấy
trong hình. Những tháng cuối cùng trước cuộc
phỏng vấn, tình trạng của ông đặc biệt khó khăn vì
người vợ cuối của ông, Carol, vừa qua đời vì bệnh
ung thư. Thêm vào đó, chuyến du hành lâu dài, đặc
biệt là về thăm Châu Mỹ Latin, rõ ràng đã khiến
ông kiệt sức. Về nhà khoảng gần một tuần, cuối
cùng, cũng được ngồi dựa thoải mái trong chiếc
ghế ông yêu thích, phì phà ống vố, trong khi chúng
tôi bắt đầu trò chuyện.
10
Phỏng Vấn
Kỳ Quái-Siêu Nhiên và Bình Thường-Thực Tế.
Hỏi:
Có một số câu truyện trong cuốn sách Deshoras
(3) của ông xuất bản gần đây, cho thấy dường như
sự kỳ quái lấn áp thế giới thực tế nhiều hơn bao
giờ hết. Có phải ông tự cảm thấy sự kỳ quái và sự
tầm thường đang nhập lại thành một?
Cortazar:
Đúng, trong những truyện gần đây, tôi cũng cảm
thấy khoảng cách ngắn lại giữa cái gọi là kỳ quái và
cái gọi là thực tế. Trong những truyện cũ, khoảng
cách ấy xa hơn vì kỳ quái thực sự là kỳ quái, và đôi
khi pha trộn chút siêu nhiên. Dĩ nhiên, sự kỳ quái
có biến hóa, thay đổi. Khái niệm về kỳ quái mà
chúng ta biết, ví dụ như tiểu thuyết thời kỳ Gô-tích
ở Anh, hoàn toàn không dính líu gì đến quan niệm
ký quái ngày hôm nay. Giờ đây, chúng ta bật cười
khi đọc Lâu Đài của Horace Walpole của Otranto,
(Horace Walpole's Castle,) con ma mặc toàn đồ
trắng, bộ xương đi lang thang kéo xiềng xích, gây
ra tiếng động. Ngày nay, khái niệm kỳ quái của tôi
gần gũi với điều chúng ta gọi là hiện thực. Có lẽ vì
thực tế tiếp cận đến ký quái mỗi lúc mỗi gần.
11
Hỏi:
Mấy năm gần đây, ông đã bỏ nhiều thời gian để hỗ
trợ cho các cuộc đấu tranh giải phóng khác nhau ở
Châu Mỹ Latin. Có phải việc làm đó giúp cho ông
mang thực tế và kỳ quái đến gần nhau; và cũng
khiến ông nghiêm túc hơn?
Cortazar:
Vâng, tôi không thích ý tưởng "nghiêm túc," vì tôi
nghĩ, tôi không nghiêm túc; tối thiểu không theo ý
nghĩa mà người ta thường gọi một người đàn ông
nghiêm túc hoặc một phụ nữ nghiêm trọng.
Trong vài năm qua, những nỗ lực của tôi liên quan
đến một số chế độ ở Châu Mỹ Latin như Á căn
đình, Chí Lợi, Uruguay và bây giờ, trên hết là
Nicaragua; đã lôi cuốn tôi đến điểm phải sử dụng
sự kỳ quái trong một số truyện, để giải quyết vấn
đề, mới có thể tiếp cận thực tế, theo quan điểm
riêng tôi. Vì vậy cảm thấy ít tự do hơn xưa. Đúng
ra, ba mươi năm về trước, tôi viết xuống những gì
xuất hiện trong đầu và chỉ xét đoán chúng theo tiêu
chuẩn thẩm mỹ. Mặc dù bây giờ vẫn tiếp tục đánh
giá theo tiêu chuẩn đẹp, nhưng trước kia tôi chỉ là
nhà văn, bây giờ tôi là nhà văn của những người
đau khổ. Tôi rất bận tâm về tình trạng ở Châu Mỹ
Latin, do đó, vô tình hoặc cố ý, những ý tưởng ấy
thường xuất hiện trong bài viết.
Nhưng bất chấp những câu truyện có tài liệu tham
khảo chính xác cho những câu hỏi về tư tưởng và
chính trị, trong thực chất những truyện tôi viết vẫn
12
không thay đổi. Chúng vẫn là những truyện thuộc
về kỳ quái.
Vấn đề đối với nhà văn dấn thân, như người ta
thường gọi bây giờ, là tiếp tục làm nhà văn. Nếu
những gì họ viết trở nên đơn giản là văn chương
với nội dung chính trị, thì có thể rất tầm thường.
Điều này đã xảy ra cho một số nhà văn. Như vậy,
vấn đề ở đây là sự cân bằng. Đối với tôi, những gì
viết ra phải luôn luôn thiên về văn chương ở mức
cao nhất mà tôi có thể diễn đạt. ... để vượt xa hơn
sự có thể. Nhưng cùng một lúc, phải cố tâm xen
lẫn với những thực tại đương thời. Đó là sự cân
bằng rất khó khăn. Ví dụ, trong câu truyện
Deshoras viết về những quân kháng chiến,
"Satarsa", là tập sách dựa trên cuộc đấu tranh
chống lại các du kích quân Á căn Đình; Trong phần
này, sự cám dỗ là hoàn toàn chỉ muốn viết những
gì dính dáng đến mức độ chính trị.
Hỏi:
Phản ứng về những truyện này như thế nào? Có
sai biệt nhiều không, giữa những phản ứng nhận
được từ giới văn chương và giới chính trị?
Cortazar:
Tất nhiên. Độc giả giai cấp tư sản ở Châu Mỹ Latin
rất bàng quang với chính trị, hoặc những người tự
cho mình đứng vào phe bảo thủ, thực tế, họ không
quan tâm về những vấn đề mà tôi lo nghĩ, như vấn
nạn về bóc lột, về đàn áp, và còn nữa... Những
người này lấy làm tiếc cho những truyện của tôi
13
thường rẽ sang đưòng chính trị. Độc giả khác, đa
số là giới trẻ, chia xẻ tình cảm và nhu cầu của tôi
về đấu tranh. Những người yêu văn chương
thường yêu chuộng những truyện này. Dân Cuba
thưởng thức truyện "Meeting", "Apocalyse at
Solentiname" là truyện được dân Nicaragua rất
thích thú đọc đi đọc lại.
Hỏi:
Điều gì đã làm cho ông quyết định tham gia chính
trị nhiều hơn?
Cortazar:
Quân đội ở Châu Mỹ Latin, họ là những người
khiến tôi làm việc tích cực hơn. Nếu họ bị giải tán,
nếu có sự thay đổi, tôi có thể nghỉ ngơi một chút và
làm thơ, viết truyện hoàn toàn thiên về văn
chương. Nhưng chính họ đã cho tôi công việc để
bề bộn.
Hỏi:
Trong nhiều thời điểm khác nhau, ông đã từng nói,
văn chương giống như một trò chơi. Ý ông như thế
nào?
Cortazar:
Với tôi, văn chương là một hình thức để chơi.
Nhưng tôi luôn luôn nói thêm, có hai tầng lớp để
chơi: Ví dụ, môn đấu banh bầu dục (football), căn
bản là một trò chơi, nhưng trên nữa là trò chơi rất
sâu sắc và nghiêm túc. Khi trẻ em chơi, mặc dù
chúng vui đùa nhưng chúng chơi rất nghiêm chỉnh.
14
Điều đó quan trọng. Đối với chúng, chuyện này lúc
bây giờ cũng nghiêm chỉnh như chuyện ái tình sẽ
đến mười năm sau. Tôi nhớ khi còn nhỏ, bố mẹ tôi
thường nói:" Được rồi, con chơi đã đủ, đến giờ tắm
rửa." Tôi cảm thấy hoàn toàn ngu ngốc, bởi vì, với
tôi, tắm rửa là chuyện ngớ ngẩn. Chẳng có chút
nào quan trọng, trong khi chơi với bạn bè mới là
điều đáng nói. Văn chương cũng như vậy, là một
trò chơi, nhưng là trò chơi mà người chơi có thể
dâng tặng hết cuộc đời của mình. Người ta có thể
làm tất cả mọi thứ cho trò chơi này.
Hỏi:
Khi nào thì ông quan tâm đến sự kỳ quái? Có phải
lúc ông còn rất trẻ?
Cortazar:
Bắt đầu từ thời thơ ấu. Hầu hết các bạn đồng lớp
đều không biết gì về sự kỳ quái. Mọi thứ thế nào,
họ thấy thế đó... Đây là cái cây, kia là chiếc ghế
bành. Nhưng với tôi, mọi thứ không được xác định
rõ như vậy. Mẹ tôi, bà vẫn còn sống, là một người
giàu trí tưởng tượng, thường khuyến khích tôi.
Thay vì nói, "Không, không, con cần phải nghiêm
chỉnh," bà tỏ vẻ hài lòng vì tôi tưởng tượng. Khi tôi
quay vào thế giới kỳ quái, bà đã hướng dẫn bằng
cách tìm sách cho tôi đọc.
Lần đầu tiên, đọc Edgar Allan Poe , tôi chỉ mới chín
tuổi. Tôi đã đọc lén vì mẹ không cho, bà nghĩ rằng
tôi còn quá trẻ và bà rất đúng. Cuốn sách khiến tôi
15
sợ hãi đổ bệnh đến ba tháng vì tôi quá tin vào
nó...dur comme fer như người Pháp nói.
Đối với tôi, sự kỳ quái là hoàn toàn tự nhiên. Không
có gì nghi ngờ. Mọi thứ là như vậy. Khi tôi đưa
những loại sách này cho bạn bè đọc, họ nói,
"Không, chúng tôi thích đọc truyện cao bồi hơn."
Trong thời điểm đó, cao bồi, đặc biệt, rất thịnh
hành. Tôi không hiểu được.Tôi thích thế giới siêu
nhiên, kỳ quái hơn....
GHI:
(1) Jules Verne (1828-1905), nhà văn Pháp, thi sĩ,
kịch tác gia, Nổi tiếng với tác phẩm: Hai Mươi Ngàn
Dặm Dưới Đáy Biển. Vòng Quanh Thế Giới Trong
Tám Mươi Ngày...
(2) Edgar Allan Poe (1809-1849) thi sĩ, văn sĩ, phê
bình gia, chuyên sáng tác những tác phẩm bí ẩn và
rùng rợn. Và chính cái chết của ông cũng đầy bí
ẩn. Qua nhiều tranh cãi, cho đến nay, vẫn không ai
biết được nguyên nhân và những sự kiện kỳ lạ xảy
ra chung quanh giây phút cuối cùng của đời ông.
Danh phẩm nổi tiếng khắp thế giới là bài thơ Con
Quạ. (The Raven).
(3) Deshoras là tác phẩm cuối cùng của Julio
Cortazar, xuất bản 1983.
16
Phong Cách Viết Truyện Của
Cortazár
17
(Nguồn: Zonaliteratura.com.ar.)
Hỏi:
Nhiều năm sau, ông đã dịch toàn bộ tác phẩm của
Poe, ông có khám phá điều gì mới lạ khi phải đọc
thật kỹ không?
Cortazar:
Nhiều, rất nhiều. Tôi khảo sát ngôn ngữ của ông,
đã bị phê phán bởi cả hai phe Anh và Mỹ bởi họ
nhận thấy quá Barốc (quái dị) (2). Vì tôi không phải
người Anh cũng không phải người Mỹ, tôi nhìn với
một góc độ khác. Tôi biết có những lối viết lỗi thời,
quá cường điệu , nhưng điều này không có nghĩa
gì so với tài năng thiên phú của Poe. Trong thời kỳ
đó, để viết những tác phẩm, "The Fall of the House
of Usher," "Ligeia," "Berenice," hoặc "The Black
Cat," bất cứ truyện nào cũng cho thấy một thiên tài
thực sự trong khía cạnh kỳ quái và siêu nhiên.
Hôm qua, tôi ghé thăm một người bạn cư ngụ trên
đường Edgar Allan Poe. Thấy một tấm bản viết:"
Edgar Poe, nhà văn Anh." Ông không phải người
Anh, họ nên sửa lại. Cả hai chúng ta cần lên tiếng
phản đối.
Hỏi:
Trong lối viết của ông, bên cạnh sự kỳ quái, còn có
sự nồng hậu và tình cảm thật sự cho những nhân
vật trong truyện.
Cortazar:
18
Khi những nhân vật của tôi là trẻ em và thanh thiếu
niên, tôi dành cho họ nhiều sự ân cần. Họ rất sống
động trong tiểu thuyết và truyện ngắn của tôi. Tôi
đối đải họ rất trìu mến. Khi tôi viết truyện có nhân
vật thanh niên, tôi trở thành người thanh niên đang
viết truyện. Nếu nhân vật là người lớn, thì lại khác.
Hỏi:
Có phải khá nhiều nhân vật trong truyện dựa trên
những người thật mà ông quen biết?
Cortazar:
Tôi không nghĩ là nhiều, nhưng có vài trường hợp.
Rất thường tình, những nhân vật được hỗn hợp
bởi hai hoặc ba người ở ngoài đời. Ví dụ, tôi đã
từng xây dựng một nhân vật nữ từ hai người đàn
bà tôi quen. Điều này cho phép nhân vật trong
truyện mang cá tính phức tạp và khó đoán hơn.
Hỏi:
Ý ông muốn nói là khi nào ông cần xây dựng một
nhân vật chất lượng, ông sẽ phối hợp hai người
khác lại với nhau?
Cortazar:
Chuyện không phải như vậy. Ngược lại, chính
nhân vật điều khiển tôi. Như thế này, tôi nhìn ngắm
nhân vật, hắn ở đó, tôi nhận ra người quen hoặc
đôi khi là hai người quen lẫn lộn vào nhau, nhưng
chỉ thế thôi. Sau đó, các nhân vật tự sinh hoạt trong
vai trò của họ. Khi họ nói....tôi không bao giờ biết
trước bất kỳ điều gì họ muốn nói, ngay cả lúc tôi
19
đang viết đối thoại. Thật vậy, tùy vào họ. Còn tôi,
chỉ việc gõ xuống những gì họ nói. Thỉnh thoảng tôi
bật cười hoặc ném bỏ một trang viết và thầm nghĩ,
"Thấy chưa, đó, các người nói năng lôi thôi. Dẹp
đi." Rồi đặt trang giấy khác vào, bắt đầu trở lại
cuộc chuyện trò của họ.
Hỏi:
Nói như vậy, không phải là nhân vật ông quen biết
đã thúc đẩy ông viết?
Cortazar:
Không, hoàn toàn không phải, tôi bắt đầu một ý
nghĩ về câu truyện, nhưng chưa có một nhân vật
nào. Tôi trầm ngâm một ý tưởng kỳ lạ: chuyện gì
đó sẽ xảy ra trong căn nhà ở miền thôn dã, để
coi...tôi rất trọng hình ảnh khi viết, tôi thấy toàn bộ
và thấy mọi chi tiết. Thế thì, tôi thấy căn nhà ở thôn
quê và rồi, bất chợt, bắt đầu tạo ra vị trí cho các
nhân vật. Đến lúc này, một trong những nhân vật
có thể là người quen. Nhưng không chắc lắm. Cuối
cùng, những nhân vật cũng được dựng nên. Bây
giờ, dĩ nhiên, có cả bản thân tôi. Trong truyện
"Nhảy Lò Cò," (Hopscotch), nhân vật Oliveira là kết
quả của nhiều tài liệu tham khảo về tự truyện.
Không phải tôi nhưng rất nhiều dữ liệu bắt nguồn
từ lúc khởi đầu thời gian lãng tử ở Paris. Tuy
nhiên, độc giả đọc nhân vật Oliveira, có thể nhận
thấy như Cortazar đã sống ở Paris, cảm tưởng như
vậy là sai lầm. Không, không, lúc đó, tôi rất khác.
20
Hỏi:
Có phải vì ông không muốn viết tự truyện về đời
mình?
Cortazar:
Tôi không thích tự truyện. Tôi sẽ không bao giờ viết
hồi ký. Tôi thích đọc tự truyện của người khác
nhưng không phải của chính mình. Nếu tôi viết tự
truyện, sẽ phải thành thật và trung thực. Không thể
kể những gì tưởng tượng. Như vậy, tôi sẽ làm
công việc của nhà sử học, một sử gia về lịch sử
bản thân, điều này khiến tôi khó chịu. Tôi thích tìm
tòi cái mới, thích tưởng tượng.
Dĩ nhiên, rất thường xuyên khi tôi tích tụ ý tưởng
để viết tiểu thuyết hoặc truyện, những tình huống
và những mảnh đời riêng của tôi tự nhiên xuất hiện
vào những bối cảnh đó. Như truyện "Deshoras," ý
tưởng về cậu bé đang yêu cô bạn thân của người
chị, trong thực tế, dựa trên một hoàn cảnh tự
truyện. Vì vậy một phần nhỏ trong đó là hồi ký,
nhưng phần áp đảo còn lại là phi hiện thực hoặc
tưởng tượng.
Hỏi:
Ông thường bắt đầu một câu truyện ra sao? Bằng
một cách đặc biệt nào hoặc bằng một hình cảnh?
Cortazar:
Đối với tôi, truyện ngắn và tiểu thuyết có thể bắt
đầu bất cứ ở đâu. Nói riêng về cốt truyện, khi tôi
bắt đầu viết, câu truyện đã phát triển khởi sắc trong
21
tôi từ lâu, đôi khi kéo dài nhiều tuần lể. Nhưng
không có cách nào cảm thấy rõ ràng, một loại ý
tưởng tổng quát. Có lẽ, ngôi nhà kia nơi trồng một
cây lá đỏ, tôi thấy, có người đàn ông lớn tuổi
thường đi lòng vòng trong nhà. Chỉ biết bấy nhiêu
thôi. Chuyện xảy ra như thế. Tiếp theo là những
mơ mộng. Trong thời kỳ thai nghén, giấc mơ của
tôi chứa đầy những chất liệu tham khảo và ám chỉ
chuyện gì sẽ diễn tiến trong truyện. Đôi khi cả câu
truyện nằm trong một giấc mơ; như câu truyện đầu
tay rất phổ biến, "House Taken Over," là một cơn
ác mộng của tôi. Lúc đó, tôi ngồi bật dậy và viết
liền. Tuy nhiên nói chung, những gì đến từ giấc mơ
thường là những mảnh vỡ của tài liệu tham khảo.
Đây là vô thức trong tiến trình hoạt động thông qua
câu truyện; thể hiện trong mơ, nó đang viết trong
tôi. Vì vậy, khi tôi nói 'có thể bắt đầu bất cứ ở đâu,'
có nghĩa, trong lúc đó, tôi chưa biết điều gì để bắt
đầu hoặc chấm dứt. Khi tôi khởi sự viết, chính là
mở đầu. Tôi không quyết định câu truyện sẽ khởi
đầu như vậy. Nói đơn giản là khởi đầu nơi đó và
tiếp tục. Thông thường tôi cũng không có ý rõ ràng
về kết cuộc. Tôi chưa biết toàn thể chuyện gì sẽ
xảy ra. Rồi từ từ, câu truyện diễn tiến, mọi việc trở
thành sáng sủa và bất ngờ tôi nhìn thấy phần kết
thúc.
Hỏi:
Nghĩa là ông khám phá câu truyện trong khi ông
sáng tác?
22
Cortazar:
Đúng như vậy. Tương tựa như chuyện ứng biến
trong nhạc Jazz. Chúng ta không thể hỏi một người
nhạc sĩ Jazz, " Ông sắp trình bày bài gì?" Ông ta
sẽ cười chế nhạo. Ông ta có đề tài, có một dãy hợp
âm làm phương tiện, rồi đưa kèn đồng lên môi, bắt
đầu thổi. Không cần thắc mắc về vấn đề ý nghĩ.
Ông trình diễn bằng một loạt rung động khác nhau
trong tâm hồn. Đôi khi hay, đôi khi không được.
Giống như tôi. Đôi khi, cảm thấy hơi bối rối khi ký
tên vào những câu truyện của mình. Còn tiểu
thuyết thì khác, bởi phải làm rất nhiều việc, cần
phải có một cấu trúc tổng thể. Nhưng những câu
truyện dường như đã sai khiến tôi bằng những điều
gì bên trong nội tâm, mà tôi không phải là người
chịu trách nhiệm. Vâng, nhưng kể từ khi những
điều này xuất hiện, dù sao chúng đã thuộc về mình,
tôi cho rằng, nên thừa nhận chúng.
Hỏi:
Có những khía cạnh nào luôn luôn gây trở ngại cho
ông khi viết truyện?
Cortazar:
Nói chung thì không vì như tôi đã giải thích, câu
truyện đã được tạo dựng ở một nơi nào đó trong
tôi. Vì vậy, truyện đã có hình thể và cấu trúc. Nếu
câu truyện trở thành ngắn hoặc dài, điều này
dường như đã được quyết định trước. Nhưng mấy
năm gần đây, tôi bắt đầu cảm thấy có vài vấn đề.
Tôi ngẫm nghĩ nhiều hơn trước trang giấy. Viết
23
chậm hơn và viết theo lối nhàn rỗi hơn. Một số nhà
phê bình vì vậy đã chê trách tôi. Họ nói, dần dần tôi
sẽ đánh mất tính chất linh động trong truyện.
Dường như tôi được quyền nói những gì tôi muốn
với khả năng kinh tế khá hơn. Không biết như vậy
là tốt hay xấu, trong mọi trường hợp, đó là cách
viết của tôi bây giờ.
Hỏi:
Ông vừa nói, tiểu thuyết cần có một cấu trúc tổng
thể. Có phải ý ông là xây dựng một cách rất khác?
Cortazar:
Trong truyện "Nhảy Lò Cò", chương đầu tiên tôi
viết, nay lại nằm ở giữa. Là chương mà những
nhân vật đã bắt tấm ván đi qua, từ cửa sổ phòng
chung cư này sang phòng chung cư khác. Tôi viết
mà không biết lý do tại sao viết. Tôi nhìn thấy
người thật, tình cảnh thật, chính là ở Buenos Aires.
Nhớ hôm ấy, trời rất nóng, ngồi bên cửa sổ với bàn
đánh máy chữ. Tôi thấy cảnh một người đàn ông
đang cố bắt vợ đi qua tấm ván vì ông không chịu
đi, để lấy cái gì đó rất ngớ ngẩn như một mớ đinh.
Tôi viết lại tất cả, rất dài, khoảng bốn mươi trang.
Sau khi viết xong, tôi tự nhủ, "Được rồi, nhưng tôi
đã viết điều gì? Bởi điều này đâu phải là truyện.
Thứ gì đây? ". Rôi tôi tự hiểu mình đã bắt đầu một
cuốn tiểu thuyết, nhưng lại không thể tiếp tục từ
điểm này. Đành phải ngừng vá quay lại viết toàn bộ
từ thời ở Paris; phần này xảy ra trước; trở thành
toàn thể khung nền cho nhân vật Oliveira. Cho đến
24
khi tôi viết đến chương có nhân vật leo qua tấm
ván, thế là, tôi viết luôn một mạch.
Hỏi:
Ông có phải sửa lại nhiều sau khi viết?
Cortazar:
Rất ít. Đúng ra vì câu truyện đã diễn tiến bên trong
nội tâm. Khi đọc bản thảo của một số bạn bè văn
sĩ, thấy mọi thứ bị sửa chữa, mọi thứ thay đổi, di
dời chung quanh, và những mũi tên ghi chú khắp
nơi.... Không, không đâu...bản thảo của tôi rất sạch
sẽ.
Hỏi:
José Lezama Lima trong Paradiso has Cemí nói
rằng, " Thời đại Barốc...là những gì thích thú ở Tây
Ban Nha và giống dân gốc tây ban Nha ở Châu
Mỹ." Vì sao ông lại nghĩ như vậy?
Cortazar:
Tôi không thể trả lời như một chuyên gia. Nhưng
đúng như vậy, Barốc rất quan trọng ở Châu Mỹ
Latin trong cả nghệ thuật lẫn văn chương. Tinh
thần Barốc có thể cung cấp một sự phong phú lớn
lao; nó cho phép trí tưởng tượng lao vút vào nhiều
phương hướng xoắn ốc, như trong nhà thờ thời
Barốc với những thiên thần trang trí và các thứ
tưởng tượng, hoặc trong âm nhạc của thời kỳ này.
Nhưng tôi không tán thành Barốc. Những nhà văn
Barốc thường xuyên thả lỏng bản thân khi viết. Họ
viết năm trang những gì mà người khác chỉ viết
25
trong một trang. Tôi cũng rơi vào tình trạng Barốc
vì tôi là người Châu Mỹ Latin, nhưng tôi luôn luôn
hoài nghi về nó. Tôi không thích khoa trương, viết
những câu cường điệu, đầy tỉnh từ và mô tả, ngọt
ngào thủ thỉ vào tai người đọc. Tất nhiên, tôi biết nó
quyến rủ, nó đẹp đẻ, nhưng không phải cho tôi. Tôi
nghiêng về phía Jorge Luis Borges. Ông luôn luôn
là kẻ thù của Barốc. Ông viết cô đọng như dùng
kềm siết chặt. Tuy vậy, tôi viết khác với lối viết của
Borges, nhưng bài học lớn lao ông đã dạy cho tôi
là bài học kinh tế (tài chánh). Khi bắt đầu đọc ông,
tôi còn rất trẻ, ông dạy tôi rằng, người ta có thể cố
nói những gì họ muốn vì tài chánh (kinh tế) nhưng
hãy nói với tinh thần tài chánh đẹp đẻ. Có lẽ, đó là
sự khác biệt giữa cây cối đầy lá rậm rạp, trông rất
đẹp, tiêu biểu cho Barốc, và viên đá thủy tinh quí
giá. Đối với tôi, đá thủy tinh đẹp hơn.
Hỏi:
Thói quen viết lách của ông là gì? Có thói quen nào
thay đổi không?
Cortazar:
Có một thói quen không thay đổi và sẽ không bao
giờ đổi thay, đó là hoàn toàn lộn xộn và vô trật tự.
Tôi hoàn toàn không có phương pháp nào. Khi nào
cảm thấy muốn viết truyện, tôi gát hết mọi thứ qua
một bên để chỉ viết. Thỉnh thoảng khi viết xong một
truyện, trong vòng một hoặc hai tháng tiếp theo, tôi
viết thêm hai hoặc ba truyện nữa. Nói chung, các
truyện thường đến theo từng đợt. Viết xong một
26
truyện, khiến tôi thường ở trong trạng thái dễ đón
nhận, và tiếp theo tôi "bắt" được truyện khác. Chắc
ông hiểu được những loại ảnh tượng tôi trình bày,
thực tế, giống như vậy, câu truyện rơi xuống trong
tôi. Nhưng rồi có khi cả năm trôi qua tôi không viết
được gì....không viết gì cả. Dĩ nhiên, vài năm gần
đây, tôi bỏ rất nhiều thời giờ để viết những tiểu
luận chính trị. Bài viết về Nicaragua, tất cả các bài
viết về Á Căn Đình, không liên quan gì đến văn
chương. Chỉ là chuyện tranh đấu.
.[...]
Hỏi:
Ông có ưa thích nơi nào hơn để viết?
Cortazar:
Thật ra, không có. Ban đầu, khi tôi còn trẻ, thể chất
chịu đựng bền bỉ hơn, Ví dụ, ở đây, Paris, tôi viết
một phần lớn truyện Hopscotch trong tiệm cà phê
mà tiếng động không gây khó chịu, ngược lại còn
là một nơi thích hợp. Tôi đọc và viết rất nhiều ở đó.
Nhưng khi lớn tuổi khiến tôi trở nên rắc rối, chỉ viết
khi chắc chắn có được sự im lặng. Không viết
được khi có nhạc, điều đó hoàn toàn không ngoại
lệ. Nhạc là một chuyện, viết là chuyện khác. Tôi
cần mức độ thanh thản nào đó, nhưng nói đi thì
cũng nói lại, đôi khi khách sạn, máy bay, nhà bạn
hoặc ngay tại đây cũng là nơi viết được.
Hỏi:
27
Còn Paris thì sao? Điều gi đã cho ông thêm can
đảm để quyết định di chuyển đến Paris, hơn ba
mươi năm về trước?
Cortazar:
Can đảm? Không, không cần nhiều can đảm. Nói
đơn giản là chấp nhận ý định dời đến Paris và cắt
đứt đường về Á Căn Đình. Lúc đó, biết rằng, phải
sống nghèo, sinh kế khó khăn. Nhưng điều đó
không làm tôi lo lắng. Bằng cách này hay cách
khác, tôi biết mình sẽ giải quyết được.
Đến Paris chủ yếu vì Paris, toàn thể văn hóa Pháp,
thu hút lôi cuốn tôi mạnh mẻ. Từ lúc ở Á Căn Đình
tôi đã say mê đọc văn chương Pháp, vì vậy, tôi
muốn đến đây, tìm quen những con đường, những
nơi chốn mà một người đã biết qua sách vở và tiểu
thuyết. Đi qua con đường Balzac hoặc
Baudelaire... cuộc dạo chơi rất lãng mạn. Tôi là
người lãng mạn. Thực tế, tôi phải rất cẩn thận khi
viết, vì rất thường xuyên, hay để cho mình rơi
vào....tôi không muốn nói là sở thích tồi, có lẽ
không phải, nhưng có một chút trong chiều hướng
cường điệu của chủ nghĩa lãng mạn.
Trong đời sống riêng tư, không cần phải kềm chế
bản thân, tôi thực sự rất tình cảm, rất lãng mạn. Tôi
là người nhạy cảm; có nhiều thương mến để chia
xẻ. Những gì tôi đang cho Nicaragua, chính là lòng
thương mến. Đó cũng là lòng tin chính trị mà phong
trào giải phóng quốc gia Sandinistas (3) hữu lý
trong hành động dẫn đầu một cuộc đấu tranh đáng
28
ngưỡng mộ. Nhưng đó không phải chỉ là những
động lực chính trị, còn là một sự thương mến lớn
lao vì đó là dân tộc tôi yêu, như tôi yêu người
Cuba, yêu dân Á Căn Đình. Vâng, tất cả những thứ
đó tạo nên một phần những nhân vật của tôi. Khi
viết truyện, tôi phải tự kiểm soát mình, nhất là khi
còn trẻ. Tôi viết những điều trở thành truyện tình
ướt át, thực sự hết sức lãng mạn, [...] Mẹ tôi vừa
đọc vừa khóc.
Hỏi:
Hầu như tất cả những gì ông viết từ khi đến Paris
đều được người ta biết. Nhưng ông đã viết rất
nhiều trước đó, phải vậy không? Một vài tác phẩm
cũ đã được ấn hành.
Cortazar:
Tôi viết từ năm chín tuổi, qua hết thời mới lớn cho
đến tuổi thiếu niên, trong thời đó tôi đã có khả năng
viết truyện ngắn và tiểu thuyết, điều này chứng
minh tôi chọn đúng đường. Nhưng tôi không nôn
nóng xuất bản. Tôi rất khắc khe với bản thân và sẽ
tiếp tục như vậy. Tôi còn nhớ các bạn viết lách, khi
họ làm được một số bài thơ hoặc viết được một
cuốn tiểu thuyết ngắn, vội vã tìm kiếm nhà xuất
bản. Còn tôi, tự nói với mình, "Không, tôi sẽ không
xuất bản, hãy giữ đó đã." Tôi giữ lại một số, bỏ đi
một số khác. Hơn ba mươi tuổi tôi mới xuất bản tác
phẩm, trước khi dời sang Pháp. Đó là cuốn truyện
đầu tiên, Bestiario, phát hành trong năm '51, cùng
một tháng tôi lên thuyền sang đây. Trước đó, tôi có
29
in một cuốn sách nhỏ, mang tên Los Reyes (Ông
Vua), là một tập truyện thơ. Một người bạn giàu có,
thường in những phiên bản nhỏ của anh ta và của
bạn bè, đã in thành sách chỉ phổ biến riêng tư. Và
tất cả là như vậy. Không, còn một điều nữa, một
lầm lỗi tuổi trẻ, một cuốn thơ. Tôi tự xuất bản dưới
bút hiệu khác.
[...]
Hỏi:
Sau tác phẩm A Manual For Manuel (Sổ Tay cho
Manuel), ông có đang viết cuốn tiểu thuyết nào nữa
không?
Cortazar:
Tiếc quá, không có, lý do rất minh bạch, vì những
việc liên quan đến chính trị. Đối với tôi, để viết tiểu
thuyết, đòi hỏi sự tập trung tinh thần và một số thời
giờ cần thiết. Tối thiểu là một năm làm việc yên tĩnh
và không bỏ dở. Bây giờ, không thể được.
Một tuần lễ trước. tôi không biết sẽ phải đi
Nicaragua trong ba ngày. Khi trở về, tôi không biết
chuyện gì sẽ xảy ra tiếp theo. Nhưng một cuốn tiểu
thuyết đã được viết. Nó đã có mặt, trong giấc mơ
của tôi và tôi đã mơ về cuốn tiểu thuyết này suốt
thời gian qua. Dù chưa biết rõ những gì sẽ xảy đến
trong cuốn tiểu thuyết, nhưng tôi có ý tưởng đại
khái. Tôi biết có thể sẽ khá dài, những câu chuyện
với những chi tiết kỳ quái, nhưng không nhiều lắm.
Cùng thể loại với Sổ Tay Cho Manuel, có yếu tố kỳ
quái lẫn lộn bên trong; nhưng không phải là sách
30
chính trị. Cuốn sách này hoàn toàn văn chương.
Hy vọng cuộc sống sẽ nhốt tôi vào ốc đảo giữa sa
mạc, ngay cả ốc đảo sa mạc là căn phòng này...và
một năm. Tôi chỉ xin một năm. Nhưng khi những kẻ
khốn kiếp, Hondura, Somocista và Reagan, đang
hành động tiêu diệt Nicaragua, tôi không còn ốc
đảo nữa. Tôi không thể khởi sự viết vì sẽ bị ám ảnh
liên tục bởi vấn nạn đó. Điều này đòi hỏi ưu tiên
hàng đầu.
Hỏi:
Và cũng có thể đủ khó khăn trong việc cân bằng
giữa đời sống và văn chương .
Cortazar:
Cũng đúng mà không đúng. Tùy điều gì ưu tiên.
Nếu ưu tiên là điều tôi vừa đề cập, đụng vào trách
nhiệm đạo đức cá nhân, tôi cho là đúng. Nhưng tôi
biết nhiều người luôn luôn phàn nàn, "Ô, tôi muốn
viết tiểu thuyết, nhưng bận phải bán nhà, sau đó
phải lo thuế má, bảo tôi làm sao đây?" Hoặc có lý
do như, "Làm việc suốt ngày trong văn phòng, bạn
nghĩ, làm sao có thể viết?" Tôi, làm việc suốt ngày
ở UNESCO, tối về nhà, viết cuốn Nhảy Lò Cò. Khi
người nào muốn viết, sẽ viết. Nếu tự ý chí viết, sẽ
viết.
Hỏi:
Ông còn tiếp tục hành ghề thông dịch viên nữa
không?
Cortazar:
31
Thôi, đã nghỉ rồi. Tôi muốn sống thoải mái hơn.
Không cần nhiều tiền chi tiêu Tôi chỉ thích đĩa nhạc,
sách và thuốc lá. Như vậy, tiền nhuận bút đã đủ.
Họ dịch sách tôi ra nhiều ngôn ngữ do đó tôi nhận
đủ thù lao để sống. Dĩ nhiên, cần phải tính toán.
Không thể chạy ra mua thuyền buồm, nhưng từ
đầu tôi hoàn toàn không có ý định mua du thuyền.
Hỏi:
Danh vọng và thành công có mang lại vui sướng
không?
Cortazar:
À, nghe điều này, tôi sẽ nói những gì đáng lẽ
không nên nói vì không ai có thể tin. Đối với tôi,
thành công không có gì vui sướng. Tôi thích thú vì
có thể sinh sống bằng viết văn, như vậy tôi đành
phải chấp nhận nổi tiếng và phê phán của bên kia
mặt thành công. Nhưng tôi sung sướng hơn khi tôi
còn vô danh, sung sướng hơn nhiều.
Bây giờ, tôi không thể đi Châu Mỹ Latin hoặc Tây
Ban Nha mà không bị nhận ra trong vòng mười
thước tây, rồi ký tên kỷ niệm, rồi ôm chào....Rất
cảm động vì họ là độc giả, thường xuyên thuộc giới
trẻ. Tôi cảm thấy hạnh phúc vì họ yêu thích những
gì tôi làm, nhưng trong mức độ riêng tư, đã khiến
tôi kiệt sức không chịu nổi.
Tôi không thể đi đến bãi tắm ở Âu Châu vì cứ năm
phút sẽ có một nhiếp ảnh gia đến viếng. Tôi có một
bộ dạng không thể che giấu. Nếu còn nhỏ, có thể
cạo sạch râu, mang kính râm, nhưng với chiều cao
32
của tôi, tay dài nhòng, tất cả như thế này, họ nhận
ra ngay từ đàng xa.
Mặt khác, cũng có nhiều điều tốt đẹp: Tháng trước
tôi đến Barcelona, một buổi chiều đang đi dạo trong
khung viên Gothic, có một thiếu nữ người Hoa Kỳ
rất mỹ miều, chơi tây ban cầm và hát rất hay. Cô
ngồi sát đất hát xin tiền. Giọng hát hơi giống Joan
Baez, cá tính và trong sáng. Một đám trẻ Barcelona
đông đảo đứng nghe. Tôi dừng lại thưởng thức
nhưng đứng núp trong bóng mát. Đến một lúc, một
cậu trẻ trong đám đông, khoảng hai mươi tuổi, rất
trẻ, điển trai, tiến đến tôi. Tay cầm chiếc bánh. Cậu
nói, " Julio, ăn một miếng nha." Tôi lấy một phần,
vừa ăn vừa nói, " Cảm ơn cậu, đã mang cho tôi
bánh." Anh ta trả lời, " Nhưng, thưa ông, tôi cho
ông rất ít so với những gì ông đã cho tôi." Tôi đáp,
" Đừng nói vậy, đừng nói vậy," và chúng tôi ôm
nhau, rồi anh ta chào đi. Vâng, chuyện như thế, là
phần thưởng tốt nhất cho công việc viết văn. Một
cậu trẻ hoặc một thiếu nữ đến nói chuyện với ông
và tặng ông một miếng bánh, thật là tuyệt diệu.
Điều đó xứng đáng bõ công vượt mọi khó khăn để
viết.
Ghi:
(2) Baroque: Quái dị. Kỳ lạ.
Thời kỳ Baroque là thời kỳ thế kỷ 17-18 phát xuất
từ Âu Châu. Văn phong cường điệu nhưng dễ hiểu.
33
Phát triển mạnh trong lãnh vực hội họa, kiến trúc
và điêu khắc.
(3) Sandinistas: Phong trào giải phóng quốc gia.
Một nhóm người ở Nicaragua đã lật đổ tổng thống
Anastasio Somoza Debayle năm 1979, chấm dứt
chế độ độc tài 46 năm. Phong trào Sandinista cai trị
Nicaragua từ 1979 đến 1990.
Thơ Tuyển. Julio Cortazár
34
Thơ của Julio Cortazár không mấy liên quan đến
Magic Realism, cũng tương tựa như thơ của Jorge
Luis Borges, đa số trầm tư với những vấn nạn siêu
hình; thơ Cortazar nhẹ nhàng hơn, đi sát đời sống
hơn và kỳ lạ hơn. Những tượng trưng trong thơ
ông thường gây nên sự ngạc nhiên vì tứ thơ nổi
bật những dị biệt và mới lạ. Thơ của ông phần lớn
chưa được dịch ra ngoại ngữ, cùng chung số phận
với thơ của Borges, vì cả hai ông được biết đến
qua phong trào Magic Realism trong truyện và tiểu
thuyết. Thơ của cả hai đều không mấy mang hình
ảnh hoặc tứ thơ, tứ truyện thơ có tính kỳ quái; có lẽ
vì vậy mà các nhà phê bình ít đề cập và dịch thuật
không mấy quan tâm.
Có thể, ở một nơi nào đó trên địa cầu, có những
nhà thơ bước chân vào lãnh địa Magic Realism,
nhưng đến nay, vẫn chưa thấy xuất hiện trên văn
đàn thế giới. Có lẽ, cần phải có thời gian hoặc tài
năng vượt trội và may mắn.
Sau đây là vài bài thơ tuyển của Julio Cortazár.
1. Mối Tình Phù Phiếm
Ô, thật là ngọt dịu
dìu tôi lên giường mơ
nơi hương tình mê mải,
35
ngón tay nàng vờn trên thịt da
dẫn hồn gặp nụ hôn, hồi hộp
cho môi cong đốt lửa liên hoàn
lửa từ tốn nhen dần kích động
điệu nhịp nhàng tăng ngọn bập bùng
đan đôi ta cuồng xoay sấm sét
tỉnh mê trong bão khói chập chờn
( Rồi, tại sao
trong tim điều còn lại
chỉ lịm dần vào đống tro tàn
không giả biệt, phải chăng là kinh ngạc
khi vô tình tay rời bỏ bàn tay? )
2. Xin Em Thoát Ly Công Sở
( Lá Thư Tình)
Tất cả những điều anh xin em
cho cùng đều bé nhỏ
rốt cuộc rồi, chỉ có thế thôi,
như chó lang thang, như ngọn đồi,
36
chuyện hàng ngày, nhàm không đáng kể
dáng điệu, tóc dài, đôi núm ngọt ngào,
và mùi hương em mang trên thân thể,
kể cả bất cứ điều gì em nói,
dù hài lòng hay phản đối anh,
vì yêu em anh chỉ đòi hỏi
những điều rất nhỏ nhoi.
Xin nhìn tận hồn anh sâu kín
yêu bất cần áp lực mai sau,
để tiếng thét em gào ngay tận mặt
chủ nhiệm văn phòng [ thành tiếng thoát ly ],
Rồi hoan lạc đôi ta sáng tác
dấu mới đời tự do.
3. Đọc Như Một Câu Hỏi
Anh đã thấy
thật sự đã thấy
tuyết những ngôi sao lộng lẫy lướt gió bay
Anh đã sờ
37
thật sự đã sờ
đĩa bánh khuôn mặt đàn bà yêu quá đổi
Anh đã sống
như bị đập vào trán
ánh chớp rụng rơi hổn hển cánh bay
Anh đã biết
tận cùng lỗ chân lông đã biết
đôi mắt bàn tay giới tính trái tim mềm
cần vứt bỏ
cần khóc than
cần tái tạo từ đầu
4. Bài Thơ (2)
Trôi nổi với đàn ong
trong gió bị vây bởi trống không
tôi sống như cành tạm,
giữa kẻ thù mỉm cười
tay tôi đan huyền thoại,
sáng tạo thế giới chói lòa,
giương buồm ra khơi.
5. Bolero
38
Huyền ảo là gì trong tưởng tượng
Anh hứa cho em tất cả, hoan lạc và tình yêu,
hành trình, trò chơi và âm nhạc.
Đương nhiên, chuyện như thế này:
những gì anh có sẽ cho em tất cả, thật vậy,
nhưng không đầy lòng em
như những gì em có
cũng không đủ cho anh.
Vì vậy, đôi ta không bao giờ
thành uyên ương hoàn hảo, bưu thiếp,
nếu không thể bằng lòng
chỉ có trong số học
hai bằng một cộng một.
Trên tấm bưu thiếp này
viết:
Em mãi mãi là gương soi của tôi,
nghĩa là, muốn thấy tôi phải nhìn vào em.
Và đoạn sau đây:
39
Bộ máy khổ đau chạy chậm rãi
xoay ngược những bánh quay
thân xác rời khỏi gối,
bỏ khăn giường, xa môi hôn
đứng trước gương tự hỏi
mỗi câu cho chính mình
không còn nhìn nhau nữa
không trần truồng cho nhau
anh hết yêu em rồi,
em yêu dấu.
GHI:
1. Elbreve Amor
Con qué tersa dulzura
me levanta del lecho en que soñaba
profundas plantaciones perfumadas,
me pasea los dedos por la piel y me dibuja
en le espacio, en vilo, hasta que el beso
se posa curvo y recurrente
para que a fuego lento empiece
la danza cadenciosa de la hoguera
tejiédose en ráfagas, en hélices,
40
ir y venir de un huracán de humo(¿Por qué, después,
lo que queda de mí
es sólo un anegarse entre las cenizas
sin un adiós, sin nada más que el gesto
de liberar las manos ?
2. Una carta de amor
Todo lo que de vos quisiera
es tan poco en el fondo
porque en el fondo es todo,
como un perro que pasa, una colina,
esas cosas de nada, cotidianas,
espiga y cabellera y dos terrones,
el olor de tu cuerpo,
lo que decís de cualquier cosa,
conmigo o contra mía,
todo eso es tan poco,
yo lo quiero de vos porque te quiero.
Que mires más allá de mí,
que me ames con violenta prescindencia
del mañana, que el grito
de tu entrega se estrelle
en la cara de un jefe de oficina,
y que el placer que juntos inventamos
sea otro signo de la libertad.
41
3. Para leer en forma interrogativa
Has visto
verdaderamente has visto
la nieve los astros los pasos afelpados de la brisa
Has tocado
de verdad has tocado
el plato el pan la cara de esa mujer que tanto amás
Has vivido
como un golpe en la frente
el instante el jadeo la caída la fuga
Has sabido
con cada poro de la piel sabido
que tus ojos tus manos tu sexo tu blando corazón
había que tirarlos
había que llorarlos
había que inventarlos otra vez.
4. Poema 2
Empapado de abejas
en el viento asediado de vacío
vivo como una rama,
y en medio de enemigos sonrientes
mis manos tejen la leyenda,
crean el mundo espléndido,
esa vela tendida.
5. Bolero
Qué vanidad imaginar
que puedo darte todo, el amor y la dicha,
itinerarios, música, juguetes.
42
Es cierto que es así:
todo lo mío te lo doy, es cierto,
pero todo lo mío no te basta
como a mí no me basta que me des
todo lo tuyo.
Por eso no seremos nunca
la pareja perfecta, la tarjeta postal,
si no somos capaces de aceptar
que sólo en la aritmética
el dos nace del uno más el uno.
Por ahí un papelito
que solamente dice:
Siempre fuiste mi espejo,
quiero decir que para verme tenía que mirarte.
Y este fragmento:
La lenta máquina del desamor
los engranajes del reflujo
los cuerpos que abandonan las almohadas
las sábanas los besos
y de pie ante el espejo interrogándose
cada uno a sí mismo
ya no mirándose entre ellos
ya no desnudos para el otro
ya no te amo,
mi amor.
43