Ting vit v ngn ng hc hin i s kho v C php

Dng V

Li ni u Ngn ng l mt phn vn ha ca nhn loi, l s sng ca chng ta. Nhiu ngn ng lng l bin mt v khng cn cng ng s dng. Cc nh ngn ng hc trn th gii ln ting bo ng v ng thi ku gi hy thc gi gn v pht huy ngn ng. Ngn ng khng th tn ti nu khng c cng ng ngn ng. ng ngh ting Vit khng gp kh khn. c rt nhiu ngi by t ni lo lng v tnh trng ting Vit hm nay. Tnh trng thiu thc v ngn ng, s dng ting Vit thiu chun vn mi b gii ngn ng hc Vit Nam ch trch. iu ny khng nhng ch xy ra ni ngi bnh thng m cn sch gio khoa, phng tin thng tin i chng, ngi cm bt. Thiu pht huy ting Vit ang l mt vn nn ln ca cng ng ngi Vit hi ngoi. Nhn chung, chng ta cha c c mt nn gio dc ngn ng tt nh cc x tin b. Ti liu, phng tin ging dy cn hn ch. Ngay gii nghin cu ngn ng cng gp vn : mc pht trin v cc thnh tu vn cn khim tn, t thng tin, thiu s hp tc gia ngi Vit vi nhau v vi quc t, hng nghin cu cha r hoc cha c thc hin mt cch hon ho, i ng nghin cu cn yu t, ... Nghin cu ting Vit l cha kha gii quyt vn ting Vit hin ti. l nn tng xy dng phng tin gio dc v pht huy ngn ng. Mun hiu qu hn, thit ngh, chng ta nn sa i li cch nhn tnh hnh v phng php lm vic: nhn su rng, chn lc, phi trin nhng iu hu ch. C th, cn kho st tht nhiu v k lng nhng thng tin khoa hc, nht l ngn ng hc hin i, tho lun thng xuyn, ph bin rng ri tri thc n nhiu tng gii, trao i, hp tc rng hn na. ng nn qu tin vo l thuyt Ty phng cng nh c chp. Ngn ng hc vn l mt b mn khoa hc ca u chu m xa nay chng ta vn dng, c bit l khoa hc c php. Song cha chc cc l thuyt ca n bao gi cng dng c cho ting Vit. T sinh ra thnh kin. Th nhng mt khc, nh kin "d u vi trung" vn cn tn ti. D g i na, cng cn c nhng cng trnh ph bnh, gii thch chi tit, y lm sng t vn . Nhng tnh n nay chng ta vn cha lm c. Ni tm li, ch c vic kho st k lng v nh gi ng n thng tin khoa hc mi c th gip chng ta nh hng nghin cu hp l hu xy dng cho ting Vit nhng l thuyt hin i thch hp, tng qut.

Trong tinh thn tham lun xy dng v ng thi cc bn khng chuyn c dp tm hiu v ting Vit, chng ti xin c php gii thiu n cc bn c tp ti liu ny. Khi u cho chui chuyn lun Ting Vit v Ngn Ng Hc hin i, chng ta s tm cch nm bt nhng thng tin cn bn v c php hc, v song song , da vo cc l thuyt ng php, th i chiu ting Vit vi cc ngn ng khc nh mt bc u ca vic kho st ngn ng hc hin i cho nghin cu ting Vit. Khi thc hin cng vic ny, chng ti ch trng:

i thng vo ngn ng hc hin i. Ch ra nhng khc bit ca cu trc ting Vit so vi cu trc ngoi ng. Phn tch nhng im mnh, im yu ca cc l thuyt ng php Ty phng. c bit ch ra nhng im yu khng th ng dng c cho ting Vit, t nn tm hng nghin cu khc, ph hp hn. Gi ra nhng im c th ng dng tin hc vo ngn ng cho nhng mc ch hu ch, cn thit thay v lm dng k thut mt cch my mc. nhiu im m cho bn c t t vn , tm hiu v m rng.

i chiu vi ting Vit, chng ti chn ch yu hai ngn ng tiu biu c cu trc tng i khc nhau: ting Anh v ting c. Ting Anh l ngn ng thng dng v tuyn tnh ging ting Vit, tri li l ting c. Cn li l nhng v d ting Php, ting Nht, ting Th Nh K, ... Theo truyn thng, chng ti dng k hiu ngn ng hc quc t thng dng. C phn ph trng, i chiu thut ng Vit/Anh, Anh/Vit. Cc thut ng tm dch ch l kin ring trong khi ch i s thng nht. nhng phn cha vo su, chng ti s c gng vit gin d, km theo nhiu v d mi ngi c c. i vi cc bn c cho vui, nht l gii vn thi s, cc bn c th c t chng 1 n chng 5. Cc chng y s cho chng ta thy s khc bit ca ngn ng l do u, cu trc ca n ra sao. c bit, chng 2 v 3 s cho chng ta mt ci nhn bao qut v c im ca ting Vit, nguyn tc hnh ngn, cch din t i tng ca ngi Vit khc dn tc khc th no, s bin i ca ting Vit xa v nay, hin tng lai ting nc ngoi, ... vi hy vng nh m s ln ln gia cu trc ca ting Vit v cu trc ca cc ngn ng khc. Tt nhin ting Vit cng c vn v s c nu ra. Phn no qu l thuyt, bn c khng hiu, c lt qua. Cc chng cn li dnh cho cc bn c quan tm o su, kho cu. Tp bin kho ny ni ring v chui chuyn lun ny ni chung chc chn s khng thnh hnh v n tay bn c nu khng nh s gip tn tnh ca cc vin, i hc, din n vn ha/vn hc ngh thut, cc anh ch vn ngh s, cc bn hu. Chng ti xin chn thnh cm n tt c, c bit Prof. Nguyn Kim Thn, Prof. Dr. Wagner, Prof. Dr. Carnie, Dr. Sag, Prof. Dr. Bresnan, Prof. L Vn ng v ch Nguyn Phng Lan (Vin Vit Hc, Hoa K), Dr. Tanaka, Dr. Lohnstein, B Vn Ha Php, anh Trn D. Trc (trang Vn Ha Vit Nam, Hoa K), bn

Nguyn Vn Qun, ch Phm Chi Lan (ch bin Vn Hc Ngh Thut (VHNT), Hoa K) v ban bin tp, anh Phm Thin Mc, bn Ian Bi cng ton th cc bn vn Thc (VHNT). Chng ti cng khng qun cm n s quan tm ca bn c cng nh mi kin ng gp, ph bnh xy dng. Dng V Stuttgart, 11.2001 kkk

Chng 1 NGN NG v khoa hc

NGN NG L G ? Thng ban cho con ngi nhiu th thng minh, th nhng mt trong nhng th thng minh thun ty ngi nht vn l thm nng ngn ng. L loi ng vt cao cp nht hnh tinh, con ngi tn ti v pht trin nh vo ngn ng. Khng c biu t no khng cn ngn ng. Ngi bnh thng dng ngn ng t nhin (natural language). Hai ngi cm ni chuyn vi nhau bng nhng ngn tay: ngn ng c th (body language). Mt bi ton y k hiu ngon ngoo:ngn ng hnh thc (formal language). Mt chng trnh c m ha bng Basic, Java, C/C++, ...: ngn ng lp trnh (programming language). n c m nhc, hi ha, ... cng u c ngn ng ring. Ni mt cch tng qut, con ngi mun dng ngn ng nh mt phng tin nhm phn nh v tr, din t tnh cm, tng v thng tin. Trong thc t, nu nhn tht tru tng, th tng, tnh cm g i na, tt c u l vn . Mun trnh by vn , con ngi dng ngn ng. Th nhng ngn ng khng nhng ch c dng trnh by vn m cn gii quyt lun c vn . Bi l cc gii php cng cn c trnh by thng qua ngn ng. l vn , hn phi c phc tp. Vn cng phc tp, s trnh by vn cng phc tp. Nhiu khi ngn ng c s dng khng th din t ht hoc gii quyt ht mc phc tp ca vn , bt buc ngi ta phi dng loi ngn ng khc phc tp hn. Chnh v vy m ngn ng cn c v nh mt cy thc o lng phc tp ca vn .

Dng ngn ng trnh by vn , nh vy mun hiu vn , th phi hiu ngn ng ? ng ! Th th lm th no hiu c ngn ng ? Suy ra ngn ng phi nhn din c, t nht l phi c quy tc. Bc chn vo khoa hc ngn ng, cng vic u tin phi lm l i nh ngha: "Ngn ng l g ?". Trong lch s ngn ng hc c nhiu cu tr li khc nhau. Edward Sapir nh ngha ngn ng nh sau: "Ngn ng l mt phng php truyn thng thun ty ngi v phi bn nng, c dng nhm biu t tng, cm xc v c vng nh mt h thng k hiu t to (system of voluntarily produced symbols)" (Sapir 1921: 8). im ni bt nht ca nh ngha trn l phng php truyn thng (method of communication)v h thng k hiu (system of symbols). Song John Lyons ph bnh, suy ngh ca Sapir vn cha n lm: "nh ngha ny cn vng mc nhiu khuyt im. D chng ta c ct ngha cc t " tng", "cm xc" v "c vng" bao qut n my, r rng vn c nhng ci c truyn thng qua ngn ng m khng nm trong s gii thch y; v c bit na l " tng" t bn cht khng chnh xc. Mt khc, c nhiu h thng k hiu t to m chng ta ch k l ngn ng theo ngha ni rng hoc n d ca t "ngn ng". V d, ci thng c gi l ngn ng c th (body language) tc dng c ch, iu b, nh mt, v.v. dng nh tha im Sapir nh ngha. Tnh thun ty ngi v phi bn nng c l vn l im ng ng. Cng ng ng y th l cu hi liu mi ngn ng ni chung u thun ty ngi v phi bn nng ? y l im cn lu ni nh ngha ca Sapir" (Lyons 1981: 3f.). Leonard Bloomfield, ngi ng thi vi Sapir, li hiu ngn ng theo kiu khc: "Ton th mi pht ngn ca mt cng ng ting ni (speechcommunity) l ngn ng ca cng ng ting ni y" (Bloomfield 1926: 153). i vi Bloomfield, ngn ng c ngha nh mt tp hp bao gm mi pht ngn chp nhn c ca mt cng ng ting ni. Nhn s, suy ngh y khng khc suy ngh ca Chomsky cho lm: "T nay tr i, ti s xem mi ngn ng l mt tp hp (hu hn hoc v hn) cha mi cu, mi cu c di gii hn" (Chomsky 1957: 13).

nh ngha ca Chomsky rng v tng qut. ng cho rng mt ngn ng trong trng hp c th cn ty thuc vo nhng phn t dng nn n. V d hng ng thc (a+b) = a + 2ab +b l mt cu (sentence) ca ngn ng ton, trong khi (a+b) = a + +2ab b khng phi. Ngn ng t nhin (natural language), tc ngn ng con ngi, ch l mt trng hp c bit: "Mi ngn ng t nhin di dng ni hay vit u l nhng ngn ng theo ngha ny, v mi ngn ng t nhin u c mt s m v (phoneme) gii hn (hay s ch trong b mu t) v mi cu u c th c trnh by di dng mt chui gii hn cha nhng m v (hoc ch), mc d s cu khng gii hn. Tng t vy, mt tp hp "cu" trong vi h thng lp thc ca ton cng c th c xem l ngn ng" (Chomsky 1957: 13). S khc bit ca Chomsky i vi nhng nh ngn ng hc khc c John Lyons nhn xt nh sau: "iu khng ni g n chc nng truyn thng ca ngn ng t nhin hoc phi t nhin (non-natural); n cng khng ni g v tnh t nhin biu tng ca nhng phn t hoc nhng chui phn t. Mc ch ca n l ch trng vo nhng tnh cht thun cu trc ca ngn ng nhm ni ln rng, ngi ta c th kho st nhng tnh cht ny t nhng quan im chnh xc ca ton hc. iu ng gp chnh yu ca Chomsky cho ngn ng hc l ng c bit nhn mnh c ci m ng gi l mi quan h l thuc cu trc (structure dependence) trong tin trnh to thnh cu ca ngn ng t nhin, v a ra c mt l thuyt ng php tng qut da trn c s nh ngha c bit v tnh cht ny" (Lyons 1981: 7f.). Nh ngn ng hc Halliday li xem ngn ng l mt ci g "nng ng" hn mt cht: "Ngn ng khng hin hu, n ch xy ra. N khng phi l b phn hu c nh nhiu nh ngn ng hc trong th k 19 trng thy vy; n cng chng phi l mt ta nh nh ngi ta nhn ngm n vo u thi "cu trc lun" hin i ca ngnh ngn ng hc. Ngn ng l mt hot ng cn bn bao gm bn th: ni, nghe, vit v c" (Halliday et al. 1964: 9). Tu trung, mi nh khoa hc u c cch nh ngha ngn ng t nhng gc nhn ring:

H thng k hiu dng thng tin (Sapir 1921) Ton th pht ngn chp nhn c trong cng ng ting ni (Bloomfield 1926)

Tp hp cu (Chomsky 1957) Mt hot ng (Halliday et al. 1964)

"Ngn ng l g ?", tra cu quanh cu hi ny, chng ta s thy cn nhiu quan im khc. (Xem t in ngn ng hc ca Theodor Lewandowski 1990).

I TNG CA NGN NG HC i vi ngn ng t nhin, nhiu nh khoa hc c trnh nh ngha ngn ng mt cch hin ngn. Thay v th, h nhn ngn ng nh mt i tng nghin cu ca ngnh ngn ng hc. Nh cu trc lun H. A. Gleason quan nim: "Ngn ng c nhiu mi lin h vi nhiu kha cnh khc nhau trong i sng con ngi v c th c nghin cu t nhiu quan im khc bit. Tt c mi quan im u c gi tr v hu ch, v t chng cng rt l th. Ngn ng hc l mt khoa hc lun c gng i tm hiu ngn ng di quan im cu trc ni ti ca n" (Gleason 1961: 2). Hoc R.H. Robins: "Ngn ng v tt c cc hnh thc biu l ca n, tc tt c cc ngn ng trn th gii v cch dng chng trong nhng trng hung khc nhau ca loi ngi, l nhng ci to ra mi trng cho nh ngn ng hc. Nh ngn ng hc l k i tm hiu mt cch khoa hc ch ng ca ngn ng trong i sng con ngi, nhng cch n c t chc nhm tha ng nhng iu cn thit n cn lm v tha ng chc nng n gi" (Robins 1964: 2 f.).

1. i tng cht liu v i tng hnh thc ca ngn ng hc Vo khong u th k 20, Ferdinand de Saussure, ngi sng lp chnh ca cu trc lunu chu, phn bit hai yu t cht liu v i tng ca ngnh ngn ng hc trong gio trnh Cours de linguistique gnrale (1916) ca ng nh sau: "La matire de la linguistique est constitue d'abord par toutes les manifestations du langage humain" (Saussure 1916: 20). "Bien loin que lobjet prcde le point de vue, on dirait que cest le point de vue qui cre lobjet" (Saussure 1916: 23).

Ferdinand de Saussure cho cch nhn ca ngi nghin cu ngn ng l ci c bit ca khoa hc c lin quan n ngn ng. Thc ra ngh ny chng c g c bit, bi l t thi trung c, ngi ta bit phn bit gia i tng cht liu (obiectum materiale) c th v i tng hnh thc (obiectum formale) tru tng. Hiu theo Leont'ev (1971: 15ff.), nh ngn ng hc tm l ngi Nga, th i tng cht liu (material object) ca mt ngnh khoa hc, ci m bao gm mi hin tng thc t khch quan cn c kho st mt cch c th, thc ra tn ti trc khi c ngnh khoa hc. N hon ton c lp i vi ngnh khoa hc, ngi nghin cu, nhn thc v cch nhn ca ngi nghin cu. Da trn l l ny, c th ni, nhiu ngnh khoa hc khc nhau c th cng c chung mt i tng cht liu mc d gc nhn n hoc nhn thc v n c th khc nhau. Ngn ng l mt hin tng in hnh ca i tng cht liu i vi nhiu ngnh nh trit hc, tm l hc, x hi hc, ... Chnh v s khc bit v cch nhn m mi ngnh khoa hc c mc ch ring, v t mi c mt i tng hnh thc ring v c xem nh i tng nghin cu ca ngnh khoa hc y. Xt v mt c th l nh th. Ngc li, nu xt v mt hnh thc (formal), th hnh thc chng qua l lp thc mt cch tru tng nhng tnh cht tht ca mt i tng di ci nhn tng qut. Cng theo Leont'ev, i tng hnh thc (formal object) l tt c mi ci tru tng c dng nn nhm quan st i tng cht liu bng nhiu gc nhn v hng nhn thc khc nhau.

2. S hnh thnh i tng khoa hc S hnh thnh i tng hnh thc ca mt mn khoa hc vo mt thi im nht nh cn l thuc vo nhng iu kin khch quan nh nh ch quan v khch quan, tnh hnh pht trin khoa hc, c s khoa hc v nhn thc l thuyt ca ngi nghin cu. Ngay t thu ban u, nhu cu pht trin nghin cu ngn ng ny sinh t nhng nh ch quan v khch quan ca con ngi. Mt mt, nghin cu ngn ng nhm tha mn tnh hiu k v khoa hc, mt khc, khng thiu nhng cu hi c th, quan trng i vi x hi c t ra v cn s tr li. Mt vi v d lch s: Ngay thi i c Trung Hoa, khoa hc ngn ng ra i t s kho cu nhng bn c vn nhm thit lp mt h thng c th din t c hnh t ting Tu. n , cng trong thi i c, nh chnh ca khoa hc ngn ng l lm sao m t c ng ngha, ng php v ng m ca ting Phn

(Sanskrit) hu bo tn nt tinh nguyn ca nhng "vn bn thnh" c truyn khu vo khong 1100 nm trc Cng nguyn. Cng chnh nh cng lao ca cc nh ng m hc n xa kia m ngy nay ngi ta mi c th hiu cch pht m ca ting Phn nhiu hn bt k cch pht m ca mt loi ting c no khc. V pha Rp, khoa hc ngn ng pht trin t nhu cu tn gio v hon cnh th gii thi by gi. S bnh trng ca Hi gio n cc x khng theo o Hi gip ting Rp thu thp thm nhiu kin thc ngn ng mi v hu ch cho mc ch chnh tr, thng mi, qun l v php lut. Cng mt trng hp tng t thi i c na l Hy Lp. Vo khong 300 nm trc Cng nguyn, sau cuc xm lng Tiu v Ai Cp ca Alexandre the Great, nn vn minh v vn ha Hy Lp lan rng khp ni. Ting Hy Lp c s dng ph bin nh mt th ting m th hai ngay ti thuc a. Th nhng dn d cc ngn ng trong vng li tr trn pht trin ri bin thnh mt ngn ng chung gi l Koin. S pht trin d nhin gp sc khng c ca gii bo th ang rng gi gn v truyn b ting Hy Lp c (s.s. Robins 1973:8ff). Vit Nam ta vy, xa kia ch Nm ra i thay cho ch Hn. ngha ca n dng nh ch l mt biu tng mun ni ln nn c lp nc Nam nhiu hn l tin dng. L mt loi hnh t vay mn t ch Hn, ch Nm c kh nng phi trin thm nhng m v m ch Hn khng c. Ch Nm kh phc tp v hu nh ch ph bin trong gii hc gi, tr thc, vn thi s thi by gi. Khng thiu nhng tc phm vn chng c vit bng ch Nm cn li cho ti ngy nay: th Nguyn Tri, th H Xun Hng, Kiu ca Nguyn Du, Lc Vn Tin ca Nguyn nh Chiu, ... Sau thi k ch Nm, hnh dng ch Vit li thay i thm ln na qua cch dng mu t La tinh do cc nh truyn gio Ty phng em ti. Mt trong s cc gio s nh Christofora Borri, Gasparo Amiral, Antonio Barbosa, ... , c th ni, Alexandre de Rhodesl ngi c bit n nhiu nht qua qu trnh La tinh ha ch Vit. ( Quang Chnh 1972).

Gio s Alexandre de Rhodes v hai tc phm: Cathchismus (Php ging tm ngy) (Roma 1651), La Dictionarium Annamaticum Lusitium et Latinum (Roma 1651). (Ti liu: B Vn Ha Php. Paris, 1999) Khch quan m ni, d l cng lao ca bt k ngi i trc no i na, vic phin m ting Vit da vo mu t La tinh xa kia ch thun mc ch truyn gio, c th l gip cho cc gio s hiu ting Vit d dng hn khi giao lu vi dn bn x, ni chung l mt cng ng rt nh gm gio dn v gio s ng trong cng nh ng ngoi. Cc nh truyn gio khng h ngh rng, La tinh ha ting Vit l nhm lt ch Nm v thay vo m hnh alphabet ca phng Ty. Chnh vic pht trin ch Quc Ng sau ny ch yu l do ngi Vit ch ng v s tin dng ca n. Sut hnh trnh pht trin lu di, ngn ng cn l thuc vo tnh hnh pht trin chung ca khoa hc. Ngnh ngn ng hc th hng nhiu thnh tu ca cc ngnh nh vt l, tm l, tin hc, ngn ng hc in ton, ... hoc s ch to thnh cng my thu m, my phn tch m, my vi tnh, ... Trong cc ngnh c lin quan n ngn ng, ng k nht, phi ni l ngnh tin hc (informatics) v ngn ng hc in ton (computational linguistics). Hng lot nhng ngn ng lp trnh ni tip nhau cho i, t nhng ngn ng my (machine language) th s di dng Assembler cho n nhng ngn ng lp trnh cao (high programming language) Basic, Cobol, Fortran, PL/M, Pascal, Modula II, Prolog, ADA, C, C++, Java, C#, ... Nh mt phng tin, ngn ng lp trnh y mnh mi ngnh hc cng pht trin. Ngy nay khng c ngnh no khng hng li nh s tin b vt bc ca ngnh tin hc, ngn ng hc v ngn ng hc in ton. T trng hc cho ti k ngh, tt c u cn ngn ng lp trnh cho mc ch gio dc, t ng ha, nng cao cht lng, nng sut sn xut. T vn phng, nh bng, nh thng, nh th, ... cho ti nh t, u u cng cn ci my computer cho vic qun tr, x l d kin v dng thng tin. c bit na l ngnh ngn ng hc in ton v ang pht trin ti a vic x l ngn ng t nhin. Bng nhng phng php tr thng minh nhn to (artificial intelligence), ngnh ny kh nng lm cho my c th nhn

din, hiu v ni c ting ngi. S ng dng ngn ng t nhin khng ch thy qua cc h thng phc tp nhh nhn din ngn ng (language recognizing system), h chuyn gia (expert system)m cn thy nhng chic xe ln bit ni, dch v in thoi hiu nhiu th ting, ... v n c chi tr con, v d mt con bp b cng bit ni chuyn vi a b ang chi vi n. Phi ni, mi pht trin u da vo ngn ng. Thi i thng tin bng n d di cng l nh ngn ng. Mt ng dng c th hn ai cng thy l Internet. Sc mnh khng khip ca n th no hn ai cng thy. Nh Internet m ngy nay qu t c thu nh li. Cng nh vy m con ngi c th giao lu vi nhau d dng hn, hc hi d dng hn, tn km hn, ... Nh ngn ng, khoa hc pht trin, thng tin pht trin, k ngh pht trin, kinh t pht trin v tt nhin i hi tri thc phi pht trin. Cha bao gi nhn loi lm ch nhiu tri thc nh hm nay. Tri thc l cht xm ca con ngi. Lm sao c th lp thc, ng dng c cht xm nu khng nh ngn ng ? Dng phng tin g ct gi, chuyn ti cht xm nhanh chng nht nu khng nh khoa hc thng tin. Nn kinh t tri thc thnh hnh m tri thc l nhn t chnh. Tin hc s cn thc y kinh t tri thc pht trin mnh m hn na vo th k 21. Nhng hy nn cn thn, tin hc va c th l nng tin, va c th l con ma ca nhn loi. Nhn chung, nhn loi vn khng ngng pht trin v mi pht trin bao gi cng th vn c bin minh l nhm phng s con ngi. Nu xem ngn ng l i tng hnh thc ca nhiu ngnh khoa hc khc nhau, th ngn ng s c x l th no ? Ci g bin minh cho c im ca tng ngnh ? Cc cu hi ny cn ty vo c s khoa hc v nhn thc l thuyt ca ngi nghin cu. gii thch ngha ca ngn t, ngnh ngn ng hc c b mn ng ngha hc (semantics). Hin nhin lm r ngha ni dung l mt vic khng th thiu i vi nhng ngnh c lin quan n ngn ng vn t nh trit hc, tm l hc, x hi hc, sinh hc, ... Tuy nhin, cch x l ng ngha khng ging nh ngnh ngn ng hc. i tng khng phi l chnh bn thn ngn ng m l c s l thuyt khoa hc khc. V pha ngn ng hc, bn thn ngn ng chnh l ci ngi ta thc mc v tm hiu, ni chung l nhn thc. Xt cho cng, mc ch ca nhng ngnh khc ngoi ngn ng hc khng phi l i gii thch ngn ng hoc cung cp mt cch c h thng nhng g c lin quan n ngn ng. Cng vic l ca ngnh ngn ng hc. Ngoi cc ngnh c lin quan n ngn ng va nu, trn thc t cn c c cc ngnh c lin quan n ngn ng hc nh ngn ng hc trit hc, ngn ng hc x hi, ngn ng hc tm l, ngn ng hc sinh hc, ... Trong khi ngn ng hc c gng gii hn ngnh hc ca mnh bng cch, mt l ch trng vo ph, vi nghin cu cu trc ni ti ca ngn ng, hai l phn bit ranh gii vi nhng ngnh khc nh th mun t c lp v thu nh i tng (ngn ng) ca mnh, th cc ngnh ph khc, t nht l trong vi thp

nin qua, li tm cch "xo nu ngn ng" bng cng thc khc nhau, no l ngn ng v x hi, no l ngn no l ng v t duy, no l ngn ng v sinh hc, ngn ng v chnh tr, v.v.. C rt nhiu im chng cho ngoi nhng c im tiu biu i din cho bn thn mt ngnh. C th ni, ngn ng hc trit hc, ngn ng hc x hi, ngn ng hc tm l, ... "cng" lm vic vi "ngn ng". Ngn ng hc vn d ch lm vic vi ngn ng, gi y cng phi ph tay gip nhng anh u bp y.

3. Khi nim ngn ng theo Ferdinand de Saussure nh hng ca Saussure ch yu bt ngun t tp Cours de linguistique gnrale ca ng m c hc tr ph bin sau khi ng mt vo nm 1916. Ch c iu l cho n nay vn cha ai r l vn bn ny c thc s phn nh ci nhn ca Saussure v ngn ng nh vy hay khng ngoi tr Leontev (1971: 19ff) c gng trnh by li t tng ca Saussure nh sau:

Trong m hnh ca Saussure, ngn ng (la langue) l ci h thng siu c th tru tng bao gm mi k t (character); cn kh nng ngn ng (facult de langage) l ci chc nng c th (Saussure dng ch "langage" thay v "langue"). Ngn ng l ci s hu chung ca cng ng ting ni v l mt bn th c lp i vi tng c nhn cng nh i vi cng ng. Mt khc, n li l sn phm ca kh nng ngn ng c th, bi mi thnh vin ca cng ng ting ni u c kh nng sao chp ngn ng. Bao hm hai ngha"facult de langage" v "langue", khi nim "langage" c hiu nh tim nng ca hnh ng "ni"(parole) m trong thc t mi con ngi u c. Mt mt, hnh ng ni i hi kh nng ngn ng, mt khc, n i hi s hiu bit v h thng ngn ng. Theo Saussure, nhim v chnh ca ngn ng hc ng ngha l nn kho st ngn ng nh mt hnh thc "langue" trong cu trc ni ti ca n.

H thng ngn ng ca Saussure nh hng su rng n t duy ca nhiu nh ngn ng hc thi sau. c bit, bi bn ca Saussure c nh ngn ng hc ngi an Mch Louis Hjelmslev (1899-1965) nghin cu rt k lng.

4. i tng ca ngn ng hc theo Chomsky T cui nhng nm 50, ngn ng hc u chu pht trin kh rc r. l cng lao ca nhiu ngi. Ngoi tn tui tiu biu nh Saussure cn phi k n Chomsky, cha ca l thuyt ng php bin hnh to sinh (Generative Transformation Grammar). i vi Chomsky, i tng ca mt l thuyt ngn ng c hiu nh mt ngi ni/nghe l tng sng mt cng ng ting ni hon ton ng cht, rt thnh tho ngn ng ca mnh v khi s dng kin thc ngn ng hnh ngn, d c gp nhng iu kin tr ngi nh km tr nh, ln thn, nhm ln, thiu tp trung, song ng php vn khng b nh hng lm (s.s. Chomsky 1965: 13). Cng ng ting ni ng cht c hiu l mt cng ng khng dng ting a phng (dialect), ting x hi (thnh ng, ting lng). Trong cun Aspects of the Theory of Syntax (1965), Chomsky a ra hai khi nimcompetence v performance gii thch kh nng thnh tho v hiu nng s dng ngn ng ca con ngi. ng phn bit, thm nng ngn ng (language competence) l s thnh tho ngn ng ca mt ngi ni/nghe l tng sng trong mt cng ng ting ni ng cht. Nhng kin thc ny to nn mt h thng quy tc v nguyn tc tinh thn cho php ngi ni/nghe nh lm ch mt tp hp hu hn gm nhng "m", "t", s c kh nng thnh lp v hiu ng v s nhng pht biu cng nh c kh nng nh gi c tnh ng sai ca ng php, tnh a ngha, ng ngha ca cu. Mt khc, dng nng ngn ng (language performance) c hiu l hiu nng s dng ng ngn ng ca ngi ni/nghe trong lc hnh ngn. Kh nng ny c th b gii hn do km tr nh, thiu tp trung, mt mi, say ru, ... Theo Chomsky l vy. Th nhng trong thc t vn c trng hp s dng ngn ng khng sai ng php do say ru, l ln, tht tnh hay chn i g c m vn i hi ngi nghe phi thnh tho ngn ng lm mi hiu ni. Mt v d: 1. Phng hiu Mai hn Cc. Cu ny c hai cch hiu:
2. Phng hiu Mai hn l Cc hiu Mai. 3. Phng hiu Mai hn hiu Cc.

Hai ngha khc nhau hon ton ch v thiu ch. Thiu ng cnh, cu ni tr nn kh tng tng. Nu cng cng mt cu trc y ht vy m ni: 4. Hng thch Mai hn Cc. th c l xc sut hiu: "Hng thch Mai hn thch Cc" cao hn, bi chuyn con trai yu thch con gi chc (vn cn) bnh thng hn chuyn con gi yu thch con gi. Nh ng ngha phi tnh nam n, cu ni d tng tng hn. D vy, im quyt nh vn l s i hi ngi nghe phi vn dng tr thng minh nhn on ngha. V nhng hin tng k trn, khi nim competence ca Chomksy thng b ph phn l thiu n nhng cu ti ngha thng gp ngoi i. T xut hin mt khi nim mi: communicative competence (thm nng giao lu) (Habermas 1971; Hymes 1972). Chnh Chomsky cng t th nhn rng, l thuyt hiu bit v hp th ngn ng phi c b tc t nhng l thuyt ng dng ngn ng. Vi suy ngh y, ng a ra thm khi nim pragmatic hu phn bit gia grammatical competence (thm nng ng php) vpragmatical competence (thm nng dng ng). Thm nng dng ng c hiu l kh nng ng dng s thnh tho ng php lp cu chnh xc, hp l cho mi trng hp v mc ch tng ng. PHNG cch NGHIN CU NGN NG Nhng g ni c, nhng g khng, bao gi, i vi ai, ... ch l vi vn ca ngn ng con ngi. Cn rt nhiu vn khc c lin quan n tnh ng sai ca cu c. Nghin cu ngn ng, phi ni, c php l mt ti rng ln v khng d nut. Tuy vy, trc khi i su vo l thuyt, chng ta hy th tm hiu s qua hng lm vic ca cc nh ngn ng hc xa nay th no. Trong nhng cng vic nghin cu tng i mi sau ny, Chomsky gii thiu hai khi nim i din cho hai quan im i lp ca gii ngn ng hc: ngn ng ngoi ha (externalized language) v ngn ng ni ha (internalized language) (Chomsky, 1987: ch. 2). Gii ngn ng ngoi ha hu ht c bit n t truyn thng cu trc lun theo kiuphn loi (taxonomy) ca M. Mc ch ca nhm ny l c gng gm t tht nhiu nhng th nghim ngn ng ngoi i (corpora) ri sau s tm cch gii thch. Ngn ng ngoi ha c hiu nh mt b su tp gm v s nhng cu c ni c hon ton c lp vi tm tr con ngi. Da vo y, cng vic k tip ca ngi nghin cu l thit lp mt ng php tng ng. Ni cch khc, nhim v ca nh ngn ng hc ngoi ha l dng ng php a nhng d kin nm ri rc bn ngoi vo vng trt t. Loi ng php ny khng c g khc hn l mt tp hp ton nhng mu

cu trc (structure pattern) c dng nn nhm gii thch nhng d kin ngn ng. Gii ngn ng ni ha, ngc li, t cu hi, ngi ni hiu g v ngn ng v nhng hiu bit y t u ra. H cho ngn ng l mt tnh cht tinh thn nm bn trong con ngich chng phi l ci g "ngoi ha" c. Ng php xc nh c nh bi bn v thng s. Chomsky cn khng nh thm, cch nhn v ngn ng ca ngnh ngn ng hc trong sut lch s cn i c chuyn hng t ngn ng ngoi ha sang ngn ng ni ha, , ngn ng ni ha c hiu nh mt h thng th hin tng c th tinh thn (Chomsky, 1988: 36). Ng php m t s hiu bit v ngn ng ch chng phi cu. Tin ny t chng minh c s thnh cng ca n qua nhn nh, ng php c kh nng nm r v gii thch c mt kh nng tinh thn ca con ngi, l s hiu bit v ngn ng. Ni tm li, hot ng ca gii ngn ng ngoi ha l c gng gom nht tht nhiu cch ni c tht ngoi i, trong khi , gii ngn ng ni ha li a ra cu ni c, cu khng ni c ri nh thin h kim chng. Gii ngn ng ngoi ha trch gii ngn ng ni ha coi thng d kin thc. Ngc li, gii ngn ng ni ha ch ci pha kia l ch bit nghin cu ton nhng th tm thng d nh m u. Chomsky thuc gii "ni ha".

NGN NG KHNG BT NH s THNH THO NGN NG Ngn ng l mt tp hp cu c ni c. Hy th tng tng, c mt s t, chng ta c th hon v chng thnh nhiu chui t. Hon v 5 t, ta c 120 chui t (theo cng thc 5 ! (5 giai tha)). Gp i 5 l 10, kt qu s nhy vt t 120 ln n 3.628.800 (10 !). Tuy nhin trong s lng khng l hn ba triu chui t y, khng phi chui t no cng u ni c. Th xem mt v d vi 5 t ca L Vn L (1948): 5. Sao n bo khng n ? Sao bo n khng n ? Sao khng n bo n ? Sao n khng bo n ? Sao ? n bo n khng ? Sao ? Bo n n khng ?

N n, sao khng bo ? N n, khng bo sao ? N n bo khng sao. N bo sao khng n ? N n, bo sao khng ? N bo n khng sao. N bo khng n sao ? N khng bo, sao n ? N khng bo n sao ? N khng n bo sao ? Bo n sao khng n ? Bo n: n khng sao. Bo sao n khng n ? Bo n n, sao khng ? Bo n khng n sao ? Bo khng, sao n n ? Bo ! Sao, n n khng ? Khng bo, sao n n ? Khng n bo n sao ? Khng sao, bo n n. Khng bo n n sao ? Khng n, bo n sao ? Khng n, n bo sao? n bo n khng sao.

n khng ? Bo n sao ? n khng ? N bo sao ? n, sao khng bo n ? n bo n sao khng ? n, sao n khng bo. n, n bo khng sao. n, n khng bo sao ? n, sao bo n khng ? Tm cho 38 chui t trn u ni c, s cn li khng. Song th no l ni c ? Ngi Vit cn c cm gic y, nhng ngi ngoi quc khng rnh ting Vit th sao ? Theo Chomsky, ngi c thm nng ngn ng c hiu nh ngi ni/nghe l tng thnh tho ngn ng, c kh nng xc nhn mt li ni c thc s l mt cu ca ting ni hay khng. Tuy vy, s thnh tho y khng hin ngn m ch thun trc gic. Bi l nu t cu hi ti sao cu ni c, chc chn s c ngi chng bit phi gii thch th no. Hn th na, cho d mt ngi c kin thc ni ng, vit ng, nhng vn c th chng hiu ti sao ci cu trc ng php li c hnh th v c tnh . Da vo u gii thch cho tht hin ngn s khc bit gia hai cu"N n, sao bo khng ?" v "N n, sao khng bo ?" ? Da vo u gii thch rng ngi Vit khng ai ni "N n khng sao bo" ? Thnh th kh nng thnh tho ngn ng ca ngi ni/nghe m Chomsky gi l l tng hu nh ch l mt thm nng thuc v v thc ch khng phi l tri thc c th gii thch tht khoa hc ci cu trc ngn ng m mnh thng tho. Chnh v vy, khoa hc c php thnh hnh.

C PHP v KHOA HC NHN THC C php l g ? Thut ng c php (syntax) c Nguyn Kim Thn gii thch trong cunNghin cu ng php ting Vit nh sau: "C php nghin cu cch ghp t thnh ra nhng t t v cu". (Nguyn Kim Thn 1997: 12)

Nguyn Kim Thn gii thch c php theo gc nhn v cch t chc ngn ng. Rng ri hn, c php trong ngn ng hc hin i c xem nh mt khoa hc nhn thc (cognitive science)(Carnie 2000). Khoa hc nhn thc bao gm mi ngnh khoa hc c cng mc ch mun m t v ct ngha kh nng suy ngh ca con ngi. C nhng ci, con ngi lm ng, nhng chng bit phi ct ngha th no cho ng. C nhng ci tru tng, cha logic m (fuzzy logic), con ngi hiu, nhng chng bit phi ct ngha th no cho ngi khc hiu. Hoc gi nh c kh nng ct ngha, th cng chng bit phi da trn h l thuyt khoa hc no m ct ngha cho c h thng. Ngn ng t nhin l mt vn tiu biu. Lm th no ct ngha ci suy ngh ca con ngi c phn nh qua ngn ng t nhin ? Ngn ng t nhin vn l mt sn phm c cu trc tinh vi, phc tp do chnh con ngi ra, nhng tc ci ch l con ngi khng h ngh ra bt k l thuyt, bi bn hay quy tc g trc . V th m khoa hc nhn thc m nhn cng vic i tm hiu, m t v gii thch ci suy ngh ca con ngi. Ni c th, mc ch ca khoa hcc php (syntax) l i khm ph cc quy tc to thnh ngn ng, ri sau s tm cch m t, gii thch chng cho tht khoa hc v c h thng hn hi. Nhng quy tc y chnh l ng php (grammar). Mc ch sau cng m khoa hc c php phi t ti l xc nh tnh ng sai ca cch hnh ngn; tt c mi quy tc hnh thc c tm thy phi phn nh chnh xc tinh thn ngn ng trong thc t v phi trng hp vi tp hp ngn ng t nhin. C l cch nhn v c php trong gii ngn ng hc quc t ng ngha vi ng php hc ca Nguyn Kim Thn: "Ng php l thut ng dch t "grammaire" (Php), "grammar" (Anh), v.v... m ra. Thut ng"grammaire", "grammar" ngy nay c hai ngha: mt l h thng ng php ca mt ngn ng c th (nh: ng php ting Vit ...), hai l khoa hc nghin cu v ng php ni chung. Cc nh ngn ng Trung Quc phn bit r rng hai ngha , v khi ni n ci ngha th hai, th gi l "ng php hc". Chng ti cng ch trng phn bit hai ngha trn bng hai thut ng khc nhau". (Nguyn Kim Thn 1997 : 11) Lm vic vi c php theo ngha khoa hc nhn thc, ngi nghin cu ngn ng s tri qua ba bc. Bc mt: nm bt d kin thc t bn ngoi, bc hai: tng qut ha v bc sau cng: t gi thuyt.

Nhng gi thuyt c xem nh nhng quy tc s c th nghim ti lui nhm tm thm d kin mi. C thm d kin mi t quy tc c, chu trnh mi li bt u, ngi quan st li tip tc tm kim thm nhng d kin thc t t th gii bn ngoi. nm bt xong mi d kin mi v c, khu tng qut ha li hi quy, ngi th nghim li t gi thuyt "chc l ng", ri li tip tc th nghim. Chu trnh y c mi lp ti lp lui cho ti khi no nhng gi thuyt t ra c xem nh ng th thi. Nu gi thuyt ng, tt nhin nhng quy tc lp thnh phi ng (tc quy tc ng php). y l nguyn tc lm vic ca khoa hc kinh nghim m chng ta thng thy. c nhiu ngi dn thn vo cng vic k trn. Mt trong nhng ngi tin phong phi k n l Chomsky, nh ngn ng hc ni ting ca th k 20 ngi gc Do Thi. Vo gia nhng nm 50, Chomsky cho ra i mt l thuyt ng php m ng gi l ng php to sinh (Generative Grammar) (Chomsky 1965, 1979). Ng php to sinh l mt m hnh ng php bao hm mt tp hp cha nhng quy tc to thnh ngn ng. Khi nim to sinh bt ngun t ngha y. L thuyt ny mt thi gy ting vang trong lng ngn ng hc v vn cn to nh hng cho ti ngy nay. Hng lot nhng l thuyt ng php theo sau ca ng v ca nhng ngi khc u da vo nguyn tc y: Ng php bin hnh to sinh (Generative Transformation Grammar), L thuyt cn bn (Standard Theory), L thuyt cn bn m rng (Extended Standard Theory), L thuyt chi phi v rng buc (Government and Binding Theory (GB)), Nguyn tc v thng s (Principles and Parameters (P&P)), Cc tiu lun (Minimalism (MP)), Ng php cu trc ng on tng qut ha (Generalized Phrase Structure Grammar (GPSG)) (Gazdar et al. 1985). Tuy nhin, khng phi mi ngi u ng vi cch nhn ngn ng theo kiu cu trc ca Chomsky. Vo khong cui nhng nm 70, Bresnan v Kaplan by t t tng i lp ca mnh qua l thuyt Ng php chc nng t vng (Lexical Function Grammar) (Bresnan 1982). Sau , Pollard v Sag dung ha hai pha bng l thuyt lng danh Head-Driven Phrase Structure Grammar (HPSG) (Pollard, Sag 1994).

(Ht chng 1)