1

B GIO DC V O TO
TRNG I HC S PHM H NI 2

NGUYN TH THANH LOAN

NGH THUT TRUYN NGN

LUN VN THC S
NGN NG V VN HA VIT NAM

Ngi hng dn khoa hc: PGS. TS Phan Trng Thng

H NI, 2013

LI CM N
Ti xin chn thnh by t lng bit n su sc n PGS.TS Phan
Trng Thng - ngi thy tn tnh hng dn gip ti hon
thnh lun vn ny. ng thi ti cng xin gi li cm n ti tt c cc
thy c gio trong khoa Ng vn trng i hc S phm H Ni 2
nhit tnh ging dy v to iu kin cho ti trong qu trnh hc tp v
nghin cu.
Ti cng xin trn trng cm n nhng ngi thn trong gia nh,
cng bn b ng vin v nhit tnh gip ti trong sut thi gian
qua.
H Ni, ngy 30 thng 11 nm 2013
Tc gi

Nguyn Th Thanh Loan

LI CAM OAN
Ti xin cam oan lun vn ny l cng trnh nghin cu ca ring
ti di s hng dn ca PGS.TS Phan Trng Thng. ti lun
vn ca ti khng trng vi bt k ti no khc.
Trong khi nghin cu lun vn, ti k tha thnh tu khoa hc
ca cc nh khoa hc v ng nghip vi s trn trng v bit n!
H Ni, ngy 30 thng 11 nm 2013
Tc gi

Nguyn Th Thanh Loan

4
MC LC
M U ........................................................................................................ 1
1. L do chn ti ........................................................................................ 1
2. Lch s nghin cu vn .......................................................................... 3
3. Mc ch nghin cu. ................................................................................. 16
4. Nhim v nghin cu.................................................................................. 16
5. i tng v phm vi nghin cu. ............................................................. 16
6. Phng php nghin cu ............................................................................ 17
7. D kin ng gp mi ................................................................................ 17
NI DUNG .................................................................................................... 18
Chng1: NGH THUT T CHC CT TRUYN V KT CU
TRONG TRUYN NGN LAN KHAI ...................................................... 18
1.1. Ct truyn ............................................................................................... 18
1.1.1. Mt s kiu ct truyn trong truyn ngn Lan Khai ............................ 20
1.1.1.1. Ct truyn truyn thng ..................................................................... 20
1.1.1.2. Ct truyn tm l ............................................................................... 27
1.1.1.3. Ct truyn k o................................................................................. 33
1.2. Kt cu .................................................................................................... 42
1.2.1. V kt cu trong tc phm vn hc ...................................................... 42
1.2.2. Mt s kiu kt cu trong truyn ngn Lan Khai ................................. 44
1.2.2.1. Kt cu n tuyn .............................................................................. 44
1.2.2.2. Kt cu truyn lng truyn ................................................................ 50
1.2.2.3. Kt cu theo mch pht trin tm l ................................................. 55
Chng 2: NGH THUT XY DNG NHN VT TRONG
TRUYN NGN LAN KHAI ..................................................................... 60
2.1. Mt s kiu nhn vt trong truyn ngn Lan Khai............................ 61
2.1.1. Nhn vt k o ...................................................................................... 61

5
2.1.2. Nhn vt chnh din .............................................................................. 64
2.1.2.1. Hnh tng cc chng trai min ni .................................................. 64
2.1.2.2. Hnh tng ngi ph n min ni ................................................... 67
2.1.2.3. Nhn vt vn ngh s v nhng kip ngi b nh bt hnh v
kip sng mu sinh ......................................................................................... 75
2.1.3. Nhn vt phn din ............................................................................... 77
2.2. Mt s th php xy dng nhn vt .................................................... 80
2.2.1. t tn, miu t ngoi hnh nhn vt .................................................... 80
2.2.2. Miu t tm l nhn vt ........................................................................ 86
Chng 3: NGH THUT TRN THUT TRONG TRUYN
NGN LAN KHAI ....................................................................................... 92
3.1. Ging iu trn thut .......................................................................... 93
3.1.1. Ging iu tr tnh mt m thm m cht th ................................. 94
3.1.2. Ging iu ai on, xt xa, thng cm................................................. 98
3.1.3. Ging iu khng khi, mnh m v quyt lit .................................... 101
3.1.4. Ging iu chn cht, mc mc, bnh d ca ngi dn min ni ....... 104
3.2. im nhn trn thut ............................................................................. 107
3.2.1. Trn thut t ngi th ba ...................................................................... 107
3.2.2. Trn thut t ngi th nht ................................................................... 114
KT LUN.................................................................................................... 122
DANH MC TI LIU THAM KHO .................................................... 127

1
M U
1. L do chn ti
u th k XX, vn hc Vit Nam bc vo qu trnh hin i ha.
Tri qua giai on giao thi (1900-1930), vn hc giai on 1930-1945 t
c nhng thnh tu rc r cha tng thy. Vi s gp mt ca rt nhiu
nhng cy bt vn xui xut sc nh: Nguyn Cng Hoan, Ng Tt T, V
Trng Phng, Nguyn Hng, Nam Cao, Kim Ln, Thch Lam, Lan Khai
to nn din mo mi cho nn vn hc nc nh. Mi nh vn c mt mnh
t ring tm ti, th nghim v pht huy ton b nng lc sng to ca
mnh. Trong s cc nh vn xut sc , Lan Khai c nh gi l mt
trong nhng nh vn sung mn nht ca nn vn xui hin i. S xut hin
ca cy bt Lan Khai l mt hin tng c bit t ngun gc xut thn n
hot ng vn chng.
ng thi Lan Khai l cy bt ch lc ca Nh xut bn Tn Dn,
ng thi tn tui ca ng xut hin u n trn cc t bo Loa, Ng Bo,
ng Ty, Tiu thuyt th by, Ph thng bn nguyt san. Ngi ngh s y
rt giu tim nng sng to vi nhng Truyn ng rng, nhng tiu thuyt
tm l-x hi, cc tiu thuyt lch s, nhng thin truyn ngn v k, li t
duy sc bn trong l lun, ph bnh v nghin cu, cc cng trnh su tm vn
hc, cng nng lc dch thut ti hoa v nhng tc phm hi ha em n
cho nn vn ngh dn tc nhng mu sc mi. Sng tc ca Lan Khai c
cc nh vn cng thi nh: Trng Tu, Trn Huy Liu, Hi Triu, V Ngc
Phan nh gi rt cao. Trong cun Nh vn hin i, V Ngc Phan vit:
Lan Khai l lo tng trong lng tiu thuyt ang gng tm ng mi.
Trong cun sch Lan Khai tuyn tp, PGS.TS Trn Mnh Tin c vit: Cm
phc v nhng truyn ng rng ti p, cc vn ngh s Bc H gi
ng vi ci tn thn mt nh vn ng rng. Cm mn trc nhng bc

2
tranh v cnh tr sn lm v nhng truyn ng rng, Tn tng ng bt
danh Lm Tuyn Khch. Trn vn n, nh ph bnh Trng Tu gi ng l
ngh s ca rng r, l n anh trong th gii sn lm, l cy a c th
gia cnh ng bt ngt. Nguyn Tun gi ng l nh vn to gan ln mt
nht gii Bc H[68, tr.20]. iu cho thy ti nng v tnh cm yu
mn ca gii vn ngh s dnh cho nh vn Lan Khai.
Vi cuc i cha trn 40 tui, Lan Khai li mt di sn ln v
vn hc. Tn tui ca ng tng vang bng mt thi trn vn n c nc
nhng hot ng nghin cu v cuc i v s nghip ca Lan Khai hn na
th k qua vn cha ton din v h thng, cha tng xng vi tm vc ca
ng. Ti l K nim ln th 100 ngy sinh Lan Khai, nh th Hu Thnh
khng nh: Lan Khai l mt trong nhng nh vn trng thnh rt sm v
thc x hi v l tng ngh thut. S nht qun trong hot ng x hi v
sng tc vn chng ca ng th hin bn lnh v nhit huyt ca mt tr thc
yu nc v nhn cch vn ha ca mt nh vn Cuc i v s nghip ca
Lan Khai tht trong sng v cao p. ng l ng phi c nghin cu, nh
gi cng bng trong vn hc s nh l mt trong nhng nh vn xut sc ca
nn vn hc Vit Nam ng i, mt ngi c cng vi cch mng[68,
tr.7]. Vy m tn tui cng nh cc sng tc ca ng tng chm khut theo
bng my m ca lch s trong mt thi gian kh di.
Xut pht t lng ngng m, trn trng, knh mn v tri n trc
mt ngi ngh s phn u c cuc i cho nn ngh thut nc nh,
chng ti quyt nh chn Ngh thut truyn ngn ca Lan Khai lm ti
nghin cu. y l cng trnh u tin i su nghin cu nhng c sc trong
ngh thut vit truyn ngn ca nh vn Lan Khai - mt trong nhng phng
din thit yu to nn sc hp dn ca nh vn n anh trong th gii sn
lm - hi vng s cung cp thm cho nhng cy bt tr mun hc hi, trau di

3
kinh nghim sng tc. Hn na, vi ti ny chng ti mong mun khng
nh thm tn tui ca nh vn Lan Khai - mt ti nng ln trong nn vn hc
Vit Nam hin i - qua mt th loi m ng rt c bit ti, th loi truyn
ngn.
2. Lch s nghin cu vn
im qua cc thnh tu nghin cu v s nghip sng tc ca nh vn
Lan Khai, c bit l nhng cng trnh c lin quan n ti nghin cu ca
lun vn, chng ti chia lm ba giai on sau: mt l giai on t 1930-1945,
hai l giai on t 1945-1986 v ba l giai on t 1986 n nay.
1.1. Giai on t 1930-1945
Ngi u tin quan tm n sng tc ca Lan Khai l nh nghin cu
Trng Tu. Trong bi vit v tc gi Lan Khai ng trn bo Loa (S 81, ra
ngy Th 5 hng tun nm 1935), ng gi Lan Khai l nh ngh s ca
rng r. V chnh Lan Khai bng nng lc ngh s thin bm thc gic, ng
cm bt chp nhng truyn l ng rng, dt ta vo mt a ht xa xm, ti
him. T t, hi hp, ng n kh cnh ca rng thm, m li cho ngh thut
bc vo mt th gii l lng, y dy nhng tnh trng nhim mu, t th.
Trong phm vi y, ng vn chim a v n anh, tr tri nh cy a c th
gia cnh ng bt ngt[67, tr.225]. Khng ch nh gi cao v Truyn
ng rng ca Lan Khai, Trng Tu cn cp n mng tiu thuyt lch
s v khng nh: Rng r v lch s l hai th gii m ng Lan Khai l
ngi th nht em vo tiu thuyt hin i, c lng tm v ngh thut[67,
tr.238]. Cng trn bo Loa, s 83, Th Nm /19/ September 1935, trong bi
vit Vn Lan Khai, Trng Tu ghi nhn nhng ng gp ca Lan Khai
trn nhiu phng din nh: ngh thut t cnh, cch dng ch, li t cu,
cch vn dng li vn Php. ng ngi ca: Trong cc nh vn t cnh hin
i, ng Lan Khai ng lit vo a v danh d. Di ngi bt ca ng hnh

4
tng n ni tip hnh tng kia thnh mt iu di lm cho ngi c nh b
m sng khng bit mnh ang trong mng hay trc cnh thc[67,
tr.241]. Lan Khai bit dng nhng hnh tng rt kho v c nhng li t
cu rt mi. Trng Tu hoan nghnh vic Lan Khai mnh bo ng dng
cch din t , t cnh ca Php vn vo vn Quc ng, ci m nhiu nh vn
cho l ng ngh, kiu cch[67, tr.243]. Cui cng ng khng nh: ng Lan
Khai tht l mt tiu thuyt xng ng, mt nh vn c gi tr v hi vng.
Nh vy, vi nhng Truyn ng rng ngay t u nhng nm 1930, Lan
Khai khng nh c v tr cng nh ti nng sng to ca mnh.
Nm 1938, tiu thuyt Lm than ca Lan Khai ra i thu ht s ch
ca ng o c gi. Trong li ta cun sch ny, nh nghin cu Trn
Huy Liu nh gi cao gi tr hin thc ca tc phm: nhng tnh cnh,
nhng phong tc cho n nhng tm l ca m dn ngho m tc gi m t
l rt ng[67, tr.248]. Nh vy, tc gi Trn Huy Liu c nhng nhn xt
su sc v nng lc phn nh hin thc v kh nng miu t tm l nhn vt
ca nh vn. Cng ni v tiu thuyt ny, nh ph bnh Hi Triu c bi Lm
than - mt tc phm u tin ca nn vn t thc x hi nc ta vit:
c xong quyn Lm than, ti thy tc gi ca n mnh dn tin ln trn
con ng sng sa m y c trng gai, con ng bnh vc cho giai cp
cn lao, con ng ca ch ngha x hi. iu y l mt iu ng ghi nh
trong lch s vn hc ca x ny[67, tr.251]. ng cao ci khuynh hng
sng tc ca Lan Khai m ng gi l: Ci khuynh hng t thc x hi ch
ngha[67, tr.253].
Tip , nm 1938, trong li ta cun tiu thuyt C Dung, nh nghin
cu Thiu Quang Lc nh gi cao cun tiu thuyt ny cng vi tn tui
ca Lan Khai. ng cho rng: To nn C Dung, Lan Khai mun t trc
mt ngi n b Vit Nam mt tm gng h t nhn thy mnh, t nhn

5
thy ci tm hn thun ty ca mnh[29, tr.6]. Cng trong thi gian ny, trn
Ph thng bn nguyn san (s 24), V Ngc Phan quan tm n tiu
thuyt C Dung ca Lan Khai xem y l tc phm c tnh qu v cao
vic xy dng nhn vt ngi ph n nng thn ca ng.
Nm 1941, tc gi Phm Mnh Phan c bi ph bnh tiu thuyt Mc
mi nc mt ng trn tp ch Tri Tn (s 29) rt ch n kh nng
miu t tm l nhn vt ca nh vn Lan Khai, bi t ct truyn cho ly k
khng phi l ch ca tc gi khi vit cun sch . V ng ch ct t r
nhng ni au kh, bc dc, hn gin ca nh vn trong cuc sng hng
ngy[20, tr.5], nhng ng thi ng cng ch ra mt s hn ch v mt kt
cu trong tc phm ca Lan Khai.
n nm 1942, trong cun Nh vn hin i, V Ngc Phan li c
nhng nh gi cao v nng lc sng to ca nh vn Lan Khai qua tiu
thuyt Ting gi ca rng thm v tp Truyn ng rng. V Ngc Phan
c vit: c Ting gi ca rng thm, ngi ta cm v ci tm hn ngy
th v cht phc ca c sn n bao nhiu, th c Truyn ng rng ca
Lan Khai ngi ta li gh s v nhng ci b him ca rng ni by nhiu v
ngi ta c ci cm tng nh nhng chn sn lm ca Mng, Mn ch l
nhng ni ma thing nc c, ngi man di cn ln vi th d v ma.
Hai quyn sch l hai b mt ca rng. Mt ng l ci v p ca ngi, ca
cnh ph by trc mt ngi l khch; cn mt ng l nhng iu huyn b
n nu sau nhng ngi v nhng cnh y[48, tr.342]. Vy nn theo V
Ngc Phan c Truyn ng rng ca Lan Khai, ta khng nn ngh lun
v h thc, khng nn ng vo mt khoa hc bi bc; ta nn c vi c
th mng, pha cht huyn o ca c nhn, nh khi c Liu Trai ca B
Tng Linh vy[48, tr.342]. c bit, V Ngc Phan cn khng nh ti nng
vit truyn ngn ca Lan Khai: Lan Khai c cy bt rt ti tnh vit truyn

6
ngn. Khng hiu sao ng li ch vit c tp Truyn ng rng? Tht ng
tic[48, tr.344]. Nh vy V Ngc Phan c cp n tp Truyn ng
rng (1940) nhng ng li cha bao qut c ht cc truyn ngn ca Lan
Khai cc ti khc. Bi Lan Khai khng ch thnh cng trong cc mng
truyn ngn ng rng, m nhng truyn ngn vit v cc mng ti tm
l x hi v ti v lch s ca ng cng ht sc c sc.
Nh vy c th thy rng, trc 1945, cc sng tc ca nh vn Lan
Khai thu ht c s ch ca nhiu nh nghin cu, ph bnh vn hc c
tn tui nh Trng Tu, Trn Huy Liu, Hi Triu, V Ngc Phan... Song
hu ht cc cng trnh y ch tp trung vo vic nh gi cc sng tc thuc
th loi tiu thuyt. Ring mng truyn ngn ca Lan Khai, t nhiu cc nh
nghin cu c cp n song cha c h thng cng nh cha ton din v
mt thnh tu ngh thut.
1.2. Giai on t 1945-1986
T sau 1945, vic su tm v nghin cu cc tc phm ca Lan Khai b
gin on. Tuy vy mt s tc gi vn nghin cu v cc sng tc ca ng.
Tc gi Phm Th Ng trong Vit Nam vn hc s gin c tn bin,
(tp III do Anh Phng n qun n hnh nm 1965) phn loi tiu thuyt
ca Lan Khai lm ba loi v ch ra: Vi tiu thuyt ng rng Lan Khai
ng trong th gii ca ring mnh. ng chinh phc c gi bng nhng hiu
bit rnh r v s cm xc su xa ca mnh[67, tr.287]. Phm Th Ng c
nhng nh gi xc ng v vn phong ca Lan Khai: Trong nhng nh vn
ca nhm Tn Dn c l Lan Khai l cy bt bit t sn sc v c nhiu c
tnh vn chng hn c... nhng tc phm, nhng trang ng vit k hn c,
ta thy mt bt php thc gi dn, iu luyn. ng c mt tr quan st tinh t,
c ph gip bi mt ngn ng chun xc khc chit, nhiu khi giu nhng

7
hnh nh rt tn k[67, tr. 292]. c bit khi nhc ti tp Truyn ng rng
ca Lan Khai, ng khng nh l tt c mt pho kinh d[67, tr.288].
Tc gi Nguyn c n trong My vn vn hc hin thc ph
phn (nm 1968), c cp n tc gi Lan Khai v tiu thuyt Lm than vi
li khng nh: Lm than l mt tc phm ng chng ta ch . Tuy
nhin, cng trong bi vit ny, tc gi cn c nhng nhn nh c nhiu im
khc xa so vi tc gi Hi Triu trc y: nh vn lng mn r bc chc
lt sang con ng hin thc... c nhin vn hiu bit v nh vn ng
rng v giai cp cng nhn cng kh mong manh[84, tr.7].
Nm 1983, nh xut bn vn hc cho ra mt cun sch V vn hc
ngh thut do Hng Chng su tm v tuyn chn. Tc gi cun sch ny
c cp n cun Lm than ca Lan Khai nhng cng ch m phng li
nhng kin ca tc gi Nguyn c n trong cun My vn vn hc
hin thc ph phn Vit Nam (1968) trc y.
Tc gi Phan C trong cun Tng tp vn hc Vit Nam - 29A,
(Nh xut bn Khoa hc x hi nm 1988), c nhc n tc gi Lan Khai
cng vi cc tc gi khc nh: Thch Lam, Trn Tiu v nh gi h l
nhng hin tng cho s phn ha ca vn xui lng mn trong thi k Mt
trn dn ch. Trong tc gi Phan C c nhc n truyn ngn Thng
Gy ca Lan Khai v nhn nh: y l tryn ngn vit theo khuynh hng
hin thc ph phn.
Nh vy, hu ht cc bi nghin cu nu trn u tp trung mng tiu
thuyt, c bit l hai tiu thuyt tng gy c ting vang ln l C Dung v
Lm than, trong khi cc tc phm truyn ngn ca ng giai on ny c
c nhc n nhng vn cn s lc.

8
1.3. Giai on t 1986 n nay
T nm 1986 tr li y, c bit l sau nhng nm 1990, s nghip
sng tc ca nh vn Lan Khai li bt u c quan tm mnh m.
u tin c th k n tc gi Gia Dng vi bi vit: i iu v nh
vn Lan Khai in trn Ph san bo Vn ngh ra ngy 19/08/1990. Trong bi
vit ny tc gi c gii thiu tm tt v cuc i v s nghip sng tc vn
chng ca Lan Khai. y l nhng vn t liu qu m tc gi tp hp c
thng qua nhng ngi thn trong gia nh nh vn. ng khng nh: Lan
Khai l mt trong s t nh vn tin chin u tin vit tiu thuyt v i sng
phong tc v tp qun ca dn tc thiu s u tin Vit Nam[67, tr.315].
Cng trong thi gian ny, trn tun bo Vn ngh ra ngy 25/8/1990
ng bi: Hnh hng v th khng chin ca nh vn Hong Minh
Tng. ng gii thiu thm t liu v Lan Khai v cuc i hot ng
ngh thut ca ng qua li k ca b H Th Minh Kim (v ca nh vn).
Nm 1991, trn Tp ch Vn hc (s 6/1991), tc gi Ngc Giao c bi
vit: Lan Khai vi truyn l ng rng. Trong tc gi c khng nh v
sc ht mnh m ca nhng Truyn l ng rng ca nh vn Lan
Khai nh sau: ng vit rt hay, ct truyn no cng li k, rng rn... mi
thin truyn Lan Khai l mt chuyn l lng, a con ngi thnh th n gn
nhng ngi ca ma thing nc c m c ngh n h rng mnh s
hi[67, tr.351]. Hn na ng cn nh gi v v th ca nh vn Lan Khai
i vi th loi tiu thuyt lch s: Thi trc chin s ng Dng, vn
n Bc H ni danh ba cy bt lch s, tiu thuyt: Lan Khai, Nguyn Trin
Lun, Phan Trn Chc[67, tr.349]. Bn cnh , Ngc Giao cn cung cp
thm nhiu thng tin b ch khc v cuc i, s nghip sng tc ca nh vn.
Cng trong khong thi gian , tc gi M Huyn c bi vit nh non thn
ln phim ng trn Tp ch in nh Vit Nam (s 47, 1992) gii thiu

9
y l tiu thuyt lch s c sc vit v min ni ca Lan Khai. Cc kin
trn nh gi cao ti nng ca nh vn Lan Khai th loi tiu thuyt lch
s. Qua ta thy c nhng thnh cng ca nh vn vi nhng sng tc
ti lch s bn cnh mng sng tc v ti tm l x hi v min ni.
Cng trong nm 1992, trong cun T in nhn vt lch s Vit Nam
ca hai tc gi Nguyn Quang Thng v Nguyn B Th trnh by vn tt
v tr v nhng ng gp ca nh vn Lan Khai cho nn vn hc nc nh
giai on 1930-1945.
Nm 1994, trong cun Vn thi s tin chin, tc gi Nguyn V vi t
cch l mt ngi bn, mt ngi ng nghip cung cp tip cho bn c
nhiu thng tin v nh vn Lan Khai, v mi quan h bn b cng nh s
nghip ca ng. Nguyn V ngi khen ngh thut k chuyn trong truyn
ng rng ca ng: Lan Khai k chuyn rt hp dn, nht l truyn ng
rng, ni cng th ring bit ca Lan Khai. Khng nh vn no vit truyn
ng rng kch thch bng Lan Khai, k c TachiA[67, tr.341].
Nm 1997, trn bo Gio dc v thi i s 38, tc gi Hong D V
c bi vit V Trng Phng gp Lan Khai gii thiu v tnh bn thn
thit, gn b ca hai nh vn. Nm 1938, Nh xut bn Khoa hc x hi cho
xut bn cun Vn xui lng mn Vit Nam 1930-1945 (tp 2), gii thiu
vn tt v nh vn Lan Khai. Tc gi cun sch nhn nh v tiu thuyt
ca nh vn Lan Khai gm hai loi chnh l tiu thuyt lch s v tiu thuyt
ng rng[46, tr.144]. Ni chung kin trn vn cn cha bao qut c
ton b sng tc cng nh nng lc sng to v ti nng ngh thut ca nh
vn Lan Khai.
Nm 2000, trong Gio trnh lch s vn hc, Gio s Nguyn ng
Mnh c nhc n Lan Khai qua li nhn xt ngn gn Lan Khai cng dng
tiu thuyt lch s vi Phan Trn Chc, Nguyn Triu Lut, Nguyn Huy

10
Tng... y cm hng lng mn c dp thu dt nhng mi tnh lm ly
gia nhng ngi trng s v gia nhn thi phong kin xa xa[79, tr.9].
kin trn khng nh s ng gp ca Lan Khai vi tiu thuyt lch s u
th k XX bng cm hng sng tc tiu thuyt lch s theo khuynh hng lng
mn, trong c ni dung vit v ti tnh yu.
Nm 2001, nh xut bn Vn hc cho ra mt bn c cun T in tc
phm vn xui Vit Nam (giai on t cui th k XIX - 1945), cc tc gi
cun sch quan tm n nhng ng gp ca Lan Khai trn lnh vc tiu
thuyt Vit Nam hin i, ng thi gii thiu vn tt v mt s tc phm
nh: Lm than, C Dung, Gi thi lon, Sui n... Thng 4,5,7/2001, trn
bo Vn ngh thnh ph H Ch Minh ng bi Vit v cc bn vn bt
ca Lan Khai v bo Tin phong cui thng (4,5,6,7/2001) vi mc Nhng
chuyn t c bit v nh vn ca tc gi Lan Phng cung cp nhiu t
liu v mi quan h gn b gia Lan Khai vi cc nh vn ni ting ng
thi nh: Tn , Nguyn Tun, V Trng Phng, Lu Trng L, Nguyn
Hng, Hi Triu, Trn Huy Liu... Cng trong thi gian ny, tc gi
Hong vi bi vi bi vit: i, vn Lan Khai trn Din n vn ngh, (s
thng 7/2001) c gii thiu s lc v tiu s v s nghip vn hc ca Lan
Khai. Bi vit gn vi ngun t liu ca tc gi Gia Dng v phng theo t
liu ca gia nh c nh vn cung cp v thn th v s nghip ca Lan Khai,
nhng cn mt s im cha chnh xc. ng thi trn bo Vn ngh thnh
ph H Ch Minh (s 37, ra ngy 04/10/2001) c ng bi vit vi nhan :
Vn nh vn trong quan nim Lm Tuyn Khch ca tc gi Trn Mnh
Tin nh gi cao t tng ngh thut ca Lan Khai: T quan nim n
sng tc, ng thi Lan Khai th hin ci nhn kh ton din v su sc v
v tr nh vn i vi cuc sng ngh thut[67, tr.194]. Cng nm lun vn
Thc s khoa hc Ng vn Truyn ng rng ca Lan Khai (2001), ca

11
tc gi Nguyn Thanh Trng cung cp thm nhng thng tin mi m v
nh vn Lan Khai v sng tc ca ng.
Thng 5/2002, tc gi Trn Mnh Tin vi bi vit Tc phm t
truyn ca Lan Khai in trn Tp ch Khoa hc (s 5), trng HSP H Ni
ch ra hng nghin cu v hnh tng tc gi Lan Khai trong tc phm c
mi quan h vi chn dung cuc sng i thng ca nh vn.
Thng 6/2002, tc gi Trn Mnh Tin cng b cng trnh: Lan
Khai - Tc phm nghin cu l lun v ph bnh vn hc gii thiu mt
cch kh y v cuc i, con ngi v s nghip ca Lan Khai cng nh
nhng ng gp ca ng lnh vc nghin cu l lun ph bnh.
Thng 11/2002, trn tp ch Ti hoa tr (s 237, 238), tc gi Trn
ng Minh trong bi vit: i tha trong s i snh lin vn bn phn
tch tc phm i tha trong s i snh vi Mc mi nc mt ca Lan
Khai, ngi vit ch ra nhng ng gp ca Lan Khai v mng ti ngi tr
thc v ng thi tc gi cng rt ch ngh thut miu t tm l nhn vt
ca ng.
Trong cun Nhn li vn hc Vit Nam th k XX ca tp th Vin vn
hc do Nh xut bn Chnh tr Quc gia xut bn nm 2002 c bi vit Vn
Xun, H Qy Ly trn nn tiu thuyt lch s ca tc gi Li Vn Hng. Bi
vit lc thut mt s tiu thuyt lch s Vit Nam bng ch Hn, ch
Quc Ng. Trong bi vit tc gi c nhc ti tiu thuyt lch s mang m
cht lng mn c s gp mt ca cy bt lch s lo luyn Lan Khai vi cc
tc phm nh: Trong cn binh la, Treo bc chin bo, Ai ln ph ct (Li
Vn Hng, Vn Xun, H Qu Ly trn nn tiu thuyt lch s, Nhn li vn
hc Vit Nam th k XX, Nh xut bn Chnh tr quc gia, 2002).
Tc gi Trn Mnh Thng trong cun T in tc gia vn hc Vit
Nam th k XX (Nh xut bn Hi nh vn - 2003) c gii thiu v Lan Khai

12
v cc tc phm chnh ca ng. Khi nhc n Truyn ng rng ca Lan
Khai, tc gi Trn Mnh Thng c vit: Truyn ng rng l mt cch
Lan Khai mn li dn min ni k li nhng g m Lan Khai nhn
thy, nghe thy[20, tr.9]. Nhn chung nhng nh gi trn y ca cc tc gi
vn cha tht ton din v Truyn ng rng ca Lan Khai. Bn cnh
vn c nhng thng tin cha chnh xc v tiu s ca Lan Khai.
Trong cun T in tc gia - tc phm vn hc Vit Nam xut bn
nm 2003 ca cc tc gi: Nguyn ng Mnh, Bi Duy Tn, Nguyn Nh
, trong tc gi L Quang Hng c nhn nh v cc tc phm ng rng
ca Lan Khai nh sau, l ch ni tri nht trong sng tc ca ng. Lan
Khai em li cho ngi c cm gic va gh rn, va thch th trc bao
iu b him ca chn sn lm[20, tr.9].
Trong cun T in vn hc (b mi) xut bn nm 2004 ca Nh
xut bn Th gii, tc gi Phm Th Thu Hng gii thiu kh y v
tc gi Lan Khai v ba loi sng tc chnh ca ng. Trong khi bn v tp
Truyn ng rng (gm 9 truyn), tc gi c vit: Tp Truyn ng
rng a ngi c tr v vi ci thi ngi v ma qu cn sng ln ln vi
nhau, ma qu cng c tnh cm yu, ght, s hi y nh ngi. Rng thm
ni cao ph by ht ci v hoang d b n v rng rn ca n. tng thm
ni kinh hong, Lan Khai thng m t rt k, nhiu khi r r cc cm gic
lnh lo cng nhng tai ha l lng trong khng gian, nhng tc ng y
kh nghi, s n hin ly k ca mt ai , mt ci g sau mi gc cy, hm
ni trc ri sau mi cho cc s kin xy ra, to cho tc phm mt
ci khng kh hoang ng, cng thng t u n cui[20, tr.9]. Nh vy
tc gi Phan Th Thu Hng tp trung khai thc nhng c im trong
ngh thut miu t, ngh thut k chuyn ca tc gi Lan Khai trong tp
Truyn ng rng.

13
Thng 9/2004, cun chuyn kho Lan Khai - Truyn ng rng ca
hai tc gi Trn Mnh Tin v Nguyn Thanh Trng, do Nh xut bn Vn
ha thng tin n hnh cng b cc sng tc thuc mng tiu thuyt ca Lan
Khai v nhng ti liu lin quan n cuc i, s nghip sng tc cng nh
nhng c im v tiu thuyt ca ng. c bit, trong bi vit v c im
truyn ng rng ca Lan Khai, tc gi Trn Mnh Tin c cp n
mng truyn ngn truyn k ca ng. Theo tc gi: l mt pho truyn l,
y mu sc truyn k v kinh d, na h, na thc, c kh nng khi dy tnh
hiu k ca c gi v kch thch tnh t m ca tr th, l nhng tc phm
nm ngoi quan nim t thc ca Lan Khai[20, tr.10]. Hn th tc gi cn
khng nh: Ngoi ra Lan Khai cn c cc truyn ngn lch s nh Sng
nc L Giang (1935), Mu thng i (1941) l nhng cu chuyn giu
tnh hin thc min ni, m t mt tnh hung oi om hoc mt hnh ng
dng cm v ngha ln[20, tr.10]. Nhng nhn nh ny ca tc gi Trn
Mnh Tin phn no gii quyt c nhng nt chnh ca cc truyn ngn
vit v ti lch s v nhng cu chuyn ng rng hp dn ca Lan Khai.
Ti hi ngh vn hc k o c t chc vo ngy 28/5/2006 ti trng
HSP H Ni, trong bi vit Truyn truyn k ca Lan Khai, tc gi Trn
Mnh Tin c bn ti cc tc phm thuc loi truyn truyn k ca Lan Khai
th loi truyn ngn v xem y l nhng ng gp rt mi v cch sng to
ct truyn v li vn ngh thut.
Hn th, cc tc gi: Trn Mnh Tin, H Nguyn Huyn, Hu Thnh...
ng ti nhiu thng tin v nh vn Lan Khai cng nh v cc sng tc ca
ng trn bo Vn ngh c bit ngy 26/7/2006, trong l k nim 100 nm
ngy sinh ca nh vn Lan Khai, cc tc gi nh: nh th Hu Thnh, PGS.TS
Trn Mnh Tin, nh vn Hong Minh Tng, PGS.TS Nguyn Vn Long,
PGS.TS Nguyn Ngc Thin, PGS.TS Nguyn Xun Nam c nhng bi

14
vit v tham lun khng nh ti nng xut sc, v tr tin phong, tinh thn yu
nc, thng dn, on kt cng ng, vn mi trng sinh thi nhn vn,
ngh thut vit vn ca nh vn Lan Khai trong nn vn hc hin i nc
nh. Cun sch Lan Khai nh vn hin thc xut sc ca Nh xut bn Hi
nh vn do tc gi Trn Mnh Tin bin son tp hp tt c cc bi vit v
tham lun ni trn v tr thnh ngun t liu qu gi c th hon nguyn
mt nh vn yu nc, c cng vi cch mng - nim t ho ca nn vn
hc Vit Nam hin i. Trong nhiu bi vit cp n truyn ngn k
o ca ng v nhn vt, v ct truyn, v ngn ng ngh thut. Tc gi Trn
Mnh Tin trong mt s bi vit ca mnh cp n cc sng tc ca Lan
Khai cc kha cnh khc nhau. Tc gi V Th Nht c bn v ngh thut
vit truyn k o ca Lan Khai. Cn tc gi L Th Tm Ho li c nhng
nh gi v ngn ng ngh thut trong Truyn ng rng ca Lan Khai.
Nh vy cc sng tc ca nh vn Lan Khai c nhiu nh nghin
cu quan tm v c nhiu chuyn lun nghin cu v cc tc phm ca ng.
Trong nhiu bi vit cp n tp Truyn ng rng ca Lan Khai
cho thy cc nh nghin cu c cp n cc truyn ngn ca ng nhng
cha kho st mt cch ton din v kiu loi.
Nm 2010, Nh xut bn Vn hc ra mt bn c b sch Lan Khai
tuyn tp (hn 1500 trang trang kh ln 16 x 24), trong PGS.TS Trn
Mnh Tin dnh nhng li gii thiu cng phu v tm huyt v cuc i,
s nghip; con ng ngh thut ca nh vn Lan Khai. Tp mt ca cun
sch quy t nhng tiu thuyt tm l - x hi v tiu thuyt ng rng tiu
biu nht ca Lan Khai. Tp hai tip tc tp hp nhng tiu thuyt lch s,
truyn ngn, k, th, mt s bi l lun, ph bnh ni bt cng mng vn
chng dn gian do chnh Lan Khai su tm v bin son. y l b sch qu
th hin tp trung nht tm hn ngh s trc nhn dn v t nc. ng

15
thi cng l ngun ti liu thit thc cho bn c, cc bn hc sinh, sinh vin,
nghin cu sinh trong nh trng hc tp[68, tr.56].
Nm 2011, Nh xut bn H Ni cho xut bn cun Lan Khai tuyn
truyn ngn do PGS.TS Trn Mnh Tin su tm v gii thiu. Cun sch
tp hp 37 truyn ngn tiu biu nht ca Lan Khai thuc cc loi truyn
ng rng, truyn lch s, truyn tm l x hi. Trong cun sch ny, PGS.
TS Trn Mnh Tin khng nh: vi trn 50 truyn ngn cho thy, cy bt
Lan Khai to nn mt ch ng ring trn vn n thu y[70, tr.5]. Nh
vy ch ring vi th loi truyn ngn, Lan Khai to nn mt ch ng
ring, khng nh mt cy bt rt ti tnh trong th loi truyn ngn.
C th thy trong vng hn na th k qua, vic tm hiu v cuc i v
vn nghip ca Lan Khai ngy cng thu ht s ch ca rt nhiu gii nghin
cu, ph bnh ni chung v bn c ni ring. Nhng phn ln gii nghin
cu u c nhng kin nh gi v nhng ng gp v cc bnh din khc
nhau ca nh vn Lan Khai cho nn vn hc nc nh giai on 1930-1945.
l s thc v di sn ln ca mt ti nng vn hc. Song vic nghin cu
li din ra cha lin tc, thng xuyn, cha tng xng vi nhng ng gp
ca nh vn vi nn vn hc nc nh giai on 1930-1945. Nhng nm gn
y vic nghin cu v thnh tu truyn ngn ca nh vn c bc pht
trin mi. Tc gi Nguyn Ngc H trong cng trnh Truyn ngn ca Lan
Khai (lun vn Thc s khoa hc trng HSP H Ni) nm 2006, nghin
cu s a dng, phong ph trong 21 truyn ngn v ni dung v mt phn
trong ngh thut vit truyn ngn ca Lan Khai. Lun vn ca chng ti c
tham kho cc cng trnh trn. Nhng mc ch chnh ca chng ti s
chuyn su vo nghin cu cc yu t ngh thut trong cun Lan Khai tuyn
truyn ngn nhm tm ra mt phong cch vit truyn ngn rt ti tnh

16
gp phn quan trng khng nh c v th ca nh vn Lan Khai i vi
nn vn hc nc nh.
3. Mc ch nghin cu
Nghin cu ti trn chng ti hng ti xc nh nhng nt c
trng v c sc trong ngh thut vit truyn ngn ca nh vn Lan Khai.
Chng ti s tm hiu ngh thut truyn ngn ca Lan Khai t gc nhn
ca l thuyt t s hc v: ct truyn, kt cu, ngh thut xy dng nhn vt
v ngh thut trn thut.
Trn c s khng nh nhng ng gp mi m, c sc trong ngh
thut vit truyn ngn ca nh vn Lan Khai v gp phn a tn tui ca ng
xng ng vi v th v tm vc m ng ng c tn vinh: mt cy bt rt
ti tnh trong th loi truyn ngn, ng thi cng l nh vn sung mn nht
ca nn vn xui hin i.
4. Nhim v nghin cu
Da trn l thuyt t s hc, lun vn ca chng ti tp trung tm hiu
ngh thut truyn ngn ca Lan Khai trn cc ni dung:
- Ngh thut t chc ct truyn v kt cu trong truyn ngn Lan Khai
- Ngh thut xy dng nhn vt trong truyn ngn Lan Khai
- Ngh thut trn thut trong truyn ngn Lan Khai
Mi ni dung trn s c xy dng thnh mt chng ca lun vn.
5. i tng v phm vi nghin cu
5.1. i tng nghin cu
Trong qu trnh nghin cu chng ti tin hnh kho st mt cch c h
thng gn bn mi truyn ngn tiu biu ca nh vn Lan Khai in trong
cun Lan Khai tuyn truyn ngn (Nh xut bn H Ni, nm 2011).

17
5.2. Phm vi nghin cu
Chng ti tp trung lm r nhng c sc trong ngh thut vit truyn
ngn ca nh vn Lan Khai qua tp truyn ngn tiu biu trn ca ng.
6. Phng php nghin cu
Trong qu trnh nghin cu chng ti s s dng phi hp cc phng
php sau y:
- Phng php kho st thng k, phn loi
- Phng php h thng
- Phng php so snh
- Phng php phn tch, tng hp
7. D kin ng gp mi
- Trn c s k tha nhng thnh tu trc y, lun vn s tip cn
mt cch chuyn su truyn ngn Lan Khai trn cc phng din: ct truyn,
kt cu, ngh thut xy dng nhn vt, ngh thut trn thut. C th l:
- Xc nh cch thc xy dng ct truyn, cch t chc kt cu m nh
vn Lan Khai k tha v pht huy phng thc xy dng ct truyn v kt
cu truyn thng nh th no; ng thi pht hin nhng cch tn, sng to
ca nh vn trn phng din ny.
- Hn na, chng ti cn xc nh nhng thnh tu trong ngh thut
xy dng nhn vt ca nh vn Lan Khai qua cc truyn ngn ca ng.
- Bn cnh , lun vn s ch ra nhng c sc trong ngh trn thut
to nn phong cch ring trong truyn ngn Lan Khai trn hai phng din c
bn l im nhn v ging iu trn thut.
Qua nhng hng nghin cu , chng ti mun ch ra nhng ng
gp ca nh vn Lan Khai cho s pht trin ca th loi truyn ngn ni ring
v v tr ca ng trong nn vn hc Vit Nam hin i ni chung.

18
NI DUNG
Chng 1. NGH THUT T CHC CT TRUYN V KT CU
TRONG TRUYN NGN LAN KHAI
1.1. Ct truyn
Trong chuyn lun Truyn ngn, nhng vn l thuyt v thc tin
th loi, tc gi Bi Vit Thng xem ct truyn l mt h thng cc s
kin phn nh nhng din bin ca cuc sng v nht l cc xung t x hi
mt cch ngh thut, qua cc tnh cch hnh thnh v pht trin trong
nhng mi quan h qua li ca chng nhm lm sng t ch t tng ca
tc phm[75, tr.70].
Theo T in thut ng vn hc, Gio s L B Hn cho rng: ct
truyn l h thng s kin c th, c t chc theo yu cu t tng v ngh
thut nht nh, to thnh b phn c bn, quan trng nht trong hnh thc
ng ca tc phm vn hc thuc cc loi t s v kch[45, tr.99].
Nh vy, nu khng c s kin, bin c th khng th thc hin c
hnh vi t s. Ct truyn chnh l yu t u tin ca ngh thut t s. Ct
truyn chnh l ci khung cho ton b ta nh ngh thut ng
vng[59, tr.179]. Hay i thi ho Gt tng khng nh: ng vy, cn g
quan trng hn ct truyn v nu thiu n th c nn l lun ngh thut s cn
ra g na? Nu ct truyn khng dng c th ti nng ta s lng ph v
ch[75, tr.69]. Hay ni cch khc ngh thut truyn ngn ng ngha vi
ngh thut sng to ct truyn.
Theo A. Tnxti, ct truyn lun ny sinh trong cuc sng n o gia
bao nhiu u tranh vt ln hng ngy. Khi c truyn ngn phi tm ra c
ct truyn. i khi ch xy ra trong chc lt hoc vi giy thi, nhng ging
nh mt th thuc m bc, nhng ct truyn hay c kh nng khin cho

19
nhng t tng, nhng quan st v hiu bit ang chng cht hn lon biu
hin ra bng nhng lp lang rnh mch[19, tr.69].
Nh vy c th thy rng ct truyn l mt phng din quan trng
bc l v th hin s tc ng qua li gia cc tnh cch, l phng tin
nh vn ti hin cc xung t x hi.
Truyn ngn ca Lan Khai d l nhng cu chuyn ng rng, nhng
truyn ngn tm l x hi, hay truyn ngn lch s u c ct truyn n gin,
ngn gn nhng li rt gn gi, chn tht vi cuc sng ca con ngi. D
n gin, ngn gn nhng ct truyn ca ng li rt a dng v ti: mi
truyn ngn ca Lan Khai nh mi lt ct ca cuc sng mun mu, l
nhng mng hin thc khc nhau, nhng li cha nhng vn nhy cm
nht ca con ngi[70, tr.9]. Kho st truyn ngn ca Lan Khai chng ti
thy ct truyn c t chc theo nhng cch thc khc nhau: theo s kin,
bin c din ra trong truyn; theo din bin tm l ca nhn vt; theo nhng
chi tit l, k o hp dn thu ht mnh m tr tng tng, hiu k ca c
gi... Khi xy dng ct truyn, Lan Khai c bit ch nhng din bin
phc tp ca th gii ni tm nhn vt. ng thi tc gi cn ch tng c
tnh ring ca mi ngi[67, tr.100]. V l trn chng ti phn chia ct
truyn trong truyn ngn Lan Khai ra thnh 3 loi: ct truyn truyn thng,
ct truyn tm l v ct truyn k o. Tuy nhin vic phn chia ct truyn nh
trn ch mang tnh cht tng i, bi ngay gia cc loi ct truyn ny t
nhiu cng c s giao thoa. Chng ti da vo cch thc xy dng ch yu
hnh thnh nn tng loi ct truyn lm sng r vn . Di y s l 3
loi ct truyn ch yu trong truyn ngn ca Lan Khai v ngh thut xy
dng ct truyn c sc ca nh vn ng rng y sng to v ti hoa.

20
1.1.1. Mt s kiu ct truyn trong truyn ngn Lan Khai
1.1.1.1. Ct truyn truyn thng
Ct truyn truyn thng l kiu ct truyn t s theo mch thi gian,
chuyn g trc k trc, quan h nhn qu c duy tr, kch tnh c ch
trng, ra i t thi c i[59, tr.186]. Nh vy y l kiu ct truyn tn
trng tnh bin nin, quan h nhn qu. Ct truyn ny tn trng s kin theo
mt h thng t chc nghim ngt. Cc thnh phn ca ct truyn cng nh
s tin trin ca n trong tc phm thng theo trnh t: truyn bt u mt
trng thi tnh, n nh, sau xy ra cc mu thun, xung t ri li tr v
trng thi thng bng nh lc ban u, kt thc mt qu trnh pht trin.
Truyn c chia thnh nm thnh phn: trnh by, tht nt, pht trin, cao
tro v kt thc. Tuy nhin, khng phi bt c truyn no cng bao gm cc
thnh phn ny hoc v tr ca chng cng c th thay i.
L mt trong s t nh vn c nhiu tm ti, th nghim v li nhiu
thnh tu cho nn vn hc hin i, Lan Khai pht huy mt cch sng to
nhng u th ca ct truyn truyn thng. y l nhng truyn ngn hay v
li nhiu n tng trong lng bn c. n tng bi cch xy dng ct
truyn rt ngn gn, gin d, mang c ci mch ngun ca cuc cuc sng
hin thc mun mu. Nh tc gi Bi Vit Thng khng nh: Nhng
truyn ngn hay, thng thng nhng ct truyn gin d c sc mnh chinh
phc c gi hn s li k rc ri, bi v ci p l s gin d[75, tr.118].
L th h nhng nh vn m ng cho nn vn hc Vit Nam hin
i, truyn ngn ca Lan Khai va pht huy nhng yu t truyn thng, va
c nhng cch tn mi l ca mt cy bt ng rng y ti hoa, tinh t.
Cc truyn ngn trn u khai thc t nhng ti gn gi vi cuc sng con
ngi nh ti sn th d trong truyn ngn Di ming hm; hay nhng
cu chuyn lin quan n ti lch s khi bn gic c en gy ra nhng

21
thm cnh tang thng trong Sng nc L Giang, Mu thng i; ri
ti v kip sng ca nhng con ngi di y x hi bt hnh, bn cng:
Anh xm, Thng Gy, Ci ca n... Tt c u l nhng hin thc thm khc
lm nhc nhi v gi ln trong lng bn c s cm thng su sc. c bit,
tnh yu l mt mng ti chim s lng ln nht trong ct truyn truyn
thng ca Lan Khai. phn ln l nhng chuyn tnh t gnh, thm ch kt
thc bi thm, xt xa nh: Tin mt lc, Bn ct vi tnh, Khm Khc, Mt
vic t t, V cnh hoa tri, Khc thng reo, Kh tnh...v phn ln nhng
cu chuyn y u sng ngi ln mt th tnh yu thy chung, thing ling,
mnh lit v cao p.
Ct truyn truyn thng ca Lan Khai c kt thnh bi h thng cc
s kin ni tip tun theo mt quy lut tt yu ca t duy, t nhin v x hi...
Ct truyn y trc tip c to nn t nhng hnh ng, nhng xung t v
mu thun gia nhng th lc i lp. Quy lut nhn qu c th hin trong
cc truyn ngn: Di ming hm, Bn ct vi tnh... Nh mt l ng
nhin ca cuc sng: k gieo gi t phi gp bo, ngi n ng dm c gan
chin u vi con hm ranh mnh v to tn hay nhn vt Lc dm bn
ct vi tnh u c mt kt thc trong bi kch.
Di ming hm l mt truyn ngn do nhn vt ti k li v mt
chuyn i sn ti ng o Hoa. Con hm ranh mnh, to tn lm cho dn
ci ng Mn ny mt n, mt ng. Ngi ta tin n l tay sai ca Sn Thn
nn mi thy mo, thy bt v cng vi nhng tic thay nhng cuc l tn
km y chng em li ch li g. Nhn vt ti i sn c ting t trc nn
n ng o Hoa c n tip nh mt v phc tinh. Sut by m lin
d nhng con hm ranh mnh khng b mc by. Lc ngi th sn nh b
cuc cng l khi bn th dn tm thy tung tch ca con hm. H sp t v tr
cho nhn vt ti d dng tiu dit con mi nhng ting d va bt u ku,

22
bn th dn cho ti ri bt u li ht. Trong ci lng l gh ghm ca m
rng, din ra mt cuc chin u rng rn gia ngi th sn v con hm
to tn. Khi b bn gy c hai chn m con hm vn rt khe, n chp ly
ngi th sn nh ci nh tng, ra sc cn k th ca n n cht. Ngi th
sn may mn co c chn v p thc vo bng con hm khin n ln tut
xung lng khe. Thot cht nhng anh tr thnh mt k tt nguyn. l ci
kt cc cho s l loi, n c, cho nhng ai dm i chi vi thin nhin phi
gh s, hi hng.
Bn ct vi tnh l chuyn tnh yu gia Lin v Lc. Ch v chuyn i
chi v n in ph thn ca Lin, nng c nhng cu ni khin Lc ng
vc, su ti, ghen tung, au n l. Chng li thi i n nng khoai th
gp Xun - mt c gi qu xinh p khin chng ngh ra cch tr th Lin.
Trc nhng li ni yu ng ngt ngo, Xun khng khng c ni. C
ng vo lng Lc mt cch tin cy, ngy th. Nhng vic lm ca Lc khng
qua ni mt Lin. Khi c hi n, c lt ty b mt ca Lc. V khng bit
Xun np sau bnh phong nn anh v tnh m vo tim mt c gi ngy th
ln u rung ng v tnh phi au n ng xung bt tnh v cu anh ni vi
Lin: Lin phi bit ch l mt cch ti tr th Lin thi, ch c i
no ti yu n nhng hng y[70, tr.186]. Cng mt lc, trc hai ngi
ph n, anh tr thnh mt k d man, khn nn, di tr, dm bn ct vi tnh.
Truyn ngn ca Lan Khai c hnh thnh, pht trin trn c s hnh
ng ca cc nhn vt. iu to ra cc s kin c ngha c bit quan
trng trong s hnh thnh ca ct truyn. C th thy truyn ngn ca Lan
Khai l nhng dng chy ca nhng s kin c c. Qua truyn ngn Thng
Gy chng ta s thy s to dng ct truyn trn nn c bn ca nhng s
kin c c. y l truyn ngn mang tnh hin thc su sc. N khin ngi
c cm thng, xt xa cho s phn mt thng b b v. S kin m mn cho

23
mt chui nhng au kh, bt hnh ca n l b n cht, m n i v cho
mt nh giu. V s ham mun rt thng tnh ca con tr n n cp con
bp b ca con gi b ch. N u bit y l mt ti, nn b tng c ra
ng. Xuyn sut cu chuyn ngi c c di theo nhng bc chn t
chy ca thng Gy, v i n u n cng b ngc i, nh p, bt nt.
l cc s kin: n b bn hc tr nh cp ci ng b; ri n b bt gi lm
ting ve, nh p, nm khng mt cht thng xt khin thng Gy phi
chy vo trong ph. Tip , mt thy cnh st nhn n trng trng khin n
ht m t chy. Lc vo trong m rc s t, n li b thng du cn dp
m tt ng ln quay, n vng dy c ri c ch no ti tm vng v l n
m u chy. N cht mang theo mt gic mng hn nhin ca mt a tr
b b ri: Mai ta ch u ch, xin tin mua bnh v mua u s t. Vi
nhiu nhng cm ng t nh: ci u chy, vn chy nhanh, cm u
t chy, m u chy n... gip bn c c th trc tip nhn thy tnh
cnh ng thng, ti nghip ca nhn vt. Cng xt xa hn na khi song
hnh vi nhng bc chn y, tc gi lin tip miu t nhng c mun bn
trong rt t nhin ca thng Gy: c g n cng c mc nhng qun o
p, cng c cm mt ci n xp m i ln ln vi nhng a tr may
mn kia![70, tr.207]. C th thy, trn c s cc hnh ng lin tip ca
nhn vt gp phn quan trng to dng s kin, cu thnh nn ct truyn
truyn thng ca nh vn Lan Khai.
Mt yu t quan trng na to nn ct truyn truyn thng ca nh vn
Lan Khai chnh l s gp mt ca cc tnh hung truyn. Mi truyn ngn
ca ng u cu thnh bi nhng tnh hung c sc, c bit cc truyn ngn
vit v ti tnh yu li nhiu du n m nt. Cc truyn ngn: Png
Nh, Khm Khc, Mt vic t t, V cnh hoa tri, Khc thng reo, Kh
tnh... u xut hin nhng tnh hung gp g, yu thng v cui cng chia

24
ly, trc tr. iu to ra nhng ci kt thc truyn mi mang m cht i
thng, cht hin thc v li nhiu thn thc, bn khon, trn tr, suy t...
trong lng ngi tip nhn. Truyn ngn Png Nh l cuc tnh duyn ca
Png Nh v Lo Trng. Png Nh l c gi c nhan sc nht trong cc c gi
Bn Vi, l v p thun khit ca cc c gi sn lm. C c Lo
Trng cu thot khi mt con trn rt d tn trong rng. Nhng tnh yu ca
h li b ngn tr bi mi thm th t trc gia hai gia nh; bi k ph m
so quyt, thm him - Nong H. Cu chuyn c s an ci gia lng th
hn v tnh yu thng, gia ci thin v ci c cng tn ti. Chuyn c mt
kt thc bi thm khin ngi c khng khi thn thc, xt xa cho mt bng
hoa thun khit v mt chng trai tt bng, cao thng, giu lng v tha
chn rng xanh. Lo Trng cht oan di bn tay ca Bch Su (anh trai ca
Png Nh), cn Png Nh th ha in sau ci cht ca ngi c yu. Truyn
ngn Khm Khc li l mt thin tnh s khng cngca mt a danh
hoa t nh, nh nhn c ging ht rt hay ni rng - Mai Kham - v mt
khch phong tnh - anh Lu Khc. H tr thnh mt i tnh nhn khng kht
l lng. Nhng s ghen tung, k, cm phn ca bao khch si tnh khng
c c Mai Kham tm cch hm hi i tnh nhn bng th on tn c
n rng rn: chng treo Lu Khc ln ngn cy sung, tin chung quanh u
gi ca Lu Khc v bt Mai Kham nh u ci thy cho n sng. Nhng
Mai Kham cn li liu mnh, cn Lu Khc thy vy vng mnh c quy
cho n khi hai ng chn ri rt xung ch Kham nm.
Khng ging vi hai cu chuyn thm tnh trn, cc truyn ngn: V
cnh hoa tri, Khc thng reo li lm ni bt tnh yu mnh lit, tm chn
tnh v s thy chung su sc ca ngi ph n. a nhn vt vo hon cnh
rt thng tm: nhng ngi ph n mt i ngi chng m h yu thng
su sc, nh vn Lan Khai li c c hi cho nhn vt ca mnh t bc l

25
din bin tm l, tnh cch ca h. Trong V cnh hoa tri, Vn mt mnh
ln tn rng xanh ni nht nhnh nm xng tn ca chng. Khc
thng reo li l bi kch ca ngi ph n v khng th vt qua ni ni au
n khi mt chng khng lm ch c hnh ng v tnh cm ca mnh.
u c c ngy cng hoang tng, ri Thu ha in. Mt m ma gi, v
mun che tr, m p cho cy thng mc bn m ca chng - m c ngh
y l linh hn ca chng - thn th ca Thu nt nh v b st nh. C hai
cu chuyn u cho thy tnh yu mnh lit, c th qun mnh ca nhng
ngi ph n.
Nh vy, bng nhng s kin c c; nhng tnh hung truyn c o,
c sc... to nn bin c, s phn ca nhn vt, Lan Khai mang n cho
c gi nhng hng v tnh yu rt ring ca min ni rng ti p hay ca
chn th thnh si ng. Ct truyn trong truyn ngn ca Lan Khai rt n
gin. Vy iu g lm nn sc sng c bit trong truyn ngn ca ng? C
th thy rng ngi ngh s ti hoa y rt thnh cng vi vic xy dng cc
chi tit ngh thut. Nh vn Nguyn Cng Hoan a ra quan im ca
mnh v vai tr quan trng ca cc chi tit ngh thut: Truyn ngn khng
phi l truyn m l mt vn c xy dng bng chi tit. Hay tc gi Bi
Vit Thng khng nh: truyn ngn c th khng c mt ct truyn tiu
biu nhng sng c li nh vo cc chi tit hay, v nh chng m khng
kh, cnh tr, tnh hung, tnh cch, hnh ng, tm t nhn vt c bc l
y [75, tr.73]. Trong truyn ngn ca Lan Khai, ng xy dng thnh
cng nhiu chi tit ngh thut c sc. l s gp mt ca cc chi tit ngh
thut gip th gii truyn ngn ca Lan Khai xut hin nhng nhn vt d
thng; lm hin ra nhng iu k l, b n ca chn sn lm; biu l th gii
ni tm cht y suy t ca nhn vt... lm nn sc sng cho truyn ngn
ca ng. Cc truyn ngn: Di ming hm, Ngi ha h, Sng nc L

26
Giang, Mu thng i, Anh xm, Thng Gy, Ci ca n, Tin mt lc,
Bn ct vi tnh, Khm Khc, Mt vic t t, V cnh hoa tri, Khc thng
reo, Kh tnh... xut hin hng lot cc chi tit c o v c sc. Nh
trong truyn ngn Ngi ha h, Lan Khai xy dng thnh cng nhiu chi
tit va m nh, va l lm. N n cha trong tnh thng su sc vi b
m v ni au kh, mt mt ca ngi con trai. xut hin tnh mu t
thing ling, v c s bt lc bun au trc mt hin thc ph phng: B c
by gi mt ht o xng. Ton thn lng l mc y, sc nh lng b
non. Ngi nom gy tr xng, hai ci v cn sa bung lng thng
xung nh hai ci b bp, mm ming mu me loe lot, hai mt ht hong nh
mt ht tr khn. Anh Mo phc xung trc mt m khc nh ma[70,
tr.68]... Nhiu chi tit, tnh hung ngh thut em li cho kh nhiu truyn
ngn ca Lan Khai hng v ca nhng cu truyn c tch xa xa nhng vn
t ra li l ca cuc sng ngy hm nay; ngh thut vit truyn ca ng l
ngh thut t s ca n anh lo luyn trong th gii sn lm. Nhng tnh
hung chng trai khe mnh, can m cu cc c gi gp nn nh Lo Trng
cu Png Nh thot cht khi b con trn qun trn li nh mt khc gi, Tsi
Tay git cht con hm cu L Hli thot cht... ri h yu nhau, hn c
nn duyn v chng khin ngi c nh bt gp hnh ng cu cng cha
Qunh Nga ca chng Thch Sanh trong truyn c tch cng tn. Nhng chi
tit ha thn ca nhn vt trong truyn Khm khc cng a ngi c lc
vo th gii ca truyn c tch S tch con chim cuc. Hay chi tit ngi ha
h cng khin ngi c nh n truyn c tch Ngh ha cp... Tt c
nhng iu y cho thy s ni tip nhng tinh hoa ca ct truyn truyn thng
v khng ngng sng to, i mi khng nh ti nng ca mt nh vn
khai sn ph thch cho nn vn hc hin i. Nh vy, Lan Khai xy dng

27
mtip ca ct truyn truyn thng nhng cng li c nhng ph cch mi to
nn mt cy bt vit truyn ngn rt ti hoa.
1.1.1.2. Ct truyn tm l
Vi loi ct truyn ny, n nh du mt cch tn ngh thut ln ca
cc nh vn hin i trong lnh vc t s hc. Trong , cc thnh phn ca
ct truyn (m u, tht nt, pht trin, cao tro, kt thc), cc mi lin h
nhn qu... b ln t, che khut bi din bin trong i sng tm l ca nhn
vt. Loi ct truyn ny thng c s an xen phc tp gia t s vi tr tnh.
Ngi c thng cm thy kh tm tt, kh c th k li c do k thut t
s dng thc ca nh vn em li. c im ni bt ca loi truyn ny l
gn vi cht th, cht tr tnh nhiu hn. Cc s kin quan trng ti cc thi
im c tnh cht bc ngot trong tnh cch, cuc i ca nhn vt b gin
lc n mc ti a. Loi ct truyn tm l ang dn chim a v c tn
trong vn hc hu hin i. Lan Khai trng thnh sm hn nhng nh vn
cng thi bi cch xy dng ct truyn i su vo th gii ni tm nhn vt
bng k thut t s ca dng thc. ri sau Lan Khai, chng ta bit n
nhng nh vn rt xut sc loi truyn ny nh: Thch Lam, Nguyn Tun,
Nam Cao, Nguyn Thnh Long, Y Ban... Ri sang thi k vn hc hu hin
i, bn c ngy cng b cun theo nhng sng tc ph v nhng khuynh
hng tuyn tnh, cao tnh bt nh, t on, phn mnh trong vic xy
dng ct truyn ca hng lot nhng cy bt ti nng nh: Nguyn Huy
Thip, Phan Th Vng Anh, Nguyn Vit H, Phm Th Hoi, V Th Ho...
Vi truyn ngn ca Lan Khai, chng ta c th tm thy rt nhiu cc cu
chuyn c ng i su vo khai thc nhng dng thc trong th gii ni
tm ca nhn vt nh: Ting so m thu, m y, Bn rng xun, Ln s
i, Ging t, Anh xm, C Bt, Ngy qua, Mt nn nhn ca lng mn,
Chung tnh, Ni c hn, Kip con tm...

28
Ting so m thu l mt cu chuyn tnh yu ca mt anh chng
ngi Kinh v mt c gi ngi Th. Tnh yu ca h khi ngun t ting
so, hn h trong ting so v ci kt thc cng lng i trong ting so bng
trm. Ting lng gi trong ting sao, l si dy duy nht dn hai ngi n
bn nhau. Nhng ting lng thn thc, rung ng ngn ng ca c gi mi
yu ln u; c khi tnh y mnh lc gi trong ting so n non tha thit
ca chng trai v c mt khi u su, on hn cho hai ngi tnh cm ic
c Lan Khai ch khai thc lm ni bt nhng dng cm xc rt chn tht,
cm ng.
m y khai thc nhng dng chy tm trng ca nhn vt ti khi ln
u tin bit xao xuyn, rung cm trc mt c gi. C lc sao xinh p
gi trong lng anh nhiu th tnh cm nng nn, say m. Nhng tc gi li
a nhn vt ri trng thi kinh hong trc mt tnh th bt ng, tht kh
lng trc. Truyn ngn rt th v khi tc gi to dng c tnh hung
truyn c cht hi hc, d dm li trong bn c n tng p v nhng
con ngi min ni tt bng, d mn, tht th v tt bng.
Truyn ngn Bn rng xun l nhng cm nhn ca nhn vt Bn v
ci tnh cao thng, nhng tm lng v tha, nhn t v qung i ca mt
gia nh ngi Th cu gip khi anh gp nn ti bn Cung. Cu chuyn
thm lng mn, du ngt nh mt bi th tr tnh khi Thi - c gi Th xinh
p, ci p d man nh ru ngi vo ci mng khin ngay ln u gp
g Bn nghe ting gi ca con tim. Chng rt xc ng khi cm nhn
c tnh yu hn nhin, thnh thin ca Thi. Nhng cuc sng giang h nay
y mai buc chng khng c ngh n tnh yu, chng phi xa ni ny
m trong lng y quyn luyn, vn vng. Bn ra i trong s bng khung,
no nng ca gia nh c gi Th.

29
Ln s i ch yu khai thc con ngi bn trong ca nhn vt Vn.
Chng tm n chn non nc k th lnh xa s h hng, c c, gi tr,
hn ca chn phn hoa. Chng mun em ht tm tr ca mnh vo vic thi n
bo c. Vi bn tnh nhn t, Vn ly mt c gi m lm v, bi ngi
con gi y, i mt nng cha tng in bng nhng s i thay lt lng i.
Chng em n cho gia nh khut no y s sung sng, ti ci, hnh
phc.
Ging t i vo khai thc mt tnh hung truyn ht sc o le. t nhn
vt vo tnh hung o le y, nhn vt ca Lan Khai bc l tt c nhng g
su kn nht p trong lng. Tt c nhng cung bc tnh cm: t yu thng,
nh mong, au thng, th hn, khoan dung, n hn, bit ly... ca i ngi
u dn li trong mt truyn rt ngn, mt qung thi gian c c - ci m
hp hi ca Vn Khanh. oan Trang l mt c gi mang mt v p huyn
diu ca thiu n m m. Nhng v c ph bc chng i theo nhn tnh nn
c phi gnh chu mi hu qu ti t nht. Nhn tnh b chng ca c git
cht, sau chng c phiu bt giang h. Tr tru thay, sau nm nm, c gp
li ngi chng trong cn hp hi ti cha Linh ng. oan Trang phi i
mt vi ging t, vi cn bo lng y xt xa, n hn v nhng tic ni n
au.
Nhng cm nhn ca nhn vt ti v mt phong tc c o, th v ca
min thng du c nh vn ng rng miu t rt sinh ng qua truyn
ngn C Bt. Ngi xem nh b thi min, say m, m chm vo trong gic
mng trc iu ma gh thng v gng mt tr trung, ti p, cp
mt en nh cp ht huyn nhn thm thm, nhn bi mc vo tn cng y
linh hn ca ngi ta. D c nhiu iu cha hiu v m ngi min
thng du nhng hnh nh c Bt khng bao gi phai nht, in su vo tr
no ca nhn vt ti. N bt ngun cho tnh yu vi min t y nhng b

30
him hi hng nhng cng rt nhiu v th v p ca chn non cao, rng
thm, xa tuyt hng trn.
Tt c ct truyn tm l ca Lan Khai u i su vo th gii ni tm
ca cc nhn vt. Khm ph ra con ngi bn trong ca nhn vt l mc ch
cui cng v quan trng nht ca cc nh vn, cng l yu t quyt nh v
tr ca tc phm y trong lng bn c. Mi nh vn u c nhng b quyt
ca ring mnh. Truyn ngn lun l th loi nng ng bm huyt i
sng bng cch sng to cc tnh hung ngh thut c sc phn nh s a
dng v phc tp ca i sng con ngi. V nh vn Lan Khai bm
huyt i sng bng nhng tnh hung tm l: Ting so m thu l im
n ca nhng yu thng, khao kht nhng cng y ni o le khi hai ngi
yu nhau li bt ng v ngn ng; Ging t li l cuc gp g cui cng y
ng ngng ca mt ngi v ph tnh v ngi chng lun yu thng c su
sc trong mt m y ging t ca tri t v ca lng ngi; m y l
m ca nhng ng ngng, kinh hong v khip s khi nhng phn on ca
nhn vt b o ln hon ton... Nhng tnh hung tm trng y li c s
tr gip c lc ca cc yu t khng gian, thi gian nhy cm d khi gi
xc cm khin cht tr tnh c gia tng mnh m trong cc truyn ngn
ca Lan Khai.
c bit nhn vt lun c t vo nhng mu thun, xung t,
nhng hon cnh buc phi tri lng, phi biu l cm xc. Truyn ngn Ni
c hn, Kip con tm l xung t gia ch nh bo, ch nh xut bn v
nhng vn ngh s ti nng v giu tm huyt. Ni c hn l mt truyn
ngn mang tnh hin thc v bi kch tinh thn ca nhng ngi vn nhn, tr
thc ngho. Nh vn i su vo nhng cm nhn, suy ngh ca Khang v cuc
sng, con ngi v ngh thut. Vn l mt vn nhn rt thit tha, yu ngh
thut nhng thc t li v cng cay nghit, ph phng: ch nh xut bn lun

31
c li dng hon cnh bt cht, tr r tc phm ca anh. Khang vn tht
th, cha tng so k, bt mt thm hai v gi tin mt ng vn hay. Anh thy
mnh l loi n c gia rng ngi xa l v nhn cuc i mt cch chn
trng, t ti. Anh khng cn tin ngi c gi rt yu thch, quan tm n
cc bi vit ca mnh v mun gip anh trn con ng vn gii. V vy
Khang qun ni c hn, sng m thm trong s tuyt vng, c n.
Anh u bit rng vn c ngi ti ni c hn v i ch, mong mi c
gp, gip anh trn con ng vn gii. Cng mt ti vi Ni c hn,
truyn ngn Kip con tm li c tnh xung t, mu thun kh gay gt gia
ch bo v Thanh - mt vn s ngho nhng chng khng v tin m phm
vo nhng iu cao qu ca ngh thut. Chng c thc trch nhim rt cao
trong ngh vit: Mt ch dng cha ng hn, mt on nghe cha m tai,
mt li t cu cha mi l, chng nht nh cha dng. Thnh th lm bi
thy vit li ba, bn chc ln m vn cha va . Cch lm vic chm chp
y nhiu ln thnh ra ci c ng ch bo gt bn, ni Thanh bng nhng
cu thiu v n tn. Chnh xung t dp tt mi c m, l tng cao p
ca ngi ngh s, y Thanh i n mt quyt nh sau bi vit m chng
dn tt c tm huyt, bng tt c tnh yu v ti nng ca mnh, chng buc
phi ph bc hn vn. Nhn xt v hai truyn ngn ny, PGS.TS Trn
Mnh Tin vit: i su vo ni tm con ngi, hai cu chuyn Ni c
hn, Kip con tm v nn bi kch tinh thn ca ngi ngh s bn r ti nng
trong quan h ng tin lnh lo, nhng vn hiu r thin chc ca mnh[70,
tr.9].
Hn na trong cc truyn ngn ny, nhng s kin c gin lc
v c ng n mc ti a gia tng cc yu t tm l, cm xc khin con
ngi bn trong ca nhn vt lun tr thnh tm im ca ct truyn tm
l. Mt nn nhn ca lng mn l bc th vi nhng li gan rut nht ca

32
Mai, c vit th cho Hi khi cuc sng ca c ch cn m tng gi, tng
pht. Mai n hn, xt xa cho nhng tham vng n hn ca chnh mnh, ci
tham vng sng mt cuc i hoa l chn H thnh. Mai cu xin s tha th v
ti bi bc v mong Hi cu vt a hi nhi. D chy theo nhng tham
vng n hn nhng ngi c yu chnh l anh.
Vi Chic xe trn ng, tc gi s dng nhng hnh nh biu
tng qua bc l nhng chim nghim, trit l nhn sinh. Tc gi sng to
nhn vt khch mt mnh trn chic xe i din vi cnh trng quang hng
v ca v tr. Khi c mt mnh khch cm thy thn mnh nh ct bi,
quanh mnh l nhng cnh tng gh ghm ca ni, ca thung lng, ca vc
su. Mt cm gic hon ton c c. Nhng khi c gi xin i nh ngi cng
trn chic xe th khch sung sng cm thy mnh cao qu, ti ba hn v
tr; bao nhiu cnh nguy nan trc mt khch thy n v v nh nhen.
Khch t ho t c nh c lm b ch c khng gian. Khi c gi
xung xe, tm trng ca khch li tr v nh lc ban ban u. Con ng
g gh nguy him y chnh l con ng i, chic xe trn ng l hnh
tng ca thi gian v ngi thiu n p xe l mt v thn ca i tnh. V
thn i tnh y c th ng tr v chin thng mi kh khn trn ng i ct
bi.
Chung tnh l truyn ngn trt ht mi tm s ca Thc Oanh gi cho
ch Bch o v vn chung tnh ca ngi chng. Vn Khanh (chng ca
Thc Oanh) vn l mt vn s... nn chng cng hay li thi nh mi vn s
khc. Thc Oanh rt ra vn vi ch Bch o rng: Trong phm vi tnh
cm u phin phc lm, chng d dng nh ta vn tng nhng nng tin
s chung tnh ca chng mnh...
C th thy ct truyn tm l ca Lan Khai khng o le, phc tp;
ngc li n rt gin d, ngn gn nhng nh vn a nhn vt ca mnh

33
vo nhng tnh hung t gi to nn ct truyn m cht tr tnh gip
nhn vt t bc l ht nhng dng chy bt tn ca cm xc.
1.1.1.3. Ct truyn k o
Loi ct truyn ny xut hin t thi c i v pht trin n thi hu
hin i th k XXI. V cho n nay vic nh danh khi nim Truyn k o
vn cha hon ton thng nht. C ngi gi truyn k o l: Truyn truyn
k, truyn kinh d, qui d, k qui, ma qui, qui n... Nh nghin cu
Nguyn Vn Dn th li xut cch gi l vn hc huyn tng[6, tr.156].
Nh vn Ng T Lp trong li ta cho b sch Truyn k o th gii
xut cch gi truyn k o: Truyn k o a ra nhng s kin khng th
gii thch ni bng nhng quy lut thng thng. l mt th gii ni ci
thc v ci o, ci t nhin v ci siu nhin xm nhp ln nhau, khc hn th
gii ca truyn thn k[34, tr.3]. Nhn chung mi tn gi u phn nh mc
khc nhau do n tng ca ci k o gy nn.
Theo T in ting Vit do Hong Ph ch bin ging ngha khi
nim k o, trong k l l n mc lm ngi ta phi ngc nhin,
cn o l khng c tht. Vy k o l k l t nh khng c tht m
ch c trong tng tng[49, tr.516]. Theo truyn k o c xem l
phng thc t duy c bit ca nh vn. Nh vy c th coi vn hc k o l
nhng tc phm cp n cc nhn vt hoc cc hin tng siu nhin, h
cu trong ngh thut.
Yu t k o xut hin t rt sm trong vn hc qua cc sng tc dn
gian, nh: thn thoi, truyn thuyt, c tch. Khi do hn ch v t duy,
trnh sn xut cn lc hu nn cc tc gi dn gian mn tr tng
tng phong ph, diu k ca mnh khm ph th gii cn nhiu b n,
ng thi th hin nhng c m v mt cuc sng cng bng, hnh phc.
Yu t k o lc ny ng vai tr l mt th php ngh thut trong tc phm

34
vn hc. Vi nhng Truyn ng rng, c th khng nh rng yu t k o
gp phn quan trng to nn sc cun ht mnh m nht trong cc truyn
ngn ca Lan Khai. ng chinh phc ngi c bng s tng tng, to
nn mt knh tip nhn mi[70, tr.8]. a s truyn k o u c ct truyn
gn gi vi cuc sng sinh hot ca bn lng, nh: vic sn bn, m cua bt
c hay nhng mi tnh trc tr ca la i. Mt s ct truyn k o ca Lan
Khai gn gi vi truyn c dn gian. V vy em li cm gic va quen li
va l, thu ht s ch c bit ca ngi c.
Tp Truyn ng rng (1940) ca Lan Khai c ct truyn ht sc a
dng. Tt c u l nhng cu chuyn v cuc sng con ngi x hi min
ni. Lan Khai xy dng c h thng cc nhn vt k o v cng phong
ph, a dng: c truyn ma xut hin di hnh dng con ngi nhng li c
khi ma li l con vt; c nhng khi nhn vt l con ngi li xut hin nh
mt loi c th, ri th gii cc con vt vi nhng c im l thng, k d
cng xut hin mt cch sinh ng v cha ng nhiu gi tr trong cc truyn
ngn k o ca Lan Khai... ti trong cc truyn ngn ny ca ng cng
sinh ng v mi l: c truyn ma ph v hnh phc nhng cng c khi con
vt em li phc lnh cho con ngi; li c chuyn bt hnh do quyn lc ca
ng tin gy nn; c chuyn ni bt hnh do li lm v tnh hay c ca bn
thn con ngi to ra... Nhn chung, mi ct truyn to ra nhng n tng
ring trong lng ngi c. Lan Khai tr thnh ngi m ng vo th
gii sn lm. V tm mn b mt ca rng thing tng bc c m ra,
rng ni khng ch l x s ca ma qu, hm beo rn rt trong tng tng
ca nhiu ngi, m cn l ni tim tng s sng hin ln trong nhng bc
tranh trn y m cm ca mt nh vn ha s, cng tr nn chn tht, gn b
vi con ngi. Con ngi cn trn trng v bo v thin nhin, v con ngi
l mt phn ca th gii . Nhiu trang sch ca ng ph phn nn ph rng

35
v git hi cc loi cm th (Di ming hm, Ting gi ca rng thm,
Mi r, nh Non Thn, Sui n, G Thn). Ai ph hoi thin nhin s
phi nhn ly s ngho nn v tai ha! Nu ng x tt vi thin nhin th
thin nhin s ban tng cho chng ta nhiu nim hnh phc. l nhn thc
ca ngh s Lan Khai[67, tr.37]. Cc truyn ngn tiu biu nh: Ngi l,
Ma thung lung, Con thung lung nh h ma, Con b di thy t, i
vt con, Mi tn dp lon, Ngi ha h, Tin mt lc, G thn
Cun sch Lan Khai tuyn truyn ngn m u bng truyn Ngi l
ngay lp tc khin cho ngi c nh b ci huyn b, k o, nh h nh
thc trong cn bp la ca ngi mn ngc ru ngi c vo th gii ngh
thut ca nh vn. l cu chuyn do chnh ng Hi Cnh tri qua v
trc tip k li. Trong khong tra mt ngy ma h ln nng, ng gp
mt ngi l trn chnh ci chi canh la ca mnh. C gi c ngoi hnh,
hnh ng d thng, ting ni lu ru nh chim, ton thn tot ra mi thm
nh hoc hng khin cho ng Hi Cnh s hi, kinh hong tc gy rn rn,
b hi gi ngt. C ta cht n ri cng bt cht tan vo ci huyn b ca sn
lm l lng khng trung, nh ngi i ln mt ci thang v hnh... mt ln
khi trng hin ra ri thong th tan i[70, tr.18]. T ng Hi Cnh dn
con chu h vo rng th ng em theo l hoc hng. Truyn kt thc,
ngi c nh va c gp c gi d thng vi nhng cm xc hi hng,
kinh s ging nh du vt ca c gi cn li mi trong tm tr ng gi lng
thng minh, tng tri.
Khng ch k chuyn Ngi l, ng Hi Cnh cn dn dt ngi c
bc vo c mt kho truyn k o va l va quen, va chn thc nhng li
va m mu sc huyn b. Ngay ci tn ca nhng cu chuyn nh: Ma
thung lung, Con thung lung nh h Ma... gi tnh hiu k, tr t m
mnh m cho ngi c. Ma thung lung l cu chuyn k v mt ni au,

36
ni mt mt rt ln ca anh thy cng ngho. Trong mt ln anh i cng l
cho nh ng L th nh xy ra mt s chng lnh. Con qui vt ngi
chng ra ngi, th chng ra th, mnh trn nh nhng, tc tai khng c, chn
tay ngn ngi chng ty gang, dt di d d chy xung cng hip ngi
v v git cht a con th ca anh thy cng. Ngi chng mt v, mt con
ha thnh ngi in ri sau cng khng ai r i u.
Con thung lung nh h Ma a ngi c tr v vi th gii c tch
huyn thoi. Cu chuyn k v mt ngi n b dng h Ma ngho kh vi
nhng may mn v ri ro rt ngu nhin. Cch sinh nhai duy nht ca ngi
n b y l ngy ngy xch gi ra ngi kim tm c. Mt ln ch ta m c
mt qu trng, nm i ti ba ln nhng cui cng ci trng ct ngi li c
ln trn vo y xo. Ch mang qu trng v p th l thay t ch vt c
rt nhiu tm c. Qu trng t lu sau cng n ra mt con thung lung, ngi
n b kia t tn cho n l Cung. N ln nhanh nh thi v ri n qu to
ln khng th li trong nh, ch phi em n ra ngoi ngi th. T c ra
n ngi, li c sn mt mn tm c ang ch ch. Vy l cuc i ch bc
sang mt trang mi. Nhng nim hnh phc y chng ko di c bao lu.
Mt m ch nm m thy Cung v cu xin s gip . Hm sau ch theo li
trong mng ra ngi. din ra mt cuc giao tranh gia hai con giao long
v cng d di, tn khc. Nhng ch li hp tp chm nhm phi a con
nui yu mn. Cung cht v ri cuc i ch li quay v vi nhng ni nhc
nhn ln n xa kia. Ci ngi y c tn gi l ngi Cung v vn cn cho
n ngy nay.
Con b di thy t li l cu chuyn v mt quy lut nhn qu: ai dm
ng vo ca thing th k s phi gnh chu nhng hu qu ng tic. Cu
chuyn din ra mt ci g trn h Ba B. Ma Thi nh l mt chng trai tr
t ni v ng bng. Nh ch c hai m con, b m Thi nh lun c

37
khuyn con ch n vic lm n nhng Thi nh li ch ham m sn bn.
Khi c Sau Rt tit l thng tin v mt con b di Thy T, b m Thi
nh can ngn con khng c ng vo bi l ca thing, nhng Thi
nh du m i sn con vt k l y. Sng hm sau, cuc i sn bt u.
Con b l din Ci u th lp l nghe ngng chn ri men li gn b v ni
hn mnh ln trn mt nc... Hnh dng, tm vc, c sc lng quch u
hin nhin l mt con b th cng l lc n b trng tn. Th ri ngi ta
ngi ta chia nhau phn pht theo th bc tng ngi k mt xu, ngi mt
xch. Thi nh l m xch phn tht ca mnh tr v nh th b m mng v
ui i. Anh quay li nh Sau Rt. V ch trong chc lt th c mt ting n
cc to, ci g t ni ang din ra cnh n ung vui v, no say b nhn chm,
ch cn li khu nh m Thi nh. Mnh t y sau ny gi l g Yn Nga.
i vt con l cu chuyn tnh yu c kt thc bi thm do khng dnh
trn nim tin vi ngi mnh yu ca c Nhnh. Vn l mt bng hoa him
ca rng xanh, c Nhnh kt duyn cng vi thy Bin - mt thiu nin anh
tun, dng di thi th. V mn hn vic quan, anh trai di nh li m nn
thy Bin phi v xui mt thi gian. Ch v lo s chng mt i khng tr li,
c nghe theo li cha dng thut ym ba. C dn chng sau ng mt
thng phi quay tr li nu khng s c s chng lnh. Khi thy Bin nh ra
li v, nh sng hm sau ln th l mt mt ngy. Kt qu l Thy Bin
th huyt rt nhiu ri cht, mt i vt con t trong bng thy Bin chui qua
cung hng ra ngoi ri bin mt. trn rng, xc hai m con c Nhnh
cng lp l theo dng sui trong xanh.
Mi tn dp lon l cu chuyn k v mt chng tr tui v tnh yu tha
thit vi lng mc, rung ng dm mt mnh i u vi c ton gic c
ting hung tn. Chng sn lng i ly ci cht chm c u Tin Nhn mt n tng gic Mo cc k c c; chuyn i cp ph, git hi dn lnh

38
m rng thm ci t. Vi s mu tr, gan d, to bo l thng, mi
tn dp lon ca chng trng ngay trc ngc Tin Nhn khin bn Mo
s mt va b chy. Chm c u Tin Nhn, chng c quan c coi
nh mt v thn ni anh linh ha thn xung gip triu nh... mt bc thiu
nin anh hng. Chng t chi bng lc triu nh v tr v vi ni tho d,
vi dn lng ni chn rau ct rn ca chng.
Vi truyn ngn Ngi ha h, mt ln na ngi c li c nghe
cu chuyn l ng rng y ma lc ca ng Hi Cnh. tng Lan Can,
c mt gia nh ngho: mt m gi, hai v chng v mt a con th. Thi
gian gn y, b c c mt s du hiu l nh ngi sp ha h: Nhng ch
kn mc rt nhiu lng l v cng xng sng nhi ra mt mu tht mi
ngy mi di thm[70, tr.63]. Tuy vy, khi i lm c nng, v chng anh
vn con cho b trng gi. Khi mt tri x bng, h tr v cng l lc
chng kin cnh thng tm: b gi khng thy u na v gia sn, xc a
con th b cn x tan nt, nm tr trn vng mu o![70, tr.66]. Anh ngi
Mo vo rng, tm c m lc y ha h ton thn mc y lng l, sc
nh lng b non[70, tr.68]. B gi b nht vo ci, ngy cng tr nn d
tn. Thng m kh s, anh nh ly thuc c trn vo tht cho m n. Ci
cht y k cng tn nhn, xong n kt li bao ni au lng.
Tin mt lc l cu chuyn c kt thc bi thm v tnh yu ca L Hli
v Tsi Tay. H yu nhau nhng li b rng buc bi nhng phong tc ngn
i: ai lo c vic ma chay cho b m c gi th c ci ngi con gi y
lm v. Nn c buc phi ly Tsi Nng. Nhng khng cho ng tin c th
chin thng mt cch hn ho, sau na thng, L Hli b chng n vi Tsi
Tay. Tsi Nng n bo thy lc s, lt tin qun lnh n bt Tay.
ng tin ln ny mt lc khi i tnh nhn quyt chn ci cht mi mi

39
bn nhau. H cht trong hnh phc, trong n ci mn nguyn: trn vng
mu o, i tnh nhn c trao nhau mt n ci[70, tr.82].
G thn l cu chuyn v anh chng Bp Nai liu lnh dm ph g thn
tra la. Chng bt chp nhng li khuyn can ca mi ngi. Kt cc la
ca chng b th dm nt, chng bn trng con ln ph la nhng li khng
tm thy xc con th u m ch thy mt tng mc c ve. My ngy hm
sau i thu la, Bp Nai thy c mi hi thi nng nc, anh theo li tm hm n
th thy tng hm gi bin thnh mt ng gii lc nhc trn bi
tht nt thi ra...[70, tr.88].
Nhn chung ct truyn k o ca Lan Khai khng o le, cu k nh
trong truyn k o ca vn hc trung i m ht sc ngn gn, n gin. l
nhng cu chuyn trong i sng sinh hot thng ngy ca thn bn. Nh
chuyn canh la, chuyn mt kip ngi nhc nhn m cua bt tp, chuyn
sn th, chuyn tnh yu t gnh... Nhng cu chuyn ht sc i thng y
ta c th gp u gia i thc. Chn cu chuyn nh nhng dng chy
lng l ca min rng. Nhng y li chnh l th mnh ca nh vn Lan
Khai. Chnh s ngn gn, n gin, bnh thng trong ct truyn li d dn
dt bn c. V quan trng hn l ci l lng, k o n nu trn ci nn ca
hin thc cuc sng i thng ni rng xanh ni thm nn cng to ra sc
cun ht mnh m cho nhng truyn k o ca nh vn Lan Khai.
C th khng nh rng trong cc truyn ngn ny, s xut hin ca cc
chi tit k o gp phn quan trng to ra cng cho tng cu chuyn, nh:
s xut hin ca c gi rt k l trong truyn ngn Ngi l; ri con thung
lung qui d hm hip v git cht con trai anh thy cng trong truyn Ma
thung lung; hay nng cui ging trn hu chuyn khch trn gian, ri i
vt con chui ra t ming thy Bin trong truyn i vt con... Tt c nhng chi
tit y u gp phn lm r ci k b ca th gii nhn vt k o chn sn

40
lm. V vy V Ngc Phan nhn nh ti c gi rng: c truyn ng
rng ca Lan Khai, ta khng nn ngh lun v h thc, khng nn ng v
mt khoa hc bi bc; ta nn c vi c th mng, pha cht huyn o ca
c nhn nh khi c Liu Trai ca B Tng Linh vy[48, tr.342]. Vic t
chc cc yu t ngoi ct truyn cng c cc cy bt c bit ch . Trc
khi a ra ci k o, nh vn Lan Khai thng dn ngi c vo nhng a
danh c thc, nhng bc tranh thin nhin ti p k th, nhng cnh lao
ng, sinh hot hn nhin ca con ngi h c tm l bnh thn t nhin
ging nh l v s. Th ri, bt ng ci k o xut hin ngay lp tc nh thi
min bn c trc nhng iu k o chn sn lm. Tt c nhng iu
chng t tr tng tng phong ph, mnh m, linh hot v ngh thut xy
dng kt cu truyn ngn rt kho lo ca nh vn.
Ct truyn k o ca Lan Khai khng n gin nh truyn c tch m
c tnh k tha v pht trin. Mi cu chuyn u c y cc thnh phn:
m u, din bin, cao tro, nh im v kt thc ht sc t nhin, hp l
theo logic ca i sng ch khng theo trt t thi gian nh truyn c tch.
phn trnh by, khai on v pht trin, tc gi Lan Khai t ngi c vo ci
nn khng gian hin thc rng ln vi bao cnh sc thin nhin ti p,
hoang s, k v gn lin vi cuc sng lao ng, sinh hot, phong tc, tp
qun ca con ngi min ni. Mc ch l to dng lng tin t pha ngi
tip nhn v cng l dn ng cho s xut hin ca ci k o.
Cch kt thc truyn ngn ca Lan Khai khc vi truyn c tch v
truyn truyn k trong vn hc trung i. Kiu kt thc c hu theo m tp:
thin thng, c pht vi s tham d ca ng Bt b Tin khng cn na, bi
con ngi hin i pht trin v nhn thc, h khng cn ngy th nh con
ngi trong c tch. Cuc sng i thng bn b, phc tp vi s tn ti ca
bao mt i lp nh: ha - phc, may - ri, tt nhin - ngu nhin... buc

41
con ngi phi nhn thc li hin thc v phi c ci nhn a chiu v cuc
sng. V th h khng th chp nhn c ci nhn mt chiu, gin n, m
cn phi gii phng t duy. Nhng nhn thc khm ph mi ca nh vn v
i sng em n cho ngi tip nhn bao th v, nht l khi h c m
rng tr tng tng.
Trong ci nhn ca nh vn ng i, hin cha hn gp lnh; ci
c, ci xu vn nhn nh tn ti; ha-phc-may-ri... n vi con ngi bt
c lc no m bn thn con ngi khng lng ht. Chnh v th m a s cc
cu chuyn k o kt thc u gn vi bi kch: 6/9 truyn k o ca Lan Khai
u c kt thc bi kch. nhng chuyn ny, kt thc thng l ci cht ca
nhn vt hay ni bun nng nhc, trin min trong cuc sng ca con ngi.
Chn kiu kt thc ny, Lan Khai to nn d m thn thc khin ngi c
trn tr day dt khng ngui v cuc sng con ngi min ni. V vy m
khng ch gy n tng v ci k, khng ch c ngha gii tr m cn mang
m ngha v gi tr nhn sinh.
Nh vy c th thy, Lan Khai rt thnh cng trong ngh thut xy
dng ct truyn. Trong phi k n cc bin php ngh thut to dng tnh
hung truyn; xy dng cc chi tit ngh thut c sc. D c xy dng
theo ct truyn truyn thng, ct truyn tm l hay ct truyn k o th truyn
ngn ca ng vn gin d, t nhin nh mch ngun cuc sng. ti phn
nh trong cc truyn ngn Lan Khai rt a dng, phong ph t lnh vc m
ng rt c bit ti l mng truyn ng rng ti p k th; n cc truyn
ngn hin thc lch s v truyn ngn tm l tm l x hi u li nhng
du n kh phai. C th thy rng d c t chc theo li truyn thng hay
hin i, truyn c ct truyn hay khng, chng ta vn thy ti nng ca mt
cy bt vit truyn ngn c bit ti, mt nh vn giu tm huyt cho nn vn
hc ngh thut. ng k tha c mch ngun truyn thng v c nhiu

42
cch tn mi l trong ngh thut xy dng ct truyn: ng lun c thc
khm ph nhng ti v th loi mi, nhiu tc phm c ct truyn gin n
nhng li c chiu su t tng[67, tr.25]. Vi cch xy dng ct truyn nh
trn gp phn quan trng hnh thnh nn th gii ngh thut trong truyn
ngn Lan Khai, gp phn quan trng a tn tui ng tr thnh nh vn
khai sn ph thch cho nn vn hc Vit Nam hin i.
1.2. Kt cu
1.2.1. V kt cu trong tc phm vn hc
1.2.1.1. Khi nim kt cu
Theo T in vn hc th: ton b t chc phc tp, bao gm mi mi
quan h gia chnh th v b phn, gia b phn v b phn trong tc phm
vn hc c gi l kt cu[44, tr.345].
Trong cun T in thut ng vn hc th kt cu c nh ngha
nh sau: Kt cu l ton b t chc phc tp v sinh ng ca tc phm... kt
cu th hin ni dung rng ri phc tp hn. T chc tc phm khng ch gii
hn s tip ni b mt, nhng tng quan bn ngoi gia cc b phn,
chng on m cn bao hm s lin kt bn trong, ngh thut kin trc ni
dung c th ca tc phm... Kt cu l phng tin c bn v tt yu ca khi
qut ngh thut; kt cu m nhim chc nng a dng: bc l tt ch v
t tng ca cc tc phm; trin khai trnh by hp dn ct truyn; cu trc
hp l h thng tnh cch; t chc im nhn trn thut ca tc gi to ra tnh
ton vn ca tc phm nh l mt hin tng thm m[45, tr.157].
T cc nh ngha trn c th hiu kt cu chnh l s t chc cc
phng din ca tc phm vn hc. Hiu mt cch bn cht nht, kt cu
khng phi l bn thn cc yu t hnh tng hay trn thut m l s t chc
cc yu t .

43
1.2.1.2. Phn bit kt cu vi cu trc v b cc
Kt cu khc vi cu trc. Bi l cu trc l T chc ni ti, mi quan
h qua li ca cc yu t ca tc phm m s bin i mt yu t no trong
s ko theo s bin i ca cc yu t khc[45, tr.51]. Cu trc ca mt tc
phm vn hc bao gm cc yu t c t trong trt t ph thuc vo nhau:
t tng - ch , h thng cc hnh tng, kt cu, ngn t. Cu trc chnh l
kt cu b su ca tc phm. c im ca cu trc l c tnh ton th (mi
cu trc l mt h thng hon chnh, c y cc yu t v c quan h cht
ch vi nhau, khng th thay i), tnh bin thin (mt cu trc c th bin
ha ra nhiu dng vn bn khc nhau), tnh th bc (c nhiu tng bc khc
nhau), tnh tr bn (bn thn cu trc c th t vn ng m khng cn yu t
khc tc ng vo).
Kt cu khc vi b cc. B cc chnh l s sp xp, phn b cc
chng on b ngoi ca tc phm theo mt trnh t nht nh. B cc chnh
l kt cu b mt ca tc phm, n c cc du hiu c th nh c nh du
bng cc ch s, cc du hoa th, cc dng trng...
1.2.1.3. Vai tr ca kt cu trong tc phm vn hc
Trong tc phm vn hc, khng phi c l t chc th c coi l kt
cu tc phm. Ch c coi l kt cu ngh thut vi nhng kiu t chc bc
l c ngh thut ca tc gi v th hin quy lut lgc ca i sng.
Kt cu ngh thut l h cu nhng h cu bt ngun t nhn thc v l gii
i sng ca nh vn.
Do , kt cu l mt yu t rt quan trng ca hnh thc ngh thut
bc l ni dung t tng ca tc phm; th hin ti nng, t tng v phong
cch ngh thut ca tc gi. Trong qu trnh sng tc, khng c kt cu nh
vn khng th hon thnh c tc phm. Kt cu cht ch m bo cho gi
tr ca tc phm. Ngc li, kt cu ri rc, rm r th ni dung tc phm c

44
tin b n u cng lm gim st gi tr ca n. V vy cng nh ngn ng,
kt cu l iu kin tt yu v phng tin c bn ca vic sng tc ngh
thut[25, tr.34].
1.2.1.4. Cc bnh din v cc cp kt cu
Kt cu tn ti hai cp c bn: cp trn thut v cp hnh
tng.
Kt cu trn thut bao gm s lin tc ca cc bin php trn thut
cng nh s t chc ca cc cu, s vn dng cc phng thc tu t.
Kt cu hnh tng gn lin vi ton b t chc ca th gii ngh thut
bao gm h thng cc nhn vt, h thng cc s kin, tnh tit v trnh t xut
hin ca chng, tng quan cc chi tit to hnh, biu hin to nn bc tranh
sinh ng v cuc sng, cc tng quan v khng gian, thi gian. y l cp
kt cu b su, gn lin vi ngh thut v cc tnh cch c phn
nh.
Trong pham vi lun vn ny, chng ti tm hiu ngh thut xy dng
kt cu trong truyn ngn Lan Khai trn b mt vn bn, tc l tm hiu
bnh din t chc trn thut. Qua tm hiu chng ti s tm hiu cc kiu kt
cu sau trong truyn ngn Lan Khai: kt cu n tuyn, kt cu truyn lng
truyn v kt cu tm l.
1.2.2. Mt s kiu kt cu trong truyn ngn Lan Khai
1.2.2.1. Kt cu n tuyn
y l mt phng thc kt cu c in kiu nh trong cc sng tc
dn gian. Ngh thut trn thut thng tun theo trnh t din tin ca ct
truyn t nhin theo thi gian tuyn tnh: ci g xy ra trc k trc, ci g
xy ra sau k sau. Mi quan h nhn - qu ht sc cht ch trong loi truyn
ny. Cc s kin c nh vn ch khai thc sao cho n c kh nng m ra
nhng vin cnh khc nhau lm ni bt t tng ch cho cu chuyn.

45
c mt thi cc nh l lun xem kiu kt cu ct truyn nh th ny l tt
nht bi l n th hin c s nht qun v hon chnh v ni dung v hnh
thc. Theo l thuyt l lun c in th i vi loi truyn xy dng theo kt
cu ny phi lm cho bn c hnh dung mt cch c th v r rng ton b
din bin ca cu chuyn, phi c m u, din bin v kt thc, t s vic
ny dn n s vic kia. V ni nh Aristote trong Ngh thut thi ca th
khng phi bt u hay kt ty tin ch no cng c. Kiu kt cu c in
ny thng m u bng vic gii thiu lai lch, tiu s nhn vt. Cch m
u ny thng trng kht vi phn m u trong ct truyn truyn thng.
Chng hn nh cc truyn c tch thng m u bng cc t ng quen thuc
nh: Ngy xa ngy xa... v cho ta bit lai lch c th ca tng nhn vt.
Yu t ny thng chi phi cuc i ca cc nhn vt trong truyn, c bit l
cc nhn vt chnh. Phn gia tc gi thng chm ch vo vic khai thc mt
tnh hung xung t nht nh, cc s kin c cu trc theo mi quan h
nhn qu v thng nht cao. iu ny c quy nh cht ch ti mc ni nh
Aristote th: mt hnh ng v ng thi l hnh ng nht qun, v cc b
phn ca s kin cn phi c lin kt sao cho nu i thay hay tc b mt
b phn no th chnh th s thay i v bt u bin ng[32, tr.61]. Nh
th th trnh t xut hin ca cc s kin cng phi tun theo nguyn tc ci g
xy ra trc k trc, ci g xy ra sau k sau. V n phn kt thc cu
chuyn th cng c ngha l nhng mi xung t, mu thun cng c gii
quyt thu o, trn vn. Cu chuyn hon ton khp kn li. Ngi c
khng phi suy ngh nhiu v cch gii quyt vn ca tc gi. H chp
nhn kt cc y nh mt iu tt yu, ng nhin. Bi l nh trn ni tc
gi trnh by s vic c tnh c l, nhn no qu y. Vi cch gii quyt vn
nh th th ngi c c th t mnh phn on c trc s phn nhn
vt cng nh nhng kt cc tt yu s xy ra. Tm li, vi tt c nhng g nh

46
vn t ra th ch c mt cch gii quyt vn , v ngi c khng cn
quan tm cch gii quyt khc.
Vi kt cu n tuyn, truyn ngn ca Lan Khai t chc c mt
h thng cc s kin, tnh tit theo mi quan h nhn qu cht ch. ng t
mnh gii quyt mi vn t ra mt cch trn vn theo cch ring ca
mnh nhng tt c u tun theo cc quy lut tt yu ca t nhin, x hi v t
duy. Nhng truyn ngn c nh vn Lan Khai t chc theo kt cu n
tuyn nh: Con b di Thy t, i vt con, Tin mt lc, Di ming
hm, G thn... Mi truyn ngn u ny c bt u bng vic gii thiu
ngn gn lai lch, hon cnh ca cc nhn vt chnh:
Ngy xa, v dng h Ma c mt ngi n b rt ngho. Cch sinh
nhai duy nht ca ngi y l ngy ngy xch gi ra ngi nh c
(Con thung lung nh h Ma)
Lc y, trn ci sn phi trc my gian nh tre ln, cch xa li nc
bn nm chc thc, Ma Thi nh ngi b gi, i my cau c, v mt hm
hm... Nh c c mt m mt con, th m hi c vn vic rung nng,
anh ta xch n vo rng. B m, v vy, thng m thm mt mnh trong
my gian nh trng rng. Lm lc b thy con mnh ham m sn bn qu,
thng can ngn hoc rc lc, nhng li m ni chng n thua!
(Con b di Thy T)
L Hli cn tr v p lm, ci p kn o ca bng hoa rng. Hai
mt ngy th nhn nh chp ly bi th bng hnh sc ph by ra quanh
mnh
(Tin mt lc)
Thuc v tng Thng m, chu Sn Dng c mt ci g t, tc
gi l g Thn. C lai, dn tng khng ngi no dm bn mng n y
chm tre, ng g hay t ph g c. Th m, mt ngy kia, mn lnh v lng,

47
Bp Nai, v tham ch t tt, dm qu quyt ph g Thn tra la. B con
can ngn ht l, Bp Nai c khng khng mnh, li cam oan rng, nu xy
ra tai nn g, bc ta xin chu hon ton trch nhim
(G Thn)
...
T vic gii thiu lai lch, hon cnh sng ca cc nhn vt, tc gi ln
lt trin khai cc s kin, cc mi quan h gia cc nhn vt, cc xung t
mu thun... ri t dn dt cu chuyn i ti ci kt thc tun theo
nhng mi quan h nhn qu tt yu. Qua bc l r t tng, ch ca
tc phm.
V ngi n b ngho kia may mn cu c mt con vt nn c n
tr n: cuc i ch nh c th l xoay sang mt tnh trng mi. Nhng ri
ci hnh phc m ch chng c c cng ch ngn ty gang, chnh ch chm
nhm phi a con nui yu du, ri li quay v vi cuc sng ngho i
xa kia: ch chng li m thm tha ci i hiu qunh. V nhng may mn
trong cuc sng thng n v ri cng s i mt cch ngu nhin ging nh
dn gian vn thng ni: ca thin tr a. Bn c c th thu hiu hon
cnh ca nhng ngi dn ngho min ni qua truyn ngn Con thung
lung nh h Ma m mu sc c tch nhng li giu tnh hin thc ny ca
Lan Khai.
V Thi nh c s thch tham m sn bn; tnh tnh li l lm, ng
bng... nn dn n hng lot cc s kin tnh tin n mt kt thc bi thm
trong truyn Con b di Thy T. Khi Sau Rt n bo tin v s xut hin
ca mt con b, to lm, bo lm. Nhng n khng phi l con vt bnh
thng, n l con b di Thy T lc ln, v vy b m Thi nh khuyn
con ca thing ch c ng vo. Vy nhng Thi nh v Sau Rt b mt
khi cuc sn cng vi bn Khn Nn, nht nh bn con b y vo sm

48
hm sau. Tip n l s xut hin ca con vt l Tht nhin, mt h hi sng
snh, dp dnh, nhp nh, chao ln, ri phun ln hai vt nc trng, ph ph
nh ting b l rn... Ci u th lp l nghe ngng chn ri mi men li gn
b v ni mnh ln trn mt nc. Chp mt con vt sng sng hin trn
bi ct. Hnh dng, tm vc, c sc lng quch u hin nhin l mt con
b[70, tr.36]. Con b b trng tn, ri ngi ta chia nhau k mt xu, ngi
mt xch. Nhng vic lm ng n ca thing y nh li cnh bo ca m
Thi nh s phi nhn v nhng kt cc ng tic: mt trn phong ba chm
m tt c nhng con ngi lm iu c, ch cn li duy nht khu nh ca m
Thi nh.
Truyn ngn Di ming hm hay G thn cng u c mt ci kt
thc tng ng vi nhng hnh ng ca nhn vt. V n c chin u vi
con th d nn nhn vt ngi th sn tr thnh k tt nguyn; hay Bp Nai v
dm ph g Thn trng la nn b con ln k l dm nt, ph la.
Mt s truyn ngn khc c kt cu n tuyn cng c Lan Khai x
l mt cch trit , h thng hnh tng cc nhn vt c trin khai
trong nhng mi quan h a chiu v cht ch. Dng nh mi quan h nhn
- qu chi phi cch thc nh vn trin khai ct truyn, chi phi chiu
hng con ng i ca cc nhn vt. Chng hn trong truyn ngn Tin
mt lc, nhn vt L Hli c t trong mi quan h vi Tsi Tay, vi
Tsi Nng v vi c phong tc nghn i ca ngi dn min ni. Nhng
ngi con gi y dng cm chng li c th lc ca cng quyn, ca ng
tin bn Tsi Tay - ngi m c yu thng. Tic rng i trai gi y
mun bn nhau th ch c mt s la chn duy nht: c hai cng cht. H
cht bn nhau trong vng mu o, vi ci cht hnh phc v mn nguyn.
Nhng h li l nn nhn ca nhng h tc lc hu, ca th lc cng quyn,
ca ng tin chi phi. Sau ny, trong nhng truyn ngn vit v ti min

49
ni, di ngn c ca ng, i trai gi M v A Ph trong truyn ngn V
chng A Ph ca nh vn T Hoi c th thot khi cng quyn v thn
quyn, h tng bc c gic ng cch mng v vng ln t gii phng i
mnh, i theo ting gi ca ng.
Tnh yu l vn l ti bt tn v hp dn nht trong cuc sng mun
mu ny, c tnh yu nhng phi c nim tin th tnh yu y mi cp ti bn
b hnh phc. Truyn ngn i vt con cho chng ta bi hc tht qu gi.
C Nhnh c t trong mi quan h vi chng - thy Bin, cng vi tnh
hung th thch nim tin ca c vo tnh yu. Nhng nhng trn tr, bn
khon, lo lng rt d di din ra trong lng c Nhnh cho thy tnh yu rt
m thm, su nng nhng cng ng vc y au kh: C hong ht nhn
chng, nhn di ng xa y nhng b mt. Chng c i, i v qu. Ci tnh
quyn luyn ngm ngm ca c khng bit c sc lm cho chng li c
ngy nh n m ln chng! Kh lng lm! H hng, lng nc cng nhng
l b buc, nhng sc mnh ti tm khc, ci li chng a hai ngi li gn
nhau, chng phi l li tr ln rng. V chng, i vi nhau, c ch bit c
lng mnh, c ch chc lng n i ca mnh; cn thy, hn u thy thc
tnh thng c nh mt ngi v![70, tr.45]. Khi t c Nhnh trong mi
quan h vi ngi cha th chnh cha c tr thnh tc nhn mnh m a c
tin nhanh hn n s la chn: dng thut ym ba vi chng. ng Chnh b c Nhnh - a cho c hai qu trng khin c rt r kinh hi. Mc d
vy cui cng th s nghi ng sau cng thng c d thun lng. Cho d
i vi chng, c khng mun dng nhng cch m mui. Tt c iu ny
a cu chuyn n mt ci kt au lng: Thy Bin vn nh li hn, nh
quay v nhng v sai hn mt mt ngy m ci kt tang thng din ra nh
mt iu tt yu: Bin ch giy gia chng mi lm pht ng h, bng th

50
huyt rt nhiu ri cht... Sng ngy hm sau, trn rng, ngi ta thy xc
m con c Nhnh lp l theo dng sui trong xanh[70, tr.47].
Nh vy chn kiu kt cu n tuyn, Lan Khai t ra ht sc nhun
nhuyn khi vn dng l thuyt l lun c in, ng thi ng cng c s sng
to nht nh trong vic xy dng h thng cc hnh tng nhn vt, im
nhn m nht l li kt thc hon ton mi so vi kt thc truyn truyn
thng: kt thc khng c hu - th hin mt li t duy hin thc, d bi thm
nhng ngi c vn chp nhn n nh mt s tht hin nhin, bi l quy
lut ca cuc sng thc ti.
1.2.2.2. Kt cu truyn lng truyn
Kiu kt cu ny ht sc phc tp, c th gi l a kt cu bi l bn
thn mi truyn cng l mt t chc chu s chi phi ca mt t chc ln hn
bao trm. Kt cu ny i hi nh vn phi kho lo xu chui nhng cu
chuyn nh thnh mt th thng nht c v ni dung ln hnh thc, to thnh
mt chnh th trn vn. Cc truyn ny c quan h ch nh, rng buc, chi
phi ln nhau v cng hng v mt ch chung ca tc phm. y l im
mi so vi kt cu truyn truyn thng, n to ra s lun phin im nhn
ngh thut, ng thi to nn mt ci nhn a din v nhn vt, v c bit n
cho php nh vn i su khm ph ni tm ca nhn vt, lm cho nhn vt
hin ln trc mt bn c t nhin v sinh ng hn. y l mt sng to
em li sc ht cho truyn ngn Lan Khai.
Vi kt cu truyn lng truyn, nh vn Lan Khai em n cho cc
truyn ngn: Ngi l, Ma Thung lung, Khm Khc, Lyan, Ngi ha
h, Ngi ha beo... mt cch trn thut linh hot, sng to v mi l. Vi
nhng truyn ngn ny, s tham gia ca ngi trn thut v cc yu t khng
gian, thi gian chim mt v tr thit yu trong vic cu thnh nn s thnh
cng ca kt cu truyn lng truyn. Tt c u din ra trong khong khng

51
gian ca ni rng i ngn k b, huyn o; vo nhng thi im m khuya,
m trng hay bui tra - d khin con ngi ta s hi tin vo th gii tm
linh, ci thi im m con ngi ta d xc cm nht xy dng hnh tng
v pht trin ct truyn, lm tng thm cm gic h thc trong khong sng
ti an xen khin cho ngi tip nhn lo u, hi hp, hi hng. Mi truyn
ngn thuc loi kt cu ny u c hai nhn vt k chuyn. Do tn ti hai
khong khng gian, thi gian khc nhau. Nhng ci c sc ca Lan Khai l
ng kho lo to ra nhng tng ng nh ha vo lm mt ca nhng
khong khng gian, thi gian, cnh vt, con ngi trong hai th gii y.
Khong khng gian, thi gian th nht bao trm trong truyn ngn
Ngi l l khong khng gian, thi gian do nhn vt ti trn thut. y l
khong khng gian, thi gian bit co dui nhp nhng va chn thc li va
uyn chuyn theo cm xc ca ngi k chuyn xng ti. Nhn vt ti
dn ngi c n vi thi im ca mt m ng, vi khng gian l ci
khun bp c in ca nhng nh mn ngc... bn ngoi, git sng gieo lp
p... gieo ci cm gic t ti vo lng ngi, sng vn ri nng trn mt
t, gi vn rn r u cnh cy... t ngoi m ti, my ting c ku thm
m lm ti hi hng[70, tr.13]. Ci khng gian y, ci thi im v cnh
vt lc y nh ng iu vi lng ngi, vi cu chuyn y b mt, hi hng
ca ng Hi Cnh. N rt ngn li khong cch gia hai ngi trn thut, lm
cho kt cu truyn tr nn cht ch, lin mch v hp dn. Khng nhng vy,
ngi trn thut xng ti cn ko cho cu chuyn ca ng Hi Cnh tr nn
gn gi, chn tht hn vi ngi nghe, vi thi im hin ti m nhn vt
ti ang trn thut. chnh l nhng khonh khc ng Hi Cnh dng cu
chuyn ang k, ni vo ng li tr thnh i tng ca s miu t: ng
gi ko my hi thuc l, th khi m mt nh bao quanh mnh thm mt ci
mng b mt na, Ci iu con np y thuc t lc no thy k ln

52
ming ng Hi Cnh. ng ly hai ngn tay nhp vi hn than nh vo
iu, ht mnh ly hi, nh nc bt vo bp ri lng yn... Trong lc y, ti
nhn r trn mt ng ta ci g nh du vt mt s kinh hong...[70, tr.16].
Chnh ci mng b mt hay ci du vt kinh hong nh ang sng trong cu
chuyn xa ca ng Hi Cnh, tng nh ngt qung nhng li lin mch v
tng tin cy cho truyn ngn ca Lan Khai.
Khong khng gian, thi gian th hai l khong khng gian, thi gian
c trn thut trc tip t ng Hi Cnh. l a im v thi gian din ra
cuc gp l lng ca chnh ng vi c gi d thng: lc y vo khong tra
mt ngy ma h. Ti mt mnh ngi trn chi canh gia nng la,
khong ang tra, ngi trn chi nhn cnh vt ng ly b di nh nng v
nghe sui m h im thm mt i ting cc cu ca con chim cu gy n
hnh no , ti tng ci bun khng g v c... ci tch mch bao trm,
lng ti khng khi rn rn[70, tr.15]. Tt c u dn tm im cho s xut
hin ca c gi l lng, cho nhng cm xc rt i t nhin ca ng Hi Cnh
v lm tha tr t m, hiu k ca nhn vt ti cng nh ca c gi.
ng Hi Cnh k cu chuyn gp ngi l; cn nhn vt ti va l
ngi nghe, va l ngi k li cu chuyn v cuc sng, phong tc, tnh
cch, con ngi vng mn ngc (trong c ng Hi Cnh), va gin tip
trn thut li cu chuyn Ngi l v kho lo su chui, lp ghp hai cu
chuyn li vi nhau mt cch lgc, hp dn v c o. iu to nn
nhng im nhn ngh thut a dng, li k chuyn linh hot, sinh ng, t
nhin v y mi l. Khng ch trong truyn ngn Ngi l, ng Hi Cnh
cn ng vai tr l ngi trn thut trc tip ca rt nhiu cc cu chuyn l
ng rng khc nh: Ma Thung lung, Ngi ha h... Mi cu chuyn
y u i vo khm ph nhng iu huyn b chn sn lm mt cch c bit
ti ging nh nh nghin cu V Ngc Phan ni: Lan Khai a ngi ta

53
vo tn rng thm, dt ngi ta thn mt vo cc gia nh Th Mn, v cho
ngi ta c thy nhng tm tnh d k. D mi cu chuyn trn l mt
mn b mt ring ca chn non cao rng thm nhng chng u c xy
dng theo mch kt cu truyn lng truyn to nn li trn thut mi l, a
dng ha im nhn v bc l c nhng tm t su kn trong i sng ni
tm ca cc nhn vt.
Vn theo kt cu truyn lng truyn, Lan Khai tip tc a ngi c
vn bc mn b mt chn ng rng bng cu chuyn Khm Khc ca nng
Khao. Nhn vt ti k li cu chuyn v mt m thu tn lnh ngi vn
chuyn vi nng Khao. Cn nng Khao li k v ci tin kip ca con chim
khm khc a tnh. Chnh ting ht ca con chim khm khc khi ngun
cho c hai cu chuyn an quyn v ha nhp vo nhau t lc m u cho ti
hi kt ca cu chuyn. Lan Khai ti tnh an ci hai cu chuyn bng mt
cht dn giu cm xc. N khin nhn vt ti ln u tin nghe thy
phi ch ngay n ting ht cao m hay nhng li tht no nng v
thm trong ci bun xa xi ca mt cnh c hn. Cn vi nng Khao,
ting ht l bi ca au n ca i tim cht vi tnh. V ri s tch v
mt thin tnh s khng cng ca i chim khm khc c nng khao k
li bng mt ging bun ru v u oi nh mt k chn i khi giy by tm
s vi ngi tri k. Cng nh truyn ngn Ngi l, vi kt cu truyn lng
truyn, yu t ngi trn thut cng nh ton b yu t khng gian, thi gian
lun chim mt v tr quan trng, nht l thi gian, khng gian do nhn vt
ti trn thut li. Trong truyn ngn Khm khc, l mt m thu tn
lnh. Bn ngoi nh trng khuya pha sng trng nhum s vt mt v m
mng nh cnh mng v s xut hin c bit ca ting con chim khm
khc. Khi cu chuyn ca nng Khao kt thc cng l lc c s giao cm
mnh m ca th gii tm linh, ca s ha nhp gia hai cu chuyn: Nng

54
Khao va k ti th bn ngoi... con khm khc ct ln ting vo von... N
ht hay, m bun l, ting nh nh ng t, ting gt nh dng sui, mt
bn n bi thm gia cnh v cng tn ang ha nhp vi m trng. Kt
thc cu chuyn khm khc, nng Khao li k tip cu chuyn ring ca mnh,
cu chuyn vn khi ngun t ting chim khm khc. Ngay lc m u
truyn, ting chim chnh ti ni lng khin nng Khao di im nhn trn
thut ca nhn vt ti hin ln: nh mt thi s chn i, th di, hai
mt l , nt mt ngn ng nh ang tm hn phiu du mt ni no xa
thm. ri khi ci thin hn s khng cng trong rng khuya ng vo,
nng Khao li m ra ci tm trng su kn ca ci lng: Ngy nay bn gi v
duyn chng ti u ly ting con khm khc lm ting khc ca ci lng.
Tht th y, nhng m nh m nay, bit bao ngi tnh duyn l d nghe
ting n m khng th khng sa git l di[70, tr.117]. Truyn ngn kt thc
bng li trn thut ca nhn vt ti v ci ging ht rt bun ca nng
Khao:
Trang khn nn b c
y nh ting khm khc long si
(m khuya m ng khng say
Nghe chim khm khc n bay gi n)
Nh vy Lan Khai lun chn c nhng nhn vt k chuyn rt ti
tnh; nhng khong khng gian, thi gian, con ngi v cnh vt bit lng
vo nhau hng n mt ch , mt ngha nht nh. Ngi trn thut
lun gi tt c hn mnh trong nhng b mt chn ng rng qua ngoi hnh,
dng iu v nht l nhng xc cm trong h truyn vo tm hn ngi c
mt cch chn tht, c o v y sc sng.
C th thy, vi kt cu truyn lng truyn, ngh thut trn thut trong
truyn ngn Lan Khai tr nn nng ng hn trong vic lin kt cc vn

55
bn li vi nhau thnh mt th thng nht. Lan Khai ly nhn vt trn
thut, bi cnh khng gian, thi gian lm trung tm to dng kt cu. S
huyn b, k o, o le... t bn thn chng c mt sc hp dn t bn trong,
li c soi chiu bi nhiu im nhn trn thut, s su chui mt cch ngh
thut gia cc im nhn v ti din xut ca ngi trn thut to ra mt s
cch tn ngh thut, ph v li kt cu truyn thng. Chng ta cng c th bt
gp kiu kt cu truyn lng truyn qua cc truyn ngn khc ca nh vn
Lan Khai nh: Ma Thung lung, Lyan, Ngi ha h, Ngi ha beo...
C th thy, nh vn Lan Khai to ra phong cch ngh thut ring khi ng
vn nhng mn b mt ca chn ng rng bng ti nng, tm huyt ca mt
ngi ngh s ln. C th khng nh v t ho v nhng thnh cng y ca
nh vn chn lm tuyn khi ng c nhng cch tn c sc trong ngh thut
xy dng kt cu truyn ngn ca nn vn hc Vit Nam hin i nhng nm
u bc vo qu trnh hin i ha.
1.2.2.3. Kt cu theo mch pht trin tm l
l kiu kt cu ca nhng tc phm c ct truyn tm l nhm din
t nhng din bin tinh vi, phc tp trong i sng ni tm ca nhn vt.
Trong nhng cu chuyn ny, s vic chim t l rt t, ch yu l nhng cm
gic, suy ngh, nhng hi c, nhng lin tng v c thoi ni tm ca nhn
vt. Cc s kin trong truyn ch ng vai tr khi gi dng chy ni tm.
Kiu kt cu ny cng tng i mi trong vn hc Vit Nam. Sng tc ca
nh vn Lan Khai m nhng hng cch tn mi cho nn vn hc hin i,
ri sau nhng truyn ngn tm l tr thnh mt phong cch ngh thut c
o v c sc to nn tn tui ca nhng nh vn ln nh: Thch Lam,
Thanh Tnh, Nam Cao... Vi kt cu theo mch pht trin tm l, Lan Khai
to c din mo mi cho nn vn hc hin i. Cc truyn ngn tiu biu

56
nh: Ting so m thu, Chic xe trn ng, m y, Bn rng xun, Ln
s i, Ging t, Ni c hn, Anh xm, C Bt, Ngy qua, Kh tnh...
Truyn ngn Chic xe trn ng, ch yu khai thc nhng dng suy
tng, cm xc ca nhn vt khch. Hng lot nhng ng t thy, cm
thy c huy ng ti a ngi c c th khm ph tm trng ca nhn
vt: khch cm thy thn mnh nh ct bi, thy rng mnh sn gy,
thnh thong khch cng thy mnh c i cht khoan khoi, khch cm
thy mnh c c... mun c ai san s ci cm gic ca mnh. Khi n c
trn chic xe, trc cnh trng quang hng v ca v tr, bao trm ln s c
c ca khch l kht khao mun c ai san s ci cm gic ca mnh.
Hi hp theo di nhng dng tm s y, ngi c li c tha tr t m khi
c mt ngi thiu n vai eo gi cam xin i nh xe to ra nhng hiu
ng mnh khin cho tm trng ca khch t ngt chuyn sang nhng sc
thi i lp. Khi bit c gi xin i nh xe, khch vui mng, cm ng
bit bao. Ci ci m thm cha chan tnh t ca c a tm hn khch
ln my tng my cao ngt ca tri xanh. Vn xut hin hng lot cc ng
t: cm thy, thy, ngh... di chuyn im nhn trn thut t bn
ngoi vo bn trong ni tm ca nhn vt: Khch sung sng cm thy mnh
cao qu ti ba hn v tr, bao nhiu cnh nguy nan trc mt khch thy n
v v nh nhen, khch thy tinh thn thanh sng, bao nhiu qung ng g
gh khc khuu khch cho l tri nha thng bng, ti cm thy yu c
bao nhiu, Khch ngh: v tr i vi ta l nh nhen ri... khng c ngha g
c..., khch t ho t c nh c lm b ch c khng gian. Khi c
gi xung xe, tm trng ca khch li tr v nh lc ban ban u. Khch
thy mnh nh b t lit, Khch li thy mnh nh nhen nh c. Khch chn
nn khng mun i nt qung ng cn d, Trong tr khch lun ngh n
ci vc thm... Khch bun ru.... Ri kt thc cu chuyn vn l nhng

57
mnh xc cm rt mnh ca nhn vt: l ci cm gic du ngt: khin cho
khch khinh khoi tm hn khi thy hnh nh c phng pht trong m
sng m ca chiu thu, ri khi tt c tan i khch li trin min trong
gic m bun t vi nhng bng khung cm tic chn thnh. Truyn ngn
thc s i vo th gii ni tm ca nhn vt ri ngi c nhn ra rng
tnh yu c mt sc mnh diu k, n c th khin cho con ngi ta vt qua
mi nguy nan ca con ng i vn g gh, nguy him.
Vi Kh tnh, ngay t khi m u truyn ngn ny, ngi c bt
gp con ngi bn trong ca Thanh vi nhng bn khon, trn tr v cuc
sng t y ca mt tm hn a cm. S i lp gia cnh thin nhin bn
ngoi rn rng, tng bng, vui p ca vn vt vi cuc sng bn trong t
ngc khin Thanh ny sinh nhiu suy ngm. Tm trng y c biu hin
qua ting th di, qua nhng li c thoi ni tm ca chng: Thanh th di
lm bm, Thanh t hi nh th ri t p, Thanh cng ngh cng bun
ru, cng thy cuc i c lm ch kh hiu, au n cho nhng tm hn a
cm. Trong t, Thu - ngi thiu n b bt v tnh nghi c dng tay vo quc
s xut hin gi bao suy t trong lng chng trai a cm ny: Thanh cm
thy mt s thng xt v cng. Chng bi ngi tng c th khc c,
ri chng ni tip nh cn phi gii ta nhng ngh ca mnh ra di nh
sng, chng cm thy thng hn.... V nhng u ym, nhng cu khuyn
khch, thi thn mt, chng bc v ko c thiu n vo con ng tnh
i. S i lp gia x t lnh lo v th tnh cm m m ca hai ngi li
gieo vo lng h nhiu ni o le dn vt. Tnh cnh dn Thanh n xc ng
n a nc mt khi Thu c tha nhng c s cht v bnh tnh qu nng,
nht l khi Thu trc tip th l tnh cm ca mnh: Lng em yu anh t
lu ri. Em yu anh lm, yu anh bng c tri tim trinh bch, c tri tim c
c ca mt con t. Vi Kh tnh, Lan Khai khai thc c nhng tnh

58
cnh i lp v tnh hung kh o le trong chuyn tnh ca hai chnh tr phm
Thu v Thanh t gip ngi c c th theo di nhng suy ngh, tm t
t bc l ca nhn vt. Kt cu tm l cho php nh vn c th t do trong
vic trin khai cc thnh phn ca ct truyn, o ln trt t thm ch c
nhng truyn ch ch trng n vic khai thc nhng dng chy ni tm m
ct truyn tr nn m nht. Vi s h tr ca nhng tnh cnh i lp, ca
tnh hung o le, Lan Khai c th ph i kt cu truyn thng ca truyn
i vo khai thc nhng din bin trong i sng tm l nhn vt, v vy khi
nghin cu v ngh thut m t nhn vt trong truyn ngn ng rng, tc gi
Nguyn Thanh Trng a ra nhn xt: Lan Khai c bit ch nhng
din bin phc tp ca th gii ni tm nhn vt. ng thi tc gi cn ch
tng c tnh ring ca mi ngi[67, tr.100]. Bn c c th thy kiu kt
cu tm l vi cc truyn ngn khc ca Lan Khai nh: Ting so m thu,
m y, Bn rng xun, Ln s i, Ging t, Ni c hn, Anh xm, C
Bt, Ngy qua...
Tuy nhin, kt cu truyn ngn ca Lan Khai khng dng li ba kiu
nh chng ti trnh by m cn thy nhiu kiu kt cu khc, nh: kt cu
o ngc trt t ca thi gian v s kin (tiu biu l cc truyn: Mi tn
dp lon, Png Nh... ), kt cu di hnh thc th t, nht k (tiu biu l
cc truyn: Chung tnh, Mt nn nhn ca lng mn...). Nhng chng ti
ch i su vo ba kiu kt cu chnh, l: kt cu n tuyn, kt cu truyn
lng truyn v kt cu theo mch pht trin tm l. Bi l nhng tc phm
vit theo cc kiu kt cu ny chim s lng ln trong truyn ngn ca Lan
Khai, ng thi y chnh l th mnh to nn phong cch ngh thut ca nh
vn n anh th gii sn lm. Khng ch ni tri vi ba kiu kt cu nh trn
m truyn ngn ca Lan Khai cn c s an xen gia cc hnh thc kt cu
trong cng mt truyn ngn. l nhng truyn ngn a kt cu. V d nh

59
truyn ngn: Ni c hn, Kip con tm... va c xy dng theo kt cu
n tuyn, li va an xen c kt cu tm l; hay truyn ngn Mu thng
i, Mi tn dp lon va s dng kt cu n tuyn, va s dng kt cu
truyn lng truyn...
Nh vy, kt cu ngh thut trong cc truyn ngn ca Lan Khai rt
sinh ng v a dng. D vit theo li c hay mi, c in hay hin i th
truyn ngn Lan Khai vn l mt bng hoa l ngt hng thm gia ni rng
ca i ngn k b.

60
Chng 2. NGH THUT XY DNG NHN VT
TRONG TRUYN NGN LAN KHAI
Vic sng to nhn vt thng c xem l cng vic c tm quan
trng hng u i vi th loi t s, nh G.N.Pospelov tng ni: y l
phng tin c tnh th nht trong hnh thc ca tc phm y, quy nh phn
ln va ct truyn, va la chn chi tit, va phng tin ngn ng v c tiu
ch kt cu na. Cn nh vn T Hoi th vit: Nhn vt l ni tp trung ht
thy, gii quyt ht thy mi vn trong sng tc. Nhn vt vn hc l con
ngi c miu t trong vn hc bng cc phng tin vn hc. Nhn vt
c coi l phng tin nh vn khi qut hin thc: Vn hc khng th
thiu nhn vt, bi v l hnh thc c bn qua vn hc miu t th
gii mt cch hnh tng. Bn cht vn hc l mt quan h i vi i sng,
n ch l ti hin c i sng qua nhng ch th nht nh, ng vai tr
nh nhng tm gng ca cuc i[36, tr. 277].
Khc vi tiu thuyt, truyn ngn ch tp trung vo mt mnh nh ca
hin thc i sng, v th khng th xut hin cng mt lc rt nhiu nhn vt
miu t trong nhiu mi quan h vi mi trng xung quanh. Ci hay ca
truyn ngn chnh l s dn nn chi tit, dn nn cc nhn vt to ra
cng cho tng cu chuyn. Chnh v th, trong cc tc phm ca Lan Khai c
s lng nhn vt rt t nhng nhn vt ca ng li rt nhiu n tng
su sc. l nhng con ngi c c tnh; rt phong ph, a dng v kiu
loi. C th ni, vi nhng hnh tng nhn vt c xy dng thnh cng,
Lan Khai ng trong th gii ca ring mnh: ng chinh phc c gi bng
nhng hiu bit rnh r v s cm xc su xa ca mnh... Th L ch ni v
m dn th Lng Sn. Lan Khai a chng ta cao hn vo cc ng Mo,
Mn vng H Giang, Tuyn Quang, sut mt gii ni Lch sng L m chc
ng cng t tng lm. Th L... ch mn ni rng mi nt s lc nn

61
th, nht l hnh nh c gi Th a tnh m hin hu. Lan Khai x b ci mn
b mt y[67, tr.287], cho ta tip xc vi con ngi v cuc sng hin thc
ca i ngn k th; ca chn th thnh hoa l nhng cng nhiu ni o le.
Va lng mn, va k o nhng cng m cht hin thc, cht ng rng
su sc trong mi trang vn. l nhng ngi nh n s, l nhng phong
tc tp qun c o, ring bit ca ngi dn min ni nh: tc nm tro,
ci hi... ng thi qua tc gi cng em n cho ngi c ci nhn
ton din hn v bc tranh sinh hot i thng vi nhng con ngi mang
v p hn nhin, cht phc, trong sng ca hoa rng, sng ni, nhng con
ngi chu thng chu kh nhng lun phi chu nhng m nh k b ca
thin nhin. Mi cu chuyn ch vi ba nhn vt nhng li hin ln rt sinh
ng, c c tnh v li n tng c o trong lng c gi.
2.1. Mt s kiu nhn vt trong truyn ngn Lan Khai
2.1.1. Nhn vt k o
Trong cc truyn ngn ng rng ca Lan Khai, li n tng mnh
m nht chnh l cc nhn vt k o. Nhn vt k o ng vai tr trung tm
trong tng cu chuyn. S xut hin ca nhn vt k o bao gi cng to ra s
t bin trong qu trnh pht trin ca ct truyn. Thc t cho thy mc
m nht v sc ht ca tng cu chuyn ph thuc rt nhiu vo s xut hin
ca loi hnh nhn vt ny.
H thng nhn vt k o trong truyn ngn Lan Khai rt phong ph v
a dng. Nhng d c xy dng di gc no th cc nhn vt y u
xut hin vi ngoi hnh v hnh ng k l, d thng. C nhn vt l ma
(Ngi l), c nhn vt l th (Con b di Thy t), c nhn vt na ngi
na th hoc t ngi bin thnh th (Ngi ha h); c nhn vt rt d bit,
khc thng (Mi tn dp lon, Ma thung lung, Con thung lung nh
h Ma )... hin hnh mun mu mun v m ta cha tng bt gp trong th

62
gian ny. Nh PGS.TS Trn Mnh Tin nhn xt v ngh thut xy dng
hnh tng nhn vt k o ca Lan Khai: vi cc bin php ngh thut lin
tng v gi t, so snh v von; s dng cc yu t thi gian, khng gian linh
hot, cng h thng ngn t to hnh biu cm cao, gi nn nhng hnh tng
h h thc thc; trong thc c h, trong h c thc chinh phc ngi c
bng tng tng to nn mt knh tip nhn mi... S ha trn kho lo
gia ci h v ci thc, t nhin vi bt ng, bnh thng vi phi thng,
khi gi tnh hiu k ca c gi[70, tr.8]. Tt c u mang m d v ca
Liu Trai, gy ra bao ni bng hong, sng st cho ngi tip nhn. Lan Khi
a ngi c ri vo nhiu trng thi cm xc ca s hi hp, kinh hong
khi xut hin trc mt bn c mt ngi ph n p mt cch d thng
trong truyn ngn Ngi l: rng ngi u m nhn hot nh rng mo! Y
phc khng ra Kinh khng ra Mn, chng phi Khch chng phi Nng. Ton
thn c mt mi thm nh hoc hng... C ta ct ting ni, lu ru nh ting
chim... i l lng khng trung, nh ngi i ln mt ci thang v hnh[70,
tr.16]. Da vo nhng nt tm l hoang tng v chn rng thing nc c
trong tim thc nhiu ngi, Lan Khai a ra mt nhn vt qui d trong
Ma thung lung cng vi ci kt thc bi thm to nn bao ni lo s, kinh
hi. l mt con ma thung lung ngi chng ra ngi, th chng ra th,
mnh trn nh nhng, tc tai khng c, da d nht nht nh k cht tri, nht
d d nh xung, chn tay ngn ngi chng ty gang. N ngi vt vo trn x
nh mt nhn xn xc nh mun tm ng trn[70, tr.24]. Ngi ta rng
mnh, kinh hi, sn tc gy khi thy con qui vt nhe b rng nhn hot ci
nhn nh cng hip v v git cht a con ca anh thy cng: Trn
ging, v bc thy cng nm ra nh mt ci xc (...) a b th ln khc
bn mnh m, hai mt trn ngc,... ting ku ui dn[70, tr.24]... V cn
rt nhiu nhng nhn vt k o khc, nh: con thung lung nh h Ma, con

63
b di Thy T, i vt con, ngi ha thnh h, Tin Nhn... Mi cu
chuyn u li nhng d v ring ca chn non cao rng thm, xa l m
gn gi; k o m vn mang c ci mch ngun ca cuc sng hin thc.
Nhn vt k o xut hin ngay lp tc tr thnh trung tm trong mi truyn
ngn ca Lan Khai. Ci mi l, khc thng t ngoi hnh n hnh ng ca
cc nhn vt k o thc s li cun lm tha tr t m, tnh hiu k ca c
gi. ri n ng sau mi cu chuyn y l nhng bi hc mang y gi tr
nhn sinh v tnh ngi, tnh yu, tnh mu t... Vi ci kt thc rt au bun
qua cc truyn ngn: i vt con, Con b di Thy T, Ma thung lung,
Ngi ha h... ngi ta nhn ra nhiu iu gi tr trong cuc sng nhn sinh.
Nu c Nhnh trong truyn i vt con tin tng tuyt i vo chng c,
khng dng thut ym ba th gia nh c s c ngy on t ch khng phi
l ci cht au lng, thng tm ca c ba mng ngi. Nu Ma Thi nh v
m ngi i sn trong truyn Con b di Thy T khng ng vo con b
thing di Thy T th dn lng s khng phi gnh chu trn phong ba lm
chm m bao cuc i. V cng nh truyn Con b di Thy T, nu
ngi dn trong xm khng c gan git mt con b di Thy T lc ln th
vua Thy khng ni gin lm st g pht k to bo. Nu ngi chng
ngho trong truyn ngn Ngi ha h bit phng xa khng a con
nh vi ngi m c nhiu du hiu sp ha h th a con th ca h u
phi chu ci cht y xt xa, v ngi v khng v vy m gim bt tnh
thng vi ngi m chng ti nghip... Va k l, l th, li cun v to
c nhiu sc thi cm xc cho ngi tip nhn, Lan Khai xy dng
thnh cng cc nhn vt k o ca mnh v li nhng hnh tng ngh
thut tr thnh th mnh ring ca nh vn ng chn rng ti p. Qua
hnh tng cc nhn vt k o, chng ta cn nhn thy rng truyn ngn ca
Lan Khai lun tun theo nhng quy lut tt yu ca t duy, t nhin v x hi.

64
V c bit hn, ng nh nhn xt ca PGS.TS Trn Mnh Tin: Cc
truyn ngn k o cho thy, nng lc tng tng c o ca mt cy bt
trong vic s dng cc yu t hoang ng to nn nhng hnh tng ngh
thut mi l nhm p ng nhu cu gii tr ca bn c, gp thm mt thm
mt th ti mi cho nn vn hc Vit Nam hin i[67, tr.38].
2.1.2. Nhn vt chnh din
2.1.2.1. Hnh tng cc chng trai min ni
Hnh tng cc chng trai min ni li nhiu du n p trong
lng bn c. Khng phi ngu nhin PGS.TS Trn Mnh Tin li khng
nh: Ln u tin trong vn hc Vit Nam hin i xut hin hnh tng
nhng thanh nin min ni khe p, dng cm, ti hoa, trong sng, thy
chung, say m lao ng, yu ci p v ci thin[67, tr.38]. y l nhng
nhn vt c tc gi xy dng theo quan nim thm m ca ngi dn min
ni. Nhng chng trai nh: Ma Thi nh, L Hli, Tsi Tay v rt nhiu
nhng chng trai khng c tn ring... trong cc truyn ngn ca Lan Khai
hin ln vi ngoi hnh khe khon, vng chi. Nh hnh nh chng tr tui
trong Mi tn dp lon xut hin vi ngoi hnh tht khe mnh, nhanh nhn,
thng minh v y uy lc: Chng tr tui cao ln, khe mnh, u bt khn
vi, mnh mc o xanh, lng eo dao, chn qun x cp, tay cm chic n
cnh du. Chng ngng nhn, l ra khun mt bu bu, da bnh mt, cp mt
to sng quc di i my rm, mi s t, ming rng, mi dy, im long
thong my si ru non[70, tr.49].
Khng nhng c khc ha qua v p ngoi hnh, cc chng trai
min ni cn l nhng con ngi c nhng phm cht rt cao p: tht th,
chm ch, cht phc, ngay thng, dng cm, ti hoa, yu ci p, ci thin...
H sng v chin u cho l phi, cho chnh ngha, chng li ci c. H suy
ngh v hnh ng nht qun vi nhau. Chng ta c th bt gp cc chng trai

65
ca min ng rng ny trong cc truyn ngn: G thn, Mi tn dp lon,
Bn rng xun, Png Nh, Tin mt lc...
Mc li khuyn can ca mi ngi, nhn vt Bp Nai trong truyn ngn
G thn vn khng khng pht g thn tra la. Anh ta li cn dm cam
oan rng: Nu xy ra tai nn g... xin hon ton chu trch nhim d bit
tc vn gi ci g t y l g thn v c lai dn tng khng ngi no dm
bn mng n y chm tre, ng g hay t ph g c. Mi ngi bt lc
trc thi ngang tn ca anh th nn d ch trch, d khuyn ln, anh
chng ch ci n, n ci ngc nh binh mt cch b v ra dng ta y
chng cn g[70, tr.83]. nh to bo y th hin bn lnh gan gc ca
chng trai tr min rng. y l mt phm cht rt ng qu ca chng trai
min ni.
Trong Mi tn dp lon, khi tt c mi ngi u thoi thc v nh
bng hng gic Mo th: Chng tr tui bn chn, vng dy ra sn, nhng
ngh b bn, tri ngc hn nhau thc gic chng nh nhng ting trng trn,
chng ngng u nhn trng sao, th di than rng: nh khng c, hng
khng xong, ta bit lm cch no by gi?... Hay l trn? V con thn thch
khng mt ngi, rung nng thc la chng c my, nu ta khn gi vt
vai, trn trnh i xa th d yn thn lm. Nhng i vi con nghit ph y,
chng l bn n ng khng ai dm nhn mt n hay sao? i cu ly ci s
sng ca con chim lc n, ca mt ci cy t r, chng th m tm ly ci
cht xng ng vi i nam nhi[70, tr.56]. Suy ngh cng hnh ng dit tr
Tin Nhn trong hon cnh n thng c m ca chng tr tui chng
t chng l mt ngi mu tr, qu cm. Sng chin u cho l phi, cho
chnh ngha, chng li ci c v s bt cng lun lun l l sng cao p ca
chng trai tr min sn cc ny. Nhng c l p nht vn l tnh cm ln
lao m chng tr tui dnh cho qu hng yu du ca mnh. Ngm nhn lng

66
mc, rung ng li cng hun c trong chng s quyt tm tiu dit gic
bo v qu hng. Ci ging iu khng khi, qu quyt v trn y lng
quyt tm tiu dit gic Mo ca chng tr tui ni ln tt c: Khng!
Nht nh khng! D c phi cht i na cng cam lng ch khng khi no ta
chu ging Mo tn ph ci cnh p ny[70, tr.51]. Th ri mt thn mt
mnh chng trai quyt ch ln ng tiu dit bn gic Mo hung c: Tht
tin c ting dy n bt gin, mi tn trng ngay trc ngc Tin Nhn. Nng
ku r ln, ng quay xung t. ng thi, mt chng tr tui t trong rng
rm nhy ra ht ln rng: Chm c u Tin Nhn ri, anh em u, mau
git sch l ch ny i... Nguyn khi bn trng tng gic ri, chng nhy ra
qut tho m vng th l ct lm lon qun th ch ngoi chng ra, c ai l
ngi dm lm ci vic khng tin tuyt hu y[70, tr.59]. Chng trai y cn
l ngi khim tn, hnh ng v ngha, khng tham danh li ph qy. Khi
quan c c khuyn chng v vi triu nh, chng khim tn t n
m ni rng: Tiu dn xin c ln tn tr loi tho khu, cho bch tnh
c an hng phc trch ca hong triu, ring phn tiu dn, ci vic ng
lm xong ri, xin c ln rng cho v ni tho d, vui vi dn lng l
[70, tr.60].
Vi truyn ngn Bn rng xun, nhn vt Khu cng vi gia nh
li nhiu du n p bi tnh ngi cao p, ho hip, nhn t. Bn
c gia nh Khu cu khi anh cn k ci cht; chm sc anh n cn, tn tnh
nh ngi thn trong gia nh. iu y li n tng su sc khin cho Bn
v cng xc ng: Bn khng ng trong rng thm, trong nhng b o chm
xanh kia li c n ci tnh cao thng, nhng tm lng v tha nhn t v
qung i, n lm cho r rt ci tnh ngha ca i ngi[70, tr.133].
Hay trong truyn ngn Png Nh, chng Lo Trng b qua mi th hai
h, khng qun nguy him m cu Png Nh khi con trn d. Tsi Tay

67
chng ngi bo d lao vo cu L Hli thot cht. Hnh ng ca h tht
p, ng trn trng, ngi ca.
i vo khm ph v p tm hn ca nhng chng trai min ni, trong
tnh yu, cc chng trai min ni u thy chung, son st, cao thng v ho
hip. Tin mt lc l mi tnh p nhng bi thm ca Tsi Tay v L Hli.
Vn bn tnh ngay thng, Tay chng qun him nguy m cu L Hli khi
ming bo. Nhng anh li ngho, ci ngho khin anh khng th tr thnh
ch r trong ngy ci ca L Hli. Mc d gia nh L Hli g bn c cho
Tsi Nng, mt k giu, c th lc trong vng nhng Tay vn dnh trn tnh
cm cho ngi mnh yu. Tay cng L Hli trn vo rng. n khi tnh
yu ca hai ngi b t trc b vc thm bi s xo tr ca Tsi Nng th
Tay cng ngi yu t st. Ci cht ca h th hin mt tnh yu thy
chung cng s phn khng mnh m i vi th lc cng quyn en ti v
nhng c tc lc hu min ni.
Nhn chung, khi xy dng hnh tng nhng chng trai min ni, Lan
Khai ch khc ha v p khe khon, vm v ca h. h, ta nhn thy
mt tnh cch tht th, ngay thng m y ngha hip. H i din cho l phi,
sng v chin u chng li ci c. Trong tnh yu, h l nhng ngi chung
thy, ht lng v ngi mnh yu thng.
2.1.2.2. Hnh tng ngi ph n min ni
Th.s Nguyn Thanh Trng khi nghin cu v hnh tng ngi ph
n min ni trong tc phm ca Lan Khai a ra nhn xt: Trong cc
sng tc vit v min ni giai on 1930-1945 ca Lan Khai, nh vn th
hin c chn dung ca cc nhn vt nhiu bnh din, nhng ni bt nht
l hnh tng ngi ph n. Mi nhn vt mt hon cnh, cng nhng nt
tm l, tnh cch khc nhau to thnh nhng bc tranh sinh ng v ngi ph
n min ni nhng nm trc cch mng[67, tr.87].

68
Trong tp Vng v mu ca Th L, hnh nh ngi ph n l nhng
c gi Th c nhan sc tin nga nhng li c tm hn b n lnh lng
(Mt m trng). Trong tnh yu h ch ng n v i nh ci bng nhng
khng c s ha hp gia con ngi vi con ngi. Bi h c s cch bit
gia hai ging ngi min ni v min xui. Cn trong nhng truyn
ng rng ca i c Tun ta li bt gp c gi Pengslao trong Thn H
v Oanh C trong Ai ht gia rng khuya, h l nhng c gi Mng mang
v p giai nhn, dim l nhng sng m thm trong s huyn o...
n vi cc trang vit v min ni ca Lan Khai, tc gi em n cho bn
c ci nhn v ngi ph n min ni chn thc hn[67, tr.87].
S phn ngi ph n l ti quen thuc v lun dnh c s quan
tm c bit ca cc cy bt c ti nng v tm huyt vi cuc sng. Tr i
tr li trong cc truyn ngn ca Lan Khai l hnh tng nhng nhn vt ph
n v phn ln ng vit rt thnh cng vi hnh tng nhng ngi ph n
min ni. Nh nghin cu Trn Mnh Tin tng nhn nh rng: Tc gi
dnh nhiu tm huyt vit v nhng ngi ph n, cho d a v no, h
u mong mun t do, kht khao c yu thng, hnh phc, sng v lm
p cho i. h thc v con ngi trn th bn nng lun vt thot con
ngi ca cng thng o l[37, tr.42]. C th thy trong hng lot cc
sng tc ca Lan Khai, hnh tng nhng ngi ph n lun li nhng n
tng tt p, lun l nhng tm gng v tnh ngi cao thng v tnh yu
son st.
Khng ch l nhng ph n c ngoi hnh p m iu qu gi nht l
v p tm hn ca h chinh phc tt c cc nhn vt trong truyn khi Lan
Khai t h trong nhng mi quan h vi cc nhn vt khc v h thc s
chim c cm tnh ca c gi. l nhng c gi min ni rt p ang
ci tui cng trn sc sng, sc cun ht v kht khao tnh yu, hnh phc

69
nhn duyn. Trong truyn ngn i vt con, chng ta bt gp mt c Nhnh
mi mi tm tui xun v c coi l mt bng hoa him ca rng
xanh. V p y tot ln t ci dng v mm mi, trn trn nh mt on
song non. Chic xim thu ngn h hai bp chn xinh v i gt nh
son. My vung khn ci nhng ming trm vng qun s ngoi mi tc
en nhnh cng tn ci mu da sa. Nt mt tri xoan. Tia mt sng nh lu
ly. Cp mi thm nh mt n hng. n ci dng i th tht tuyt. N l ci
dng i ca mt b cng cha trong m[70, tr.43]. Cn L Hli trong Tin
mt lc th li mang nt p kn o ca bng hoa rng. Hai mt ngy th
nhn nh chp ly bi th bng hnh sc ph by ra quanh mnh[70, tr.70].
Png Nh trong truyn ngn cng tn li tot ln ci v p thun khit ca
gi sn lm: Tm vc phi khong, c ch du dng cng nh ni ci chng
bao gi th bo. Hai bn tay nh nhn u n, hai bn chn cng xinh xinh
trng khc hn chn nhng c thn n khc, nng n th kch, ngi ta
thng trch l mt khuyt im ln ca v p thin nhin. Mi tc en nh
m khng c trng sao thng bung la xa xung trn. My chic vng
bc ln m trn ly ci c cao ba ngn... Mu da ti thm, hai mt long lanh
nh hai ngi sao bui quang tri. Ming hi rng thng im mt n ci
nng nn nh bui tra h, v cng v vy, qua cp mi hoa lu, ngi ta
lun lun nhn thy ci tia sng n t ca hai hm rng ngc. Mi th nh
v thng, lc no cng thn thc nh h hp ring mt th khng kh say sa.
n ci cm thon thon y n th d ai kh tnh cng phi chu l nt bt k
tuyt ca thin cng[70, tr.91]. Nng Mai Kham trong truyn ngn Khm
Khc li l mt a danh hoa ni rng: Kham l mt c gi p. Ai
tng gp nng u nhn thy nh th. Nng p lm. Chng nhng bn con
trai thi phi ng ngn m say, n c cc ch em, bn gi khi bit n
nng cng yu nng nh mt tnh nhn vy. Tc nng en v di, mt nng

70
trong v sc, ngi tm thc v mm mi. C sn n trong truyn ngn
Bn rng xun di ci nhn ca Bn hin ln tht kh qun, l mt th
p d man nh ru ngi vo ci mng. Di vnh khn chm xanh, i m
ng . i mt long lanh v trong sut nh dng sui, nh ang thu gi ht
tnh yu ca nhn loi. i mt ti thm nh cn ang tic mt n ci
trong gic m xun[70, tr.130]. Hnh nh C Bt tr trung, ti p trong
truyn ngn cng tn li em n cho bn c nhng rung cm y ma lc
huyn b. Vi khun mt y nhng v dng say xa v ci mu da m
thm, v cp mt en nh cp ht huyn nhn thm thm, nhn bi mc vo
tn cng y linh hn ngi ta ca c Bt khin cho ngi ng xem
ng nghn nght. Ci sc ht mnh m ca c Bt khng ch ci p v
ngoi hnh m n lan ta t nhng nhp iu ca ca mt th linh hn b
mt do nhng diu ma gh thng m c tr ht ti nhy ma. Hnh nh c
Bt in su vo tr no nhn vt ti, khi u cho ci lng yu cnh
non cao, rng thm, xa tuyt hng trn, y nhng v b him hi hng nhng
cng rt nhiu v th v p[70, tr.216].
Trong truyn cc truyn ngn Ma thung lung, Sng nc L Giang,
Con thung lung nh h Ma... Lan Khai li hng s quan tm ti nhng
ngi ph n lao ng ngho kh min ni nhng h vn tot ln v p rt
ng ch . l ngi v ca anh thy cng trong truyn Ma thung lung:
nom mnh d, chn tay nh nhn, dng iu mm mi. Trn khun mt bu
bu, nc da trng mn, cp mt b cu lng lnh nh nc h khi lng gi.
Ci mi tuy nhm mm nhng khng lm gim mt v p ca n ci nh
thng n trn cp mi ti[70, tr.21]. Hay v p ca ngi v trong
truyn ngn Sng nc L Giang: tui cn tr, khun mt tri xoan, mn
mn trong vung khn nu thm... trong khe mt b cu lp lnh, trn ln

71
mi thm ti li hin ra v vui ci u ym[70, tr.108]. l v p rt
m thm, t nhin ca ngi ph n lao ng min ni.
Tt c nhng ngi ph n y mi ngi mang mt v p rt ring
nhng u tot ln ci nt mn m, thun khin, khe khon. Nhng cng nh
C Dung trong tiu thuyt cng tn, h khng ch p ngoi hnh m v p
c hnh ca nhng ngi ph n y thc s tr thnh nhng bng hoa
ngt hng thm ni rng xanh ni thm.
l nhng c gi hn nhin, trong sng, ngy th. C Nhnh trong
truyn ngn i vt con ch v mt cu ni bn ca thy Bin m khin c
thn. V vy m trong tnh yu, nhng li ngi con gi ni ra kh mc
mc, hn nhin, bc l cm xc rt chn thnh. L Hli c Tsi Tay cu
thot khi ming cp mang nng ci n y trong lng. Th nn khi ln th
hai c gp li chng trai cu c thot cht, L Hli chng ngi m by
t tm lng mnh: Anh khe qu!... Yu anh lm. Cng bi vy nn ngi
thiu n min sn cc n vi tnh yu cng rt hn nhin, chn thnh mang
theo c mt tm lng thy chung son st. Hay Mai Kham trong truyn ngn
Khm khc khng n nhn ngi yu phi chu au n nn trc hnh
ng hn, man r ca bn trai lng, c th cht ch nht nh khng chu
lm theo s sp t c c ca chng: Tri i, em u n... Ni xong cu y,
nng ng gc xung, mu t trong mm ng c phun ra, nng cn li liu
mnh[70, tr.117]. Nu Mai Kham hi sinh tm thn mnh cho tnh yu, cho
ngi mnh yu th ngi thiu ph trong Sng nc L Giang cng hi sinh
thn mnh thun theo gic bo v chng con khi ci cht: Quan ln hy
thong th cho ti c nhn chng con ti n khi khut bng . Ti cam
oan xin hu h quan ln ht lng[70, tr.111]. Tht au kh xit bao khi Lan
Khai miu t hnh nh ngi v di theo bng chng con ri vng mnh
xung dng sng L lng sng: Nng dn mt trng theo ht bng chng

72
mi lc mt xa, mt nh, lng nghe ting con th go m mi lc mt tt
trong yn lng tri thu, au lng nh dao ct, ni oan kh lm lc mun tung
ra mt ting thu tri[70, tr.111]. Ngi thiu ph gieo mnh xung dng
sng gi tm lng chung thy vi chng. C Nhnh, Mai Kham cng nh
ngi thiu ph u l ngi ph n p. h, v p hnh thc ha trn vi
ci p tm hn. S hn nhin trong sng cng tnh yu chn thnh m thy
chung to nn hnh tng ngi ph n min ni tuyt p.
H cn l nhng ngi ph n thy chung son st trong tnh yu, rt
dng cm, can m, mnh m trong cuc sng. L Hli l mt c gi tr, mi
mi by tui u m c ci bn lnh phi thng trc th d: Tht
nhin, L Hli ng sng li, sc mt ti xanh... Bn l ng, mt con bo
nh nh ang np mnh dim mt, ngoe nguy ui ch... Qua ci pht sng
st lc u, L Hli li chn tnh nh thng. Gi sn lm chng nhng hng
yu bng va, tri g khng ni. Nng rt phng dao lng qu quyt ch...
Nhanh nh chp, L Hli nm theo c chic chui g, nhy ci ngay ln c
con bo, hai tay nm cht ly hai tai, gii mm n xung mt ng. Con bo
gm tht d di, qut ln lng L Hli en t, c sc ht nng ri xung. L
Hli cng khng va, nng nghin rng, ly ht sc chi con bo xung, n
ln nng cng ln, n li nng cng li, em ht tm lng thit tha s sng
ca mi by ci xun xanh c li vi thn cht[70, tr.71].
Trong tiu thuyt C Dung, bn c gp mt c gi mang v p
tiu biu cho li thun phong m tc. Khng mun phin lng cha, c ng
ly Nhun. V mun chng hnh phc, mun vun p cho gia nh nh chng
m c nh ci v l cho chng. Cng v chng m c em a con ring
ca chng v nui. Khi chng cht, Dung vy th chng m khng ti
gi. C tun theo ng ci n np c tc di truyn thi phong kin: Ti
gia tng ph, xut gi tng phu, phu t tng t. ng nh nh nghin cu

73
V Ngc Phan nhn xt: Dung cng nh nhiu c gi qu phc thc, l
ngi khng bit n c nhn ch ngha. Ngc li vi Dung, thc v con
ngi trn th bn nng ca ngi ph n trong truyn ngn Lan Khai lun
vt thot con ngi ca cng thng o l. Vic ngi con gi dm vt
qua hng ro phong tc ch ng n vi tnh yu khng nm ngoi ci kht
vng chn chnh ngn i ca con ngi. H, nhng ngi ph n khng
qun ngi mi th lc en ti, can m vt ln tt c gi gn hnh phc.
cng chnh l nhng nhn vt i din cho th h tr min ni mun ph
b ci c lc hu, cn tr con ngi tin n vi hnh phc chnh ng.
Trong h, ta thy tim n mt sc sng v cng mnh lit. H tot ln nim
kht khao hnh phc, kht khao yu ng t do n chy bng. Nhng c l,
sc mnh ng tin cng m mu c c ca Tsi Nng khng khut phc
c L Hli. C dng dc tuyn b v chng minh c tnh yu chn
chnh lun lun chin thng. Mc d mi th gia hai nh l mt ro cn ln,
nhng Png Nh trong truyn ngn cng tn vn mt lng n vi Lo Trng,
ngi cu nng thot cht khi con trn trong rng. Mc d c hai truyn
u c kt thc bi thm nhng ci kt thc y khng nhng cho ta thy s
phn ca ngi ph n min ni trc cch mng m cn th hin quan nim
ca Lan Khai v tnh yu. Vi mt lng thy chung son st cng kht vng
chn chnh s lun l ngun sc mnh gip con ngi vt ln trn tt c
tm n hnh phc ch thc. l mt quan nim mang gi tr nhn bn v
gi tr nhn o su sc.
Nhng ngi ph n li l i tng chu nhiu bt hnh trong x hi
thc dn na phong kin min ni. L Hli trong Tin mt lc, c mt tnh
yu chn thnh vi Tsi Ty, mt chng trai tt bng nhng ngho. Tsi
Nng ng ra lo ma chay cho cha L Hli nn theo tc l c phi lm v
ca hn. Nhng na thng sau l ci, c quyt trn vo rng sng vi

74
ngi mnh yu. i tnh nhn quyt khng cho ng tin c th chin
thng mt cch hn ho chn mt ci kt cc bi thm: c hai cng t vn
c mi bn nhau. L Hli l i din cho ngi ph n min ni trc
cch mng. Tc gi ln ting i quyn t do yu ng, quyn sng cho
ngi ph n. H l nhng nn nhn ng thng trong ci x hi m ng
tin ln ngi, di s p ch ca nhng c l lc hu m bn thng tr gian c
li dng u ci c ngi dn y h vo hon cnh khn cng.
Sng trong thi lon lc, ngi ph n cng l i tng ca mi o le, ngang
tri. Cnh ng ngi thiu ph trong Sng nc L Giang li n tng su
sc trong lng ngi c. Trn dng sng L trn ngp tang thng: dng
nc trong xanh ni lu bu nhng xc ngi, nhng hm khng, r rch,
nhng bt nc trng nh bng. Dn gian, cng nh chim ngn th ni u
ln i u mt c, ln vo nhng hang su, bi rm, c gi ly cuc sng gieo
neo. Hai v chng tr tui cng a con th m nga ang tro thuyn lnh
nn, ng tng thot khi chn hang hm t rn th bt ng phi i u
vi bn gic C en kht mu. Ngi thiu ph i ly c tnh mng ca
mnh chng con c bnh an v s.
Nhn su vo tng cnh ng, tng s phn ca ngi ph n ta thy
mi ngi c mt s o le ring. Nhng nhn chung, nguyn nhn bt hnh
ca h chnh l s p bc bc lt, s nn ca cc th lc thng tr, ca
nhng tp tc, l thi, nhng nh kin c cng s chi phi ca cuc sng i
ngho tm ti. Lan Khai trn trng, ngi ca v p ngoi hnh v tm hn
ca ngi ph n min ni. ng cm thng v xt xa, thng cm cho ngi
ph n bt hnh. Nh vn cho ngi c thy sc mnh ca tnh yu, n gip
con ngi vt qua c mi tr ngi trong cuc sng.

75
2.1.2.3. Nhn vt vn ngh s v nhng kip ngi b nh, bt hnh v
kip sng mu sinh.
Lan Khai khng ch m ng vo th gii sn lm, vi tiu thuyt
Lm than, nh vn Hi Triu nhn nh: Lan Khai cn vch ra mt
khuynh hng trong vn hc gii, ci khuynh hng t thc x hi ch
ngha, pht l c tin phong trn mnh t ny[67, tr.60]. ng m ra
c mt khuynh hng hin thc khi vit v ti vn ngh s v nhng kip
ngi b nh bt hnh v kip sng mu sinh. Qua cc truyn ngn: Ni c
hn, Kip con tm, Anh xm, Thng gy, Ci ca n Lan Khai thc s
i vo tng cnh ng bt hnh, trn tr, vt v, tng qun, bn cng ca con
ngi khi phi i din vi ming cm manh o, vi nhng bt cng v
ngang tri i.
PGS.TS Trn Mnh Tin tng nhn xt: Tc phm Ni c hn,
(1934), Kip con tm (1935), Mc mi nc mt (1941) l nhng tc phm
u tin vit v nhng bi kch tinh thn ca ngi tr thc trong x hi c,
mt ch coi r ti nng, nhm bin ngh s thnh n l ca ng tin, dn
h n nhng bn cng b tc, nhng bn cht thin lng trong con ngi h
vt ln s phn. Nhiu nm sau chng ta mi gp li chn dung trong
cc tc phm Trng sng, i tha v Sng mn ca Nam Cao... Tc phm
Thng Gy l bc tranh v thm kch thiu cm o v tnh thng ca tr
th[67, tr.36].
Vi hai truyn ngn: Ni c hn, Kip con tm, Lan Khai em n
nhng bc tranh hin thc su sc v i sng ca cc vn ngh s ngho. C
Thanh v Khang u l nhng ngi c ti, c lng tm v trch nhim vi
vn chng. Trong Ni c hn, Khang c ngi nh xut bn vit
th khen ngi vn ti..., c ao c cng chng gp mt trao li; c c
gi yu thch khi c ng, em thy nh c ngm nga mt bi th v ha

76
hn s gip Khang c mt a v r rng trong vn gii. Cn Thanh trong
Kip con tm c nhng quan nim rt tin b v ngh vit: Cng vic ca
nh vn s, khng th nh cng vic ca nh cng ngh. Nh vn cm bt l
vit vi c tm hn mnh. Nhng khi tm hn trng rng ngui lnh, ngi
lm vn khng th vit c. Thanh cn quan nim rng nh vn cn phi
la chn ch, t cu vit thnh mt bi khng n ni tiu n danh vng
mnh. p bao mng p nhng hin thc li dp tt mi c m, nim tin
ca h vo s nghip, cuc sng, con ngi. V vy Khang qun ni c
hn, sng m thm trong s tuyt vng, c n. Cn Thanh dn tm huyt
vo bi vit cui cng gi cho nh xut bn ri sau chng khng th
khng ph bc hn vn. H tr thnh nhng con ngi lc lng, n c, tr
v gia cuc i. H cng nh nhng vn nhn tr thc sau nh Th,
sng mt kip Sng mn, mt cuc i tha nh trong cc sng tc ca nh
vn hin thc xut sc Nam Cao. Khi vit v gii vn ngh s, Lan Khai ch
yu khc ha tn bi kch tinh thn khng li thot ca h gi ti bn c
nhiu thng ip qua mi trang truyn ngn. Nu x hi vn tn ti nhng con
ngi v hm tin bc m vi dp bao ti nng nh ch nh xut bn hay ch
nh bo trong cc truyn ngn Ni c hn, Kip con tm th ngh thut
nc nh s nhanh chng li tn.
Vt ln vi ming cm manh o, nhng thn phn ngi nh b trong
x hi vt v v kip sng mu sinh, khng ni nng ta hin ln mt
cch chn thc, cm ng trong nhiu truyn ngn Lan Khai. Vi nhng
truyn: Anh xm, Thng Gy, Ci ca n... xut hin cc nhn vt lm
ngh ht xm, thn phn i , a b b v khng ni nng ta... Tt c cc
nhn vt y mi ngi u c mt hon cnh, s phn ring, tuy nhin h u
ri vo s b tc, bn cng, bt lc. V thm ch h b khinh r, bc i, gh
tm ca ngi i. Nu nhng ngi vn ngh s thc v ni kh au ca

77
h nn ri vo tn bi kch tinh thn khi c mu thun, xung t gia thc ti
v c m th nhng thn phn b nh kia thc v kip sng, v s tn ti
ca h hu nh bin mt nn li tnh thng, s cm thng su sc hn
bao gi ht ni bn c. Nu nhng ngi vn ngh s c Lan Khai ch
khc su v bi kch tinh thn th nhng thn phn ngi nh b ny li tr nn
ti nghip v ng thng hn khi h b mt hon ton quyn bnh ng ca
mt con ngi trong s v thc. Thng Gy trong truyn ngn cng tn xut
hin vi b dng gy yu, bn thu, nhem nhuc, tr v, thiu no nhng
dng nh chng gi cho n mt s kh au no, n vn chy, vn nhy,
vn chng c cht nim g v ci s phn khn nn ca n c[70, tr.204].
Cn thng b i trong Ci ca n li xut hin di ci nhn y trnh
thng ca nhn vt ti qua hnh hi, tn gi y v coi thng, mit th: con
kh m yu, thng b khn nn, ci ca n, thng b gh tm... Nhn
loi by lu vn ht hi, th vi mt mnh i tri dt ng thng, l
ci hin thc thm khc, y au n xt xa m Lan Khai th hin trong
truyn ngn Anh xm. Hnh nh ng thng, ti nghip ca anh xm cui
truyn: c cng vn ra, bng cng tht li, hai mt cng chp lin, hnh nh
c em ht ni chua cay thiu no ca tm lng n c nm vo tm tr ca
phn ng nhn loi, vi mnh by lu vn ht hi th [70, tr.203] khin
cho truyn ngn ca Lan Khai m cht hin thc; nhn vt ca ng giu sc
sng, sc biu cm mnh m.
2.1.4. Nhn vt phn din
Bn cnh nhng chng trai khe khon, ti hoa, dng cm; nhng c
gi thy chung, trong sng, say m lao ng th trong sng tc ca Lan Khai
cn xut hin mt th lc en ti i lp vi h. l bn quan lang, quan
chnh, thy mo, ph thy v bn gic gi lun tm cch ph hoi hnh phc
ca dn lnh.

78
Khi xy dng nhng nhn vt ny, Lan Khai ch miu t ngoi
hnh ca h qua nhng ng nt mo m, th kch, k d, thiu cn i
lm ni bt s gian xo, qu quyt, tn c ca chng. l v ngoi d tn
ca Tin Nhn trong truyn ngn Mi tn dp lon: Tin Nhn thc chng
c mt my may ci dng cch n b... mt nng di n n, nt rn
anh, cp mt vng nh mt hm, sng quc, lnh lo v trng trn khin cho
ai nhn cng phi khip m.... Hay nhn vt Nong H trong truyn ngn
Png Nh c khc ha l anh chng c ci tng ng on vi ln da th
en sm; ri dung mo tn tng gic trong Sng nc L Giang vi b
rng st c tc gi v d nh cp...
Khng ch khoc trn mnh mt ngoi hnh d tn, khc ngi; cc
nhn vt phn din cn c lt ty ton b th gii ni tm c c, xo
quyt v thm him. Li ni v hnh ng ca chng khng thng nht vi
nhau. Nh trong truyn ngn Png Nh: li dng mi thm th gia hai gia
nh Lo Trng v Png Nh, Nong H thc hin nhng m mu thm c
ca mnh: mn tay anh trai Png Nh git cht Lo Trng; bt tay vi To
Phay thc hin mu k qu quyt khin cho Lo Trng t n phi trn
trnh i xa, Bch Su phi mt mng, Png Nh v ci gia sn ca Bch
Thng phi v tay Nong H. Chng b mt th tho bn tn vi nhau mt
cch th thm, hi hng. Hay trong truyn ngn Khm khc, v ghen ght
vi hnh phc ca i trai gi Lu Khc v Mai Kham, bn trai lng nhn
tm t ra mt tnh cnh y o le, ngang tri tr th. Chng bt Lu Khc
treo ngc ln ngn cy sung, ri li bt cc Mai Kham em n trc Lu
Khc, buc nng phi chng kin cnh ngi yu phi tra tn: Mt a trong
bn tin ln, ly li dao tin chung quanh u gi ca Lu Khc. Khc r ln
nhng ting ku th thm, my dng mu o theo ng chn t t chy
xung[70, tr.116]. c c hn, chng cn bt Mai Kham phi t tay nh u

79
ci thn ngi yu qu ca nng. l nhng hnh ng qu d man, tn bo
ca nhng k v nhn tnh.
Trong nhng th lc en ti, Lan Khai khng qun nhc n ti c man
r ca bn gic, trong c c gic c v gic ngoi bang. c c nht, tn
bo nht chnh l Tin Nhn trong Mi tn dp lon: Thot u Tin Nhn
nh ph cc lng ln cn, dn dn trn lan i xa, n ni sut mt vng
thng lu Thanh Giang u hm vo mt ci cnh mu loang la chy.
Nhng dn Th Mn phn khip nhc, phn khng c mi ng tm nn b
thm st rt nhiu. Tin Nhn cc k c c. Khng nhng nng lm c nhng
dn no c khng c, m c n nhng ngi chu khut phc nng cng
khng tha. Tr con, nng sai b sut cy tre c cp gp nng sng. n b
con gi nng cho qun lnh hm hip k cht. Cn n ng con trai, nng
truyn lnh tri tut vo ct nh, v vt xong l chm la t[70, tr.55]. y
l nhng hnh ng hung tn khng c tnh ngi. Lan Khai vch trn bn
cht kht mu, tn c, v nhn tnh ca qun gic. Bn gic C en trong
Sng nc L Giang cng vy, chng nhn tm chia la gia nh ngi thiu
ph, y v chng, con ci ngi thiu ph mi ngi mt ng. V xt xa
nht l ci cht oan ung ca ngi thiu ph - nng vng mnh xung
dng sng L lnh gi, tang thng. Tt c nhng iu y cho thy, sng
di nn gic gi th tnh mng v hnh phc ca ngi dn lun lun b e
da.
Vit v l lng lang d si, Lan Khai khng qun ch mt vch ti bn
gian c, tham quan, cha t, gic d. Chng l nhng th lc en ti gy
nn ni bt hnh cho ngi dn min ni, dn h vo con ng cng.
Truyn Tin mt lc l cnh bn tham quan tip tay cho Tsi Nng dn
i trai gi n ci cht. Trong truyn ngn Png Nh, di m mu thm
c ca Nong H khin Lo Trng phi chu ci cht oan c. Cng t ngy

80
, dn lng mt i mt c gi xinh ti, yu i, Png Nh bin thnh mt
c gi in di. Sng trong nn gic, gia nh ngi thiu ph trong truyn
ngn Sng nc L Giang lc no cng trong trng thi lo u, s st. Khng
nhng th, cui cng, ngi m tr phi xa la a con th cn ang m nga,
ri chn ci cht gi gn trinh tit vi chng. Nhng kt cc bi thng y
phn nh cuc sng khn cng ca ngi dn min ni trong x hi c. Lan
Khai bc l tm lng cm thng su sc trc bi kch ca ngi dn. ng
ln ting i quyn sng, quyn hnh phc cho con ngi.
2.2. Mt s th php xy dng nhn vt
2.2.1. t tn, miu t ngoi hnh nhn vt
* t tn nhn vt
Tn gi cho cc nhn vt cng l mt trn tr khi ngi ngh s la
chn vit truyn ngn. Bi n gp phn quan trng biu l mt phn tnh
cch, phm cht ca con ngi. C l bi vy m trong sng tc vn hc ni
chung, trong truyn ngn ni ring, cc nh vn thng rt ch n vic t
tn cho nhn vt ca mnh nhm to nn hiu qu ngh thut nht nh. Nh
vn Lan Khai cng vy, ng rt c thc trong vic t tn cc nhn vt ca
mnh qua bc l mt t tng ngh thut no . Mt phn do thi
quen t duy ca ngi Vit, phn khc theo dng ngh thut ring, cc nhn
vt trong truyn ngn ca Lan Khai phn nhiu c ng t tn ng vi th
gii ring ca nhng ngi mn ngc nhng phn nhiu nhng nhn vt y
khng c c gi bng nhng ci tn ring, Lan Khai gi tn nhn vt
theo cng vic, hon cnh, cng vic, s phn, ngoi hnh... ca h.
Trc ht trong trang vn ca Lan Khai, chng ta bt gp nhng ci tn
ring ca rt nhiu nhng nhn vt l dn tc thiu s. Chnh cch la chn,
t tn nh vy, Lan Khai ng trong th gii ca ring mnh, th gii ca
min ng rng k b, ti p. Nhng ci tn va l lng vi nhng ai cn

81
xa l vi nhn dn vng mn ngc nhng cng li l nhng ci tn thn
thuc, c trng cho ng bo cc dn tc thiu s ngi Mo, Mn, Th...
Nhng ci tn nh: L Hli, Tsi Tay, Tsi Nng, Png Nh, Lo Trng, Nong
H, To Phay, Bch Su, Bch Thng, Ma Thi nh, Sau Rt, c Nhnh, Bp
Nai, nng Khao, Mai Kham, Lu Khc... tr nn thn thuc trong cc
truyn ngn ng rng ca Lan Khai. Mi mt nhn vt c mt s phn, tnh
cch, chiu hng con ng i ring nhng bn thn mi ci tn y lun
khi gi trong lng bn c s t m mun khm ph v cuc sng con ngi
trn mnh t c coi l cng th ring bit ca nh vn Lan Khai. Khm
ph nhng phong tc, tp qun ca nhn dn vng mn ngc vi th ngn
ng giu cht th, mt m tr tnh ca tc gi khai thc tn su thm tm
hn nhng con ngi c c tnh v i sng khng d dng bc bch ra bn
ngoi l mt iu v cng l th.
Trn y l nhng nhn vt c nh vn nh danh bng nhng ci tn
c th, nhng trong rt nhiu truyn ngn ca Lan Khai, nhn vt ca ng
khng c gi bng nhng ci tn ring. ng gi nhn vt theo c im ca
hon cnh, cng vic, tui tc nh: bc thy cng, anh xm, thng gy,
c bt, chng tr tui, thng b gh tm... Hoc c khi ng gi nhn vt
qua gii tnh nh ngi n b trong Ma thung lung; hay qua vai v
trong gia nh nh: b m, hai v chng, mt a con th trong truyn
Ngi ha h; hoc truyn ngn Sng nc L Giang cng xut hic cc
nhn vt vi cc tn gi nh: mt v, mt chng vi mt a con th cn
m nga... Cc nhn vt ny u c nh vn trn thut t ngi th ba, mt
im nhn bn ngoi, khng tip cn gn nhn vt, iu y cho php nh
vn tng cng tnh khch quan cho cu chuyn. Lc ny ng khng gi tn
cho nhn vt bng nhng cch gi thng thng, m s nhn mnh n nhng
c im ca hon cnh, ngh nghip, tui tc, quan h, vai v trong gia nh

82
li em li hiu qu ngh thut cao nht. Nh trong truyn ngn Thng Gy
nhn vt chnh khng c nh danh bng mt ci tn ring. Ring nhan
ca truyn hng bn c c th hnh dung ra dng v, din mo v v th
ca nhn vt trong truyn. l mt thng b khng qu su, by tui, thn
th gy guc, chn tay ngng nghiu, mu da xm en, nhem nhuc, thng b
con khn nn lng qung trn ng vng y v tnh v ln cnh yn lng
chiu thu ci hnh nh mt cuc i tr v, thiu no[70, tr.204]. T ci
s phn khn nn ca n c ln lt hin ra trn tng trang truyn ngn
ri ngi c cm thng v trn tr cho s phn thng Gy, cho bao nhiu
nhng thn phn nh b khc sng gia s ht hi ca ng loi v s th
ca thin nhin. Cn trong truyn ngn Lan Khai nhng cch t tn
m Lan Khai nh v lun c ci v th khn nn, bn cng di y x hi
cho nhn vt ca mnh. Cng l mt kip ngi nhng thng b i trong
truyn Ci ca n li c gi bng nhng cm t nh: ci ca n, con
kh m yu, thng b khn nn... Nhng cm t y c lp i lp li nh
mt ip khc nhn mnh s khinh b, coi thng i vi thng b i di
ci nhn ca ng loi.
Nh vy l trong sng tc ca Lan Khai vic t tn cho nhn vt
mang y dng ngh thut ca tc gi. Tn gi y khng ch gp phn bc
l tnh cch, phm cht ca nhn vt m cn c ngha quan trng trong vic
th hin ch , t tng m tc gi mun gi gm trong cc thin truyn.
* Miu t ngoi hnh
Cng vi dng khi t tn cho cc nhn vt ca mnh, trong sng tc
truyn ngn, Lan Khai cng rt c thc khi miu t ngoi hnh nhn vt.
Ngoi hnh vn l mt khi nim dng ch ton b nhng biu hin to nn
dng v bn ngoi ca nhn vt, t din mo, trang phc, hnh dng cho n
c ch, tc phong. i vi chn dung, ngoi hnh ca nhn vt th vn hc s

83
dng cc chi tit miu t v s miu t y c th c thc hin trc tip
hoc gin tip thng qua ngi k chuyn hoc qua ci nhn ca nhn vt
khc. Ngoi hnh nhn vt cng l mt yu t quan trng biu hin tnh cch,
con ngi ca nhn vt, c bit n c tc dng kh r trong vic c bit ha
nhn vt.
Vi Lan Khai, mi th loi truyn ngn li c ng th hin vi mt
bt php miu t, trn thut khc nhau nhm hng ti mt dng ngh thut
nht nh. Miu t ngoi hnh l mt bin php ngh thut c nh vn Lan
Khai ch trng, nht l trong cc truyn ngn k o. Vic miu t ngoi hnh
nhn vt th hin quan nim thm m ca nh vn theo nhu cu kiu loi ca
cu chuyn.
Trong cc truyn ngn k o, Lan Khai phn chia ra cc kiu nhn
vt miu t. Khi miu t nhn vt chnh din, tc gi thng so snh vi v
p ca thin nhin, ly thin nhin lm chun, v p ca thin nhin l tuyt
ch. Tt c u l nhng v p qu gi min sn cc. H lun sng hi
ha cng thin nhin, mang v p, hng sc ca thin nhin. V th mi
bc chn dung u ta ra ci hng v ring ca rng v vi ci hng v y,
nh vn Lan Khai khng nh: ci p tn ti khp mi ni m trung tm
ca n chnh l con ngi. l c Nhnh trong i vt con vi v p him
c l bng hoa him ca rng xanh, thn hnh trn trn nh mt on song
non, cp mi thm nh mt n hng, v p y thp thong di nh
trng; l L Hli trong Tin mt lc vi mt v p kn o ca bng hoa
rng, bng hoa n gia ci u hiu. Hnh nh nhng c sn n mang v
p ca ni rng gi cho ngi c n tng v cuc sng bnh d, thun
khit ca con ngi ni y. Tt c tr thnh mch sng nui dng
nhng a con ca rng. Tc gi s dng bt php lng mn trong khi
miu t nhng c gi nh hoa rng, sng ni.

84
Khi miu t nhng nhn vt c c d thng, tc gi li s dng nhng
nt t chn kt hp vi cc bin php so snh, lin tng. Hnh nh Tin
Nhn trong Mi tn dp lon c tc gi so snh vi din mo ca loi
mnh th: Di hn ba chc np khn ng sc cun cao nh ci tr p, mt
nng di n n, nt sc anh. Cp mt nh mt hm sng quc lnh lo
v trng trn khin cho ai nhn thy cng phi khip m. Trn d ra nh
mnh s da. Mi khom khom. Ming rng, mi di tr, l hm rng
trng nn nhng khp khnh. Hai tai vnh ra, ng y lun nh tai con c
th ang rnh m nghe ngng. Tc r tre bung xung hai bn mt, ci mu
quch in ln khun mt mt nt thm th. C to, cng nhc nh khc
g[70, tr.57]. Vn phn n nhi nhng Tin Nhn li c mng tng ln lao
v nhng hnh ng v cng c c: thng tay git chng. V vy Lan Khai
nhn mnh n bn cht ca loi mnh th qua din mo v hng lot hnh
ng bt nhn tnh ca nhn vt ny.
Miu t nhn vt ngho kh, Lan Khai din t c ci nhc nhn hin
ngay trong hnh dng xu x, tnh cch lnh lng. l bc chn dung ngi
con trai trong truyn ngn Ngi ha h. Mt chng trai tui ba mi,
hnh th cng xu x nh m. Anh ta c ng chm chp, t ni, v mt lc
no cng lnh lng. n mc bn thu, o qun hng na thng anh ta cha
bun thay. Hai hm rng anh ta cu bn, mi anh ta nhp nhp, lc no cng
ngm ci iu can bng t. V anh ta th thp b xn xon, nt mt chot...
Mt nh t, sng lp lnh nh mt di... Hai c chn t hm trong i kha ct
trng, bn chn to nh li cy, x x da cc. Ch ta cng nh chng lm l, t
ni[70, tr.62].
Miu t nhn vt c tm tnh, biu hin khc thng, nh vn ch
miu t ngoi hnh k b, v mt khc l. Nh trong truyn ngn Con b di
Thy T, ngoi hnh nhn vt Ma Thi nh ni ln phn no ci tnh cch

85
tht ng bng, lm l, kh bo: Ma Thi nh ngi b gi, i my cau c,
v mt hm hm. Tui tr, vc ngi cao v mnh, chn tay di gn guc.
u tuy b m c rt to, mt li cy, da bnh mt im my nt r hu. Ci
trn tht v ngn khng ch cho cp lng my ch bt rm r che trn i
mt voi. Ci mi gh nhm ci mm, cp mi thng mm cht, ha hon n
mt n ci khi c ch... sau ci b dng l l y thng n cha v s tinh
nghch[70, tr.32].
Miu t ngi c dng kh, ch v hnh ng phi thng, tc gi ch
miu t b trang phc, sc khe vm v. l bc chn dung chng tr tui
trong Mi tn dp lon cao ln, khe mnh u bt khn vi, mnh mc o
xanh, lng eo dao, chn cun x cp, tay cm chic n cnh du... Khun
mt bu bu, da bnh mt, cp mt to sng quc di i lng my rm, mi
s t, ming rng, mi dy, im long thong my si ru non[70, tr.49].
ch quyt tm tiu dit ci c ca chng tr tui nh ln trong i mt, trong
suy ngh v trong tng hnh ng quyt tm tiu dit gic.
Miu t nhng nhn vt k d, khc thng, nh vn ch lm ni bt
nhng yu t d bit, khc ngi. l hnh nh ngi m khi ha thnh h
trong truyn Ngi ha h: rng mm sch, quai hm di a st ln quai
hm trn... hai m trng, va hai chn nc; l nhn vt ma trong truyn
Ngi l: mt nh mt th, rng nh rng mo, ting nh ting chim,
ngay c cch c gi n ri i cng y b n m ngi thng khng hiu
c. Tt c nhng chi tit y c tc gi miu t rt c th, t m khi gi
c tr t m ca ngi c v nhng iu b n trong th gii sn lm.
Nh vy khi miu t ngoi hnh nhn vt, Lan Khai s dng bt
php ngh thut lng mn cng vi bt php t thc; cc bin php tu t ngh
thut; cc kiu cu vn miu t, trn thut... nhm a ngi c bc vo
khm ph nhng iu xa l, b n tha mn tr tng tng. Miu t ngoi

86
hnh nhn vt l cch nh vn th hin i sng hay tnh cch ca nhn vt,
ngoi hnh s t ni ln tm tnh hay s phn ca nhn vt. Tc gi em
n nhng cm nhn khch quan v th gii nhn vt trong mi trang vit ca
mnh.
2.2.2. Miu t tm l nhn vt
c c mt tc phm hay c th ni rng ngh thut miu t tm
l nhn vt ca nh vn chim v tr quan trng hng u. Tm l l: Ton b
ni chung s phn nh ca hin thc khch quan vo thc con ngi, bao
gm nhn thc, tnh cm, ch... biu hin trong hnh ng v c ch ca mi
ngi. Dng ngn ng lm cho ngi c, ngi nghe c th hnh dung
c th gii ni tm ca con ngi chnh l ngh thut miu t tm l.
Chc nng c bn ca nhn vt vn hc l khi qut s phn v tnh
cch ca con ngi. Nhn vt vn hc th hin quan nim ngh thut, l
tng thm m ca nh vn v con ngi. Vi chc nng nh vy, cho
nhn vt hin ln mt cch chn tht, sng ng, c hn th nh vn phi thi
vo nhng nt tm l, tnh cch. Hay ni cch khc, vi vic i su miu t
i sng tm l ca nhn vt, tc gi lm nn sc sng ni ti cho nhng a
con tinh thn ca mnh.
Trc ht c th thy, truyn ngn hin thc v truyn ngn lch s ca
Lan Khai l nhng th loi s dng nhng mng ti gn gi vi cuc sng
i thng, v th tc gi tp trung miu t ni tm nhn vt nhm ti hin
y v chn thc nht i sng tinh thn phong ph ca h. nhn vt
bc l ton b din bin i sng ni tm, Lan Khai t nhn vt ca mnh
vo cc tnh hung truyn c sc, c o; la chn cc s kin tiu biu to
nn nhng bc ngot quan trng trong cuc i ca h... Qua cc nhn
vt t biu l th gii ni tm ca mnh qua cc hnh ng, c ch, ngn ng
(i thoi v c thoi ni tm)... C nhng nhn vt biu l tm l, tnh cch

87
ca mnh mt cch n gin, mt chiu theo kiu con ngi bn ngoi v
bn trong hon ton thng nht vi nhau. Nhng ng thi cng c nhng
nhn vt hnh ng khng thng nht vi li ni, li ni khng ng nht vi
ni tm, mt hnh ng c th xut pht t nhiu ng c tm l v ngc li.
Tt c u do chnh bn cht, tnh cch ca tng nhn vt s chi phi n s
biu l n gin hay phc tp con ngi bn trong ca chnh h. Png Nh
l mt trong nhng truyn ngn tiu biu. Vi truyn ngn ny ngi c
c tip xc vi nhiu kiu nhn vt, chia ra hai tuyn nhn vt hon ton
i lp nhau. Png Nh, c gi mang v p thun khit ca chn sn lm
lun c nhng hnh ng bn ngoi hon ton ging vi bn cht bn trong
ca con ngi c. l mt c gi rt nhy cm, c chiu su v i sng ni
tm, yu thng v cm ght r rng; yu ci p v l phi hin ln tht
chn thc qua hng lot nhng suy ngh v cc hnh ng ca c trong
truyn. Nhng biu hin khc thng ca c gi vn thng ngy vui ci
hot bt li tr nn bng khung nht v cu chuyn vi chng trai Lo
Trng xung tri tim c nh mt ci gnh nng. iu c nh vn
th hin qua nhng din bin rt tinh t trong lng c gi nhan sc hn ht
cc c gi Bn Vi. Tm trng ca c c soi chiu di nhiu im nhn.
Trc ht n hin ln qua im nhn ca ngi trn thut giu mt trong
truyn: Nhng bng khung nht c chng Png Nh, ny gi vn lng l m
thm. Png Nh hn c tm s g y, v bnh nht tnh nng vui ci hot
bt; Png Nh lng l m thm... Nhng cu ht quanh mnh, Png Nh
hnh nh khng , thc ra vn a linh hn nng v nhng ngh no
nng[70, tr.91]. Khng ch hin ln di im nhn bn ngoi (ngi trn
thut), tm l nhn vt cn hin ln chn thc hn, mt im nhn gn hn
biu hin qua chnh hnh ng v ngn ng ca Png Nh. Png Nh mang
n Lo Trng, ngi cu c thot cht khi con trn d trong rng. Nhng

88
v gia nh hai bn c mi thm th t trc nn li trong lng c gi tr
bao nhiu mi bn khon. Nhng ting th di cng nhng li c thoi ni
tm ni ln chn tht nht nhng bn khon, lo lng y trong lng c. Va
vui mng, hnh phc v c Lo Trng qun th cu, va trn tr v mi th
t trc ca hai nh khin Png Nh th di: - Bnin n! Cho ti c
mang n Lo Trng lm g! Chng th cho ti cht ngay t hm y...[70,
tr.92]. i nh c cng cc c gi Th nhng tm tr c li m tng xa xa
v bui gp g trong rng. Ch em gi v c mi sc nh n th di nh
t trch mc bn thn: nh, ta phi cho mau mi kp h!. Ci c gi c
ch du dng cng nh ni ci chng bao gi th bo nhng trc k c
c, nhan him, c t r thi v kin quyt t chi Nong H: Phy, khng
i no!. Trc hnh ng nh pht in ln, hng h sn li ca Nong
H, Png Nh khng h cam chu, c tm mi cch bo v mnh: Png
Nh tht kinh nhy tri sang mt bn, vung ci cn chum ln , th no trng
ngay gia mt Nong H. Png Nh nhn dp y t chy[70, tr.95]. Nu
nh nhng biu hin ni tm ca Png Nh hon ton c bc l ra bn
ngoi mt cch thng nht th k xo quyt, thm him nh Nong H, To
Phay li lun c xu hng che y nhng gi tm c c, qu quyt ca bn
chng. Nong H ti nh To Phay, mc ch khng phi nh cu hn ni lc
u: Hm nay qua y tt vo thm ng To. Cn To Phay li qu hiu
con ngi ca Nong H, thy hn vo nh mnh nn nt mt thong mt n
ci tinh qui. Mi vic lm xu xa, c c ca Nong H: theo chn Png
Nh, t n my git Lo Trng, m mu chim ot Png Nh v gia sn nh
c... hn u bit tt. Qua on vn trn thut ca tc gi, chn dung ca hai
k lng lang d si hin ln r mn mt: To Phay bn gh tai Nong H ni
nh my cu. Di nh la , ci cnh hai ngi b mt th tho bn tn
trong tp nh rch vch y thc th thm, hi hng[70, tr.98]. Nhng cuc

89
i thoi b d, lp lng ni ln bn cht thm him, gian xo ca nhn
vt: - c lm! Mai ng To Phay c lm nh th... - Phi, chp ti mai c
cho thng y li nh Bch Thng l xong...[70, tr.98].
C nhng m mu c che y, giu kn nhng cng c nhng nhn
vt hnh ng ngc li vi li ni suy ngh ca chnh mnh. Thy lc s
trong truyn ngn Tin mt lc c hnh ng mu thun vi li ni: - Ci g
y?... Ai thm n l ca anh?...Thy lc s trng trc trng sau, th tin b
ti ri rng rc ni: - , thi c. Hy cho ra ngoi[70, tr.80]. Tt c u
do chnh bn cht, tnh cch ca tng nhn vt s chi phi n s biu l n
gin hay phc tp con ngi bn trong ca chnh h.
c bit, vi ngn ng c thoi ni tm, Lan Khai rt tinh t khi
nhn vt t bc l nhng suy ngh, trn tr m ch ring c thoi ni tm
nhn vt mi tr v vi con ngi tht ca chnh mnh. Chng ta c th tm
thy trong cc truyn ngn: Bn ct vi tnh, V cnh hoa tri, Ging t, Ln
s i, Mt truyn t t, Kh tnh, Khc thng reo, o rng, Bn rng
xun, Ni c hn, Kip con tm th gii ni tm rt phong ph ca cc
nhn vt. i vo khm ph i sng tinh thn ca tng lp vn ngh s nh
Thanh, Khang trong Ni c hn v Kip con tm, chng ta s thy hin ln
rt r con ngi bn trong lun suy ngh, trn tr ca nhn vt. Nhn vt
thng xuyn ri vo nhng mu thun, xung t nn ngy cng c nhu cu
bc l cm xc. Truyn ngn Ni c hn xut hin nhng ting th di,
nhng cm xc, suy ngh trin min ca nhn vt: Khang th di, nhn thy
cuc i ch l mt s vui a thm m... Khang phn vn chng bit nn
ci hay ng khc... Chng nh li cuc hi kin ca chng vi nh xut bn
n... Chng hi vng, mng r, ri li lo s, bn khon...[70, tr.196]. Ri
nhng li c thoi ni tm xut hin sau ting th di: Th di, Khang lm
bm: Li anh chng tinh nghch no nh nho mnh y! N bit mnh n

90
cht vn khng cha m mng nn by tr mua ci giy lt ch g?
Trc kia nh t bn cho mnh n mi ri li dng. Nay k ranh ma li
phnh nnh nho bng mnh gia lc mnh au kh. Than i, loi ngi vi
nhau n c c n th l cng!...[29, tr.201]. Dng c thoi cho thy nim
tin ca Khang vo cuc sng, con ngi hon ton bin mt. Gi ch cn
li mt tm thm kch ca ngi vn nhn c ti, c tm b hon cnh bp
nght mi m c, anh m thm sng vi s tuyt vng, c n. Cng
ging Ni c hn, nhn vt Thanh trong Kip con tm cng y trn tr vi
dng i nhiu ni o le. Chng cm thy mnh tr v nh mt k lu lc,
mt k ng nh khng nn c mt trong nhn qun[70, tr.233]. c thoi
ni tm tr thnh mt phng php hu hiu gip nh vn th hin tt c
nhng suy t thm kn nht ca nhn vt: Chng th di lm bm: Ta khng
phi l ngi ca cuc i si ni, ta nhm m v y[70, tr.233]; Khi
chm ht bi vn chng th di ng ln... Thanh ngm ngha bi vn, ni
nh t nh: Bi ny c l l bi cui cng ta vit bng c tm hn ta. - Ri
mm ci mt cch chua cay, chng t an i: - S bt buc nh th, ta khng
th khng ph bc hn vn c[70, tr.235]. Ri Thanh s tha ha, s chy
theo li nhun ca ng tin ri ti nng dn mai mt, nhit huyt v nim
m ngh thut cng ch cn trong qu kh xa.
Truyn ngn i vt con th hin qu trnh din bin tm l ca c
Nhnh mt cch chn tht, su sc, t nhin. li n tng su sc nht
trong lng bn c chnh l on vn bc l nhng trn tr, lo u ca c
Nhnh khi chng c phi v xui: C hong ht nhn chng, nhn di ng
xa y nhng b mt. Chng c i, i v qu. Ci tnh quyn luyn ngm
ngm ca c khng bit c sc lm cho chng li c ngy nh n m ln
chng! Kh lng lm! H hng, lng nc cng nhng l b buc, nhng sc
mnh ti tm khc n s xui gic, un nn thy phi theo mt li khc, ci li

91
chng a hai ngi li gn nhau, chng phi l li tr ln rng. V chng,
i vi nhau, c ch bit c lng mnh, c ch chc lng n i ca mnh; cn
thy, hn u thy thc tnh thng c nh mt ngi v[70, tr.45]. Nhn
vt c th gii by nhng iu thm kn m ch mnh c mi thu ht. Bi
au n cng nh yu ng, ci tnh cm ca c gi sn lm n ch ngm
ngm trong lng. iu ng tic l c Nhnh b mt lng tin vi chng nn
mi dn n mt tn bi kch trong lng: sai lm y bt u t trong ngh v
ri sau n chi phi n hnh ng sai lm ca nhn vt.
Nh vy, vi vic tp trung miu t th gii ni tm qua hnh ng,
ngn ng ca nhn vt, ngn ng ca ngi trn thut th th gi nhn vt
trong truyn ngn Lan Khai hin ln phong ph v a dng. Nh vn t
nhn vt trong mt chui din bin phc tp, qua cc xung t, mu thun
chng ta thy c nhiu cung bc ca tm hn con ngi. Chnh v vy
truyn ngn ca Lan Khai giu cm xc v thm m cht th.

92
Chng 3. NGH THUT TRN THUT TRONG
TRUYN NGN LAN KHAI
Pospelov khng nh: ng vai tr quan trng trong loi tc phm
t s l trn thut. Theo T in thut ng vn hc th trn thut l
phng din c bn ca phng thc t s, l vic gii thiu, khi qut
thuyt minh miu t i vi nhn vt, s kin, hon cnh, s vt theo cch
nhn ca mt ngi trn thut nht nh[45, tr.364]. Trn thut gn b cht
ch vi kt cu, v n l c mt h thng t chc phc tp nhm a hnh
ng, li ni nhn vt vo ng v tr ca n ngi c c th lnh hi theo
ng nh tc gi[45, tr.364]. Trong trn thut c nhiu phng din: im
nhn trn thut, ging iu trn thut, nhp iu trn thut, ngn ng trn
thut... Vic t chc cc phng din ny ph thuc cht ch vo quan im
ngh thut, cch nhn cuc sng, con ngi ca ch th trn thut, chu s quy
nh cht ch ca c trng thi i. lun vn ny chng ti ch xin cp
n hai phng din chnh ca ngh thut trn thut trong ngh thut vit
truyn ngn ca nh vn Lan Khai, l ging iu trn thut v im nhn
trn thut.
T nh ngha v trn thut nh trn, c th thy thc cht trn thut l
mt chui pht ngn lin tc ca ch th nhm miu t, k chuyn, lin kt
cc nhn vt, cc yu t trong tc phm theo mt t tng ngh thut ch o.
Do vy t chc trn thut bao gi cng theo mt quan im trn thut nht
nh. Quan im trn thut ny li chu s chi phi ca quan im v ngh
thut v quan nim ngh thut v cuc sng, con ngi.
Lan Khai l mt cy bt l lun ph bnh vi tm t tng su xa. ng
c mt quan nim kh ton din, ng n v r rng v i tng ngh
thut, v gi tr c bn ca vn chng trong s thay i ca nhiu hnh thc
ngn t. Lan Khai rt coi trng hnh thc ngn t: Ch th vn no trau

93
chut, lc li, p l mi c th sng lu m thi... Ta ch hi vng c
ci cch ph din c bit ca ta, tc l vn[67, tr.66]. ng l ngi u tin
nu vn : Quan nim ngh thut ca nh vn l quan nim ngh thut v
con ngi. ng kch lit phn i nhng cy bt l n l ca ng tin v n
l tinh thn, thiu nhn cch, th , ngui lnh vi cuc sng ca nhn dn;
trong sng tc so lp c nhn nh con tru nhai li c; ph phn thi b
tha, k ca mt s ngi cm bt... ng cao quan nim t thc, ng
thi nu ra nhim v i vi nh vn: Vn chng qy nht thnh thc!
Nh vn cm xc s vt nh th no c vit ra nh th; v nh th nh vn
lm trn ci chc v ca mnh; nh vn c ti nhng phi c tm vi t
nc[67, tr.40]. ng l mt nh vn giu tm huyt lun u tranh cho mt
nn vn ngh mang bn sc Vit Nam, mt x hi trng ti nng v t do sng
tc. Phn nh chn thc cuc sng l thc o ca ngi ngh s l sc sng
lu di ca ngh thut[67, tr.41]. Quan im ngh thut ca ngi ngh s
lun chi phi qu trnh sng tc, c truyn ngn ca Lan Khai ta c th nhn
ra nhiu im nhn trn thut khc nhau v th gii nhn vt m qua tc gi
to nn c nhng bc tranh c chiu su v con ngi, thin nhin min
ni.
3.1. Ging iu trn thut
Theo T in thut ng vn hc, ging iu ngh thut c hiu l:
Thi , lp trng, t tng, o c ca nh vn i vi hin tng c
miu t th hin trong li vn quy nh cch xng h, gi tn, dng t, sc
iu tnh cm, cch cm th xa, gn, thn, s, thnh knh hay sung s, ngi
ca hay chm bim... Ging iu phn nh lp trng x hi, thi tnh cm
v th hiu thm m ca tc gi, c vai tr rt ln trong vic to nn phong
cch nh vn v tc dng truyn cm cho ngi c... Ging iu l mt
phm tr thm m ca tc phm vn hc[45, tr.134].

94
Mi mt tc phm vn hc bao gi cng c mt ging iu ring. N
th hin rt r phong cch v ti nng ca tc gi. C th ni ging iu ngh
thut l ting ni ring mang c tnh sng to ca nh vn, v th n c vai
tr rt ln to nn phong cch ring bit ca ngi ngh s: Mi nh vn phi
bit to ra cho mnh mt ging iu ngh thut ring. Ging iu y ch
thc... cha mt quan nim, mt ci nhn, mt hnh thc ng x i vi hin
thc ca ngi ngh s (I.X.Tucghnhp) [25, tr.92].
Ging iu thng gn vi nhn quan ngn t ca ngi sng tc, do
, tng thi k vn hc khc nhau c cc kiu t chc ging iu khc
nhau. Lan Khai l nh vn sm c thc trau di ngn ng vn chng. Bi
vi ng ch c th ngn ng trau trut, lc li, p mi c th sng lu
m thi. V vy ng to ra nhng trang vn p v c ni dung ln hnh
thc ngh thut. V c bit truyn ngn ca ng c nhng ging iu ring
ph hp vi cm hng ch o, vi ti, t tng v cc hnh tng ngh
thut nht nh.
3.1.1. Ging iu tr tnh mt m, thm m cht th
l th ging iu khi gi c trong lng bn c nhng cm xc
giu m cm. N cht cha v c c cm xc nh mt bi th tr tnh v tc
ng mnh m vo tm hn bn c. Nh nh th Puskin tng ni: vn
xui l si ct cn th l si ngang. Cuc sng c miu t trong vn xui
khng ng cht th s tr thnh th thin, thnh mt th ch ngha t nhin
khng cnh, khng thc gi, khng dn dt ngi ta i u c.
Ging iu tr tnh c to nn bi th ngn t uyn chuyn, mt
m, giu c v hnh nh, m thanh, nhp iu; phong ph, a dng v h thng
t vng; vi s h tr c lc ca cc bin php tu t v h thng cc cu th,
ca dao, dn ca c an ci lng ghp trong nhiu truyn ngn ca Lan Khai...
Ging iu y xut hin m ra nhng bc tranh nhin nhin ni ni rng ti

95
p, lng mn; nhng trng thi tm l cht cha nhiu xc cm ca nhn vt.
PGS.TS Trn Mnh Tin nhn xt rng: i vo th gii vn chng ca
Lan Khai cho hay, nhiu trang vit ca ng c s hi ha cc phm cht tinh
ty ca thi ca, nhc ha...[67, tr.40]. Chnh cc phm cht tinh ty y to nn
nt p, s tinh t trong truyn ngn Lan Khai. Tc dng ca cht th trong
tc phm ca Lan Khai c PGS.TS Trn Mnh Tin nh gi nh sau:
Nhiu trang vit ca Lan Khai lp lnh cht th vi nhng cu ca dao hn
nhin xen ln, lm tng thm sc uyn chuyn, sinh ng ca th gii ngn t
giu cm xc[67, tr.25]. Nh vy, cht th gp phn quan trng y
truyn ngn Lan Khai mang ci cht ging tr tnh su lng.
Vi vic s dng nhng t ly tng thanh, tng hnh, nhng tnh t
ch mu sc, nhng ng t ch m thanh, nhng bin php ip t... m ra
nhng khung cnh thin nhin tuyt p. L mt chiu thu vi sc vng rc
r: nhng di ni xa in ln chn my vng rc, nhng cch rng xanh thm
hoen mu thu, nhng m rung hoang bt ngt. nh chiu in ln nhng
chm cy cao, nhng bi c y sc vng rc r. Thnh thong mt n chim
bay tung ngang khng, ku ru rt ri xa xa chp vo ngn cy trn i
cao[70, tr.58]. Thm vo , nhng li so snh v von rt giu hnh nh, sc
mu khin trang vn ca Lan Khai giu cht hi ha, m nhc: Ci cnh
mi rc r lm sao! nh chiu in ln mi vt, lm cho ton cnh sng trng
ln nh mt hong kim th gii. Trn mt ng la chn, nh ca ri rc n
khut sau nhng rng chui rm r. Rng thu cng ln chn tri mt thm sa
di mu a thm. Vm tri cao tt, im vt my lng tm, ht lu, la ,
cnh sen, tn hng, bch yn, pht tm sm vng. Nc ngi in sc my tri,
lung linh nh mt con ng ng sc chy xa v ci mng m[70, tr.51];
Ni xa gn thnh nhng vt thin thanh sm. Nhng m hi nc ko
ngang sn ni nh nhng di x trng... mt h rnh ln nh mt mnh

96
gng m[70, tr.32]... Tt c gi ln nhng hnh tng sng ng, s cm
nhn tinh t ca nh vn... Bng ngn ng giu hnh tng, nh vn khc
ha ln nhng bc tranh sng ng, k o.
Trong nhiu cu vn, tc gi phi hp cc thanh bng trc mt cch
nhp nhng; hi ha v m thanh, hnh nh, nhp iu to nn ci ging
iu tr tnh m thm gi trong lng bn c nhiu cung bc cm xc:
Trn nh ni phng ng, my trng lp lnh nh mu bc mi.
Rng cy m m trong sng trng. Khng kh mt lnh, rung ln v nhng
ting chim ua ht...[70, tr.85].
(G thn)
Vt qua nh ni, mt tri nh ln nh mt chic a ty vng.
Trong nng mi m p du dng, rng xun lng ly p nh mt bi th. Gi
ngn hiu ht thi, mn l cy rung rinh ni ln nh mun ln sng gn[70,
tr.37].
(Bn rng xun)
...
Hn na trong rt nhiu truyn ngn ca Lan Khai nh: i vt con,
Mi tn dp lon, Tin mt lc, Khm khc, Ngi ha beo, Bn ct vi
tnh, V cnh hoa tri, Kip con tm, o rng... an xen cc on th, cu
th hay nhng bi ca dao, dn ca c khin nhiu truyn ngn ca ng cng
mt m, m thm. c th l nhng bi ca dao bng ting dn tc mc
mc tru mn ca ngi cnh ni non bng tnh yu qu hng su sc, hay
nhng cu th than thn trch phn khi nhn vt ri vo nhng hon cnh tr
tru, ng thng... Nh trong truyn ngn Tin mt lc, vi rt nhiu tnh t
ch mu sc, nhng t ly... khi miu t thin nhin, Lan Khai dn bn c
bc vo mt cnh tng thn tin cm nhn ci tinh nguyn, long lanh,
ti tn ca mt bui sm mai: nh sng lng ly soi xung mt cnh tng

97
thn tin. Quanh mnh nng, rng cy man mc, ch np trong bng ti mt
du mu xanh, ch phi ra nh nng rc r vng hoe. Trn nn tri phn pht
hng, nhng chm ni xa in nhng nt thin thanh du. Git sng mai long
lanh trn ngn c nh nghn ht pha l. n hnh trong bi rm, con hong anh
cho n chiu dng[70, tr.70]. Cnh vt thin nhin p nh mt bi th
c m ra bng nhng tng khng gian nhiu chiu, bng nh sng nhiu sc
mu ti tn, trong ci tinh nguyn thanh vng li rn ln ting ht ca con
chim hong anh. Cnh vt y ha iu vi tm hn c gi L Hli tr v p
kn o nh bng hoa rng phi bt ln ting ht nh mt khc sn ca:
Ta yu cnh non cao rng rm
Nhng chm cy xanh tt, nhng vch chnh vnh
Ta yu ting sui xa thnh tht nm canh
Ting chim mng hoa sm, vn ht trng thanh,
Ta yu sc hoa mn trng tinh, sc hoa o phn pht,
Nhng rung la mng mnh, nhng nng ng bt ngt,
Nhng tru, b, d, ln th y ngn.
Ta yu nhng khc kn, iu ht nng nn
m ma rt ngi nhn bn bp la
Tnh yu gn vi nhng iu tht bnh d, gn gi ca qu hng qua
bi th mang n cho truyn ngn Lan Khai khng gian c min ni rng
mnh mng, ti p, ngp trn sc sng. Hay trong truyn ngn i vt con,
chng ta li bt gp ci cht th k b gi nhiu xc cm ca m rm thng
tm: Qua nhng m my xp trng, mt trng trn vnh vnh nh mt ci
a ngc d quang treo l lng gia vm tri xm nht. nh sng trong v
mt du soi xung mt sng Chy nh mt dng thic lng, in ln mt ng
trng lp v nhng mi nh tranh m thm. Chn tri sng trng ln. Nhng
chm cy l loi ng xa thu bng ng c r[70, tr.41]. V trong ci m

98
trng va huyn o, va dn d y rn ln ting ht ca cc c gi khi ph
nng Cui - mt cuc vui nhiu thi v chn ng rng. Ting ht sang
sng ca cc c tu thnh mt iu nhc huyn b, m h:
M... i, mi me nng li t,
Mi me p nng Cui...
Cui ngn tc nm lu nm n,
Pi cp nong... cha l...ng...
Lng kin thc my ch......
Lng tiu ch... th gia...an...
Nhng cu ht ti vui, tr trung, yu i ha trong nhng khung cnh
thin nhin p , chn thc v m cht ng rng to thnh mt cht
ging tht kh qun trong truyn ngn ca Lan Khai - mt cht ging va
ngt ngo su lng, va mt m m thm v cht cha nhiu xc cm...
iu to nn trong truyn ngn ca ng ci nhp p tr trung, ti mi,
khe khon chn non cao rng thm. V ng dn ht tm huyt vo mch
cm hng tnh yu v nhng ni bun vui, cay ng nht ca i ngi. V
th vn chng ca ng thm m cht tr tnh[68, tr.42].
3.1.2. Ging iu ai on, xt xa, thng cm
Lan Khai pht l c tin phong vi khuynh hng t thc x hi
ch ngha nn truyn ngn ca ng phi by tt c nhng tnh cnh kh
au, bt hnh ca kip sng con ngi. V th vn Lan Khai tng hp, m
thm v d cm ng[67, tr.240]. Nhn vt trong truyn ngn ca ng thuc
mi tng lp nhng ch yu l nhng con ngi bt hnh v b tc trong
x hi nh cnh thiu cm n o mc, ti nng b khinh r, tnh yu b chia
la, tnh i nhiu en bc... th hin ci nhn su sc ca nh vn vo chiu
su tm hn v cuc sng[70, tr.24]. l hon cnh ng thng ca ngi
n b ngho kh ngy m m cua bt c tng rng s mi hnh phc,

99
y khi c con vt tr n nhng ri li tr v vi ni nhc nhn, ho a
ngy xa trong truyn Con thung lung nh h Ma; l cuc sng ngho
tng ca cc cp v chng trong truyn Ma thung lung hay truyn Ngi
ha h; l hon cnh thng tm ca i v chng gp nn gic c en trong
Sng nc L Giang; l nhng kip ngi bn cng b tc khi phi i , b
b ri, i ht xm... trong cc truyn Ci ca n, Thng Gy, Anh Sm; l
nhng vn s c ti nhng b khinh r trong mt x hi m ngi ta hm h
chy theo li nhun ca ng tin trong truyn Ni c hn, Kip con tm; l
nhng s phn bi thm khi tnh yu ca h b cn tr, chia la, bi c trong
cc truyn: Tin mt lc, Khm khc, Ting so m thu, Khc thng reo,
o rng... Tt c nhng ni au thng, bt hnh y u ha trong ci cht
ging ai on, xt xa, thng cm c th hin qua bt php ngh thut m
cht hin thc ca nh vn. iu c phn nh qua h thng ngn ng,
hnh nh th hin ni kh au, bt hnh, ti cc, b tc, bn cng... ca nhn
vt.
Ngi n b ngho trong Con thung lung nh h Ma xut hin vi
ngoi hnh ni ln chnh cuc sng c hn ca ch: v nhc nhn chn nn
in thnh nhng vt dn su trn ci dung nhan nhng hom hem v i. Ngi
c nghe c ci ting th di v ci ging ht mi bun lm sao! cng
ting khc st si ca ch. ri thng cm bit bao khi Ch chng bt
u lm vic. Lng ci rp, tay cm ci xo con, chn b bm di ln nc
lnh, ch ta c kim ly t mi, ci mi n gi cho ch cht hi tn m au
kh. Khng ch t v k, ngi trn thut cn ng cm v thng tic cho
s phn ca nhn vt khi a ra nhng li bnh lun: Nhng tic thay! Ci
may mn, ci hnh phc ca ch chng nh c n chng bao lu tan mt,
cng nh ci bng x phng... Trong khong non cao rng rm, ngi thm

100
nc xanh, ch chng li m thm tha ci i hiu qunh. M ni qunh hiu ln
ny, ch thy nng nh mt tm trn ming huyt[70, tr.70].
Mt thm cnh ca gia nh hai v chng ngho c ngi m ha h
c Lan Khai miu t chn thc y xt xa: Mt cnh tng hin ra trc
mt khin cho hai ngi cng ku ln mt ting xt xa, kinh hong: b gi
khng thy u na v gia sn, xc a con th b cn x tan nt, nm tr
trn vng mu o!... Ngi m khn nn ku r ln mt ting, ng quay ra
bt tnh. Run nh r, sc mt ti nht, ngi chng c nng v dy, lay gi
hi lu ch ta mi tnh dn li...[70, tr.66].
Hay bng cch v ra nhng cnh tng i lp, nhng mun tri vi
thc t lm ni bt ni au kh, b tc ca c du: Tri vi cc c thiu
n khc, L Hli khc thc, khc ci tnh ca Tsi Tay, khc v ng tin
chin thng mt cch hn ho, khc v s s phi n chung ln vi k mnh
khng yu mn. Ch em xm li khuyn gii, an i ht iu. p li nhng li
bn gi, L Hli ct ting ht bi Than vn ca c du nghe rt thit[70,
tr.77]. Nhng ng l ht th ht, khc than mc khc than, c du kh lng
lm thay i ci tc l nghn i. L Hli gt nc mt bc ra, bc t ch t
do vo ni p ch[70, tr.79].
Khng ch ring L Hli, tnh yu gia Png Nh v Lo Trng cng kt
thc trong bi thm. Cnh tng Lo Trng b cht oan di bn tay Bch Su
tht thm thit: Lo Trng khng ca quy g na. u ng ra sau, v nt mu
v c chy ra m a, mm phun bt .... Trc cnh tng y, c gi xinh
p nht bn Vi tht ln nhng li y cm ng cui cng vi ph: Con
y ? , m sao khng bt ly n!... Bt ly n tr th cho Lo Trng... Ph
i... Ph v anh ng ght b Lo Trng na nh... Lo Trng git con trn...
Lo Trng git... git... Lo Trng thng con lm lm, ph ...[70,
tr.102] ri sau Png Nh tr thnh mt ngi in lon. Nhng li ni

101
ca c rt chn cht, ng thng, li t qung trong s ht hong hong,
bng hong cao gi c nim cm thng su sc trong lng bn c.
Vi cc truyn ngn thuc khuynh hng hin thc th ging iu ai
on, xt xa, thng cm lun chim v tr ch o. N th hin s nhy
cm, tinh t ca mt ngi bt giu tnh nhn vn v tinh thn nhn o cao c
ca mt nh vn ti nng, giu tm huyt lun trn tr v s phn con ngi.
3.1.3. Ging iu khng khi, mnh m v quyt lit
Ct truyn ca Lan Khai c to thnh t chui nhng hnh ng ca
nhn vt. Kho st cc truyn ngn ca ng chng ti nhn thy phn ln cc
nhn vt chnh din u c nhng suy ngh, hnh ng mnh m v quyt lit.
H dm suy ngh, dm hnh ng v chnh ngha. iu chi phi n
ging iu ch o gip nh vn th hin ng bn cht con ngi ca nhn
vt. Nhng con ngi dng cm, ch v kh phch hn ngi em n
cho truyn ngn Lan Khai ci cht ging hon ton mi l: rt khng khi,
mnh m v quyt lit.
Trong truyn ngn Mi tn dp lon, tnh yu qu hng lng mc,
lng cm th bn gic Mo tn c khin chng tr tui quyt tm tiu dit
bn chng d c cht cng phi cht cho xng ng vi mt i nam nhi:
Nhng qun ch ny, khng git cho ht lm g! Tao y khng phi l
k cho chng bay n hip c... Khng! Nht nh khng! D c phi
cht na cng cam lng ch khng khi no ta chu cho ging Mo tn ph
ci cnh p ny, chm c u Tin Nhn ri, anh em u, mau git sch
l ch ny i![70, tr.59]. i vi l gic tn c, chng tr tui khng ngi
ngn xng tao y, gi chng bng nhng t ng mt st, coi thng:
qun ch, chng bay, l ch... kt hp vi nhng t ph nh khng,
nhng cm ng t mnh nh: git cho ht, git sch... Qua chnh ging
iu khng khi, mnh m, quyt lit v hnh ng mt mnh dm i chi

102
vi bn gic Mo c ting hung tn cho thy con ngi c ch kh mnh m,
dng cm hn ngi thng ca chng tr tui.
Khng ch chng tr tui trong Mi tn dp lon, truyn ngn: Mu
thng i cn xut hin mt em nh mi mi lm tui nhng c ci
dng kh mnh m chng km g chng tr tui trn. T tnh yu thng vi
ngi cha, lng cm gin l gic c en, cu b i quyt tm nht nh
phi tr th cho b: Tao m c sng th tao quyt bn cht ht chng my
bo th cho b tao. Ni l lm, n nht nh lm nh th! i ng pht
dy. N hng hi lm, khng cn g c. N phi bo th cho b n bng c
n mi nghe. N ln theo con ng bn gic bt b n, n thng minh
nhn ra rng: Chng my ranh lm, nhng tao cn khn hn chng my kia.
C gi l chui xung t cng khng thot c!. Cu b i thng minh,
hiu tho c cc quan ngi khen sau khi bn gic c en b tiu dit
sch di thung lng. i t mnh ln theo tung tch qun gic ri lp th
trn rt hp vi ca quan huyn. T ngn ng, ging iu v hnh ng ca
nhn vt u cho thy cu b s tr thnh mt bc anh hng ca nc Nam
sau ny nh li nhn xt ca quan huyn.
Hay truyn ngn Tin mt lc xut hin c gi L Hli can m, mnh
m dm chng li th lc ca ng tin, ca cng quyn bn ngi
mnh yu. Khi tnh yu ca hai ngi c nguy c b chia r, chnh c l ngi
a ra quyt nh chn ci cht hai ngi bn nhau. Bng mt ging
qu quyt, c ni vi Tsi Tay vy hai ta cng cht vi nhau chng
hn ?. Trc mt qun ca thy lc s v Tsi Nng, c gi dng dc khng
nh tnh yu ca mnh, rng l phi s chin thng: Cc ngi nh bt ta?...
Bt sao c? M ta c ti g. Ta yu Tay v Tay cu ta khi cht. Tsi
Nng l a no m dm em ng tin n r nhn duyn ca ta?... Tsi Nng
cy thn th ng tin, nhng ln ny th ng tin quyt phi thua!....

103
Nhng cu hi xoy su vo nhng iu phi l, bt cng vch mt bn
ngi xu xa, bt chnh. Li khng nh: nhng ln ny th ng tin quyt
phi thua ca L Hli p tan nhng iu bt cng trong x hi kim tin,
a nhn vt n ca Lan Khai mang trong mnh nhng c tnh ring c
o. T ay cng nh L Hli, chng kin quyt, mnh m v cng rn e da
nhng k c th lc, bo v L Hli, bo v tnh yu ca mnh: ng yn!
a no li gn s toi mng ngay. C yn m xem y ny![70, tr.81]. Li
ni v hnh ng ca i tnh nhn din ra trong khong thi gian rt ngn,
nhanh chng v hnh ng ca h v cng qu quyt c th hin qua
nhng li trn thut rt nhanh, mnh m, ngn gn, dt khot nh chnh c
tnh ca nhn vt: ong!... L Hli ng vt xung. Di chi mt ting ku
kinh hong... ong!... Ting sng th nh tip lin ngay... Trn vng mu
o, i tnh nhn c trao nhau mt n ci trc khi nhm mt...[70, tr.82].
Hay trong truyn Sng nc L Giang, tht cm ng v thng xt
cho ngi thiu ph v chng con phi i ly mng sng ca chnh mnh.
Trc tnh th phi la chn cho s sng cn, ngi thiu ph bng mt
ging van ni nhng qu quyt thuyt phc chng: Nh nghe ti.
nh v chng mnh c th cht vi nhau cng mt lc nhng con th no c
ti tnh g?[70, tr.111]. Tnh yu thng v hn v chng con ca cc nhn
vt trong truyn ngn Lan Khai tht cao p v ng trn trng bit bao.
Ging iu khng khi, mnh m, quyt lit cng xut hin trong rt
nhiu truyn ngn khc, nh: Ngi l, i vt con, Ci ca n, Khc thng
reo, Kh tnh, Ngy qua... Cho d mi nhn vt mt cnh ng ring, nhng
c th thy bng chnh ngn ng c thoi, i thoi v hnh ng trc tip
ca nhn vt, Lan Khai to c th ging iu ring ph hp vi bn
cht, tnh cch ca chnh cc nhn vt . C th ni y cng l mt th

104
mnh, mt thnh cng c sc trong ngh thut trn thut trong truyn ngn
ca Lan Khai.
3.1.4. Ging iu chn cht, mc mc, bnh d ca ngi dn min
ni
Sng gn gi vi th gii thin nhin, gn b vi phong tc tp qun
ca cng ng cc dn tc thiu s v bit nhiu th ngn ng ca h, v vy
nh vn Lan Khai am hiu su sc bn tnh con ngi min ni cng nh np
sng t xa xa ca h. V tt c np sng, sinh hot, vui chi, tn ngng;
nhng nt tm l ring ca mi cng ng t Vit Bc ti Ty Nguyn u
nm trn trong cc sng tc ca nh vn n anh trong th gii sn lm ny.
iu khin c gi hnh dung ng nh mt nh dn tc hc. Gp phn
quan trng khc ha thnh cng hnh tng nhng ngi dn min ni khng
th khng nhc n ci cht ging chn cht, mc mc, bnh d ca nhng con
ngi ni y. N th hin trc tip qua chnh ngn ng ca nhn vt v ng
thi qua cc nhn vt t bc l c tnh cch, chiu su trong th gii tm
hn v cng phong ph, a dng nh cuc sng i thng.
Cuc i thoi gia L Hli v Tsi Tay trong truyn ngn Tin mt
lc cho bn c thy mt chuyn tnh p , trong sng, lng mn, hn
nhin ca la i. y l li thoi ca L Hli, va hn gin, trch mc, va
cht cha yu thng c bc bch mt cch thng thn, chn tnh: - , Tsi
Tay! Anh lm g y? Sao t ba y khng thy anh li chi? - Ging ni
trch mc m yu thng. - ... Em ch mi... mong ngng mi... em tm kim
anh mi, chng gp ln no! Anh cho lng em mt ci n nng ri chng
em ni mt li no![70, tr.75].
Khng ging nh L Hli, Png Nh trong truyn ngn cng tn li tht
ln nhng li chn cht, mc mc trc khi c qu au kh m ri vo trng
thi in di: Con y ? , m sao khng bt ly n! Bt ly n tr th

105
cho Lo Trng... Ph i... Ph v anh ng ght b Lo Trng na nh... Lo
Trng git con trn... Lo Trng git... git... Lo Trng thng con
lm lm, ph ...[70, tr.102].
Hay ci cht vui ti, d dm, hn hu ca ngi ng bo dn tc
cng c th hin qua nhn vt ngi chng c lc sao trong truyn ngn
m y. Mc d ch l nhng li thoi rt ngn khi nhn vt c i thoi
trong mt hon cnh tr tru: Ci anh lm g th?, Thi ci anh! Ci anh
ng v na, Anh ni a lm g th?, Anh c bit n l ai khng? V ti
y!, Ci anh cn di lm!...Tht m! Ci anh cn di lm! Trc kia ti
cng b nhiu ln nh anh nhng chng ngi ta bt c bao gi. Cch
xng h va l m chn cht ca lo vi nhn vt ti bng cm t xng
h ci anh, an ci cc t tnh thi: lm, tht m cho thy ci bn
tnh tt bng, du dng, nhn t ca lo. Qu ng nh bn cht ca lo, di
ci nhn ca nhn vt ti th lo li n tng rt tt p: Trc ti
cn ci chy ci ci mi nhng sau thy nt mt du dng ca lo, ti phi th
lm tng c em l con gi lo... Lo ci m k li cho ti bit, trc ti
cng c i ba ngi b nh th. Nhng lo rt nhn t chng mun lm
ci g cho ai, m ch than trch ci tui gi ca mnh lm cho nhiu
khch l phi lm ng chng ra ng b[70, tr.128]. ri khi ci ngi mc
li khng r v lng tm thc gic hay ngh n mt iu gh s b
chy nh mt tn t vt ngc khin lo gi vi theo v lo lng cho k bng
mnh vo m trng n c.
Truyn ng rng ca Lan Khai nhng nm ba mi thu ht mnh m
s ch ca bn c. Tm mn b mt ca th gii rng thing tng bc
c m ra khi Lan Khai m ng vo th gii sn lm, vn bc mn b
n v cuc sng, con ngi min rng ni ti p. Mt trong nhng yu t
a truyn ngn ca ng thu ht mnh m c gi chnh l yu t ging iu -

106
ci cht ging chn cht, mc mc, bnh d ni ln bn tnh tht th, ngay
thng, d mn, tt bng ca nhng ngi dn chn hoa rng sng ni.
Trn y l cc loi ging iu chim v tr ch o trong cc truyn
ngn ca Lan Khai. Tuy nhin truyn ngn ca ng cn c s an xen cc
kiu ging iu khc nh: ging chim nghim, trit l (nh trong truyn
ngn i vt con, qua suy ngh ca c Nhnh ngi c c th thy c cch
c x ca ngi n ng vi ngi n b: Ngi n ng c th n vi
mt ngi n b rt lu m ch coi nh mt vt mua vui, mt th gii bun
khi l th[70, tr.45]; hay trong truyn ngn Di ming hm, qua li bnh
lun: Sng trong ci tnh th gieo neo y, loi ngi, nu chng bit yu
thng, m bc ly nhau, trnh sao thot khi ci cht n rnh i mnh
lun?[60, tr.107]... Lan Khai khng nh tinh thn on kt cng ng lm
nn sc mnh, chin thng mi k th; ri trong Chic xe trn ng ngi
c thy c sc mnh k diu ca tnh yu qua nhng hnh nh biu tng
y th v: Con ng gh gh nguy him , c ngi bo ti n l con
ng i, m chic xe trn ng y l hnh tng ca thi gian, n li ko
ta i. Ngi thiu n p xe y l mt v thn hin hnh. V thn y c ci b
quyn lm ch c ht thy mi sc mnh, gy cho ta ci lng can m
khng s nguy him, khng s cht, cho ta ci sinh th m ngi yn trn
chic xe ca thi gian n vn vt qua trn con ng i ct bi. V thn y
l i tnh[60 tr.239]...); hay ging iu chm ri, huyn b, rng rn v ln
ci b n ca i ngn, nhng khonh khc cng thng, gay cn to ra bi
nhng hon cnh tang thng, nhng m mu, th on v nhn tnh: Mt
pht... hai pht qua i... S yn lng vn nng n...[70, tr.101]; Bn ngoi,
ting gi go tht, ting c ku, ting l rng nh ni nhi c tiu khc
chng[70, tr.179]...). D khng chim v tr ch o nhng cc loi ging
iu ny li gp phn th hin ci nhn su sc ca nh vn v cuc sng nhn

107
sinh, s phong ph, a dng v h thng ngn t v s sng to, thng minh
ca mt nh vn lun tm ti, i mi.
3.2. im nhn trn thut
im nhn l mt phm tr quan trng trong t s hc hin i. Theo
T in thut ng vn hc th im nhn ngh thut l v tr t ngi
trn thut nhn ra v miu t s vt trong tc phm. Khng th c ngh thut
nu khng c im nhn bi n th hin s ch quan tm v c im ch
th trong vic sng to ra ci nhn ngh thut. Gi tr ca sng to ngh thut
mt phn khng nh l em li cho ngi thng thc mt ci nhn mi i
vi cuc sng. S i thay ca ngh thut bt u t s i thay ca im
nhn[45, tr.113].
Theo Dn lun thi php hc: im nhn vn bn l phng thc
pht ngn, trnh by, miu t ph hp vi cch nhn, cch cm th th gii
ca tc gi. Khi nim im nhn mang tnh n d bao gm mi nhn thc,
nh gi, cm th ca ch th i vi th gii. N l v tr dng quan st,
cm nhn, nh gi, bao gm c khong cch gia ch th v khch th, c
phng din vt l, tm l, vn ha[54, tr.148]. Trong thc t sng tc vn
hc, ngh s khng th miu t, trn thut cc s kin i sng c nu
khng xc nh cho mnh mt im nhn i vi s vt, hin tng. Do vy,
im nhn trn thut l mt trong nhng yu t hng u ca sng to ngh
thut. Lan Khai l nh vn rt c thc t chc im nhn trn thut trong
sng tc ca mnh.
Kho st truyn ngn ca Lan Khai, chng ti thy im nhn trn thut
c nh vn t chc theo cc kiu trn thut ch yu sau:
3.2.2.1. Trn thut t ngi th ba
y l hnh thc trn thut ph bin trong vn hc, xut hin t nhng
sng tc s thi c i cho ti nhng sng tc vn hc hin i ngy nay. Trong

108
kiu trn thut ny, ch th ngi trn thut l ngi bit ht mi ngi,
mi vic gi vai tr thng soi trong miu t, k chuyn, dn chuyn... Cng
tin hnh trn thut ngi th ba, nhng kiu trn thut ny c s biu hin
rt a dng nhiu cp khc nhau, ph thuc vo quan nim v trnh
sng tc ca tng giai on vn hc, ca tng tc gi, tng tc phm c th.
Kho st truyn ngn ca Lan Khai chng ti nhn thy nh vn t
chc im nhn trn thut t ngi th ba trong truyn ngn ca mnh vi hai
dng c th: trn thut t ngi th ba c khong cch v trn thut t ngi th
ba vi s ha nhp song trng ch th.
3.2.2.1.1. Trn thut t ngi th ba c khong cch
Dng trn thut ny c nh vn s dng trong rt nhiu truyn ngn:
Con thung lung nh h Ma, Con b di Thy T, G thn, Anh xm,
Tin mt lc, Sng nc L Giang, Mt vic t t, V cnh hoa tri, Thng
Gy... Trong nhng truyn ngn ny, cc nhn vt c trn thut ngi th
ba, ng sau h l tc gi (ngi k chuyn). Gia ngi k chuyn v nhn
vt lun c mt khong cch cu chuyn mang tnh khch quan. Bng s
im nhin ca li k, ngi k chuyn thng xuyn tch mnh ra khi s
ng cm rt ln i vi nhn vt, v ch hng s ch ca ngi nghe vo
nhng kt qu thun ty(F.Shelling)[52, tr.24]. T mt im nhn bn ngoi
tng i khch quan, Lan Khai quan st mt cch tnh to nhng cnh
i, nhng tnh trng vn c ca mi trng x hi trong mi quan h vi
cng ng, gia nh, bn b ri khi qut thnh nhng trit l vnh hng v
nhn sinh, x hi. Trong mt s truyn ngn, ch th trn thut lun giu
mnh ng sau nhn vt, cho nhn vt t bc l cch sng trong mi
trng quen thuc ca mnh. Ch i lc ch th trn thut mi nh nh nhn
xt mt cch kn o, sc so, cn li ngi c t rt ra bi hc v cch
sng, cch x th, v vn i sng m nh vn nu ra trong tc phm. V

109
trong , ngi k chuyn lun gi mt khong cch an ton gia mnh vi
nhn vt trong ci nhn bit ht, phn ln thng ng cao hn nhn vt khi
k li nhng cu chuyn, nhng s vic m mnh tng thy.
Anh xm l mt truyn rt ngn ca nh vn Lan Khai. Trong truyn
ngn ny ngi trn thut c im nhin v ra nhng cnh tng i lp
lm ni bt s phn khn kh ca mt kip ngi. Bng mt li trn thut
dng nh rt lnh lng, v s, ngi k chuyn bit ht mi vic c im
nhin gi mt khong cch rt an ton v nhng s vic din ra trong
truyn. mt chiu hi Ty rn rp, tng bng. Khung cnh p nh chn
thn tin. Vy m xut hin mt nhn vt i lp hon ton vi nhng
me ty, nhng m nhn, cng t m ngi no cng phn ph, c ch, sc
mt ti ci, tia mt long lanh. Anh xm ht c ng o ngi qua
cng vin bng ting so huyn b m m, ri sau p vo mt ngi
xem ci ngoi hnh gy t tr xng v i n, tng thiu ca anh. Qua li
miu t: c th ngng ra, bng tht li bn c c th thy c nim cm
thng chn thnh n sau nhng li vn lnh lng, im tnh. Ngi ta xm
li quanh mnh i tri dt, ci mnh i xa nay vn b phn ng nhn loi
ht hi, th . Qua li trn thut ca tc gi anh xm c ln lt xut hin t
hnh ng (thi so) cho n din mo. ri kt thc truyn, ting so ca
anh xm vn t n k v mt cuc i tr v vi nhiu ni chua cay thiu
no: Anh xm chng on r ci cm gic quanh mnh, ly lm thng khoi
m ri c cng vn ra, bng cng tht li, hai mt cng chp lin, hnh nh
c em ht ni chua cay thiu no ca tm lng n c nm vo tm tr ca
phn ng nhn loi, vi mnh by lu nay vn ht hi, th [70, tr.203].
mt s truyn ngn khc, khong cch trn thut c rt li gn
hn. Tc gi khng ch t, k m cn i vo khm ph tm trng bn trong vi
nhng hi tng, suy t... ca nhn vt. Trong V cnh hoa tri, theo chn

110
ngi ph n y can m, ngh lc i tm di hi ca chng, ngi c khng
ch c chng kin con ng i vi y nhng gian kh, nguy him m
cn thu hiu ni n au, mt mt ca ngi thiu ph mt chng. Con
ng y gp ghnh, him tr, khc khuu, gian nan, l ni o heo ht
gi, l ci huyn b ca rng xanh. Trong truyn ngn ny, nhiu khi li
c thoi ca nhn vt v li trn thut ha nhp vo nhau hay ni cch
khc l nh vn thut li li c thoi trong dng trn thut: Ngh n
y, Vn li thy ci k vng i nng hin ra mt cch rc r nh nhng
bui chiu xun ng tic qua ri... Vn va i va n li chuyn trc,
va bng khung nhn cnh vt bn ng. Vt thng trong lng nng li
thy rm mu, li tr nn t but, nu nung[70, tr.193]. Qua bn c thy
c tnh yu thng, s chung tnh ca ngi ph n tht mnh m, cao p.
Nhng cuc sng li lun c nhng iu kh lng trc. Qua bao nhiu gian
nan trn hnh trnh ln tn rng xanh ni , tm c hi ct chng ri
tng rng truyn s c mt ci kt an i phn no cho Vn. Nhng ch v
thng tic cch hoa tri, c li gi di hi ca chng chm lm di dng
sui: Vn git mnh, ku ln mt ting, nhng gi di hi ca in Anh
lng xa ri. Bn c c th thu hiu c cho hon cnh ca Vn t rt
ra cho mnh nhiu iu gi tr. Hnh phc i khi rt bnh d, bc vo con
ng cng danh c nhng khi con ngi ta phi tr mt ci gi bng chnh
mng sng ca mnh, bng s au kh ca nhng ngi cn sng.
Thng cng ngh, ngh cng au
Chng i! Tham n phong hu lm chi?
Vi s trn thut t ngi th ba c khong cch, truyn ngn ca Lan
Khai nh c tng cng thm yu t khch quan, chy theo nhng dng
chy t nhin nh dng i vn vy. Va khch quan, lnh lng, tnh to

111
nhng vn n trong tng trang truyn ngn tnh yu thng v s trn tr v
s phn con ngi.
3.2.2.1.2. Trn thut t ngi th ba vi s ha nhp song trng ch
th.
dng th hai ny, ch th trn thut thm nhp vo cc nhn vt ca
mnh v khong cch gia ngi trn thut v nhn vt trn thc t b th
tiu, im nhn ca c hai pha u ha nhp lm mt...[73, tr.31]. Lan Khai
s dng dng trn thut ny trong cc truyn ngn: Ging t, i vt con,
Mi tn dp lon, Ting so m thu, Bn rng xun, Mu thng i, Ln
s i, Ni c hn, Kip con tm... Trong cc truyn ngn y, nh vn t
ch chn mt im nhn tng i khch quan bn ngoi di chuyn vo
bn trong nhn vt. G.Genette gi y l ngi k chuyn vi tiu c bn
trong cn Todorov gi l ngi k chuyn bng nhn vt. Trong trng
hp ny, khong cch gia nhn vt v ngi k chuyn dng nh khng
cn, nhn vt khng c iu g b n i vi ngi k chuyn. Chnh s ha
nhp ha thn gip cho nh vn i su khm ph th gii ni tm phong
ph, phc tp ca nhn vt trong mi quan h vi th gii a dng, nhiu
chiu.
Ging t l mt truyn ngn c xy dng trn mt tnh hung kh o
le khi tc gi oan Trang gp li ngi chng m c bi bc trong cha
Linh ng vo ci m ngi chng hp hi. Bao nhiu cm xc cht cha
by lu ca c hai v chng c dp biu l. Lc u, nhn vt Vn Khanh
v oan Trang xut hin theo im nhn bn ngoi. Di im nhn ca
ngi k chuyn ngi th ba Vn Khanh hin ln m yu v tiu ty: Cnh
cng m, mt ngi n ng, hay ni cho ng, mt ci thy ma bit c ng
bc vo. Chng kp ni nng g, khch l ch cho qua s trng, on hp
tp tin sang nh hu... Ci mnh gy t gi trong o qun nhem nhuc, nom

112
nh mt b xng kh. Mt qut li, g m v hm rng vu ra, cp mi tm
nht, hai mt l nh mt tri v ma ng gn khut ln trong m sng
m. Trn u, mi tc xn bng ko nham nh, khin cho ngi ta ngh n
mt tn t hay mt tn phu m tht nghip thng du v. Bn chn tay ng
sy run bn bt, bng dn xung chiu, vnh ngc php phng kh th[70,
tr.175]. Cn oan Trang vi vai tr ca c tiu Mai nhng vn ngi ln v
p huyn diu: Tuy n vn nu xng m khun mt tr trung, nc da trng
nn, cp mi ti thm, hai mt long lanh di bng khn vung vn nh ph
ci v p huyn diu ca thiu n m m[70, tr.176].
Vn l im nhn ca ngi trn thut giu mt bit ht mi vic nhng
im nhn c dch chuyn vo bn trong hai nhn vt chnh trong cu
chuyn qua nhng cuc i thoi v c thoi ni tm ca Vn Khanh v
oan Trang. l nhng on c thoi ni tm ca mt ngi hp hi nh
gii ta nhng au n, kh s cht cha by lu vi ngi m anh yu
thng nht: Cht!... Anh cht n ni ri, oan Trang !... Phi! Th no...
m nay cng cht!... Ci cht s ct cho anh mt gnh su... nhng ci cht
c cho anh hi vng gp em chng?... Nm nm... nm nm ng ng vi mt
on kh tnh... Tri i![70, tr.177].
Con ngi m yu, tiu ty kh s v tnh, v nhng thng ngy lu lc
khng ngi thn thit trong cn hp hi nng nh ca Pht trt hi
th cui cng. Cuc i thoi vi c tiu Mai cho thy ht tnh yu su sc,
cao thng ca Vn Khanh vi oan Trang: m nay, th no ti cng
cht... v chc phin h nh cha lm!... S b tha li... Khng nhng th...
ti cn c mt nhi ny, mt nhi thnh cu... Mong s b ly lng t bi
nhn cho... y... S b gi h bc nh ny, bc nh thm bao nhiu git
l nh thng ca k tuyt vng ny. S b hy gi h v Tuyn cho oan
Trang, cho v ti... S b th nhn xem... Ngi trong nh p bit chng

113
no! Thc l mt nng tin, mt nng tin git cht lng ti bng s ph
bc...[70, tr.177]. Qua nhng li i thoi ca Vn Khanh vi c tiu Mai,
ngi c nh trc tip c nghe nhng li ni yu t, t qung nhng rt
thit tha khi Vn Khanh t mnh trt ht nhng ni nim su kn cht cha
sut nm nm tri v mt ngi v m Vn Khanh yu thng tha thit
nhng li ph bc chng. Trong nhng giy pht t i cn li ca s sng,
ngi c vn c nghe Vn Khanh ni cng ni ging cng thit tha:
Cch y nm nm oan Trang l v ti. Ti rt yu qu nng. Nhng
tic thay, mi tnh chn thnh, m thm y, oan Trang r rng, ht hi,
p li bng s ngoi tnh... oan trang ph ti nhng ti khng th
ght b nng c, vn nh thng nng khng pht no ngui... Chng ni
g, ngay lc ny, gia lc sp cht v s bi bc ca oan Trang, lng ti vn
khng h trch on nng. Tri li, ti cn c ao c gp mt nng mt ln
na trc khi nhm mt, trc khi b ci cht n chia la mun thu!...[70,
tr.178]. Tt c tnh yu thng su sc, cao p y ca Vn Khanh v cuc
gp g bt ng gip oan Trang c c hi bc l tt c nhng ni lng
cht cha by lu: Anh Vn Khanh i! Anh tha th cho em nh! By nhiu
lu, em hi hn nhiu! Em khng hiu ti sao la di anh, cho anh
phi cc lng! By gi thy anh, c l thy anh ln sau ht, lng em thn
thng, n hn v thng xt anh lm!... ng nh em khng c quyn ni vi
anh nhng nhi yu thng y na mi phi. Nhng trong lc ny khng ni
th c l chng cn dp no c ni na. Anh i, em la anh thc, nhng
lng em vn mun yu anh v s yu anh n ci pht tn cng ca i
em[70, tr.179]. Vn Khanh c th h hc ming ci, ci mm ci bao
dung cho ngi v m chng dnh trn tnh yu vi lng bao dung lng
cao p.

114
Chnh vic dch chuyn im nhn vo bn trong cc nhn vt h
c thoi, i thoi vi nhau nn ngi k chuyn c th ti hin li mt cch
chn thc, t nhin i sng ni tm ca cc nhn vt oan Trang v Vn
Khanh trong nhng khonh khc m c nht, dn nn nht, cao tro nht
ca dng chy ni tm. Nu nhng li k, t ca ngi trn thut trong cc
truyn m ngi trn thut t ngi th ba c khong cch chim v tr ch o
th nhng li c thoi, i thoi ca nhn vt t ngi th ba vi s ha nhp
song trng ch th li gi mt v tr thit yu. Vi cc kiu trn thut t ngi
th ba, truyn ngn ca Lan Khai tr nn sinh ng, a dng hn v v tr
im nhn.
3.2.2. Trn thut t ngi th nht
Hnh thc trn thut ny mi xut hin trong vn hc Vit Nam t u
th k XX. Trong hnh thc trn thut ny, ngi trn thut c nhn vt
ha (G.N.Pospelop) di hnh thc mt ci ti no , hoc t k cu
chuyn ca chnh mnh theo ngi th nht, hoc thc hin vai tr ca mt
ngi dn chuyn hng im nhn trn thut n nhng nhn vt khc
ngi th ba. Tuy s lng cc truyn ngn c trn thut t ngi th nht t
hn so vi cc truyn ngn c trn thut t ngi th ba, n ch chim gn
30% (11/37) s lng truyn ngn ca Lan Khai nhng li l hnh thc trn
thut c nhiu c sc v a dng v cch thc th hin. C th thy Lan Khai
hng im nhn trn thut t ngi th nht vi hai dng c bn: trn thut
t ngi th nht vi vai tr ngi dn chuyn v trn thut t ngi th nht
vi nhng nhn vt hng ni.
3.2.2.1. Trn thut t ngi th nht vi vai tr ngi dn chuyn
Thc cht y l kiu trn thut ngi th ba m ngi k chuyn c
nhn vt ha thc hin vai tr dn chuyn. Trong kiu trn thut ny, tc
gi phi thit k mt khung ct truyn to lp mi quan h gia i tng

115
trn thut v ngi k chuyn. Ngi k chuyn c khi ng vai tr l nhn
vt ph trong truyn, nhn vt c sp xp trong mt v tr thun li c
th giao tip, quan st r nt nhn vt chnh - i tng trn thut ca anh ta.
Chng ta c th bt gp kiu trn thut ny trong cc truyn ngn nh:
Ngi l, Ma thung lung, Khm khc, Chic xe trn ng, Lyan. Mi
truyn ngn li xut hin im nhn trn thut l nhn vt ti nhng khng
phi h k li cu chuyn ca ca cuc i h m l nhng cu chuyn h
c trc tip chng kin, tham gia v k li cho c gi. Chnh v th im
nhn c lun phin, c dch chuyn sang mt nhn vt thuc ngi th ba.
l ng Hi Cnh trong hai truyn ngn Ngi l v Ma thung lung; l
nng Khao trong truyn ngn Khm Khc; l ngi khch trong Chic xe
trn ng v nhn vt Vi trong truyn ngn Lyan. y ngi k chuyn
xng ti ng vai tr ca ch th trn thut, quan st v miu t t qu
trnh din bin ca kt cu truyn lng truyn cng nh tt c nhng yu t
ngh thut to nn ct truyn m ngi trn thut thuc ngi th ba trn thut
li. Pht huy nhng th mnh ca ngi k chuyn th nht, l tc gi to
dng c nim tin vng chc ni ngi c, ng thi li gia tng thm
im nhn trn thut vo mt nhn vt th ba trong truyn gip cho truyn
ngn ca Lan Khai tng cng yu t khch quan. ng thi, y cng l
nhng truyn ngn c kt cu truyn lng truyn to mt mch ngun ti
mi khi nh vn ng rng m ng v nh hnh cho mnh mt phong
cch truyn ngn hin i. Th nn khng phi ngu nhin Lan Khai c V
Ngc Phan nh gi Lan Khai l mt nh vn rt ti tnh trong th loi
truyn ngn.
Vi truyn ngn Lyan, ngi k chuyn xng ti trn thut li
mt cu chuyn thm tnh. Nhn vt chnh ca cu chuyn l Vi cng ngi
k chuyn xng ti c mt chuyn i ngc thuyn trn dng sng

116
Chy. Cnh vt m h nh trong cc truyn thn tin. Trng trong, tri p,
vy m trong lng Vi vn cht cha mt ni bun v mt cu chuyn tnh
thng tm ca chnh cuc i chng. Nhn vt ti vi vai tr va l mt
ngi bn - tr thnh i tng nhn vt Vi san s mi ni lng, chnh
v th m nhn vt ti c thm c hi lng hai cu chuyn vo nhau,
ng thi va l ngi quan st, dn dt, trn thut li nhng s vic xy ra
trong m trng th mng. l cnh mt m trng trn sng Chy - p
th mng nh ang r ro nh thc nng th dy: Di nh sng dy
Mng Sn nh mt con rn en ln ang vn mnh un khc chy thng v
phng nam. Trn sng, xm Ninh Thnh, l th my nc nh mi sm hin
ra nh mt cnh m h t trong cc truyn thn tin. Rng xoan kh in hnh
ln nn tri trng nhng nt en nghch ngoc l m... V, ti ang nhn cnh
vt nh tm hn ui theo mt gic mng cha tan - l ci c cho
ngi ta tm ra ci dng chy ni tm tht nht ca chnh mnh. Nhn vt
ti th m chm trong cnh trng trong tri p nhng vn tinh t nhn ra
c ngi nhn cnh p m lng vn thm su: Ti s ni vo tai Vi ngt
t dy lin tng ca anh, v ti bit anh ang ngh n mt s bun[70,
tr.244].
Khi s dng kt cu truyn lng truyn, Lan Khai lun to ra nhng
mch truyn t qung. Ci qung khng lin mch y l lc Lan Khai a
vo cu chuyn s ha iu ca khng gian, thi gian, con ngi v cnh vt
ca hai th gii nhp vo lm mt. Chnh v th ngi c sng vi nhng li
k, lo u, s hi; vi nhng nim vui, hnh phc v c s kh au nh chnh
mnh tn mt chng kin. Bt ngun cho Lyan, ci cnh thn tin cng
ng cm v nhp vo vi cu chuyn thm tnh: Thuyn lt trn dng
nc bc r hai bn nhng ln sng ln tn my khm lau gi di ln gi
chy nh ang th thm k chuyn cuc tang thng...Thuyn b xa ch

117
Ngc m m qu khuya, chng ti gic cho thuyn quay tr li. Thuyn
lng l tri theo dng nc nh ni theo ci nh trng v cng p ang in
ln s vt mt v m mng. Trong xm Ninh Thnh thy ting g eo c
gy. Vi mi mt hay qu xc ng v qung i y m mng y nn ng
lng vo mn thuyn. Vi ni ti th tay vo ti li mt cun sch nh
nhu nt, nhng di nh trng m, ti ch thy nhng dng nh ly ti, Vi
th di nh mun trt ht nhng ci cha y trong tm khmTri v
khuya, trng thm m lnh, chng ti cho thuyn vo bn[70, tr.253]. y l
mt th mnh, mt s sng to ng ghi nhn ca nh vn Lan Khai khi ng
va ni rng c im nhn trn thut li va thu gn im nhn y trong
mt phng thc vit truyn ngn y mi l v ti hoa.
Nhn chung vi kiu trn thut t ngi th nht vi vai tr ngi dn
chuyn tc gi to c s a dng, linh hot trong li k v c s dch
chuyn v lun phin im nhn. ng thi vi nhng truyn ngn ny nh
vn c th tng cng thm yu t khch quan; m rng thm ct truyn, m
rng thm cc yu t khng gian, thi gian; a dng ha cc mi quan h ca
nhn vt... v chnh v vy to nn s mi m, cun ht bn c vi tng
trang truyn ngn.
3.2.2.2. Trn thut t ngi th nht vi nhng nhn vt hng ni.
Trong hnh thc trn thut ny, ch th trn thut c nhn vt ha
lm ngi k chuyn ca chnh mnh vi thc hng ni, t vn hoc chim
nghim. Hnh tng tc gi trong cc sng tc ny kh phc tp. Nhn vt ti
c khi in m du n ca chnh tc gi vi nhng trng thi tm hn, cm xc
hoc cuc i, s phn; cng c khi nhn vt ch l mt khch th c lp
c tc gi quan st v th hin ngi th nht tng sc thuyt phc bi
mu sc ch quan ca nhn vt. Khc vi im nhn trn thut ngi t ba
hng ti s kin, tm trng ca mt khch th bn ngoi, kiu trn thut

118
ny, im nhn hng vo nhng din bin tm l bn trong ca ci ti ch
th ang vai tr ngi k chuyn. Qua hnh thc trn thut ny, nhn vt
hin ln l nhng con ngi hng ni, c i sng ni tm phong ph, c
nhng qu trnh din bin tm l tinh t, phc tp.
Cc nhn vt xng ti trong cc truyn ngn: Di ming hm,
m y, Ci ca n, Ngy qua, Ngi ha beo, C Bt... u l nhng nhn
vt xut hin ngi th nht k li cu chuyn v bc l con ngi bn
trong ca chnh mnh. Ngi c c khm ph khng ch l nhng dng
chy ca cc s kin l th m quan trng nht l nhng cm nhn, suy t ca
nhn vt v cc s kin . Di ming hm c nhn vt ti - ngi th
sn trong truyn - k li v mt chuyn i sn hm ng o Hoa din ra
va trn mt nm. Cn g chn tht hn, ng tin hn khi ngi k chuyn
li l ngi trc tip chin u vi con hm ranh mnh v to tn. Cu
chuyn din ra theo trnh t thi gian tuyn tnh: t khi con hm xut hin
khin dn o Hoa mt n mt ng, ngi ta tm mi cch dit tr con
hm tinh n nhng u v ch; ri nhn vt ti - mt ngi th sn c ting
ti ng o Hoa khi cuc sn; n khi cuc chin u mt mt mt cn
vi con hm din ra v ci kt thc trong s mt mt to ln khi ngi th sn
tr thnh k tt nguyn nh th no c nhn vt ti trn thut li rt
hi hp, gay cn. Ct truyn kh n gin nhng ngi c li bt gp bn
ha tu ca cc chi tit sc so t cnh vt, m thanh ca m rng y b mt
hi hng cho n nhng cm xc s hi rt t nhin c bc bch khi bc
vo cuc chin u ca nhn vt ti: Ti nn hi ch, ti bt u rng
mnh d di, linh hn ti no lon, tri tim ti p mnh, hai bn tay ti m
t c bng sng, ti t ng mnh nht s, cu lm, ang tm nhng ngha
mnh bo gi lng can m, ti ngi, s cm gin lm cho ti xung
tit... khin ngi c hi hp theo di din bin ca cu chuyn. Cuc

119
chin u din ra ht sc cng thng v y him nguy, bt trc vi nhn
vt ti: Con hm ranh mnh, to tn b bn gy c hai chn ri m n vn:
hng mu, n dp ti xung, nng nh c mt toa xe in. Ti ng nga,
hai vai mc vo bi rm, ch ti va np. Con hm cn vo c ti mt cch
d di... Con hm cn vo tay ti nhu nt... N cn xy xt c mt ti. Mt
nanh cy mnh ngang trn, mt nanh cn ngp vo ui mt tri, lm v nt
xng g m... N cng hng, cn vo mt ti, lm cho xng hm ti gy
rng rc... Con hm vn p chp ly ti nh ci nh tng, ra sc cn ti n
cht mi nghe[70, tr.106]. Con hm cng d tn, cng chim c phn
thng th ngi c li cng lo ng cho tnh mng nhn vt ti by nhiu.
Khng ch trn thut li ton b cuc chin u gay cn m ngi trn thut
cn chia s nhng li bnh lun, nhn xt v s vic qua. l nhng li
chn thnh, y tm huyt ca mt ngi tri qua mt mt: Nhng thng
tch cn ghi du vt li trn mt ti c th gi l nhng chng c m mu
v s l loi, hn yu ca loi ngi gia m ng ton k t th. Phi, quanh
mnh ta, rt nhng th ch c. T con ong ci kin, t hm beo rn rt, n
gi ma bo chp, nc trn, t ng, ht thy u l k th ta ng s...
Sng trong ci tnh th gieo neo y, loi ngi, nu chng bit yu thng,
m bc ly nhau, trnh sao thot khi ci cht n rnh i mnh lun?...[70,
tr.107]. Con ngi ta cn on kt, yu thng v tng tr ln nhau. Nu
m trai Th khng li ht, li ngi th sn mt mnh vi con th
to tn th kt cc chc chn s khc. V nu con ngi khng phm vo
thin nhin th c l s khng phi chu hu qu ng tic. Quy lut nhn qu
c rt ra mt cch t nhin, mt cch tt yu nh l thng ca cuc sng
qua ngi trn thut ngi th nht khai thc ti a hiu qu trn thut.
Truyn ngn m y li l mt truyn ngn tr tnh khi nhn vt ti k
li ci i phiu lu... sui rng. Nhng xc cm mnh lit ca i tnh

120
c nhn vt ti trn thut li rt hn nhin, dung d: M ci tnh yu ca
ti lc y n nng nn qu i mt, n sng trong tim cha , n chy sc
ra c mi u ngn tay, khin ti, xin li cc ngi, mun c m p ly tm
thn ng ngc v mnh hn na n chy c ln mi m pht ra nhng ci hn
nng ny[70, tr.125]. Chng li nh c lc sao, c ng gi m chng
chc chn l b c gi t bng lng. Nhng cm xc chn tht ca chng
trai mi yu: Tuy ng xa m hm y ti khng thy mt mi cht no.
Sau ba cm chiu ti ngi ta ca s m lng nghe gi thi chim ku. M
mng... Tuy t mnh nm xung nhng ti c ng c u. Ti qun bng
ht c nhng cng vic ngy mai phi lm m ch ngh vn v v c gnh
nc ban chiu...; nhng hnh ng ng ng khng cn nghe ting gi ca
thin lng thi vo trang vn ca Lan Khai s tr trung, duyn dng theo ci
ma lc ca i tnh, theo li trn thut chn cht, si ni ca nhn vt ti: Con
vt trong lng ti n thc dy. C l n cng c bn chn nn bt ti i
nh n. Cc ngi , ti b, kh b n ng u nh, ch c nm. Con chut
rc rch trn mi nh, ti tng n gi ch nhn - ng dy mch. Con chim
ht ngoi cnh, ti tng n ma mai ci hnh vi tin ca ti. Nhng ti
vn c b... kh b... kh b.... ng gi trong truyn a nhn vt ti vo
ci tnh th khng ng n, ci tnh th m ch mt li lo ni ging nh mt
ting st nh ngang tai: Anh c bit n l ai khng? V ti y. Ci d
dm, hi hc khin ngi c thch th li l lc nhn vt ti s hi, kinh
hong: Lc y ti mi bt u lo ngi... Nu l ban ngy lo nhn thy nt
mt xm xanh ca ti... T lc vo nh, ti c tng c v tr mng y l con
gi lo, nn mi u ti khng s lm khi nghe thy lo ni c l bn trm
nm ca lo... Con vt trong lng ti trn bit, tr ti li vi mt s
kinh hong; ch lo ng say, eo khn gi vo vai, tro qua ca s, theo ct
nh tut xung ri cm u chy nh mt tn t vt ngc[70, tr.128].

121
Chnh s bt ng, s phong ph ca cc cung bc cm xc c bc l mt
cch chn thc, gin d ca nhn vt ti khi hng ni khin truyn ngn
Lan Khai c th khai thc tn cng nhng mch cm xc su kn nht ca
lng ngi.
Nh vy, khi s dng im nhn trn thut ngi th nht vi nhng
nhn vt hng ni, tc gi nhn vt xng ti t bc bch tt c
nhng nc thang cm xc t khm ph ton b i sng tm l bn trong
ca nhn vt rt t nhin v su sc.

122
KT LUN
Cuc i v s nghip ca nh vn Lan Khai li mt du n su
m cho nn vn hc khi ng tr thnh ngi khai sn ph thch cho nn
vn hc Vn hc Vit Nam nhng nm u th k XX. ng thnh cng
trn rt nhiu lnh vc: t nhng sng tc a tn tui ng tr thnh lo
tng trong lng tiu thuyt; cc tc phm nghin cu, l lun v ph bnh
vn hc; nhng tc phm k v truyn ngn; th v cu i; su tm vn hc
dn gian v hi ha n cc cng trnh dch thut... cho thy s ti hoa, uyn
bc ca mt cy bt c tm c. Ring vi th loi truyn ngn, c bit l
mng truyn ng rng, Lan Khai c nhiu nh nghin cu, ph
bnh nhn xt, nh gi rt cao. Mi truyn ngn ca ng li c mt cch thc
khm ph i sng ring. T nhng truyn ngn ng rng ti p, lng
mn, k th; nhng truyn ngn tm l khai thc su vo th gii ni tm nhn
vt n nhng truyn ngn lch s giu tnh hin thc thc s chinh phc
bn c. ng khc ha c nhng bc tranh hin thc sinh ng mang
c hi th ca thin nhin p , th mng nhng cng n giu bao iu
b him ca chn sn lm; nhng bc tranh cuc sng sinh hot, phong tc
tp qun ca ngi dn min ni hay nhng him ha ca nn gic ngoi
xm, ca ci ngho kh, ca s m tn, ca nhng th on hm hi rng
rn mang ngha hin thc su sc. Qua lun vn Ngh thut truyn ngn
Lan Khai, chng ti nhn thy:
1. Ngh thut t chc ct truyn v kt cu c s cch tn so vi truyn
thng
Truyn ngn ca Lan Khai c ct truyn n gin, ngn gn nhng hp
dn, li cun cch k. ng va tip ni c mch ngun truyn thng va
c nhng cch tn ngh thut khi to dng ct truyn. Vi cc kiu ct truyn
phong ph, a dng nh: ct truyn truyn thng, ct truyn tm l v ct

123
truyn k o... p ng c th hiu thm m, nhu cu thng thc ca
ngi tip nhn. ng trng thnh sm hn nhng nh vn cng thi bi
cch xy dng ct truyn i su vo th gii ni tm nhn vt bng k thut t
s ca dng thc; v vi ct truyn k o lm tha tnh hiu k, tr t
m, huy ng ti a nng lc tng tng ca c gi. Lan Khai c bit
thnh cng vi vi vic xy dng cc chi tit v cc tnh hung ngh thut...
to dng ct truyn. c bit vi vic s dng nhng chi tit k o, nhng
tnh hung tm l... to ra c nhng hnh tng ngh thut mi l; ti
hin c nhng din bin trong i sng ni tm ca nhn vt em n s
mi m, cun ht v mt chiu su cho truyn ngn Lan Khai.
Hn na, ng c s sng to linh hot trong vic to dng v an
xen cc loi kt cu trong truyn ngn. Vi kt cu truyn lng truyn, kt cu
theo mch pht trin tm l v nhng truyn ngn a kt cu... ng lm
mt cuc cch tn so vi kt cu truyn truyn thng. Chnh iu to ra s
lun phin im nhn ngh thut, ng thi to nn mt ci nhn a din v
nhn vt, v c bit n cho php nh vn i su khm ph ni tm ca nhn
vt mt cch t nhin, chn thc. y l mt sng to em li sc ht cho
truyn ngn Lan Khai ni ring v cng l mt bc pht trin ca truyn
ngn ni chung. Vi nhng sng to khi xy dng kt cu ca truyn, ngh
thut trn thut trong truyn ngn Lan Khai tr nn nng ng hn trong
vic lin kt cc vn bn li vi nhau thnh mt th thng nht. Thnh cng
ca nh vn Lan Khai m ra nhng hng i tr thnh mt xu th pht
trin ca truyn ngn hin i khi yu cu ngi vit phi c ci nhn a chiu
v bin chng v hin thc khch quan.
2. Ngh thut xy dng nhn vt ca Lan Khai to ra nhiu hnh tng mi
m, c chiu su v tm l, tnh cch.

124
Xut pht t nhng tin b trong quan nim ngh thut v con ngi v
trong t duy ngh thut, Lan Khai mang n cho c gi nhng hnh tng
ngh thut a dng: t cc nhn vt k o n cc nhn vt chnh din, phn
din... u li nhng n tng su sc trong lng c gi. Vi cc bin
php ngh thut: miu t, trn thut, so snh, nhn ha, i thoi, c thoi
ni tm... cng h thng ngn t giu hnh nh, nhp iu; di s soi chiu
ca nhiu im nhn trn thut... to nn th gii nhn vt v cng sng
ng t chn ng rng ti p, k th n chn th thnh si ng, phn
hoa nhng cng nhiu ni o le, un khc. Khng ch hin ln chn thc v
ngoi hnh, hnh ng m th gii ni tm ca cc nhn vt li c Lan
Khai ch trng khm ph. Chnh v th nhn vt trong cc truyn ngn ca
ng sinh ng, chn tht nh nhng con ngi ca i sng thng nht. c
bit cc nhn vt k o ca Lan Khai chim c tnh cm v s yu thch
mnh m ca c gi khi pht huy c tr tng tng, s hiu k v khi
gi c tr t m, khm ph ca c gi. Vi h thng nhn vt k o, Lan
Khai to ra th mnh ca ring mnh, gp cho vn hc Vit Nam mt
th ti mi. Qua cho thy nng lc tng tng c o, sng to ca mt
cy bt vit truyn ngn rt ti tnh. Khng ch dng li , Lan Khai cn
vch ra c mt khuynh hng hin thc khi i su vo cnh ng ca nhng
kip ngi nh b, b tc trong x hi ng thi. S nhy cm, tinh t; s
lch lm, ti hoa v tm lng giu tnh yu thng, lun trn tr v thn phn
con ngi hi t mt cy bt xut sc trn c hai khuynh hng lng
mn v hin thc ca nn vn hc nhng nm u th k XX.
3. Ngh thut trn thut trong truyn ngn Lan Khai c nhiu i mi ng k
Lun vn ca chng ti i vo khm ph hai phng din thit yu
trong ngh thut trn thut ca truyn ngn Lan Khai, l im nhn trn
thut v ging iu trn thut, qua chng ta c th thy c nhng cch

125
tn ca mt cy bt vit truyn ngn ti tnh. ng to ra nhng trang vn
p v c ni dung ln hnh thc ngh thut.
Trc ht c th thy Lan Khai to ra c ging iu ring ph
hp vi cm hng ch o, vi ti, t tng v cc hnh tng ngh thut
nht nh. V vy m ngn ng trong truyn ngn ca ng c s an xen ca
nhiu ging iu. Vi h thng ngn t giu hnh nh, m thanh, nhc iu;
phong ph, a dng v h thng t vng; s h tr c lc ca cc bin php
tu t v h thng cc cu th, ca dao, dn ca c an ci lng ghp trong nhiu
truyn ngn ca Lan Khai... to nn mt th vn phong kh ln trong
truyn ngn ca ng. Trong ging iu tr tnh mt m, thm m cht
th; ging iu bnh d, mc mc, chn cht ca ngi dn min ni... tr
thnh nt phong cch rt ring bit ca nh vn ng rng ti hoa, uyn bc.
N gp phn quan trng nh du bc ngot a ng tr thnh ngi m
ng vo th gii sn lm v cng l ngi thnh cng nht vi ti min
ni trong giai on vn hc nhng nm u khi bc vo qu trnh hin i
ha.
Tip na phi k n nhng thnh cng ca Lan Khai trn phng din
im nhn trn thut. ng to ra nhiu im nhn trn thut khc nhau v
qua to ra c nhng bc tranh c chiu su v con ngi v thin nhin
min ni. Chnh v vy nhn vt trong cc truyn ngn ca Lan Khai c
soi chiu t nhiu im nhn khi c t trong nhng mi quan h a chiu
v trong nhng hon cnh khc nhau. Cc im nhn c t chc lun phin
v dch chuyn mt cch linh hot do c quan st v nh gi t nhiu gc
. Chnh v vy m tc gi c th khm ph c ton b th gii ni tm
ca nhn vt mt cch t nhin, chn tht, c chiu su v c tm t tng
ln.

126
Vi nhng kt qu kho st ngh thut t s trong truyn ngn Lan
Khai, chng ti nhn thy nhiu ng gp ca nh vn v ngh thut xy
dng ct truyn, kt cu; ngh thut xy dng nhn vt v ngh thut trn
thut trong truyn ngn. l nhng ng gp mi cho nn vn hc Vit
Nam hin i v chnh ng m ra mt giai on mi cho nn vn hc nc
nh. Lan Khai xng ng tr thnh nh vn n anh trong th gii sn lm,
mt cy bt ti tnh vi th loi truyn ngn, mt nh vn sung mn ca
nn vn hc Vit Nam th k XX. Chnh ng lm mt cuc bt ph ln
thay i din mo v gp phn khng nh cho vic i mi k thut t s ca
nn vn hc nc nh. Nhng thnh tu v ngh thut trong truyn ngn ca
Lan Khai thc s chng minh cho ti nng, tm huyt ca mt cy bt
lun tm ti, i mi, lun lun cng hin ht mnh cho nn ngh thut, cho
nhng gi tr nhn vn, cho ci p thng hoa v trng tn mi mi.

127
TI LIU THAM KHO
1. Hoi Anh (2001), Chn dung vn hc, Nxb Hi Nh vn, H Ni.
2. V Tun Anh (2001), i sng th loi trong qu trnh vn hc ng
i - nhng vn l lun v lch s vn hc, Nxb Khoa hc x hi, H
Ni.
3. Li Nguyn n (1999), 150 thut ng vn hc, Nxb Chnh tr quc gia,
H Ni.
4. L Huy Bc (2004), Truyn ngn: L lun tc v tc phm (tp 1), Nxb
Gio dc, H Ni.
5. Nguyn nh Ch (1991), V giai on vn hc Vit Nam u th k XX,
Ti liu bi dng mn Vn lp 11, V gio vin, H Ni.
6. Nguyn Vn Dn (1999), Nghin cu vn hc, l lun v ng dng, Nxb
Gio dc, H Ni.
7. Gia Dng (1990), i iu v nh vn Lan Khai, ph san bo Vn
ngh.
8. Nguyn c n (1968), My vn vn hc hin thc ph phn Vit
Nam, Nxb Khoa hc x hi, H Ni.
9. Phan C (1973), Mt cy bt vn xui nhiu trin vng, Tp ch
Vn ngh qun i (s 1).
10. Phan C (1986), My vn l lun ca vn xui hin nay, Tp ch
Vn hc (s 5).
11. Trnh B nh (2002), Ch ngha cu trc v vn hc, Nxb Vn hc, H
Ni.
12. H Minh c (Ch bin) (1997), L lun vn hc, Nxb Gio dc, H Ni.
13. H Minh c (Ch bin) (1999), Nhng vn l lun v lch s vn
hc, Vin vn hc, H Ni.

128
14. H Minh c (25/03/2006), Suy ngh v mt vi hng tm ti i mi
trong vn hc, Bo Vn ngh (s 12).
15. Vu Gia (1993), Khi Hng - nh tiu thuyt, Nxb Vn ha, H Ni.
16. Ngc Giao (1991), Lan Khai v truyn l ng rng, Tp ch Vn hc
(s 6).
17. Ngc Giao (1992), Chn dung v giai thoi, Nxb Tng hp Khnh Ha.
18. G.N Poxpelop (1998), Dn lun nghin cu vn hc, Nxb Gio dc, H
Ni.
19. Trn Th M H (2004), c sc ngh thut truyn ngn Nguyn Cng
Hoan trc Cch mng thng 8/1945, Lun vn thc s khoa hc Ng
vn, i hc s phm, H Ni.
20. Nguyn Ngc H (2006), Truyn ngn ca Lan Khai, Lun vn Thc s
khoa hc Ng vn, i hc s phm, H Ni.
21. L Th Tm Ho, Ngn t ngh thut trong Truyn ng rng ca
Lan Khai, Lun vn Thc s khoa hc Ng vn, i hc s phm, H
Ni.
22. L B Hn (2000), T in thut ng vn hc, Nxb i hc Quc gia, H
Ni.
23. Hong Ngc Hin (1992), Nm bi ging v th loi, Trng vit vn
Nguyn Du, H Ni.
24. Nguyn Thi Ha (2000), Nhng vn thi php ca truyn, Nxb Gio
dc, H Ni.
25. Nguyn Th Hng (2010), Ngh thut t s ca truyn ngn Nguyn
Minh Chu thi k i mi, Lun vn thc s khoa hc Ng vn, i hc
s phm H Ni 2.
26. Trn nh Hu, L Ch Dng (1988), Vn hc Vit Nam trong thi k
giao thi (1900-1930), Nxb H & THCN, H Ni.

129
27. Lan Khai (1940), Truyn ng rng, Nxb Tn Dn, H Ni.
28. Lan Khai (05/12/1934), Ti hoa ci ly ngn i, Bo ng Phng (s
1), H Ni.
29. Lan Khai (1938), C Dung , Nxb Tn Dn, H Ni.
30. Nguyn Honh Khung (ch bin) (2004), Truyn ngn Vit Nam 19301945, Nxb Gio dc, H Ni.
31. Khrapchenc (1978), C tnh sng to ca nh vn v s pht trin ca
vn hc, Nxb Tc phm mi, H Ni.
32. Nguyn Th Lan (2010), Ngh thut truyn ngn Nguyn Huy Thip, Lun
vn thc s khoa hc Ng vn, i hc s phm H Ni 2.
33. M Giang Ln (2000), Qu trnh hin i ha vn hc 1900-1945, Nxb
Vn ha thng tin, H Ni.
34. Ng T Lp (1999), Truyn k o th gii, Nxb Vn hc, H Ni.
35. Th L (1995), Tuyn tp Th L, Nxb Vn hc, H Ni.
36. Phng Lu (2006), L lun vn hc, Nxb Gio dc, H Ni.
37. Hong Th Mai (2012), Truyn ngn ng rng ca Lan Khai, lun vn
thc s khoa Ng vn i hc s phm H Ni.
38. Nguyn ng Mnh (2000), Gio trnh lch s vn hc, Nxb i hc
quc gia, H Ni.
39. Nguyn ng Mnh (1996), Con ng i vo th gii ngh thut ca
nh vn, Nxb Gio dc, H Ni.
40. Nguyn ng Mnh (1979), Nh vn, t tng v phong cch, Nxb Tc
phm mi, H Ni.
41. Nguyn ng Mnh, Bi Duy Tn, Nguyn Nh (2004), T in tc
gi - tc phm vn hc Vit Nam, Nxb i hc s phm, H Ni.
42. Vng Tr Nhn (1980), S tay ngi vit truyn ngn, Nxb Tc phm
mi, H Ni.

130
43. V Th Nht (2006), Truyn ngn truyn k ca Lan Khai, Kha lun tt
nghip trng i hc s phm, H Ni.
44. Nhiu tc gi (1892), T in vn hc, Nxb Khoa hc x hi, H Ni.
45. Nhiu tc gi (2007), T in thut ng vn hc, Nxb Gio dc, H Ni.
46. Nhiu tc gi (1989), Vn xui lng mn Vit Nam 1930-1945, Nxb khoa
hc x hi, H Ni.
47. Phm Th Ng (1965), Vit Nam vn hc s gin c tn bin (tp III), in
ti Anh Phng n qun, Si Gn.
48. V Ngc Phan (2005), Nh vn hin i, Nxb Vn hc, H Ni.
49. Hong Ph (ch bin) (1992), T in ting Vit, Trung tm t in ngn
ng, H Ni.
50. Th Phong (1975), Lc s vn ngh Vit Nam, Nxb Vng Son, Si Gn.
51. Kiu Thanh Qu (1942), Cuc k ng Lan Khai Zweig: Ti v thng
gp Lape, Tp ch Tri Tn (ti bn) (s 43).
52. Trn ng Suyn (2004), Ch ngha hin thc Nam Cao, Nxb Khoa hc
x hi, H Ni.
53. Trn nh S (1996), L lun v ph bnh vn hc, Nxb Hi nh vn, H
Ni.
54. Trn nh S (1998), Dn lun thi php hc, Nxb Gio dc, H Ni.
55. Trn nh S (2003), Thi php Truyn Kiu, Nxb Gio dc, H Ni.
56. Trn nh S (ch bin) (2007), Gio trnh l lun vn hc (tp 1), Nxb
i hc s phm, H Ni.
57. Trn nh S (ch bin) (2007), Gio trnh l lun vn hc (tp 2), Nxb
i hc s phm, H Ni.
58. Trn nh S (2007), T s hc mt s vn l lun v lch s, Nxb i
hc s hm, H Ni.

131
59. Trn nh S (2008), T s hc mt s vn l lun v lch s (phn 2),
Nxb i hc s phm, H Ni.
60. Trn Mnh Tin (2001), Vn nh vn trong quan nim ca Lm
Tuyn Khch, Bo Vn ngh thnh ph H Ch Minh.
61. Trn Mnh Tin (2002), Lan Khai tc phm nghin cu l lun v ph
bnh vn hc, Nxb Vn ha thng tin, H Ni.
62. Trn Mnh Tin (2002), Lan Khai - tc phm nghin cu l lun ph
bnh, Nxb Vn ha thng tin, H Ni.
63. Trn Mnh Tin (2002), L lun ph bnh vn hc u th k XX, Nxb
Vn ha thng tin, H Ni.
64. Trn Mnh Tin (2002), Tc phm t truyn ca Lan Khai, Tp ch
khoa hc trng HSP H Ni (s 5).
65. Trn Mnh Tin (2004), Lm than - chuyn kho v tc phm, Nxb Vn
ha thng tin, H Ni.
66. Trn Mnh Tin, Nguyn Thanh Trng (2004), Lan Khai - Truyn
ng rng - Tc phm v chuyn kho, Nxb Vn ha thng tin, H Ni.
67. Trn Mnh Tin (2006), Lan Khai nh vn hin thc xut sc, Nxb Hi
nh vn, H Ni.
68. Trn Mnh Tin (2010), Lan Khai tuyn tp (tp 1), Nxb Vn hc, H
Ni.
69. Trn Mnh Tin (2010), Lan Khai tuyn tp (tp 2), Nxb Vn hc, H
Ni.
70. Trn Mnh Tin (2011), Lan Khai tuyn truyn ngn, Nxb H Ni.
71. L Phong Tuyt (ch bin) (2006), Vn ngi k chuyn trong vn
xui, Nxb Vin Khoa hc x hi Vn hc, Vin vn hc.
72. Hong Minh Tng (1990), Hnh hng v th khng chin, Bo
Vn ngh.

132
73. Phng Tho (2007), Ngh thut t s trong sng tc ca Ma Vn
Khng (Qua mt s tc phm tiu biu), Lun n Tin s Ng vn, Vin
Vn hc, H Ni.
74. Nguyn Quang Thng, Nguyn B Th, (1992), T in nhn vt lch s
Vit Nam, Nxb Khoa hc x hi v nhn vn.
75. Bi Vit Thng (2000), Truyn ngn, nhng vn l thuyt v thc tin
th loi, Nxb i hc Quc gia, H Ni.
76. Bi Vit Thng (2003), Tuyn truyn ngn hin thc 1930-1945, Nxb
Vn hc, H Ni.
77. Nguyn Ngc Thin, L Huy Nguyn (1998), Tao n 1939, Nxb Vn
hc, H Ni.
78. Hong Diu Thy (2010), Ci nhn ngh thut v cnh v ngi min ni
trong Truyn ng rng ca Lan Khai, Kha lun tt nghip trng
i hc Vinh.
79. Ngc Thy (2004), Th gii nhn vt trong tiu thuyt lch s ca
Lan Khai, Lun vn thc s khoa hc Ng vn, i hc s phm, H Ni.
80. Phm Th Chung Thy (2011), Truyn va ca Lan Khai t gc nhn th
loi, Lun vn thc s khoa hc Ng vn, i hc s phm, H Ni.
81. Trn Mnh Thng (2003), T in tc gia vn hc Vit Nam th k XX,
Nxb Hi nh vn, H Ni.
82. Hi Triu (1973), V vn hc ngh thut, Nxb Vn hc, H Ni.
83. Hi Triu (1938), Lm than - Mt tc phm u tin ca nn vn t thc
x hi nc ta, Bo Dn Tin (s 1), H Ni.
84. Nguyn Thanh Trng (2001), Truyn ng rng ca Lan Khai, Lun
vn thc s khoa hc ng vn, i Hc S phm H Ni.
85. Hong D V (1997), V Trng Phng gp Lan Khai, B Gio dc v
thi i (s 38).
86. Nguyn V (1994), Vn thi s tin chin, Nxb H Ni.