You are on page 1of 131

VIT NAM trong TH GII NHN QUYN

***

NIM NHN QUYN : MT THUT NG SINH RA TN TI CHNG I


Nhn quyn l nhng quyn m l con ngi ai cng c. Nhn quyn cn thit con ngi c mt cuc sng ng vi nhn cch v nhn phm. Nhn quyn c mt lch s lu di nhng mi n th k 18 mi c ph bin rng ri nh hai cuc cch mng n ra ti Hoa K v Php. Trong mt thi gian kh lu, nhn quyn ch c ng khung trong phm vi lnh th mt quc gia, trc khi c cng nhn trn phm vi ton cu nh mt o lut quc t ban hnh vo nm 1945, sau khi Th Chin II kt thc. Vn bn lut php quc t l Hin Chng Lin Hip Quc (LHQ) Vo nm 1948 bn Tuyn Ngn Quc T Nhn Quyn (1) ra i, vi s chp thun ca tt c cc thnh vin LHQ. t lu sau, Cng c Quc T V Cc Quyn Dn S V Chnh Tr cng vi Cng c Quc T V Cc Quyn Kinh T, X Hi V Vn Ha cng c tt c cc thnh vin LHQ k kt. y l b lut quc t u tin ca nhn loi c LHQ chun nhn vi t s 140/185 quc gia trn th gii. Ti a phng, cc nh ch nhn quyn cng thi nhau mc ln nh nm. Bt u bng Hi ng u Chu (Council Of Europe) vi mt ta n x pht cc v vi phm. Sau , h thng ta n nhn quyn cng c thit lp ti Ty Bn Cu. Nm 1993 i Hi ng LHQ thit lp chc v Cao y Nhn Quyn (High Commissioner For Human Rights). 1

Gia thp k 1990 Hi ng Bo An LHQ cho ra i nhng to n hnh s x pht nhng c nhn vi phm lut chin tranh, ti dit chng, ti chng nhn loi ti Yugoslavia v Rwanda. Nhng ta n ny tip tc cng vic v truyn thng ca cc ta n Nuremberg v Tokyo vo thp k 1940. Ti nm 1988, Hi Ngh Roma chun y vic thit lp mt ta n hnh s quc t thng trc. Vi nhng nh ch ni trn, r rng l vn nhn quyn vt ra ngoi lnh th quc gia tr thnh quan tm chung ca nhn loi. Trn nguyn tc, ngy nay trong sinh hot bnh thng, cc quc gia phi c trch nhim i x ng bn phn vi con dn nc mnh trc cng ng quc t. Quan h quc t gi y, khng ch ch trng n cc vn chin tranh v mu dch m cn ch trng n c vn nhn quyn na. Lng tm nhn loi thc tnh vo thi gian gia cc nm 1958-1962 l nhng nm m trn lc a Trung Hoa c 30 triu ngi b Mao Trch ng lm cht i. y l mt v git ngi hng lot kinh khng v t hi hn c di thi Hitler v Stalin bn u Chu. Tnh chung, cc ch cng sn git hi con dn ca h vi mt con s ln ti t 150 n 170 triu sinh linh. Trc nhng bng chng khng th chi ci nh vy, iu ng ngc nhin l hin nay trong phi thc dng (realist), ngi ta vn cn thy nhng nhn vt nh H. Kissinger, cho rng vn nhn quyn quc t ch l mt o tng. Nhng ngi lc quan hn th tin tng rng vn nhn quyn s pht trin thun li trong h k 21.

Nhn quyn phi chng l mt s kt thc ca lch s ?


Trong bang giao quc t hin nay, lin minh mnh nht l lin minh cc quc gia t do. T chc Hp Tc Kinh T V Pht Trin (Organizaton For Economic Cooperation And Development: OECD) khng ch l mt nhm li ch m l mt quyn lc kinh t, qun s v ngoi giao. T chc ny l ng c ca mt tin trnh c mnh danh l tin trnh Ty Phng ho cc quan h ngoi giao. Trong tin trnh ny cc quc gia t do v cc t chc phi chnh ph (NGO) du nhp vn nhn quyn vo cc cng vic ca th gii k t nm 1945. Th tng tng, nu trong Th Chin II phe Trc hoc phe Cng Sn thng th tnh trng bang giao quc t ngy nay s ra sao ? S phn ca nhn quyn ngy nay s ra sao ? Hay nu trong my thp k va qua, nhng thnh phn bo th ca Hi Gio nm u th gii, th nhn quyn c th ngc u dy c khng ? D sao cng phi nhn nhn rng trong Chin Tranh Lnh, thi gian va chm gia cc nn vn minh, mt s cng quc trong OECD nh hng nng n v li du n ca h trong bang giao quc t. Nhng quc gia t do c cng lm thng tin nim cng bng gia con ngi v s tn trng nhn phm ca c nhn. Nu chng may, ri y Trung Quc s lnh o th gii th nht nh s phn nhn quyn s thay i. Cho nn nu ta hng tm nhn vo tng li gn th ta s thy g ? Ta s thy OECD vn tip tc l mt quyn uy ng tin cy v p lc ca t chc ny s cn tip tc thun li cho s pht trin ca nhn quyn. 2

nh rng sc nng ca cc nh ch quc t v nhn quyn v p lc ca cc cng quc t do ang tc ng thun li nhng chng ta khng nn qun rng cn mt yu t th ba cng nh hng khng km: Francis Fukuyama (2) cho rng tin trnh pht trin ca lch s ang a nhn loi n ch cng nhn nhn quyn v l tng nhn quyn l ng gp thit thc nht v hon ho nht cho nhn phm. F. Fukuyama l lun tip: cc quc gia t do bao gi cng ch trng l quyn lc phi c hnh x trung thun vi dn quyn v quyn chnh tr ca c nhn, nn h c chnh danh v c sc li cun hp dn. Vi s sp ca Lin X, hnh thi dn ch t do ln ngi v tng nhn quyn c coi nh l tng chnh tr tt p nht. Cho nn khng cn phi i xa hn na. ng coi nh lch s kt thc v nu qung din th cng c th coi nh lch s pht trin ca nhn quyn cng kt thc. Tri ngc vi cch nhn ca Fukuyama, th gii Hi Gio v Chu coi nhn nh ca Fukuyama v vn nhn quyn l khng th chp nhn c v n mang tnh c nhn qu nng, lm thit hi n cng ng v trt t th gii. Nhiu phn bin cho rng Ty Phng qu ch trng n cc quyn dn s v chnh tr v khng quan tm y n quyn kinh t. Nhng u c suy ngh theo trng phi Tn T Do (NeoLiberals) cho rng nhn quyn ch l mt phng cch trong nhiu phng cch khc thc hin nhn phm ca con ngi. Ngh cho cng th thy Fukuyama cng c l khi ng ch ra rng vo cui thp k 1920 khng c mt ch chnh tr no, trong s cc ch ca Trung Quc, ca Iran, ca Sudan, ca Lybia, ca Cuba hay ca cc ch c ti phi dn ch khc, c sc quyn r v li cun i vi loi ngi nh cc ch chnh tr m cc nc trong t chc OECD c.

Nhn quyn trong lut cng v lut mm (hard law and soft law)
Lut cng l lut thnh vn vit r rng trn giy trng mc en trong cc hin chng quc t hay trong cc hin php quc gia v c hiu lc cng bch. Lut mm l lut dung tc n t truyn thng, t thi quen s dng hoc t cc hip c ngoi giao khng c hiu lc cng ch. Trong cng cuc u tranh cho nhn quyn hin nay, ngi ta nhn thy i khi lut mm li c hiu lc cao v d p dng hn lut cng. Hin tng ny thng xy ra trong lnh vc ngoi giao gia cc nc hay do hnh ng v nh hng ca cc t chc phi chnh ph, chng hn nh T Chc n X Quc T. So cc quyt nh ca ta n quc t vi hiu qu can thip ca cc t chc ny th trong nhiu trng hp ta cn thy nhanh hn v thun li hn. Tht vy, ch phn bit chng tc ti Nam Phi khng chm dt v mt n lnh ca to. Ch cng sn cng khng chm dt v mt quyt nh ca c quan ti phn u Chu. Ch tra tn Iran cng vy. Cc t x bn ti El Salvador cng th. 3

Tt c nhng trng hp chm dt v bi b l mt bc quan trng trong lnh vc thc thi nhn quyn ca nhn loi, khng do bt c mt n lnh no ca ta n. Nhn chung trn th gii hin nay, ta thy nhiu quan im v nhiu cch tip cn khc nhau trong vic u tranh cho nhn quyn: mn phi c in (classical liberals) ch trng s dng lut cng; mn phi tn t do (neo-liberals) nhn mnh vo vic phi s dng c lut cng ln lut mm; phe thc dng (realists) th lc no cng quan tm v t vn li ch quc gia ln trn nhu cn u tranh cho cc quyn ca con ngi.

Nhn quyn v cc t chc phi chnh ph (NGO)


H thng chnh tr ca th gii hin nay vn cn b nguyn tc ch quyn ca hip c ha bnh Westphalia (1648) (3) chi phi. Theo nguyn tc ny th ch c quc gia mi l i tng chnh yu trong cuc chi chnh tr ca cng ng nhn loi. Ni khc, trong cuc chi ny c nhn khng c quyn tham d. Lut quc t c xy dng trn c s ng thun ca cc quc gia. S ng thun minh th c ghi nhn bng cc hip c quc t. S ng thun mc th c biu hin qua s tn trng v p dng lut truyn thng. l mt vi nt i cng v s sinh hot trong cng ng quc t ca my th k v trc. Ngy nay th cn phi k n c sinh hot ca nhng t chc phi chnh ph (nongovernmental organizations: NGO). c bit v vn nhn quyn th phi ni rng cc NGO ny t c nhng thnh tch khng thua km g thnh tch ca cc quc gia trong sinh hot quc t ca h. Nhiu hc gi nhn nh chnh xc rng cc NGO trong thi gian qua thc s l ng c thc y gung my pht trin nhn quyn chuyn ng. Trong danh sch cc NGO xuyn quc gia c vinh danh phi k: T Chc n X Quc T (Amnesty International), T Chc Quan Theo D Nhn Quyn (Human Rights Watch), y Hi Lut Gia Quc T (International Commission Of Jurists), Lin Hi Quc T ng H Nhn Quyn (International Federation For Human Rights). Trong cuc u tranh cho nhn quyn, cc NGO ni trn khng hot ng ring l. H cng khng hot ng n c nh mt loi c bit, m h lun lun hot ng phi hp vi nhiu t chc khc cng loi. Tt c cc t chc ny hp li thnh mng li nhn quyn ca th gii. Trong mng li ny phi k thm bo ch v truyn thng quc t, Nh Th Gia T Gio, y Hi Nhn Quyn Lin M (International Commission For Human Rights) hot ng cho Ty Bn Cu. Nh vy cng cha ht. Trong thc t cn phi k c nhng t chc v li na. Ta nh rng, cch y khng lu, Pepsicola t chi u t ti Min in v tp on lnh o qun phit ca x ny khng k g n nhn quyn. Levi Strauss t chi u t may qun jeans ti Trung Quc phn i vic s dng nhn cng tr em. Nike v Redbook cng a ra iu kin khng s dng tr em trong lao ng trc khi tha thun u t ti Pakistan. 4

Nhn chung trong trn tuyn quc t u tranh cho nhn quyn khng phi ch c cc quc gia v cc NGO m cn c nhiu bn tay khc. nh hng tch ly ca tt c cc thnh phn ny, trong my thp k qua, tht s thay i b mt nhn quyn ca th gii rt nhiu v gip nhn loi hi nhp ngy cng ng o hn vo nn vn minh hin ti. /. CH THCH (1) Tuyn Ngn Quc T Nhn Quyn. Sau Th Chin II nhn loi thc rng vic tha nhn quyn ca con ngi l iu kin thit yu duy tr ha bnh th gii. Ma Xun 1945, 50 quc gia hp hi ngh San Francisco Hoa K thnh lp Lin Hip Quc. Khi gia nhp Lin Hip Quc cc quc gia hi vin xc nhn nhn quyn t nay khng cn n thun l cng vic ni b ca cc quc gia m l mt vn quc t. Tuyn Ngn Quc T Nhn Quyn ra i ngy 12/10/1048. (2) Francis Fukuyama, sinh nm 1952, ngi M gc Nht, gio s chnh tr hc v kinh t hc ti cc i hc John Hopkins v Stanford. ng l tc gi ca nhiu cun sch, trong cun The End Of History (S Kt Thc Ca Kch S) (1992) lm ng ni ting. (3) Westphalia l tn mt vng t ca nc c, ni k kt cc hip c ha bnh chm dt cuc Chin TRanh 30 Nm (1618-1648) tn ph u Chu. Chin Tranh c nguyn nhn chnh yu l s knh ch gia hai phe: phe tn gio Tin Lnh +Cng gio v phe quc o. Nguyn tc ch quyn p dng trong quan h ngoi giao gia cc nc, pht xut t cc hip c ha bnh ny, ngy nay vn cn c a chung mc du khng cn c tuyt i tn trng. Nguyn tc ny da trn s bnh ng gia cc quc gia khng phn bit ln nh v s cm k khng can thip vo cng vic ni b ca nhau. Thuyt ny ang b thuyt ton cu ha cnh tranh.

NH CAO CA CH NGHA T DO PHNG KHONG CHNG II


Khi nhn k v phn tch t m nhng bin c chnh tr xy ra trn th gii trong my thp nin qua, ai cng c cm tng hnh nh c mt ci g cn bn i thay, nh l hu qu ca tc ng do nhng bin c ni trn mang li. Khng nhng chng ta chng kin bng mt s chm dt ca Chin Tranh Lnh m cn cm nhn bng tm linh l lch s bc sang mt ng r quyt nh. Loi ngi i ht tin trnh pht trin thc h ca n v ang vn ti nh cao ca ch ngha t do phng khong nh mt mu hnh cai tr l tng. Thng li ca ch ngha t do phng khong t lnh vc t tng, lng tm chuyn sang lnh vc thc t ca th gii vt cht v s tn ti lu di iu phi v ch o th gii vt cht trong thi gian trc mt. Nhng dng vit tip theo s gip c gi tin su hn vo bn cht ca s thay i trong lng lch s. * Sau khi Lin X sp , nhiu ngi vi v a ra nim s kt thc ca lch s. Tht ra nim ny khng c g mi m. Chnh Marx a ra l lun coi hng i ca lch s l s c st h tng ca nhng lc lng vt cht v s c st ny ch chm dt khi no l tng cng sn thnh tu sau khi gii quyt mi mu thun tin khi. Marx a ra mt t tng nng phn bin chng nh vy v mun em li cho ch ngha ca mnh mt chic o chong khoa hc, nhng tht ra nhim ny c ng vay mn ca Friedrich Hegel. Hegel tin tng rng lch s, vo mt lc no , s t ti nh cao ca n. l lc m hnh thi nh nc v x hi loi ngi tr thnh ton thin ton m. Theo s trnh by ca Hegel th hnh thi nh nc l tng c ph bin khp mi ni l mt loi nh nc tn trng t do ca ngi dn v do dn bu ln qun l cng vic ca ton th lnh th. Mi mu thun trc y ca con ngi s c gii quyt v mi nhu cu cn thit ca con ngi s c p ng. Cn li ch l nhng sinh hot mang tnh kinh t thun ty. * Nu cn c vo s trnh by ca Hegel nh m t trn th vo lc ny nhn loi i n giai on kt thc ca lch s hay cha ? l cu hi quan trng m nhn 6

loi cn gii p. tr li cu hi ny phi nhn qua thc t chnh tr phc tp sau y ca th gii. Trong th k va qua, ch ngha t do phng khong (liberalism) phi i mt vi hai thch : ch ngha pht xt v ch ngha cng sn. Ch ngha pht xt (facism) coi x hi di th ch t do nh mt x hi yu km, bnh hon, thiu on kt, v cho rng nhng mu thun trong x hi ny ch c th gii quyt bng cch a dn tc n mt trng thi thun nht v loi tr mi hnh thi khc. Nhng ri, ch ngha pht xt b tiu dit trong Th Chin II, tiu dit trn c hai phng din vt cht v t tng. S tht bi ca qun i Hitler v hai qu bom nguyn t nm xung Hiroshima v Nagasaki (Nht) xa b hon ton tin tng ca nhn loi i vi ch ngha ny. Thch th hai l ch ngha cng sn (communism). Trong mt thi gian kh di thch ny t ra nguy him hn. Marx nhc i nhc li l lun bin chng ca Hegel cho rng ch x hi t do khng th gii quyt mu thun ni ti chnh yu gia t bn v lao ng, cho nn phi trit tiu t bn. Nhng ri ngi ta thy chnh Marx cng li lm ln v x hi t bn t thch ng v iu chnh xa b ci mu thun cn bn ny v to nn mt tnh trng hi ha pht trin ly lng. S ln mnh ca Hoa K, pht trin trong t do, l mt bng chng khng th chi ci. Tuy t tng cng sn khng hp dn v li cun c cc quc gia trong khi Bc i Ty Dng nhng trong mt thi gian di n m hoc c gn nh ton th khi Th Gii Th Ba, tr Nht Bn. V c nh th, sc sng ca n ko di ngay c sau khi Lin X sp . nh hng ly lt ca n hin nay vn cn tc ng ti mt s vng Chu Thi Bnh Dng nh Vit Nam, Min in, Bc Triu Tin v c bit l Trung Quc. T ngy Trung Quc bt buc phi m ca chy theo kinh t th trng th ni lc cnh tranh ca ch ngha cng sn gim i nhiu. Mc du Trung Quc vn cn gi nhn hiu x hi ch ngha nhng mc nguy him ca n khng cn na. Sau ngy ng Tiu Bnh ln ngi, Bc Kinh ht l ngn hi ng gi cho cc nc x hi ch ngha khc khi i lc hng. Trn lc a Trung Hoa hnh nh Mao Trch ng m nht dn dn, v trn thc t chnh quyn ca nc ny ang chu nh hng nng n ca cc lnh th Trung Hoa hi ngoi nh Hng Cng, i Loan v Tn Gia Ba l nhng vng t thuc th gii t do. Nhn li Lin X c, nhiu ngi ni rng chnh Gorbachev (1) y np v ng inh quan ti ca ch ngha Marx-Lenin v chic quan ti ny c o su chn cht sau khi Lin X sp . Ch chnh tr ca nc Nga ngy nay cha hn l mt ch t do phng khong nhng du n cng sn hon ton b g b. Ch kinh t cng chy theo kinh t th trng v ly khai khng thng tic vi loi hnh kinh t hoch nh.

C th ni l vo lc ny, sau khi c hai s thch pht xt v cng sn khng cn na th, di con mt ca ngi Ty phng v nht l ca ngi M, nh th cng l , mc d cha hn l mt s kt thc ca lch s. * Cu hi th hai m nhn loi cn gii p l: Nu nh vy th trn lnh vc u tranh thc h, liu cn c nhng lc lng cnh tranh no khc ?. Cu tr li l: nu xt v hnh thi cnh tranh giai cp th khng cn na nhng v cc mt tn gio v dn tc th vn cha ht. Nhng thch n t cc mt ny gi y li tri dy v tr thnh nhng mi e da khng km phn nguy him. Hin tng tri dy ca cc tn gio bo cn (religious fundamentalism) trong nhng nm gn y l mt s kin cn lu . Thuc loi ny gm c C c Gio (Christian), Do Thi Gio (Jewish) v Hi Gio (Muslim). Theo cch nhn ca nhng tn gio ny th ch ngha t do phng khong ch to ra nhng ch chnh tr lng lo thiu ch da tm linh v qu ch trng n vn tiu th. Mt ch nh th khng th vng mnh, cho nn khng c cc tn gio ni trn n nhn. Theo h, mt th gii gm ton nhng ch t do phng khang khng th no c ha bnh v n nh lu di. Tuy nhin, nu nhn xt v mt chnh tr thun ty th trn th gii ch c o Hi l a ra mt mu hnh cai tr thn quyn, cn hai tn gio kia vn chp nhn mu hnh cai tr t do phng khong. Mu thun trm trng nht v gn nh khng th gii quyt trong mi trng chnh tr t do phng khong l vn dn tc (nationalism) (2). Trong th k 20, hai trn th chin tai hi khn lng xut pht t nhng mu thun dn tc v hin nay trong Th Gii Th Ba mu thun ny vn cn e da. Tuy nhin ngi ta nhn xt rng khng mt phong tro dn tc no c th a ra mt d n chnh tr v i hn vic i hi c lp. H ch ch trong thun ty n vic pht trin kinh t. T nhn xt ny c th kt lun l i hi v mu thun ca h c th c gii quyt bng cch chp nhn cho h c tham d rng ri hn trong sinh hot chnh tr ca cc ch dn ch t do. Nhn chung trong th k 20, ch dn ch t do phi i mt vi nhiu thch n t cc thc h t cho mnh l tin tin v u vit hn, nhng sau cng th tt c nhng t ho v kiu cng khng c lch s chng nhn. Tnh trng ny dn dn nng cao mc thun nht ca th gii v mt t chc chnh tr. * Nu xt v quan h gia cc quc gia th s chm dt Chin Tranh Lnh c th tm thi coi nh lch s bc sang mt ng r quyt nh mc du s phn ca cc nc nh trong Th Gii Th Ba vn cha c gii quyt. D sao th c Lin X ln Trung Cng u g b b mt Marxist- Leninist qu kh ca h v nhn loi cm

thy d th hn nhiu. C iu l s d th ny c th tr thnh vnh vin hay khng th vn cn l mt s mong c cha c xc nh. Nhiu ngi kim im li nhng c tnh ca th gii ngy nay so vi nhng c tnh ca th gii sau Chin Tranh Lnh. Cm nhn chung l h khng thy khc bit l bao nhiu. Trong quan h ngoi giao ngy nay gia cc nc, mc du ln da thc h c g b nhng di ln da vn tn ti cc vn li ch quc gia v dn tc. Nguy c chin tranh v mt an ninh lc no cng tim n v bn cht ca x hi loi ngi l hiu chin. C iu l hnh thi chin tranh, nu xy ra, th s ph thuc vo cu trc ca th gii, chng hn nh lng cc hoc a cc. Vn li ch quc gia cng khng bao gi mang tnh ng nht v n ph thuc vo nhu cu pht trin kinh t, mt nhu cu thng b thc h nh hng. Trong th k ny, vn li ch ct li ca mt s nc ang ln ang a nhn loi n ch phi i mt vi nhng e da bnh trng ng quan ngi. Trong lch s, tham vng bnh trng c cc nc Ty phng coi nh chnh ng khi h dng sc mnh xm chim lnh th ca cc nc nhc tiu. c bit vi t tng dn tc qu khch ca Hitler (c) th tham vng ny pht trin ti mc cao nht v tr thnh mt thm ha cho nhn loi. May thay n sm b Th Chin II tiu dit. T tng bnh trng cng l ph sn ca ch ngha dn tc thc dn ca De Gaulle (Php). T tng ny c pha trn vi mt cht hng v vn ha, mt loi vn ha t kiu, la bp thin h. Ngay vo lc ny, cc nc trong t chc Lin u vn cn b t tng bnh trng chi phi: nc no cng trang b qun s n tn rng phng bt trc xy ra, khi mt trong nhng nc bn tr mt. Chu cng vy. Trung Quc hin nay ang tm ht cch bnh trng lnh th: bng cch u t mua chuc ti Chu Phi v M La Tinh, bng cch e da v ph d ti ba nc ng Dng, bng cch p o qun s ti Bin ng chim cc hi o trong vng. L do bnh trng c a ra l nhng vn lch s t to v khng ai kim sot. Ti Nga, lc ny vn cn mt phong tro s vanh nc ln (chauvinism) rt mnh. Phong tro ny mun phc hi li nhng g m Gorbachev ra nhng cha thc hin c trong thi k Perstroika v Glasnost. Nc Nga hin ang ng trc mt ng ba ng: mt l i theo con ng pht trin ho bnh nh mt s nc Ty u 50 nm v trc, hoc ging nh mt s nc Chu ngy nay; hai l t chn cho mnh mt con ng bnh trng li thi ln su hn na vo tht bi v b lch s chn vi. *

Ch ngha Marx-Lenin trn con ng pht trin ca n i qua Lin X v i qua Trung Quc cui cng vnh vin lui vo lch s xa xm. Thc trng ca trt t th gii ngy nay l nhn loi ang c hng mt giai on khng c chin tranh. Tuy nhin vo thi im ny th gii c phn chia lm hai thnh phn: thnh phn lch s v thnh phn hu lch s. Chin tranh vn c th xy ra trong thnh phn lch s v l do tn gio hay v ch ngha dn tc nhng khng th tr thnh th chin v cc loi thc h chm dt. Cn li chng ch l mt vi s luyn tic bt lc hay mt s tr h diu d. i vi thnh phn hu lch s th lch s kt thc. Con ngi khng cn phi em sinh mng mnh hy sinh cho mt l tng cao p vin vng no na m ch cn dng cuc sng ca mnh chau di kh nng kinh t ng hu xy dng hnh phc c nhn v gia nh. Bn cnh quan tm chnh yu ny l quan tm bo v nhng di tch lch s cn lu li. Mt giai on nh vy s c th l bun nn nhng chng ta nht nh s tin sang mt nn vn minh mi tt p hn ca nhn loi./.

CH THCH (1) Gorbachev, Mikhail Serviyevich, l ngi Nga sinh nm 1931 ti Stravopol Krai, trong mt gia nh nng dn. ng i hc, tt nghip lut nm 1955, v gia nhp ng Cng Sn Lin X t khi cn ang hc i hc. Nm1974 ng ln chc B Th Th Nht X Vit Ti Cao v nm 1979 c vo B Chnh Tr ng Cng Sn Lin X. Nm 54 tui ng c bu lm Tng B Th v tr thnh ngi lnh o tr nht sau Cch Mng Thng 10. Nhng sng kin ci cch ca ng lm Lin X sp , v bin c ny chm dt Chin Tranh Lnh. ng c trao tng Gii Nobel Ha Bnh nm 1990. (2) Ch Ngha Dn tc (Nationalism) l ch ngha yu nc. Ch ngha Dn Tc l phong tro ng h nn c lp chnh tr trong mt nc b xm chim hay h bi mt nc khc.

10

DN TC V NHN QUYN CHNG III


S chm t Chin Tranh Lnh to ra nhiu e da i vi nhn quyn. Mi e da ln nht l ch ngha dn tc. Nhn quyn c quan nim trong nh ngha: v c nhn no cng l con ngi nn h ng nhin c hng nhn quyn v c hng mt cch ng u, ai cng nh ai. Chnh v nim ng u ny m nhn quyn i chi vi ch ngha dn tc. Di thi Cng Sn ch ngha dn tc b bp cht nn u tranh gia cc b tc trong mt nc khng th xy ra. Ngy nay khi ch cng sn khng cn na, tinh thn b tc li tri dy. V th, nim ng u v mt nhn quyn kh c th chp nhn c. Trn thc t, sau khi quc Cng Sn v, chin tranh xy ra gia cc b tc ca cu Lin Bang X Vit, gia ngi Serbs v ngi Yugoslavia trong quc gia Nam T, gia ngi Czechs v ngi Croats trong x Bosnia, gia ngi Hungarian v Slovakia Moldova. Tuy nhin nhng v rc ri trm trng nht c nh hng n nhn quyn xy ra v s khc bit chng tc ti Phi Chu. Ch ngha dn tc thng a dn n vic i hi ch quyn, v ai cng bit l nim nhn quyn v nim ch quyn khng phi l nhng nim song hnh. Ch nhn quyn ca th gii hin nay c xy dng trn c cu ca mt th gii tn trng ch quyn ca mi quc gia. Chnh v nguyn tc ny m ngy nay vic u tranh cho nhn quyn trong lng cc dn tc vn cn l vn nan gii.

Vn nhn quyn trong trt t th gii mi


Mt cu hi thng c t ra l: lm th no xy dng mt hnh thi nhn quyn quc t d chp nhn cho tt c mi chng tc. S d c cu hi l v vn ny ang gp nhiu tr ngi. Mt s quc gia dng nh bng lng vi tnh trng hin ti ca s phn nhn quyn trong t nc h. Nhiu ngi ngh rng vic Hoa K thng trn Chin Tranh Lnh s em li cho th gii c hi hon tt tnh trng nhn quyn mt cch nhanh chng v tt p. Tht ra cuc u tranh cho nhn quyn ch mi bt u. Cho nn trn bnh din quc gia cng nh quc t nhu cu u tranh vn cn i hi nhiu quan tm v c gng. i vi Hoa K, s quan tm trong vn u tranh nhn quyn cho nhn loi vn cha hon ton tch cc, khng ni l i khi cn b nh gi nh chnh mng. c nhng giai on vn nhn quyn hon ton b Hoa Thnh n b ri. Trong 11

cuc bu c thng thng nm 1992, khng mt ng c vin no cp n nhn quyn v s qun lng ny cng khng b bo ch v gii truyn thng nhc nh hoc ch trch. Cng may cc NGO nhn quyn t in khuyt vo ch trng. Hi n X Quc T (Amnesty International)(1) v T Chc Theo Di Nhn Quyn (Human Rights Watch)(2) tr thnh nhng thm quyn bo tr nhn quyn c quc hi v nhn dn cc nc tn nhim. H tr thnh nhng hnh lang vn ng ln cho nhn quyn ti Hoa Thnh n, hnh ng vi mt quyt tm khng g lay chuyn ni. Bn cnh cu trc u tranh cho nhn quyn ca cc NGO, cu trc u tranh cho nhn quyn ca lnh vc cng cng c ci thin v tng cng ng k. Vn Phng Nhn Quyn V Hot ng Nhn o (Bureau Of Human Rigts And Humanitarian Affairs) ca b ngoi giao Hoa K c ni rng v tnh chuyn nghip cng c nng cao. Cng tc theo di vn nhn quyn ti cc quc gia a phng cng tr thnh mt trch nhim khng th sao lng giao ph cho cc s qun hi ngoi. Song song vi chnh sch ny ca Hoa K, mt s quc gia khc cng c mt quyt tm v mt chnh sch tng t. Lc ny hn lc no ht Hoa K cn phi xc nh tm quan trng ca nhn quyn trc nhn loi. Tuy thc h lui vo d vng nhng s pht trin kinh t ti Chu, nht l ti vng ng Nam , lm tri dy s cnh tranh ca mt s nn vn ha a phng, ang gy nhiu lon i vi thc h nhn quyn quc t. Hoa K cn phi nhn mnh v gi tr ca nhn quyn nh l mt iu kin thit yu con ngi ni chung c th sng mt cuc sng ng sng, vi y an ninh, hnh phc v nhn phm trong nn vn minh hin i. Nhn quyn do mang tnh gi tr ph qut. Vi phm nhn quyn xy ra bt c u phi c nghim khc ln n v trit cm cn. Trong tnh trng u tranh hin ti v tng lai nhn quyn bt buc phi l mt phn quan trng trong chnh sch ngoi giao ca mi nc. Hoa K phi dn u v nu gng. Chnh sch nhn quyn phi quyt lit khng km g cc chnh sch chng khng b v chng ph bin v kh nguyn t . Phi chm dt ngay mi vic hp tc v vin tr cho nhng quc gia vi phm nhn quyn. Phi xt li ngay nhng vn lm n v trao i v mu dch vi nhng quc gia . * Chnh sch ngoi giao ng h nhn quyn phi c xy dng trn bn tiu chun: mc trm trng ca s vi phm; khuynh hng tn trng nhn quyn; thc trch nhim; v tnh hu hiu trong bn phn. Mc trm trng ca s vi phm nhn quyn rt d nhn xt v nh gi. Tiu chun nh gi l hnh ng git ngi bng cch x bn , hay bng cch khc, ca cc quc gia vi phm. C th ly trng hp ca Guatemala vo gia thp k 1980 lm

12

th d: trong thi gian ny, mi nm trung bnh chnh quyn Guatemala s dng i x bn nhiu hn hai chc ln. Khuynh hng tn trng nhn quyn c th nh gi theo thi ca nh cm quyn v mc thin ch trong vic thc thi ch bo v nhn quyn trong nc. Chnh sch ngoi giao ni chung phi cc k uyn chuyn c th hnh ng c li cho vic bo v nhn quyn. Ty theo khuynh hng thu nhn c, s nh gi trch nhim v tnh hu hiu cng phi thay i ty tng ni. L c nhin l s trng pht i vi quc gia vi phm ln u tin s phi nh hn v thng cm hn l i vi cc quc gia c nhng thnh tch vi phm lu i. Ngay c khi thc h cng sn lui vo d vng th vn bo v nhn quyn vn cn phi c duy tr vi mt quan tm c bit. Hoa K v cc nc Ty Phng phi s dng ti a sc mnh mm t mc tiu mong mun v phi hp vi c sc mnh cng mi khi cn thit. * Phong tro quc t v nhn quyn c t trn quan nim l quc gia no cng phi tn trng nhn quyn ca con dn mnh v ca nhng ngi khc sinh sng hoc c ng trn lnh th ca mnh. Cng ng quc t c quyn v c bn phn phi phn i nu quc gia no khng tun theo ngha v . Trn nguyn tc lut php quc t ch p dng v rng buc cc quc gia ch khng rng buc cc c nhn trong nhng quc gia . Cho nn ngi ta c khuynh hng khuyn khch v vn ng lut quc gia sao chp nhng tiu chun quc t v lut nhn quyn. Nu mt o lut nhn quyn no ri ng vo trng hp mt o lut phong tc hay mt nguyn tc truyn thng no ca quc gia hay quc t th chc chn l o lut s rt d c cng nhn. i khi mt hip nh quc t c nh hng chnh tr mnh (chng hn nh vn bn cui cng ca Hip c Helsinki nm 1975) v hp thi cng c th li cun nhiu thnh phn nhn loi, khng nht thit phi l mt quc gia hay mt c nhn. Tuy nhin, mc du lut nhn quyn quc t ch c hiu lc cng hnh i vi cc quc gia v chi phi quan h ngoi giao gia cc nh nc, nhng trong thc cht i tng ca cc lut y thng ch l nhng c nhn. V vy, c nhn c th c nhiu cch xc nh quyn li mnh c hng cn c vo cc iu lut quc t. Th nht, khi mt quc gia du nhp mt o lut v nhn quyn quc t vo lut ca nc mnh, th mi c nhn trong quc gia c th vi t cch mt c nhn ng ra i hi hng dng li ch ca o lut nhn quyn . Th hai, i khi nhiu hip c quc t v nhn quyn cng minh th tr liu cho cc c nhn v cc NGO nhn 13

quyn c quyn hng dng. Th ba, nhiu hip c quc t, chng hn nh Hip c V Ti Danh Dit Chng, trng pht c c nhn ln nh nc vi phm lut do hip c quy nh. C nhn hoc mt nhm c nhn c th trc tip a n kin trc ta n quc gia, nu lut nhn quyn cng c lut quc gia nhn nhn. Trong trng hp ny quyt nh ca ta s c cc lc lng cng ch trong nc bt buc thi hnh. Mt quc gia cng c th dng p lc ngoi giao ca cc nc thn hu buc pha bn kia tun hnh n l ca ta n ./.

CH THCH (1) Hi n X Quc T (Amnesty International) l mt t chc phi chnh ph u tranh cho nhn quyn, t do v nhn phm ca con ngi. n X Quc T l mt t chc ln nht thuc loi ny. Hi XQT iu tra mi lm dng , gio dc v ng vin qun chng nhm mc ch ci to x hi tin ti mt cng ng th gii cng bng v an ninh hn. n X Quc T l t chc duy nht thuc loi ny c trao tng Gii Nobel Ha Bnh.. (2 )T Chc Theo Di Nhn Quyn Quc T (Human Rights Watch) l mt t chc phi chnh ph, bt v li, m mc ch l u tranh bo v nhn quyn. T hn 30 nm nay HRW kin tr u tranh cho nhn quyn trn th gii mang li cng l tt p hn v an ninh cho tt c mi ngi.

14

TON CU HA NHN QUYN CHNG IV


Sau khi Th Chin II chm dt, nim nhn quyn c ton cu ha qua s thit lp v nh ch ha cc ch nhn quyn. nim ch quc t nhn quyn tr thnh cch tip cn chung i su vo s hiu bit ca cc thut ng cng ng th gii vtrt t th gii. Ch l mt s nguyn tc, nh chun, lut l v th tc quyt nh m cc quc gia tha thun vi nhau p dng trong quan h ngoi giao gia cc nc. Ch hot ng trn c hai lnh vc: vng v th gii. Cc ch chi phi quan h thng mi nhng ngoi ra cng chi phi cc vn chnh tr trong c nhn quyn. Nhn quyn l mt vn gm nhiu nh chun. * Trong thi k ton cu ha ni dung cc nguyn tc lin quan n vn nhn quyn c ph bin rng ri nhng cc Nh Nc th li khng thc tm thi hnh vic bo v nhng nguyn tc . L do l v vic thi hnh c nh hng can thip vo cng vic ni b ca quc gia. Cho nn nhng g lin quan n nhn quyn xut hin trn giy t nhiu khi khng phn nh trn thc t. Tt c nhng nh chun lin quan nhn quyn u c xy dng trn 30 iu khon ca Bn Tuyn Ngn Quc T Nhn Quyn nm 1948. Bn tuuyn ngn ny l kt qa ca mt tin trnh u tranh chnh tr si ng trong nhng nm u tin khi Lin Hip Quc c thnh lp. Nhn chung, vo bui ban u ny, ni dung ca bn Tuyn Ngn mang nng tnh Ty Phng. Khi bn Tuyn Ngn c a ra bn tho i n s chun nhn chung th lc ch c 56 quc gia tham d. Trong s 56 quc gia ny th 30 quc gia l nc ca nhng ngi Ty Phng da trng, nhng nc c k ngh ha lu ngy. Gi y LHQ c 191 thnh vin trong khi con s 30 ca cc nc Ty Phng da trng vn khng nhc nhch. Hu qa a n l bn Tuyn Ngn Quc T Nhn Quyn nm 1948 cng ngy cng nhn thm nhiu ch trch v khng p ng c nhng i hi lin quan n cc vn chnh tr, x hi v vn ha ca s ng cc thnh vin mi. Sau khi bn Tuyn Ngn Quc T Nhn Quyn ra i, rt nhin vn bn quc t khc lin quan n nhn quyn cng c trnh ly ch k ca tt c cc thnh vin LHQ. Trong s nhng bn vn lut php ny, hai bn quan trng nht cn lu l Cng c Quc T V Cc Quyn Dn S V Chnh Tr (ICCPR) v Cng c Quc T V Cc Quyn Kinh T, X Hi v Vn Ha (ICESCR). Cc vn kin ny hp thnh b 15

lut quc t v nhn quyn. S tin b v nhn quyn ca cc quc gia c o lng bng mc gim thiu cc vi phm. Phng php thi hnh ch nhn quyn quc t c hu nh ton th cc quc gia cng nhn l phng php bo co nh k thnh tch thi hnh cho y Hi Quc T Nhn Quyn (Human Rights Committee HCR). y Hi ny gn y c nng ln thnh Hi ng Nhn Quyn ngang hng vi Hi ng An Ninh LHQ. Mc du c s nng cp ni trn nhng Hi ng Nhn Quyn vn cha c thm quyn cng ch cc quc gia phi tun theo nhng hip c nhn quyn k kt. Do s li dng vn lan trn v cc v vi phm, i khi rt trm trng, vn cha chm dt. Bn cnh th tc bo co nh k cn c hai th tc khc khng my khi c p dng l: th tc theo iu 41 ca ICCPR (International Covenant On Civil And Public Rights) v th tc la chn (Optional Protocol) . Nhiu nh ph bnh ni rng bin php thi hnh nhn quyn ca LHQ xt cho cng ch l mt ting rn r van xin ch khng phi l ting gm g e da ca con s t. * Trn th gii hin nay c ba ch nhn quyn ng lu : Ch nhn quyn ca u Chu, ch nhn quyn ca M Chu v ch nhn quyn ca Phi Chu. i vi Chu th cha c mt ch nhn quyn no xut hin r rt ngoi ting vang ca Hi Ngh Nhn Quyn Bangkok vo thng 5/1993. Trong hi ngh ny, Trung Quc cng vi mt s nc n em phi hp vi khi Hi Gio (Iraq, Iran) ym tr gi tr ca cc quyn kinh t, nhng li bi xa gi tr ca Bn Tuyn Ngn Quc T Nhn Quyn 1948 bng cch khng nhc li mt s quyn cn bn nh t do bo ch, hi hp Nh vy ta thy cc ch nhn quyn bt u hot ng ra ngoi lnh th quc gia, trn cc a bn vng v trn ton th gii. Tt c cc ch u t cn bn trn Tuyn Ngn Quc T Nhn Quyn nm 1948 v hai Cng c Nhn Quyn ICCPR v CIESCR nm 1966 . Tuy nhin cng phi lu y l cc quyn kinh t khng c cc ch u Chu v M Chu nhn nhn. Nhn chung, vic thi hnh nhn quyn trn th gii vn cn nhiu lm dng tr ch u Chu t c mt s tin b ng khch l. b p vo nhc im ca phng php thi hnh v s cn tr ca nguyn tc ch quyn, s xut hin ca cc NGO nhn quyn gip ch rt nhiu cho vic thi hnh v ng thi cng l mt bc tin c th ng gp vo trt t th gii mi.

Nhn quyn v s dn ch ha trt t th gii


Trn bnh din quc t, iu mong mun chung ca ton th nhn loi l cc quc gia phi sng chung trong mt cng ng x hi dn ch. Mun c nh vy, mt h thng nguyn tc gii quyt tt cc quan h ngoi giao gia cc quc gia vn cha , m phi cn ti mt h thng lut php quc t chung cho mi quc gia. n y chng ta quay v vi tnh chnh ng ca mt nh nc. 16

Mt nh nc mun c tnh chnh ng, trc tin phi l mt nh nc do dn bu ln qua mt cuc bu c dn ch. Tnh chnh ng bt ngun trc tin t cu hi trong nc c dn ch hay khng v iu kin ny cng l iu kin bt buc c quc t cng nhn. Ngoi ra cn phi k c n s thm lng ca cc NGO i vi phong cch tn trng nhn quyn ca nh nc. Nu phong cch ny b cc NGO nhn quyn nh gi l e da an ninh ca cng ng th gii th tnh chnh ng ca nh nc cng khng ng vng v s b quc t bc b. C ba iu kin cu thnh tnh chnh ng ca mt nh nc nh ni trn, u c t trn cn bn nhn quyn. Quyn ca con ngi c hng mt ch chnh tr t do (right to democracy) ngy nay c th gii cng nhn rng ri. Quyn ny chng qua cng ch l quyn t quyt ca ngi dn. Hin tng ton cu ha i hi quyn c hng ch chnh tr t do phi c c th ho bng s tham d vo vic ly quyt nh chung (decision making), khng nhng ch trn phng din quc gia m c cn trn phng din quc t na. Ch c nh th quyn t quyt ca con ngi mi c xem nh trn vn. Cc nh ch cn thit cho mt chnh quyn dn ch ton cu phi c bit ch trng n vic nng cc nc chm tin, l nhng ni m cng dn ch cn thp (low intensity democracies). y l iu kin ti cn thit c mt nn dn ch ton cu vng chc. Ngy nay khi quyn c hng dn ch (right to democracy) ca con ngi gn nh c mi ni nhn nhn th tng lai dn ch ton cu s khng cn xa na. Tuy nhin khi suy ngh v dn ch th phi phn bit r rng gia dn ch t do v mt nh ch vi dn ch t do trong thc t. Tnh trng dn ch t do trong thc t mi chnh l ci m ton th loi ngi mong mun. * Chng ta ang sng trong mt thi k m s ph qut ha nim nhn quyn ang cn gp kh khn v trt t th gii hin hu vn cn c xy dng trn cn bn mt cng ng x hi gm nhng quc gia c ch quyn. Nhng quc gia ny khng chp nhn bt c mt s can thip no vo ni tnh ca h. nim nhn quyn tuy c chp nhn rng ri nhng nim ch quyn (sovereingty) vn cn v tr mt u tin quc t cao hn. Vn tranh u cho nhn quyn do phi l vn lt ngc li th c. Phi tr li cho nhn quyn ng v tr danh d ca n nh l nhng nh chun thit thc nht v chnh ng nht lin quan n hnh phc v t do cha con ngi ni ring v ca nhn loi ni chung.

17

Trt t th gii Westphalia hin ang b nhng lc ton cu ha (1) si mn v thch thc. Thc trng chnh tr ca th gii sau Chin Tranh Lnh i hi mt h thng quan h gia cc quc gia vt ra ngoi lnh th cht hp ca tng nc. c th tha mn i hi cp thit nhn loi phi t li vn v a nim nhn quyn ln mt v th cao hn so vi nim ch quyn. nim ch quyn, sau hn ba trm nm tn ti, ngy ny tr thnh li thi v nhiu mt. Nhn loi phi nhanh chng hnh ng theo chiu hng ni trn tr li nhn phm cho con ngi trong mt th gii vn minh. Phi tip tc tp trung vo vic xy dng h thng lut php v cc nh ch nhn quyn quc t v phi lun lun nh rng dn ch v nhn quyn l hai mt ca mt ng tin. Cho nn u tranh dn ch nht thit phi c tin hnh ng b vi u tranh cho nhng quyn t nhin v c bn ca con ngi./. CH THCH (1) Ton Cu Ha Nhn Quyn: Nng cp U Hi Quc T Nhn Quyn. Nm 2006 y Hi Nhn Quyn Lin Hip Quc (Commission On Human Rights) c thay th bng Hi ng Nhn Quyn (Human Rights Council), ngang hng vi tm quan trng ca Hi ng Bo An. S nng cp ny c ngha l vn nhn quyn c Lin Hip Quc coi trng nh vn an ninh th gii. Nhn quyn khng cn l vn ni b ca mt quc gia v tr thnh vn chung ca nhn loi.

18

NHN QUYN TRN BN C CHNH TR TH GII CHNG V


Trc Th Chin II vn nhn quyn t khi xut hin trn bn c chnh tr th gii. Mi quc gia vi phm nhn quyn theo cch ring ca mnh. Hoa k c s phn bit chng tc, Lin x c s n p ca cnh st nh nc. cc nc Anh, Php, B, Ha Lan, B o Nha l chnh sch quc p dng i vi cc thuc a Phi v Caribbean. cc quc gia Trung M l chnh sch c ti qun phit. Mc du ngi ta rt quan tm n nhng s n p nhn quyn xy ra hu nh khp mi ni nhng khng ai can thip v vo thi gian nhn quyn c coi nh vn ni b ca tng quc gia c ch quyn. i vi cng ng quc t, nguyn tc ch quyn a n h qu l khng mt quc gia no c quyn can thip vo cng vic ni b ca mt nc khc. S vi phm nhn quyn ti mt quc gia khng dnh dng g n s quan tm ca quc t. V th trn bn c chnh tr quc t, vn nhn quyn him thy c a ra a ra bn ci. Ngoi l duy nht i vi nguyn tc bt can thip ny l Hi Ngh Vienne nm 1815 v vn bi b vic bun bn n l. Ti Brussels (B), mt hip c quc t v vn ny c k kt vo nm 1890, nhng mi n tn 1926 mi c phn ng cc quc gia k kt chun nhn. Sau Th Chin I, T Chc Lao ng Quc T (ILO) c thnh lp bnh vc cng nhn cc nc . Hi Quc Lin (League Of Nations) cng c trao quyn che ch cc dn tc thiu s sng ti cc vng m ch quyn quc gia khng r rt. Tnh trng nhn quyn ny tip tc cho n khi Th Chin II bng n vo nm 1939.

S xut hin ca cc nh chun quc t v nhn quyn


Thm ha lm th gii quan tm n nhn quyn l cc l la holocaust ca Hitler thiu sng hng triu ngi Do Thi v ti trong Th Chin II. Trong thi gian chin tranh ang tip din, cc quc gia ng minh th vi hnh ng git ngi ny ca quc x c. Mc du bit c quyt nh tiu dit ngi Do Thi bn pha i phng, khng lc cc quc gia ng minh vn khng oanh kch ph hy ng xe la chuyn ch cc nn nhn n l ha thiu Auschwitz. S th ny a n hu qa l su triu ngi Do Thi v Gypsies b t sng v chy ra tro.

19

Bc u tin c coi nh s thc tnh ca lng tm nhn loi i vi vn nhn quyn l to n Nuremberg (1) xt s cc phm nhn can ti dit chng, mt ti phm chng nhn loi. Cc phin x ti to n Nuremberg l hnh ng u tin ca cng ng th gii trng pht s vi phm nhn quyn. Sau khi Th Chin II chm dt, vn bo v nhn quyn tr thnh nh chun c Lin Hip Quc (LHQ) ghi vo hin chng ca t chc vi u tin cao nht. Ngy 9/12/1948 Hip c V S Phng V Trng Pht Ti Dit Chng c trnh ly ch k. Ngay ngy hm sau 10/12/1948 Bn Tuyn Ngn Quc T Nhn Quyn c i Hi ng LHQ ng thanh chp thun v c em ra cng b trc cng chng. Ngy cng b vn kin ny hin nay c gn nh ton th th gii cng nhn l Ngy Quc T Nhn Quyn. * Phong tro quc t bo v nhn quyn cha pht trin c bao lu th b Chin Tranh Lnh km hm li. Khi bc mn st ca Lin X c h xung ti Trung u v ng u nm 1948 v tip theo l s thng li ca ng Cng Sn Trung Quc trn Hoa Lc vo nm 1949 th nhn quyn tr thnh mt trn a mi ca s tranh chp quyn lc gia Cng Sn Quc T v Th Gii T Do. S vi phm nhn quyn ca phe Cng Sn tr thnh l do tn cng ca cc lc lng ng Minh trn bn c quc t. Mc du ti din n LHQ vn nhn quyn lin tc c em ra bn ci nhng phong tro nhn quyn trn thc t ngng li. Bn Tuyn Ngn Quc T Nhn Quyn c coi nh mt ngh quyt ca i Hi ng LHQ ch khng phi l mt hip c. V th n khng c hiu lc cng bch nh mt o lut. N ch l mt nh chun quc t mi thnh vin ca t chc cn c vo m thi hnh. Gia lc th phong tro gii thc (phi thc dn ha) n ra. Tin trnh phi thc dn ha bt u t 1947 vi s c lp ca Nam Dng v n ri nhanh chng lan rng sang Phi Chu vo thp k 1960. Phong tro ny khin con s quc gia thnh vin LHQ tng ln mnh m v ng thi bin i bn cht cng nh tnh cht ca t chc. Vo gia thp nin 1960 cc quc gia Phi, mi ginh li c lp, hp thnh mt khi bu c ng o nht ti LHQ. Khi ny c bit quan tm n vn nhn quyn v h mi thot khi bn tay p ch ca thc dn. Di nh hng ca h vn nhn quyn c a ln hng u tin cao nht. Tuy nhin vn phi i n nm 1966 th hai vn bn lut php quc t u tin lin quan n nhn quyn mi thnh hnh. Hai vn bn l Hip c Quc T V Cc Quyn Dn S V Chnh Tr (International Convention On Civil And Political Rights, ICCPR) v Hip c Quc T V Cc Quyn Kinh T X Hi V Vn Ha (International Convention On Economic, Social And Cultutal Rights, ICESCR). Hai bn hip c nm 1966 ni trn v Bn Tuyn Ngn Quc T Nhn Quyn tr thnh b lut quc t v nhn quyn nhm bo m cho ton th nhn loi c mt i 20

sng ng vi nhn cch con ngi trong th gii ngy nay v trong mt cng ng dn ch ha bnh, n nh, bao dung v thnh vng.

Cc phng tin theo di vi phm nhn quyn


B lut nhn quyn quc t c tt c cc thnh vin LHQ chp nhn. Tuy nhin h khng ng cho LHQ theo di v iu tra vic h c tun theo hay khng nhng nh chun c ra. Phi i n thp nin 1960 th thc t ny mi thay i. Nm 1967 Hi ng Kinh T V X Hi ca LHQ a ra ngh quyt 1235 cho php y Ban Nhn Quyn c bn tho v vn vi phm nhn quyn ti mt s quc gia. Nm 1970 hi ng ni trn li a ra mt ngh quyt khc cho php y Ban Nhn Quyn iu tra b mt mt s vi phm nhn quyn v t do cn bn. Th tc iu tra ny mang tn th tc 1503. Nm 1973, vn nhn quyn c a vo chnh sch vin tr ca Hoa K. Nm 1975 chnh sch ny tr thnh bt buc. Khi tng thng Jimmy Carter ln cm quyn, ng cng a vn nhn quyn vo chnh sch ngoi giao ca Washington. Thp k 1970 l thp k ca cc t chc phi chnh ph (NGO) v nhn quyn. n X Quc T (Amnesty International) l mt danh xng in hnh nht. Cc t chc ny iu ra v cng b nhng v vi phm nhn quyn trn bo ch v trn nhng phng tin truyn thng. Bng cch ny cc NGO nh hng khng t n chnh sch nhn quyn ca nhiu nc. Cc mng li nhn quyn nhanh chng lan rng khp mi ni. Ti Hoa K vo cui thp nin 1970, ngoi T Chc n X Quc T, ngi ta cn thy Hip Hi Hoa K V Thng Tin Khoa Hc (American Association For The Advan- cement Of Science) bnh vc cc nh khoa hc b bc hi. Nm 1978 Tp on Lut S Nhn Quyn Quc T (International Human Rights Law Group) cng xut hin. Nhn chung, ti Hoa K vo thi gian ny c khong 200 NGO nhn quyn hot ng. Mt s lng tng t cng xut hin ti Anh. Ti Php Lin on Quc T Bo V Quyn Con Ngi (League For The Rights Of Man) cng c khuch trng v hot ng tr li. Bn cnh nhng t chc quc gia v lin quc gia, lc lng cc NGO ng mt vai tr rt tch cc ng c ghi nhn trong lnh vc u tranh cho nhn quyn.

Nhng nh ch khc v b mt nhn quyn trn th gii ngy nay


Ngoi vic cc NGO nhn quyn tip tc tng trng, ngi ta cn thy nhiu n lc khc ym tr cho nhn quyn trong sinh hot ca t chc LHQ. Thng 12/1979, Hip nh Bi B S Phn Bit Nam N c a ra ly ch k. Vn kin ny (Covention On The Elimination Of Discrimination Against Women) l mt hip nh quan trng nht k t khi hai hip nh nhn quyn ICCPR v ICESCR nm 1966 c k kt. 21

Nm 1984, Hip nh Chng Tra Tn V Nhng Hnh Pht c c V Nhn o Khc (Convention against Torture And Other Cruel, Inhuman Or Degrading Treatment Or Punishment) cng c a ra ly ch k. m 1986 i Hi ng Lin Hip Quc chun nhn Tuyn Ngn V Quyn Pht Trin (Right To Development) v nm 1989 Hip nh V Quyn Ca Tr Em (Right Of The Child) cng c quc t quan tm. y Ban Nhn Quyn Quc T a ra nhiu sng kin hn i ph vi nhng trng hp mt tch, tra tn hoc ty tin hnh hnh. Nm 1986 y Ban LHQ V Kinh T, X Hi V Vn Ha (Committee On Economic, Social And Cultural Rights) cng bt u hat ng tr li. Th tc tn trng nhn quyn c a vo chnh sch ngoi giao song phng ca nhiu nc, chng hn nh trng hp ca Ha Lan v Na Uy. Canada v Costa Rica cng t nng vn tn trng nhn quyn trong chnh sch i ngoi. * thc nhn quyn tr thnh ng lc thay i khp mi ni, khi s t Hoa K, lan rng khp Ty Bn Cu, trn sang ng u v nh sp Lin X. Ti Hoa K trong thp nin 1980, cc chnh sch nhn quyn kin tr v cng rn ca cc Tng Thng Reagan v Carter lm tan r cc ch qun phit ti Chu M La Tinh. Mt s ch b thay th qua cc cuc bu c, cn mt s ch khc th t ng thay i bng nhng s chuyn quyn m thm. Trong s ny ta c th k Argentina, Brazil, El Salvador, Uruguay (1989), Nicaragua (1990), Guatemala (1991). Ti ng u, cch mng nhn quyn khi s ti ng c v Tip Khc ri lan sang Hungaria, Ba Lan, Romania, Bulgaria (1989). Hai Nm sau (1991) cc phong tro glasnost v perestroika ti Lin X chun b cho mt s thay i ln lao. Cuc cch mng qun s thng Tm (1991) tht bi ti Moscow, ko theo s tan r ca quc , bn thng sau . Ti Chu, ch c ti c nhn ca Ferdinand Marcos (Philippines) b lt nm 1986. Ch qun phit Nam Triu Tin b thay th bi mt chnh quyn do dn bu ln nm1988. i Loan chuyn bin t mt ch c tr c ng sang mt ch dn ch a ng. Sau ci cht ca tng Zia ti Pakistan, Benazir Butto c bu vo chc v tng thng nm 1988, chm dt 12 nm cai tr qun phit. Ti Bangladesh mt s chuyn quyn m thm khc xy ra vo nm 1991, bng bu c. Cch mng nhn quyn lan trn n vng ng th b khng li khi gp phn ng tn bo ca Bc Kinh trong v Thin An Mn (1989) (2). Vi v thm st ny, Bc Kinh khng nh khng t b mu hnh c tr Stalint. Np di bng ca Bc Kinh, cc ch c tr khc ti Min in, Vit Nam, Bc Triu Tin tip tc tn ti. Nam Dng, Thi Lan, Campuchia cng cha thot khi bn tay km kp ca nhng lnh t c ti cng sn ngi trong Trung Nam Hi.

22

Cc quc gia Phi Chu c ln sng cch mng chiu c vo u thp k 1990. Tn tch ca ch phn bit chng tc b hon ton thanh ton vo nm 1991. C th ni rng, vo u thp k 1990, ln sng cch mng nhn quyn lm sp tt c cc ch c ti c ng, hoc khng c ng no, l nhng ch ng tr ti Phi Chu trong mt thi gian ko di nhiu thp k. Trung ng l mt vng t c sc thi c bit v ch nhn quyn. Sau chin tranh Iran-Iraq tnh trng n p nhn quyn trong hai nc vn khng gim bt. Saddam Hussein nh chim Kuwait bng mt cuc chin tranh m mu. Hafiz Al Assad ln ngi ti Syria v thm st hng ngn ngi ti tnh Hama vo nm 1982. Tnh cho n thp k 2010 th ton th cc quc gia vng Vnh vn tip tc l nhng quc gia khng c dn ch v nhn quyn. Phong tro Intifada ca Palestine ni ln vo thng 12/1987 phn i vic Israel chim t, li khin cho nhng v vi phm nhn quyn ti vng t b chim ng ny gia tng. Ma xun nm 2010, mt ln sng cch mng nhn quyn mi b ln b bin Bc Phi v tn cng o t vo vng t Trung ng. Khp ni dn chng ni dy r nhau xung ng i hi cc nh lnh o c ti ri b t nc tr li quyn cai tr cho dn. Kh th ca cch mng nhn quyn bc ln ngn ngt. Sau mt thng phn i ca dn chng, tng thng c ti Ben Ali ca Tunisia b chy ra nc ngoi. Sau 3 18 ngy tri dy ca nhn dn Ai Cp, tng thng c ti Mubarak t b chnh quyn, trn i t nn ti mt ni b him trn b Hng Hi, ri b bt t ngy sau. Cn hung thn kht mu Gaddadfi ca Lybia th sau 10 thng khng c, cui cng cng bi li ra t mt ng cng v x t. Ngoi ba ch c ti ni trn, Algria cam kt thc hin thay i quan trng trong chiu hng t do. Hai ch Jordan v Maroc cng trng hp tng t. Bin ng lan qua Bahrain, Yemen, Sudan, Djibuti. t nc Syria vo lc ny ang b chin tranh tn ph v triu nh c ti Assad cha chu t b ngai vng. Tm gng bi thm Gaddafi ca Lybia vn cha lm cho Assad ca Lybia thc tnh. Ln sng cch mng nhn quyn ca th k 21 ang cho cc ch c ti cn st li mt thi gian n h chun b cho giai an t o thi. Mt tin trnh cch mng mi ang trin khai v s ch chm dt khi tt c cc ch c ti trn th gii hon ton sp v ch nhn quyn c trao tr nghim chnh v trn vn cho tt c mi ngi trn hnh tinh chng ta ang c ng ./.

23

CH THCH (1) Nuremberg l tn ca mt thnh ph ln trong vng Baravia ca c. Ti Thnh ph ny nhng phin x ca Ta n Quc T v ti phm chin tranh trong Th Chin II c t chc t thng 8 n thng 10/1946 . Hai mi mt ti phm chin tranh c a ra xt x. Trong s ti phm ny ngi ta ghi nhn, Goering v Ribbentrop b kt n t hnh, Hess th b t chung thn. (2) Thin An Mn l mt qung trng ln ti Bc Kinh (Trung Quc), ni thng c nhng cuc t hp chnh tr v biu dng s mnh qun chng. Thin An Mn gi ln hnh nh mt cuc n p m mu ngy 4/6/1989. Cuc n p gy mt n tng v mt sc ng mnh trong nhng ngi c xem nhng cnh tng n p trnh chiu trn mn hnh nh (TV).

24

NG B NHN QUYN TRN V I CHNH TR TH GII CHNG VI


Sau bin c Thin An Mn ti Trung Quc nm 1989 vn nhn quyn tr thnh ti ni cm v gy nhiu tranh ci nht trong quan h Hoa K-Trung Quc. D lun M ln n v ch trch nng n thi v hnh ng ca Bc Kinh, coi l mt vi phm trm trng khng th tha th. Nhiu bin php c Hoa K p dng trng pht nhng khng t kt qu mong mun. Thnh thong Bc Kinh c tr li t do cho mt vi nhn vt hot ng chnh tr b t nhng nhn chung th tnh trng tn trng nhn quyn trn Hoa Lc tip tc dt li. Ti Trung Quc, trong cng mt thi gian, vn li c nhn di mt nhn quan hon ton tri ngc. D lun ti y nh gi rng, trong thi gian hai thp k sau bin c Thin An Mn, vn nhn quyn c ci tin ng k. Dn chng c hng nhiu t do hn, lut php c p dng nhiu hn, quc hi lm ng vai tr ca mnh hn v bu c c thi hnh rng ri hn, nht l i vi cc khu vc nng thn. Ngi Trung Hoa khng hiu ti sao Hoa K li khng trng thy s tin b . V chnh l ng b nhn quyn cho c hai bn: Hoa K v Trung Quc. Ng b ny gy tn hi cho quan h ngoi giao gia hai nc. Ti M ngi ta cho rng Bc Kinh ang m mu tin hnh mt sch lc bt hp tc vi Hoa K v ang li dng s pht trin kinh t tng cng qun lc. Pha Trung Quc th nhn Hoa K vi con mt nghi k. S can thip qu st sng ca Washington vo vn nhn quyn lm cho ngi dn Trung Quc thm ngh rng Hoa K ang thc hin sch lc b quyn i vi nc h. Hoa K ang chia r dn tc Trung Hoa, ang lm cho trung ng ca h yu i v ang hy hoi trt t x hi ca h. Dng xu ca Hoa K hon ton l liu. Ng b nhn quyn ni trn c d lun coi nh ang e da an ninh ca th gii: mt bn (Hoa K) kin tr u tranh cho cc gi tr ca t do, c nhn ch ngha v dn ch, trong khi pha bn kia (Trung Quc) nht quyt bo v tnh tuyt i ca ch quyn v s kiu hnh ca dn tc. Mt cu hi quan trng c nu ln cho c i bn l: lm sao c th ra khi ng b ny ? M c d lun cho rng chnh quyn ch cn dp vn nhn quyn sang mt bn th mi vic s m sui. Tuy nhin vn khng th gii quyt nh th c v nhn quyn lin quan khng nhng n danh d v trch nhim m cn l sc mnh cn bn cho th b ch ca hip chng quc. Cho nn cn phi thu xp th no vn nhn quyn c th c c hai bn cng chp nhn. 25

Mun c nh vy th phi vt qua mt s iu kin: Trung Quc phi thc hin mt chng trnh ci cch tim tin v phi nhn nhn tnh chnh danh ca ch nhn quyn quc t; Hoa K phi ni rng quan im v nhn quyn v kin nhn hn v thi gian thc hin nhn quyn trong cch tip cn . Ch bng ng li ny, hai bn mi c th thu xp n tha vi nhau gii quyt vn nhn quyn v thnh tm hp tc vi nhau v nhng vn khc. * Trung Quc di thi Mao Trch ng, v c bit trong thi gian din tin ca cuc Cch Mng Vn Ha (1966-1976), vi phm nhn quyn mt cch trng trn v ly khai gn nh hon ton vi cch cai tr nhn bn ca con ngi i vi con ngi. Cc vic th tiu i lp, giam hm ngi v thi hn trong cc tri t ci to, khng c h thng xt x theo php lut, bt ming bo ch ni ln tnh tn bo ca ch , ngc hn vi nhng g cn phi c trong mt th gii vn minh hin i. Vo thi gian , mc du c hin tng ni trn, quan h Hoa K-Trung Quc vn pht trin tt p v nhu cu chin lc. C hai pha u tm thi gt b sang mt bn nhng khc bit v thc h chung sc chng li p lc b quyn ca Lin X. Hn th na, sau khi Mao cht, Trung Quc li cn thc hin mt s ci cch v chnh tr v kinh t, thm ch dp theo cc hnh mu thnh hnh ti Hoa K. Khng kh hp tc ny gy phn khi v tin tng rng Trung Quc ang i trn con ng chnh o. Dng hp tc tin trin tt p n gia thp nin 1980 th Bc Kinh tr mt lm cho Hoa Thnh n bt mn v mt s hnh ng: vi phm nhn quyn ti Ty Tng, n p tr thc v i lp trong nc v v nhn o nht l cng bch ph thai. Vn nhn quyn li tr thnh mt vn tranh ci nghim khc gia i bn. Di mt ngi Hoa K h s nhn quyn ca Trung Quc bt u tr nn ti t. Tuy nhin h vn kin nhn v hy vng. Bt thn bin c Thin An Mn xy ra. Xy ra ng vo lc m hy vng ca ngi M ln n im cao nht. Hy vng ny bng chc v tan v hp tc tr thnh i nghch. Tip theo l vic cc nc cng sn ng u v Lin X sp . i Loan cng tr thnh mt quc gia dn ch. Th gii kinh ngc v s thay i nhanh chng ny v khng t ngi ln ting reo ln l lch s kt thc. thc h t do-t bn ton thng. Hnh mu dn ch tr thnh ph bin khp ni v hin tng ny y lui Trung Quc v mt vi nc khc xung v tr nhng nc km tin b nht. Chnh sch nhn quyn ca M i vi Trung Quc cng thay i : Hoa Thnh n a ra nhng bin php trng pht i vi Bc Kinh. Tng thng M Clinton, ln cm quyn nm 1993, cam kt s c mt chnh sch cng rn v vic thc hin nhn quyn. Chnh sch ny dng vic ban pht quy ch ti hu quc trong thng mi nh l mt cng c cng p. 26

V pha Trung Quc th sau bin c Thin An Mn uy tn ca chnh quyn i vi nhn dn cng tt xung mc thp nht. Nhng ngi lnh o cng sn phi c gng pht trin kinh t ly li chnh danh. Vo gia thp nin 1990 h t c thnh tch ny v bt u ly li c i cht uy tn. Mt khc h cng ni rng t do trong hot ng kinh t v tin hnh bu c ti nng thn. Nhng s ci m tuy cha ng k l bao nhng cng khin uy tn ca h dn dn tng ln. Thc t ny cung cp cho h thm sc mnh ng u vi nhng p lc nhn quyn n t Hoa Thnh n. Bc Kinh cho rng Hoa K ch ch trng n mt vi tiu tit nh, chng hn nh vic bt giam tr thc i lp, nh gi h s nhn quyn ca Trung Quc m qun rng trn thc t Bc Kinh tin hnh thc hin rt nhiu chnh sch dn ch ha ng c ghi nhn. Chnh sch nhn quyn cng rn ca tng thng Clinton khin chnh quyn cng sn v nhn dn Trung Quc ngh rng Hoa K khng tht tm trong chnh sch nhn quyn. H cho rng, tht ra Hoa K ch mun dng chnh sch ny lm mt n nh v gy chia r, vi mc ch ti hu l lm Trung Quc sp . V th m sch lc ca tng thng Clinton khng mang li kt qa mong mun. Tnh trng cng thng trong vn nhn quyn mi ngy mt tng thm, lm c hai bn cng lo ngi. Hoa K s Trung Quc s tr thnh mt mi e da nguy him cho nn an ninh ca chnh mnh. Trung Quc th bt u dn mi n lc vo vic tng cng v hin i ha qun i phng mi bt trc c th xy ra. Khng kh chin tranh khng cn l tim n.. Gii ta ng b nhn quyn tr thnh mt vn cp thit. * Gii ta ng b nhn quyn i hi mt s tip cn thn trng v quan h hin ti gia i bn. iu thn trng u tin phi rt ra l: khng th no c c mt s tha thun tuyt i v nhn quyn gia hai nc. Cho nn sch lc ch cn cp n vn ch li chung m c hai bn u c th chp nhn. T li ch chung ny s trin khai nhng chng trnh hp tc nhm t ti mc tiu v nhng phng php mi bn vn tip tc gi c nhng nt khc bit ca ring mnh. Mc ch ti hu ca s tip cn ny l chuyn vn nhn quyn t mt e da chin tranh sang mt thin ch hp tc ti a ng hu c th thc hin ha bnh trng cu cho ton th nhn loi. Nhiu c gng t ch v tinh thn thng cm xy dng cn c vn dng, nht l i vi Hoa K. Hoa K phi a ra mt nh ngha mm do v thng cm hn v nhn quyn, chng hn nh chp nhn cc quyn v x hi v kinh t (social and economic rights) m Trung Quc i hi. Cho n nay, Hoa K ch c bit ch trng n cc quyn dn s v chnh tr nh: t do ngn lun, t do lp hi, t do biu tnh, t do tn 27

gio, t do bu c, quyn la chn i lp, quyn khng b tra tn, quyn c xt x bnh ng trc ta n, quyn c lut s bin h v c vn i vi Hoa K tt c nhng quyn trn u l nhng quyn quan trng. l nhng gi tr ct li ca cuc Cch Mng Hoa K, nhng gi tr lm cho Hoa K nhanh chng tr nn hng cng v c ton th gii knh n. l nhng quyn c ghi trong Cng c Quc T V Nhng Quyn Chnh Tr v Dn S v tr thnh lut php quc t. Tuy nhin cng phi nhn nhn rng nhng quyn cha phi l tt c nhng quyn c nu ra trong nh ngha nhn quyn. nh ngha ny cn bao gm c nhng quyn x hi v chnh tr chng hn nh: quyn c tn ti, quyn c pht trin, quyn c gio dc, quyn c c cng n vic lm, quyn ca ph n, quyn ca tr em, quyn ca ngi gi Tt c nhng quyn ny c ghi trong Cng c Quc T V Nhng Quyn Kinh T, X Hi V Vn Ha nhng cha c quc hi Hoa K chun nhn. l cha k quyn c hng mt nn cai tr tt khng tham nhng v c tinh thn trch nhim y , rt cn thit cho nhng nc km m mang. Thi ca Hoa K nh vy l cha hon ton v t. L khng quan tm n nhng quc gia km pht trin v ngho kh. Ngay thng m ni th, nu ch quan tm n mt vi nh tranh u b bt giam m khng quan tm n vic thnh lp cc nh ch nhn quyn v n ch, th r rng l Hoa K ch mun gy mt n nh v ri lon. Thi ny thu hp mt bng quyn li chung vi cc nc khc, c bit l vi Trung Quc v ngy cng lm gia tng nhng v bt ng. Do Hoa K phi ni rng quan im nhn quyn ca mnh to ha ng nhiu hn vi quan im ca cc vng khc trn th gii. Phi lm nh th Hoa K mi c th gia tng hp tc vi Trung Quc v lnh vc nhn quyn. Hoa K cng phi c mt thi kin nhn hn i vi tin trnh pht trin dn ch ti Trung Quc. Ngi M thng cho rng dn ch v nhn quyn l hai vn i i vi nhau. Cho nn ch cn gii quyt vn dn ch th ri vn nhn quyn cng s t ng c gii quyt theo. Tic thay, thc t li chng minh rng quan nim ny khng hon ton chnh xc. V ring i vi vn dn ch th cng cn cn phi c mt tm nhn rng ri hn. Dn ch ha l mt tin trnh di hn. i Loan v Nam Triu Tin l hai nc c Hoa K gip rt nhiu m cng phi ch 30 nm t ti mt nn dn ch s khai. Vy th Hoa K phi hiu rng khng th no dng p lc t nc ngoi buc Trung Quc tin ti mt nn dn ch nhanh hn. Trong s nghip dn ch ha, v th, kin nhn l mt c hnh cn phi c. Ngi M cng khng nn tin rng cc vic tt thng ng hnh vi nhau (all good things go together). Thc t chng minh l dn ch ha khng t nhin dn n kinh t th trng, t do mu dch, ngoi giao ha bnh. Tng thng Clinton sai lm khi ng ngh rng dn ch ha s lm cho th gii n nh v pht trin. 28

Nhng cuc nghin cu gn y nht cho bit l thng khi tin trnh dn ch ha li a n ch ngha dn tc sau khi ch c ti b lt . Ch ngha ny cha chc thun li cho t do mu dch v kch thch pht trin, Cng cha chc g n s to n nh trong nc v mt nn ngoi giao hi ha trn trng quc t. Cho nn i vi Trung Quc, Hoa K ch nn coi vn dn ch ha nh l mt mc tiu trong nhng mc tiu khc cn t ti m thi. Hoa k cng nn bit rng, di con mt ngi ngoi quc, nn dn ch ca M khng phi l khng thiu st. Nn chnh tr ca M c h gi l chnh tr kim tin (money politics) ch c li cho ngi giu v b qun s phn ca k ngho. Tt c nhng nc no coi dn ch ch l phng tin t ti mc ch (as a mean to an end) th u coi nn dn ch Hoa K khng phi l mt mu hnh tuyt ho. Sau cng, c l ngi M cng phi thy rng ch chnh tr ca h c nhiu sc thi c bit m nhiu nc khc khng mun bt chc. i vi Trung Quc l mt nc hnh din cao v lch s vn minh ca h v li ang cnh tranh ro rit vi Hoa K v mi mt th s bt chc li cng kh xy ra. iu chc chn l Trung Quc s trin khai mt s nh ch dn ch hon ton khc l vi k vng ca ngi M. Nu bn cht nhng nh ch khng qu xa vi vi bn cht dn ch ni chung th l mt thng li khng nh m ngi Hoa K t c. V phn mnh, Bc Kinh nn nh rng ngi dn Trung Hoa ang sng trong mt cng ng quc t c cai tr bng mt ch t cn bn trn s tn trng nhn quyn m phn ln ca cn bn ny c Trung Quc nhn nhn. Vo lc ny, mt ch chnh tr khng cn c bo v mt cch tuyt i bi nguyn tc ch quyn. Gi y cng ng quc t c iu hnh bi mt mng li php lut coi nhn quyn nh mt nim mang tnh ph qut. xy ra nhiu trng hp cc chnh quyn b trng pht v vi phm th bo lut nhn quyn. Ni khc, Trung Quc nhn nhn tnh chnh danh ca ch nhn quyn quc t hin nay. Bc kinh cng khng cn l g thnh tch ca Hi ng Nhn Quyn LHQ v cng k vo Cng c Quc T V Cc Quyn Chnh Tr V Dn S cng nh vo Cng c Quc T V Cc Quyn Kinh T, X Hi V Vn Ha. C hai bn Hoa K v Trung Quc u phi thng xuyn xem li h s nhn quyn ca nc mnh t c th tm thy mt mu s chung dng lm cn bn cho s hp tc tch cc gia hai nc. Trung Quc cng phi tip tc y mnh chng trnh ci cch ch chnh tr gm mt s nh ch to lp trn cn bn trch nhim ca mt cng quc. Lch s quan h ngoi giao gia Hoa K v Trung Quc ch ra rng vn nhn quyn c th gii quyt khng my kh khn nu Trung Quc tin hnh lin tc mt chng trnh ci cch chnh tr, cho d c i khi b tm thi t on. Trc khi bin c Thin An Mn xy ra Trung Quc c thi ny.

29

i hi ng CSTQ ln th 13 nm 1987 i ng chiu hng. Nhiu bin php dn ch c ban hnh nhng khng c phi hp cht ch to thnh mt mng li cn thit cho vn dn ch ha. Bc Kinh khng cn lm nhng hnh ng dn ch n l, nh th my ngi i lp b giam gi, ly lng Washington trong chc lt m phi ngh n v thc hin nhng chng trnh ci cch thun li cho cng vic hin i ha v cho s hi nhp nhanh chng vo cng ng dn ch th gii. Ch c hnh ng theo phng thc ny mi mong tip nhn c s ng h chn thnh ca qun chng v th gii. Ngoi s ng h chn thnh ca qun chng, Bc Kinh cn s tip nhn c nhiu phn thng khc t cng ng dn ch ton cu. Nu khng phi nghe nhng li ch trch v nhn quyn na th iu cng c ngha l Trung Quc to c mt khng kh ha ng vi th gii v nht l vi vi Hoa K i ti nhng s hp tc cng ngy cng quan trng v c li hn cho v th ang ln ca x hi Trung Hoa. Trung Quc cng nh Hoa K cn tm ra nhng vng thun li nht trn mnh t nhn quyn chung v lm vic phi hp vi nhau thng tin nhn quyn ti quc gia mnh. Cn c vo cch hnh x nh m t trn, hai bn c th bin cc vn nhn quyn t tnh trng bt ng sang trng thi tha thun v hp tc. Trn cn bn tha thun ny, c hai bn u phi pht huy i a tinh thn thng cm, v c bit pha Hoa K phi thc rng Trung Quc cn c thi gian n nh v tim tin i vo con ng dn ch ha. Trc tin, hai bn phi i n mt nh ngha v nhn quyn c th chp nhn c, v tin hnh thc hin ngay nhng nh ch nhm thng tin v bo v nh ngha . Hoa K phi chm dt chnh sch hai tiu chun (double standards) i vi Trung Quc trong vic nh g h s nhn quyn ca Bc Kinh, phi khuyn khch Trung Quc hon tt nhng g cn dang d, ng thi chn thnh ym tr nhng g cn thiu st. S ym tr khng phi ch n t chnh quyn m cn phi n c t cc hip hi Hoa K, t cc x hi dn s nhn quyn quc t v trong nc. Nhit tnh ym tr chc chn s c p ng bng s tin tng t pha bn kia. Hai bn phi cng nghin cu v a ra mt bn ch o v cch ng x trong vic gii quyt nhng bt ng v nhn quyn cha c thanh ton. * Vi cch tip cn nh c trnh by trn, hy vng l Hoa K v Trung Quc c th tin ti vic gii quyt n tha vn nhn quyn. Tuy nhin cng c th l nhiu ngi s nh gi cch tip cn ny l hi mang tnh d tin ngi. Nhng u c t cho l thc dng (realist) chc chn s bc b cch tip cn ny v ngh loi b trit vn nhn quyn ra ngoi chng trnh ngh s ca hai nc. Nhng ngi ny qun rng pha Trung Quc cng cn gi cho h l ming t u t 30

hp dn v c ht sc trnh t gy tn hi n nn an ninh ca t nc h nu c phi tip tc n p tn bo dn chng v i lp. Nhiu nh quan st khc cng ngh rng c rt t hy vng l Hoa K s chp nhn ni rng nh ngha nhn quyn v tin vo s thnh thc ca nhng ngi lnh o ngi trong Trung Nam Hi. V pha Trung Quc cng rt t hy vng l h c th cng b mt chnh sch dn ch ha tim tin, s rng vic ny s khin dn chng i hi dn ch nhiu hn na v tng gia u tranh a ti bin lan. Vn khng phi l d. iu quan trng l hai bn Hoa K v Trung Quc u phi thc c nguy c khng khip ng sau lng nu khng dn xp c vi nhau thot khi ng b nhn quyn. Nu h c u c thc dng th phi vt qua tt c nhng ro cn v vn ha v mc cm cng nhau tin vo bn hi ngh v a vn nhn quyn ln v tr cao nht trong chng trnh ngh s. Nu khng lm c vic ny th s va chm gia hai nn vn minh Ty Phng v Trung Quc s kh lng trnh khi. /.

31

S KHC BIT GIA CC NIM DN CH, CH QUYN V NHN QUYN CHNG VII
Nhn quyn l th quyn m, phm l con ngi, ai cng c mt cch ng u. Nhn quyn l hnh nh ni tri nht trong nn chnh tr ton cu ca th k 20. Cnh tng khng khip ca cc l ha thiu (holocaust) di thi Hitler v ca cc tri tp trung khng xt x (concentraton camps) di thi Stalin v Mao Trch ng nu ln cho ton th nhn loi cu hi v nguyn tc ch quyn quc gia v quyn ca cc nh nc c php ty tin i x vi con dn h theo cch h mun. Sau Th Chin II, nhng cnh tng git ngi gh rn xy ra trong thi chin khin nhn quyn tr thnh mi quan tm hng u ca nhn loi. Lin Hip Quc sau khi c thnh lp ngh ghi vn bo v nhn quyn trong phn quan trng nht ca hin chng. Nm 1948 bn Tuyn Ngn Quc T Nhn Quyn ra i v ai cng hy vng rng nhng iu khon trong bn vn lut php quc t ny s nhanh chng c thc hin. Tuy nhin, thc t i ngc li lng mong mun ca qun chng khp ni. Trong mt thi gian kh di, ch quyn quc gia vn c tip tc l thm quyn cao nht c th gii tn nhim trong vic thi hnh cc tiu chun lut php v nhn quyn. S d c hin tng ny l v gia ch quyn v nhn quyn c s i chi trong khi p dng. Mu thun ny c g b i cht qua thi gian nhng trn cn bn vn cha c gii quyt rt khot. Nhng on vit sau y s ng gp vo cuc tranh lun i tm mt gii php. Khi bn v nhn quyn th iu quan trng nht cn ch tm l: c s khc bit gia nim v thi hnh (idea and implementation). V nhn quyn l mt gi tr ph qut nn n mang tnh cnh tranh vi nguyn tc ch quyn quc gia dn ch trong nc. c tnh ny khin nh nc i khi gp kh khn trong vic gii quyt mu thun. Ni cho r rng hn, iu ny c ngha l: nn dn ch t do mc quc gia khng bo m nhn quyn. Nhn quyn phi c bo m bi mt nn dn ch ton cu.

S khc bit gia quyn v nhn quyn


Gia quyn v nhn quyn c mt s khc bit m chng ta cn nhn thc r rt. Trong sinh hot x hi con ngi c quyn lm bt c mt vic g m lut php khng cm cn. Quyn thuc loi ny khng mang tnh ph qut. Tri li, nhn quyn l quyn m phm l con ngi th ai cng c mt cch ng nhin. i vi quyn ny tt c nhng ngi khc u phi tn trng, k c lut php quc gia v quc t. Tnh ph qut ca nhn quyn nm trong nh ngha ny. Ngoi tnh lut php nhn quyn 32

cn mang tnh lun l, v th nhn quyn phi c tuyt i thng tn v bo v. Nhn quyn phi c xp vo v tr cao nht trong s nhng quyn m chng ta c bit. Cc ch nhn quyn c p dng trn c hai bnh din quc t v a phng. Tt c cc ch c t trn c s ca bn Tuyn Ngn Quc T Nhn Quyn (1948) ca LHQ . Tuy nhin y c mt im kh c bit cn ghi nhn l: cc ch nhn quyn ca u Chu v Hoa K khng cng nhn cc quyn kinh t. * Nhng on vit tip theo s xt v vic thc thi nhn quyn vi nhng giai on tht vng v nhng giai on ng gp tch cc cho vic thnh lp mt trt t th gii mi hon ton dn ch. C th chng ta s cp n cc vn : quyn lc v nhn quyn; tnh tng i ca vn ha; danh sch nhn quyn v nhng hn ch i vi lut php quc t.

Quyn lc v nhn quyn


Khi nghin cu dn ch v nhn quyn th khng th no b qua vn quyn lc (power). Mc du truyn thng dn ch Ty Phng lun lun cho nhn quyn l nhng gi tr ph qut vt khng gian v thi gian nhng thc t th lc no cng i hi nhn quyn phi c tm hiu trong khung cnh x hi v chnh tr bao gm c quyn lc v li ch. S tranh lun v nhn quyn, u v lc no cng c quyn lc ng ng sau. Trn bnh din quc gia nhng i hi v nhn quyn phn ng l nhng phong tro chng i hoc ng h dn ch. Trn bnh din quc t s i hi v nhn quyn i khi cng c nh gi nh nhng en ti ca quc vn ha (cultural imperialism). Sau khi Chin Tranh Lnh chm dt, pha Ty Phng coi nh cuc u tranh cho nhn quyn cng chm dt, ch ngha t do phng khong thng li v lch s kt thc. Tuy nhin, mt vi nc cng sn cn st li, trong c Trung Quc, th khng ngh nh th. H cho rng u tranh cho nhn quyn ch mi l mt s khi hnh. Thc t ny khin cho nhiu ngi ngh rng mc du chin tranh thc h khng cn na nhng chin tranh vn ha li bt u.

Tnh tng i ca vn ha
T hn hai th k nay, mi tranh lun v nhn quyn u cn c vo cc gi tr lun l ca tng nn vn ha ring bit. Do s tranh ci v nhng gi tr ph qut khng th no tm c mt mu s chung. Ting ku cu v li buc ti quc vn ha ni ln ti nhiu hi ngh quc t. c bit ti Hi Ngh Quc T Nhn Quyn nm 1993 ti Vienna (o), mt s quc gia Chu ln ting khng nh rng nhn quyn khng c tnh ph qut, n ch 33

l ph sn ca vn ha Ty Phng cn c trn nhng hin tng k ngh ha v pht trin kinh t. S phn hi ny, mnh danh l lun im tnh tng i ca vn ha, t tr thnh thng dng bc b tnh ph qut ca nhn quyn. i n mt gii php trung dung khin mi ni u c th chp nhn c ngi ta a ra kin l: u cng phi chp nhn nhn quyn, nhng mi ni c nh ngha nhn quyn theo khung cnh nn vn ha ring bit ca mnh. Nhiu ngi khc cng ngh a ra mt danh sch nhng gi tr ct li v nhn quyn nh mt mu s chung cho nhn loi. Tuy nhin, c hai ngh ny u khng c hoan nghnh. Cui cng ngi ta t trin vng vo hin tng ton cu ha nh mt gii php cho vn . Hin tng ton cu ha l mt hin tng bao trm nhn loi. N s to ra mt nn vn ha a phng v nn vn ha mi ny s ko nhn dn th gii khp ni ra khi nn vn ha c truyn ca h. Lc h s chp nhn tnh ph qut ca nhn quyn v nhn loi sng chung mt lch s. Ngoi ra hin tng dn ch ton cu ny cng c th ng gp cho vic gii quyt vn . Cho n by gi cha ai qun rng nh nc l k vi phm nhn quyn nhiu nht. S hn ch quyn hnh ca nh nc cng chc chn s l mt gii php thun li. Ai cng bit s khoan nhng (tolerance) l mt tnh tt ca ch dn ch t do, nhng ring trong lnh vc nhn quyn th s khoan nhng tng t ra ti hi nh lch s chng minh.

Danh sch nhn quyn


Danh sch nhn quyn cng l mt vn gy tranh ci d di v ngi ta kh c th ng lng vi nhau v ni dung ca danh sch ny. Mc du c hai loi quyn chnh tr v kinh t u c bn Tuyn Ngn ca LHQ minh th nhn nhn nhng trn thc t th gia hai loi quyn ny vn c s khc bit. Khc bit ch c mt s nc, k c Hoa K, vn khng cng nhn cho quyn kinh t c ch ng trong danh sch nhn quyn. Nhng l do bin h cho thi ni trn gm c: th nht, cc quyn dn s v chnh tr c th bo v d dng bng cch ban hnh mt o lut cm vi phm m khng tn km g c; th hai, lut php bo v quyn kinh t cn phi ph thuc vo trnh pht trin ca quc gia; th ba, lut bo v quyn kinh t cng cn phi ph thuc c vo bn cht vn ha ca nc s ti (chng hn nh nhiu nc khng cng nhn ch ngh n lng). Tt c nhng l do trn u b Henry Shue bc b. Henry Shue l tc gi cun sch c nhiu ngi bit n: Basic Rights: Subsistence, Affluence And U.S Foreign Policy (1996). Theo H. Shue th: phi ti mt s quyn cn bn nh quyn c sng, quyn c hng an ninh v quyn sinh tn (right of subsistence). Khng c nhng quyn ny th tt c nhng quyn khc u v ch. ng cng lu l vic bo v 34

cc quyn dn s v chnh tr khng phi l min ph v ngi dn phi ng thu chi tiu cho bu c, tr lng cho i din ca dn, nui cnh st, xy nh t, iu hnh h thng nh giam v nui dng nhng ngi vi phm lut. Lp lun ca H. Shue c lng nghe, nhng ngi ta c cm tng l vi pht trin kinh t ton cu nh hin nay, vi hin tng ton cu ha dn ch ang hon tt, nhng ting ni ym tr v i hi quyn kinh t khng cn c my ai quan tm na. Cc quyn kinh t, mt thi c cc ch cng sn trn trng, nay mt dn gi tr v nhu cu sinh tn ca con ngi khng cn l mt kh khn, mt e da cn gii quyt.

Lut quc t v nhn quyn


Trong cc quc gia dn ch p dng v tn trng ch php tr, ngi ta thng khng n s khc bit gia lut quc gia v lut quc t. Trn thc t gia hai loi lut c mt s khc bit cn bn v chc nng cng nh v bn cht. Trong nc, bt c mt c nhn no vi phm lut php cng b nhn vin cng lc bt v trng tr. Ngc li trn lnh vc quc t th nguyn tc cng bch ny khng p dng. Gia cc quc gia c ch quyn, ngi ta ch p dng nguyn tc h tng i x . c bit trong lnh vc nhn quyn, nguyn tc h tng i x rt t khi c p dng. Nhng bn bo co v vic thc thi nhn quyn do cc chnh quyn a ra khng bao gi ng tin cy v u nh nc cng l k vi phm nhn quyn nhiu nht. H ch ngng tay vi phm khi no ngi dn b nc ra i, to nn mt s bt n v c hai mt chnh tr v x hi. V l ch th c nht ca lut quc t nn cc quc gia c ch quyn ch p dng lut quc t khi no h mun. V ngay c trong nguyn tc chun nhn, h cng vn c quyn ch chun nhn nhng iu khan no h a thch. Cho nn cn phi c mt s thay i trong cu trc ca trt t th gii, mt s thay i mang tnh chnh tr ch khng mag tnh mt s ci cch v lut php.

Tng lai dn ch v nhn quyn


Hin tng ton cu ha mang li cho con ngi kh nng k thut theo di nhn quyn ca mi quc gia trn th gii. S khim khuyt trong nhim v tn trng nhng tiu chun nhn quyn quc t e da tnh chnh danh ca cc quc gia. Quyn dn ch (right to democracy) ngy nay nm xu trong lut quc t. Mc du vy, vn dn ch ha quc gia vn c ch trng nhiu hn l vn dn ch ha trt t th gii. Trong lnh vc nhn quyn khng bao gi c lm ln t do dn ch di hnh thc nh ch vi t do dn ch c hng th trong thc t. S cch bit kh xa.

35

Hin nay trt t th gii trong chng ta ang sinh sng vn c c t trn nguyn tc ch quyn quc gia. Quan nim ny ang dn dn mt gi tr v b nim ton cu ha thch thc. nim ton cu ha cng c nhn bit v tin tng bao nhiu th gi tr v nhng quyn ca con ngi cng c trn trng by nhiu. Mng li cc NGO nhn quyn quc t to thnh mt x hi dn s ton cu vi sinh hot vt ra ngoi lnh th quc gia. Cc cng ty xuyn quc gia, cc nh ch quc t, cc nh ch ti chnh th gii cng vt ra ngoi tm kim sot ca nh nc. Nu mi ngi nhn bit c rng nhn quyn v dn ch l hai mt ca mt ng tin th tng lai dn ch trn bnh din ton cu s khng cn l mt vng tng./ .

36

TRANH LUN QUC T V NHN QUYN: QUAN IM CA TY PHNG CHNG VIII

i vi ngi Anh, i din cho Ty Phng, thut ng quyn bao gm hai ngha: ngha ngay thng (rectitude) v ngha c php (entitlement). Khi ni mt ngi c quyn th phi hiu l ngi c php lm mt vic g hay c mt ci g. Thut ng quyn ca Ty Phng bao hm va quyn va bn phn. Ni n nhn quyn ng thi cng l nhc n hai kha cnh quyn v bn phn ni trn. C nhn khi hng th nhn quyn phi c bn phn i vi nhn quyn ca k khc. Nh nc khi i mt vi nhn quyn phi tuyt i tn trng loi quyn ny. Bn phn ca nh nc i vi nhn quyn l phi bo v nhng quyn ca ngi dn v cung cp tin nghi, dch v, cng nh c hi cho mi cng dn. thi im hin nay, quan nim v nhn quyn ni trn c gn nh ton th loi ngi cng nhn, ch tr mt vi nc ti Chu. Chnh v l do ny m tranh lun ni ln. Tuy nhin trn thc t, quan nim vn l quan nim c chp nhn rng ri trong cng ng quc t. Nhng dng vit tip theo s tp trung trnh by vn ny di cch nhn ca ngi Ty phng.

Nhn quyn trong lch s cc nc Chu


Quan nim v nhn quyn ca Ty Phng chnh thc xut hin trn bn c chnh tr th gii trong Hin Chng Lin Hip Quc (1947) sau khi Th Chin II chm dt. Lin tip qua my thp k tip theo, quan nim c gn nh ton th loi ngi chp nhn. Nhng ri, t hai thp k nay, ngi ta li thy mt vi ting ni phn bc ni ln t pha my nc Chu. H khng chp nhn mt s nh chun v nhn quyn theo quan nim ca Ty Phng. Trung Quc ng u nhm phn khng ny. Bc Kinh ln ting tuyn b l nhn quyn c ti Trung Quc t 2000 nm nay. K t thi Xun Thu bn Tu, Khng T nhn nhn con ngi c nhng quyn bo m nhn phm v gi tr ca mnh. V Khng T cng a ra nhng nh chun ca loi nhn quyn c nhn phn u noi theo ng hu c mi ngi cng nhn. Nu cn c theo s gii thiu trn th r rng ci khng phi l nhn quyn. Khng phi l nhn quyn v n khng t trn cn bn con ngi, ngha l t nhin m

37

c v h l con ngi. Ci ch c th lin quan n nhn phm hay nhng gi tr khc m con ngi phi u tranh mi c. Hn na , sau khi c ri th vn c th mt. nim nhn quyn ca Ty Phng ch yu nhm vo quan h gia c nhn v nh nc. Trong quan h ny c nhn phi vng li, cn nh nc phi bo v nhn quyn. Ti Chu, trong cc x hi c xa, vua cha thng a ra l do Thin Mnh trn trnh trch nhim ca mnh. Cn i vi cc ch c ti ngy nay th h np sau l do thc h la o duy tr chuyn chnh. Quyn chnh tr ca c nhn, trong x hi c Trung Hoa cng nh trong cc x hi ton tr cng sn ngy nay, khng nhm bo v ngi dn chng li nh nc m tri li ch c dng cng c v tng cng sc mnh ca nh nc. Nhng quyn khng thuc loi nhn quyn theo ngha chng ta hiu ngy nay. Ngun gc ca nhn quyn Ty Phng khng pht sinh t mt gi tr no c, m pht sinh t mt s kin lch s. S kin lch s l: ch ngha t bn xut hin trc tin ti phn t ny ca th gii. Sinh mng cng nh i sng ca con ngi ngy nay, ti bt c mt quc gia no, cng phi i mt vi mt s e da ging nhau v cng mt cng . Cho nn nhn quyn phi c bo v theo cng mt cung cch v cng mt mc quan tm khp mi ni. Bo m vng chc nht cho nhn quyn l ch dn ch, ch phc li v ch s hu t nhn ti mi quc gia. Ba yu t l nhng iu kin khng th thiu sinh mng v cuc sng con ngi c th c bo m v ton th nhn loi c th chung hng hnh phc min vin trong mt th gii ha bnh v pht trin.

Nhn quyn trong quan nim Ty Phng v ng Phng


Ti Trung Quc, chng li s p dng nhn quyn nh mt gi tr ph qut ngi ta a ra nguyn tc ch quyn. Gii lnh o Bc Kinh nhn mnh l ch quyn phi c coi nh nn mng v s bo m quan trng nht ca nhn quyn. H i hi nguyn tc ny phi c tuyt i tn trng. Di nhn quan ca ngi Ty Phng th cch l lun ny c ngha nhn quyn l vn ni b ca h. H c ton quyn quyt nh v khng ai c dnh dng vo. Ni khc, h dng nguyn tc ch quyn nh chic l chn chng li nhng ch trch lin quan n cc vi phm nhn quyn. H phn nn rng: ti sao ngi Chu li khng c quyn t chn cho mnh nhng nh chun ring bit v nhn quyn? Cu tr li l: ng nh vy. Khng mt dn tc no c quyn ny. Nhng nh chun v nhn quyn l tc phm ca ton th nhn loi. Mt khi k vo cc vn kin lut php quc t th bt c quc gia no cng c trch nhim tn trng v thi hnh ni dung ca cc vn kin .

38

Gn nh tt c nhn loi ny nay u cng nhn Hin Chng Lin Hip Quc. V cng khng ai bc b bn Tuyn Ngn QucT Nhn Quyn nm 1948, cng nh cc Cng c Quc T Nhn Quyn c k kt nm 1966. Tnh trng ny cho n nay vn tip tc tn ti v hon ton khng thay i. Nhng tiu chun v nh chun v nhn quyn c mang ra p dng ngy nay khng i ra ngoi nhng g c ghi chp trong bn Tuyn Ngn Quc T Nhn Quyn nm 1948. Vy th khng c l do g la hong l ang c nhng hnh ng ca quc nhn quyn. Vo lc ny, thc t m ai cng phi nhn nhn l: ngoi tr vic s dng bo lc, tt c nhng phng php khc u c khuyn khch p dng to iu kin thun li cho nhn quyn c th pht trin v mang tnh ph qut. Bt c quc gia no cng c t do s dng nhng phng tin ha bnh mnh c trong tay ng gp vo n lc thng tin nhn quyn quc t.

Nhu cu pht trin khng th bin minh cho vi phm nhn quyn
Ngi Chu v c bit l ngi Trung Hoa cng a ra l do v nhu cu pht trin kinh t t bo cha v ln trn trch nhim bo v nhn quyn. H a ra nhng bin php thay th khng th chp nhn c. Mt vi nc Chu, trong thi gian gn y, tuy c tng trng nhanh chng v mt kinh t, nhng iu ny cng khng cho php h vi phm cc quyn dn s v chnh tr ca cng dn. S gii thch d hiu nht l h khng th vin vo hin tng nht thi ny ko di v thi hn ch ton tr v vnh vin i ngc li li ch v s t do ca dn chng. Ch ton tr vi nhng h qa khng th trnh c ca n nh tham nhng, b phi, mt t do, bt cng v ty tin bt gi ngi, d c mang li mt thng li nht thi cng khng th no c th coi l mt bin php thay th vnh vin. Cc nc Chu, k c Trung Quc, phi hc li lch s pht trin ca Nht Bn thy rng pht trin kinh t ch l mt hin tng tm thi khng mang tnh c nh. V th n khng th no l mt nguyn tc cho ton th gii noi theo, v ngay c i vi mt nc, n cng khng th mang ra p dng.

S u tranh cho cc quyn kinh t, x hi l khng cn thit


Trong cuc tranh ci quc t v nhn quyn hin nay, vn quan trng khng phi l tm xem nim nhn quyn xut pht t u, t phng Ty hay t phng ng, m l phi xc nh c th t quan trng gia hai nhm: nhm quyn dn s v chnh tr, v nhm quyn kinh t v x hi. Pha Chu ch trch phng Ty l qu ch trng n cc quyn dn s v chnh tr trong khi li sao lng n gn nh b qun cc quyn kinh t v x hi. 39

Vy thc cht vn ny l th no? Nu nhn li th k 19 th c th ni rng cc quyn kinh t v x hi b b ri, nhng tnh trng ny chm dt khi nhn loi bc vo hu bn th k 20. Ni nh vy l nhc nh rng, vo thi gian ny ch quc gia phc li xut hin. Ti cc quc gia phng Ty, k hoch phc li ton dn nhn c nhng ngn khon khng l, v l cha k cc chng trnh ti phn phi li tc. Nhng k hoch ny bo m cho ngi dn cc nc ny mt cuc sng an ninh v sung tc lin tc t lc cho i cho n lc la i. Ngc li, nhng k hoch vn cn thiu vng ti cc quc gia Chu, trong c c Trung Quc. T hi nht l khi mt s nc Chu cn i hy sinh c quyn kinh t v x hi i y mt s pht trin nhanh chng. Cc thnh tch gip nhn o da trn lun l khng lin quan g n vn nhn quyn. Cho nn quan im ca Trung Quc ch trng rng cc quyn kinh t v x hi ti cc nc ang pht trin cn phi c u tin cao nht, l khng th chp nhn. Trong quan im Ty phng, c ti v bt cng u l nhng t nn kinh tm i vi x hi dn s, v s vin dn l do khc bit vn ha bin minh cho nhng s vi phm nhn quyn l phn lun l v khng th tha th. Cn nu chp nhn quan im ca Trung Cng cho rng: Khng mt c nhn no c php coi trng nhn quyn ca mnh cao hn li ch ca nh nc v x hi th nh th ng ngha vi khng ai c quyn g ht. Mt x hi trong con ngi nht thit phi ph thuc vo quyn hnh ca mt ngi hay mt th lc no khc, khng th c coi l mt x hi vn minh theo nhng tiu chun ca thi i ngy nay.

Nhn quyn v cc gi tr Chu


Cc nc Chu khng th coi s khc bit v ch quyn, v vn ha, v pht trin, v cu trc x hi nh l nhng l do ng ra ngoi s cng nhn nhn quyn, mt nim mang tnh ph qut. Tuy nhin, ni nh th cng khng c ngha l cc nc Chu phi nhm mt chp nhn mu hnh nhn quyn ca Ty phng. Tht ra trong mu hnh ny, ngi ng vn c c th tm thy rt nhiu ch thc hin nhng im khc bit ca chnh mnh. Ch nhn quyn Ty phng tht ra ch nhm bo v con ngi mt cch hu hiu khng cho bt c mt ngi hoc mt nhm ngi no khc li dng b my nh nc p t ln con ngi nhng nh ch, nhng tiu chun, nhng nguyn tc m h khng p dng cho chnh h. S tip cn i n mt mu hnh nhn quyn c th chp nhn c cho bt c mt nn vn ha no phi t trn mi quan tm chnh yu l lm sao bt c ai l con ngi u c th chn cho chnh mnh mt li sng m mnh a thch nht.

40

* Bt c mt nn vn ha no cng l mt di sn qy bu i vi dn tc ca mt quc gia. Tuy nhin vn ha khng phi l mt ci g bt di bt dch. N thay i theo thi gian. Theo thi gian c nhng phn ca vn ha c th gi li c nhng cng c nhng phn cn phi i.thay. Con ngi l mt ng vt c kh nng thay i v sng to nhng vn ha mi. Lut quc t nhn quyn ngy nay t ra mt s tiu chun v x hi v chnh tr cho cng ng nhn loi vn minh. Trong gii hn ca cc tiu chun ny vic g cng c th lm c. Ngoi gii hn , vic g cng nn trnh v khng c php lm/.

41

TIP CN CHO MT S THNG CM QUC T V NHN QUYN CHNG IX

Tranh ci v nhn quyn tr thnh si ng vo cui th k 20. Nhng ti tranh ci xoay quanh cc cu hi: Nhn quyn c tht mang tnh tng qut hay ch l nhng vn vn ha mang tnh tng i ? Cc quc gia ang pht trin nn ngh n vn pht trn trc ri sau mi n vn nhn quyn, hay phi thc hin cng lc c hai vn mt cch song hnh ? Ti nhng nc ang pht trin cc quyn x hi, kinh t c cn c u tin quan tm hn cc quyn dn s v chnh tr hay khng ? Ci g lm cho nhng tranh ci v vn nhn quyn tr nn si ng. y, c hai yu t cn ghi nhn. Th nht, ngha v ni dung nhn quyn ti Hoa K tr thnh phc tp. Trong thp k 1960 Hoa K phi i mt vi nhng ngi M gc Phi Chu. u thp k 1970, nn ngoi giao nhn quyn ca tng thng M Jimmy Carter tr thnh mt ti gy tranh lun kch lit trn din n th gii. T cc vn mu da, gii tnh, ma ty, tnh dc cng c lun bn lin quan n nhn quyn. Ngy nay khng phi ch c cc chnh tr gia v cc lut gia mi tranh ci v quyn con ngi m cn phi k c c cc trit gia, khoa hc gia, cc nh nhn chng hc, cc nh bo, cc lnh t tn gioV Hoa K l mt quc gia c nhiu nh hng trn chnh trng th gii nn nhn quyn tr thnh mt vn tranh ci cn bn. Th hai, s chm dt Chin Tranh Lnh to nn mt s vn an ninh khc ngoi vn chng Cng. Cc vn an ninh mi ny lin quan n nhng lnh vc kinh t, nhn quyn, tn gio,chng tc v c mi trng na. Di con mt ngi Phng Ty chin thng trong Chin Tranh Lnh c coi l chin thng ca kinh t th trng, ca dn ch v ca nhn quyn. C ba vn ny c ngi Phng Ty quan tm v nhn mnh trong thp k 1990. Tuy nhin, mc d c nhng quan tm v nhn mnh , s thng tin gi tr ca nhn quyn khng a n nhng tin b mong i. Phn v mt s nc ng khng cng nhn nhn quyn, phn khc v cc ch c ti vng ny cng khng c cm tnh. Nhng quan trng hn ht l v cc quc gia Ty Phng khng g n quan im ca cc dn tc a phng. 42

Cho nn vn cn gii quyt l phi tm c mt khung cnh trong nhn quyn c tt c mi ngi xem nh mt vn m nhn loi cng thng cm v quan tm. c th t c mc ch ti hu , mt s tip cn rng ri v hp l cn c tin hnh. Nhng on vit tip theo s ni n mt s im nhy cm nht ca vn c em ra bn tho, trc khi i n kt lun.

Di sn tm l m ch thc dn li
Ngi Ty Phng nhiu khi khng n thc trng l nhiu nc ang pht trin trong th gii hin ti l nhng cu thuc a. nh hng ca d vng ti nhc khin h gi mt thi ng vc, khng tin tng, i vi nhng ch trch caTy Phng v vi phm nhn quyn. H thy thut ng nhn quyn ca Ty Phng mt hu la lc bin gii cho chnh sch can thip vo cng vic ni b ca t nc h. Cc nc ng khng c mt d vng cng sn ging nh cc nc cng sn ng u. Ch cng sn ca h khng do Lin X p t m do chnh dn tc h la chn nh mt phng thc loi b ch thuc a. Ngoi ra cng phi k l h ang cn trong giai on u ca tin trnh xy dng quc gia (nation building) cho nn phi nh gi nhng vi phm nhn quyn ca h vi mt tm nhn rng ri hn. nh rng mt s nc Chu, trong c Trung Quc v Vit Nam, hin nay vn tip tc bp cht nhng ting ni chng vi phm nhn quyn, nhng trn thc t nhng hnh ng vi phm ny cng ngy cng gim bt.

Ty Phng thiu t ph v kim tho


Ti Trung Quc ngi ta nhn xt rng hin nay x hi Hoa K ang phi i mt vi nhiu t trng chng hn nh ma ty, git ngi, xung cp lun l gia nh v x hi. V h cho l hu qu ca mt s p dng php l m qung v mt s tn trng c nhn ch ngha qu mc. Nhng t trng x hi m hin nay Hoa K ang gp phi khin Trung Quc v mt s nc Chu m ra mt cch tip cn khc v nhn quyn. V nhng ch trch ca Ty Phng i vi cch tip cn ny b ngi Trung Quc coi nh mt hnh vi quc, mt s can thip trng trn vo ni tnh ca t nc h. l mt s tht bi trong tranh lun v nhn quyn m hin ti Hoa K v Ty Phng ang phi gnh chu. V y cng c th coi nh mt cch xc nh t th mi ca Bc Kinh t khi quc gia ny bt u pht trin. t ti mc pht trin ngy nay, Trung Quc p dng nhiu kin v nh ch ca Ty Phng nhng ng thi h cng khng qun s dng nhng di sn vn ha ca h.

Bn thm v tnh ph qut ca nhn quyn


43

a s tr thc ca nhiu quc gia ang pht trin cho rng nhn quyn c t ngn xa trong vn ha v tn gio ca h. Nhn quyn khng phi l mt sn phm hon ton mi m mang n t Hoa K v Ty Phng. Nhng quc gia ngoi Hoa K v u Chu c nhiu cch ring bit ca h mang li hnh phc cho nhn loi, nhng h khng gi nhng cch ring bit l nhn quyn. H cho rng nu xt v phng din chc nng th nhng nh ch ca h khng thua km g nh ch nhn quyn ca Hoa K. H cng lu rng nim nhn quyn mi ch xut hin gn y thi. Trong Hin Chng Magna Carta (1) cha thy cp n nhn quyn. V ngay c khi Ty Phng nh ngha nhn quyn l quyn ca con ngi v l do h l con ngi th nh ngha cng cn cn phi tm hiu k hn xem thut ng con ngi ca Ty Phng tht ra c ngha g. Ti u Chu, c mt thi gian di trong thut ng con ngi (homme) c hiu l n ng. Ph n b hon ton loi b khi nh ngha ny. Nhng ngi ngho i v ngi da mu cng b loi khi nh ngha ny. Trong bn Tuyn Ngn c Lp ca M v bn Tuyn Ngn V Quyn Con Ngi V Quyn Cng Dn ca Php, khng thy cp n quyn ca ngi dn cc nc thuc a. Phi i cho ti nm 1948 bn Tuyn Ngn Quc T Nhn Quyn mi sa cha nhng khuyt im ni trn, v mi n nm 1966 hai Cng c Quc T V Cc Quyn Chnh Tr V Dn S (ICCPR) v V Cc Quyn Kinh T, X Hi V Vn Ha (ICESCR) mi xc nh s sa cha ny. Ngi Ty Phng rt quan tm n tnh ph qut ca nhn quyn nhng trong thc t h khng lm g nhiu bo v v thng tin nhn quyn. Hoa K ch chun nhn ICCPR vo nm 1992, cn i vi ICESCR th n nay vn cha chun nhn. nim nhn quyn c sinh ra ti Phng Ty bo v c nhn chng li s lm dng ca nh nc. Nh vy cha . Tht ra nhn quyn cn phi bo v c nhn chng li nhng c nhn v th lc khc trong x hi. ngha quc t v nhn quyn nht thit phi vt ln trn quan im ca Ty Phng v t cn bn trn mt s chung nht ca tt c nhng nn vn minh nhn loi.

Cc quyn dn s v chnh tr khng phi l c nht


im tranh ci si ng nht hin nay lin quan n vic Ty Phng v Hoa K coi cc quyn chnh tr v dn s nh tng trng cho ton b nhn quyn. H ch lt qua cc quyn kinh t, x hi v vn ha v xem nh l nhng quyn th yu khng my quan trng. Trung Quc v mt s nc ngoi Ty Phng a bng chng l Amnesty International thng ch ch trng n cc quyn dn s v chnh tr. Cc bo co ca 44

Human Rights Watch v ca Freedom House (2) cng khng khc bit g my . Thm vo , cch nh gi vi phm nhn quyn ca h khng a trn nhng tiu chun ng tin cy, chng hn nh Bn Tuyn Ngn quc T Nhn Quyn nm 1948 v hai Cng c ICCPR v ICESCR nm 1966 , khng s dng thng k mt cch v t v khng quan tm n s i chiu cc nn vn minh trn th gii. Quan im chung ca khng t quc gia trn th gii, i din bi cc nc ang pht trin l: nhn quyn phi bao gm cc quyn kinh t, x hi, vn ha , ch khng ch n thun l nhng quyn dn s v chnh tr, v phi phn nh c mi cch nhn vn ha v vn minh ca nhn loi. * * *

Nhn quyn trong cch nhn chung ca cc nn vn minh v vn ha ton cu


Nh vy, tt c mi ni c th chp nhn, nim nhn quyn phi c ni rng. N phi c t trn cn bn chung ca cc nn vn minh v vn ha ton cu. V vic s dng hai thut ng vn minh v vn ho nhiu ngi cho rng vn ha chnh xc hn v vn minh qu bao qut. Nhng nhiu ngi khc li cho rng vn ha ch tng trng cho cch suy ngh v ng x ca mt x hi, nn ngha qu hn hp. Trong khi vn minh c th bao hm c nhng thc trng v kinh t, x hi, chnh tr v dn s ca mi quc gia, nn ngha rng ri v thch hp hn nhiu. Sau cng, ngi ta ngh n thut ng a vn minh (intercivilizational). Mt vin tng a vn minh l mt vin tng thch hp nht cho quan nim nhn quyn. Tuy nhin nu ni n a vn minh th khng c qun nh hng vng, ngha l nh hng vt bin gii quc gia ca nim ny. Cho n nay s khc bit v nim nhn quyn gia vn ha ng-Ty l cha th gii quyt. Ty Phng phi chu ngi vo bn i thoi vi ng Phng chm dt mt cuc tranh ci qu ko di. D sao th cng phi nhn nhn l cch tip cn ca Ty Phng v vn nhn quyn l cn thit. Cch tip cn lm cho c ng v Ty nhn thc c nhu cu phi i n s ng thun v mt nh ngha c th mang li cho nhn quyn.tnh ph qut m loi ngi i hi. Nhim v ca mi dn tc l phi theo di thng xuyn tnh hp thi ca nhng o lut nhn quyn ca th gii. Phi iu chnh lm sao cho nhng o lut thng xuyn p ng chc nng bo m v phc v hnh phc ca con ngi./.

45

CH THCH (1) Magna Carta cn c hi l i Hin Chng V Cc Quyn T Do Ca Nc Anh (The Great Charter Of The Liberties Of England), vit bng ting La tinh v xut hin nm 1215. y l vn kin u tin bt buc vua nc Anh phi tn trng cc quyn ca nhm qy tc di quyn vua. ai Hin Chng xut hin di hnh thc nhng o lut hn ch quyn hn ca vua v bo v quyn hn ca gii qy tc lm vic cho triu nh. Quan trng nht l iu 39 : Khng mt ngi t do no c th b cm t nu h khng b xt x bi nhng ngi ng ng, hoc bi nhng o lut phong tc. Hin Chng phn bit r rt quyn cai tr ca nh vua vi nhng hnh ng bo ngc. (2) Freedom House l mt t chc phi chnh ph c tr s ti Hoa Thnh n. Freedom House chuyn nghin cu v ph bin cc t tng dn ch, t do, chnh tr v nhn quyn. Hng nm Freedom House xut bn bo co nh gi mc dn ch ha ca mi quc gia. Freedom House c thnh lp nm 1941. nht phu nhn Hoa K Eleanor oosevelt l ch tch u tin.

46

S VA CHM GIA HOA K V TRUNG QUC TRN CC TRN TUYN QUN S V NHN QUYN CHNG X

Th gii sau Chin tranh Lnh l th gii ca s va chm gia cc nn vn minh khc bit. S va chm ny ngy cng tr nn gay gt vo lc m quyn lc tng i (relative power) ca Hoa K v cc nc Ty phng bt u suy gim trong khi quyn lc ca cc quc gia ct li thuc cc nn vn minh khc gia tng. Ngoi nhng v va chm nh, cuc va chm chnh yu hin ang xy ra gia nn vn minh Ty phng do Hoa K i din vi mt thi kiu cng, v nn vn minh Trung Quc do Bc Kinh i din vi mt thi n anh, mun vc dy mt nn vn minh mt thi sng chi. Thc t chnh tr ca th gii hin nay l s qun t ca cc nn vn minh ngoi Ty phng qun bnh ha chin lc v lc lng ca Hoa K v cc cng quc u Chu trn mi trn tuyn. c bit l trn hai trn tuyn qun s v nhn quyn, ni m cc cng quc ca nn vn minh Ty phng ang nm u th p o.

u th ca nn vn minh Ty phng trn trn tuyn qun s


Ngay vo lc ny, Hoa K v Anh Php vn cn ang nm u th gn nh tuyt i v bom nguyn t v v kh nng c th tin hnh mt cuc chin tranh bt c ti mt a im no trn th gii. Nhng u th ny khin M tr thnh mt cng quc ton cu v Ty phng l mt nn vn minh bao trm nhn loi. i vi Trung Quc v mt s nc ngoi Ty phng th t lu mt cu hi quan trng c t ra l : lm sao c th qua mt Hoa K v lm cho Ty phng mt uy th vt tri ny. Cu tr li l phi tp trung n lc vo vic pht minh v ch to cc v kh mnh hn, chng hn nh bom vi trng hay bom ha hc, v ci tin kh nng ca nhng ha tin tm xa c th chuyn ch loi bom n bt c ni u. Sau khi quan st Chin Tranh Vng Vnh vo nhng nm cui ca t k 20 mt nh qun s Bc Triu Tin ln ting bo ng : ng Hoa K c thi gi xy dng lc lng qun s ca h na, ng h ci tin khng lc ca h na, ng h ra tay trc v ng h tin hnh chin tranh vi t tn tht. Mt nh qun s khc ca n th khuyn rng : ng gy chin tranh vi Hoa K nu bn cha c bom nguyn t.

47

Vo thi gian bom nguyn t cn l s hu c quyn ca Hoa K th r rng l Ty phng c u th qun s tuyt i v kh nng p o bao trm ln nhn loi. Nhng t khi Lin X v Trung Quc cng c bom nguyn t my nm sau, th th qun bnh qun s gia ng Ty c thit lp v tc dng rn e ca loi bom ny nh hng khp mi ni. Bom nguyn t cng c ph bin rng ri th an ninh ca Ty phng cng b e da nng n. Nn an ninh ngy nay rt d b thng tn khi m cc ha tin tm xa ca Trung Quc c th d dng bay ti M, v kh nng khng b bng v kh nguyn t cng c th tc hi ti bt c ni no trn lnh th Hoa K. Khng b l v kh ca k yu. Khi khng b khng kt hp vi bom nguyn t th s nguy him khng ng k, nhng nu s kt hp ny c th thc hin c v tr thnh thng dng th r rng l an ninh ca cc nc Ty phng v Hoa K b e da trm trng. Sau khi Chin Tranh Lnh chm dt, th gii c hai trung tm ph bin v kh nguyn t l khi Hi Gio v Trung Quc. Bc Kinh ph bin loi v kh ny qua hai ca ng. Ca ng th nht l Pakistan v Bc Triu Tin. Ca ng th hai l Iran v Iraq Trung ng. Cuc chy ua v trang gi y khng cn ging trong thi k Chin Tranh Lnh na. Nu ngy xa Hoa K mun qua mt Lin X v sn xut bom nguyn t th ngy nay Hoa K li mun gim thiu sc sn xut nh mt thin ch ha bnh v mt tm gng cc nc khc noi theo. Chnh sch cm ph bin v kh nguyn t ca Hoa K tuy c cc nc Ty phng tn trng nhng trn thc t l mt s tht bi. Ngy nay s ph bin v kh nguyn t ng thi cng l s ph bin quyn lc trong mt th gii a vn minh-vn ha ca thi hin i.

Trn tuyn nhn quyn v dn ch


Trong thi gian gia hai thp k 1970-1980, hn 30 quc gia t c ti chuyn sang dn ch. S chuyn hon ny c nhiu nguyn do nhng nguyn do chnh l s pht trin kinh t. Tin trnh chuyn hon thnh cng nht phn ln xy ta ti cc quc gia theo o Thin Cha. Sau khi Lin X sp , Hoa K cho rng s hon tt tin trnh dn ch ha ton cu s khng cn bao lu na. Khi Ty phng cng tin rng nhng nim v nhn quyn s nhanh chng tr thnh ph qut. Vi nim tin tng , Hoa K v cc cng quc u Chu t u tin cao nht cho vic hon tt dn ch khp mi ni. Nm 1992 khi tr thnh tng thng Hoa K, Bill Clinton tuyn b v nhc i nhc li nhiu ln l hnh php ca ng c bit ch trng n vic thc y v cao dn

48

ch. ng ra lnh phi tng ngn sch cho qy National Endowment for Democracy (1) v ln ting lu th gii v chnh sch ngoi giao mi ny ca nc M. Chnh sch ny tin hnh c ba nm th c u Chu v Hoa K thy rng s thnh cng ca chnh sch khng ly g lm tt p. Nhng ting ni chng li vic dn ch ha ton cu ca Ty phng ni ln mnh m ti nhiu ni, nht l ti khi Hi Gio v ti vng ng . Ti ng , s pht trin kinh t nhanh chng mang li cho gii lnh o ca cc nc trong vng rt nhiu t tn khin h cm thy nhu cu phi xt li cc gi tr ca Ty phng, c bit l i vi nhn quyn v dn ch. Cc chnh tr gia ng dng dc tuyn b : giai on chn p ca Hoa K i vi Chu chm dt. iu c nhiu nh nghin cu xc nhn. Hoa k dng nh bt lc trc phn ng ca Trung Quc v Nam Dng v cc vn nhn quyn v dn ch. i vi Bc Kinh s e da khng cp quy ch ti hu quc v mu dch (MFN) khng cn hiu lc na. i vi Nam Dng th mc du b Washington cnh co, vic n p ng Timor bng v lc vn xy ra. Thi cng rn ca Trung Quc trc Hoa K v cc nc Ty phng v p lc nhn quyn c nhiu l do. L do th nht l Bc Kinh bit rng cc doanh thng M v u Chu khng dm mt mt mi trng u t bo b. L do th hai l gii lnh o Trung Quc v cc nc Chu coi nhn quyn v dn ch l nhng vn th yu trong bc thang gi tr ca nn vn minh truyn thng m h hnh din. Ti Lin Hip Quc, Hoa K v cc nc Ty phng lun lun gp kh khn mi khi c mt cuc b phiu lin quan n nhn quyn. T lu trn din n quc t ny cc nc thuc khi Hi Gio v ng dng thut ng quc nhn quyn (human rights imperialism) chng i Ty phng.

Hi ngh Quc T Nhn Quyn Vienna 1993


S khc bit v quan nim nhn quyn gia Ty phng v cc nn vn minh khc trn th gii c xc nh r rt trong Hi Ngh Quc T Nhn Quyn Vienna nhm hp vo thng 6 nm 1993. Hi ngh ny chia lm hai phe. Mt phe gm cc nc u Chu v Bc M. Phe bn kia gm khong 50 quc gia thuc cc vng khc trn th gii. Trong phe th hai, nhng nc c thi quyt lit nht l Cuba, Min in, Trung Quc, Singapore, Bc Triu Tin, Vit Nam, M Lai , Nam Dng, Pakistan, Iran, Iraq, Yemen, Sudan v Libya. H thuc khi Hi Gio- Chu v c phn chia lm ba nhm dn u bi Trung Quc, Syria v Iran. Ti hi ngh, nhng vn trong ngh trnh tranh lun lin quan n : tnh tng i ca quan nim v nhn quyn; tnh tng i v th t u tin ca cc quyn kinh t v x hi so vi cc quyn chnh tr v dn s; iu kin chnh tr lin quan n tr cp 49

kinh t; s thnh lp Cao y Nhn Quyn LHQ; chp nhn hay bc b quyn ca c alai Lama c php thuyt trnh ti hi ngh; vn lm dng nhn quyn Bosnia v mt s nhng vn chuyn mn khc. Hai thng trc khi Hi Ngh Quc T Nhn Quyn nhm hp ti Vienne, khi Hi Gio- Chu m mt cuc hp ring ti Bangkok v a ra mt bn Tuyn Co Chung i hi : nhn quyn phi c xt nh trong khung cnh c bit ca cc quc gia-vng, v trong nhng iu kin c bit lin quan n tn gio v vn ha; s theo di nhn quyn ca mt quc gia-vng l mt s vi phm ch quyn; ch ti thnh tch nhn quyn l i ngc li t do pht trin. Tuyn Co ny l vn kin chnh yu ca Hi Ngh Bangkok hp vo nhng ngy u thng 5/1993. Ti Hi Ngh Vienne phe Ty phng khng chun b k cng v b trn ngp bi s ng ca phe i lp. Hu qu l so vi Bn Tuyn Ngn Quc T Nhn Quyn ca LHQ nm 1945 th Bn Tuyn Ngn Vienne nm 1993 l mt bc tht li. Tht li v khng a ra mt s khng nh no v cc quyn t do ngn lun, t do bo ch t do hi hp v t do tn gio. K chin thng Vienne nm 1993 l Trung Quc. Bc kinh cho Hoa K v Ty phng cm nhn c tm nh hng quan trng ca h trn v i chnh tr quc t hin nay. D lun chung lo ngi rng, nu tnh trng ny tip tc xy ra, th tai ha chin tranh m nhn loi s phi gnh chu trong tng lai, s l cuc chin gia nn vn minh Ty phng v nhng nn vn minh khc thuc phn cn li ca th gii./.

CH THCH (1) National Endowment For Democracy ( Qy Ym Tr Dn Ch) l mt t chc c thnh lp gip v thc y nn dn ch trn th gii. Mi nm vi tin vin tr ca Quc Hi Hoa K, NED gip v ym tr cho hn 1000 d n ca cc nhm phi chnh ph trn th gii. N lc ny, dng thc y phong tro dn ch ca 90 quc gia trn mt a cu.

50

NHN QUYN TRONG QUAN H NGOI GIAO GIA CC NC CHNG XI


Nhiu ngi cho rng trt t th gii ca thi k hin i bt u t nm 1648 khi Hip c Westphalia c k kt chm dt cuc chin 30 nm u Chu. Vy m, nh chng ta thy, vn nhn quyn mi ch xut hin trn v i th gii sau nm 1945 ngha l mi ch cch y hn su thp k. Ni khc, vn nhn quyn lin tip vng mt trong cuc sng ca nhn loi khong ba th k. L do ca s vng mt ny l v h thng trt t quc t c xy dng trn cn bn ch quyn quc gia t trn phm vi lnh th. C ch quyn ngha l khng b l thuc vo bt c mt th lc no khc. Ch quyn thi Trung C l quyn hn ca vua cha. Trong quan h ngoi giao gia cc quc gia ngy nay ch quyn quc gia l mt quyn tuyt i. Mc du ch quyn ch l mt nim do con ngi ngh ra nhng trong sinh hot quc t hin ti nim vn c coi nh mt inh chun, mt nguyn tc v mt thng l thc tin cn tn trng. T nhiu nm nay nhiu vi phm ch quyn bi cc cng quc hng u trn th gii thc s xy ra, nhng nhu cu v mt quyn lc ti cao vn cha c loi ngi thng cm. Mt quyn lc ti cao rt cn thit bo m vng chc cho ch quyn ca mi quc gia. Nguyn tc khng can thip l mt h qu ca nguyn tc ch quyn. Nguyn tc ny l mt cn tr rt ln cho s thc hin nhn quyn. L do l v vn nhn quyn c coi nh cch ng x ring bit ca mi chnh quyn quc gia i vi con dn ca h nn mt s can thip t nc ngoi c coi nh mt s vi phm ch quyn. tm mt li thot cho nhng kh khn trong vic bo v nhn quyn, ngi ta phi da vo lut php quc t. Hip c, theo nh ngha, l mt s tha thun gia hai hay nhiu quc gia cng lm hay cng khng lm mt vic g. Hip c l mt s t hn ch ch quyn m mt quc gia ang nm gi. Lut quc t l mt bn vn ghi nhn s t ch v ngha v ni trn. Mc du hin nay, mi quc gia u c ch quyn bnh ng, nhng nhn loi cng khng v th m ri vo tnh trng hn lon v chnh ph. L do l v, ngoi lut php quc t ra, trn th gii cn c nhng vng nh hng. Bnh thng, cc quc gia u tn trng lt php quc t v nhn quyn. Ngoi ra, do tc ng ca cc NGO nhn quyn, c nhn cng bt u c quyn khiu ni trc cc c quan ti phn quc t v nhng vi phm i vi h.

51

Nm 1989 thm st Thin An Mn xy ra ti Trung Quc. Sau bin c ny, s c lp Trung Quc bi th gii bn ngoi ni ln khuynh hng ng thun ca cng ng nhn loi v s tn trng nhn quyn v v chnh danh ca mt nh nc vn minh trong thi hin i. Tng lai ca nhn quyn s ph thuc vo hnh ng ca cng ng th gii qun bnh ha s i hi ch quyn ca cc quc gia v s khiu ni v vi phm nhn quyn ca cc c nhn. Ri y, mt nh nc ch c coi nh c chnh danh cai tr khi no lm trn bn phn tn trng nhn quyn i vi dn chng.

Ba quan nim v nhn quyn quc t


Chng ta c ba quan nim v nhn quyn quc t. Trn th gii hin nay c ba quan nim sau y u c ch ng chia s ca chng. Th nht l quan nim quc gia (states model) v nhn quyn. Quan nim ny ch trng vn nhn quyn phi thuc thm quyn tuyt i ca mt nc. Trong d vng th nh vy, nhng ngy nay th quan im ni rng i cht. Gi y, nhiu ngi thuc phe phi ny bt u chp nhn l quc gia khng phi l vai chnh trn v i quc t v vn nhn quyn, m tri li th gii cng cn c mt vi c quan c quyn th l cc khiu ni nhn quyn n t pha cc c nhn. Th hai l quan nim th gii a nguyn (cosmopolitan) v nhn quyn. Theo quan nim ny c nhn phi c coi nh din vin chnh trn sn khu nhn quyn quc t. Nhng ngi theo quan nim ny coi cc t chc quc t v nhn quyn v cc NGO nhn quyn l nhng i din cho mt cng ng nhn loi ang manh nha thnh hnh, v coi nim ny quan trng hn nim quc gia. Th ba l quan nim quc t v nhn quyn (internationalist). Mc du vn cng nhn nim ch quyn quc gia, nhng ngi thuc mn phi ny c bit ch trng n thc t ca mt cng ng nhn loi, v chp nhn cho cng ng nhn loi c mt vi thm quyn i vi cc quc gia trong sinh hot ca nhn loi ni chung.

Chnh sch chng Cng v ngoi l Hoa K ( Anticommunism and American Exceptionalism )
Chnh sch ngoi giao ca Hoa K t 1945 n cui thp k 1980 b chi phi bi nhu cu chng Cng. Trong xut thi gian ca cc hnh php Truman, Kennedy, Johnson, Carter nim lo u do cng sn gy nn ng trn tt c cc mi quan tm khc. Do vn chng Cng c a ln hng u tin cao nht trong chnh sch ngoi giao ca Hoa K. Mu hnh ton tr ca Lin X xut hin trc con mt ca th gii nh mt s vi phm thng trc cc tiu chun quc t v nhn quyn. Chnh v l do ny m Hoa K ng ha nhu cu chng Cng vi s thc hin nhn quyn. Nhn danh dn ch, mt i khi Hoa K ng h c nhng ch c c ti qun phit.

52

S ng ha cc thut ng chng Cng v nhn quyn c cc hc gi v sinh vin M gi l ngoi l Hoa K (American Exceptionalism), ngoi l ch Hoa K chng Cng khng ging nh cc quc gia khc. Ngoi l ny c tng thng George Washington, trong bi din vn t bit, cp n v v nh nh la hiu trn nh i hy vng cho cc dn tc b tr trn th gii. T Hoa K t gn cho mnh ci nhim v bo v nhn quyn qua chnh sch ngoi giao ca hip chng quc. Ngi M dng tam on lun sau y gii thiu thi v quyt tm chng Cng ca nc mnh: ch ngha cng sn chng li nhn quyn, Hoa K ng h nhn quyn, v th chnh sch chng Cng ca Hoa K l hnh ng nhn danh nhn quyn ca nhn loi. Ngoi l Hoa K cn c bit n khi Hoa K khng coi cc quyn kinh t v xa hi l nhn quyn. Theo quan im ca ngi M: ch c coi l nhn quyn nhng quyn mang tnh thun ty chnh tr. v th lnh o Th Gii T Do Hoa K t cho mnh c ton quyn phn xt v cc vn dn ch hay cng sn.

Nhng phng cch bo v v thc hin nhn quyn trong chnh sch i ngoi ca Hoa K
Trong chnh sch i ngoi Hoa K thng dng ba phng cch bo v v thc hin nhn quyn: th nht l ng tc ngi giao thm lng (quiet diplomacy); th hai l bch h vi phm trc cng lun (public statements); th ba l cung cp hay ngng vin tr. C ba u khng phi l nhng phng php mnh. Di thi cc tng thng Reagan (1) v Carter (2) phng cch ngoi giao thm lng gii thot hng trm t chnh tr ti cc nc c ti v ci thin ch giam gi ti nhiu nc khc. Tuy nhin, nhn chung, nhng ci thin ny cha phi l nhng thnh tch ngoi giao ng k. Trong ba phng cch ni trn, hu hiu nht l phng cch cp v ngng vin tr. Khi phi i ph vi mt vn vi phm nhn quyn, ngng vin tr thng c Hoa K s dng v thng mang li kt qa tt p v nhanh chng nht. iu kin nhn quyn trong sch lc ngoi giao ca Hoa K bt u c p dng t thp k 1970 i vi cc nc ti Trung M, Nam M v Phi Chu. khuyn khch thc hin nhn quyn, mt s nc c cng nhn thc vi Hoa K cng p dng phng cch vin tr. Trong s nc ny c N a Uy, Ha Lan v Canada. Tuy nhin chnh sch vin tr ca h khng hon ton ging chnh sch ca Hoa Thnh n. Trong khi Hoa K nhm to ra mt p lc cng hnh th cc nc kia ch mun hp tc cng pht trin. H ch trng rng s pht trin kinh t nht nh s a n vic ci thin ch nhn quyn. Trong khi cc nc kia coi vin tr v hp tc l mt sch lc trung tm th Hoa K ch coi vin tr nh mt hnh ng ngoi vi ca ng li i ngoi.

53

S khc bit v chnh sch nhn quyn ni trn do ba yu t nh hng. Yu t u tin l s khc bit v kch thc. Mt nc ln nh Hoa K thng b nhng li ch v trch nhim phc tp nh hng hoc cn tr mc tiu nhn quyn ang theo ui. Mt nc nh thng khng hay gp nhng trng hp kh khn ny. Yu t quyn lc cng nh hng khng km. Cc nc mnh v quyn lc nh M, Anh, c, Nht thng dng ngoi giao song phng t mc tiu nhn quyn theo ui, trong khi nhng nc nh hn thng da vo cu trc a phng sn c ca cng ng quc t . Yu t th ba l vn phng tin. Mt nc c phng tin di do nh Hoa K c th d dng theo ui nhng chng trnh vin tr di hn trong khi cc nc nh hn th khng th theo ui nhng chng trnh c tm c tng t. Sut thi k Chin Tranh Lnh Hoa K t vn nhn quyn trong bi cnh chng Lin X, ngha l trong bi cnh chin tranh thc h. Cng trong thi gian ny, mt s nc Ty u v Nht Bn li t vn nhn quyn trong bi cnh Nam Bc lp h cch bit giu ngho. C hai bn u dng nhn quyn nh mt cng c u tranh t mc tiu ti hu. * Trong thi gian Chin Tranh Lnh ang tip din vic bo v nhn quyn b Hoa K cho xung hng th yu. Sau khi Lin X sp v thc h cng sn lui vo d vng, l ra thi bo v v thng tin nhn quyn ca Washington phi tr nn tch cc hn, nhng s mong mun ny khng xy ra. Chnh sch m rng th trng t do v chng trnh chng ma ty li thay th l do chng Cng. Chnh sch nhn quyn, v th, vn cha c a ln hng u tin cao nht. Mc du vy, vn phi nhn nhn rng nhn quyn t c nhng tin b ng k. S chm dt Chin Tranh Lnh buc cc ch qun phit chm dt nhng vi phm nhn quyn to bo nht nh tng xy ra trong d vng. Tuy nhin s chuyn bin thun li ny khng n t pha Hoa K m l do nh hng ca nhn thc vn minh tin tin ca nhn loi. Cn i vi Hoa K th khng bao gi c qun rng: mi khi Hoa K phi tranh u cho li ch quc gia th vn nhn quyn khng cn vo u tin cao nht, mc du trn danh ngha n lun lun c coi l cng c chnh yu chng li cc ch c ti v cng sn. /.

54

CH THCH (1) Ronald Reagan. Chnh sch ngoi giao ca Tng Thng Hoa K Ronald Reagan l chnh sch ngoi giao m Hoa K p dng trong khong thi gian 19811989. Chnh sch ny c bit di khu hiu ha bnh qua sc mnhv c th hin bng mi quan h nng m vi Lin X. y l chnh sch ngoi giao a dn n s kt thc Chin Tranh Lnh, khi Gorbachev ln cm quyn ti Nga. p dng chnh sch ni trn Hoa K tr gip ti chnh v tip vin cho cc ch cng cng ti Trung u v gi thi cng rn i vi cc chnh ph Afghanistan, Nicaragua v Angola. (2) Jimmy Carter l tng thng th 39 ca Hoa K. Nhim K ca ng ko di t 1977 n 1981. Trong nhim k ny Hoa K thit lp bang giao vi Trung Quc. Jimmy Carter c bit quan tm n vn nhn quyn v coi nh u tin cao nht trong vn i ngoi. ng vit tt 27 cun sch , nhiu cun hin nay ang c in li. ng c trao tng gii Nobel Ha Bnh nm 2002.

55

CC NH CH NHN QUYN A PHNG CHNG XII


Cc nh ch nhn quyn a phng c thit lp ni rng phm vi p dng v tn trng nhn quyn trong cng ng nhn loi. Nhiu nh chun v th tc mi c em ra thi hnh ti cc vng: u Chu, Lin M, Trung ng v Chu Nhng on vit tp theo s trnh by chi tit hn v nhng nh ch ny.

u Chu (Europe)
Ch nhn quyn a phng hng mnh nht phi k l ch ca 23 nc trong Hi ng u Chu (Council of Europe). iu 3 ca Quy Ch Thnh Lp Hi ng quy nh nh sau: thnh vin phi tn trng cc nguyn tc php tr (rule of law) v t do cn bn (fundamental freedoms) . Cn c vo iu khon ny, Hi ng u Chu khng cho Ty Ban Nha thi Franco gia nhp v cng trin hn t cch thnh vin ca Hy Lp (1969) v Th Nh K (1981). Gn y hn, cc quc gia dn ch mi ca Trung u v ng u cng phi chp nhn cc nguyn tc ni trn trc khi c thu nhn. y Hi Nhn Quyn u Chu, c tr s ti Strasbourg (Php), l trung tm iu hnh ca h thng. y Hi c thit lp nm 1950 bi Cng c Bo V Nhn Quyn V Cc Quyn T Do Cn Bn (Convention For The Protection Of Human Rights And Fundamental Freedoms). Mi nm y Hi nhn c khong 4000 n khiu ni. Sau khi duyt xt v sng lc th gi li c khong 1/5. Nhng trng hp gi li c a ra nh sng bt cc nh nc vi phm phi iu chnh thi v bi thng thit hi. Trc quyt ngh ca y Hi cc quc gia hi vin thng c thi hp tc v tun th. Ti u Chu, trong cc lnh vc u tranh nhn quyn cn phi k c Ta n Nhn Quyn u Chu (European Court Of Human Rights). To n x khong 150 v t khi thnh lp. n l ca ta tr thnh nhng nh chun cho nhiu nc noi theo. Cng phi k thm c Quc Hi u Chu (European Parliament) , mt t chc c nhiu quan tm i vi cc vn nhn quyn. Nm 1989 Quc Hi u Chu ra mt tuyn ngn gi l Tuyn Ngn V Nhng Quyn V T Do Cn Bn. Bng nhng nh ch nhn quyn ni trn u Chu nh hng n nhiu nc trong vng, chng hn nh trng hp ca Hy Lp, Ty Ba Nha, B o Nha. Cc nc ny sau khi thot khi ch c ti sao chp nhng nh chun v nhn quyn trong Cng c Bo V Nhn Quyn V Cc Quyn T Do Cn Bn. Cc nh chun v 56

nhn quyn ti u Chu lin tc thay i theo chiu hng tin b ca cch gii thch trong cc n l ca Ta n Nhn Quyn.

Cc quc gia Lin M (The Americas)


Ging nh u Chu h thng nhn quyn ca cc quc gia Lin M (The Americas) cng t cn bn trn sinh hot ca mt hi ng v mt ta n. Ta n Nhn Quyn Lin M , tr s t ti San Jose (Costa Rica), c thm quyn kh rng i vi mt s quc gia c thin ch hp tc. Tuy nhin, k t 1980 n nay s v c ta th l tng i khim tn. Trong s ny c hai v mt tch ti Honduras v Peru c nhiu ngi quan tm nht. Tri tim ca ch nhn quyn Lin M l Hi ng Nhn Quyn (Commission Of Human Rights). Thnh lp t nm 1959, Hi ng Nhn Quyn l mt thnh phn ca T Chc OAS (Organization Of American States). Tt c cc quc gia Lin M u l thnh vin ca Hi ng. Trong lnh vc nhn quyn Hi ng hot ng rt tch cc a vn nhn quyn ln mt trong nhng v tr cao nht Ty Bn Cu. So vi cch ng x ca Hi ng Nhn Quyn u Chu, Hi ng Nhn Quyn Lin M c mt ng li ng x mm do hn. S d nh vy l v u Chu c mt truyn thng tn trng nhn quyn lu i, trong khi ti Ty Bn Cu cc quc gia Lin M mi ch va thot khi truyn thng c ti. Cho nn, nu ng x mt cch qu cng rn s khng c li.

Phi Chu
H thng nhn quyn th ba cn cp n l ch ca T Chc on Kt Phi Chu (Organization Of African Unity) xut pht t Hin Chng Nhn Quyn V Dn Quyn ca Chu Phi (African Charter Of Human And Peoples Rights ) Hin Chng ni trn cn c gi l Hin Chng Banjul (Gambia). Hin chng ny c hiu lc t nm 1986 v c 49 thnh vin vo cui nm 1992. Ni dung bn hin chng cp n thut ng Peoples Rights cho nn ta cn bit thut ng ny l th no. Thut ng ny c t ra chng li s e da cc chnh quyn ngoi quc, cc th trng quc t v cc cng ty a quc gia. Trn thc t th nhng loi e da ny khng phi l khng c, nhng khng n ni trm trng. Trm trng nht phi k l nhng e da trong lnh vc tn trng nhn quyn, n t pha cc nh nc ca chnh lc a Chu Phi.

Chu v vng Thi Bnh Dng


Ch nhn quyn ti t nht l ch ca vng Chu-Thi Bnh Dng. Thnh tch ng k ca vng ny v vn thc thi nhn quyn l mt hi ngh do LHQ bo tr, nhm hp ti Sri Lanka nm 1982 v mang tn Hi Ngh Colombo. Chu-Thi Bnh Dng l vng c t s tham gia thp nht vo vic chun nhn cc cng c quc 57

t v nhn quyn . Vai tr ca cc NGO nhn quyn rt cn thit cho mnh t ny ca th gii v hot ng ca Asia Watch rt c th gii hoan nghnh. Ti Trung ng cng vy. Khng c mt ch nhn quyn no pht sinh t pha cc nh nc. Sinh hot nhn quyn ch yu l do cc NGO nhn quyn tc ng. Trong s nhng NGO ny ta c th k T Chc Rp V Nhn Quyn ( Arab Organization Of Human Rights, AOHR) thnh lp nm 1983; Lin on Nhn Quyn Mauritany (Mauritanian Human Rights League), mt hi ngh u tin v nhn quyn ca cc x Rp nhm hp vo nm 1988; Lin on Nhn Quyn ca Tunisia do LHQ bo tr v hun luyn (1989). Nhn chung vn nhn quyn hai vng ny cho n nay vn cn mang tnh l l. Cc nh nc a phng cha n nhn thun li hot ng cc ca NGO cho nn h phi lm vic trong nhng iu kin cc k kh khn. H cha thc y c rng s ng gp ca cc NGO rt cn thit cho cng cuc tranh u nhn quyn ca nhn loi.

Cc ch nhn quyn a phng trong thp k 1990


Nhn chung cc ch nhn quyn a phng khng my tin b, mc du c nhiu c gng tch cc. C th nu ra mt vi th d v nhng c gng . Trc tin phi k c gng ca Hi ng u Chu (Council Of Europe) v s gip cc nc Trung u, mi c gii phng khi ch cng sn, trong vic ci thin nhn quyn. Vic ci thin ny cn thit h c thu nhn vo Cng ng u Chu. Th hai, phi k n thnh tch khim tn ca i Hi ng OAS (Organization Of American States) v ca Ngh Hi An Ninh V Hp Tc u Chu (Conference On Securiy And Cooperation In Europe , CSCE) . Trn bnh din quc t, nh hot ng ca hai t chc ny, ti mt vi ni thy xut hin nhng du hiu ci thin nhn quyn trong khi nhiu ni khc tnh trng dm chn ti ch vn cn tn ti. Nu phng mt tm nhn bao qut ta c th phn bit ba mc tin b lin quan n nhn quyn trn bn chnh tr th gii. Mc th nht c th gi l tnh trng m rng t do phng khong. Mc ny xut hin trong qu trnh gim bt tnh hung bo ca cc vi phm nhn quyn v trong s chp nhn cho cc nhm nhn quyn i lp t do hot ng. l trng hp ca Romania v Bulgaria xy ra vo nm 1990. Ti hai nc ny, ngy nay, lut php cng sn khng cn na v cc vn dn ch-nhn quyn c p dng trn phm vi ton lnh th. Mc th hai l tnh trng dn ch ha (democratization). Tnh trng ny chp nhn tuyn c bng ph thng u phiu, trch nhim ha chc nng ca nh nc v cho php dn chng tham gia chnh tr niu hn. Vo ma xun nm 1990 ti nhiu ni 58

trn lc a Phi Chu, ngi ta t chc nhng hi ngh chnh tr nhm chm dt ch cai tr c ng. l trng hp ca cc nc: Benin, Congo, Gabon, Ghana, Niger, Togo, Zaire. Mc du kt qa t c khng ng u (trong khi Benin thng li hon ton th Zaire li tht bi hon ton) nhng tnh trng nhn quyn vng ny c ci thin r rt. Mc th ba l ch bo v nhn quyn. Ch ny t thin ch trong vic bo v nhng nhn quyn c quc t cng nhn v t ti mt s thnh cng kh tr trong s nghip . Nhiu du hiu khch l thy xy ta ti Cng Ha Czech (ng u) v ti Argentina (Nam M). Nhng nc cng u cng c nht trong vic tn trng nhn quyn gm c: Vit Nam, Afghanistan v mt vi nc khc ti Trung u v ng u. Tm li, nhn quyn khng phi l mt mn qu c th xin ai c. Nhn quyn ch c th c c qua tranh u cam go v quyt tm kin tr bo v bi nhng lc lng chnh tr trong nc. Bi hc quan trng cn ghi nhn l khng th tin vo s gip ca nc ngoi, m chnh dn tc phi t mnh ng ln v ra tay hng ng ot ly. /.

59

HI NGH QUC T NHN QUYN LN TH HAI TI VIENNE CHNG XIII


Hi Ngh Quc T Nhn Quyn ln th hai c triu tp ti Vienne th nc o vo ngy 14-6-1993. Nhiu cuc hp v nhn quyn ti a phng c t chc trc khi hi ngh quc t ny nhm hp: Hi Ngh Phi Chu D B V Nhn Quyn c t chc ti Tunis t ngy 2-6/11/1992; Hi Ngh M-La Tinh D B V Nhn Quyn c t chc ti San Jos, Costa Rica, t ngy 18-22/1/1993; Hi Ngh Chu D B V Nhn Quyn c t chc ti Bangkok, Thi Lan t ngy 29/3 n 2/4/1993.

Tuyn Ngn Bangkok


Hi Ngh Chu D B V Nhn Quyn hp ti Bangkok a ra mt bn Tuyn Ngn gy nhiu tranh ci, gi l Tuyn Ngn Bangkok. Bn Tuyn Ngn ny vit: Mi quc gia d ln d nh u c quyn t do quyt nh hnh thi ch chnh tr ca h, t do kim sot v s dng ti nguyn ca h, t do theo ui cc chnh sch kinh t, x hi, vn ha v pht trin ca h. Bn Tuyn Ngn xc nh thm: Mc du v mt bn cht nhn quyn mang tnh ph qut, n cn c t trong khung cnh sinh ng ca tin trnh tiu chun ha qua dng lch s v cn c c bit ch trng n nhng khc bit v vn ha cng nh v tn ngng v tn gio. Tuyn Ngn Bangkok xc nh nhng nguyn tc tn trng ch quyn quc gia; s vn ton lnh th; s khng can thip vo cng vic ni b; khng dng n nhn quyn nh mt cng c to p lc. Theo mt quan im c hi ngh ng thanh chp nhn th nn vn ha no cng c gi tr ngang nhau v nhng gi tr xa l n t nc ngoi khng c quyn nh hng n vn ha ca nhng vn ha a phng. Quan im ny r rng l mun dng khi nim khc bit vn ha bin gii cho nhng v git ngi hng lot di l do u tranh giai cp hay phn bit chng tc . Tuyn Ngn Bangkok nhn mnh n tnh h tng ph thuc v tnh bt kh phn cch ca tt c cc li nhn quyn, ng thi quan tm c bit n s khm ph ra mt loi nhn quyn mi l quyn c pht trin. Tuyn ngn coi quyn ny l mt trong nhng nhn quyn quan trng nht v coi vic tr cp (assistance) cho cc nc ngho nh mt bn phn khng th trn trnh ca Lin Hip Quc.

60

Dng ca bn Tuyn Ngn Bangkok khi l lun v cao quyn c pht trin l mun ni rng: s d cc nc ngho phi p dng chnh sch nhn quyn ca h nh h ang lm ngy nay l v tnh trng ngho tng ca h bt buc h phi lm nh th. Cch duy nht gip h tin b v mt nhn quyn l h phi nhn c mt s gip tch cc hn v mt kinh t t cc nc giu c.

Hi Ngh Quc T V Nhn Quyn Vienne nm 1993


Hi Ngh Quc T V Nhn Quyn Ln Th Hai hp ti Vienne (th o), nm 1993 l ni xy ra mt cuc chm trn ny la gi hai nim nhn quyn i chi: nim nhn quyn tng qut ca cc quc gia v NGO trong th gii t do v nim nhn quyn Chu c Bn Tuyn Ngn Bangkok tung ra vo my ngy trc . nim nhn quyn Chu c khai trin v bo v gia lng Hi Ngh V ienne bi cc i biu ca Trung Quc v Singapore. Liu Huaqui, th trng ngoi giao Trung Quc ni: nim nhn quyn, ph sn ca s pht trin lch s, lun lun b chi phi bi nhng iu kin kinh t, x hi, vn ha ca tng quc gia. Khng mt nhn quyn no c gi tr tuyt i ngoi tr nhng nhn quyn c php lut quy nh r rng. Khng mt c nhn no c coi nhng quyn li ca mnh hn quyn li ca t nc v x hi. Ti Trung Quc mi cng dn u hng dn ch v t do, c hng cc quyn dn s v chnh tr song song vi cc quyn kinh t, x hi v vn ha. L Quang Diu, th tng Singapore, cho rng: Chu khng bao gi nh gi c nhn cao hn x hi. nim nhn quyn, chc chn ri y s mang tnh ph qut, nhng s khng mang nhng nh chun ca vn ha Ty Phng, v Ty Phng ch l mt nhm thiu s trong x hi loi ngi. Tuyn Ngn Bangkok tuyt nhin khng ng g n cc quyn ca cng dn c la chn chnh quyn ca h qua bu c. nim ct li trong quan nim dn ch ny l s cai tr ca dn. nim ny gm hai nguyn tc: nguyn tc th nht l ngi dn c tham gia vo vic ly nhng quyt nh chung ; nguyn tc th hai l mi ngi u bnh ng trc php lut. Nu hai nguyn tc ny khng c tn trng th ngi dn c quyn c lt chnh ph thay th bng mt chnh ph khc. Cho nn s yn lng ca Tuyn Ngn Bangkok lin quan n vn ny l mt s ng la vi tnh thiu dn ch. Truyn thng ca s ng cc nc Chu l chnh quyn lun lun t coi mnh nh hon ho. Truyn thng ny a n hu qu l cng dn ng nhin b trut quyn lt chnh ph, ngha l h cha bao gi c bit dn ch l g. S tranh ci si ng ni trn a n kt qu l Bn Tuyn Ngn Nhn Quyn Vienne nm 1993 vit nh sau: Mi nhn quyn u mang tnh tng qut, bt kh phn, tng thuc v lin lp. Nhn quyn phi c cng ng quc t coi trng v nhn vi con mt cng bng. Nh nc no cng c bn phn phi thng tin v bo v nhn quyn bt k nhng khc bit v chnh tr, kinh t v vn ha nh rng s pht trin

61

kinh t to iu kin thun li cho ngi dn tn hng hnh phc, nhng s pht trin khng v th m c th ni ra khng nhn nhn nhn quyn. S n p nhn quyn khng c li g cho s pht trin, cng nh s thng tin v bo v nhn quyn cha bao gi l mt lc cn cho vn pht trin. Tri li, n l iu kin khng th thiu mang li cho nn kinh t mt sc pht trin kh tr (sustainable). * Hi Ngh Nhn Quyn Ln Th Hai nhm hp ti Vienne c triu tp chnh l trin khai nim mi ca loi ngi v mt nhn quyn, mt nim c thai nghn t lu nhng mi ch thc s ra i sau khi Chin Tranh Lnh chm dt. Khi bn tho v li tuyn b kt thc hi ngh, Hi Ngh Vienne ngh thay danh xng ca T Chc Lin Hip Quc (Organisation Des Nations Unis) bng H Thng Lin Hip Quc (Systme Des Nations Unis). Cc c cu v nh ch chuyn bit khuyn co Hi Ngh Vienne quan nim cc nhn quyn trn c s Hin Chng LHQ v vic thng tin nhn quyn phi c iu hp bi mt LHQ m rng. Quan nim m rng nhn quyn ch trng nhn quyn phi c quy nh theo cch nhn tin b khng b ng cp ha hay a phng ha. Xu hng chung coi nhn quyn l tng thuc (interdependant) bt kh phn (indivisible) v mang tnh ph qut (universal). Trung Quc, Viet Nam, Syria, Iran, khng tn thnh cch nhn ny v h cn ang mun ln trnh vic dn ch ha ch . Tuy nhin h khng vo mt t th c th o ngc xu th ca thi i. Quan nim chung v nhn quyn a ti nhng thay i thc s trong nhng nc ang pht trin. H ang i mi v chnh sch pht trin, chin lc pht trin v chng trnh pht trin. Tt c u ly con ngi lm cu cnh phc v thay v ch lm cng c pht trin nh trc. Mt khc, mi con ngi u phi c tham d vi y nhn phm vo qu trnh pht trin. Ni dung ca quyn c pht trin(droit au dveloppement) l th. Quyn ny l mt trong nhng nhn quyn i th ba, sau nhng quyn dn s v chnh tr (i th nht) v nhng quyn v kinh t, x hi, vn ha, tn gio (i th nh). Quyn c pht trin c i Hi ng Lin Hip Quc cng nhn v biu quyt ngy 4/12/1986 vi 146 phiu thun, 1 phiu chng v 8 phiu trng. a loi ngi bc thm mt bc na trn con ng thng tin nhn quyn, LHQ, qua nhng khuyn co xut ti Hi Ngh Vienne 1993 s phi cng c li mt cch thc t quyn lc ca mnh. Hai khuyn co tng cng quyn lc ca LHQ c chuyn n Hi Ngh: vic c mt Cao y Nhn Quyn v vic thit lp mt ta n hnh s quc t. Vit Nam ngy nay chnh quyn cng sn vn cn ra sc chng i cc nhn quyn i th nht (cc quyn dn s v chnh tr) th bit bao gi h mi m mt ra 62

c nhn nhn cc nhn quyn i th ba , mc du h c nhng i din trong Hi Ngh Vienne nm 1993. Chc chn l phi c mt bin php no thch hp thay i th ch chnh tr mt cch nhanh chng hn, hay t nht cng phi c cch no thay i cc th h lnh o mt cch gp rt hn. * Sau khi theo di din tin ca Hi Ngh Bangkok v Hi Ngh Vienne nm 1993 chng ta t hi kt lun no c th rt ra t cuc tranh lun si ni ny ? Nhng ngi ng v pha Ty Phng th gi vng lp trng v cho rng tnh ph qut ca nhn quyn l khng th chi ci, v nhn quyn l mt nim c xy dng trn bn cht ca con ngi. Ngoi tnh ph qut ny l l ng nhin, n cn mag tnh bnh ng, bt kh phn v bt kh chuyn nhng. Phe Chu, do Trung Quc v Tn Gia Ba i din, ph nhn tnh ph qut v cho rng nhn quyn ch l ph sn ca nhng nn vn ha ring r v khc bit ca tng nc. V th n khng c gi tr tuyt i c t dng lm mu mc chung cho ton th nhn loi. Liu Huaqu, i din cho Bc Kinh th cho rng nhn dn Trung Quc t lu c hng y nhn quyn, theo cc tiu chun ca quc gia h. Cn thy tr L Quang Diu v Wong Kem Say, i din Tn Gia Ba th kiu hnh xc nhn l: Chc chn ri y nhn qyn s mang tnh ph qut, nhng khng mang nhng nh chun ca vn ha Ty Phng, v Ty Phng ch l mt khi thiu s trong x hi loi ngi. T lu ngi ta vn thng nghe thy pht ra t nhng mnh t cng sn Lin X v Trung Quc nhng ging iu cho rng Ty Phng ang dng nhn quyn nh mt cng c bin ng Phng thnh thuc a. S th ny ng hay sai nu em ra phn tch di con mt thc t v cng bng. Ti hai Hi Ngh Nhn Quyn ni trn, lun thuyt v tnh tng i ca nhn quyn tht ra ch c pht ra t ca ming ca vi ba ng i din ca cc ng c ti ang cm quyn ti Trung Quc v Tn Gia Ba. C g bo m y cng l kin ca ton th hay ca s ng ca nhng ngi dn m cc ng y cai tr. Khu hiu yu nc l yu x hi ch ngha chnh l bi hc m Trung Quc dy cho ng CSVN. Hn na, chng ai cn l g ci ch ton tr dn ch gp triu ln dn ch t bn m cc ng y khng ngng li nhi tuyn truyn ht nm ny qua nm khc. Thc t l chnh ng Phng ang dng phn bin chng li tnh tng qut ca nhn quyn tip tc nhn chm dn tc h trong ch thc dn bn x. Xt cho cng th nhn quyn ch l s thc tnh ng lc v hp thi ca nhn loi, cng nhau tp trung sc mnh trit tiu bnh c ti ang cn ly lt tn ti nh mt lc cn khng cho con ngi bc sang nn vn minh dn ch,/.

63

U HI NHN QUYN V Y BAN NHN QUYN LHQ: HAI NH CH CN PHN BIT CHNG XIV
Lin Hip Quc l mt din n chnh tr quc t quan trng nhng khng phi l mt chnh ph quc t. Nhiu quyt nh ca LHQ khng c thi hnh. Tuy nhin, mi khi LHQ hnh ng trn mt cn bn ng thun th c th coi nh LHQ ni ln ting ni ca cng ng nhn loi. Trong d vng i Hi ng LHQ ng mt vai tr tch cc trong vic ph phn v ln n cc v vi phm nhn quyn trn th gii. c th hon tt nhim v LHQ c hai b phn ph t: y Hi Nhn Quyn LHQ (The UN Commission Of Human Rights) v y Ban Nhn Quyn LHQ (The Human Rights Committee). y l hai b phn hon ton khc nhau cn c phn bit. Nhng dng vit tip theo s trnh by r hn v s khc bit ny.

y Hi Nhn Quyn Lin Hip Quc


y Hi Nhn Quyn LHQ l mt b phn thng trc ca Hi ng Kinh T V X Hi LHQ (Economic And Social Council: ECSOC). Trong nhiu nm y Hi Nhn Quyn LHQ ng gp vo vic son tho Bn Tuyn Ngn Quc T Nhn Quyn v cc bn vn Hip c Quc T V Nhn Quyn. Vic thit lp cc nh chun v quc t nhn quyn l sinh hot chnh ca hi. Tuy nhin, bt u t thp k 1960 tr i th y Hi li ch trng nhiu hn n vic theo di s thi hnh cc nh chun nhn quyn quc t ra. i tng chnh yu theo di s thi hnh thng l nhng quc gia c ch quyn thnh vin ca LHQ. Thnh phn trong y hi cng l nhng i din ca cc quc gia ny. Cho nn s thi hnh cc nh chun v nhn quyn trong mt thi gian di khng c tun phc. n nm 1967 th Ngh Quyt 1235 ca ECOSOC cho php y Hi Nhn Quyn LHQ c tho lun cng khai vn vi phm nhn quyn vi nhng quc gia i tng. Ni khc, y hi c minh th nhn danh LHQ hnh ng nh vy. Nm 1970 mt ngh quyt khc ca ECOSOC mang tn Ngh Quyt 1503, li cho y Hi nhiu quyn hn na: quyn hn c b mt iu tra cc v vi phm m cc quc gia hi vin l th phm. Th tc ny c tin hnh kn o gi th din cho quc gia vi phm v thc y h ci cch. y l mt nhng b ca LHQ khuyn khch cc quc gia b iu tra hp tc.

64

Th tc 1503 l mt th tc rt chm chp. N c th ko di ti 4,5 nm. Cho nn nhiu khi mt ht tnh trng pht v nh hng can thip. Th tc ny thng c s dng chm dt mt tnh trng vi phm nhn quyn hn l bnh vc mt trng hp ca nn nhn. Nhn chung, th tc ny khng nhng qu chm m cn km hu hiu. Cui thp nin 1940 v u thp nin 1950 khi Ty Phng do Hoa K hng dn kim sot y Hi Nhn Quyn LHQ. n nm 1967 th y Hi b khi Th Gii Th Ba v Lin X nh hng. Hai khi ny tp trung vo vic phn bit chng tc (apartheid) ti Nam Phi v vo hnh ng ca Do Thi ti nhng vng chim ng. ng thi h cng phn i th tc theo di s chp hnh nhn quyn ti cc quc gia. Ti thp k 1980 th tnh hnh li thay i. Khi Ty Phng do Canada v Ha Lan hng dn chim li th thng phong trong y Hi. V y cng l ln u tin ngi ta thy y Hi khng b chi phi bi mt khi duy nht. y Hi bt u ni rng tm hot ng: ngoi vn nhn quyn ton cu, cc vn nhn quyn c bit cng c quan tm ti. Trong thp nin ny, y Hi thit lp mt nhm chuyn trch iu tra nhng v mt tch ti nhiu quc gia. Kt qa l 1/5 tng s nhng v mt tch c a ra nh sng. Nm 1982 mt iu tra vin c bit c b nhim iu tra nhng v th tiu m m. Lut s S. Amos Wako, ngi Kenya, c bu vo chc v ny. ng tm thy bng chng v im danh 17 quc gia vi phm ti git ngi bng cch th tiu. n thp nin 1990 th cuc iu tra cho bit c 1500 v tng t xy ra trong 48 quc gia khc nhau. Tt c nhng v ny b cng khai ha trnh cho nhng v vi phm khc xy ra. Nm 1985 mt iu tra vin c trch v ti phm tra tn cng c y Hi b nhim. l ng Peter Kooijmano, ngi Ha Lan. Trong nm iu tra u tin ng khm ph ra 35 v vi phm. Cc nc vi phm c nu danh gm c: Guatemala, Nam Triu Tin, Peru, Turkey, Zaire. y Hi cng m cc kha hun luyn v nhn quyn cho cc quc gia. Trong phm vi hot ng ny, cc chuyn vin nhn quyn c phi n Bolivia, Guinea, Guatemala, Haiti, Uganda v mt s nc Chu ph trch cng vic hun luyn. Tuy nhin kt qa t ra khng my khch l. Nm 1989 v thm st Thin An Mn ti Trung Quc xy ra. Sau v thm st y Hi ra mt bn quyt ngh xin khoan hng cho nhng ngi cn b giam gi. Quyt ngh ny tht bi. Mc du vy, ngi ta ghi nhn rng y Hi vn tip tc sinh hot nng ng v ci thin c rt nhiu tnh trng ca ch nhn quyn quc t. y Hi vn tip tc l c quan duy nht ca quyn lc Lin Hip Quc bt c a im no trn th gii.

S nng cp y Hi Nhn Quyn LHQ

65

Nm 2006 y Hi Nhn Quyn LHQ c nng cp thnh Hi ng Nhn Quyn LHQ (Human Right Council). Hi ng c chc nng v quyn hn ngang tm vi Hi ng Bo An Ln Hip Quc. S nng cp ny c ngha l vn nhn quyn t nay c LHQ coi quan trng nh vn an ninh th gii. Nhn quyn khng cn l vn ni b ca quc gia na m tr thnh vn chung ca nhn loi. Nm 2006, sau khi c thnh lp, Hi ng Nhn Quyn trin khai T Cng Tc V Giam Gi Ty Tin (Working Group On Arbitrary Detention) v trao cho nhm ny thm quyn xt x cc trng hp giam cm ty tin khp ni trn th gii. V th tc T Cng Tc c mu n khiu ni. ng n phi trnh by mch lc ch ra nhng vi phm no theo iu khan ca cc Cng c v Tuyn Ngn Quc T Nhn Quyn. Sau h s khiu ni phi c chuyn nhanh chng bng email hoc fax n T Cng Tc. Khi h s c T Cng Tc th l v khng nh s vi phm th cc lut s trong nc phi khiu kin tip theo trc ta n a phng da theo quyt nh ca Hi ng Nhn Quyn LHQ. D kt qa ca v kin ra sao th uy tn ca h thng t php v hnh chnh ca ch c ti trong nc cng thay i cng mc vi p lc ca nhn loi vn minh.

y Ban Nhn Quyn LHQ


y Ban Nhn Quyn LHQ l mt b phn gm18 chuyn vin c nhim v theo di v bo co vic thi hnh cc hip c nhn quyn quc t. Mc du khng c tnh cch thng trc nhng nm no y Ban cng phi trnh i Hi ng LHQ mt bn bo co v tnh trng nhn quyn trn th gii cn c vo vic thi hnh Cng c Quc T V Cc Quyn Dn S V Chnh Tr (ICCPR). y Ban cng c nhim v duyt xt cc bn phc trnh ca nhng bn tranh chp v vn nhn quyn. Mt khi cc bn thuyt trnh ny c duyt xt th th tc coi nh hon tt. Nu c nhng s kin g mi xy ra th 5 nm sau mi c xt li. Mt th tc nh th c coi l hi chm nhng d sao th n cng lm cho d lun quc t ch n cc v vi phm v nhng v vi phm ny c ghi vo h s ca cc quc gia b co. y Ban Nhn Quyn cng c th duyt xt nhng n khiu ni ca cc c nhn, cng dn ca cc quc gia thnh vin k cc Cng c V Nhn Quyn. Trong khi duyt xt v iu tra y Ban c quyn nu cu hi v a ra quan im ca mnh lin quan n v vi phm. Hnh ng ny tng ng vi vic cng khai ln n s vi phm trc d lun th gii. Vi mt thm quyn nh vy y Ban ng mt vai tr tch cc trong nhim v theo di s tn trng nhn quyn cho nhn loi.

66

Mi mt v can thip vo trng hp vi phm nhn quyn nh trn, c coi nh mt thng li ca y Ban. S ph bin cc bn phc trnh ca y Ban dn dn bin thnh tr ngi cho cc quc gia c thi quen vi phm nhn quyn. Mc d s ph bin khng bao m mt s hu hiu tuyt i, nhng r rng l bin php ny c tnh cch kh thi cao nht v mt chnh tr.

Nhim v tng trnh s thi hnh cng c nhn quyn k kt


Tng trnh (report) vic thi hnh cng c nhn quyn k kt l mt k thut p dng o lng thin ch tn trng nhn quyn ca cc c chun nhn cng c. Trong mt th gii tn trng ch quyn quc gia tng trnh hng nm v vic tn trng cng c l cch duy nht y mnh v ng thi kim sot thin ch tun hnh ch nhn quyn ca nhn loi. Mi quc gia k kt cng c nhn quyn phi c bn phn tng trnh kt qa ca vic thi hnh cng c. Vic thi hnh ny c Hi ng Nhn Quyn theo di cht ch. Hi ng Nhn Quyn v cc c quan thu nhn tng trnh, phi hp vi nhau ra sch lc thng tin v ph bin gi tr nhn quyn trn th gii. Thc t cho thy rng, t kt qu mong mun, cc c quan theo di cn thi hnh mt chnh sch ngoi giao khn kho trnh ng chm t i ca cc quc gia thnh vin. Mt i khi cn phi ngh c n vic vin tr cho nhng i tng thiu ngn sch thc hin. Cch tt nht nn p dng l phng php tiu chun ha cc mc phi tng trnh, cc th tc bo co v cc hnh thi cng c mi. S tiu chun ha ny gim bt cc s khiu ni v lm nh i cng cic cng nh trng trch phi tng trnh. Nhiu nh quan st cho rng phng cch tng trnhkhng my hu hiu, nht l i vi nhng quc gia ang pht trin vi dn tr cha cao v vn ha nhn quyn cha tc ng. Tuy nhin phng php ny cho n nay vn l phng php tt nht kh thi v mt chnh tr ./.

67

NGHA CA S NNG CP Y HI NHN QUYN LIN HIP QUC CHNG XV

Nm 2006 y Hi Nhn Quyn (Commission On Human Right) ca LHQ c thay th bng Hi ng Nhn Quyn (Human Right Council). S thnh lp Hi ng Nhn Quyn c ngha rt ln: vn nhn quyn t nay c giao cho mt hi ng c chc nng v quyn hn ngang tm vi Hi ng Bo An. Ni khc, y Hi Nhn Quyn c nng cp. S nng cp ny c ngha l vn nhn quyn c LHQ coi quan trng nh vn an ninh th gii. Nhn quyn khng cn l vn ni b ca mt quc gia m tr thnh vn chung ca nhn loi. Hi ng Nhn Quyn c bit quan tm n nhng trng hp b bt giam v l do s dng nhng quyn t do cn bn c ghi trong Tuyn Ngn Quc T Nhn Quyn nm 1948 v Cng c Quc T V Quyn Chnh Tr v Dn S nm 1966. Nm 2006, sau khi c thnh lp, Hi ng Nhn Quyn trin khai T Cng Tc V Giam Gi Ty Tin (Working Group On Arbitrary Detention) v trao cho thm quyn xt x cc trng hp giam cm ty tin khp ni trn th gii. * T Cng Tc c thm quyn xt x cc h s giam cm ty tin ca cc nc k tn tham gia Cng c Quc T V Quyn Chnh Tr v Dn s mc du cha k cc ngh nh th 1 v 2, ngha l cha chp nhn thm quyn xt x ca Hi ng Nhn Quyn nh trng hp ca Vit Nam. V th tc T Cng Tc c nhng mu n khiu ni ng n trnh by v vn ca mnh. Phi trnh by mch lc ch ra nhng vi phm theo cc iu khon ca Cng c v Tuyn Ngn. Sau , h s khiu ni cn c nhanh chng chuyn ti T Cng Tc bng email hoc fax. iu quan trng cn lu l sau khi T Cng Tc nhn h s th l v khng nh s vi phm th cc lut s trong nc phi khiu kin tip theo trc ta n a phng da vo quyt nh ca Hi ng Nhn Quyn LHQ. D kt qa v kin ra sao th uy tn ca h thng t php v chnh danh ca ch c ti cng theo m thay i cng vi p lc dn ch ca nhn loi vn minh.

68

Nm 2010, t chc Freedom Now Washington DC lm n khiu kin cho linh mc Nguyn Vn L, mt nh u tranh dn ch VN b chnh quyn cng sn H Ni giam gi ty tin. T Cng Tc c kin vi H Ni v vn ny v khng nh s vi phm. Tuy nhin, v ny b chm xng v cc lut s trong nc khng khiu kin tip theo trc ta n VN a theo quyt nh ca Hi ng Nhn Quyn LHQ. Vn tn trng lut nhn quyn c lin quan n vn vin tr quc t. Nhng h s nhn quyn quan trng l nhng mc chun c quan ti chnh LHQ da vo m gip hay khng gp. * Ma xun nm 1945, 50 quc gia hp hi ti San Francisco (Hoa K) thnh lp LHQ. Khi gia np LHQ cc hi vin minh th xc nhn rng nhn quyn t nay khng cn n thun l vic ni b ca quc gia m l mt vn quc t. Tuyn Ngn Quc T Nhn Quyn cng nhn cho con ngi 26 nhn quyn cn bn. Cng c Quc T V quyn Dn S-Chnh Tr v Cng c Quc T V Quyn Kinh T, X Hi, Vn Ha cng nhn thm quyn dn tc t quyt. Hai mi su nhn quyn cn bn c th chia lm bn loi: Th nht, tm quyn dn s cho chnh bn thn con ngi gm: quyn sng; quyn khng b n l; quyn khng b tra tn; quyn khng bi bt giam ty tin; quyn c xt x cng bng; quyn c t php bo v; quyn c lut php bo v; quyn c hng s bo v bnh ng. Th hai, su quyn dn s trong i sng x hi gm: quyn t do c tr, i li; quyn c cuc sng ring t; quyn kt hn v lp gia nh; quyn c c quc tch; quyn t nn; quyn t hu. Th ba, tm quyn kinh t, x hi v vn ha gio dc gm: quyn lm vic; quyn t do nghip on v nh cng; quyn c c mc sng kh quan; quyn an sinh x hi; quyn bo tr gia nh; quyn y t; quyn gio dc; quyn vn ha; Th t, bn quyn t do tinh thn v t do chnh tr gm: quyn t do lng tm v t do tn gio; quyn t do t tng v lp ngn; quyn t do hi hp v t do lp hi; quyn tham gia chnh tr. Hai mi su nhn quyn ni trn hp vi quyn dn tc t quyt thnh o lut quc t cn bn v nhn quyn, mt o lut c gi tr cao hn lut php quc gia. *

69

Sau khi Chin Tranh Lnh chm t v s e da ca thm ha nguyn t ton cu c g b, nhn loi hn hoan bc sang nn vn minh mi vi hy vng c sng trong t do, ha bnh v hnh phc. Nn vn minh mi trit loi b bo lc ch cn gi li s bao dung v hp tc gia con ngi v con ngi. Nhng nt c trng ca giai on lch s ny l hin tng ton cu ha, hin tng kinh t pht trin ng u trn a bn th gii v s xut hin ca cch mng truyn thng. Hin tng ton cu ha xut hin t thi c La M cng lc vi s thit lp Con ng T La ni lin u Chu vi Chu. N khai trng nn kinh t ton cu v tip tc pht trin theo chiu di lch s. N ang xa nha mi bin gii quc gia. Thng mi, u t v sn xut t lu vt ra ngoi lnh th v mang li mt s thnh vng chung cho nhn loi. Hin tng ton cu ha thay i ngha ca nguyn tc ch quyn quc gia. Thut ng ny, xut hin t thi gian k kt cc hip c Westphalia (1648), ngy nay khng cn mang ngha tuyt i na. Trn c hai bnh din quc t v quc ni n khng cn gi tr v gii hn. T thc t ca nn vn minh hin i c th khng nh rng khng c ch quyn nu khng c nhn quyn, v can thip vo s n p nhn quyn ca mt quc gia khng phi l can thip vo cng vic ni b ca x ny. Ch quyn phi c nhn quyn b tc c chnh danh tn ti./.

70

QUN TRIT HAI NIM NHN QUYN V CH QUYN CHNG XVI

Nhn quyn: nh ngha v lch s


Nhn quyn l nhng quyn m con ngi ai cng c vi l do h l con ngi. Nhn quyn c tnh cch ph qut, bnh ng v bt kh chuyn nhng. Nhn quyn cn thit che ch c nhn chng li mi n p v c ch ca nh nc, ca x hi. Nhn quyn i hi nh nc phi bo v, cung cp tin nghi, dch v v c hi ng u cho mi cng dn. Trong th gii him nay, nhn quyn l nim c tm quan trng vt tri nht m c nhn loi cng quan tm. Nhn quyn xut hin trn chnh trng cc nc phng Ty t th k 17. John Locke (1) vi tc phm Second Treatise of Government 1688 , c coi l ngi u tin trin khai mt l thuyt kh y v cc quyn t nhin ca con ngi m sau ny c gi l nhn quyn. Locke quan nim nh nc ch c chnh danh lnh o khi no to c y iu kin cho nhn dn hng th nhng quyn t nhin ca h. Ngi dn c quyn i hi nh vy v h c quyn lt bng cch mng nu h khng c ch tha mn. Trc v trong Th Chin II nhn quyn t khi xut hin trn bn c chnh tr th gii. S d c tnh trng kh hiu l v nguyn tc ch quyn quc gia ca nhng hip c ho bnh Westphalia 1648 b hiu lm ri a n tnh trng lm dng: nhiu quc gia coi nhn quyn l mt vic ring t khng lin quan g n lng tm nhn loi. Hu qa l su triu ngi Do Thi v na triu ngi Gypsies b cht oan v bn tay a st ca Hitler trong cc l ha thiu v hi c ti Auschwitz. Ch sau khi thng trn cc lnh t ng Minh mi thm tha v thc ng mc tm quan trng ca vn tn trng v bo v nhn quyn. Bc u tin trong tin trnh nng cao ga tr ca nhn quyn l phin x cc ti phm chin tranh vo ti im 1945-1946 bi ta n Nuremberg trong cc lnh t Nazis thua trn phi tr li trc php lut v ti danh chng nhn loi. Ba nm sau, i Hi ng Lin Hip Quc mi cng b trc ton th nhn loi Bn Tuyn Ngn Quc T Nhn Quyn vo ngy 10/12/1948. V phi i thm 18 nm na (1966) hai Cng c Quc T V Cc Quyn Dn S, Chnh Tr v v cc quyn Kinh T , X Hi, Vn Ha mi ra i. Ba vn bn ny, hp thnh b lut quc t v quyn con ngi ca nhn loi. 71

S lm dng nguyn tc ch quyn quc gia


Nguyn tc dn ch b Trung Quc v cc nc c ti ng lm dng nhiu nht l nguyn tc ch quyn quc gia. Thut ng ny xut pht t t tng ca Machiaveli (2) v Jean Bodin (3) v theo dng chy ca lch s, c cc quc gia u Chu bi ng khi k kt Hip c Westphalia (1648) xc nhn ch quyn ca Thy S v Ha Lan. Trong Bn Tuyn Ngn Bangkok nm 1993, mt s nc Chu cn c vo nim ch quyn quc gia i hi Ty Phng phi tn trng lnh th, khng c can thip vo cng vic ni b ca cc quc gia khc v khng c s dng nhn quyn to p lc chnh tr. Hin nhin l cc nguyn tc dn ch ni trn u l ph sn ca vn ha Ty Phng nhng c mt s quc gia bnh vc cc Ga Tr Chu em ra s dng mt cch l k. L k ch, trong khi h kch d di nim nhn quyn th h li trn qy mt cch qu ng nim ch quyn quc gia. H khng hiu rng s pht trin ca nim ch quyn quc gia v nim nhn quyn l s pht trin song hnh. Khng nhng th gia hai nim cn c ba mi lin h mt thit. Th nht, nu nguyn tc ch quyn quc gia c t ra bnh vc nhng quc gia nh yu chng li s n p v h hip ca cc quc gia ln mnh hn th cng chng khc g nguyn tc nhn quyn c t ra bnh vc nhng c nhn v tp th nh b chng li s lm dng ca cc lc lng x hi ln mnh hn. C hai nguyn tc u nhm ti phn phi s bt bnh ng v quyn lc. Ngi ta khng hiu ti sao khi s dng nim ch quyn quc gia lu cc nc Ty Phng khng c h hip cc quc gia ang pht trin th chnh cc tiu quc ny li dng nim nh mt chic l chn vi phm nhn quyn ca con dn trong nc h. Lm nh vy l h thp t cch v trnh vn minh ca giai cp lnh o trc mt cng ng th gii. Th hai, nu hiu rng nim nhn quyn c t ra trang b cho c nhn phng tin t bo v chng li s bo ngc ca k cm quyn th l mt mnh lnh chnh tr v s lin h chc nng gia hai nim ch quyn v nhn quyn m ngi cai tr khng th no khng bit ti. Th ba, gia ch quyn v nhn quyn cn c mt lin h khc v phng din lun l. V mt ny ny ngi ta a ra quan im nh nc khng c php vo quyn lc ca mnh vi phm nhn quyn v l mt hnh vi v o c. Cho nn ch quyn phi c nhn quyn b tc c chnh danh tn ti.

72

Ch quyn c th mang tnh tuyt i trong sinh hot quc t gia cc quc gia vi nhau thc hin bnh ng nhng khng th c coi nh v gii hn trong sinh hot quc ni. T thc t ny c th khng nh rng : khng c ch quyn nu khng c nhn quyn v can thip vo s n p nhn quyn ca mt quc gia khng phi l can thip vo cng vic ni b ca x ny.

Nhn quyn v pht trin chnh tr


Nhn quyn l nh n trong tin trnh pht trin chnh tr ca mt quc gia. Trong tin trnh pht trin , bt c mt nh ch no d l chnh tr, kinh t hay vn ha c to ra, cng s b coi nh phn dn ch nu vi phm dn quyn. Nhn quyn cn thit iu ha quan h gia nh nc v x hi, gia nh nc v c nhn, v gia c nhn vi nhau. Nhn quyn l cn bn to s n nh cn thit cho tnh trng pht trin kh tr v s gia tng phc li ton dn. Kinh nghim ca d vng cho thy s tn trng nhn quyn l mt yu t khng th thiu ca tin trnh pht trin v phi c coi nh kim ch nam cho nhng nc ang pht trn noi theo. Bc quan trng u tin trong tin trnh pht trin chnh tr l phi cng nhn nhn quyn. Cng nhn nhn quyn l phi tch ri chnh tr v kinh t, nh nc v x hi, vn cng v t. L do ca s tch ri gm hai lun thuyt. Th nht, tch ri nh nc khi x hi dn s thm quyn ca nh nc khng bao trm v bp nght ton b i sng ca x hi. Nh nc phi tuyt i tr v vi khng gian chnh tr v lnh vc cng. Th hai, s tch ri ny cn thit ngi dn v x hi dn s c t do pht trin theo li ch ca tng c nhn tng on th, ngoi s can thip ca chnh quyn. Sau Th Chin II, s cn tr ln nht cho qa trnh tin n dn ch ca cc nc ang pht trin l s thiu c lp v hu hiu ca mt x hi dn s.

S phn lp theo chiu dc.


nim ti lp x hi dn s l mt s phn lp theo chiu dc khc vi nguyn tc tam quyn phn lp ca Montesquieu l mt s phn lp theo chiu ngang. S phn lp theo chiu dc s ct b quyn hn ca nh nc khi cc khng gian ring t v to ra nhng iiu kin thun li cho s thng tin dn ch t cc c s h tng. C th din t cc thun li di ba kha cnh. Th nht, s ct b quyn lc ca nh nc khi cc khng gian ring t s lm cho nhu cu tranh lun v dn ch lan rng nhanh hn, s thc y v h tr mnh hn s thit lp dn ch trn ton lnh th.

73

Th hai, s phn lp quyn hnh gia nh nc v x hi dn s s cng c ch php tr. Lut php s c p dng nhiu hn v tr nn phong ph hn. T trng x hi s gim thiu. Cng bng v trt t x hi s c vn hi v sinh hot cng ng cng nh sinh hot chnh quyn s tr nn lnh mnh. Th ba, x hi dn s s dn n vic cng nhn v thit lp cc nh ch kim sot v qun bnh (checks and balances) t gy thm sc mnh v bin thnh nhng c ch b tc cho chnh quyn. Nhng yu t cu thnh mt x hi dn ch trong mt ch i ngh gm c mt nn kinh t hn hp s hu cng cng-t nhn v mt nh ch quc gia phc li. l nhng tiu chun dn ch cn bn cn t c v cng l s th hin ng n v nghim chnh ca s tn trng nhn quyn. * Trn y l nhng nt phc ha chnh yu nh ngha nhn quyn v ni ln tm quan trng ca nim i vi nhn loi ngy nay. Hy vng nhng on vit c ng ny s gip ch cho phong tro u tranh dn ch ang pht trin thun li trong cng nh ngoi nc. Ln sng dn ch th t ang quyt lit s ng nhng ch c ti khng ch ngha ti Trung ng. Syria ang l ng rc cui cng cn qut dn. Sau s n lt vng ng - Thi Bnh Dng. Chng ta khng cn phi ch lu na. Hoa K tr li Chu. Vit Nam c mi gi trong vai tr i tc chin lc. Ngh quyt 1973 ca Lin hip Quc tr thnh tin l c nhn loi hoan nghnh t sau khi Lybia ly li t do, v s ng bn cnh nhng dn tc b p bc. Ton khi ngi Vit trong v ngoi nc hy anh dng cng nhau ng ln lm cch mng nhn quyn cu nguy t quc. y l c hi ngn nm mt thu. Dn tc Vit Nam s khng n c ./. CH THCH (1) JOHN LOCKE (1632-1704) l trit gia ngi Anh. ng l tc gi cun Essai sur LEntendement Humain (1632) trong cho rng x hi da trn mt loi kh c v nh vua phi tun theo lut php. (2) NICCOLO MACHIAVELLI (1469-1527) l nh vn, trit gia, chnh tr gia ngi . ng gip Cng Ha Florence nhiu cng tc ngoi giao thnh cng vi Php, c, v trong vic ti t chc qun i. V hu, ng dng thi gian vit sch. Tc phm lm ng ni ting l cun Le Prince, vit nm 1513, nhng ch c in ra v ph bin nm 1532 . Nhng tc phm khc l Lhistoire De Florence (1525) v La Clizia (1525). T tng chnh tr ca ng l Nh Nc phi t mc tiu ti hu trong vic ci thin x hi v i sng ca cng dn. 74

(3) JEAN BODIN (1530-1596) l thm phn v trit gia Php. Nm 1576 ng vit tc phm La Rppblique (Th Ch Cng Ha) trong ng a ra nhng nguyn t c v mt nn dn ch n ha vi nhng quyn lc trung gian nh quc hi, hi ng qy tc v hi ngh cc i din giai cp.

75

TH GII NHN QUYN V BN TUYN NGN ASEAN NGY 18/11/2012 CHNG XVII
Nhn quyn l vn trung tm trong nhng cuc tranh lun chnh tr trn th gii ngy nay. Nhn quyn nu ra nhng tiu chun cn c vo m chng ta thm nh gi tr ca mt x hi, thm nh quan h gia nh nc v mt c nhn, thm nh quan h gia cc thnh vin trong cng ng th gii v thm nh quan h gia lut php quc gia v lut quc t. a bn tranh lun v nhn quyn thng xy ra trong Lin Hip Quc v t chc ny l t chc duy nht c phng tin, kh nng v uy tn li cun s ch ca th gii mi khi c nhng bin c bt thng xy ra, hoc c nhng kh khn cn iu chnh hay gii quyt. * Sau Th Chin II, Lin Hip Quc c thnh lp. Trong bn Hin Chng cng b vo nm 1945, t chc quc t ny xc nh: lng tin vo nhng quyn cn bn ca con ngi, vo nhn phm v gi tr ca mi c nhn, vo s bnh ng gia nam n ca tt c cc quc gia khng phn bit kch thc ln nh. Bn Tuyn Ngn Quc T Nhn Quyn cng b ngy 10/12/1948 l mt b lut nhn quyn ca nhn loi. V c nhng ting ni yu cu nhn quyn phi c bo v bng lut php nn bn tuyn ngn ra i. Ni dung ca bn tuyn ngn l mt cng trnh tng hp, sau khi tham kho cc t tng ca Ty Phng, Marx -Lenin, v cc tp tc khc trong cng ng nhn loi. Ni khc, Tuyn Ngn l mt tc phm do nhiu nn vn ha to nn: ngi Ty Phng ch trng n cc quyn dn s, chnh tr v t do c nhn; ngi Soviet quan tm n cc quyn kinh t v x hi; ngi M La Tinh ch trng php tr; ngi Scandinavian i hi bnh ng gia nam n; ngi n v Trung Quc bc b mi hnh thc k th; i din ca mt s nc khc tranh u cho t do tn gio Trc cng tm v c gng ni trn ca nhn loi, mt vi kin ph hoi vn xy ra. Cho nn kin chung l phi c mt b lut quc t v nhn quyn rng buc v chnh v th m cc cng c quc t v nhn quyn ra i: Cng c Quc T V Cc Quyn Dn S v Chnh Tr (International Covenant On Civil And Political Rights, ICCPR) v Cng c Quc T V Cc Quyn Kinh T, X Hi V Vn Ha (International Covenant On Economic, Sociial And Cultural Rights, ICESR). Hai cng c ny cho nhn quyn mt sc mnh nh cha bao gi c v tnh hp php v v mt ngoi giao. 76

Tip theo hai cng c ni trn l s xut hin ca mt s khng nh ca nhiu cng c khc: cng c cm tra tn, cng c bo v nhng ngi t nn chnh tr, cng c bi tr k th chng tc v nhng hnh thc k th khc, cng c bo v lao ng, cng c bo v quyn li ca tr em Vic k kt nhng cng c ny khng gp kh khn nhng kh khn li xut hin khi em ni dung ca nhng cng c ny ra thi hnh trong thc t.

Vn nh ngha nhn quyn


Nhn quyn l mt nim c a ra nng cao nhn phm v nhng thuc tnh (attributes) ca con ngi trong sinh hot x hi, nhm to ra mt s thoi mi cho mt cuc sng ng sng. Nhn quyn bo v nhng thuc tnh v cng khai ku gi nhn loi t u tin cao cho n lc bo v ny. T nhiu th k nay, nhn quyn xut hin di hnh thc cc o lut v tp tc bo v con ngi bnh thng , cc nhm ngi trong x hi, cc dn tc thiu s, cc chng tc, chng li s h hip ca nhng ngi cai tr. Nhn quyn xut hin trong sinh hot x hi nh nhng quyn ca c nhn, c tnh ph qut v bt kh chuyn nhng. Bn Tuyn Ngn Quc T Nhn Quyn ku gi mi ngi phi c trch nhim v bo v nhn quyn, nn chnh v l do ny m nhn quyn mang tnh ph qut. Cn ni v tnh bt kh chuyn nhng th phi hiu rng, nu trng hp chuyn nhng tht s xy ra th cuc sng ca con ngi khng cn l mt cuc sng y v ton vn theo nh bn cht ca n na. Trc Th Chin II, thut ng nhn quyn dng ch cc quyn dn s v chnh tr. Cc quyn ny c gi l nhng quyn ca th h th nht (first generation rights). Cc quyn kinh t, x hi, v vn ha, sau c gi l nhng quyn ca th h th hai. Ti nm 1986 th xut hin mt quyn thc th h th ba. l quyn c pht trin (right to development). Bn Tuyn Ngn nm 1986 cng nhn quyn c pht trin, cng nhn con ngi l i tng chnh yu, ng thi l k tham gia v l k tha hng duy nht ca quyn ny. Tuyn ngn cng nhn mnh n tnh bnh ng ca nhn quyn v coi s vi phm nhn quyn nh l lc cn chnh yu cho vn pht trin. * Vn nh ngha nhn quyn cn thit bit r c tnh ca mi loi. Trc tin phi nhn nh rng cc quyn dn s (civil rights) ch lin quan n c nhn ch khng ph huc iu kin x hi. Cc quyn kinh t, tri li, lin quan n vn lao ng, vn cng n vic lm, v vn c th lao cng bng. Quyn x hi i hi nh nc quyn c hng an sinh x hi, gio dc v chm sc y t. Quyn vn ha

77

cha c xc nh r rt lm nhng i n gm cc quyn lin quan n nhng ngi bn x (indigenous people). Ngoi nhng quyn lin quan n c nhn nh trnh by trn cn c nhng quyn lin quan n tp th. Quan trng nht l quyn t quyt (self-determination). Cc quyn ny a n hu qa l quc gia c quyn la chn chnh sch ring ca mnh v la chn hnh thi chnh quyn m mnh mun. * C kin cho rng nim nhn quyn c mt phm vi p dng qa rng. Nh th n lm mt ngha ca thut ng ny. Nhng nhiu ngi khc li c mt nhn quan ngc li. Nhng ngi ny cho rng: nhn quyn ngy nay khng cn mang ngha l nhng iu kin ti thiu cn thit cho nhn phm ca con ngi, m thc s bao gm tt c nhng g c th coi nh l cn thit cho s pht trin ca con ngi. Nhn vo thc t ca s bo v nhn quyn trn th gii hin nay ngi ta thy rng s bo v cha ng mc. B my bo v nhn quyn ang cn trong tnh trng thai nghn , v cn cn c ci tin v ci thin rt nhiu. i vi trch nhim ci thin cc quyn kinh t, x hi v vn ha, nh nc c th ku gi s hp tc ca cc t chc t nhn. Cn i vi vic tn trng cc quyn dn s v chnh tr, nh nc phi c bit quan tm n cc vn hp hin, php tr v bu c ngay thng, Ti Chu ngy nay t nn chnh tr thng thng nht l vic li dng nim ch quyn quc gia v l do an ninh nh nhng tm l chn vi phm nhn quyn trong nc. Ta c th ly mt th d gn y nht, trnh by trong on vit tip theo.

Bn Tuyn Ngn Nhn Quyn ASEAN 18-11-2012


Ngy 18/11/2012 i din ca 10 quc gia ASEAN hp thng nh ti th Phnom Penh (Cambodia) bn tho v chp thun mt bn tuyn ngn chung cho 600 triu dn trong vng, gi l Tuyn Ngn Nhn Quyn ASEAN (ASEAN Human Rights Declaration , AHRD) . Tin trnh son tho bn Tuyn Ngn ny khi s vo nm 2011 v nhm son tho c thnh lp cng nm ti th Vientiane (Lo). Nhm ny c y Ban Lin Chnh Ph ca Hip Hi Cc Quc Gia ng Nam V Nhn Quyn (AICHR) trao trch nhim hnh thnh. Trong sut thi gian son tho, khng c bt c mt c nhn hay mt t chc nhn quyn no trong khu vc c tham kho kin hoc tham gia ng gp. Ngy 8/4/2012, 136 NGO nhn quyn v mt s mng li x hi dn s khc trong khu vc ng Nam ra mt Bn Tuyn B Chung ku gi ph bin bn d

78

tho Tuyn Ngn Nhn Quyn ASEAN mi ngi tham kho v gp kin, nhng li ku gi ny khng c p ng. n ngy 16/11/2012, 62 NGO nhn quyn hot ng ti vng ng Nam ln ting phn i v ku gi cc thnh vin ASEAN hon vic biu quyt c thi gian chnh sa, nhng cng khng c chp thun. Sau khi Bn Tuyn Ngn Nhn Quyn ASEAN c chnh thc cng b, Cao y Nhn Quyn LHQ, b Navi Pillay hoan nghnh vic lm ny nhng lu ASEAN l li l trong Bn Tuyn Ngn khng ph hp vi nhng tiu chun quc t v nhn quyn c sn. B Pillay cng a kin thm l ASEAN cn tham kho nhiu hn na vi cc NGO nhn quyn trong vng. Nhn xt ca b Cao y cng c cc chuyn gia ca y Hi Quc T Nhn Quyn chia s v h cho rng ni dung ca Bn Tuyn Ngn Nhn Quyn ASEAN cn phi xt li. Cc chuyn gia ny yu cu Bn Tuyn Ngn phi tuyt i tn trng cc tiu chun quc t nhn quyn c sn nu h mun ng gp tch cc vo ch nhn quyn quc t. Ngi ta rt bt bnh khi c thy trong Bn Tuyn Ngn c on vit: Vn nhn quyn s c xt di nh sng li ch trong bi cnh a phng v quc gia. (Regional and national context)s. ng Phil Robertson ca t chc Human Rights Watch, (New York) cc lc phn i v cho rng l do regional and national contexts khng th no l mt ngoi l. i s Chen Heng See ca Singapore bnh vc Bn Tuyn Ngn bng li l sau y: chng ti lm ht mnh v s thc thi nhn quyn trong bi cnh (context) ca mi quc gia. X hi lun lun thay i cho nn Bn Tuyn Ngn cng s thay i theo, n khng phi l mt ci g c nh. Nhng ngi ch trch th ni rng Bn Tuyn Ngn c qu nhiu l hng. Ni dung Bn Tuyn Ngn gm 40 iu lin quan n cc quyn dn s, chnh tr, kinh t, x hi, vn ha, n cc vn trin khai v cng c ha bnh. Chnh ci iu kin trin khai v cng c ha bnh ny gy bt mn cao nht. Ngy 18/11/2012 ti bn hi ngh, trong khi nhng ngi ng u ca t chc ASEAN ang rt hnh din v Bn Tuyn Ngn, th ngoi hi ngh mt cnh tng phn i si ng din ra. Nhng ngi phn i cho rng Bn Tuyn Ngn s l phng tin tt cho cc chnh quyn ASEAN chi b trch nhim v cc vi phm nhn quyn trong t nc ca h. /.

79

NHN QUYN TI TRUNG QUC V NHNG IM CN TCH CC THNG CHNG XVIII


Mc du nim nhn quyn t nhiu tin b trn c hai phng din l thyt v thc tin sau Th Chin II, nhng ngay c trong thi gian hin nay, nhn quyn ti Trung Quc vn c coi nh dm chn ti ch. Di thi Mao Trch ng, s vi phm nhn quyn nhn quyn qu l liu v nhiu khng k xit. Ch tch Lu Thiu K b bt bt hp php, b tich thu ti sn v b cht trng t mt cch tc ti v thm hi. Nhng trng hp oan ung tng t xy ra hng ngy v ngi ta ti cho li lm ca t bn. Xia Yan, ph tng trng vn ha di thi Mao, ngi cng b truy n v hm hi trong thi k Cch Mng Vn Ha vit nh sau: Cc quc gia x hi ch ngha khng quan tm n vn nhn quyn. Di cc ch ny, tt c nhng g lin quan n con ngi nh nhn quyn, nhn o, nhn bnu l nhng iu cm k Lc lng quan trng nht v nng ng nht ng sau hin tng pht trin l con ngi, nhng con ngi b chng ta coi thng v khinh mn. Vic ny chc chn s a n nhiu vn kh gii quyt trong tng lai Ti Lin Hip Quc v ti nhng hi ngh quc t, cc i din ca Trung Quc thng n trnh mi khi phi tranh lun lin quan n nhn quyn. Thi gian ny ko di kh lu nhng, may thay, gn y c i cht tin b. Nhng ngi lnh o ti Bc Kinh bt u hiu rng vn nhn quyn l khng th n trnh v khng phi l c quyn (monopoly) ca cc quc gia Ty Phng. Vi s thay i tch cc ny trong t tng, nhng ngi lnh o ti Bc Kinh mt mt ra lnh cho b phn chnh ph c trch nhim tin hnh ngin cu v nhn quyn. Nh s nghin cu ny, mt s ti liu c ut bn v ph bin, chng hn nh: Bch Th Nhn Quyn Ca Trung Quc; Lut Hnh S Ci Cch Ca Trung Quc; Ty Tng :Ch Quyn V NHn Quyn. Mt khc, h cng t b chnh sch du u h ui v nhn quyn m t lu h vn kin tr theo ui, v bt u dn thn vo cuc tranh lun cng khai v nhn quyn trong cng ng quc t. T sau thi gian ny cc sch v nhn quyn do cc tc gi Trung Quc vit v in trong nc c xut bn u u. Cc tc phm ny c cc nh nghin cu hnh thnh vi mt thi khch quan nghim tc tng t nh cc hc gi nc ngoi. Cuc

80

tranh lun v nhn quyn khng mang tnh bo th mt chiu na m thc s m rng nhn quan v nhn quyn ca qun chng. S tin b ni trn tht ng ngi khen. Tuy nhin, vn cn mt vi im ch yu cha c thng v cn c iu chnh nh s c trnh by trong nhng on vit tip theo.

Bn cht giai cp v tnh ph qut ca nhn quyn


Theo cch nhn Mc Xt th cc nhim nh dn ch, t dotrong x hi u mang tnh giai cp. Nh vy, vn nhn quyn khng th no l mt ngoi l. Tuy nhin, nu chp nhn mt thi v t nghim chnh th khng th no bc b tnh ph qut ca nim ny. y l kin ca Yu Haochang, gio s ph ging vng lai ca i Hc Columbia. ng ny cn vit thm: Nhn quyn l g ? Nhn quyn l quyn ca con ngi. Trong thut ng ny khng c s phn bit quc gia, chng tc, tn gio, dn tc, gii tnh, tui tc v c bit l giai cp. Thut ng bao gm tt c mi con ngi trn th gii v mang tnh ph qut. C Marx v Engels u cng nhn nhn quyn nh mt loi quyn quen thuc nht ca con ngi. Ngy 1/6/1945, 48 quc gia k vo Hin Chng LHQ. iu 1 khon 3 ca Hin Chng vit: hon tt s hp tc quc t ng hu gii quyt nhng vn lin quan n kinh t, x hi, vn ha, nhn o, ng thi thng tin v tn trng nhn quyn, bo m t do cho tt c mi ngi khng phn bit chng tc, gii tnh, ngn ng v tn gio. Vo thi gian , i din ca Trung Hoa (vng gii phng) l Dong Biwu cm bt k vo bn Hin Chng lng ly . Thng10 nm 1948 LHQ ban b Bn Tuyn Ngn Quc T Nhn Quyn. iu 1 ca Bn Tuyn Ngn vit: Tt c mi ngi u sinh ra t do v bnh ng vi y phm cch v nhn quyn. iu 2 vit: Ai cng c quyn c hng nhng quyn v t do lit k trong bn Tuyn Ngn m khng phn bit bt c mt th g chng hn nh chng tc, mu da, gii tnh, ngn ng, tn gio, chnh kin, quan im, gc gc, ti sn, ngy sinh v nhng thn phn khc. Tt c nhng iu c bn Tuyn Ngn cp ti nh trn u lin quan n tnh ph qut ca nhn quyn. Nm 1988 nhn dp k nim 40 nm bn Tuyn Ngn ra i, a din ca Trung Quc Ding Yaanhong xc nhn ni dung ca bn Tuyn Ngn bng li l nh sau: Chnh ph v nhn dn Trung Hoa ng thanh ng h v tn trng nhng nhn quyn v quyn t do cn bn ca con ngi. Chng ti ng h v chun nhn nhng nguyn tc lin quan n nhn quyn lit k trong Hin Chng LHQ.

81

Chng ti st sng tham gia trong nhiu lnh vc nhn quyn. TrungQuc k kt nhiu tha c quc t v nhn quyn, hon thnh nhng trch v do cc tha c quy nh v trnh nhng bo co nh k v nhn quyn ln cc c quan hu trch.. Chng ti hy vng l nhng hnh ng tham gia s khuyn khch cc chnh ph v dn tc khc trn th gii quy thun cc nguyn tc ca Hin Chngnhm bo m ha bnh v cng l ca th gii Mc du chng ti ch trng n bn cht giai cp ca nhn quyn nhng khng phi v th m chng ti ph nhn tnh tng qut ca nhng quyn ny. Chng ti cng nhn thc c rng cuc u tranh cho nhn quyn gip cho kinh t pht trin d dng v cho s n nh chnh tr ti cc quc gia t bn. Nh vy ta thy rng, ti din n LHQ v trn nhng vn kin quc t k kt nhng ngi i din ca Trung Quc ng thanh chp nhn nhn quyn cng vi tnh ph qut ca n. Tuy nhin, s nhn nhn ny cha c nht qun trong hnh ng. Cho nn Bc Kinh cn phi c nhit tnh v c gng nhiu hn na. Tht ra nu i su vo l thuyt cng sn th chng ta cng thy rng Marx cha bao gi bc b nhn quyn hoc tnh ph qut ca nhn quyn. Ci m Marx ch trch khng phi l l thuyt nhn quyn m l tnh trng p dng nhn quyn trong thc t. Ti Trung Quc ngy nay, nhng tm nhn sai lc coi nhn quyn khng th no p dng c trn Hoa Lc hoc coi nhn quyn nh mt c tnh ring bit ca t bn Phng Ty, nht thit cn c iu chnh li.

Ni dung ca nhn quyn


Thut ng nhn quyn bao gm rt nhiu quyn di tn d ca n. i c th chia nhng quyn ny thnh 4 loi: quyn sng, quyn kinh t, quyn chnh tr v quyn vn ha. Trn bnh din quc t, nhn quyn c chia lm hai nhm: 1/ quyn dn s v quyn chnh tr; 2/ quyn kinh t, quyn x hi v quyn vn ha. Theo nguyn tc th tt c cc quyn trong hai nhm u c tm quan trng ngang nhau nhng trn thc t th nhng quyn dn s v chnh tr c coi nh c u tin cao hn. Ngoi i, ngi ta thng nghe ni rng: Dn ch khng th nui sng con ngi v t do ngn lun cng chng c ngha l g nu bao t lc no cng trng rng. V nhu cu sinh tn (subsistence) c coi l u tin cao nht nn cc quyn kinh t v x hi phi c coi l quan trng hn cc quyn chnh tr. Cch lp lun ny c kha cnh thc t ca n nhng cng khng hon ton thuyt phc. David D Raphael chia nhn quyn lm hai loi: 1/ quyn hnh ng (rights of action) v 2/ quyn th hng (rights of recipience). Loi th nht c tnh tiu cc, cn loi th hai mang tnh tch cc. Loi quyn tiu cc lin quan n cc quyn chnh tr, cn loi quyn tch cc lin quan n cc quyn x hi chng hn nh quyn c hng ch an sinh x hi lc tui gi. Nu mun nh gi h s nhn quyn ca mt chnh ph hay nh nc trc tin phi nhn xem chnh ph c vi phm nhng quyn cn bn ca con ngi (ngha l 82

nhng quyn tiu cc) hay khng ri mi xt xem chnh ph c cung cp mt ch an sinh x hi thch ng cho con dn ca h hay khng. im quan trng khi tranh lun v nhn quyn l phi n thc cht ca cc quyn tiu cc, ngha l cc quyn chnh tr. i vi cc quyn , chnh ph ch cn khng c nhng hnh ng vi phm hoc cn tr l h s nhn quyn lp tc c nh gi cao. Nh vy cu ni: quyn chnh tr ch l mt s xa x khi bng i, m ngi ta thng nghe thy vang ln t pha Trung Quc, ch l mt cu ni nhm. c nhng quyn , nh nc khng cn cung cp g cho dn m ch cn tn trng lut nhn quyn. l . Chiu xu ca ngha tranh lun nm ch ny.

Quan h gia nhn quyn v ch quyn


Cu hi m ngy nay c c loi ngi quan tm l: nhn quyn quan trng hn ch quyn hay ngc li ? Vn ny hin ang cn l mt ti tranh lun si ni. Phe bo th gi nguyn lp trng coi nhn quyn l vn ni b ca mt quc gia, trong khi phe tin b th cho rng nim ch quyn li thi v nhn quyn phi c quan nim rng ri ran goi phm vi ca bin gii. Gia hai quan nim cc oan ny cn c mt quan nim trung dung ch trng rng: vn nhn quyn nm trong phm vi lnh th ca quc gia nn ch c th c thc thi trong phm vi lnh th . Tuy nhin i vi mt vi trng hp c bit trong nhn quyn thc s vt ra ngoi bin gii quc gia th quan nim trung dung ny ch trng phi gii quyt trn hai mt: Mt mt chng ta vn phi tn trng nguyn tc ch quyn quc gia v chng li nhng hnh vi can thip vo ni b ca mt nc. Mt khc, chng ta phi nhn nhn rng vic bo v nhn quyn tr thnh mt nhim v quc t nhng vic bo v ch c thi hnh trong chng mc cn thit v hu l, ngha l trong gii hn c th chp nhn c. Ti Trung Quc hin nay ngi ta cng nhn nhn lut nhn quyn quc t l nhng lut c hnh thnh ngoi phm vi lnh th quc gia chng hn nh cc lut lin quan n vic phn bit mu da, phn bit chng tc, lm dng ph n, tr em v ngi khuyt tt. ng thi ngi ta cng tha nhn l nhng hng ngi ny cn c quc t bo v. Tuy nhin cuc tranh lun vn tip tc si ni v cha ng ng mi khi phi bn n nhng quyn chnh tr v dn s ca con ngi. V vn ny c quan im cho rng v s bo v nhn quyn l trch nhim chnh ca ch quyn nn phi coi l mt vn hon ton c tnh cch ni b tuyt i. Quan im ny hi c tnh khin cng nn khng th no gii thch c cu hi sau y: nu trng hp vi phm nhn quyn l do chnh nh nc gy nn i vi quc dn th trng hp ny phi tnh lm sao ? L c nhin l khng th no tm thy

83

c cu tr li v, trong trng hp ny, tt c nhng hp ng cam kt bo v nhn quyn m nh nc k kt vi th gii thc ra ch l mt m giy ln. Lun l i hi nh nc phi c trch nhim tuyt i bo v mng sng v quyn li ca con dn h, ging nh cha m khng c git hi con ca chnh mnh. Nh khoa hc Albert Einstein, trong tc phm The limits of sovereignty (Nhng hn ch ca ch quyn) vit rng: Nh nc phi l y t ca chng ta ch chng ta khng phi l n l ca nh nc. Vi thn phn mt ngi dn, chng ta phi thu hiu ngha ch thc ca thut ng i quc. Yu nc trc ht l phi yu ng bo ca mnh v yu ng bo ca mnh l phi tn trng t do v hnh phc ca h. Yu ng bo phi c mt thi nghim khc i vi nh nc khi thy nh nc nhn chm nhn quyn xung gt chn v giy xo ln m khng a ra c mt l do thch ng no gii thch./.

84

THC T NHN QUYN TI TRUNG QUC CHNG XIX

Nhn quyn thng l nhng quyn dn s (civil rights) c nh nc quy nh song song vi mt vi mt s lut l khc. Tuy nhin nu xt v mt nim th gia nhn quyn v quyn dn s c nhiu s khc bit. Quyn dn s l mt loi quyn chnh tr c Marx m t nh mt quyn ch c thi hnh khi con ngi l mt thnh vin ca cng ng x hi. Ni dung chnh ca cc quyn dn s l t do v cc quyn ging nh quyn cng dn. Tt c nhng quyn khc ngoi phm vi ca cc quyn dn s c gi l nhng quyn t nhin. Cc nc dn ch sm nht ca th gii c nhng ch nhn quyn p dng t nhng nm cui cng ca thp k 1780 Ring i vi Trung Quc th vn nhn quyn ch c cp n trong Hin Php 1954 v mt s hin php tip theo. Trn tt c nhng hin php ny nhn quyn u c nhn nhn, nhng trn thc t th cc nhn quyn ti Trung Quc cn cn phi c ci thin rt nhiu.

T do c nhn (Personel Liberty)


Hin php hin nay ca Trung Quc ghi nhn: quyn t do ca con ngi khng th b vi phm. Trut b hay hn ch quyn t do ca con ngi bng phng php cm t hay nhng phng php vi lut khc l khng c php. iu 2 ca Lut V Bt Gi Ngi ti TRung Quc tr liu: cng dn khng th b bt gi nu khng c bn n ca ta n nhn dn hay lnh bt gi ca cng t vin nhn dn. Tuy nhin trong thc t th nhng bo m khng c tn trng. Cc bin php hnh chnh v khm xt nh ca cho php nhn vin an ninh ty tin bt ngi, ty tin cho i lao ng ci to. Th tc bt ngi ty tin ny i tri vi tinh thn ca Bn Tuyn Ngn Quc T Nhn Quyn. Lut hnh ca Trung Quc cng cn cho php thi hnh th tc qun ch ti gia nhng ngi mn hn t. Ni l qun ch ti gia nhng thng khi h li b a n nhng ch khc th n. Thi gian tm giam hai thng iu tra cng khng c tn trng. C khi thi gian ny ko di c nm. Nhn chung, tt c nhng bin php hnh chnh giam ngi tri php ny rt vi lut nhng li rt thng dng.

T do t tng (Freedom Of Thought)


85

Trc khi chnh quyn cng sn c thit lp trn ton lnh th vo nm 1949 cc lnh t cng sn cng ban hnh mt s bin php bo m nhn quyn v quyn t hu ti mt s tnh vng bin gii. Trong s nhng bn vn hnh chnh ny ngi ta cng thy cp n quyn t do t tng v tn gio. Thi , trong cc tc phm ca Mao Trch ng cng thy xut hin s cho php ny. Thi k Hp Tc Quc Cng, nhiu sc lnh cng khng qun ph bin nhng iu khon tng t. Cc quyn t do t tng v tn gio t nhin bin mt khi Hin Php 1954 c ban hnh. n nm 1978 th t do t tng li xut hin trong hin php mi Tnhng c khun p vo t tng Mc-L-Mao. Sang Hin Php 1982 th li m u vit nh sau: Di s lnh o ca ng CSTQ v s soi sng ca t tng McL-Mao, nhn dn Trung Quc thuc mi chng tc nht tr i theo nn chuyn chnh dn ch nhn dn v con ng x hi ch ngha bin Trung Quc thnh mt quc gia XHCN vi mt nn vn ha mang thc cht dn ch cao . Cch y 400 nm, Bruno, trit gia ngi ni ting ni rng: Nh nc khng c quyn bt buc cng dn phi ngh theo cch ny hay cch khc . bn Tu, truyn thng p t ty tin t tng ln u c suy ngh ca ngi dn khi s t thi Xun Thu Chin Quc: Hn V bc b mt s trit l tn mn thay vo bng t tng ca Khng T, hu chm dt mt cuc tranh ci qu ko di. Trong thi k ca cuc i Cch Mng Vn Ho Lm Bu ln ting h ho: 700 triu dn Trung Quc phi nht tr on kt di mt t tng lnh o duy nht: t tng Mao Trch ng . Tt c nhng s kin ny u i ngc li iu 18 ca Bn Tuyn Ngn Quc T Nhn Quyn nm 1948: Ai ai cng c quyn t do t tng, t do lng tm v t do tn gio .

T do ngn lun v t do sinh hot vn ha


T do ngn lun (freedom of speech) c tr liu trong tt c cc hin php ca Trung Quc. Tuy nhin trong hin php hin hnh th iu 51 li ghi thm: Vic hnh x nhng quyn t do v nhn quyn ca nhn dn nc Cng Ha Nhn Dn Trung Quc khng c lm tn hi n quyn li ca nh nc, ca x hi, ca cc on th, v n cc quyn t do, nhn quyn, ca cng dn khc . l ni v quyn t do ngn lun. Cn v vic xut bn li ni ca c nhn thnh sch hay n phm th b tuyt i cm. iu 102 B Lut Hnh S khng nh ngha r rng th no l ti phn cch mng m ch ni rt m h tin vic cho nh nc thi hnh cc bin php n p. Bo ch ch c php hot ng nu l ting ni ca ng. Tt c nhng thng tin ph bin trn bo, truyn hnh, truyn thanh u c sang lc k cng. Cc n phm, nht bo, tun bo, tp ch np cng t Hong Kong, Macao, i Loan, hoc t cc 86

quc gia khc u b kim duyt nghim ngt. Dn chng ch cn mt cch l nghe i ngoi quc bit s tht v nhng g xy ra trn th gii. Tnh trng bo ch v t do ngn lun nh m t trn l mt s vi phm nng n i vi ni dung ca iu 19 Bn Tuyn Ngn Quc T Nhn Quyn: Tt c mi ngi u c quyn t do t tng v t do ngn lun. Lnh vc t tng c nhn ny l bt kh xm phm v c quyn c ph bin qua h thng bo ch xuyn quc gia.

T do lp hi (Freedom Of Association)
Trung Quc quyn t do lp hi c ghi nhn trong hin php nhng cha bao gi tr thnh lut quc gia. iu 5 ca hin php hin hnh, cng nh li m u ca hin php , u cp n vn chnh ng (political parties) nhng ch bng mt ging rt m h kh hiu. Ti Trung Quc, ngoi ng Cng Sn ra th ch c 8 ng dn ch. Nhng t chc chnh tr ny l nhng ng tham d Hi Nghi T Vn Chnh Tr (Chinese Peoples Political Cosultative Conference) vo nm 1949 v c coi l hp php. Th tc ng k v lp hi rt kh khn, nguy him v khng bo m kt qu nn trn thc t n tr thnh mt iu cm k. M cho d kt qu c thun li i chng na th t chc cng ch l mt mc tiu ng theo di v kim sot. Hi Nh Vn lun lun bt bnh vi nhng ngi lnh o ch nhng h khng c quyn c lp mt hi khc ring bit. Cc nhip on cng nhn c lp cng b cm ngt, rt kinh nghim t Cng on on Kt Ba Lan. Nh vy l gia php l v thc t lun lun c mt h cch bit khng bao gi c th lp y khi ni n t do lp hi. Cn lu ngi dn Trung Hoa mi c th nhn danh x hi v bng mt cch hp php ng ra hnh lp nhng t chc chnh tr c lp nhm theo di sinh hot ca ng v nh nc.

T do c tr v i li
Trong Hin Php 1954, hin php u tin ca nh nc Trung Hoa Cng Sn, quyn t do c tr v i li c tr liu. y l hin tng c nht trong lch s. Hin tng ny tuyt i bin dng trong ba hin php tip theo. S di chuyn ca cng dn gia nng thn v thnh th b cm cn ngt ngho. Dn chng gia cc vng nng thn v thnh th khng c cng mt quy ch. S di chuyn v i li ra nc ngoi khng hon ton b nghim cm nhng cng b hn ch v kim sot ti a. V mt ny cng vy, cn lu nhn dn Trung Quc mi c hng quyn t do c tr v i li nh c tr liu trong iu 13 ca Bn Tuyn Ngn Quc T Nhn 87

Quyn nm 1948 : Ai cng c quyn t do c tr v i li trong phm vi bin cng ca t nc; ai cng c quyn ri b t nc ca mnh v tr v theo mnh mun . H cch bit gia t nc Trung Hoa v cc nc dn ch khc v mt ny cn qu ln.

T do nh cng (Freedom Of Strike)


Hin Php 1954 khng cp n vn nh cng ca ngi lao ng. Quyn ny ch thy xut hin trong cc Hin Php 1975 v 1978. Vo thi k Cch Mng Vn Ha (1960-1970) lnh t Vng Hng Vn thuc B L Bn Tn ca Giang Thanh c tranh u cho quyn ny vi l do l c Mao cho php. Tuy nhin ch 4 nm sau khi Mao qua i quyn ny li b bi b trong Hin Php 1982 Nhng tc gi ca Hin Php 1982 ni l do l: Trung Quc, cng nhn l ch ca t nc, Khi li ch ca cng nhn b thng tn th iu cng c ngha l li ch ca t nc b thng tn. Quyn li ca cng nhn v ca t nc l mt . Cch bin lun ny mang tnh m dn phnh gt trng tro v c on. Tnh trng ny ngy nay c nhiu thay i t khi m u t nc ngoi o t vo quc ni. Tuy nhin s thay i cng ch thc hin c qua nhng bc tht l chm chp.

Nguyn tc: c coi l v ti trc khi lnh n ( The Presumption Of Innocence Before Conviction )
Nguyn tc ny, ngy nay c gn nh ton th cc quc gia cng nhn. N pht xut t iu 9 ca Bn Tuyn Ngn V Quyn Con Ngi V Cng Dn (Decla ration Des Droits De LHomme Et Du Citoyen) ca Php nm 1789. Sau n li c nhc li trong iu 11 khon 1 ca Bn Tuyn Ngn Quc T Nhn Quyn 1948. Trc nm 1957 a s hc gi v tr thc Trung Quc cng nhn nhn nguyn tc ny. Sau t lu, mt s trong nhng ngi ny b ln n l theo chn t bn. Phi i n phin hp th ba i Hi 11 ca y Ban Trung ng ng CSTQ th s ln n ni trn mi c g b. Tuy nhin cng khng phi v th m nguyn tc c nh nc cng sn Trung Hoa nhn nhn. Theo quan im ca nh nc cng sn Trung Hoa th: mt nghi can phm ti hnh khng c coi l v ti hay c ti trc khi lnh n m phi c xt x cn c trn nhng hnh vi v s kin (facts). n nay quan im ny vn c duy tr mc du trong nhiu v x n t ra i ngc li vi nguyn tc bo v nhn quyn. Trong khi Bc Kinh khng tn trng nguyn tc ny th Hong Kong li nhn nhn. Cho n nay, cha thy c du hiu no l Bc Kinh s thay i i theo dng chy ca nn vn minh hin i. Ti Trung Quc cha bao gi c mt thm quyn no c thnh lp kim tra v pht hin tnh bt hp hin ca lut php. * 88

Nhn chung th ch c nhng bc tin chm chp, nhng c th th ng CSTQ cng c thin ch ci tin ch nhn quyn trong nc qua mt s iu chnh v lut php. Gi y, ngi Trung Quc hiu c rng vic ci tin ny khng ch c li cho nhn dn v x hi Trung Hoa, m cn l mt ng gp tch cc cho s thng tin ca nn vn minh nhn loi./.

89

NHNG MM MNG DN CH V NHN QUYN TRONG LCH S VIT NAM CHNG XX

c li lch s nc nh ta thy rng sau khi tn tng Tu Triu chim nc u Lc ca Thc An Dng Vng th hn em st nhp vi hai tnh Qung ng v Qung Ty bn Trung Quc v lp ra nc Nam Vit. Khng Gio nhn c hi ny du nhp vo Vit Nam t thi . May sao, t th k 11 n th k 17, bn cnh Nho Gio, dn tc ta cn chu nh hng ca Pht Gio v Lo Gio. bn Tu, t thi Xun Thu tr i, Nho Gio nh c Khng T pht huy ra thnh mt hc thuyt c tng ch r rng, c h thng phn minh nn v sau gi l Nho Gio. V chnh tr, Khng T ly o nhn lm gc rn dy con ngi. o nhn ly hiu , l nhc lm cn bn cho s gio ha. Nho Gio quan nim s tr lon trong x hi l do ngi hnh chnh ch khng phi t chnh th. Trong khi Khng Gio ch to nn nhng x hi trong thn dn l ti t ca vua quan th Pht Gio, ngoi tnh nhn bn v l thuyt v thc tin trong hot ng cn c nhiu biu hin dn ch nh cng bng v bnh ng. Mt tp on sng theo li dn ch c xa nht ca lch s nhn loi chnh l tng on sng vo thi k ca Pht Thch Ca, th k th 6 trc Cng Nguyn. T tng xut th v v vi ca Lo T to nn huyn thoi c Thnh Ging, mt v anh hng nng dn. Dp xong gic n, khng mng quyn th, c Thnh Ging phng nga bay ln Tri. Trong thc t, huyn thoi ny thu ht nng dn tham gia cc cuc ni dy cch mng chng li cng ho c b a phng v tham quan li trung ng: thi L Nhn Tng c L Gic cm u cuc bo ng Dim Chu, i Trn Ph c Nguyn B v i H Qy Ly c Trn c Huy. Sau m trng Bc thuc 1000 nm, Vit Nam xut hin mt th ch dn ch s ng trong cc cng ng lng x. Mi lng l mt cng ng dn ch nh khp kn vi lut php ring gi l hng c v hi ng k mc l c quan hnh php. S bit lp to nn php vua thua l lng, mt truyn thng th hin quan h dn ch gia nh nc phong kin vi lng x Vit Nam. Ch x thn t tr l mt truyn thng khng c phng Ty cng nh Trung Hoa. Nh nc phong kin Vit Nam ging vi cu trc chnh tr lng x. C th ni l mt s m rng mu hnh ca x thn nc Vit. Ngi trong lng ng x vi

90

nhau theo tnh cm, to nn truyn thng dn ch. Nc tuy t chc cht ch hn, nhng trn i th vn duy tr truyn thng dn ch y. Tnh cng ng lng x l c s to nn hng lot nhng cng ng khc: ng tc, ng nin, ng nghip, ng hngv trong lnh vc quc gia l ng bo. Nh vy, t tnh cng ng lng x coi mi ngi trong thn xm l anh em, dn tc Vit Nam c thc cng ng quc gia t rt sm. S sch Trung Hoa ghi nhn l quan h gia vua quan v ngi dn Vit Nam khng phn bit ngi th. Mt s thn Trung Hoa n Vit Nam nm 990 ghi chp L Hon i chn t xung nc v cu c bng mt cn cu tre di. Mi ln vua cu c mt con c th qun thn nhy ln reo mng. Vua Vit Nam khng chuyn ch, c on nh phng Ty hoc t cho mnh mt th uy ngim qu ng nh bn Tu. Truyn thng dn ch nc ta cn c th hin trong vic chn ngi vo b my quan li. Ty Phng cc tc v qy tc hay v tr trong b my quan li thng c b nhim theo kiu cch cha truyn con ni. Vit Nam vic b nhim c tin hnh qua thi c. Con nh thng dn ngho, nu thng minh, hc hnh gii v thi c t u c b nhim lm quan, t cc chc nh ti a phng n cc chc ln ti triu nh trung ng.

* V cch cai tr vua Vit Nam khng chuyn quyn c on m p dng th thc php quyn. Lut php Vit Nam cng thnh hnh rt sm. Trong li tu ca tng M Vin vi vua Quang V nh Hn bn Tu, sau khi y c phi sang Vit Nam n p cuc khi ngha ca hai B Trng, c on : Lut ca dn Vit khc lut ca ngi Hn 10 iu. Nhn xt ny ca M Vin cho thy, ngay t thi , lut ca Vit Nam phong ph v tin trin hn lut Trung Hoa. Tinh thn php tr ca dn tc Vit Nam xut hin t rt sm. Sau khi dp lon mi hai s qun (nm 968 trc Cng Nguyn) vua inh Tin Hong cng ra mt o lut rt nghim khc tr nc. Gia sn triu, nh vua cho t mt vc du si v chung h bo x pht nhng k phm ti. i nh L c b lut Hnh Th gm ba quyn do vua L Thn Tng ban hnh nm 1042. i nh Trn c b Quc Triu Hnh Lut ban hnh nm 1244. i nh L c Lut Hng c do vua L Thnh Tng ban hnh nm 1489 gm 6 quyn vi 722 iu. i nh Nguyn c b lut Gia Long ban hnh nm 1815 v tr thnh Hong Triu Lut L. * Lut Hng c l b lut u tin ca Vit Nam cp n v tr liu quyn ca ph n. Lut quy nh con gi c hng quyn tha k tai sn bnh ng vi con trai. 91

Con gi, chu gi cng c m nhim vic hng khi khi nh khng c con trai, chu trai. Nu con trai trng cn nh th trch nhim t t t tin thuc v ngi qa ph. Ph n c quyn t hn nu v hn phu b c tt, b ph sn hay phm ti b lut php trng tr. Ph n c quyn ly d nu trong nm thng b chng b ri khng i li. Theo lut Trung Hoa n ng c b v trong by trng hp gi l tht xut. Lut Hng c ca Vit Nam b xung ba trng hp khng c b v gi l tam bt kh xut. Ba trng hp l: v tang cha m chng; lm cho nh chng tr nn giu c; khng cn ni nng ta nu b chng b. Lut Gia Long cng cm chng khng c bn v, khng c bt v lm thu, khng c hnh h v, v khng c y v xung lm nng hu. * V mt chnh tr, vo cui th k19, u th k 20 t tng lp hin cng thy xut hin trong gii tr thc ca nc ta. Phm Qunh v Bi Quang Chiu ngh ban b mt bn hin php va bo m c quyn iu hnh t nc ca vua, quyn bo h ca Php v quyn dn ch cho nhn dn. Tip thu t tng dn ch ca Ty Phng, Nguyn Trng T, Nguyn L Bch, Phan Chu Trinh (1) u tranh cho mt hnh thc dn ch x hi. Hi cn lu vong bn Php. Phan Chu Trinh, Phan Vn Trng trit bc b t tng cng sn do H Ch Minh tuyn truyn theo lnh ca Lin X. Trc ngy 19/8/1945 khi Vit Minh o chnh cp chnh quyn ti H Ni, mt chnh ph dn ch lp hin u tin ca Vit Nam trn thc t cng c thnh lp vi th tng Trn Trng Kim. Trong bi cnh chnh tr, thc dn Php mt quyn h v Nht thua trn, th tng h Trn thu hi c c lp v thng nht cho Vit Nam m khng tn mt git mu. Ci m ngi cng sn gi l cch mng thng Tm 1945 tht ra ch l mt tai ha cho t nc. Bng mt cuc o chnh cp chnh quyn theo lnh ca Mc T Khoa, H Ch Minh v nhng ngi cng sn ct t tin trnh dn ch ha Vit Nam va chm n v lm tan bin vic thc hin nhn quyn ca dn tc vo ha m x hi ch ngha. Tai ha ny n by gi vn cha chm dt. * Cho n by gi mt thc mc vn cn ng tr trong tm t ca mt s ngi cng sn Vit Nam: H Ch Minh c phi l mt ngi yu nc hay khng ? (2). S d thc mc ny vn cn tn ti l v trong sut cuc i bn nc hi dn, H kho dng nn mt bc tng huyn thoi che y ti li ca mnh. Cho nn cu tr li phi rt khot l khng.

92

Cn phi vt ln trn huyn thoi xem st ti c ca H i vi lch s v dn tc. Theo lnh ca Quc T Cng Sn, H thit lp ti Vit Nam mt ch cng an v kinh t thi nt nh tt c cc ch cng sn khc. phc v bnh trng ca Lin X, t thng 7/1932, trong 10 im Cng Lnh Ca ng Cng Sn ng Dng do chnh mnh son tho, H phc ha mt nc Vit Nam v i c hai ch hu Cam Bt v Lo. H bt chc 100% khun mu ca Stalin thc hin nhng mc tiu m H v cc hu du ca H chng bao gi t ti. Con ng Tam Quc T u phi l con ng duy nht b buc H phi chn. Nhng lnh t cng thi vi H ti Na Uy (Martin Trammnael) v Th Nh K (Mustapha Kemal Ataturk) sng sut t b cng sn trnh cho t nc h nhng cnh ni chin tang thng m mu nh xy ra Vit Nam. Chu v Phi Chu nhiu nc, khng lc vo qy o ca Lin X, cng nhanh chng thc hin dn ch v tin b. Trong s cc thuc a Php, Campuchia c lp nm 1953, Tunisia nm 1956, Madagacar nm 1960, Congo nm 1960, Cng Ha Trung Phi nm 1962, Algeria nm 1963, Senegal nm 1966. Nhng dn tc ni trn khng b cng sn cp quyn lnh o nn ly li c lp rt sm v khng b chin tranh tn ph. Dn tc Vit Nam v c ng nn b th gii c lp v phi lm mt cuc chin tranh gii phng di nht so vi cc dn tc b tr khc. Ngy 30/4/1975 khng phi l ngy Vit Nam ginh c c lp hon ton. ch l ngy Vit Nam tr thnh mt thuc a ca Lin X. Con ng c nhn cch mng ca H khin cho nhng c m v nguyn vng thit tha v dn ch, t do v nhn quyn ca dn tc cha bao gi thnh s tht sau 100 nm Php thuc. ng Cng Sn Vit Nam cha bao gi ng hnh vi dn tc lm bt c mt cuc cch mng no c. Tnh ra l c ba ln h c tnh lm ng trc nhng c hi c th ly khai vi QucT Cng Sn tr v, nhng h khng lm. K t lc xut hin n nay, h tr thnh khng ch l mt gnh nng cho dn tc m cn l mt nguy c cho tng lai ca t quc. * y mnh tin trnh dn ch ha t nc l yu cu bc thit nht trong lc ny, v l ngha v thing ling nht ca mi con dn Vit Nam trong v ngoi nc a t quc nhanh chng hi nhp vo cc tin trnh hin i ha v ton cu ha ca nhn loi vn minh. Cch mng dn ch v cch mng nhn quyn cn c tin hnh ng b. Lp ngi lnh o trong ci ch ton tr Vit Nam ngy nay, gi y, khng cn bit lm g khc ngoi vic thi ua tham nhng. Vn mnh ca t nc v sinh mng ca dn tc c h ph thc cho s chm sc ca k th phng Bc./..

93

CH THCH (1) Phan Chu Trinh (1872-1926} sinh ti Qung Nam, u c nhn Hn Hclm tha bin B L nm1903 . ng t hc ting Php c cc tc phm De LEsprit Des Lois ca Montesquieu v Contrat Social ca J.J Rousseau. Sau khi tip thu t tng mi, ng quyt nh t quan, pht ng Phong Tro Duy Tn v m nhiu trng hc ln nng cao dn tr. Khi bin c khng thuxy ra ti Qung Nam ngy 9/3/1908 chnh quyn thc dn khng nh bin c l do nh hng ca Phan Chu Trinh. Khm s Morel ra lnh bt ng ri giao cho C Mt Vin x. C quan ny ch x nh nn Php khng chu, x li v y ng ra Cn o. Nm 1910 ng c n x v xin i Php. Nm 1924 ng X Hi Php ln cm quyn ng xin v nc hot ng. Vic cha thnh th ng mt nga5y 14/3/1926 ti Saigon, lc mi 54 tui. L truy iu nh cch mng Phan Chu Trinh c t chc t Bc vo Nam. Hng vn ngi b cng n vic lm, hc hnh bun bn tham d l. (2) H Ch Minh c phi l ngi yu nc hay khng? Nu H Ch Minh khng phi l tay sai n lng ca Quc T Cng Sn th th Vit Nam trnh c nhng cnh ct nhc tng tn gy nn hn th truyn kip gia lng dn tc. Nu cuc o chnh thng 8/1945 khng xy ra th nn c lp do chnh ph Trn Trng Kim thu hi t tay Nht khng b ph hng v Php khng th quay tr li ng Dng. Trong iu kin thun li , chc chn Vit Nam c hng c lp, dn ch v t do rt sm, ging nh cc thuc a ca Anh, Php trong vng. ng Minh phi sp xp cho Php tr li ng Dng ngn chn s bnh trng ca Cng Sn. Trong cuc chin 9 nm, nu Mao khng chi vin theo lnh ca Stalin th s nghip phn quc ca H Ch Minh tiu tan nh my khi. S tht l ng Cng Sn Vit Nam v H Ch Minh cha bao gi i chung mt con ng vi nhn dn. Con ng m ng H chn l con ng X Hi Ch Ngha theo mu hnh Stalint, lm cho Lin X sp . Con ng m nhn dn Vit Nam ang chn l con ng c lp, dn ch php tr v t do hin nh. Con ng l chnh l ca nhn loi vn minh. Vi mt qu trnh d vng phn bi dn tc v t quc nh vy th lm sao c th coi H Ch Minh l mt ngi yu nc.

94

TIN TRNH CHIM OT NHN QUYN CA CSVN : NHNG TRANG S CN VIT LI CHNG XXI
Nhn quyn hay nhng quyn t nhin ca con ngi xut hin trn chnh trng cc nc Ty Phng t th k 17. Ngay t thi gian , ngi Ty Phng nhn thc c rng chnh quyn ch c th coi l c chnh danh khi no to c y iu kin cho nhn dn hng th nhng quyn t nhin ca h. Tuy nhin, trong khung cnh ngoi giao gia cc nc th nhn quyn xut hin hi chm tr. Trc v trong Th Chin II nhn quyn vn cn c coi nh vn ni b ca mi quc gia. V c s chm tr ny nn nhiu thm ha xy ra cho nhn loi. ly mt vi th d ta c th k cc l ha thiu ngi Do Thi (holocaust) ca Hitler, cc qun o ngc t ca Stalin, cc tri lao ci ca Mao Trch ng v cc cnh ng m mu ca Lon Nol. T sau khi quc Lin X sp th nhng v git ngi hng lot chim ot nhn quyn ny khng cn na, nhng khng phi hon ton chm dt. Nhiu v vi phm nhn quyn trng trn vn tip tc xy ra trn hai nc ton tr anh em Trung Quc v Vit Nam. Vit Nam cc ta n Kangouru v ch cng an git ngi v ti v vn tip tc tn ti. Ngoi ra ngi ta cn thy vic nh nc thu mn lu manh v cn x hi en m hi dn lnh cho u b mt git ngi tn c ca mnh. Vit Nam ngy nay, ng CSVN hin nguyn hnh l mt bng ng ti phm c t chc. Tin trnh chim ot nhn quyn ca dn tc khi s t khi H Ch Minh u qun lm tay sai cho Quc T Cng sn t nm 1923. Ri k t thi gian , tin trnh ny pht trin khng ngng theo dng lch s. iu quan trng v nguy him l trong sut thi gian pht trin ca tin trnh n cp , CSVN kho ngy trang ti phm ca h bng cch bp mo lch s. Cho nn lch s cn phi c vit li, ton th dn tc thy r b mt tht ca nhng k ti v ng thanh ng ln ly li quyn lm ngi ca mi ngi. Nhng s kin lit k sau y l nhng trang vit theo dng chnh s.

H Ch Minh gia nhp Quc T Cng Sn ca Lenin


Trong i Hi ca ng Cng Sn Php khai mc ti Tours ngy 25/12/1920, H Ch Minh (HCM) b phiu tn thnh gia nhp Quc T Cng Sn (QTCS) ca Lenin. Nm 1922, Manuisky i biu ca QTCS tham d i Hi 2 ca ng Cng Sn Php. y ti Nguyn Tt Thnh (tc HCM) v t hai ngi quen nhau. Ngy 95

30/6/1923 Manuisky t li mi v sp xp cho HCM sang Nga (Petrograd) tham d i Hi QucT Nng Dn v i Hi 5 ca QTCS. HCM ri Paris (Php) vo ma Thu nm 1923. Sau khi tham d i Hi Quc T Nng Dn , HCM c chnh quyn Nga cho vo hc ti Trng i Hc Nhng Ngi Lao ng ng Phng (cn gi l Trng Stalin). Hc xong, HCM tr thnh cn b ca QTCS chuyn trch vn ng dn tc ca cc nc ng Dng. Vi t cch ny H tham d i Hi 5 ca QTCS (7/1924) v rt c Manuisky mn chung. QTCS kt np HCM vi dng a H v ng Nam truyn b t tng cng sn v thnh lp cc ng ch hu a phng. H c b nhim lm thnh vin ca Vin ng B QTCS, ph trch Cc Phng Nam. Vin ng B QTCS t tr s Thng Hi Trung Quc. Chuyn cng tc th nht ca HCM sang Tu Ngy 29/9/1924 theo lnh ca QTCS, HCM i chuyn cng tc th nht sang Qung Chu lp quan h gia ng Dng v QTCS. Ngy 11/11/1924 H n Qung Chu vi hai tn ga l L Thy v Vng Sn Nhi. Ti y, H c QTCS trao cho mt danh sch ngi Vit, ng vin ca Vit Nam Quc Dn ng do c Phan Bi Chu lnh o. Sau H c gii thiu vi tn mt thm Php Lm c Th. Qua Th H lm quen vi nhm Tm Tm X cng ca c Phan Bi Chu, gm c: L Hng Phong, H Tng Mu, L Quang t, L Hng Sn, Vng Thc Onh, Lng Quc Long, Trng vn Lnh v Lm c Th. Nhng ngi ny c H tuyn truyn ch ngha cng sn, hng dn lm cch mng v sn, t chc ng v lnh o qun chng cng nng. H sang ot Tm Tm X mt cch nhanh chng v c QTCS ym tr ti chnh. Cc ng phi quc gia lc u lm vo cnh tng thiu nn nhn t chc ca HCM vi con mt thm mun. Sang ot Tm Tm X xong, H bn ln phng n vi Lm c Th bn c Phan Bi Chu cho Php. Loi xong c Phan, H c tin dng ln mt t chc ring ly tn l Thanh Nin Cch Mng ng Ch Hi. T chc ny tuy cha phi l ng nhng l ct li tuyt i tun theo cng lnh ca QTCS.

X Vit Ngh Tnh Mt thm Php c lng s ng vin Thanh Nin Cch Mng ng Ch Hi (TNCMCH) l 300 ngi vo nm 1928. Nm 1929 con s ny tng vt ln 1750 ngi. Vi thnh tch ny HCM chun b cho ra i ng Cng Sn Vit Nam, nhng cha kp thi hnh th v thanh Cng ca Tng Gii Thch n ra ch sm st Trung Quc. HCM chy thot nhng ng ca H th tan v.

96

QTCS triu tp i H 6 ngy 9/7/1928. Trong i Hi ny ng Cng Sn Php nhn lnh phi xc tin vic vn ng cch mng cc thuc a. Lnh ny truyn xung cho HCM phi nhanh chng thnh lp ng cng sn xung ng tranh u v trc tip cp chnh quyn. Mt hi ngh thng nht cc lc lng THCMCH c t chc ti Hng Cng (Hong Kong) vo thng 12/1929. HCM n tham d vi t cch i din cho QTCS gim st v ph chun vic thng nht. ng Cng Sn Vit Nam thng nht ra i vo ngy 3/2/1930. Tm thng sau, QTCS ch th phi i tn thnh ng Cng Sn ng Dng CSD. S kin ny cho thy r vai tr phi khin (tay sai) ca HCM. Trong nc, ng Cng Sn ng Dng pht trin nhanh nht ti hai tnh Ngh An v H Tnh. Tn tui ca Nguyn i Quc (tc HCM) vang di vi y huyn thoi nhng trong thi gian ny (1930), HCM khng c mt ti Vit Nam. Quyn lnh o CSD nm trong tay ca Trn Ph, Hilaire Noulens v Jacques Doriot (i din ca ng Cng Sn Php trong QTCS). Da vo kinh nghim ca cc cng x Qung Chu v V Hn bn Trung Quc, Jacques Doriot cho rng n lc phi khi ngha. Ngh Tnh nhn lnh cm c tin phong mc du c hai tnh ny ang b nn i honh hnh. m 29/4/1930 phong tro x vit bt u. Nng dn tham gia biu tnh b sng ca thc dn bn cht nh d. Mu hnh u tranh tip tc ko di sang nm 1931. Thc dn Php dng my bay th bom tn st. X Vit Ngh Tnh tht bi v n ra qu sm. n cui nm 1931, CSD coi nh v hn. Nng dn tham gia u tranh b thit mng 1252 ngi. Trong s cc cn b cng sn cm u th ngi cht, ngi b t, ngi b x t, gn nh khng cn ai. HCM b bt ti Hng Cng ngy 6/6/1931. QTCS phao tin HCM cht mang H v Moscow hun luyn li. Tht ra H ri khi nh t Hng Cng nm 1933 v c mt chic tu ca Lin X gh bn a v Moscow. Sau khi theo hc mt kha hun luyn ti i hc Lenin, H c b dng li vo Komintern (QTCS) v tip tc hot ng bnh thng. Chuyn cng tc th hai ca HCM sang Tu n nm 1938 Th Chin II n ra. QTCS ra lnh cho cc ng ch hu phi sn snh hnh ng h tr v bo v Lin X chng li nhng k th, trong c Nht. ng Dng tr thnh a im chin lc quan trng. QTCS s cung cp phng tin chin u v vin tr kinh t ti chnh cho cc ng cng sn anh em. l iu m Manuisky bo m vi H trc khi QTCS sai H sang Hoa Nam cng tc ln th hai vo ma Thu nm 1938. Ti Trung Quc lc by gi, ng Cng Sn ng Dng tuy tan tc sau v X Vit Ngh Tnh nhng vn gi c Ban Hi Ngoi gm: Hong Vn Hoan, V nh, Phng Ch Kin. n Trung Quc ln th hai, HCM ti Din An lm vic cho CSTQ.

97

Sang nm 1939, H nhn lnh xung Qu Lm lm vic cho Bt L Qun cu Tng Gii Thch. Dn dn HCM lin lc li c vi nhng ngi ng ch ni trn. Lc ny Ban Hi Ngoi cu CSD c tng cng thm V Nguyn Gip, Phm Vn ng v hn 20 ngi khc. H ra lnh cho nhng ngi ny xung Qu Lm ch i. Trong thi gian Qu Lm, HCM sang ot danh hiu Vit Nam c Lp ng Minh (Vit Minh) cho m ng ch ca ng. Ci tn ny l cu mt t chc c sn m ngi cm u l c H Hc Lm, mt nh cch mng k cu trong t chc cu c Phan bi Chu. L do cu v sang ot ny l v c Lm l bn thn ca tng Quc Dn ng L T Thm, mt ngi rt nhiu quyn lc thi by gi. HCM mun np di bng ca L T Thm hot ng du mt cho QTCS v ng thi bnh trng t chc ring ca mnh. Ngoi vic sang ot ni trn, HCM cng cn li dng c cn c hun luyn ca c Trng Bi Cng ti Tnh Ty. Trng Bi Cng l mt cu lnh t ca VNQD , sau tr thnh i t trong qun i Tng Gii Thch v l ngi thn tn ca tng Trng Pht Khu, tng c Qung Ty. Trng Pht Khu chi vin cho Trng Bi Cng t chc mt trung tm tip nhn v hun luyn cho cc thanh nin Vit, lm cch mng phi trn sang Trung Quc qua ng Cao Bng, kt np nhng ngi ny thnh mt lc lng khng Nht ti min Nam. c tin ny HCM tc tc cho V Nguyn Gip, V nh v Cao Hng Lnh i Tnh Ty tranh th vi Trng Bi Cng nhng ngi Vit mi sang, mc du ngoi mt vn l mt s hp tc trong cng mt mc ch. Tnh Ty tr thnh mt trung tm hot ng cu Vit Minh, nm ti mt a im st bin gii pha Bc. Cn c Pc B Hang Pc B nm trong th x Cao Bng, gn bin gii Trung-Vit. Thng 2/1941 HCM cng cc th h ri Tnh Ty v Pc B. Ti y trong phin hp ca i Hi 8 y Ban Trung ng CSD (t 10 n 19/5/1941) Vit Nam c Lp ng Minh chnh thc ra i, gi tt l Mt Trn Vit Minh. HCM ch tr i hi vi t cch l i din ca QTCS. Trong thi gian tip theo, Vit Minh hot ng rp khun theo cung cch ca cng sn Trung Quc. Nhng cng cng tc nht thit phi tun theo ch th cu QTCS: - t 1942 n 1944 l thi k pht trin cu Cch Mng V Sn th gii, - cc ng cng sn ch hu a phng phi khn cp tng cng nhn lc v hng ng Cch Mng Lin X, - nu chin s bung n phi gy bo lon ti cc a phng, chim Thun Ha lm cn c a, m st cc vua An Nam v Cao Min v cc cng tc vin ca Quc Dn ng Trung Quc ti Trng Khnh, - phi c bit ch trng n vic Hoa Qun Nhp Vit, khng bt c mt quc gia no can thip vo cng vic cu Vit Nam. 98

Nh vy, r rng l HCM v CSD, vi chic o ngy trang gii phng dn tc ch hnh ng theo lnh ca Lin X, cho li ch ca QTCS. Vit Minh cp chnh quyn Nm 1945 l thi gian kt thc Th Chin II. Ngy 17/4/1945 ni cc Trn Trng Kim c thnh lp. y l chnh ph dn ch u tin ca Vit Nam. Thnh tch quan trng nht ca chnh ph ny l thu hi c c lp v thng nht cho t quc t tay pht xt Nht thua trn: ngy 20/7/1945 ton quyn Nht Tsuchihashi ng tr li ba thnh ph Hi Phng, H Ni, Nng v ngy 8/8/1945 trao tr nt Nam B, cho chnh quyn trung ng Lch s ghi cng trng ln cho th tng Trn Trng Kim trong vic thu hi trn vn lnh th cho t quc m khng tn mt git mu. Nhng ngay sau khi c thu hi, nn c lp v thng nht ca VitNam b Vit Minh ph hng. Hu qu l t nc b tn ph v dn tc gp khng bit bao nhiu cnh iu linh, cht chc lin tip trong hn na th k. Nht u hng ng Minh v iu lin ngy 15/8/1945. QTCS cho Vit Minh bit kt qu ca Hi Ngh Postdam (1) ngay sau khi c tin Nht u hng. Vit Minh tc tc hp khn cp i Hi Ton Quc ti Tn Tro Tuyn Quang tho lun k hoch cp chnh quyn. Mt y Ban Khi Ngha Ton Quc c thnh lp v t di quyn iu ng ca Trng Chinh. HCM vn ng ngoi vng, thay mt QTCS ch o mi mt. Ngy 17/8/1945, Tng Hi Cng Chc H Ni, theo lnh cu chnh ph Trn Trng Kim (2) t chc mt cuc biu tnh ng h nh vua. Trong cuc biu tnh vi cn b cng sn v trang sng lc chim din n v bin cuc biu tnh thnh cuc tun hnh trn ng ph ng h Vit Minh. Qun i Nht Bn khng phn ng v th tng Kim v ni cc ca ng t chi s gip trnh cnh ni da xo tht. c th, sng hm sau, Vit Minh loan tin cp chnh quyn vo ngy 19/8/1945. Ngy 19/8/1945, c sao vng ca CSD bay php phi khp mi ni. Ngy 25/8/1945, ti Hu, hong Bo i ra chiu thai v. Ngy 2/9/1945 ti vn hoa Ba nh H Ni, HCM long trng tuyn b trc th gii Vit Nam l mt nc c lp vi quc hiu l Vit Nam Dn ch Cng Ha. Cuc cp chnh quyn ca HCM v CSD thnh cng.

Chiu thoi v ca vua Bo i


Sau ngy 19/8/1945, cn st c lp ca dn tc Vit Nam ni ln nh v bo v nhanh chng lan ta khp nc. Ti min Trung hai tnh Ngh An v H Tnh l nhng tnh u tin ng theo phe Vit Minh.

99

Sng ngy 23/8/1945 Vit Minh sai hai i din l Trn Huy Liu v C Huy Cn n xin gp nh vua ti Hu. Vua Bo i chp thun li yu cu. Bui hi kin din ra trong hong cung. Trn Huy Liu xut trnh mt giy y quyn ca HCM xin c tip cn vi nh vua nhn n kim. Hai ngy sau, vua Bo i trao cho Trn Huy Liu Chiu Thoi V ngy 28/8/1945. Cng theo li yu cu ca Trn Huy Liu, ngy 30/8/1945, trc nm vn nhn dn ni thnh Hu tp trung ttc ca Ng Mn, vua Bo i, trong triu phc c chiu thoi v v trao cho Trn Huy Liu chic kim di nm ngc v chic n vng hnh vung, biu tng ca vng quyn nh Nguyn t 400 nm. Ni dung ca Chiu Thoi V ngy 25/8/1945 c th ghi gn trong lng mt trang giy v sau y l mt s trch on quan trng cn ghi li v ph bin: V hnh phc ca dn tc Vit Nam V nn c lp ca Vit Nam t mc ch y Trm sn sang hy sinh tt c v mong c rng s hy sinh ca Trm em li li ch cho t quc. Nhn nh rng s on kt ca ton th ng bo vo lc ny l mt s cn thit cho T Quc chng ta Chiu tin dn ch ang y mnh min Bc, Trm e ngi mt s tranh chp gia min Bc v min Nam kh trnh c, nu Trm ch i sau cuc trng cu dn thoi v Vng mnh trong s tin tng ca mnh, Trm quyt nh thoi v v trao quyn cho chnh ph Dn Ch Cng Ha. Trong khi giao li cho chnh ph mi, Trm ch mong c c ba iu: Th nht, Trm yu cu tn chnh ph phi gi gn lng tm v miu mo ca hong gia. Th hai, Trm yu cu tn chnh ph ly tnh huynh i vi cc ng phi, cc phe nhm, cc on th chin u cho nn c lp ca t nc, mc d khng theo ng hng dn ch ca Mt Trn. Nh vy c th gip cho h c tham gia vo s kin thit t nc, v chng t rng tn ch c xy dng trn tnh on kt rt khot ca ton th nhn dn. Th ba, Trm yu cu tt c cc ng phi, cc phe nhm, cc tng lp x hi cng nh ton th hong gia, on kt cht ch hu thun v iu kin cho Chnh Ph Dn Ch Cng Ha, hu cng c nn c lp ca t nc Ring v phn Trm, mun c lm dn mt nc t do, hn lm vua mt nc n l. T nay Trm ly lm sung sng c lm dn t do trong mt nc c lp. Trm khng cho bt c ai li dng danh nghia ca Trm hay danh ngha hong gia gieo rc s chia r trong ng bo chng ta. 100

Vit Nam c Lp Mun Nm Vit Nam Dn Ch Cng Ha Mun Nm. Hu, in Kin Trung ngy 25/8/1945 Ngi cng sn Vit Nam coi Chiu Thoi V ca vua Bo i l mt vn kin u hng. Cn i vi ton th dn tc th phi coi vn kin nh mt hnh vi cch mng dn ch ca v vua cui cng nh Nguyn. Phi c k li ni dung Chiu Thoi V ngy 25/8/1945 thy lng yu nc thng dn v tinh thn cch mng dn ch ca nh vua. Khng th r rng hn khi t Chiu Thoi V t hnh phc ca dn tc VN v nn c lp ca t quc ln v tr trang trng nht ca bn vn. Tip theo l thin ch ca nh vua, khng cn i trng cu dn mi thoi v, trnh mt s tranh chp gia hai min Nam Bc. Sau cng l s mong mun thc hin cho Vit Nam mt ch dn ch cng ho. V li ni tng trng cho tinh thn dn ch cao p nht ca nh vua m ton dn cn hnh din ghi nhn l: Trm mun c lm dn mt nc t do, hn lm vua mt nc b tr. Gi tr ca li tuyn b ny khng thua km g hnh vi ca vua John Lackland nc Anh khi ng h bt k vo Bn i Hin Chng (Magna Carta) (2) vo nm 1215. T Chiu Thoi V tht ra l mt giao ko chnh tr pht trin dn ch cho t quc m t hn mt na th k nay, nhng ngi cng sn c nh vua trao quyn thc hin bi c. Gn su thp k tri qua nhng cha lc no c on kt quc dn m ch c giai cp u tranh, cha bao gi c dn ch m ch c chuyn chnh, cha bao gi c t do, nhn quyn m ch c c ti, ton tr. Cho nn chnh bin ma Thu nm 1945 khng phi l mt cuc cch mng m ch l mt hnh vi cp chnh quyn, phn dn ch v dn tc.

V cp nhn quyn qua bn giai on


Sau v cp chnh quyn ngy 19/8/1945, nhng ngi CSVN thit k vic cp nhn quyn ca dn tc qua bn giai on. Hnh ng cp ot nhn quyn l mt nhu cu nm trong bn cht ca ch ngha Mc-L, mt nhu cu m khng mt ch cng sn no khng thc hin. Nhng on vit tip theo s xc nh vic CSVN phi hp lut php v khng b cp nhn quyn ca dn tc qua bn giai on khc nhau, ty theo tnh hnh th gii v tnh hnh trong nc. Giai on 1946-1959. Nm 1946, bn Hin Php Vit Nam Dn Ch Cng Ho ca Vit Minh ni nhiu n i on kt dn tc, nhng trn thc t th chnh quyn cng sn pht ng giai cp u tranh, t chc u t v git hi dn lnh. Cuc Ci Cch Rung t trong cc nm 1950 git cht khong 500.000 ngi v ti. Mu hnh cp t git ngi ny l lm theo ch th v rp theo cung cch ca Lin X v

101

Trung Quc. Sau khi chin dch ny hon tt th quyn t hu ca tt c nhn dn min Bc b chnh quyn cng sn tc ot. Giai on 1959-1980. n nm 1959, Hin Php 1946 b bi b. CSVN thay bng mt hin php mi, chnh thc bin min Bc thnh mt ch hu ca Lin X, nhng trn thc t th l thuc b quyn ca Trung Quc. Hin Php 1959, mt mt to iu kin cho CSVN m rng hn na vic tc ot nhn quyn trong nc, v mt khc to ch da cho chng tin hnh v trang xm chim min Nam, gy ni chin vi p t ch ngha Cng Sn ln phm vi ton lnh th. Giai on 1980-1992. Vo thi im 1980-1992, CSVN li ban hnh mt hin php khc. Vi hin php mi ny, chng hin nguyn hnh thnh nhng con qy cng sn ch thc. Chng thit lp chuyn chnh v sn, tch thu ton b nhn quyn ca ngi dn, dng bu c gian ln lp ra mt nh nc b nhn v tp trung tt c mi quyn hnh vo tay ng. Giai on t 1992 tr i. u thp nin 1990 h thng chnh quyn cng sn quc t ng u v Lin X tan v. Mt ch da, CSVN phi cho ra i bn Hin Php 1992. Trn giy t chng khng cn xng chuyn chnh v sn na, nhng trn thc t, np sau hu hiu i mi gi to, chng vn tip tc i theo con ng c l tc ot nhn quyn ca ton dn. * Cho nn nhng trang m t dng chnh s ca dn tc cn c tht nhiu ngi vit li. Vit li ton dn nhn bit th no l b mt tht ca CSVN v nhng thm ha chng khng ngt gy ra. Vit li ton dn nht t ng ln i hi quyn con ngi ca mi ngi v nm tay nhau bc vo th gii nhn quyn ca nhn loi vn minh hin i./. *

102

CH THCH (1) Hi Ngh Postdam, nhm hp t 17/7 n 2/8/1945. Tham d Hi Ngh c Stalin (Lin X) Winston Churchill (Anh) v Harry Truman (M). Hi Ngh hp, 6 tun l sau khi c u hng, bn tho v vn iu chnh li trt t th gii sau chin tranh. Ti hi ngh ny Truman bt u n bnh trng v tm a tro tr ca Stalin. Trong cc vn m Hi Ngh Postdam quan tm c vn ng Dng. Cc lnh t ng Minh tha thun chia Vit Nam ngang v tuyn 16. Vic gii gip qun i Nht pha Bc v tuyn ny s giao cho qun i Tng Gii Thch, pha Nam s cho qun i Anh ph trch. (2) Trn Trng Kim sinh nm 1883 ti H Tnh. Nm 1905 ng sang Php theo hc ti Trng S Phm Melun. Hi hng nm1911, ng lm ngh dy hc v n nm 1942 th gi chc thanh tra tiu hc min Bc. Sau khi Nht p ng Dng gia nhp Khi thnh Vng Chung i ng ng c hc gi Nht tip xc v v c s tip xc ny nn ng b mt thm Php nghi ng. Ngy 28/10/1943 ng v Dng B Trc c Nht cho qua Chiu Nam o (Singapore) bo v an ninh. Sau mt nm sng o ny v sau khi Dng B Trc cht v ung th phi, thng 12/1944 Nht a ng v Bangkok (Thi Lan). Ngy 30/3/1945 Nht a ng v Saigon. Ngy 2/4/1945 ng ri Saigon ra Hu gp vua Bo i. Ngy 16/4/1944 ng chp thun ngh ca vua Bo i ng ra lp chnh ph. Chnh ph Trn Trng Kim ch hot ng c 4 thng th b cng sn cp chnh quyn. Tuy nhin y l chnh ph dn ch u tin ca Vit Nam . Ngy 8-81945 ton quyn Nht Tsuchihachi ng trao tr ton b lnh th Vit Nam do Php chim gi cho chnh ph Trn Trng Kim v L Thng Nht c c hnh ti Saigon di quyn ch ta ca Hi Ngh Nam B. Mi mt ngy sau, Vit Minh ph hng nn c lp v thng nht ny thay vo bng cuc chin 30 nmni da xo thtnh mi ngi thy. Nu ni v cch mng Vit Nam th cuc cch mng ch thc phi k l cuc Cch Mng Dn Ch ngy 8-8-1945 ca chnh ph Trn Trng Kim, cn cuc o chnh ngy10/8/1945 ch l mt cuc ph hoi ca Quc T Cng Sn, li dng cn st c lp ang ln ca dn tc.

103

TNH TRNG NHN QUYN TI VIT NAM DI CH CNG SN CHNG XXII


Ch ngha Marx-Lenin cho rng ch c ch cng sn mi em n cho con ngi s t do tht s ch khng phi t do hnh thc. Nhng mun i n ch y, cn phi qua mt giai on cch mng vi s chuyn chnh ca giai cp v sn hy dit giai cp trng gi v tn tch ca x hi t bn. Tuy nhin, c Marx ln Lenin cng nh tt c nhng lnh t cng sn khc u khng xc nh l giai on cch mng ny phi ko di bao nhiu lu. Th thut la bp ca h nm trong im chnh yu ny, v chnh v th m h thng cng sn quc t t ng tan r. Vi lp trng ni trn Lin X v cc nc cng sn khng chu biu quyt bn Tuyn Ngn Quc T Nhn Quyn nm 1948 mc du cc nc Ty Phng chp nhn cho h a vo bn Tuyn Ngn cc quyn kinh t, x hi v vn ha. Ch n khi chin dch Perestroika (ti t chc) c pht ng ti Nga trc khi Lin X sp , Gorbachev mi chp nhn nhn quyn theo kiu Ty Phng v xc nhn iu ny trn din n Lin Hip Quc vo thng 12 nm 1988. Cng vi lp trng trn, nhng ngi cng sn Vit Nam cng khng chp nhn nhn quyn Ty Phng. Do , ti Vit Nam, v mt nhn quyn, ch cng sn thoi b hn c ch qun ch ln ch thc dn. (1).

Nhn quyn ti Vit Nam di ch cng sn


Vit Nam, nhn quyn c quy kt vo quyn cng dn. iu 50, trong Hin Php 1992 ghi: nc CHXHCNVN cc quyn con ngi v chnh tr, dn s, kinh t, vn ha, x hi c tn trng, th hin cc quyn cng dn v c quy n h trong hin php v lut. Nhn v d vng ta thy nhng iu khon quy nh ngha v c bn ca cng dn Vit Nam khng ngng gia tng qua cc bn hin php: hin php 1946 c 18 iu; hin php 1959 c 21 iu; hin php 1980 c 29 iu; hin php 1992 c 34 iu. Tuy nhin, quyn con ngi Vit Nam th li c khon gn vo u 50 (HP1992) nh ni trn. Trc ht phi thy l quyn con ngi v quyn cng dn khng h ng nht v c hai phng din ch th ln ni dung. Nhn quyn khng loi tr khi nim quyn cng dn, nhng khi nim quyn cng dn khng th cha ng ht khi nim nhn 104

quyn. V li trong iu kin ton cu ha ca th gii hin i, con ngi khng ch tn ti vi t cch thnh vin cng dn ca mt quc gia m cn l thnh vin cng dn ca cng ng th gii. Sau na, quyn con ngi hay quyn cng dn cng u phi c bo m bng mt ch php lut. Thc t ca Vit Nam ngy nay l s vng mt ca lut php v s sp ca o c c truyn. Dn chng Vit Nam ang sng trong mt cm nhn m h v thc cng dn. Cn i vi nhng ngi lnh o cng sn th, t my th h nay, h u s lut. H s lut lm mt t do chuyn chnh v sn ca h. Gn y, CSVN ban hnh lut t tng hnh s. Mc du vy, k t khi lut ny c ban hnh, trong s nhng ngi b bt giam vn ch c chng 30% c a ra xt s, 70% cn li, phn ng l b bt oan. Nh nc php tr l nh nc ban hnh lut php p dng cho c dn v ng, nhng cho n bao gi th ngi dn mi c hng ch ny nu nhng ngi cng sn Vit Nam vn cn ngi . Cc ch cng sn tri qua mt lch s y thm trng bi v c ch quyn lc ca n bin c vng t do ca con ngi thnh o vng. Ngy nay, ngi dn thc r rt l mc tiu ca cch mng phi l nhn quyn ch khng cn l ch quyn quc gia nh trc na. Nhn quyn i hi ng CSVN phi chu lt xc nu mun xng ng v tr lnh o. * Vit Nam hin nay l thnh vin ca Lin Hip Quc v k kt tham gia hoc ph chun nhiu cng c lin quan n nhn quyn nh: Cng c Quc T V Cc Quyn Dn S V Chnh Tr, Cng c Quc T V Cc Quyn Kinh T Vn Ha X Hi, Cng c Quc T V Phn Bit i X Vi Phu N, Cng c Quc T V Quyn Tr Em, Cng c Quc T V Phn Bit Chng Tc, Cng c Quc T V Ngn Nga V Trng Tr Ti Dit Chngv Vit Nam cng tuyn b vi th gii: Cc nguyn tc c bn trong cc vn kin quc t l gi tr chung ca nhn loi m chng ta cn bo v. Theo s phn loi chung th hin trong cc cng c quc t, nhn quyn bao gm hai lnh vc: lnh vc cc quyn dn s v chnh tr, v lnh vc cc quyn kinh t, vn ha v x hi. Lnh vc cc quyn dn s v chnh tr gm c: Quyn c sng v khng b tc ot sinh mng mt cch c on Quyn c an ninh c nhn v khng b bt gi v c hoc b b t Quyn khng b i x c c hay b tra tn trong t Quyn bnh ng trc php lut v khng b p dng lut hi t bt li Quyn t do c tr v i li Quyn s hu ti sn Quyn bt kh xm phm i vi i sng ring t, gia nh, nh , th tn 105

Quyn c bo v danh d uy tn. nhn phm Quyn t do tn ngng v khng tn ngng Quyn t do lp hi v hi hp Quyn khiu ni, t co bt c nhn, t chc no Quyn t do ngn lun, t do bo ch Quyn t do biu tnh Quyn c tham gia qun l x hi, bu c, ng c Lnh vc cc quyn kinh t, vn ha, x hi gm c: Quyn c vic lm v hng th tha ng Quyn c chm sc v y t Quyn c hng gio dc min ph bc tiu hc Quyn c ni c tr Quyn c sng cho bn thn v gia nh Quyn c sng trong mi trng khng nhim v c hi * Mt h thng s gm hn 70 bn vn quc t v nhn quyn c ban hnh to iu kin thc thi bn Tuyn Ngn Quc T Nhn Quyn nhm bo v hu hiu quyn con ngi. Tuy c i cht tin b, nhng cc nc cng sn ngi ta vn nguy bin v chi b quanh co. Nu trc kia nhn quyn b nhng ngi cng sn coi l t tng phn ng th ngy nay h li dng trit ci gi l Gi Tr Chu m ni dung l s phng mnh m qung v iu kin cho th ch c ti. Trn bo ch Vit Nam ti quc ni, c mt thi k thy xut hin thut ng nhn quyn chn chnh. Tuy nhin cha thy ai nh ngha r rng thut ng ny. V th n c xp vo kho tng gio ng ca ch . N cng ging nh cc thut ng siu b n: cnh tranh lnh mnh, ti sn x hi ch ngha, kinh t th trng vi nh hng XHCN Ngi ta ang ch i s ra i ca thut ng nhn quyn XHCN tng t nh khi nim dn ch XHCN, mt loi dn ch gp triu ln dn ch t bn ch ngha. L do vin dn c th vn l lm mnh thm v kh chng li chin lc p t cc gi tr nhn quyn ca Ty Phng. i vi cc th h ch lc ca nhn loi vo lc ny, nu mt ch no i nghch vi nhn quyn th nhn dn c quyn thay i hoc ph b. T tng hin i ny c t ngy xut hin bn Tuyn Ngn c Lp ca Hoa K vo nm 1776. *

Bch Th Nhn Quyn ca Vit Nam

106

Ngy 18/8/2005 B Ngoi Giao ca nc CHXHCN Vit Nam cng b mt cun Bch Th V Nhn Quyn. Sch gm bn chng: chng 1, chnh sch ca VN v quyn con ngi; chng 2, thnh tu ca VN trong vic thc hin quyn con ngi; chng 3, hp tc quc t trong lnh vc bo m v pht trin quyn con ngi; chng 4, mt s lun iu vu co VN trong vn quyn con ngi. Chnh sch ca VN v quyn con ngi Trong chng m u, cun Bch Th ni trn vit: dn tc VN khng nh rng quyn thing ling c bn nht ca con ngi l quyn c sng trong c lp t do, quyn c t quyt nh vn mnh ca mnh. Nhn vo vn t ca cu vit ny ta thy i vi nhng ngi lnh o CSVN hin nay th quyn thing ling v c bn nht ca con ngi l ch quyn quc gia ch khng phi nhn quyn. So snh vi vn bn ca cc lut quc t v nhn quyn ban b th ta thy quan im ca nhng ngi CSVN va lm ln va lc hu. Vo thi im ny, mc tiu ti hu ca cch mng khng phi l ch quyn m l nhn quyn. Khi ng CSVN ngang nhin t v tr c tn ca mnh trong iu 4 hin php: ng CSVNl lc lng lnh o Nh Nc v X Hi, v cng bc ngi dn bng khu lnh; yu nc phi l yu ch ngha x hi th ng trng trn ch p ln quyn con ngi ca nhn dn. Bch Th khng ni ln c nhn thc cn bn l nhn quyn phi c to ra , c bo v, c pht trin bi lng tri, bi tr tu ch khng phi bng xng mu nh c trnh by trong phn m u ca ti liu: nhn dn Vit Nam phi bit bao xng mu ginh ly nhng quyn c bn ca con ngi. V c u c ti tm v lc hu nh vy nn nhng ngi lnh o CSVN nhn u cng thy i th nhn quyn, c trong ln ngoi nc. Tinh thn nhn bn cao c v tnh ph qut c quc t cng nhn khin cho nhn quyn cao hn ch quyn quc gia. Nhm lnh o cng sn Vit Nam khng hiu c iu ny, mc du Tng Th K LHQ Butros Butros Ghali nhc i nhc li nhiu ln: Mi quc gia phi l ngi bo m tt nht cho cc quyn con ngi; vn hnh ng quc t cn phi c t ra khi cc quc gia t ra khng ph hp vi nhim vu bt c hnh ng chng li lut quc t no ca quc gia cng dn ti trch nhim quc t ca quc gia . CSVN c khun tt c quyn con ngi vao quyn cng dn, ri ci quyn cng dn c c nho nn v ct xn dn dn. iu 10 Hin Php 1946 cng b r rng v rt khot nh sau: cng dn Vit Nam c quyn t do ngn lun, t do xut bn, t do t chc v t do hi hp, t do tn ngng, t do c tr, i li trong nc v ra nc ngoi. n Hin Php 1980 th bt buc phi c thm iu kin: phi ph hp vi li ch ca ch ngha x hi v km theo li rn e: khng ai c li dng cc quyn t do dn ch . Qua Hin Php 1992 th cc quyn cng dn ni trn c phn b trong cc iu 68, 69, 70 nhng li thm ci xing: theo quy nh ca php lut. 107

Vi cch quy nh gian xo v lum thum nh vy Bch Th vn hnh din cng b: hin php v lut php VN th hin y tt c cc quyn con ngi c bn..nu trong Tuyn Ngn Nhn Quyn Th Gii nm 1948. iu ny chng t nhng tin b vt bc v c gng rt ln ca Nh Nc VN trong vic tn trng, bo v v bo m quyn con ngi. Nhng thnh tu em khoe vi th gii Nhng thnh tu em khoe vi th gii l ni dung Chng II ca Bch th. Dung lng ca chng ny chim 70% ton b ti liu. Chng ny nu cc thnh tu rt t m v chi tit. Phong ph nht l mc Bo m quyn pht trin kinh t, nng cao i sng vt cht ca ngi dn. Ngho nn nht l mc Bo m quyn ca ngi cao tui. Ta hy im qua mt s thnh tch . Bo m cc quyn bu c, ng c v tham gia qun l nh nc, x hi. Bch Th vit: Nh nc VN thc hin phng chm dn bit, dn bn, dn lm, dn kim tra, nhn dn l ngi quyt nh mi cng vic ca Nh Nc. Thc t ra sao? Cho n khi hip nh bin gii, lnh th v lnh hi c k kt vi Trung Quc, khng ch nhn dn m quc hi cng khng c bit c th v ni dung hip nh. Nhng ngi lnh o khng chu gii thch r cho nhn dn bit ta mt bao nhiu kilmt vung lnh th, bao nhiu kilmt vung lnh hi. V quan trng nht, v sao ta li phi nhng b Trung Quc nh vy. Bch Th vit: Nh Nc VN khng ngng phn u to iu kin cho mi cng dn thc hin quyn tham gia qun l Nh Nc v X Hi, coi y l mt trong nhng nhm quyn quan trng nht ca cng dn. Thc t ra sao? Quc hi VN ch l do ng c dn bu. V trn thc t th nhiu i biu quc hi khng h sinh ra, ln ln, cng nh khng h lm vic ti a phng. Nhng ngi sinh trng v lm vic ti Thanh Ha li i din cho nhn dn Vng Tu, v l li bu c ny c tip tc c duy tr v lan rng. Bo m quyn t do ngn lun, t do bo ch v thng tin. Bch Th vit: Nh Nc to iu kin thun li cng dn thc hin quyn t do bo ch, quyn t do ngn lun trn bo ch. Khng mt t chc c nhn no c hn ch, cn tr bo ch, nh hot ng. Thc t ra sao? VN c khong 500 bo in v 200 bo in t. Tt c u b kim sot nghim ngt, ch o cht ch, buc phi bc thm ng, ca ngi ch ngha x hi v u tranh chng cc lun im ca bn cp tin phn ng. Tuyt i khng h c bo ch t do. Nm 1999, ng Trn , nguyn Trng Ban Vn Ha-Vn Ngh Trung ng ng, np n xin ra bo t nhn. Khng nhng ng khng c php m cn b tr dp cho n cht. Bo m quyn t do hi hp v lp hi. 108

Bh Th cng b: Hin php, b lut dn s v nhiu vn bn khc ca VN quy nh c th cc quyn ca ngi dn c t do hi hp v lp hi. Thc t ra sao ? Ngy 2/9/2000 phng vin Nguyn V Bnh ca tp ch Cng Sn np n xin lp ng T Do Dn Ch. Ngay trong nm , ng b buc thi vic v ngy 2/3/2003 ng b x pht 7 nm t v 3 nm qun ch. Cui nm 2002 i t Phm Qu Dng v ng Trn Khu np n xin thnh lp Hi Nhn Dn VN ng H Nh Nc Chng Tham Nhng. My thng sau, c hai ng u b b t v ti lm gin ip. Bo m quyn sng, quyn c tn trng v nhn phm v bt kh xm phm v thn th. Bch Th cng b: mi ngi dn c quyn bt kh xm phm v ch ; th tn, in thoi, in tn ca c nhn c bo m an ton v b mt. Mi hnh vi xm phm quyn sng ca con ngi b coi l hnh vi phm ti nhim trng nht v b nghim tr theo quy nh ca lut php. Thc t ra sao ? Nhng ngi nh Nguyn V Bnh, Trn , Phm Qu Dng, Trn Khuu b lc sot nh, lc sot thn th, ct in thoi, em ra phng x u t. Ban T Tng-Vn Ha Trung ng ng dng chuyn bi xu ngi ny, bu riu ngi kia l phn ng v gn ip. Bo m quyn pht trin kinh t, nng cao i sng vt cht ca ngi dn Bch Th nhn mnh: Pht trin kinh t l mt trong nhng tiu quan trng nht cho vic thc thi dn ch v quyn quyn con ngi. Mt trong nhng thnh tu ni bt nht ca VN trong vic bo m quyn con ngi l t c nhng tin b vt bc v xa i gim ngho. Thc t ra sao ? Tiu chun ngho VN l thu nhp 100.000 ng/thng, trong khi tiu chun quc t l I M Kim/ngy, ngha l gp 5 ln tiu chun ca VN. Sau hn 70 nm cm quyn CSVN dm t nc vo cnh tt hu so vi th gii bn ngoi. y chnh l ti tc b nhn quyn kinh t r rt nht ca ng i vi nhn dn. Trong khi a s nhn dn vn tip tc nho i th ng v cn b nh nc nhanh chng tr nn giu c mt cch chng mt nh bc lt v tham nhng. * Mn n nhn quyn ca CSVN i vi nhn dn l v cng to ln v c mi ngy mt phnh ln mi. ng lm cht t 5 n 10 triu ngi VN thc hin ch ton tr. Ch ny lm ny sinh ra t nn tham nhng khng c thuc cha v thiu tinh thn trch nhim v v ti nng khng cn xng vi nhim v c giao ph. ng tn ti qu lu v tr thnh mt gnh nng khng cn chu ni i vi dn chng./.

109

CH THCH (1) Vit Nam, Trung Quc v Cuba , ngy 12/11/2013, va c bu vo Hi ng Nhn Quyn LHQ vi s phiu cao. Kt qu bu c ny gy phn ng bt mn khp ni. Cng c chn vo nhim k 3 nm mi c : Algria Php, Anh, Maldives, Macedonia, Mexico, Maroc, Namibia v Nam Phi. Human Rights Watch ni : Cc y vin nh Trung Quc, Nga, Rp S-t, Vit Nam v Algria c thnh tch nhn quyn km ci nn h khng th l thnh vin hu ch trong Hi ng. UN Watch c tr s Genve ni : cho cc quc gia nh th tham gia vo Hi ng Nhn Quyn c tc dng nh bin mt k chuyn phng ha thnh ngi ng u mt s cu ha. Nhng phn i gay gt nht ch yu nhm vo cc thnh vin Trung Quc, Vit Nam, Cuba, Algria l nhng nc thng c nhiu n p chnh tr.

110

NHN QUYN TI VIT NAM DI THI QUN CH V PHP THUC CHNG XXIII

Nhng nc chu nh hng ca vn ha Trung Hoa nh Vit Nam, Nht Bn, Triu Tin trc y khng c quan nim v nhn quyn. Phi i ti khi Nht Bn tip xc vi nn vn ha Ty Phng vo th k 19, ngi Nht mi dng hai t quyn li dch t right v nhn quyn dch human right. Mc du Vit Nam v Trung Hoa thi trc khng c quan nim nhn quyn nhng ngi dn khng b t hon ton di s iu khin ty tin ca nhng nh lnh o. Tuy h khng c hng nhng nhn quyn tch cc nh by gi nhng h vn c hng mt loi nhn quyn tiu cc, vn l ph sn ca quan nim nhim v m ngi lnh o phi chu ton. Quan nim nhim v ny c nu ra trong hai b Thi Kinh v Th Kinh ca Trung Quc. Hai t tng chnh tr cn bn c nhc ti nhiu ln trong hai b kinh ny l thin mnh v dn bn. Theo t tng thin mnh cc nh lnh o mt nc c Tri ban cho ci mnh iu khin ht mi ngi v trng pht nhng k khng tun lnh. T tng dn bn cho rng dn l gc ca nc, v gc c vng th nc mi yn. S kt hp ca hai t tng thin mnh v dn bn a n ch trng l ngi lnh o phi ht lng phc v nhn dn. Tri li, nu nh lnh o khng lm trn nhim v c giao ph m cn c x bo ngc i vi dn th Tri c th theo dn m ly li ci mnh ban cho nh lnh o. * Hai tng cn bn rn y c mt s nh t tng chnh tr ln ca Trung Quc khai trin thm trong cc hc thuyt ca h. Chu Cng (th k 12 TCN), ngi xy dng ch phong kin ca nh Chu da vo quan nim thin mnh v nhn bn gii thch quyn lnh o ca nh vua. T tng ca ng gm c thy nm mc: a/ tut t (th Tri); b/ minh c (trau di c hnh); c/ thn hnh (cn thn trong vic dng hnh pht); d/ ct nhung (lu tm n vn qun s); e/ bo dn (chm sc dn). Trong nm mc trn, hai mc thn hnh v bo dn, r rt l lin quan n nhn quyn. Khng T (551- 479 TCN), thy t ca hc phi Nho Gia l ngi ngng m Chu Cng. Ring v nhim v cm quyn ng cn nu thm ngha v dng dn, 111

ngha l khng bt dn phi tn cng sc qu nhiu vo vic phc dch cc cng tc chung, hoc nhu cu ca triu nh (1). Ngoi ra cn c hc phi Php Gia ca Hn Phi (223 TCN). Hc phi ny xut hin vo thi Xun Thu v Chin Quc . Tri vi ch trng nhn tr ca Khng T, Hn Phi a ra ch t tng php tr, ngha l da vo lut php tr nc. Vit Nam, Nho Gia nu cao mc ch i hi chnh quyn phi chm sc dn, cn Php Gia th ng gp vo vic bo v ngi dn chng li s ln hip ca giai cp quyn qu.

Nhn quyn ti Vit Nam di thi qun ch


Trong ch qun ch khng c mt o lut no ch ti cc vi hn qun tn c v bt lc. V th cho nn, s ch ti i vi nh vua ch c th thc hin bng mt cuc ni lon lt , theo li dy ca cc thuyt thin mnh v dn bn. Nhn quyn trong lnh vc chnh tr. Di ch qun ch ch c ngi vua l c hng th thc cha truyn con ni theo thuyt thin mnh. Tt c nhng chc v v phm tc khc u do ni cng trng v ti sc c nhn m c, tr trng hp c bit l s b nhim cc hon quan vo cc thi L (1009-1225) v Trn (1225-1400), v mt vi trng hp c tuyn la trong hong tc nh chc v t tng hay t lnh qun i Ngi dn Vit Nam di thi qun ch c th nh ng khoa c tin thn. Qua con ng ny h c th tham d chnh s mt cch rt bnh ng, v y l mt u im ca nn chnh tr Chu thi . Ch chnh tr ti Vit Nam chng nhng dung np m cn khuyn khch vic pht biu kin v chnh tr. T i L tr i, mi triu i u c nhng c s mang tn Ng S i hay St Vin gm cc quan c nhim v nu ra cc im sai quy ca triu nh hay ca nh vua. Cc thng dn cng c quyn dng s ln vua ni ln nhn xt ca mnh. Ngi ta cn nh chuyn tht trm s ca ng Chu Vn An xin vua Trn D Tng chm by k nnh thn. i vi t binh chin tranh, cc vua ta cng i x nhn o, ph hp vi ch trng nhn quyn hin nay ca cc nc Ty Phng. Nm 1427 vua L Thi T khng nhng tha ti cht cho 20.000 qun Minh b bt m cn cp cho thuyn b v lng thc chng v Tu. Nm 1788-1789 vua Quang Trung, sau chin thng ng a cng tha cht cho qun Thanh v cp cho chng lng thc tr v Trung Quc. Nhn quyn trong lnh vc t php

112

Vic bo v dn chng chng li s p bc ca nhng k cm quyn l mt u t ln ca cc ch qun ch Vit Nam trc y. B Quc Triu Hnh Lut ca nh Trn ban hnh nm 1244, B Lut Hng c do vua L ThnhTng ban hnh nm 1489 v b Hong Triu Lut L (cn gi l B Lut Gia Long) ca nh Nguyn ban hnh nm 1815, u c nhng iu khon nhm mc ch ni trn. B Hong Triu Lut L ca nh Nguyn trng pht vin chc n hi l, lm quyn hoc nh p dn. Nh L i xa hn nh Nguyn trong vic bo v dn chng. Cc vin chc ly tin ca dn khng nhng phi tr li tin y m cn phi bi thng thit hi bng mt khon tin tng ng. Mt khc, lut nh L cng bo v quyn li ca ngi ph n nhiu hn: cc nh quyn th nu bt p mt ngi ph n thuc hng thng dn lm v s b pht; con gi cng c quyn nh con trai tr quyn hng ha ; v mt hn sn ngi n b c quyn ngang vi n ng; ngi n b ga, mc du ti ga, vn c quyn qun tr ti sn ca con chng trc. Nh vy, tri vi nhiu nc khc trc y, lut php Vit Nam thi nh L cho ngi n b t cch php nhn v quyn qun tr ti sn ca mnh. B Quc Triu Hnh Lut ca nh Trn cng nh B Hong Triu Lut L ca nh Nguyn u tr liu nhng hnh pht nhm bo v cc b can chng li s li dng, p bc v cng ot ca cc vin chc hu trch. B Quc Triu Hnh Lut t ra y hn B Hong Triu Lut L v mt ny. Hai b lut ni trn u trng pht nhng k vu co hoc t co bng th nc danh. Cc phn quan phi gii quyt cc v kin ng thi hn v phi chu trch nhim v nhng quyt nh ca h. Trong trng hp phn quan c thm ti ti mc b can phi kt ti t hnh th theo B Hong Triu Lut L phn quan cng b x t theo, cn theo B Quc Triu Hnh Lut th phn quan ch b lu y. Trong h thng t php Vit Nam thi qun ch, b can c quyn khng co ln cp trn v n t hnh phi c s ph chun ca nh vua mi c thi hnh. Ngoi vic khng co, ngi dn cn c n ku oan cho bn thn hay cho thn tc. H cng c php n ng vua trnh by oan c ca mnh. Vua L Thi Tng (1028 -1064) cho c chung t thm rng v vua Minh Mng (1857) cho t trng ng Vn cc hnh cung, cho dn oan nh chung v nh trng khiu ni. Cc quan thuc Lc B v St Vin i theo vua cng c nhn n khiu ni ca dn vua xt. Sau ht, cc b lut Vit Nam thi qun ch u c nhng iu khon c bit che ch ngi ph n. Thng th ngi n b phm ti nh n ng, c x nh hn. n b ch b x nh n 50, 60 roi ch khng b nh bng gy. Ph n cng khng b giam lao x. Vic giam gi trong khi ch i kt n c giao cho chng, thn nhn hay mt vin chc x ph trch. i vi nhng ph n c thai, s trng pht khng c lm hi n ci thai h mang trong ngi. Nhn quyn trong lnh vc kinh t v x hi. 113

Cc vua Vit Nam ch trng bo m cho ngi dn mt mc sng ti thiu bng cch cp cho nhng ngi khng c t sn mt mnh rung h khai thc lm k sinh nhai. Ch trng ny gi l chnh sch qun in c p dng t thi vua L Thi T (1429). Theo chnh sch ny quyn s hu rung t ca t nhn vn c duy tr nhng b hn ch. a s rung t trong nc l t rung cng. Nh vua dng t cng chia cho cc ngi ngho khai thc. Dn inh t 15 tui c tham gia s phn phi. Chn sch qun in c p dng sut thi nh L. Vic phn phi c thc hin bn nm mt ln. Di thi vua L Thnh Tng (1460-1497) th i thnh su nm mt ln. Nhng hng ngi c hng s phn phi gm c: n ng n b khng c gia nh, n b ga, tr em m ci, ngi gi khng c con v nhng ngi ph tt. Thi cc cha Trnh v thi Hu L chnh sch ny vn cn gi tr. n thi nh Nguyn chnh sch ny c chuyn quyn thi hnh t tay cc quan sang tay lng x. Nh th cc ch qun ch Vit Nam qu c nhng c gng bo v cc quyn kinh t v x hi ca ngi dn.

Nhn quyn thi Php thuc


Khi h Vit Nam, gii chnh tr v cc tr thc Php mun cc nhn quyn c p dng cho tt c nhng ngi dn trong thuc a. Tuy nhin gia chnh ph Php v cc t chc thc dn c mt s ging co dai dng v vn ny. Mc p dng nhn quyn tay i ty lp trng ca tng chnh ph v ty ch trng ca v ton quyn c b nhim. Nhn chung th khng c mt v ton quyn no chng li thc dn m gi c chc v lu di. Trong giai on ny ngi Vit Nam vn tip tc c hng mt s nhn quyn m h c hng di thi qun ch. Ngoi ra h cn c hng mt s nhn quyn do ngi Php mang n. Tuy nhin nu so snh vi thi qun ch th thi Php thuc c nhiu im thoi b hn v mt nhn quyn. Cc ci tin v mt nhn quyn thi Php thuc A/ V mt chnh tr, ngi Vit Nam c hng thm mt s nhn quyn. H c t do hn v khng cn phi l thuc nhiu vo lng x v gia tc v mt s vn lin quan n c nhn , chng hn nh vic hn nhn. V mt hc thut cc t tng T y Phng c du nhp vo Vit Nam. Trn cc sch bo mi nhi c t do pht biu kin v mi vn . Quyn t do tn ngng c tn trng. B/ V mt t php. Nm 1902 ton quyn Paul Beau ra lnh bi b cc hnh pht nh bng roi hoc bng gy, v cc li x t qu tn c nh lng tr v chm bu u. Chnh quyn thuc a phn bit cc vn hnh s v dn s. Nam K, Php ban hnh b Dn Lut Gin Yu nm 1883; Bc K c b Dn Thng S T Tng nm 1918 v b Lut H Bc K nm 1931; Trung K c mt b lut c ban hnh nm 1936; nguyn tc xem b can nh v ti cho n khi b kt n c p dng. 114

C/ V mt x hi. Nm 1913 ton quyn Albert Sarraut ban hnh mt quy ch lao ng u tin. n nm 1927 ton quyn Alexandre Varenne li ban hnh mt quy ch lao ng khc y hn. Gia cc nm 1930-1933 mt s ngh nh c cng b xc nh r rng v cc nh ch lao ng, chng hn nh: ngy lm vic 8 gi, ngh ch nht, bi thng cho cng nhn khi tai nn xy ra trong lc lm vic. Cc hn ch nhn quyn thi Php thuc Trong thi gian cai tr, thc dn Php tm mi cch hn ch ti a vic p dng nhn quyn ti Vit Nam nhm duy tr mt chnh th chuyn ch. A/ Cc hn ch v mt chnh tr. Thc dn Php khng mun ngi dn Vit Nam hc hi cc t tng chnh tr mi. Ai c sch ca Montesquieu v Rousseau c xem l phin lon. Ngi Vit Nam khng c t do xut bn sch bo ting Vit v ch kim duyt i vi loi sch bo ny rt kht khe. Cc hi ng dn c ch l nhng c quan t vn v vic bu c khng c hng quyn ph thng u phiu. Ngi Vit Nam khng c php thnh lp ng hot ng chnh tr. B/ Cc hn ch v mt t php. Ngoi h thng t php bnh thng, thc dn Php thit lp cc ta n c bit gi l Hi ng Hnh n p phong tro chng i. Hi ng Hnh c thnh lp nm 1896. Mc du s tra tn khng c chnh thc chp nhn, nhng vn c s dng trong cc v ly cung ca Hi ng Hnh. C/ Cc hn ch v mt lao ng. Cc ngh nh v lao ng khng c p dng ng n cho n lc Mt Trn Bnh Dn ln cm quyn ti Php nm 1936. Tuy nhin, ngi Php, trc sau, vn khng cho cng nhn Vit Nam thnh lp nghip on u tranh cho ngh nghip ca mnh. Cc im thoi b v nhn quyn so vi thi qun ch. A/ V mt chnh tri. Di thi qun ch, ngi Vit Nam c khuyn khch tham gia chnh s nc mnh: quc gia hng vong tht phu hu trch. Thi Php thuc ngi dn khng c lu tm n chnh s v ch c php th phn lm n. Di thi qun ch nhng a v trng yu trong chnh quyn tn c trao cho nhng ngi c thc ti hay c cng trng ln. Di thi Php thuc ngi Vit Nam du c ti nng hoc cng trng bao nhiu cng ch c gi a v thp hoc khng c thc quyn. Di thi Php thuc ngi Vit Nam khng c xem l bnh ng vi ngi Php. Ngi Php da trng c hng mi th quyn li, ngi Php da en c u i, ngi Vit Nam d c Php tch vn b coi thng v ng sau ngi Php da en. Thi qun ch, vic hc hnh v m trng dy hc c t do. Di thi Php thuc, s t do ny khng c. Trng ng Kinh Ngha Thc thnh lp nm 1907, dy 115

ng bo theo np vn ha mi, b thc dn ng ca. Nn gio dc Vit Nam thi Php thuc tr thnh c quyn ca hng thiu s ph ho mi trong x hi Vit Nam. Trc khi Php sang h, ngi Vit Nam c i li hon ton t do t rong nc. Di thi Php thuc, ngi dn mun i li gia ba min Trung -Nam-Bc phi xin mt giy thng hnh ca s cnh st Php. B/ V mt t php. V mt ny, ngi dn Vit Nam cng mt nhiu quyn di thi Php thuc, chng hn nh: cc thm phn khng b ch ti v nhng li lm trong vic x n; cc Hi ng Hnh c th truy t cc b can theo li t co nc danh; cc ton quyn ng Dng c quyn bt nht trong mi nm nhng ngi Vit Nam ph ri trt t an ninh, v pht cc x c trch nhim trong cc v ri lon. C/ V mt x hi. V mt ny, ngi Php hon ton khng c nhng u t ca cc vua Vit Nam lin quan n s sng ca ngi dn. Vic chia rung t cho dn cy cy khng cn c p dng. Chnh quyn thuc a nh thu rt nng mi thnh phn dn chng.

S can thip ca nhn dn v chnh ph Php vo vn nhn quyn ti Vit Nam


Trc nhng vi phm nhn quyn do thc dn Php gy ra, nhiu ngi Php chnh quc bt bnh v tch cc can thip chm dt vi phm v ci thin ch nhn quyn ti Vit Nam. C nhng k gi, nh Jean Ajalbert, vit sch ch trch. Mt s dn biu nh Messimy v Violette, ln ting t co cc vi phm. Ring Chi B ng Dng ca Hi Nhn Quyn cng tch cc can thip vo mt s v n quan trng, chng hn nh v n kh sai chung thn ca ng Phan Chu Trinh nm 1908, c huy b nm 1911. Nhn chung, nhng s can thip ni trn ch a n nhng kt qu nh v cc b. Ch thuc a Php chu nh hng qu nng ca gii thc dn./. CH THCH (1) Chu Cng v Khng t. Tin y xin ni thm v mi lin h gia Chu Cng v Khng T. Nho Gio di dng Hn Nho c hnh thnh t thi Ty Chu, c bit vi s ng gp ca Chu Cng n( Chu Cng). Chu Cng (Chu Cng n) l con th hai ca Chu Vn Vng, l c vn vn ha v chnh tr ca nh Chu. Khi Chu V Vng k nghip cha th em nc L cp cho em l Chu Cng n. V vy nc L, qu hng ca Khng T chnh l ni m Chu Cng tr v v Chu Cng l thn tng m Khng t sut i sung bi. Nho gio mi n thi nh L (1070) mi c Vit Nam chnh thc tip nhn. Chnh v vy m nc ta Nho gio l Tng Nho (thi nh L trng hp vi thi nh Tng bn Tu) ch khng phi Hn Nho, ng Nho, Minh Nho hoc Thanh Nho.

116

VIT NAM : TIP CN CHO MT S CHUYN HA CHNH TR N HA CHNG XXIV


Ging nh mi ch cng sn khc, ch CSVN trng trn vi phm nhn quyn t ngy cuc o chnh cp chnh quyn ca Vit Minh thnh cng vo nm 1945. H phi lm nh vy v thc rng ng ch c th tn ti trong v th lnh o khi cn chuyn chnh. Bng mi gi, h phi c sng cht vi nn chuyn chnh k t khi Lin X tan r. ng CSVN cng nh ng CSTQ may mn sng st vo nm 1991v khng gn lin vi khi Lin X v ng u. Nhng d c chm hiu hoc ch quan ti mc no i na th nhng ngi cng sn Vit Nam cng phi cm nhn c rng vic h sng st ch cn l giai on. V giai on ch cn c th tnh tng nm. Trong nc, nn tham nhng v thi nt bt u t hng ng lnh o ng trng trn lan trn xung hng ng cn b cc cp khin ton dn kinh tm v chn ght. Thm vo li sng v lut php cng lm cho t bn th gii nn ch v rt vn u t i ni khc. Vin cnh dn thnh th lm vo tnh trng tng qun s khng cn xa na. Do , kh nng mt cuc ni dy chng ng khng cn l mt iu hoang tng. Ngi dn s ng ln i hi: kinh t th trng v t do phi c bo m bng Dn Ch Php Tr. Dn Ch Php Tr l con ng c o m ng CSVN, nu mun sng cn, phi i theo trnh mu cho ton dn. Ngc li nu c cm u tin ln x hi ch ngha hoang d bng bo lc th chc chn l khng c din bin ha bnh m ch c din bin chin tranh. v th chnh tr ca ng CSVN hin nay, nhiu ngi trong ng ngh rng thi gian cng cha gp gp g lm v d sao vn cn c th np bng Trung Quc bng cch khai thc trit khu hiu: bn tt v 16 ch vng. i chng no Trung Quc tr thnh mt ch php tr chn chnh th lc Vit Nam tr tay vn cha mun. Lun im nguy him qun rng u c ca bt c ngi Tu no cng cht cha y p t tng quc. Ring i vi Vit Nam th hnh ng quc ny bt u xut hin qua vic xm chim Hong Sa v Trng Sa bng v lc. Tip theo l vic ln t bng cch v li ng bin gii pha Bc, vic bauxite Ty Nguyn, vic thu di hn cc vng t u ngun v hin nay l vic v ng li b khng cho H Ni khai thc du kh di lng bin v cm dn chi li Vit Nam nh bt c trong vng lnh hi ca t quc.

117

Thc t cho thy, hn bt c quc gia no khc trong vng, Vit Nam ang phi ng u vi khng t tham vng quc ca Bc Kinh. C ny, nu thi gian tri i th khng lu t quc s m thm bin thnh mt qun l ca Thin Triu phng Bc. Vin cnh ny khng cn l mt e da m ang th hin rt sng ng hng ngy trc mt mi ngi.

Nhu cu dn ch php tr l mnh lnh v u tin cao nht


Chin tranh kt thc t gn 40 nm nhng dn tc VN vn tip tc b tp on Ba nh vi dp, hnh h v bc lt ko di v th cm quyn. Chnh bi nhng mu bt chnh ny m ng CSVN bng tai bt mt trc nhng thay i trn th gii t sau khi Lin X sp . Nc Nga v cc nc ng u b li ng sau ch x hi ch ngha bo lc v th ch c ti ton tr d man mnh dn bc v hng Dn Ch Php Tr. y l mt thc t khch quan khng th ph nhn v thc t ny hin ang tc ng ti tt c cc nc cng sn cn st li. Th gii mong i cng ng Trung Hoa chp nhn nhng i hi nhn quyn ca nhn loi, tun theo quy lut ca th trng t do, gim bt tnh cch ton tr, xy dng cc quyn cng dn t Trung Quc tin ln dn ch, thay th cho ch gia trng hin nay. i vi Vit Nam th gii cng mong i nh vy nhng gia Vit Nam v Trung Quc c mt s khc bit cn ghi nhn. Trung Quc l mt nc va ln va ng dn. nim trung ng tp quyn tr thnh truyn thng v mi khi, trong nc, trung ng mt uy lc th lp tc xy ra lon lc khp mi ni. Do vy, d c ch dn ch thc s th chnh quyn trung ng ca Trung Quc vn cn phi mnh. L do khin Bc Kinh khng mun thay i v tip tc ko di ton tr l th. Ngc li, ti Vit Nam, vi truyn thng trung ng tn quyn php vua thua l lng, tinh thn dn ch d ph cp hn. Ch khi no nc c lon th ton dn mi dn quyn lc lnh o v cho trung ng. iu ny c lch s chng minh, m phm l ngi Vit Nam th ai cng cm nhn c d dng khng cn minh chng. Cho nn khng cn ch i Tu dn ch ri ta mi bt chc dn ch theo, nu chng ta khng mun b Tu ng ha. Dn ch php tr l m thc on kt dn tc khng th thiu trong cn nguy bin hin nay. Cm nhn c s khc bit ni trn l mt iu v cng cn thit vo lc ny khi bc quy phc Thnh ca Cng Sn Vit Nam nm 1990 l mt ng thi chnh tr lm ln v cng nguy him cho t nc. Vi mt s toan tnh ngu n, CSVN a dn tc vo ming hm, ch trnh cho ng ca mnh mt s tiu dit tc thi. Cng ng Trung Quc lm sao qun c mi th nm 1997 mi xy ra cch y khng lu. S tr th thm him che y di chiu bi bn tt,16 ch vng c trung Quc trin khai ngay t khi CSVN t u vo r. 118

Dn tc Vit Nam khng n c trong cch mng nhn quyn


ng trc ha dit vong ca t quc, dn tc Vit Nam cng nh Cng ng ch cn mt li thot: nhanh chng g b th ch ton tr chp nhn dn ch php tr. y l phng thc duy nht, hu hiu nht v hin i nht vn dng ton lc dn tc chng ngoi xm, vn dng s tip t v h tr ca th gii vn minh v chm dt vnh vin s dm ng ca Bc Kinh. Nu Cng ng khng trng thy li thot ny th ton dn tc s phi ng ln ginh quyn sng v cu nguy t quc. Thc t chnh tr ca t nc hin nay l ch ton tr ang nm trong tay c qun i ln cng an cnh st n p. Khng mt t chc hay ng phi ring l no c th nhn vt lc i u vi mt b my n p nh th. Ch c lc lng ton dn, m mi ngi dn l mt dng s u tranh hot ng trong tt c cc lnh vc v cp khc nhau mi c th thnh cng. Kh khn tng chng nh khng th vt qua nhng trong thi gian gn y nhng s chyn ha dn ch vn u n xy ra. Trng hp in hnh nht l s sp ca Lin X nm 1991. Trc t lu l trng hp ca Roumanie. Gn y hn na l trng hp ca mt s quc gia trong Ma Xun Rp (Tunisia, Ai Cp, Lybia) v hin nay l Syria. T nhng trng hp ny ta rt ra mt bi hc u tin l cho d qun i v cng an c mnh m n u, chng cng khng th no thng ni trong mt trn chin m ton dn tham d. Bi hc th hai l vo thi im hin nay, nhng cuc cch mng nhn quyn nhm thit lp dn ch php tr, khng phi l nhng phong tro n c mc du l ch nhng v ni dy t pht. Ln sng dn ch th t bt u, v tt c nhng ch c ti khng ch ngha cn st li s b cun i. Bi hc th ba phi nhn thy l Ngh Quyt 1973 ca Hi ng Bo An LHQ ngy 17/3/2011 c coi nh mt quyt nh lch s. Uy tn ca Ngh Quyt mi ngy mt gia tng v n khng ch nhm gip Lybia ni dy chng c ti m cn tip tc nng hu hiu dn tc Syria vt qua nhng kh khn hin ti t thng li cui cng. T nay, s can thip tr gip cc cuc u tranh ginh nhng gi tr ph qut nh nhn quyn v dn ch php tr tr thnh mt ngha v quc t.

Hoa k tr li Chu-Thi Bnh Dng trong th mnh


Sch lc quay li Chu-Thi Bnh Dng trong th mnh ca Hoa K c chiu hng hp l nn c s ng quc gia trong khu vc, k c Vit Nam, nhit lit hoan nghnh. Chu cn s hp tc ca Hoa Thnh n v nhiu l do nn bc tin c th ca Tha c i Tc Xuyn Thi Bnh Dng (TPP) c xem nh mt hnh ng chin lc thc thi nhm ti lp qun bnh lc lng trong vng. 119

Vi Tha c TPP (Trans-Pacific Strategic Economic Partnership Agreement) k kt ngy 11/12/2011, Hoa thnh n a ra mt ng li lnh o khc ch khng theo cch M tng lm trong lch s. im trng yu nht l Hoa K s quan tm nhiu hn n Chu v coi l mt vng t ca c hi ang b e da. Hoa K nhn thng vo c hi ra cung cch lnh o hp thi. Trong v Lybia nc M vn hon ton ng tuyn u. Nu khng th lm g c Nghi Quyt 1973 ca Hi ng Bo An LHQ. Vi thng li Lybia nc M t ti mt mc tiu chnh tr quan trng l lm cho nhn dn nhiu nc khc la chn con ng ng hnh vi Hoa K. Ngy nay Hoa Thnh n khng cn kh nng dng ngn sch lm nhng chng trnh theo kiu k hoch Marshall trc y na m phi nhm vo iu g quan trng nht i vi nhn dn cc nc cn gip . Yu t nhn dn y cn c nhn mnh v n l mc tiu gip ca Hoa K ch khng phi l cc chnh quyn nh trong qu kh. Nhn dn Syria ang trong trng hp ny v nh m ang u tranh thng li chng li qun i v chin xa ca nh c ti Assad. Trng hp ca Vit Nam trn cn bn cng c nhng nt tng ng vi Syria, nn vn cn c t ra ton dn suy ngh trc nhng hnh ng bn nc trng trn ca ng CSVN. * * *

Chin lc Cch Mng Nhn Quyn ca nhn dn Vit Nam trong c hi hin ti l phi kin tr biu tnh chng Trung Quc. Ch c bng cch tranh u n ha ny chng ta mi li cun c s quan tm cn thit ca th gii v Hoa K. Ch c bng cch ny chng ta mi ku gi c s hp tc ca cc NGO nhn quyn quc t. NGO l nhng t chc phi chnh ph (non governmental organisation). H l nhng i tc v cng cn thit, nu ta nh li cng lao ca h trong tin trnh Helsinki lt h thng quc cng sn do Moscow lnh o, lm cho Lin X tan r. Phi kin tr v lin tc biu tnh chng Trung Quc v l mt hnh ng yu nc m CSVN vi mc cm ti li khng dm mnh tay n p. Phi lin tc biu tnh thc tnh trch nhim ca qun i, on ng ha khi dn oan v nng cao tinh thn dn tc ca tui tr. Phi lin tc biu tnh bin lng yu nc ca ton dn thnh mt cn st nhn quyn v dn ch cu quc nh chng ta tng lm trong lch s mi khi t quc lm nguy v him ha ngoi xm. Chng ta s bit cch trin khai cuc cch mng nhn quyn ny t nhng kinh nghim em li thnh cng cho Ma Xun Rp . Chng ta s khng chin u n c. Bn cnh chng ta cn c Ngh Quyt 1973. Sau lng chng ta cn c con mt quan phng ca Lin Hip Quc v ca NATO. 120

V cng ng bao gi qun l chng ta ang ng hnh vi th gii vn minh, gia tro lu ca ln sng dn ch th t v trong tm ym tr chin lc ca Tha c i Tc Xuyn Thi Bnh Dng. C hi v thi vn ang v cng thun li cho php chng ta rt khot mt ln v mi mi vi bo quyn v bo lc./.

121

NG CSVN V VN NG HNH VI DN TC
CHNG XXV
Nm 1945, khi Th Chin II chm dt vi cc hip c Postdam v Yalta, lch s v cng thun li cho cc phong tro ginh c lp ca cc quc gia b tr. n v Phi Lut Tn ly li c lp nm 1946, Nam Dng nm 1949, M Lai nm 1957 v Tn Gia Ba nm 1949. Trong s cc thuc a Php, Campuchia c lp nm 1 953 Tusinia c lp nm 1956, Madagascar nm 1960, Congo nm 1960, Cng Ha Trung Phi nm 1962, Algria nm 1962 , Sngal nm 1966. Cc quc gia ni trn khng b cng sn cp quyn lnh o nn c lp rt sm m khng hao tn nhiu xng mu. Dn tc Vit Nam v vng phi ng CSVN nn phi lm mt cuc chin tranh gii phng di nht v m mu nht so vi cc dn tc b tr khc. Chnh v ci cn cc Chi B Quc T Cng Sn ca ng CSVN m nc ta b coi nh mt him ha cho nn ha bnh ng Nam v b Th Gii T Do c lp ngay sau khi ha bnh tr li.

ng CSVN cha bao gi ng hnh vi dn tc.


Cho n nay nhng ngi cng sn VN vn tip tc dng lun im c cng nh ui thc dn Php v quc M bin minh cho v th cm quyn m h mc nhin coi nh v thi hn. Tuy nhin din bin lch s trong nhng thp k va qua phi by ti phn quc ca h mt cch r rt khng th chi ci. Ngy 30/4/1975 khng phi l ngy Vit Minh ginh c c lp. ch l ngy Vit Nam tr thnh mt thuc a ca quc cng sn Lin X. Tuy khng cn bng ngoi nhn xm chim nhng trn thc t t nc b bc lt v hy hoi gp trm ln di ch thc dn Php. Nhng m c v nguyn vng thit tha v dn ch, t do v nhn quyn ca dn tc cha bao gi thnh s tht. V cp chnh quyn theo kiu Bolshevik xy ra vo thng 8 nm 1945 khng phi l mt cuc cch mng m ch l mt cuc o chnh. Cuc o chnh ny l s xut hin ca mt tai ha mi. Vit Minh ph hng nn c lp do chnh ph Trn Trng Kim thu hi t tay quc Nht thua trn, sau nhn chm dn tc vo cnh ni da xo tht trong nhiu thp k. Cn v v Hoa K rt khi min Nam Vit Nam sau khi k kt Thng Co Chung Thng Hi vi Trung Quc nm 1972 th cng cn nhn nh li c mt nhn quan trung thc. Trn bnh din quc t, M b min Nam Vit Nam v thay i chin lc ton cu. Hoa K quyt nh b VNCH lm cho Lin X sp ch khng phi v b Vit Minh nh bi. Gi y th thc t lch s ny c phi by. 122

* ng CSVN thng dng mnh li nh ng ngn ng tuyn truyn gian ln. H nu ra nhng khu hiu v ngha l v phn quc nh lc hng nhn nh ca qun chng, chng hn nh: yu nc l yu x hi ch ngha v con ng XHCN l con ng Bc H, ng v nhn dn ta chn S tht l ng CSVN cha bao gi i chung mt con ng vi nhn dn. Con ng m H Ch Minh chn l con ng XHCN theo mu hnh Stalint, con ng a Lin X n ch ph sn v sp . Con ng m nhn dn Vit Nam chn l con ng c lp , dn ch php tr v t do hin nh. Con ng dn ch php tr v t do hin nh l chnh l ca nhn loi vn minh. N c th hin qua mu hnh dn ch t do phng khong ca Hoa K. Vi mt ch chnh tr do dn bu ln v tn trng nhng gi tr ph qut ca con ngi, Hoa K t thn phn mt quc gia non tr mi thnh lp cch y ch hn hai trm nm hin ngang bc vo v th hng u ca th gii.

Tm gng ng hnh vi dn tc ca ng Lao ng Na Uy.


ng Lao ng Na Uy c bit di ci tn Norwegian Labour Party hay DNA. Thnh lp nm 1887, DNA tr thnh mt chnh ng ln nht Na Uy vo nm 1927. Lch s ca DNA l mt chui di nhng bin i chnh tr gy n tng. T mt ng dn ch x hi, DNA chuyn bin thnh mt ng cng sn mt thi gian sau li tr v vi hnh thi dn ch x hi, ng hnh cng dn tc v lm nn nhng k tch lch s khin th gii phi ngc nhin v ngng m. Hot cnh lch s xy ra nh sau. Khi Th Chin I n ra, xu th cch mng ln cao. Cch Mng Thng Mi Nga (nm 1917) thu ht cm tnh ca cc nh dn ch x hi Na Uy. Thng 3/1919, DNA tr thnh mt thnh vin ca Quc T Cng Sn (Comintern). Ph ch tch Emil Stang l i biu ca DNA ti i hi thnh lp Comintern. Trong i hi u tin ca Comintern khng c chuyn g bt thng xy ra. Nhng qua i hi th hai, 21 iu khon kht khe ca Lenin gy phn ha trong ni b DNA. Sau nhiu cuc tranh ci gay gt, khi a s ca ng chp nhn cc iu kin gia nhp trong khi mt b phn khc tch ra thnh lp mt ng mi ly tn l ng Lao ng Dn Ch X Hi vo nm 1921. Qua mt thi gian sinh hot, gia DNA v ban chp hnh Comintern ny sinh mu thun trm trng. Hu qu l DNA chia thnh hai phi: phi lin bang (Federalists) v phi tp trung (Centralists). Tip theo l vic DNA ri b Comintern vo thng 11/1923 nhn quyt nh ca i Hi Ton Quc ng.

123

Nm 1927 DNA ti hp vi ng Lao ng Dn Ch X Hi tch ri nm 1921 to ra mt sc mnh tranh c mi, chp nhn ci cch v hot ng trong khun kh ch i ngh. Cuc ti hp ny a n vic thng c v ngy 20/3/1935 DNA ng ra thnh lp chnh ph. DNA tip tc cm quyn trong ba thp k tip theo. Kinh nghim ca DNA cho thy loi b mt ch chnh tr li thi ng hnh vi dn tc l mt hnh ng hon ton hp l. y l s hp tc tin b. DNA rt ra mt chn l l sc mnh ca mt ng chnh tr khng th vay mn t bn ngoi m phi bt ngun t sc mnh ca ton dn. Chn l v tm gng ny ng cho ng CSVN hc tp v noi theo.

Nhng c hi ng hnh vi dn tc b b l.
Nu H Ch Minh khng phi l cp tha hnh ca Quc t Cng Sn th Vit Nam trnh c hn ba mi nm mu la v cht chc. Trong thi k nm quyn sinh st trong tay ng H v ng CSVN b l bn c hi tr v vi dn tc. C hi th nht xy ra vo giai on kt thc Th Chin II. ng lc Nht Bn sp u hng, ti Hi Ngh Yalta thng 2/1945 tng thng M Roosevelt a ra chnh sch yTr (Trusteeship) i vi cc nc ng Dng. Phong tro gii thc nh vy l do mun ca Hoa K ch khng bt ngun t cuc chin chng Php nh pha cng sn vn tuyn truyn. Nhng ngi M thuc c quan OSS (Office of Strategic Services) sang gip Vit Minh vo thi gian ny ngh b c sao vng nhng b H Ch Minh t chi. S kin ny khin Hoa K quay lng li vi h H. Nu ng H chp thun th mt y Ban y Tr LHQ tm thi qun l t nc gip VN tr thnh mt quc gia dn ch v Php khng c c hi quay tr li ng Dng. C hi th hai xy ra nm 1956. ang lc ng cng sn min Bc chun b tn cng min Nam th i Hi 20 ng cng sn Lin X hp vo thng 2/1956. Trong ngy b mc i hi, Nikita Khrucshev c bi din vn h b Stalin v a ra chnh sch sng chung ha bnh. Theo ch trng ny, u nm 1957, Lin X ngh hai min Nam, Bc VN cng vo Lin Hip Quc. H Ch Minh mt ln na li c tuyt. Nu khng c s c tuyt ny hai min Nam Bc c c hi thi ua pht trin trong ha bnh i n thng nht. C hi th ba xy ra sau khi H Ch Minh qua i. Trong bin c 30/4/1975 ng CSVN tng mnh chin thng nn tr thnh kiu cng v t mn tt . H nng nc i Hoa K phi bi thng chin tranh nu mun c quan h ngoi giao vi H Ni. Cch nhn thin cn ny khin h khn n v b c lp trong mt thi gian di cho n khi chin tranh Campuchia chm dt. Thi gian L Dun tr thnh ngi thay th H Ch minh.. Tm nhn hn hp ca ngi cng sn ny b l c hi m ra vi Ty phng. Vic gn chuyn bnh thng ha quan h ngoi giao vo vic i bi thng chin tranh phn nh mt 124

tm nhn thiu vin kin. Nh mt con nga b che mt, L Dun ch nhn thy Ty Phng nh mt k th giai cp m khng thy nhu cu hi nhp pht trin. Trong khi ti Trung Quc c Mao ln ng u bit dng mu thun vi Lin X i chc vi M lm li cho s pht trin ca t nc h. C hi th t l thi im khi chin tranh Campuchia chm dt (1989). Vi nn ha bnh ti lp Campuchia c cng ng th gii chp nhn, lc nu mun,Vit Nam c th thot khi s khng ch ca Trung Quc v hi nhp vo th gi vn minh. iu khng may cho dn tc l nhm lnh o cng sn do Nguyn Vn Linh v L c Anh hng dn khng nhn thy dp may him c ny m mui mt t nguyn quay li lm ch hu cho gic. Khng ai c th ni rng vo lc h qun bi hc nm 1979 ca ng Tiu Bnh. Trong s nhng ngi lnh o cng sn lc ch c Nguyn C Thch (b trng ngoi giao) l c mt ci nhn ng n. Thch cho rng sau khi rt khi Campuchia nu H Ni chu chp nhn vai tr ca Lin Hip Quc ng ra t chc tng tuyn c thay i ch th c Hoa K ln Trung Quc u khng cn l do g cm vn VN v l dp may him c VN m rng quan h vi Ty Phng v pht trin. Ging nh ng Tiu Bnh bn Trung Quc, Nguyn C Thch thy c rng th gii hin ang thay i v cc cuc cch mng khoa hc cng ngh ch khng v u tranh giai cp v VN cn tham gia vo cuc chy ua ny khi b tt hu. Tic thay quan im ca Thch khng c nhm lnh o cng sn chp nhn v thng 7/1991 trong i Hi ng ln th 7 Thch b loi khi Trung ng ng v B Chnh Tr. T VN ngy cng ln su vo thn phn ch hu ca Bc Kinh. * Nh vy l bn ln c hi tr v ng hnh vi dn tc b b l. Nhng ngi cng sn t lc xut hin cho n nay, ch quan tm n sinh mng ca ng v quyn li ca ngoi bang m khng mng g n s phn ca t nc. H khng ch l mt gnh nng cho dn tc m cn l mt nguy c cho tng lai ca t quc. Gi y, thm mt c hi mi li m ra: Hoa K ngh chia s trch nhim chin lc vi VN. Tuy nhin, nhiu du hiu cho thy l ng CSVN ang lng tng v cng khng chc g l h c quyt tm bt kp chuyn tu lch s ny. Cng nh bao ln trong d vng khi t nc b nn ngoi xm e da, lch s chng minh sc mnh yu nc ca ton dn l sc mnh v ch. Dn tc trng thnh, ang khao kht t do v khng b la di na. Thi i ngy nay l thi i dn ch v lch s nhn loi ang vn hnh theo chiu hng . Ln sng dn ch th t ang lm sch Bc Phi v Trung ng y nhanh tin trnh dn ch ha ton cu bng cch loi b khi bn th gii nhng ch c ti bng ng khng ch ngha. ng xa ang xut hin hai vng tri khc bit. Mt vng ging bo m mt l tng lai ca ng v mt vng bnh minh rc r l tng lai ca dn tc. Nu ng c 125

tip tc i vo vng ging bo th khng c l do g dn tc li khng chia tay cng ng tin sang vng bnh minh rc r kia l ni m c nhn loi vn minh ang m rng vng tay bao dung v hp tc n cho./.

126

CON NG CH NGHA DN TC CA CSVN CHNG XXVI


Con ngi sinh ra trn i, khng th sng c n m phi thuc v mt nhm hay mt tp th, t kch thc gia nh n kch thc quc gia. Trong cuc sng tp th , ngoi nhng quyt nh c nhn cn nhng quyt nh i hi phi c ng mi ngi tham d. Dn ch l thuc tnh ca din trnh ly quyt nh tp th. Theo tinh thn dn ch mi thnh vin ca tp th u c quyn tham gia nh nhau vo din trnh ly quyt nh. Dn ch i hi tn trng hai nguyn tc: mt l s kim sot ca qun chng trong din trnh ly quyt nh; hai l mi ngi u c quyn ngang nhau khi thi hnh vic kim sot . Nh vy, phm cht dn ch ca mt quc gia c nh gi qua vic cc cng dn trng thnh c quyn ng c v bu c nh nhau v qua vic cc quyn cng dn, chnh tr ca h c bo v bi lut php.

S cn thit ca dn ch
S cn thit ca dn ch c th gii thch bng nm l do chnh: th nht, mc ch ca dn ch l em li cho mi c nhn s i x nh nhau: th hai, mt chnh quyn dn ch d tha mn nhu cu ca ngi dn hn bt c loi chnh quyn no khc; th ba, dn ch a ti s tranh lun, s thuyt phc v s tha thun; th t, dn ch bo m vic tn trng cc quyn t do cn bn; th nm, dn ch em li s i mi x hi bng cch loi b nhng chnh sch li thi, o thi nhng ngi lnh o thiu kh nng v thc hin s tip ni ha bnh gia cc th h. Trong thi i dn ch ngy nay, nhng thnh t chnh yu ca dn ch khng cn xa l nhng vn cn phi nu ra: th nht, dn ch l mt chnh quyn do dn bu v cc cuc bu c phi dt khot, u n v ngay thng; th hai, dn ch i hi mt hin php, hin php l mt o lut cao nht c th c iu chnh nhng th tc u chnh phi rt kht khe; th ba, dn ch i hi nhn quyn, tt c nhng quyn ny to thnh mt khng gian bt kh xm phm i vi hnh php, v ch c thay i bng mt th tc nghim khc; th t, dn ch i hi phi xy dng mt x hi dn s, gm nhng hi on lm mi vic cng ch v c lp vi cng quyn. X hi dn s hay x hi cng dn tr thnh c bit quan trng t khi ch cng sn xut hin. Khi nim x hi dn s c th c din gii theo hai cch. Trong ngha tch cc n c mc ch khuyn khch s thit lp cc trung tm t tr 127

chng li s xm ln ca cc c quan Nh Nc. Trong ngha tiu cc, n gii hn nh hng ca Nh Nc vo mi lnh vc ca i sng x hi. Nhng nt c th ca x hi dn s l: kinh t th trng, truyn thng t tr, chuyn vin tinh thng c kh nng nh gi chnh sch v hot ng ca cng quyn, v mt mng li nhng hi on t nguyn gip dn lo liu nhng vn ca h.

Lut php Vit Nam di ch cng sn


Lut php l mt s sng to hu l nht ca nhn loi. Khng c lut x hi s hung hn v ri lon., cng l khng th no thc hin c. Mt quc gia khng c lut php th khng c cch g km hm v kim sot quyn lc, v tnh trng ny c nh gi l hon ton thiu vn minh. Nhng lut php ch c tc dng trong mt x hi dn ch v ch trong mt x hi m chnh quyn c dn bu ln th lut mi c th c p dng mt cch nghim tc . Trong cc x hi cng sn, lut php cng khng hon ton bin mt nhng l tng t do m nn php tr dn ch mang li th trit b dp b. Ti Vit Nam, sau khi nhng ngi cng sn cp c chnh quyn vo nm 1945 th ngay lp tc ngnh lut hc b bi b v Trng i Hc Lut H Ni b ng ca. Mn cng dn gio dc cng bin mt trong chng trnh gio dc ph thng. Trong thi gian ch cng sn thnh hnh, khi lut s Trn Cng Tng c vn php lut cho chnh ph, ngh thit lp h thng lut php cho Nh Nc Vit Nam Dn Ch Cng Ha th ng b mt lnh o cng sn cao cp quyt lit phn i bng li l nh sau: Lut php lm g? tri tay, tri chn chng ta li hay sao?. i vi cc lnh o cng sn lc , nu c ai khc , ch cn thng tay chuyn chnh v sn l xong. Ai cng bit cng sn l nh th. Tuy nhin, sau t lu h cng dng ln c y nhng nh ch dn ch gi to nh hin php, quc hi, to n, v..v. iu quan trng phi ni ngay y l ton b nhng nh ch , t hin php tr xung, u nm di quyn sinh st ca ng cm quyn. Hin php thay i nh chong chng. i din ti Quc Hi th do ng c dn bu. Lut php ch ban hnh lm cnh, v trong thc t cc quyt nh hnh chnh thay nhau xut hin ty tin n p v bc lt nhn dn. Cc ta n th thuc loi to n Kangooru, mun x ra sao th x. Vit Nam by gi, cc ch tch y ban nhn dn tnh khng ai c hc qua trng lut. Hi ng T Vn gm nhng i biu cng chng ai bit g v lut php. Vy m h c ton quyn xt x. lun ti v quyt nh b t. Khi nhn c cc quyt nh ny, cc ng ch tch tnh dt nt c th nhm mt ph chun.

Hin php di ch cng sn Vit Nam


128

Ngy 9-11-1946 bn hin php u tin c quc hi nc Vit Nam Dn Ch Cng Ha thng qua. y l bn hin php mang li l dn ch nht ca nhng ngi cng sn sau khi h cp c chnh quyn. iu 1 Hin Php 1946 ghi r: Tt c quyn bnh trong nc ta l ca ton th nhn dn Vit Nam, khng phn bit ni ging, trai gi, giu ngho, giai cp, tn gio . iu ny v sau c b bin tng dn dn. n Hin Php 1959, tng i cha c thay i g nhiu v hin php cn ghi: Tt c quyn lc trong nc Vit Nam Dn Ch Cng Ha u thuc v nhn dn. Nhng n khi Hin Php 1980 xut hin th s bin ha hon ton r nt v trng trn: Nh Nc Cng Ha X Hi Ch Ngha Vit Nam l Nh Nc chuyn chnh v sn nc CHXHCN Vit Nam, ngi ch tp th l nhn dn lao ng bao gm giai cp cng nhn, giai cp nng dn tp th, tng li tr thc XHCN v nhng ngi lao ng khc, m nng ct l lin minh cng nng do giai cp cng nhn lnh o (iu 3) n Hin Php 1992 th: Nh Nc XHCN Vit Nam l Nh Nc ca nhn dn, do nhn dn v nhn dn. Tt c quyn lc Nh Nc thuc v nhn dn m nn tng l lin minh giai cp cng nhn vi giai cp nng dn v tng lp tr thc. ( iu 2). Trong tt c cc hin php ny, giai cp tr thc bao gi cng ng ng sau hai giai cp cng nhn v nng dn. * Hin Php 1946 c 7 chng th ton b Chng 2 c dnh ni v quyn cng dn. iu 10 ca Chng 2 ghi r: Cng dn Vit Nam c quyn t do ngn lun, t do t chc v hi hp, t do c tr i li trong nc v ra nc ngoi. n Hin Php 1959 th iu ny c khng nh r rng hn. iu 25 nhc li cc quyn ni trn v iu 26 vit thm: Cng dn nc Vit Nam Dn Ch Cng Ha c quyn t do tn ngng, theo hoc khng theo tn gio no. Nhng khi bc sang Hin php 1980 th mi chuyn u khc hn. iu 67 xc nh: Cng dn c cc quyn t do ngn lun, t do bo ch, t do hi hp, t do biu tnh ph hp vi li ch ca ch ngha x hi v ca nhn dn. Nh Nc to iu kin vt cht cn thit cng dn s dng cc quyn . Khng ai c li dng cc quyn t do dn ch xm phm li ch ca Nh Nc v ca nhn dn. Trong bn vn ca Hin Php 1992 th iu 67 ni trn cn b thng thm mt iu kin mi gt gao hn: Cng dn c quyn t do ngn lun, t do bo ch, c quyn c thng tin, c quyn hi hp. lp hi, biu tnh theo quy nh ca lut php (iu 69) .

129

c nhng iu lut trn ta thy tt c nhng quyn t do u b hn ch dn dn. n Hin Php 1980 ngi ta ngoc thm iu kin ph hp vi li ch ca ch ngha x hi, ng thi km theo mt li rn e: khng ai c li dng cc quyn t do dn ch .... Li rn e ny tr thnh mt iu kin c th, mt khun php bt buc, trong quy nh ca bn Hin Php nm 1992. * V quyn t hu ca cng dn iu 12 ca Hin php 1946 ghi: Quyn t hu ti sn ca cng dn Vit Nam c bo m. n Hin Php 1959 , quyn t hu vn cn c tha nhn, nhng sang triu i L Dun th quyn t hu b xa b trong HP 1980. Di triu i L Dun, Hin php 1980 cp nht iu 6 hin php Lin X v p t thnh iu 4 ca Hin Php 1980, dnh c quyn cai tr cho ng CSVN. Vi iu 4 ny, chic mt n dn ch c g b v ng CSVN trng trn l din trong vai tr lnh o c ti chuyn chnh. Ngoi iu 4, tnh phn ng ca Hin Php 1980 cn c cha ng trong mt s iu khc, chng hn nh: ch ngha Mc-Lnin l h t tng ch o s pht trin ca x hi Vit Nam (iu 38); nh nc gi c quyn v ngoi thng v m quan h kinh t khc vi nc ngoi (iu 21); nc CHXHCN Vit Nam, nhng c s kinh t ca a ch phong kin v t sn mi bn u b quc hu ha khng bi thng (iu 25). B mt n cp ca ch c bc l trng trn vo lc ny, l lc m ton th dn tc nm gn trong tay ca nhm lnh o Ba nh H Ni. T ngy ch cng sn ln ngi, ngi ta thy Vit Nam hnh thnh mt loi dn ch v t do hon ton k l. Khng lut php, khng k cng l dn ch. i ng bt chp lut giao thng l t do. Phng u ba bi ni cng cng l mt hnh thc t do khc. Hc tr bt chp ni quy hc ng, tr em xc lo vi ng b, cha m cng l mt hnh thc dn ch khc. Tt c nhng qui tng ny u l nhng thnh tch m ch cng sn mang li cho dn tc. V thiu dn ch v t do nn Vit Nam pht trin bnh hon. V pht trin bnh hon nn h cch bit giu ngho trong nc mi ngy mt rong rng, tham nhng v cc t nn x hi khc tr thnh ht thuc cha. V pht trin bnh hon nn ti nguyn thin nhin b khai thc v ti v, mi trng b hy hoi khng khip. V pht trin bnh hon nn tnh trng trn la di, di la trn vn tip tc c duy tr. V pht trin bnh hon nn con ng Bc i v nhn dn ta chn s lm cho dn tc mun nm ngho i.

Con ng ch ngha dn tc ca CSVN


Nm 2012 l nm Hoa K bt u thc hin chin lc ton cu mi, hng trng tm v Chu-Thi Bnh Dng. Trung Quc trong tham vng bin Bin ng thnh ao nh ca mnh ang gp kh khn, v cng lm mnh bao nhiu th cng nhanh 130

chng i vo th c lp by nhiu v cc nc Chu khc ang tranh nhau ng v lin minh vi M kim ch da an ninh. Trc nhng thay i quan trng thit tng CSVN cng cn phi c nhng iu chnh sng sut sinh tn. T nhiu nm nay, mt c hi bng vng ang m ra cho H Ni. Gn y, b trng quc phng M n H Ni xy dng quan h cht ch hn gia hai nc. Kt qa tuy hy cn hn ch nhng cng c mt s hp tc song phng v mt s mt, chng hn nh Vit Nam chp nhn cho Hoa K sa cha v bo tr tu hi qun ti vnh Cam Ranh. B trng ngoi giao M nhiu ln nhc nh rng: Nu H Ni c thi ng h nhiu hn cc vn nhn quyn th quan h song phng gia hai nc s gn gi nhiu hn na. Th trng ngoi giao Anh Jeremy Browne cng n H Ni v cho bit: Vit Nam l i tc quan trng ca Anh Quc ti vng ng Nam v Anh Quc cng hy vng l Vit Nam nhn nhn nc Anh l i tc chin lc ca mnh ti u Chu Nc Anh mun thy Vit Nam tr thnh mt quc gia hin i v hy vng thy ngi dn Vit Nam c ci thin v nhn quyn v t do ngn lun. Anh M v c th gii u mong Vit Nam ci thin v nhn quyn. Tht ra th H Ni rt mun hp tc ton din vi Hoa K v cng chng s g nu phi tr mt vi Trung Quc khi c ch da l Hoa Thnh n. Nhng ci lm cho h s nht l phi tn trng nhn quyn. H thc c h ang l k th ca nhn dn v s nhn dn tr th. Ci th ci lng cp ny vn thng xuyn m nh nhng k ti . D sao th s phn ca nhng tp on c ti tham nhng cng khng th no ko di bt tn. Trong mt th gii m nhn quyn tr thnh quan trng hn ch quyn th sch lc bt nt dn, cho d c c s ng h ca Trung Quc, cng khng th no tn ti lu hn na. Tin trnh pht trin ca nhn quyn ang ngy cng dn p trn t nc Vit Nam k t khi H Ni bt buc phi m ca chp nhn kinh t th trng. nh hng ca hai hin tng hin i ho v ton cu ha khng cho nhng ngi lnh o cng sn Vit Nam lm dng lu hn na. Li ng thot him ca h gi y l con ng nhn quyn v ch ngha dn tc. H phi tr v ng hnh vi nhn dn qua sch lc nhanh chng dn ch ha t nc v hi nhp vo cng ng t do ca th gii vn minh.. Con ng Min in l l trnh bt buc phi i theo v trong c tng lai gn ln tng lai xa, khng cn con ng no khc./.

***

131

You might also like