- TẠP CHÍ KHOA HỌC & CÔNG NGHỆ NÔNG NGHIỆP ISSN 2588-1256 Tập ỨNG DỤNG MÔ HÌNH ARIMA DỰ BÁO SẢN LƯỢNG LÚA TỈNH THỪA THIÊN HUẾ ĐẾN NĂM 2025 Phạm Thị Thảo Hiền*, Nguyễn Ngọc Ánh, Tôn Nữ Tuyết Trinh, Nguyễn Đức Hồng Tr ng i học N ng L m i học Hu *Tác giả liên hệ:
[email protected] Nhận bài Hoàn thành phản biện Chấp nhận bài TÓM TẮT Nghiên cứu sử dụng số liệu thống kê về năng suất lúa từ và sử dụng phần mềm Excel 2010 để nhập số liệu và Eview 10.0 SPSS 16.0 để ch y m hình nhằm x y dựng m hình dự báo ARIMA thích hợp cho dự báo sản l ợng lúa ở Thừa Thiên Hu .
- Sử dụng tiêu chuẩn th ng tin BIC (Bayesian Information Criterion) để tìm ra m hình phù hợp k t quả cho thấy: m hình ARIMA (1 1 0) là thích hợp để giải thích sự bi n động sản l ợng lúa tỉnh Thừa Thiên Hu trong giai đo n trên và cũng đ a ra dự báo về sản l ợng lúa tỉnh Thừa Thiên Hu năm 2019 đ n 2025.
- Từ khóa: ARIMA, Dự báo Sản l ợng lúa APPLICATION OF ARIMA MODEL TO FORECAST THUA THIEN HUE’S PADDY OUTPUT Pham Thi Thao Hien, Nguyen Ngoc Anh, Ton Nu Tuyet Trinh, Nguyen Duc Hong University of Agriculture and Forestry, Hue University ABTRACT In this paper, the statistics on paddy output from 1995 to 2018 were used to build an ARIMA model aims to forecast Thua Thien Hue province’s paddy output in the coming years.
- MỞ ĐẦU đoán đ ợc sản l ợng lúa tăng hoặc giảm Lúa là c y l ơng thực chính đ ợc sẽ làm cơ sở ho ch định các chính sách canh tác kh ng chỉ ở các n ớc ch u Á mà trong n ng nghiệp và các chính sách xã hội còn đ ợc trồng nhiều nơi trên toàn th khác.
- Thừa Thiên Hu có tổng diện tích giới.
- Năng suất lúa bình qu n đ t l ơng thực cho con ng i n ng cao năng khoảng 55 t /ha.
- Tuy nhiên năng suất lúa suất c y trồng đặc biệt là năng suất c y lúa có sự khác biệt lớn giữa các vùng do y u tố đ ợc coi nh là biện pháp chính để giải giống và kỹ thuật canh tác.
- động của bi n đổi khí hậu đã kh ng những làm giảm năng suất c y trồng mà con giảm Dự báo sản l ợng lúa là một trong diện tích lúa nhất là ở các vùng ven biển.
- những việc cần thi t cho việc phát triển Việc dự báo sản l ợng lúa sẽ gặp nhiều ngành kinh t n ng nghiệp của n ớc ta nói khó khăn và kh ng chính xác.
- chung và Thừa Thiên Hu nói riêng.
- Dự http://tapchi.huaf.edu.vn/ 1915 HUAF JOURNAL OF AGRICULTURAL SCIENCE & TECHNOLOGY ISSN 2588-1256 Vol.
- Hiện nay có nhiều nghiên cứu thực hợp với trung bình tr ợt ARIMA (p d q) có nghiệm về dự báo sản l ợng lúa đ ợc ti n ph ơng trình tổng quát nh sau: hành nhiều nơi trên th giới (Box và p B 1 B yt.
- p B p là dụng c ng nghệ GIS để dự báo năng suất quá trình tự hồi quy bậc p .
- và sản l ợng lúa ở ồng bằng S ng Hồng q B.
- 1 B d với c ng nghệ này cần nhiều số liệu về khí yt là sai ph n bậc thứ d t ợng số liệu về năng suất sản l ợng c y của chuỗi quan sát yt .
- Võ Văn Tài (2012) đã B là toán tử lùi : Byt yt 1 , sử dụng các m hình toán học khác nhau của hồi quy và chuỗi th i gian ARIMA để B m yt yt m , yt yt 1 1 B yt .
- dự báo sản l ợng lúa của Việt Nam.
- hình ARIMA đ a ra các k t quả dự báo Ph ơng pháp Box-Jenkins gồm bốn khá phù hợp với sản xuất lúa.
- Xuất phát Nhận d ng m hình ARIMA (p d q) từ thực t đó chúng t i sử dụng các thích hợp là việc tìm các giá trị thích hợp ph ơng pháp Box-Jenkins để x y dựng m của p d và q (với d là bậc sai ph n của hình ARIMA (Autoregressive Integrated chuỗi dữ liệu th i gian đ ợc khảo sát p là Moving Average) để dự báo sự bi n động bậc tự hồi quy và q bậc trung bình tr ợt).
- sản l ợng lúa tỉnh Thừa Thiên Hu .
- Từ đó Các giá trị này đ ợc xác định dựa vào biểu làm cơ sở đề x y dựng các chính sách đồ tự t ơng quan (ACF) và biểu đồ tự n ng nghiệp t i địa ph ơng.
- t ơng quan riêng phần (PACF).
- PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU việc lựa chọn m hình AR(p) phụ thuộc 2.1.
- Thu thập và xử lý số liệu vào biểu đồ PACF n u nó có giá trị cao t i Số liệu phục vụ cho nghiên cứu các độ trễ 1 2 … p và giảm đột ngột sau đ ợc tổng hợp từ các báo cáo t i trang đó đồng th i d ng hàm ACF tắt lịm dần.
- th ng tin điện tử của Tổng cục Thống kê T ơng tự việc lựa chọn m hình MA(q) Việt Nam (GSO).
- Cụ thể nghiên cứu đã dựa vào biểu đồ ACF n u nó có giá trị cao thu thập số liệu sản l ợng lúa tỉnh Thừa t i các độ trễ 1 2 … q va giảm m nh sau q Thiên Hu từ năm 1995 đ n năm 2018.
- đồng th i d ng hàm PACF tắt lịm dần.
- Sau đó sử dụng phần mềm EXCEL Bước 2: Ước lượng các thông số của mô 2013 để nhập số liệu và Eview 10.0 SPSS hình ARIMA (p, d, q) 16.0 để ch y m hình.
- Ti n hành ớc l ợng các tham số 2.1 Các bước thực hiện cho các m hình có khả năng phù hợp đã Box và Jenkins (1970) lần đầu tiên đ ợc nhận d ng.
- Ở đ y m hình có khả giới thiệu m hình ARIMA (autoregressive năng phù hợp đã đ ợc nhận d ng.
- M hình integrated moving average) trong ph n tích có hệ số xác định R 2 tiêu chuẩn th ng tin chuỗi th i gian đ ợc hiểu là ph ơng pháp BIC (Bayesian Information Criterion) và Box-Jenkins.
- M hình tự t ơng quan tích sai số bình ph ơng trung bình RMSE 1916 Ph m Thị Thảo Hiền và cs.
- TẠP CHÍ KHOA HỌC & CÔNG NGHỆ NÔNG NGHIỆP ISSN 2588-1256 Tập Root mean square error) nhỏ nhất đ ợc là sai số ngẫu nhiên trắng (white noise) hay coi là m hình phù hợp nhất.
- Bên c nh đó kh ng.
- Ở đ y biểu đồ ACF của phần d sẽ để đánh giá độ tin cậy của m hình dự báo cho phép kiểm tra tiêu chuẩn này.
- Ngoài nghiên cứu sử dụng chỉ số đánh giá độ ra kiểm định Breusch-Godfrey (BG) và chính xác của m hình dự báo MAPE ARCH cũng đ ợc thực hiện trên phần d (Mean Absolute Percent Error).
- MAPE lớn nhằm kiểm tra về hiện t ợng tự t ơng hơn hoặc bằng 50% thì dự báo kh ng quan và ph ơng sai số thay đổi.
- 50% là hợp lệ 10%-20% Bước 4: Dự báo là dự báo tốt d ới 10% là dự báo hoàn Dựa trên ph ơng trình của m hình hảo.
- ARIMA ta ti n hành xác định khoảng tin Bước 3: Kiểm tra mô hình cậy của dự báo.
- KẾT QUẢ NGHIÊN CỨU đ ợc kiểm tra l i để đảm bảo tính đ i diện 3.1.
- Tổng quan về dữ liệu nghiên cứu cho chuỗi dữ liệu quan sát.
- Việc này sẽ đ ợc thực hiện trên dãy giá trị sai số của m hình nhằm xác định xem chúng có phải Hình 1.
- Sản l ợng lúa tỉnh Thừa Thiên Hu từ năm 2005 đ n năm 2018 Biểu đồ trên cho thấy một sự tăng tr ởng liên tục sản l ợng lúa qua các năm.
- Thống kê m tả về chuỗi sản l ợng lúa tỉnh Thừa Thiên Hu Sản l ợng lúa Observations 24 Mean Median 256,1 Maximum 334,4 Minimum 166,6 Std.Dev Skewness Kurtosis Shapiro – Wilk 0,943 P-valued 0,189 http://tapchi.huaf.edu.vn/ 1917 HUAF JOURNAL OF AGRICULTURAL SCIENCE & TECHNOLOGY ISSN 2588-1256 Vol.
- Chuỗi dữ liệu sản l ợng lúa có ph n Chuỗi dữ liệu sử dụng trong phối chuẩn theo kiểm định Shapiro – Wilk ARIMA đ ợc giả định là chuỗi dừng vì ở mức ý nghĩa 5% (vì p-value > 0,05).
- vậy ta cần phải xem xét chuỗi dữ liệu Ngoài ra từ các giá trị Skewness, Kurtosis nghiên cứu có dừng hay ch a.
- Ta ti n hành cũng chứng tỏ rằng chuỗi bi n động kh ng kiểm tra tính dừng th ng qua 2 kiểm định nhiều và có xu h ớng lệch trái.
- Mô hình dự báo sản lượng lúa (ADF) và Perron-Phillips (PP) đ ợc gọi là 3.2.1.
- Kiểm tra tính dừng của chuỗi dữ kiểm định nghiệm đơn vị (unit root test).
- K t quả kiểm tra ADF và PP đối với chuỗi dữ liệu sản l ợng lúa Kiểm định Giá trị t P-value ADF PP So sánh p-value của kiểm định ADF Lấy sai ph n cấp 1 của chuỗi số liệu và PP với 0 05 ta chấp nhận giả thi t: H 0 : sản l ợng ta đ ợc chuỗi mới dlsanluong và chuỗi dữ liệu có nghiệm đơn vị tức là ti n hành kiểm tra tính dừng của chuỗi chuỗi không dừng.
- Chuỗi số liệu sau khi lấy sai ph n có đồ thị nh sau: 3.2.2.
- Khắc phục tính dừng của chuỗi số liệu DSANLUONG Hình 2.
- Chuỗi dừng sau khi lấy sai ph n bậc 1 Sau đó ta ti n hành kiểm tra tính Augmented Dicjkey-Fuller (ADF) dừng th ng qua 2 kiểm định phổ bi n: và Perron-Phillips (PP) cho chuỗi số dlsanluong .Bảng 3.
- K t quả kiểm tra ADF và PP đối với chuỗi số dlsanluong Kiểm định Giá trị t P-value ADF PP Từ Bảng 3 ta thấy chuỗi sai ph n ể x y dựng m hình ARIMA bậc 1 của sản l ợng lúa tỉnh Thừa Thiên chúng t i sử dụng chuỗi dữ liệu 24 quan Hu là chuỗi dừng.
- Xây dựng mô hình ARIMA cho sản lượng lúa tỉnh Thừa Thiên Huế 1918 Ph m Thị Thảo Hiền và cs.
- TẠP CHÍ KHOA HỌC & CÔNG NGHỆ NÔNG NGHIỆP ISSN 2588-1256 Tập Bước 1: Nhận dạng ( xác định các giá trị Các giá trị p q đ ợc xác định dựa p, d, q) vào bảng hệ số tự t ơng quan (ACF) và Chuỗi dữ liệu dừng ở sai ph n bậc 1 bảng hệ số tự t ơng quan riêng phần ta có d = 1.
- Các hệ số tự t ơng quan ACF và hệ số tự t ơng quan riêng PACF của sai ph n bậc 1 của chuỗi sản l ợng lúa tỉnh Thừa Thiên Hu Autocorrelation Partial Correlation AC PAC Q-Stat Prob Bước 2: Ước lượng mô hình Các m hình đã nhận d ng đ ợc Từ Bảng 4 ta sử dụng các hệ số tự kiểm tra l i tính phù hợp dựa trên các t ơng quan ACF để chọn bậc q cho MA th ng số kiểm định: hệ số xác định R 2 , hệ số tự t ơng quan riêng PACF để chọn tiêu chuẩn th ng tin BIC (Bayesian bậc p cho AR.
- Ta sẽ xét các m hình sau: Information Criterion) sai số bình ph ơng ARIMA ARIMA trung bình RMSE và chỉ số đánh giá độ ARIMA ARIMA chính xác của m hình dự báo MAPE ARIMA ARIMA Mean Absolute Percent Error.
- ARIMA ARIMA (4, 1, 1).
- K t quả thống kê m t số tiêu chuẩn của các m hình ARIMA thử nghiệm M hình R2 BIC RMSE MAPE ARIMA ARIMA ARIMA ARIMA ARIMA ARIMA ARIMA ARIMA giá trị tốt nhất dựa theo tiêu chuẩn lựa chọn Từ Bảng 5 ta thấy m hình ARIMA 1 0) là m hình đ ợc sử dụng cho việc (2 1 1) là m hình thỏa mãn nhiều nhất ớc l ợng ti p theo.
- các tiêu chuẩn sử dụng nh ng sau khi ti n Bước 3: Kiểm tra mô hình hành x y dựng các m hình trên thì thu M hình sau đó đ ợc kiểm tra mức đ ợc k t quả: m hình ARIMA (1 1 0) có độ phù hợp với chuỗi dữ liệu nghiên cứu các ớc l ợng của tham số có ý nghĩa bằng cách ph n tích phần d .
- thống kê (với p-value < 0 05) và tiêu chuẩn BIC nhỏ nhất.
- Do đó m hình ARIMA (1 http://tapchi.huaf.edu.vn/ 1919 HUAF JOURNAL OF AGRICULTURAL SCIENCE & TECHNOLOGY ISSN 2588-1256 Vol.
- Các hệ số tự t ơng quan ACF và hệ số tự t ơng quan riêng PACF của bình ph ơng phần d m hình ARIMA(1 1 0) Autocorrelation Partial Correlation AC PAC Q-Stat Prob ACF của phần d trong Bảng 6 cho quan đồng th i kiểm định ARCH cũng chỉ thấy sai số là ngẫu nhiên trắng.
- Hơn nữa ra rằng kh ng có hiện t ợng ph ơng sai sai k t quả kiểm định Breusch-Godfrey cũng số thay đổi.
- cho thấy kh ng tồn t i hiện t ợng tự t ơng Bảng 7.
- K t quả kiểm định Breusch-Godfrey và kiểm định ARCH Kiểm định Thống kê F P-value Breusch-Godfrey ARCH K t quả kiểm tra cho thấy m hình Những dự báo về sản l ợng lúa tỉnh ARIMA (1 1 0) là thích hợp và có thể dự Thừa Thiên Hu dựa trên m hình ARIMA báo.
- Bước 4: Dự báo Bảng 8.
- K t quả dự báo sản l ợng lúa tỉnh Thừa Thiên Hu từ năm 2019 đ n năm 2025 với độ tin cậy 95% V: nghìn tấn Năm Giá trị dự báo Giới h n cận trên Giới h n cận d ới Hình 3.
- Biểu đồ dự báo sản l ợng lúa ph m vi trong và ngoài mẫu nghiên cứu 1920 Ph m Thị Thảo Hiền và cs.
- TẠP CHÍ KHOA HỌC & CÔNG NGHỆ NÔNG NGHIỆP ISSN 2588-1256 Tập Từ Bảng 8 ta nhận thấy sản l ợng Khoa học, Trường Đại học Cần Thơ, 23b, lúa tỉnh Thừa Thiên Hu dự báo có xu 125-134.
- Nghiên cứu dự báo h ớng tăng phù hợp với tình hình tỉnh năng suất ngô, đậu tương, lạc và xây dựng Thừa Thiên Hu đang tái cơ cấu n ng quy trình giám sát khí tượng nông nghiệp nghiệp theo h ớng n ng cao giá trị gia cho 4 cây trồng chính (lúa, ngô, lạc, đậu tăng phát triển bền vững ứng dụng c ng tương) bằng thông tin mặt đất ở Việt Nam, Báo cáo tổng k t đề tài nghiên cứu khoa nghệ cao.
- KẾT LUẬN Khí t ợng Thuỷ văn và M i tr ng Hà Ứng dụng m hình arima dự báo sản Nội.
- l ợng lúa tỉnh Thừa Thiên Hu đ n năm D ơng Văn Khảm.
- Nghiên cứu áp 2025 cho thấy m hình ARIMA (2 1 1) là dụng công nghệ viễn thám (RS) và hệ thống thông tin địa lý (GIS) trong khí tượng thủy m hình thỏa mãn nhiều nhất các tiêu văn.
- Báo cáo tổng k t đề tài nghiên cứu chuẩn sử dụng nh ng sau khi ti n hành khoa học và c ng nghệ cấp bộ, Viện Khoa x y dựng các m hình trên thì thu đ ợc k t học Khí t ợng Thuỷ văn và M i tr ng Hà quả m hình ARIMA (1 1 0) có các ớc Nội.
- Time (với p-value < 0 05) và tiêu chuẩn BIC nhỏ Series Analysis, Forecasting and Control.
- nhất M hình ARIMA (1 1 0) là m hình San Francisco: Holden-Day.
- phù hợp nhất trong các m hình thử Ramakrishna, G., Vijaya, K.
- nghiệm và có thể dùng để dự báo sản ARIMA model for forecasting of rice l ợng lúa ở tỉnh Thừa Thiên Hu .
- International Journal of Applied Mathematics & từ m hình ARIMA (1 1 0) có thể cung Statistical Sciences (IJAMSS .
- cấp các th ng tin để làm chính sách trong Sakamoto, T., Masayuki Yokozawa, Hitoshi việc tìm ki m những giải pháp thích hợp Toritani, Michio Shibayama, Naoki để làm tăng năng suất lúa và định h ớng Ishitsuka, Hiroyuki Ohno (2005).
- Dự báo sản l ợng lúa Việt Nam bằng các m hình toán học