TRA TAU VA AM NGHI HNG www.VietKiem.

com Nguyen Duy Chnh

TRA TAU
VA
A M NGHI HNG

Nguyen Duy Chnh

LI M AU

U
ong tra tau von d pho thong thi trc, en nay a tr thanh hiem hoi trong
xa hoi Viet Nam. Thanh nien ngay nay ch mng tng c cai hnh anh o
qua nhng truyen ngan cua Nguyen Tuan trong Vang bong mot thi (Nhng
chiec am at, Chen tra trong sng sm). Sach v viet ve tra lai cang t oi. Tai
Viet Nam ngay trc, ngoai cuon Vang Bong mot thi ch lac ac vai ba cuon khac.
Tra ao kieu Nhat th co ban dch cuon Tra Th (The Book of Tea) cua Okakura
Kakuzo cua Bao Sn.
Mot tieu thuyet cung viet nhieu ve thu uong tra la cuon Tra That cua Minh c Hoai
Trinh.
hai ngoai, cuon Tra Kinh cua Vu The Ngoc la mot bien khao tng oi cong
phu. Ngoai ra, thnh thoang co mot oan thien nghien cu ve tra Tau hay am tra ang
rai rac trong tap ch. Mi ay toi c oc mot bai cua Phan Quoc Sn ve am Nghi
Hng rat thu v.1
Trong tac pham Song ep2 Lam Ng ng cho rang uong tra la mot trong
nhng phat minh quan trong nhat cua i song.3 Tra la mot phan va cung la mot bieu
tng cua s nhan nha. Ong e han mot muc e ban ve Tra va Tnh Ban.
Viet ve cach uong tra, thng thc tra th Tay phng co hang tram cuon nhng
phan ln viet theo cach nghien cu mot loai thc pham. Ngi Trung Hoa cung co
nhieu sach viet ve tra, nghe thuat uong tra, con ngi Nhat th a han len thanh mot
1
Thu Chi Nhng Am Tra at Nung Co, Phan Quoc Sn, Nguyet San Y Te, giai pham Xuan Bnh Ty,
tha n g 2 1996
2
The Importance of Living, The John Day Company 1937
3
Lam Ng ng, Sdd trang 220

1
TRA TAU VA AM NGHI HNG www.VietKiem.com Nguyen Duy Chnh

ao song (Tra ao). Rieng Viet Nam, mac du uong tra rat thnh hanh nhng lai t ai e
tam nghien cu. Vu The Ngoc, tac gia cuon Tra Kinh4 a ngam ngui ma than rang
viet ve tra th gan nh cha co ai viet hoac viet vo cung s lc.5 Nhan xet o co
le khong sai. Va v the khi ong t cho rang cuon sach ong soan la quyen sach au
tien viet ve nghe thuat uong tra bang Viet ng tng oi ay u hn ca th cung
khong ngoa.

TRA TAU
Khi no i ve tra tau thng la noi en cac loai tra xanh la nhng loai tra ngi
Trung Hoa xuat cang. Neu tnh theo so ngi uong th uong tra ng au trong ba loai
am pham -- tra, ca phe va nc ngot.
Cac hoc gia Tay phng van cho rang Trung Hoa la ni phat xuat cay tra. The
nhng khong phai cay tra ch moc hoang trong vung nam nc Tau ma co khap vung
ong Nam A. Thanh th Viet Nam ta cung la que hng cua cay tra, va cung co
nhng cay tra co thu. Vu The Ngoc a viet ve cach uong tra kieu Viet Nam nh che
ti, che nu, che kho ... va cho rang chung ta a biet uong tra t lau i nhng van gi
nguyen hnh thai moc mac ch khong cau ky nh ngi Tau. Tuc uong tra ti, tra nu
ngay nay van con pho bien, ke ca mot loai cay tng t la cay voi cung rat thong dung
tai mien que nc ta.
Trong khi tra tau -- cung vi kieu cach cua ngi Tau -- ch hien hu trong mot
tang lp thng lu xa hoi, phng phap uong tra ti, tra voi lai khap moi ni. No
a tr thanh e tai cho van hoc va nghe thuat (Cai am at cua Khai Hng hay ban
nhac Co Hang Nc) va la mot mon giai khat khong the thieu cua ngi nha nong.
Tren mat kinh te, rat co the s vn len cua Trung Hoa trong the ky 21 nay se
co mot phan ong gop khong nho cua tra -- mot loai nong pham oc ao -- va am tau -
- mot dung cu va cung la mot loai nghe pham ac biet. Cho nen, khi nhn vao phng
thc chiem lnh th trng, sau thi ky san xuat nhng mon hang thong dung re mat,
tiep en phai la giai oan cua nhng san pham ac thu -- co mot khong hai, khong co
san pham tng t e thay the, hoac khong thay the noi. Tra tau va am tau co the
trong thanh phan o. oc ao nhng thong dung, thng vang ha cam, t loai at hiem
ti loai re mat, co kha nang san xuat qui mo va thu hut mot lng nhan cong ong ao
la nhng yeu to rat ang ke tren mat ngoai thng.

LCH S

Theo truyen thuyet, trong mot lan tuan thu phng Nam, vua Than Nong vo tnh
uong mot no i nc un soi co la cay tra ri vao. Ong uong roi khen la tra lam cho c
the phan chan, tinh than thoai mai, sang suot.

4
Vu The Ngoc, Tra Kinh, EastWest Institute Press, California 1987
5
Vu The Ngoc, Sdd trang 7

2
TRA TAU VA AM NGHI HNG www.VietKiem.com Nguyen Duy Chnh

Mot cau chuyen khac th lai viet rang at Ma to s v ngu quen trong mot buoi
toa thien nen bc tc cat m mat vt i. Cho ong vt m mat moc len cay tra, va tr
thanh mot thc uong thong dung cho nhng nha s e tnh tao khi tu tap. T chua
chien, mon uong nay truyen ra dan gian.
Ngi Nhat th ke la ve i Chien Quoc (300-221BC), co mot danh y tinh thong
84,000 cay thuoc. Ong day cho con c 62,000 cay th chet. Nhng tng rang kien
thc ve 22,000 cay kia se khong con tm au ra. Nao ng tren mo ong moc len mot cai
cay, cha u tinh hoa cua 22,000 cay con lai. o la cay tra.6
Le d nhien, nhng cau chuyen nay ch la huyen thoai. Ngi Trung Hoa cai g
khong ro nguyen do thng ba ra mot dat s t thi co s gan cho Than Nong, Hoang
e ... cung nh ngi Viet bat au mot than tch bang ngay xa, i vua Hung Vng
th ... e cau chuyen them li ky, va khien cho nhng chng c a ra co cho da.
Chnh thc theo lch s th tra ch mi c e cap en t thi Tam Quoc, va
en tan i ng, ngi Tau van ch dung cac loai tra moc hoang ch cha trong va
che bien thc uong nay. Tra cung ch lu hanh trong gii thng lu mien Nam Trung
Hoa ch dan da cung cha uong va tuc uong tra cha c coi nh mot thu thanh cao.
Qua thc thi ky o hai mien nam bac Trung Hoa i song cach biet nh hai the gii.
en i Tuy nc Tau thong nhat th nhng sinh hoat mi lan truyen ra nhng vung
khac. Ngi Tau pha tron cach uong tra vi sa cua ngi Ho (tc cac dan toc vung
Tay Vc) la nhng dan toc song du muc. Tuy viec uong tra a pho thong nhng van co
mot so ac iem khac ngay nay:
Th nhat tra van con coi nh mot v thuoc, cha co may ni coi nh mot thc
uong.
Th hai tra do dan chung vao vung hoang sn da lanh hai ve ch cha biet
trong thanh oi, thanh vn e san xuat mot cach qui mo.
Th ba tra uong theo kieu gian d la hai la vao em nau (nh kieu che ti
cua ta) ch cha kieu cach nh sau nay.
Ti i ng, khi Luc Vu viet cuon Tra Kinh th tra mi tr nen pho bien. T
o tr i, ni ni eu uong tra, tr thanh mot phong trao va san xuat tra cung thanh mot
lanh vc kinh te qui mo, em lai mot ngan khoan ln cho trieu nh. Va ke t ng,
roi sau Tong, Nguyen, Minh, Thanh i nao cung coi thue anh vao tra la mot nguon
li chnh.
Luc Vu, t la Hong Tiem ngi at Canh Lang, Ho Bac c menh danh la tra
tien cua Trung Hoa. V chan ngan thi the, ong t quan, nh theo Thai Chuc hoa
thng chua Thai Thng i tu nhng khong c nen ve an ch chuyen tam
nghien cu ve tra. Ong bo cong i tham khao vi nhng nong phu, ti tan ni e xem
xet cach che tao ngo hau co c kinh nghiem thc te. Thanh th nhng ieu ong viet
ra eu co gia tr.

6
Herbert E. Plutschow, Historical Chanoyu, The Japan Times Ltd, Tokyo 1986 trang 36

3
TRA TAU VA AM NGHI HNG www.VietKiem.com Nguyen Duy Chnh

i ng, khu vc san xuat tra bao gom Giang Hoai, Lng Chiet, Lanh
Nam, Phuc Kien, Kinh Tng va t o ti nay van la nhng a khu chu yeu. Theo
Chu Trong Thanh, vie c phong thnh i ng bao gom ba nguyen nhan chnh:7
Th nhat, thi ng giao thong a phat at, cac phng tien chuyen ch
a cai tien nhieu
Th hai, sau khi cuon Tra Kinh cua Luc Vu viet ra, phong trao uong tra
cang len cao
Th ba, thi ky o Phat giao va Lao giao hng thnh va viec uong tra tai
cac chua chien, mieu mao rat pho bien.
Chnh cuon Tra Kinh cua Luc Vu la mot ong gop ln, v sau khi ong viet ra
cuon nay, viec uong tra a c nang len hang nghe thuat, cau ky ve ca tra cu lan tra
thc. Ta Trieu Triet i Minh a viet:
tren i co oi an thieu mac th con chu noi nhng ma thieu nc uong tra
th khong sao chu c.8
Ngo Khoan viet bai "Ai Tra Ca" ca tung thu uong tra chang khac g thi nhan
i trc ca tung ru.
Sau khi Luc Vu viet Tra Kinh, nhieu ngi khac cung co nhng tac pham viet
ve tra tuy khong noi tieng bang nhng cung lu truyen s sach. Rieng i Minh co en
45 quyen, nay con gi c tren i 20 cuon nhng van chng cung a b i sau
them that nhieu. Tuy nhieu hau het khong qua sau muc ma Luc Vu a e cap la tra,
dung cu uong tra (kh), nc pha tra (thuy), la un tra (hoa), ngi pha va uong tra
(nhan), thi iem uong tra (s).
i ng co To D (?) viet Thap Luc Thang Tra, Trng Hu Tan viet Tien
Tra Thuy Ky. i Tong co Au Dng Tu viet ai Minh Thuy Ky, Phu Tra Sn Thuy
Ky, Sai Tng viet Tra Luc, Tong T An viet ong Khe Thc Tra Luc, Trieu Nh Le
viet Bac Uyen Biet Luc, Hung Phien viet Tuyen Hoa Bac Uyen Cong Tra Luc, Tong
Huy Tong viet ai Quan Tra Luan, Hoang Nho viet Pham Tra Yeu Luc.
i Minh co Ha Th Th viet Tra S , Chu Cao Khi viet ong Sn Gii (?)
Tra He, Phung Kha Tan viet Gii Tra Tien, Hung Minh Ngo viet La Gii Tra Ky, Co
Nguyen Khanh viet Tra Pho , Tran Ke Nho viet Tra ong Bo, Trng Khiem c viet
Tra Kinh, o Ban Tuan viet Mnh Cap, ien Nghe Hoanh viet Ch Tuyen Tieu
Pham, T Hien Trung viet Thuy Pham Toan Trat.
i Thanh co Lu Nguyen Trng viet Tra S , D Hoai viet Tra S Bo, Mao
Tng viet Gii Tra Vng Sao, Luc nh Xan viet Tuc Tra Kinh.
Trong tat ca nhng tac pham viet sau nay ch Tuc Tra Kinh la ang ke, co he
thong va tai lieu doi dao. Luc nh Xan t Phu Chieu, hieu Man nh, ngi huyen

7
Ngo Tr Hoa, Tra ch Van Hoa, Hanh Chnh Vien an hanh, ai Bac 1987 trang 37
8
Ngo Tr Hoa, Sdd trang 39

4
TRA TAU VA AM NGHI HNG www.VietKiem.com Nguyen Duy Chnh

Gia nh, at To Chau, tng lam tri huyen Sung An, Phuc Kien thi Khang Hi la ni
co nui Vu Di noi tieng tra ngon. Tuc Tra Kinh phan loai va sap at cac loai tra mot
cach mach lac, tai lieu minh bach, dan chng ay u va pham bnh cung rat xac ang.
Ngi ta a bao rang neu v Luc Vu nh Khong T trong tra gia th Luc nh Xan
cong lao phai sanh ngang Chu Hi.

DC TNH CUA TRA

Theo thong ke, moi nam ngi My uong khoang 2.25 t gallon tra di moi
dang thc -- nong, nguoi, bo a, p hng, co ng hay khong ng, them mat ong,
sa, kem, chanh. Moi lng tra uong trung bnh cha khoang 40 milligram caffeine
(bang na caffeine trong ca phe). The nhng o ch la con so chia eu ch uong tra
moi ngi uong mot cach, am nhat khac nhau. Hien nay tren th trng co ca loai
decaffeinated tea va nhieu loai dc tra dung cac loai la (la oi, la hong ...) e tr
benh va lam tan m. Nhng thong ke kinh te cho thay ngi My chuyen dan t uong
nc ngot sang loai diet softdrink, sang nc lanh (nc suoi, nc cat ...) va dan dan
sang loai tra hay dc tra (herbal tea). Neu qua nh the, hoa ra ong phng a i
trc Tay phng mot bc xa. Ong cha ta a uong nc lanh va uong tra ti hang
ngan nam trc nhng mai en bay gi nhan loai mi cong nhan mot cach khoa hoc la
tra xanh (cha bien che theo kieu Nhat) va nc la la tot nhat cho c the.
Nhieu ngi cho rang uong tra co tac dung lam giam au co hong va bt ay
bung. Mot hoa chat trong tra la chat polyphenols co the lam giam nguy c mot so
chng benh ke ca benh cng mach mau (atherosclerosis) va mot so benh ung th. Co
ngi con cho la uong tra se gia tang tuoi tho.9

CAC LOAI TRA

Tra c chia ra lam ba loai chnh la tra en (tc hong tra), tra xanh (luc tra) va
tra O long. Ca ba loai eu cung t mot loai cay, tc cay tra ma ten khoa hoc cua no la
Camelia sinensis, thuoc ho Theacae, mot loai cay xanh la quanh nam co hoa mau
trang. Nhieu ngi con ke them hai loai tra khac la tra p (hng) va tra banh.
Cay tra phai trong khoang nam nam mi bat au hai la c va thu hoach trong
khoang 25 nam. Neu e nguyen, cay tra co the cao hang chuc thc nhng e tien
viec thu hoach, ngi ta ham ch e cho cay cao chng mot thc, thc ri la cung.
Khi cay gia, ngi ta cat ngang than e cho mam non nay ra cho mua nam sau. C nh
the, cay co the song ti 100 nam. Tra thng c bon bang ba au nanh va cac loai
phan hu c ch t khi dung phan hoa hoc. Ngi ta cung tranh khong dung thuoc tr
sau bo va cay nao b benh thng b nho i.
Trong quyen All the tea in China, tac gia co ke khai vai chuc loai ngon ng
ong Tay eu co am na na nh tra hoac che 10. Ch v cach sao tam, u tra khac nhau

9
Teresa Watanabe, New Study Praises Green Teas Health Benefits. L.A. Times May 5, 1996
10
China Books and Periodicals, Inc. San Francisco 1991, trang 14

5
TRA TAU VA AM NGHI HNG www.VietKiem.com Nguyen Duy Chnh

ma chia ra lam ba loai neu tren. Sau ay la mot so yeu to dung e qui nh pham chat
va gia ca tra:
1. Chung loai cay tra
2. a phng trong
3. Cao o cua vung at trong
4. ieu kien thi tiet trong mua tra va khi hai tra
5. Thi ky hai trong nam
6. Gi hai tra trong ngay
7. Tuoi cua bui tra
8. Cach la la tren cay tra
9. Cach thc hai
10. Cach thc u tra
11. Dang cua la tra (tuy theo cach cuon la ma tra se ra hng v khac nhau)
12. Cach say kho
13. Cach tham nh va phan loai
Ngoai ra con nhieu tieu chuan khac na.
Ngi ta bao rang nc Tau co en hn mot nghn loai tra (thc ra khong phai
theo ngha 1000 chung loai ma co ngha la nhieu lam) nhng ch co mot so ac biet
c xuat cang. Dau the cung a co hang tram cai ten c mang ra ngoai, khong phai
la ngi thc sanh soi, khong ai nh het c.
Tra c phan biet do cach u (oxidation), lau hay mau, moi cach se cho hng
v, mau sac, tnh chat khac nhau. Loai u ngan han nhat la tra xanh nh tra Nhat Ban,
Long Tnh (Lungching), Bch Loa Xuan (Pilochun). Loai u va gom co Bach Hao
Ngan Cham, Bao Chung (nhe nhat) roi ti ong nh, Thiet Quan Am, Thuy Tien, Vu
Di, O Long (luc a) (u trung bnh), va tng oi am th co O Long (ai Loan). Tra u
hoan toan la loai tra en (hong tra) ngi Au My thng dung. Moi loai tra lai mang
theo nhieu dat s ly ky. Nhieu loai co ten rat la t khi nghe ti. Cuon sach viet rat ky
ve tng loai tra danh tieng la cuon All the tea in China (Cac loai tra Trung Quoc) do
Kit Chow va Ione Kramer soan.11 Sau ay la 50 loai danh chung liet ke trong sach:

Tran Mi Chunmee (Chun Mei, Zhenmei)

ai Phng Dafeng
ai Hong Bao Dahongpao

11
China Books and Periodicals, Inc. San Francisco 1991

6
TRA TAU VA AM NGHI HNG www.VietKiem.com Nguyen Duy Chnh

Phng Hoang n Tung Fonghwang Tan-chung

Chau Tra, Bnh Thuy Chau Tra Zhucha, Pingshui(Gunpowder)
Hai Nam Hong Tra Hainan
Hoa nh Van Vu Huading Yunwu
Hoang Sn Mao Phong Huangshan Mao Feng
Hue Minh Huiming
Hng Phien Jasmine
Knh nh Luc Tuyet Jingting Luxue
Cu Khanh Jiukeng
Cu Khuc Hong Mai Jiuqu Hongmei
Ky Mon hong tra Keemun (Qihong)
Co Lao Kooloo
Lan Hng Lan Hsiang (Lanxiang)
Lan Khe Mao Phong Lanxi Maofeng
Chnh Sn Zhengshan
Le Chi Lichee
Lang Van (Bach Mao) Lingyun (Baimao)
Luc Bao Liubao
Lu Khe Liuxi
Luc An Qua Phien Luan Guapian
Long Tnh Lung Ching
Lo Sn Van Vu Lushan Yunwu
Mong nh Mengding
Bch Loa Xuan Pi Lo Chun
Bao Chung Pouchong
Pho Nh Pu-erh
Pho a Phat Tra Putuo Fo Cha
Tien Cng Huy Bach Qiangang Huibai
Mai Khoi Meigui (Rose)

7
TRA TAU VA AM NGHI HNG www.VietKiem.com Nguyen Duy Chnh

Thuy Tien Shui Hsien (Shuixian)

Thai Bnh Hau Khoi Taiping Houkui
Thien Muc Thanh nh Tianmu Qingding
Thiet Quan Am Ti Kwan Yin (Tieguanyin)
on Luc Tunlu
Vi Sn Mao Tiem Weishan Maojian
Bach Hao Ngan Cham Baihao Yinzhen
Vu Nguyen Danh Mai Wuyuan Mingmei
Tn Dng Mao Tiem Xinyang Maojian
Tay Sn Xishan
Anh c Yingde
Ngan Cham, Ngan Phong Yinzhen, Yinfeng
Dung Khe Hoa Thanh Yongxi Huoqing
Vu Hoa Yuhua
Ngoc Lo Yulu
Van Nam Yunnan
T Duan Zisun

SAN XUAT TRA

Tiet Thanh Minh la thi iem anh dau mua hai tra. Khi o, mua ong bang
gia va qua, mua xuan va ti, tra non va nay ra, thch hp ca viec thu hoach lan
viec sao tam.
Sau khi mat tri moc, nhng giot sng va kho th tng oan ngi mang gui
treo len oi tra theo khu vc a c qui nh. Tra thng c trong tren sn oi
theo tng bac nh bac thang. Th ch ngat ung ba la non va mot bup, neu dung lam
tra O Long. Tra xanh la thng rat non, nen ch ngat hai la, O Long phai can la to hn
nen phai ngat ba. en chieu th em tra en can e tnh tien.
Trc het tra c e hong ngoai tri cho heo i. Sau o em vao u. Chuyen
gia phai kiem soat luon luon e cho hng v c ung o. Khi a u en th, ngi ta
mi cho tra vao say. Tra c say nhieu lan nhng phai ung cach e khoi mat pham
chat. Sau hai ngay bien che, tra c goi la tra song. Tiep theo la sang say, ray, nhat
cong va phan loai thanh tng bac khac nhau. Cung nen them mot iem la du mua tra
at gia en may, thng dan chung ta ch co the thng thc nhng loai tra ky nghe.

8
TRA TAU VA AM NGHI HNG www.VietKiem.com Nguyen Duy Chnh

Hien nay ben Tau van con nhng vn tra ac biet thuoc loai cam k, canh gac ngay
em khong cho ai ben mang ti. Tai ay co mot bo phan chuyen mon hai va san xuat
nhng loai tra sieu pham, ngay xa gianh tien vao cung, nay e rieng cho Trung ng
ang va cac loai can bo cao cap. Tuc truyen rang tra nay khong c cham vao da
tht ngi nen nhng th hai phai luon luon eo bao tay dai bang lua. Tra ch ung vao
c the con ngi mot lan duy nhat la khi a pha xong, ung vao moi bac quan vng
trc khi uong vao ruot.
Mua hai tra tuy theo tng loai va tuy theo kh hau. ven Tay Ho, Hang Chau,
ni san xuat tra Long Tnh, ngi ta bat au t thang ba keo dai en thang 10, tong
cong 20-30 lan, moi lan cach nhau mot tuan hay 10 ngay. Thanh th, uong tra Long
Tnh ta se thay la tra toan la bup non.
Mot phu n hai tra chuyen mon mot ngay hai c khoang 600 gram. C bon
tra song th c mot tra chn ngha la mot ngi mot ngay ch hai c khoang 150
gram tra kho. Mot ki lo tra Long Tnh can khoang 60,000 bup tra. Nc Tau c chia
thanh bon vung ma ngi ta at ten la Giang Nam, Giang Bac, Tay Nam va Lnh
Nam. Giang Nam, Giang Bac noi tieng ve cac loai tra xanh, Lnh Nam co tra O Long,
con Tay Nam trong nhieu tra en, tra banh.12

AM NGHI HNG
Nghi Hng la ten mot huyen gan Thng Hai, thuoc tnh Giang To. ay ac
biet co mot th at set rat mn, co cha thach anh, mica va nhat la chat sat. at set o
dung lam am tra khong trang men (unglazed), thng c goi la am t sa13 (purple
sand). at t sa khong nhat thiet phai la mau tm o ma co ba mau chnh la mau vang
sam (ta goi la mau gan ga), mau o sam (ta goi la mau da chu) va mau nau tham nga
mau en (t sa). Tuy nhien, trong ba loai mau o eu co nhieu sac o (tuy theo lng
sat trong at set nhie u hay t), lai con tuy theo th tron cac loai at va pha che them
khoang chat (nhng tuyet oi khong dung mau nhan tao e nhuom) nen cac loai am t
sa co the co t mau nga en mau en. Ngoai ra, Nghi Hng cung con co loai at set
mau trang va mau xanh luc14. at mau xanh la loai qu nhat, a c Luc Vu ca tung
trong bo Tra Kinh.
Am t sa khong phai ch la mot tra cu ma con la mot tac pham nghe thuat. Am
nan to nho tuy theo dung cho mot (oc am), hai (song am) hay nhieu ngi (quan am).
Am quan am co the dung cho ba, bon hay nhieu ngi nen co cai ch bang nam tay
nhng cung co cai to bang cai am tra thng.
Ve hnh dang, am t sa chia lam ba loai:

12
ay chung toi ch e cap en s qua ve tra san xuat tai luc a Trung Hoa. Nghien cu ve cac vung
khac nh ai Loan, Viet Nam, Indonesia, Sri Lanka, An o, Phi Chau th moi ni lai mot khac.
13
t la mau ta, tc mau tm o
14
Mot trong nhng mau mi tao ra trong the ky nay la mau xanh tham nc bien rat hiem hoi.

9
TRA TAU VA AM NGHI HNG www.VietKiem.com Nguyen Duy Chnh

1. Am theo hnh ky ha can oi, ngha la tron trnh, vuong vc, luc giac,
bat giac hay nhieu mui. o la nhng am co the dung khuon lam chuan,
ch iem xuyet bang tay. Am co the hnh trai ao, trai th, trai hong hay
hoa sen, hoa thuy tien nhng chu yeu la can oi. Ngi th co the them
that nan vung am, voi am hay quai am khac i va co the trang tr tren
than am nhng hoa qua, con than lan, con chuot ... hoac e ch, e th
e tang gia tr.
2. Am theo hnh t nhien, ngha la do sang kien cua ngi nan mo phong
mot vat thng thay. Hnh dang co the la cai thung gao, cai b, cay
thong, qua vai, bup hoa hong, bo truc .. ay la nhng nghe pham cao
chng to oc tham my va tai kheo leo cua ngi nghe s. Thng la hnh
anh co mang mot y ngha tot ep nao o. Con chuot tng trng cho s
tru phu, lay y la con chuot keu cht cht ong am vi ch tuc la ay u,
bong sen tng trng cho s thanh cao, gan bun ma chang hoi tanh mui
bun. Mot cai am co co hnh mot con nga, mot ben co con kh ng nhn
mot to ong. Ngi Tau goi la ma thng phong hau (con nga tren con
ong va con kh) nhng oc len hai ch phong hau ong am vi c
phong tc hau. Thanh th cai am mang mot li chuc thang quan tien
chc. Loi bieu tng o rat thnh hanh Trung Quoc.
3. Am tong hp ca hai ac tnh tren, va can oi, va nghe thuat chang
han nh mot qua b ngo (pumpkin), co nhng day cuon thanh voi, thanh
quai hay mo t cai am nan hnh mot bay ca, co cai nap la mot la sen tren
la mot con nhai nho.

AC IEM CUA AM NGHI HNG

at set Nghi Hng nung len rat ran chac ben b, khong b nt du thay oi nhiet
o bat thng khi o nc soi vao. at con co nhng kh khong rat nho (pores) phai soi
knh hien vi ien t mi thay c. Nhng kh khong vi ti o co tac dung cach nhiet,
va bao ton hng v, va khong lam cho ben ngoai qua nong. Mot ac tnh khac la
khi c nung, am khong b co lai hay bien dang nen nghe nhan de dang lam nap am
c va van, kht khao.
Khi trong dang thien nhien, at set Nghi Hng mem, co mau vang, nau en hay
xanh nhat. Sau khi nung, at mau vang oi sang mau da chu, mau en thanh mau t sa,
con mau xanh lai bien thanh mau gan ga. Mau sac khac nhau tuy theo lng hoa chat
trong at, nhat la chat sat.
at set c ao len t long at sau, phi kho thanh tng tang. Nhng tang at
o c tan thanh bot roi c ray bang nhng ray tre e loc i tat ca soi a va cac
chat khac lan trong at set. Bot at set sau o c o vao nhng be nc hnh ch
nhat cao khoang thc ri roi thao nc trong vao. Ba ngay sau, dung dch at va
nc o lai c gan qua mot be khac va e nc boc hi i cho keo lai. at set c
cat ra thanh tng banh ban cho th lam o gom.

10
TRA TAU VA AM NGHI HNG www.VietKiem.com Nguyen Duy Chnh

Hien nay, khi du khach en tham inh Thuc Tran (Dingshuzhen), mot thanh
pho nho trong huyen Nghi Hng eu thay toan la xng lam o gom. Ho san xuat u
loai, t bon, chau en ngoi xanh. The nhng ch co o t sa la qu hn ca.
Ngi th lam o gom mua at ve dung chay gia ra, va gia va cho them
nc en bao gi cam thay u mem e nan th thoi. T luc gia en luc nhoi at xong
phai mat tron hai ngay. Khi dung dao cat thay at mn nhan khong con dau vet bong
bong hi th mi dung c.
Ngoi th luc o mi em chia tang at thanh tng nam can lng ky cang.
Moi nam at c can thanh tng mieng phang. ay am, thanh am, nap am eu cat t
mieng at nay, co khi bang tay, co khi dung khuon. Sau o, ngi th dung may quay
bang tay hay ap bang chan e rap va gan nhng mieng at a nan san dnh vi nhau
va c miet cho lang bang dung cu bang go hay sng. Khi hnh dang tong quat a
hoan thanh, i rao nc ngi ta mi trang tr, them that nhng hoa van hay viet ch.
Ngi th kheo thng hay viet ten hieu, co khi ngay thang che tao, nien ai hoac
ong dau vao ay am khi tac pham hoan tat. Trien thng hnh vuong, hnh tron hay
bau duc khac noi. Nhng chiec am at tien co khi co them mot cai trien nho ben trong
nap am, hoac mot con dau khac di tay cam. Trc ay, am thng ong dau ten
hang san xuat ro la mot mon hang san xuat theo so lng nhieu nhng sau nay a so
am ong dau ten ngi, chng to nay ho coi la mot tac pham va nghe nhan t hao nen
e ten mnh. D nhien cai g cung co hai mat, va co xau ep. Ngay ca nhng loai hang
ban vai ong cung co con dau nguech ngoac. The nhng o cung la mot hien tng
can ghi nhan la nen cong nghiep ang chuyen hng, mang nhieu mau sac nghe thuat
hn.
Ngoai con dau co khi con co vai ch Han. Ch e thng la ch a thao do
mot ngi gioi th phap (phep viet ch) e bang but tre nhon, khac han vao than am.
Co the ch la vai ch chuc tung nhng co khi la han mot bai th, mot oi cau oi. Mot
cai am ep en au ma ch viet non tay th cung giam han gia tr.
Nhng loai am san xuat theo kieu cong nghe th ch viet hay hoa van c in
bang mot loai mc khong phai. Sau o am c chuyen sang cho th cho vao lo nung.
Am at thng nung trong khoang t 1100o en 1200oF, tuy khong nong bang o s
nhng nhiet o o, am van gi c tnh tham nc.
Nghe nan am cho en nay van oi hoi mot thi gian hoc nghe lau theo kieu s
phu e t chan truyen. Phai mat nhieu nam mi hoc c het b quyet. Tuy nhieu khi
ngi ta nhai lai nhng kieu am danh tieng cu, nhng cung co nghe nhan mi sang tao
nhieu kieu mi. Nhng ngi sanh soi cho rang vi phng phap tan ky, trnh o cao
ang, nhieu am thi mi co net oc ao khong kem g nhng chiec am do cac danh s
xa nan ra, neu khong noi rang troi hn na. Chnh quyen Trung Cong cung thanh lap
nhieu c quan, nghien cu, ap dung khoa hoc e tai tao nhng chiec am cu khong sai
mot may. Tuy la o gia nhng gia at khong khac g o co e ban cho nhng nha su
tam. Ngoai gia tr lch s, nhng tac pham o con la mot niem t hao ve nghe thuat
cua ho.

11
TRA TAU VA AM NGHI HNG www.VietKiem.com Nguyen Duy Chnh

Trong nhng nam qua, tai Bac My nay a nhieu lan trien lam am Nghi Hng.
Bo su tap cua Tien S La Que Tng (K.S. Lo) c trng bay trong khoang 1990-92
tai Phoenix Art Museum, Trung Tam Van Hoa Hoa Kieu San Francisco, Indianapolis
Art Museum, va Ontario Museum.
Am Nghi Hng cung a c huy chng vang trong cac ky ch phien quoc te
chang han nh tai Philadelphia nam 1926 va Leipzig va Liege trong thap nien 1930.

AM NGHI HNG THEO THI GIAN

Theo truyen tung, Pham Lai la ngi au tien tm ra chat at set vung Thai Ho.
Sau khi pha xong quan Ngo, ong ve an c ni ay, lay viec nan o gom lam tro tieu
khien. The nhng thi o cha lam am tra.
C theo nhng di ch khai quat c th ngay t i Tong (920-1279) ngi ta
a lam am tra at Nghi Hng. The nhng phai en the ky th 16, i Minh th nhng
kieu am nho mi ra i. Mot ieu la la khong phai ngi Tau ngh ra kieu am chen ma
chnh la ho du nhap t Au Chau. Ngay xa ho ch uong tra bot, quay trong nc.
Theo sach Dng Tien Mnh Ho Luc (Sach ve cac am tra vung Dng Tien)15
cua Chu Cao Khi th i Chnh c, Gia Tnh nha Minh co Cung Xuan tai nghe tuyet
vi, la ngi noi danh au tien ve lam am t sa. Cung Xuan von la gia ong cua Ngo
S at Nghi Hng thng theo hau Ngo S en hoc tai chua Kim Sa. Trong chua co mot
v hoa thng co tai lam o s nen Cung Xuan theo nha s hoc nghe nan ra nhng tac
pham trong chang khac g o kim loai xa.16 Khi Cung Xuan noi danh, ong thng
cung Boc Trong Khiem (at Gia nh) khac truc, Luc T ong (at To Chau) cham
ngoc, va Khng Thien Ly kham xa c. Tat ca eu la nhng ngi noi tieng i Minh.
Cung Xuan nan am khong lau -- truyen ke rang ong b quan s tai v yeu chuong tai
nghe ong nen bc bach khien ong phai bo x ma i -- nen tac pham cua ong hien nay
lu truyen rat t. Sach v ch con ghi mot chiec am cua ong hnh 6 mui hie n tang tr tai
Vien Tra Cu Hongkong nan nam Chnh c th 8 (1513)17. The nhng con mot cai am
khac cung cua Cung Xuan e tai Singapore th t thay sach v nao e cap. Theo bai
Nghi Hng va Nghien Mc (Yi Hsing and Inkstones) trong tap ch Arts of Asia, so
July/August 1971 th ong C.M. Wong, B Th cua Phong Thng Mai Singapore va la
Chu Tch Hiep Hoi Hoa Nhan tai ay co trong bo su tap cua ong mot am Cung Xuan
hnh vo cay18. Am nay e nam 1506, co trien cua ngi nghe s. Phan di quai cam

15
Dng Tien, Kinh Khe la ten cu cua vung Nghi Hng.
16
Truyen ke rang Cung Xuan hoc lom cua v hoa thng, khong co at set e nan nen lay lp bun
trong ao ra tay cua nha s. Thanh th ong c loai vat lieu mn nhat. Sau nay th cung theo nguyen
tac o, hoa at set trong nc e thanh bun ngo hau co c loai t sa that nhuyen nh.
17
Xem hnh nh kem
18
Kieu am nay ve sau co nhieu ngi co bat chc. Trong bo su tap at tai Vien Bao Tang Tra Kh
Hongkong co chng mot cai am tng t, do Hoang Ngoc Lan nan vao cuoi the ky 19 nhng trong
kem xa chiec am cua Cung Xuan Yixing Purple Clayware, The K.S. Lo Collection, Flagstaff House
Museum of Tea Ware, hongkong 1994 trang 106

12
TRA TAU VA AM NGHI HNG www.VietKiem.com Nguyen Duy Chnh

lai con mot vet dau tay iem vao ma ngi ta bao rang o la vet ngon tay th sau cua
Cung Xuan (ban tay phai cua ong co sau ngon).19
Sau thi Cung Xuan, nghe thuat lam am at nung vung Nghi Hng thnh at,
en i Van Lch cang co nhieu danh thu. Ly Ng viet la: Tra khong g bang dung
am bang t sa, ma vung Dng Tien la hang nhat. T i Minh tr i, viec dung am
t sa e uong tra tr nen thong dung. Ngi ta e y en pham chat tra a anh ma con
ken chon ca cach pha tra, nc nao pha tra ngon, uong luc nao mi hp.
Trc kia, am tra bang s la qu nhat nhng khi am t sa ra i th khong may
ai con chuong am s na. Co nhan tong ket am t sa co bay u iem:
1. Che nc soi vao khong lam tra mat hng v, sac hng con nguyen
2. Bnh tra dung lau, che nc khong cung ra mui tra
3. Tra v khong b bien chat
4. Chu nong cao, mua ong thang gia o nc soi vao khong b nt
5. t truyen nhiet, cam vao khong phong tay
6. Dung cang lau cang len nc, bong lon
7. Co nhieu mau khac nhau, de la chon
V am t sa la mot tac pham nghe thuat nen trong am ngi ta co the anh gia
c ngi nan vao bac nao. Thanh ra, trong nhng nghe nhan nghe sanh s, th
nganh lam am e ten lai nhieu nhat20. Sau i Cung Xuan ngi ta thay co Thi Bang,
ong Han, Trieu Lng, Nguyen Sng va Ly Mau Lam la nhng th noi danh.
i Van Lch, Thi ai Ban, con cua Thi Bang la ngi noi tieng hn ca.
Van Chan Hanh viet trong Trng Vat Ch la am tra t sa la loai tot nhat, nap va
van khong lam mat hng, lai khong boc hi. Am do Cung Xuan che tao qu nhat, eu
nho nhan, hnh dang la lung. Thi ai Ban che th co cai to, cai nho .... Cung noi
danh vi ai Ban co Ly (ai) Trong Phng, T (ai) Hu Tuyen, ngi ta goi la
Tam ai.
T Hu Tuyen t S Hoanh, la hoc tro cua Thi ai Ban, co tai bat chc cac
loai ong kh xa lam am hnh tau la chuoi, ai sen, cu au, qua trng ...
Noi tieng thi Van Lch con co Au Chnh Xuan, Thieu Van Kim, Thieu Van
Ngan, Tng Ba Cung, Tran Dung Khanh, Tran Tn Khanh, Man Lo Sinh, Tran
Quang Phu, Thieu Cai, Thieu Nh Ton, Chu Hau Khe ...
Thi Van Lch, ngoai viec nan am, cac nghe nhan con dung at t sa ieu khac
va cac che tao vat pham khac, rat thnh hanh. Ngi noi tieng nhat la Tran Trong My
Vu Nguyen, An Huy. Ho Tran trc von Canh c Tran lam o s. Sau en Nghi

19
Yi Hsing and Inkstones, Art of Asia, so July/August 1971, trang 62. Sach v cung chep la tren hau het
nhng tac pham cua Cung Xuan e co l m vet ngon tay cai cua ong.
20
o s ch e nien ai che tao ch khong e ten nghe nhan

13
TRA TAU VA AM NGHI HNG www.VietKiem.com Nguyen Duy Chnh

Hng ket hp nghe thuat o gom vi nan am, tao ra cac loai nh hng, bnh hoa, cuc
chan giay .. rat xinh xan. Ngi noi danh ong vi Tran Trong My th co Tram Quan
Dung, t S Lng.
Sau i Van Lch co Tran Tuan Khanh, Chu Qui Sn, Tran Hoa Chi, Tran
nh Sinh, Tha Van Tong, Tram Quan Thnh, Tran Chan, T Lenh Am, Hang Bat
Ton, Tram T Triet, Tran T Hue, T Th Kinh, Hue Manh Than, Tiet Hien, Trnh
T Hau ...
Tren ay la nhng nghe nhan noi tieng kheo i Minh. Ve sau, ngi ta mo
phong rat nhieu nhng kieu ho a che tao nen nhng am nao thc s i Minh, cai nao
i sau kho ai biet c. o t sa lai khong e nien ai nh o gom nen cang kho
phan biet chan gia.21
Sang en i Thanh, nghe thuat lam am con thnh at hn na. Trieu nh nha
Thanh chuong o t sa nen cang coi trong. Van kho nha Thanh con ghi lng hang moi
nam tien cong vao cung. Pham chat cung them tinh vi, xao dieu. Ngoai am at, ngoi
ta con nan bon trong cay canh, bnh hoa, va dung cu dung trong nha. Mau sac pha che
cung phong phu hn.
Nghe nhan noi tieng i Thanh rat nhieu. Ngi xuat sac nhat la Tran Minh
Vien, hieu Hac Phong, lai co ten la Ho An, che ra hang chuc th am tra, o dung khac
nhau, khong cai nao giong cai nao, qua la bac thay trong nghe. Nhng tac pham ma
Tran Minh Vien con e lai het sc tinh xao, lai ay sang tao. Cai th hnh mot goc mai
gia, cai th hnh bo cui, trong nh mot nghe pham ieu khac ta chan hn la mot tra cu.
Ong con nan nhng trai cay tam thng nh hat de, cu au phong trong het sc tinh
xao, thoat trong khong ai bao la mot vat bang sanh.
Sach Trung San Kinh Khe 22 Huyen Ch, viet nam th hai i Gia Khanh,
(Thanh) dung bon ch van gia yen hoa (nha nha eu khoi la) e ch khung canh
sinh hoat bay gi. i Ung Chnh, Can Long th co Tran Han Van, Dng Qu S,
Trng Hoai Nhan. Che tao o dung trong cung vua th co Vng Nam Lam, Dng
Ke Nguyen, Dng Hu Lan, Thieu C To , Thieu c Hinh, Thieu Ngoc nh nhng
thien ve am co trang tr, mau sac. Nhng chuyen gia cho rang ket hp hai ky thuat cua
Canh c Tran (ni che tao o s trang men) vi Nghi Hng a lam giam i phong v
cua am t sa, ban chat von gian phac, gan thien nhien. Cau ky hoa mot nghe thuat von
d am bac a khien cho nghe thuat nan am oi han sac thai, mat i tnh nguyen uy
cua no.
Sang i Gia Khanh, nhng ngi ten tuoi co Hue Dat Cong, Pham Chng
An, Phan ai Hoa, Cat T Hau, Ngo Nguyet nh, Hoa Phng Tng, Trinh Tng,
Quan c, Ngo A Con, Ha Long Van ...

21
Cac chuyen gia hien nay ch ong y la kieu nao xuat hien vao thi ky nao ma thoi ch khong ai
dam qua quyet la am o do ai che tao dau co ten tac gia ong ay.
22
Kinh Khe, Dng Tien eu la ten cu cua Nghi Hng

14
TRA TAU VA AM NGHI HNG www.VietKiem.com Nguyen Duy Chnh

Thi ao Quang co Dng Banh Nien va em gai la Dng Phng Nien cung
vi Tran Hong Tho, Thieu ai Hanh la nhng danh gia. Tran Hong Tho hieu la Man
Sinh, i Gia Khanh lam huyen te at Lat Dng. Ong la ngi gioi viet ch, ve tranh,
khac trien lai thch su tam am t sa. Nhieu am do Dng Banh Nien va nha ho Dng
che tao ra, i cho hi kho, Tran Hong Tho dung dao tre khac, ve, viet ch, e th len
roi mi em nung. Viec ket hp hai tai danh, mot nan am, mot th hoa la sang tac mi
cua thi o. Am thng co e A Man a That (la ten th trai cua ho Tran) hay di
ay co khac Banh Nien. i sau goi la am Man Sinh (Man Sinh ho).
Theo chan Tran Hong Tho, nhieu danh s khac nh Kieu Trong H, Ngo ai
Trng cung ng ra ch ao viec nan am. T o, mot ky xao von ch c coi nh
nghe mon nay a lan sang ca gii nho gia. Tuy khong c pho bien nh th hoa nhng
cung khong con la mot tien nghe nh trc na.
Mot danh s von gioi ve ve truc la Cu T Tr lai em viec khac truc, hoa truc
vao trang tr tren am. Ho Cu khong nhng mang th phap ma con khac han nhng
canh truc, canh mai ngha la coi chiec am nh mot t giay hay vuong vai e thi tho tai
han mac.
Con Thieu ai Hanh th la mot nghe nhan noi tieng khong kem g Dng Banh
Nien. Trong khi Dng noi danh ve tinh xao th Thieu co tieng ve gian phac. Ong
khong cau ky nhng cung co nhieu sang kien oc ao. Chnh kieu nap am au rong,
khi rot th le li ra la do ong khi thuy, ti nay van con nhieu ngi bat chc va kha
pho bien tren th trng.
Cuoi i Thanh, Chu Kien lai co sang kien dung thiec va ngoc e bt hay kham
vao am t sa. Nhieu than am c bt thiec va viet ch roi dung ngoc tram thanh quai,
thanh voi rap vao. The ky th 19 nhieu ngi con bt ong hay thau nhng noi chung
nhng kieu nay khong c chuong lam.
Vao thi iem nay, viec thng mai gia Trung Hoa va nc ngoai a phat
trien. Nhieu cng quoc a chiem nhng lanh a duyen hai hay cng ep nha
Thanh nhng lam to gii va Thanh nh a phai m ca cho ho vao buon ban. Tra
Tau tr thanh mot nong pham xuat cang quan trong va am Tau cung c san xuat qui
mo e ban ra ngoai. Nhieu cong ty thanh lap tai Thng Hai, Nghi Hng, Thien Tan,
Hang Chau ai ly ban am Nghi Hng. Nhng kieu am thi o cung van theo mo dang
cu. Mot cong ty Thng Hai la Thiet Hoa Hien en nay van con. Thiet Hoa Hien
noi tieng v ch viet tren am rat ep. Nhng nghe nhan noi tieng cua ho gom co Tng
Yen Hanh, Tran Quang Minh, Pham ai Sinh, Vng Dien Xuan, Trnh Tho Tran.
Nhng am xuat cang thng co ca con dau cua nghe nhan lan con dau cua hang. Cuoi
the ky 19, au the ky 20 co hai hang khac la Chan Ky va Ngo c Thnh cung phat
at.
Thi Dan Quoc am Nghi Hng c xuat cang rat nhieu sang Nhat Ban, ong
Nam A, Au Chau va My Chau. Thi o cung co nhieu th kheo nhng kieu thng
gian d, can oi ch khong cau ky nh thi trc. Co le v nhu cau thng mai va th

15
TRA TAU VA AM NGHI HNG www.VietKiem.com Nguyen Duy Chnh

hieu a thay oi. en thi loan lac thap nien 1930, 1940 viec san xuat am phai nh
tre. Sau khi Trung Cong nam quyen, viec san xuat c qui tu thanh cong xa nhng
khong phat trien c.23 Thi Cach Mang Van Hoa lai mot lan na ky nghe nay b vui
dap. Trong che o Cong San, uong tra b coi la mot tan tch t san, boc lot, phi san
xuat nen b bai xch. Viec lam am v the cung b triet ha. Sau khi ang Tieu Bnh thi
hanh chnh sach cai to, Trung Cong phuc hoi nganh nan am t sa. Nam 1979, x
nghiep Nghi Hng T Sa a s dung en 600 nhan cong. Hien nay, mot so th chuyen
mon tre va tng oi co trnh o a khoi phuc lai c cong nghiep nay, nhat la cang
ngay cang co nhieu ngi a chuong va su tap.
Noi en am tra khong the khong nhac en am san xuat tai ai Loan. T khi
chnh quyen dan quoc thien di sang hon ao nay, nhieu ngi trong so di dan la nha
su tap hoac dan ban x vung Giang To. Nghe lam am cung c truyen theo. Am
ai Loan cung ep khong kem g am san xuat tai luc a. Ve phng dien tinh xao va
cau ky co phan hn. Tuy nhien gia ca thng at mot chut.
Hongkong va Singapore cung la ni co nhieu danh thu trong ca su tap lan che
tao am. Vien Bao Tang Tra Kh Hongkong (Flaggstaff House Museum of Tea Ware)
c chnh thc m ca t ngay 27 thang gieng nam 1984 trong o Tien s K.S. Lo
cong hien hn 600 mon, t tra cu thi Tay Chu (the ky 11 trc TC) en tan gan ay.
Chnh Vien Bao tang nay a to chc nhieu cuoc trien lam, trnh dien phng thc uong
tra, va thi nan am (ba lan 1986, 1989 va 1992) a c rat nhieu ngi ham mo va
tham d. Sang tac mi cua nghe nhan i nay that phong phu, phoi hp c quan
iem ong va Tay thoat han nhng mo dang cua i trc.
Phong kh uong tra hien nay cung tr thanh mot phong trao, tuy khong ram ro
nh nhng thng thc khac nhng cung rat ang ke. Nhieu tra that, hiep hoi, trung
tam, to chc va nhom nghien cu c thanh lap khap ni tren the gii (ke ca tai My)
nhat la tai nhng ni co nhieu Hoa Kieu. Tai Hoa luc (Bac Kinh, Hang Chau, Quang
Chau) va ai Loan, Hongkong, Singapore lai cang phat trien. Lai co nhng tap ch
bang Anh, Phap, Hoa ng chuyen cho nhng ngi thch tra ngon va chuong viec su
tap am t sa.
Mot iem ang lu y la hien nay cac kieu am a tien len mot bc rat xa.
Trc ay nghe nhan van coi am la chnh, hnh dang thay oi ch cot e chng to cai
xao dieu ket hp mo thc thien nhien vi cong dung cua tra cu. Ngay nay, nhieu kieu
am a gan nh thoat han cai cong dung pha tra. Co cai hnh xe cut kt, chiec ghe may,
cai gieng, cai rng, ong tien Tuy la mat nhng khong tien. Nha Thien Nhan th
hoa nhieu kieu co hnh dang nh nhng tac pham ieu khac mi, trong cung hay va
tan ky. Nhieu nghe nhan cung nan tng, tuy tinh xao nhng gan nh khong lien quan
g en nhng ac tnh oc ao cua at t sa.

23
Nhng am thi Mao Trach ong san xuat theo kieu hp tac xa, ch e Trung Quoc, Nghi Hng ch
khong e ten nghe nhan. Hang san xuat theo ch tieu, tho kech, vung ve nen cung khong ban c
cho ai.

16
TRA TAU VA AM NGHI HNG www.VietKiem.com Nguyen Duy Chnh

Viet Nam hien nay cung co nhieu ni nan am, thng la bat chc kieu Tau.
May nam trc, co ngi ve tham que em sang cho toi mot bo o tra tram bang a
cam thach hong, van trang. Am chen theo hnh hoa sen, a la mot la sen. Tuy nhien
ay la loai am e chng v khong the dung vao viec pha tra. Viet Nam cung lam am
theo kieu Nghi Hng nhng cha tinh xao. Neu thc s muon chiem mot cho ng tren
th trng, chung ta con phai au t va hoc hoi nhieu.

TRA CU

Noi ti am tra ma khong nhac qua ti nhng dung cu phu thuoc th ke cung
thieu. Cung vi am, ngi uong tra phai co chen, chen tong chen quan theo kieu Viet
Nam hoac mot am chuyen theo kieu Tau. Co nhng loai chen kieu lam bang at t sa
nhng cung co nhng chen s mong goi la s vo trng. Tuy y thch, moi ngi co mot
cach chon mau, chon kieu. Hien nay ngi ta cung che ra nhieu kieu chen la mat, co
khi trong nh mot ong truc, co khi hnh cu lac (au phong). Ngoai ra phai co a ng,
cung xinh xinh nho nho cho hp vi chen uong tra. Am mau nao th ngi ta chon chen
va a cung mau o. The nhng thng th chen ch co nhng mau thong dung nh
mau nau am, mau o hay mau vang ch khong thay ma xanh hay mau en. Ngoai ra
con phai co bnh chuyen tra, bon ng ba tra va cha nc trang am, thuyen tra (cai
chau nho e am va hng nc trong am trao ra), a ln e ly, ken cho u mot bo tiep
mau a kho huong ho neu nhieu am, nhieu mau, nhieu kieu.
Ngi ky hn con mua ca hop ng tra cung bang at nung va ong ng nhng
vat dung linh tinh nh cong xuc tra (giong nh mot cai tha bang go hay mot ong tre vat
mot au e lng tra trc khi o vao am), o moc ba tra (got bang go hay tre), tam
thong voi, cai kep chen (e gap chen khi trang nc soi hau ve sinh va khong phong
tay), khan lau Kiem c cai khay tra va van cho moi bo cung khong phai de
dang.
D nhien khong the thieu cai am nau nc pha tra bang kim loai, bang s hay
am ien. Cung nen co mot cai bnh thuy e cha nc nong mac du nhieu ngi ky
khong chu dung nc bnh thuy ma dung bnh t ham nong. Cau ky hn th mua ca
nhiet ke vatimer e ham tra cho that chuan. Ngi kho tnh lai con cho rang phai
bep than mi ngon. The nhng neu may moc qua nh the th uong tra khong con thu v
c bao nhieu.

CACH DUNG AM

Nen chon am nh the nao? Cau hoi o khong phai de tra li. No tuy theo nhu
cau. Thng th chung ta ch uong mot mnh hay hai ngi nen am khong nen ln qua.
Am nao ch u rot ra hai ti bon ly la va. Am oc am (ch rot c mot ly) cam long
cong ma lai mat cong rot i rot lai hoai, khong tien. Am song am dung khi uong mot
mnh va neu uong hai ngi th phai loai ln hn e moi lam rot ra u cho moi ngi
hai chen. Cung nen co them mot hai am ln phong khi phai ai tuc khach sau nhng
buoi hop mat ong ngi.

17
TRA TAU VA AM NGHI HNG www.VietKiem.com Nguyen Duy Chnh

Am dung hang ngay khong nen mua loai hnh dang ky d, kho pha va cung
kho ra. Am trn hoac am hnh ky ha, trang tr nha nhan, diem vai ch viet24 la tien
nhat. Tra, am cung khong thoat khoi qui luat tien nao cua nay tuy rang nhieu khi cung
mua c mot cai am gia hi. Nhng am at tien thng la at tot, da mn, trong qua
cung biet loai thng pham. Neu thc s muon dung am vao muc ch uong tra, ta nen
kiem nhng kieu gian phac, mieng rong than be (nh kieu cua Hue Manh Than) e de
cham va thay ba tra. Nhng kieu la lung, kieu co e chng hn la e dung. Am tra ban
theo bo, ngha la u moi th trong mot set thng khong phai la loai hao hang, ch
dung trong viec tiep khach ong ngi. Am re tien hang soang, s nham tay, trong long
am cho loi cho lom, tho tao.
Am mua ve khong nen dung uong ngay. Tot hn ca la dung giay nham nhuyen
anh trong ngoai cho sach se, trn tru het nhng bui at set con bam vao. Sau o phai
ra cho het mui at. Thng th nen nau trong nc soi mot luc cho ky hn. Nhng
ngi chuyen mon ch la phai cho tra cu vao nau trong ba tieng ong ho e tra tham
vao nhng kh khong khien am sam mau hn va nhiem mui tra25. Neu khong phai pha
tra va o i bon lan au. Vu The Ngoc ch mot b quyet cua ong la em am ninh
trong tra trong bay ngay em, em ra ra s roi u vao tra trong hai tuan, am se cu nh
a dung hang tram nam26. Cac chuyen gia noi la neu nh nh chon am e dung cho
loai tra ngon th khong nen toi am bang tra thng ma phai dung tra cung loai v mat
trong am se nhiem mui va anh hng en tra sau nay.
Theo thi gian, am uong tra lau ngay cung nga mau dan, chuyen sang am hn
luc mi mua va cung bong hn. Am t sa khong nen ra hay co ben trong ma ch trang
bang nc nong, e cho kho va dung khan sach lau ben ngoai. V the am dung lau
nam co ong mot lp cao, cang day, cang qu 27. Moi cai am ch nen dung mot loai tra
e hng v thuan nhat. Mot bo tra dung lau tr nen than thiet nh mot ngi ban, khac
han nhng su tap khac ch la s thch ma khong co lien he trc tiep vi i song hang
ngay. Co ngi cau ky con v rang moi lan uong tra la phoi hp ca ngu hanh kim (am
un nc), moc (tra), thuy, hoa va tho (bnh tra). Ngi Viet Nam ta khong coi uong tra
nh mot th nghi le nh ngi Nhat, lai cung khong hue dang, pho dien nh ngi Tau.
Tuy cung chuong am Tau, tra Tau nhng thng la mot phan cua sinh hoat lam tang
hng v cho i song. Khong ai ngh rang phai cat cong i hang nghn dam e kiem
cho c mot hu nc pha tra.

24
Nen chon nhng cau n gian co y ngha. The nhng phan ln ngi ta ch e nhng cau chuc tung
thong thng, khuon sao. Nhieu am hi ln co in nguyen ca bai Bat Nha Ba La Mat a Tam Kinh.
25
Goi la toi am
26
Hien nay ngi Trung Hoa a che ra mot loai may toi am, ch e am mi vao phun va say bang nc
tra trong 24 gi, em ra trong cu va bong nh dung a lau.
27
Rieng ngi viet van chu trng khi dung nen trang ra nc nong sach se, tuy cao co mong nhng
cam thay yen tam hn. Viec gia tang hng v nh nhieu ngi mo ta neu co cao day toi khong ngh la
hoan toan ung s that.

18
TRA TAU VA AM NGHI HNG www.VietKiem.com Nguyen Duy Chnh

CACH PHA TRA

Pha tra la mot nghe thuat. Chon am, chon tra a anh ma con phai ken ca
nc. Thng th nen dung nc loc hoac nc suoi. Loai nc cat ngi ta che la
nhat. Mot nguyen tac chung la luc tra hay o long dung am nho, ch co hong tra mi
dung am ln. Am nho ham tra mau, o u tra cang cao cang e lau. Sau ay la phng
phap pha tra cua nha Thien Nhan (Tenren), mot hang ban tra danh tieng cua ai
Loan28 :
1. Sa soan ay u dung cu, gom bnh tra, thuyen tra (cai bat ln e am), bon
(bnh ng nc o i, nap la mot cai a co lo hung e nc chay xuong,
dung lam a ng chen), chen ng tra va nc soi.
2. Trang bang nc soi e cho am chen nong eu, tra pha ngon hn.
3. o tra ay khoang na am
4. o nc soi cho en khi nc tran ra ngoai. ong nap lai.
5. Trong giay lat (trong vong 15 giay) o het nc ra thuyen tra. o nc tra
o vao bon. Ly do la e cho tra ti ra hau nc tra c ngam eu.
6. Lai o ay nc va ong nap lai. i chng 45 giay en 1 phut cho tra
ngam.
7. Trong khi ch i, o nc vao thuyen (trong co am) cho en khi ngap
khoang mot na.
8. Ra chen bang cach xoay tron chen trong thuyen, ni tay cam. Lay ra xep
len bon.
9. u 45 giay en mot phut, nhac am ra. Gat nc bam vao chon am len
thanh thuyen tra.
10. Rot tra theo kieu xoay tron hay qua lai e cho tra trong moi chen eu am
bang nhau, khong chen nao lt hn chen nao.
11. Uong tra. Uong cham cham e thng thc hng v.
12. Tiep tuc i lai t bc th sau, moi lan them chng 15 giay.
Theo het c chu ky nay chung ta thay hi rac roi va hue dang. Thc ra, pha
tra ch at nang hai ieu. Mot la phai co u nc soi e trang am, ra ly cho c rong
rai. Trc khi uong cung nen rot ay nc vao am, vao thuyen tra e ham cho am va
ly nong ky. Ngay ca a ng chen cung ra bang nc soi. Co nh the, tra cu khi bat
au pha mi kho rao va sach se.

28
Co rat nhieu cach pha tra, tuy tng loai tra, tra cu va cung tuy a phng. i sau vao nhng ky thuat
o cung mat nhieu cong phu. ay chung toi ch mieu ta phng th thong thng nhat ma moi
ngi co the ap dung khi ai khach. Nhng phng phap khac chung toi khong e cap en.

19
TRA TAU VA AM NGHI HNG www.VietKiem.com Nguyen Duy Chnh

Hai la tra phai u, khong the ha tien ngha la tra kho trc khi pha phai
khoang 1/3 ti 2/5 am va khi n eu phai chat am. Nc phai u nong, tra phai u
lng th khi pha mi boc hi. Khong g chan bang mot am tra pha nhat nheo.
Khi cham nc vao am, cung nen qua tay mot chut e nc tran ra ngoai va khi
ay vung vao, nc lai trao ra mot lan na. Luc o mi ti them cho t ca am. Nhn
nhng giot nc ben ngoai boc hi nghi ngut cung la mot cai thu va cung la mot cach
e lng nh thi gian ch ngam tra. Nc au tien ra tra phai o i, nc th hai va
nc th ba ngon hn ca. Tra ngon co the uong en nc th bay, th tam. Khi uong
xong lam the nao phai con u nc e ra am, ra ly mot lan na trc khi cat. Pha tra
la mot cong viec ma ngoi ta phai tiet o, nhp nhang. Neu noi rang ngoai vat anh
hng en tam hon th ay cung la luc e cho long mnh lang du.
Ve tra, tra ngon bao gi hi len cung m. Co loai th thm ngat, nhe nhang
thanh thoat nh mui lan, co loai lai thm nong nh da tht mot a tre bu bam (theo mo
ta cua Lam Ng ng). Tra p thng la th pham, dau la p sam. Uong tra cung
t ai an them o khac nh banh keo. Tra at tien, ban tai nhng tiem tra ln thng co
cai hng v rieng oc ao. Loai thng pham, tram ri hai tram mot pound, tnh ra
cung khong phai la qua at.
Ngi ta van cho rang tra ao cua Nhat chu trong ve nghi thc, con cach uong
tra cua Tau nang ve pham chat cua tra. Ngi Trung Hoa coi viec uong tra la mot hnh
thc thng ngoan trong khi ngi Nhat rat chat che ve thu tuc, coi viec uong tra la
mot hnh thc te le hn la i tm hng v. Co le v tra ao cua Nhat do cac thien s
truyen ba, va ho dung tra e tm s hoa hp gia con ngi vi con ngi, e cao gia
tr tinh than, va thu ngan khoang cach gia nhan va thien.29

KET LUAN
Tren thc te chung ta hom nay may man hn co nhan ngay xa nhieu. Neu
thch, chung ta co the mua va th u cac loai tra. Trong tiem co ban moi loai, t tra
ai Loan en tra Trung Quoc, tra Nhat Ban, tra Tch Lan. Tra trong hop cung co ma
tra ri cung co. Lai them mot th tra tien dung, re tien la tra bao, muon pha ch nhung
vao ly nc nong la xong. Ngi nao gian tien na co the mua ca tra ong hop nh
nc ngot.
Am cung that nhieu loai. Trong nhieu tiem bach hoa, co nhng am gia ch hai
ba ong. Nhng neu ai thch hang nghe thuat hn, cau ky hn th t nam mi ong,
en vai chu c, vai tram cung co. Cai nao cung ch am Tau, chang can th nh kieu
Nguyen Tuan e up xuong xem voi co bang mieng, hay tha vao nc xem co can
khong. Tuy theo gia tien ma chung ta co c bo o tra va y. Ngi thch su tap th
ch can bo ra mot nghn ong la co the co c hai chuc chiec am Nghi Hng, ai
Loan. The nhng cai yeu to quan trong nhat e thng thc tra la mot khung canh yen

29
Herbert E. Plutschow, Historical Chanoyu, The Japan Times Ltd, Tokyo 1986 trang 2

20
TRA TAU VA AM NGHI HNG www.VietKiem.com Nguyen Duy Chnh

tnh, mot tam hon th thai th van la cai g kho kiem. Cho nen moi khi co mot buoi
sang thanh tan, khi uong tra toi van thng nham oc:
Nhat oan hau van nhuan
Nh oan pha co muon
Tam oan su kho trng
Duy hu van t ngu thien quyen
T oan phat khinh han
Bnh sinh bat bnh s
Tan hng mao khong tan
Ngu oan c cot thanh
Luc oan thong tien linh
That oan khiet bat ac
Duy giac lng dch tap tap thanh phong sinh ...

Chen th nhat lam trn co hong

Chen th hai lam tan noi buon phien
Chen th ba tham vao ruot ang kho heo
Ch con lai nam nghn cuon sach
Chen th t lam mo hoi rm ra
Nhng chuyen bat bnh trong i
Cung theo lo chan long ma bay i
Chen th nam lam c the sach se
Chen th sau a ta ti coi tien
Chen th bay khong uong c na
Ch thay hai ben canh tay gio phan phat thoi
Nhng cau nay in ngay tren hop ng tra cua nha Thien Nhan, di cai ten That Oan
Tra cua Lo ong.30
Viet Nam cung la mot trong nhng que hng cua cay tra, lai pho thong, t thanh th
en thon que au au cung uong. Nhng oi tra cua ta cung noi tieng, t thng du
Bac Viet en cao nguyen Trung phan eu co nhng loai tra oc ao. The nhng mot
phan ky thuat cua ngi mnh cha tinh, lai cha biet cach ie u che, quan tr e san
xuat va tieu thu mot cach qui mo nen hau nh the gii khong ai biet en tra Viet

30
Thc ra ay la mot oan trong Tra Ca cua Lo ong (ng)

21
TRA TAU VA AM NGHI HNG www.VietKiem.com Nguyen Duy Chnh

Nam31. Thanh th, tra cua ta van ch gii han trong pham vi quoc noi, hoac dung lam
qua moi khi co dp ra nc ngoai. Canh tranh c vi ngi chac cung con phai mot
thi gian lau.
11/1996

TAI LIEU THAM KHAO

I. Viet Ng
1. Vu The Ngoc, Tra Kinh, EastWest Institute Press 1987
2. Nguyen Tuan, Vang Bong Mot Thi, Cao Thm 1972
3. Bao Sn, Tra ao (ban dch cuon The book of Tea cua Okakura
Kakuzo), Nha Xuat Ban Tong Hp An Giang 1990
4. Phan Quoc Sn, Thu Chi Nhng Am Tra at Nung Co, Nguyet San Y
Te 2/96
II. Anh Ng
1. Kit Chow va Ione Kramer, All the Tea in China, China Books and
Peridicals, Inc. 1990
2. Roberta Stalberg, Shopping in China, China Books and Peridicals, Inc.
1988
3. Nhieu tac gia, The Book of Tea, Ban Dch cua Deke Dusinberre,
Flammarion Paris
4. Arts of Asia, Yi Hsing and Inkstones, July/August 1971
5. Arts of Asia, Flaggstaff House Museum of Tea Ware 1984-1994,
March/April 1994
6. Lin Yutang, The Importance of Living, The John Day Company, 1937
(ke ca ban dch cua Nguyen Hien Le va ban ch Hoa Sinh Hoat ch
Nghe Thuat)
7. Herbert E. Plutschow, Historical Chanoyu, The Japan Times, Ltd. Tokyo
1986
8. Hobson R.L., The wares of the Ming Dynasty, Charles E. Tuttle
Company 1962
9. Tai lieu trong Internet
31
ai Loan co mua mot so tra cua Viet Nam nhng khong phai e che bien tra ngon ma dung vao viec
san xuat hang thng mai nh tra bao, tra hop, banh keo, nau nng

22
TRA TAU VA AM NGHI HNG www.VietKiem.com Nguyen Duy Chnh

10. The K.S. Lo Cllection, Flagstaff House Museum of Tea Ware, Yixing,
purple clay wares, Urban Council of Hongkong 1994
III. Hoa ng
1. Minh ai ao T ai toan, Nghe Thuat gia xuat ban xa, ai Bac 1989
2. Thanh ai ao T ai toan, Nghe Thuat gia xuat ban xa, ai Bac 1989
3. Chu Trong Thanh, Bac Tong Tra Chi Sinh San D Kinh Doanh, Hoc
Sinh Th Cuc, ai Loan 1985
4. Lam V Hao, Luc Tra, Sinh Hoat Y Hoc Th Phong, ai Bac 1995
5. Lu Phi Bach, Trung Quoc Cong Nghe truyen ky, Tinh Quang, ai Bac
1987
6. Ngo Tr Hoa, Tra ch Van Hoa, Hanh Chnh Vien Van Hoa Kien
Thiet Uy Vien Hoi an hanh, ai Bac 1987

23