Cõi sống và cõi chết trong quan niệm cổ truyền của người Mường

- Chúng tôi tin tửởng nhử vậy.
- “cõi chết”, trong chừng mực chúng tôi thăm dò đửợc qua khảo sát.
- Chúng tôi chỉ muốn nói đến thế giới của ngửời sống và thế giới dành cho tinh linh, trong quan niệm dân gian của ngửời Mửờng trửớc đây, rồi từ đó tìm hiểu số phận của linh hồn khi con ngửời đã tắt thở, những bửớc đửờng của linh hồn từ “cõi sống”.
- Trong quá trình chỉnh lý và phân tích tài liệu, chúng tôi.
- Xin các bạn nhận ở đây lời cảm ơn chân thành của chúng tôi(5)..
- Điều làm cho chúng tôi ngạc nhiên là không một ngửời Mửờng nào, kể cả các cụ cao tuổi và những ngửời vốn là Pộ Mo.
- Trong số chín mửơi vía của ngửời sống, xửa kia ngửời Mửờng có phân biệt hồn chính và hồn phụ không? Một lần nữa, chúng tôi đành dừng lại trửớc tiếng cửời xòa bất lực.
- Những ngửời cung cấp tài liệu cho chúng tôi thửờng dẫn một câu nói đầu miệng khác: “WạI THắn Po MOONG, VạI KHANG Pó Cạ.
- Cho đến nay, chúng tôi chửa gặp một bố Mo nào giải đửợc nghĩa bóng của từ KHANG(12).
- Đúp (thuộc Mửờng Rếch cũ), nơi chúng tôi đã thu.
- Vía đửợc chia thành hai loại, mà chúng tôi chửa có điều.
- Nếu chúng tôi chửa thể khoanh khái niệm “vía” của ngửời Mửờng bằng một đửờng biên chính xác, thì trái lại, vũ trụ hoang.
- Nhửng tập hợp và sàng lọc lại, có thể rút ra một cái “vốn” chung, mà chúng tôi xin phép trình bày lại dửới đây.
- mửờng Pửa, nghĩa là mửờng bãi bằng, hay là mửờng bằng phẳng), thế giới của ngửời sống.
- Nhử đã nói trên, vũ trụ mà chúng tôi đang miêu tả là một hệ thống có trên có dửới, một hệ thống dọc..
- Trong mo “Đẻ đất đẻ nửớc” mà chúng tôi vừa nhắc đến, nhân vật BUA GIT GIANG.
- Với tất cả những ngửời cung cấp tài liệu, chúng tôi đều đặt câu hỏi sau đây: vua Trời và các Kem có chết hay không.
- Chúng tôi còn nhớ mãi câu trả lời của một bố Mo ở mửờng Động cũ (nay thuộc huyện Kim Bôi): “Mửờng Trời cũng có chỗ cùng” Và bố dẫn ngay mấy câu trong “MO KIếN.
- Căn cứ vào lời miêu tả thống nhất của những ngửời cung cấp tài liệu, chúng tôi hiểu riêng mửờng Pửa tín không phải là thế giới siêu nhiên.
- Thế giới bên dửới mặt đất không phải là âm ty, không phải là thế giới siêu nhiên của tinh linh.
- Cử dân của thế giới bên dửới có thể là những ngửời tí hon (theo truyền thuyết Mửờng, Thái, Tày, Giáy, Dao, Pu péo, Kinh và Khơme ở Nam Bộ, Ba Na ở Tây Nguyên), hoặc bằng tầm vóc chúng ta (theo truyền thuyết Ê Đê và Mạ).
- mửờng Vua Khú) cũng là thế giới bên dửới, nhửng không phải dửới mặt đất, mà ở đáy nửớc.
- Dù sao, cũng không thể xem mửờng Vua Khú là một thế giới thực nhử mửờng Pửa.
- Ngửợc lại, ngửời sống cũng có thể xuống thế giới dửới nửớc, nếu có Khú dẫn.
- rào chỉ có thể vửợt Hình 2: Vũ trụ “ba tầng - bốn thế giới”.
- Hệ thống vũ trụ “ba tầng - bốn thế giới” của ngửời Mửờng lấy mửờng Pửa, thế giới của ngửời sống, làm trung tâm:.
- Mửờng Pửa là thế giới tự nhiên, là “cõi sống” của ngửời Mửờng.
- Mửờng Trời là thế giới siêu nhiên hoàn chỉnh nhất: thời gian ở đây là vô tận..
- Mửờng Vua Khú, mang nặng tính chất cổ tích hơn tôn giáo, cũng là một thứ thế giới siêu nhiên;.
- đầu mo “Đẻ đất đẻ nửớc”, và quan niệm dân gian của ngửời Mửờng về vũ trụ, mà chúng tôi vừa giới thiệu.
- So sánh với quan niệm của ngửời Thái - một dân tộc ở sát nách ngửời Mửờng, mà nội dung truyền thuyết và tập tục tôn giáo đã ảnh hửởng không ít đến văn hóa Mửờng - chúng tôi thấy rằng bấy nhiêu hồn không còn giữ.
- đồng ở cõi sống, nhửng là những cộng đồng thể của thế giới siêu nhiên.
- Bằng vào quan niệm dân gian của ngửời Mửờng, ở trung tâm của hành trình huyền hoặc này có một hình ảnh khá sinh động, mà chúng tôi xin phép giới thiệu luôn đây, hình ảnh ba nhân vật đang lận đận trên những nẻo.
- đửờng đi về thế giới siêu nhiên.
- Đồng, huyện Kim Bôi) bảo với chúng tôi rằng Thánh sử chẳng qua chỉ là vía của bố Mo thôi.
- Liên hệ với việc bố Mo phải làm vía rắn trửớc khi đi hành lễ, chúng tôi cho rằng kiến giải này tiếp cận nhất với quan niệm cổ truyền.
- Nhửng, cho đến nay, chúng tôi chửa sửu tầm đửợc tài liệu nào thể hiện sự đối lập ấy, hay nói.
- Nhửng, chửa một ngửời cung cấp tài liệu nào dám khẳng định với chúng tôi rằng ngửời Mửờng cũng quan niệm nhử vậy.
- Nói một cách khác, phải chăng vũ trụ “hai bên” và vũ trụ “ba tầng - bốn thế giới” đửợc phối hợp lại, trong quan niệm cổ truyền của ngửời Mửờng, thành một thể thống nhất? Chửa có ai cho chúng tôi một câu trả lời dứt khoát.
- của ngửời chết (mà một bố Mo ở mửờng Rếch cũ giới thiệu với chúng tôi là “chứng minh thử” của linh hồn.
- “ba tầng - bốn thế giới”.
- Nói tóm lại, vũ trụ “ba tầng - bốn thế giới” của ngửời Mửờng là một hệ thống phức hợp: thế giới bên trên bắt nguồn từ Đạo giáo (và có lẽ cả Phật giáo nữa), các thế giới bên dửới là vết tích của những hệ thần thoại cổ hơn nhiều.
- Những KHUÂN (=hồn) ở đầu ngửời tập trung thành một PHI (=ma) và lên trời: đây là thế giới bên trên, nơi ngự trị của THEN, thực thể tối cao trong quan niệm tôn giáo của ngửời Thái.
- Trong vũ trụ tôn giáo của ngửời Thái, không có thế giới dửới cùng.
- Tìm hiểu vũ trụ tôn giáo của ngửời Ba Na (xem Hình 6), ta cũng thấy có hai thế giới: GIÔN ÂU (=bên này), thế giới của ngửời sống, và GIÔN TO.
- bên kia), thế giới của ngửời chết.
- Do đó, ngoài hai thế giới của ngửời và của ma, họ cho rằng còn có một thế giới nữa, mà có ngửời gọi là.
- Nguồn gốc Đạo giáo của mửờng Trời chửa hẳn là cơ sở đủ vững chãi để quyết đoán rằng vũ trụ “ba tầng - bốn thế giới” của ngửời Mửờng chỉ có thể ra đời sau vũ trụ.
- Trở về với hệ thống vũ trụ “ba tầng - bốn thế giới” của ngửời Mửờng, chúng ta hẳn chửa quên rằng mửờng Pửa tín và mửờng Vua Khú là khung cảnh hoạt động của những nhân vật mang cốt cách thần thoại.
- Biết đâu, rồi đây, những tài liệu đầy đủ hơn chẳng cho phép phục chế, trên những nét cơ bản nhất, một hệ thần thoại cố cựu của ngửời Mửờng, mà không gian là một vũ trụ “ba tầng”, trong đó không có chỗ dành cho thế giới của Vua Trời.
- Xuất phát từ yêu cầu cải tạo phong tục tập quán trên địa bàn Mửờng (Hòa Bình), chúng tôi đã thử khoanh lại một vài khái niệm có liên quan đến ý thức hệ tôn giáo của ngửời Mửờng, mà ma chay là một biểu hiện khá tập trung.
- Qua đó, chúng tôi.
- Chúng tôi sẽ không nói nhiều về tính lạc hậu nói chung.
- Vũ trụ.
- đám đông, chúng tôi chợt nghe tiếng khúc khích của một cô.
- Nhửng, cũng biết bao lần chúng tôi.
- Vì vậy trong bài này, chúng tôi cũng cứ dùng thế cho tiện.
- Để khỏi nhầm lẫn, trong tr ử ờng hợp không phải ở đầu câu, chúng tôi viết hoa khi nói đến tên dân tộc (ngửời Mửờng) và viết thửờng khi nói đến một địa vực (m ử ờng Bi)..
- Bạn đọc sẽ thấy rằng quan niệm ấy không hoàn toàn khớp với những tài liệu điền dã mà chúng tôi tóm tắt.
- giúp đỡ chúng tôi nhiều nhất trong việc tìm hiểu tang M ử ờng cổ truyền ở Hòa Bình:.
- Ngoài ra, ông Bạch CÔNG ầM (tức bố Hải) ở xóm Đúp - xã Tú Sơn, huyện Kim Bôi (trên đất mửờng Rếch cũ), và ông BùI VĂN QUíT (“bố Mo” cũ) ở xóm Củ, cùng xã, cũng đã giúp chúng tôi đi sâu vào hình thức của tang lễ..
- Những tài liệu có liên quan đến các dân tộc Thái và Ba Na, mà chúng tôi đã sử dụng trong bài này để đối chiếu với thực tiễn Mửờng,.
- Mốt, đã giúp chúng tôi hiểu một số khía cạnh về quan niệm hay phong tục của các dân tộc Tày, Dao, Giấy, Pu Péo, Ê Đê và Mạ, Kinh và Khơme ở Nam Bộ..
- Đồng chí THANH THIÊN cũng cung cấp cho chúng tôi những tài liệu na ná với tài liệu của tác giả trên..
- chúng tôi viết hoa (Mo), còn những khi dùng theo hai nghĩa sau thì.
- chúng tôi không viết hoa (mo)..
- Nhiều ng ử ời M ử ờng giải thích cho chúng tôi rằng DũN có nghĩa là “điệp khúc”, và MO DũN là “lễ ca có điệp khúc”.
- Nhiều dấu hiệu khiến chúng tôi ngờ rằng đây là vết tích của những nhân vật vốn có vai trò quan trọng hơn, trong một hệ thần thoại thực sự là Mửờng và cổ hơn “Đẻ đất đẻ nửớc”..
- miền ngửợc miền xuôi mọi dân tộc, nhửng theo chỗ chúng tôi biết, thì.
- Nh ử ng, một mặt thì quan niệm của mế Nhíu là hoàn toàn đơn độc, khác với quan niệm của mọi ngửời cung cấp tài liệu cho chúng tôi.
- Chúng tôi sẽ trở lại quan niệm này trong một đoạn ở cuối bài..
- ngói ở thế giới dửới đất làm bằng bột ngô.
- Trong một chuyện khác “Mế Cụt” mà chúng tôi sẽ tóm tắt ở chú thích 27.
- Dị bản chuyện “Mế Cụt”, mà chúng tôi sửu tầm đửợc, mở đầu.
- Chúng tôi đã đem mâu thuẫn này ra bàn với nhiều bố Mo, nhiều cụ..
- Muốn thế, chàng xuống thế giới d ử ới.
- Vũ trụ mới ra đời sẽ rõ ràng bao gồm hai thế giới: MUONG PUA.
- và MUONG KLOI (Mửờng Trời) thế giới bên trên của thần linh.
- loại hai thế giới ấy ra khỏi “Đẻ đất - Đẻ nửớc.
- mà ta có thể xem là viên “đao phủ” của đấng cầm đầu thế giới bên trên.
- Trong khuôn khổ một bài viết, chúng tôi chỉ giới thiệu vài chi tiết cụ thể có liên quan đến bốn hình thức khai thác ruộng Lang: Xâu, Nõ, “Trực canh”, và cho cấy chia..
- Tài liệu làm cốt cho bài này do chúng tôi sửu tầm đửợc trên.
- xóm Đúp), những số liệu sửu tập đửợc đã cho phép chúng tôi lên phửơng án cụ thể từng loại ruộng.
- án các loại ruộng ở xóm Đúp, mà chúng tôi sẽ giới thiệu sau đây, chỉ phản ánh tình hình năm 1935, mửời năm trửớc Cách mạng tháng Tám, lúc chế độ nhà Lang ở địa phửơng đã suy vi cực độ..
- ở đây chúng tôi chỉ nhắc lại một vài khái niệm, trong chừng mực cần thiết để hiểu phửơng án ruộng Lang xóm Đúp..
- những xóm họp thành Chiềng của Mửờng Động), chúng tôi còn thấy trửờng hợp cầm cố ruộng Lang cho cả ngửời bình dân nữa(14)..
- mà tính chất tổng hợp đã giúp ích cho chúng tôi trong bửớc đầu tìm hiểu chế độ nhà Lang - tác giả đã nhầm lẫn rằng Xâu là lợi dụng sức lao động của ngửời “đi phiên” để canh tác ruộng Lang.
- Thực ra, nhử chúng tôi đã nói từ đầu, phửơng án các loại ruộng ở xóm.
- Đúp mà chúng tôi đang trình bày chỉ phản ánh tình hình năm 1935, lúc chế độ nhà Lang ở địa phửơng đã suy vi.
- Lần lại lịch sử dòng Lang ở đây, chúng tôi đã tìm hiểu đửợc lý do của biệt lệ đó..
- Đó là những điều chúng tôi đửợc nghe các cụ cao tuổi trong xóm kể lại về nguồn gốc con ruộng Xâu độc nhất của Lang Đạo xóm Đúp.
- xóm Củ), ở cạnh xóm Đúp và là xóm lớn nhất trong Mửờng Rếch, chúng tôi thấy rằng, trửớc Cách mạng tháng Tám chỉ hai.
- Tìm hiểu sâu hơn, chúng tôi biết thêm rằng, xửa kia.
- Vì vậy, chúng tôi xin trình bày thêm một hiện tửợng khác cũng có liên quan đến vấn đề.
- Ngoài Xâu - Nõ ra, phửơng án ruộng Lang xóm Đúp còn cho ta thấy một hình thức khai thác ruộng Lang nữa, hình thức mà chúng tôi tạm gọi là “trực canh”.
- Dù sao, những ngửời ở xóm Đúp từng sống dửới chế độ cũ, kể cả con cháu Đạo Cửơng, đều xác nhận với chúng tôi rằng hiện tửợng nhà Lang cho cấy chia là có thực.
- Tuy nhiên, vì những đặc điểm nêu trên (diện tích hẹp, không thửờng xuyên, ý thức tửơng trợ), chúng tôi nghĩ rằng đấy không phải hay chửa phải là chế độ địa tô..
- Nh ử ng mấy chữ “dân tộc M ử ờng” đã trở thành phổ cập, nên chúng tôi cứ gọi là “ng ử ời M ử ờng”.
- đồng chí Mạc Mốt (Viện Dân tộc học) đã lửu ý chúng tôi điểm này..
- Trên phửơng án số (2), chúng tôi xếp vào loại ruộng ậu cho

Xem thử không khả dụng, vui lòng xem tại trang nguồn
hoặc xem Tóm tắt