1

ti: Tc hi v hu qu ca cht c mu da cam m quc M s dng trong chin tranh xm lc Vit Nam.

Phn 1. Dioxin v tc hi ca n: Vo u thp nin 1960, M tin hnh chin lc Chin tranh c bit v b tn tht nng n vo nm 1961. C vn qun s M xut sng kin dng cht c ha hc dit cy khai quang quanh nhng ni c du kch. Chin dch phun ho cht khai quang ca khng qun M xung Vit Nam din ra t nm 1962 n 1971. Ngy 13-01-1962, cht dit c c qun i M s dng trong chin tranh Vit Nam vi mt danh Chin dch Ranch Hand. Khi , chng c ng trong nhng thng sn mu da cam nn thng c gi l cht da cam, c cha dioxin, c t kinh khng nht m con ngi bit n.

My bay M ang ri cht c dit l xung Vit Nam trong chin dch Ranch Hand. Trong ngy ny, c mi ha cao-su vng Bnh Long, Phc Long phi chu mt lng ho cht cao hn gp 20 ln so vi liu lng cho php, trn ln vi xng hoc du diesel v c phun t my bay. Cha y mt tun l, cy cao-su vng ny rng ht l.

Sau dioxin cn nh hng n cc khu vc ln cn trong phm vi khong t 1 n 4 km ng knh (tu theo chiu gi) vi hu qu l l cy nhng vng nh hng kh qut ri ho vng dn. Mc tiu ca chin dch Ranch Hand l nhm khai quang nhng vng rng rm, to ra nhng "khu vc trng" rng hng trm mt gy kh khn cho hot ng phc kch ca qun du kch min nam Vit Nam_ni c cc cn c ca Qun gii phng, hoc nhng khu vc qun s ca qun i Si Gn v qun i M ch yu trn Ty Nguyn cng nhiu tnh min trung Qun gii phng khng th li dng a hnh rm rp, um tm tn cng, nh ph. Qua loi b lp ngu trang t nhin ca qun i t min bc Vit Nam ang m thm tin vo gii phng min nam t quc. Sut t nm 1962 m cao im l nhng nm 1966, 1967, 1968, v kt thc vo ngy 30-06-1971, M ri xung min nam Vit Nam gn 77 triu lt ho cht, trong c khong 370 kg dioxin; nm 1966, khng qun M dng c my bay B52 ri ho cht trong chin dch Hot Tip Chu Prong, Pleiku, cng nh vng chin khu C, D thuc cc tnh ng Nai, Bnh Dng, Ty Ninh. Lng ho cht trong mt chic B52 c th tiu dit 7 km2 rng rm. c bit hn, ngy 01-06-1968, do trc trc k thut, mt my bay C130 ct cnh t sn bay Bin Ho, thng 4.500 lt ho cht cha dioxin xung sng ng Nai.

Tuy nhin, khi chin dch Ranch Hand kt thc, khng qun qun i Si Gn vn tip tc thc hin nhng phi v ri ho cht dc theo tuyn ng mn H Ch Minh cho mi n thng 03-1975, vi s lng khong 6 triu lt ho cht. Dioxin cung cp cho qun i M c sn xut bi 37 hng. Mt trong nhng hng ny l Diamond Alkali Co., nh my t ti thnh ph Newark. Ch mt thi gian ngn sau khi i vo hot ng, c hn 50 cng nhn b nhim c da v iu ny c bc s Brodkin, Trng khoa Da liu thuc khoa Y, i hc New Jersey cnh bo. Tip theo, nhng tn thng v gan c ghi nhn, khin Thng c bang New Jersey phi ra lnh cho ngi dn sng chung quanh nh my, phi di xa t nht l 600 m. Trn chin trng Lo, M cng dng cht dit l xo s nhng khu rng ang che ch cho mng li giao thng v ng mn b mt che cho qun gii phng min nam Vit Nam. Ngoi ra, h cn c nh qua khin i phng d dng l din v b tn cng t trn khng. Nhng khu vc nghi c cc cn c ca qun gii phng u b M tp trung ri dy c loi ho cht dit l. Nhng c mt iu m t cc nh khoa hc n ngi dn bnh thng u c th hnh dung ra, l khi ho cht c hi c ri xung mi trng th khng ch c cy ci, ma mng m chnh nhng thng dn khng h c bt c phng tin bo v no cng s b nhim c. Dioxin tc ng trc tip ln da v gan, sau n cc m mm. iu nguy him nht l dioxin c kh nng thay i cu trc gien ca t bo, v iu ny l gii v sao nhng ngi nhim dioxin, sinh ra con ci b d tt. Khi ri xung t, khong 50% cht dioxin s b phn hu bi nh sng mt tri trong khong t mt n ba nm. Tuy nhin, lng dioxin thm xung t theo nc ma, hoc theo dng chy ca sng sui, th vi chc nm sau mi phn hu. Trung tm Kim sot dch bnh M (CDC) lit dioxin vo nhm PBT (Persistent,. Bio-accumulation, Toxic nhm ho cht c hi v bn b) v n tn ti rt lu trong t v nc. iu c chng minh qua hm lng dioxin trong m m ca mt s ng vt nh c, ch, nhi sng ti cc sng sui, nht l nhng ng vt sng trong bn nh c tr, c lc, c, hoc cc loi gia cm nh g, vt, ngan, tru, b nhng vng m xa kia, tng b ri cht dioxin. Theo s liu ban u, qun i M s dng 72 triu lt cht c dit cy nhng mi y c ti liu cng b l 100 triu lt, trong ng ch l trn 40 triu lt cht c da cam c cha dioxin. Kt qu, hn 2 triu ngi Vit Nam b nhim cht c, 3.340.000 ha t b hy dit, 44% t canh tc hoang ha. Nhng kho st ca cc nh khoa hc 20 nm sau chin tranh cho thy vn cn 22% rng t nhin v 31% t trng thuc vng b nhim cht c ha hc.

Vi trn 40 triu lt cht da cam m M s dng, trn ton b lnh th min Nam Vit Nam tn lu mt lng cht c dioxin k lc trong lch s chin tranh ha hc th gii: 170-600 kg dioxin. Trong qu trnh tn d trong t di tc dng ca iu kin thi tit dioxin dch chuyn n cc khu vc xa hn-vng thp trng tip tc tn ti . Bo co ca hi tho quc t ln th 2 (11-1993) v tc hi ca cht dit c M dng trong chin tranh Vit Nam cho thy: rng ni a b ph v cu trc, chc nng b o ln. Ch tnh ring rng ngp mn v ng phn, c n 240.000 ha b ph hy. c bit l rng Sc (Cn Gi,thnh ph H Ch Minh) gn nh b ph tri khng cn c ging trng. Phi cn 100 nm mi khi phc li h sinh thi y. Chin tranh ha hc lm cho ti nguyn lm sn b cn kit, tnh ra c ti 75 triu m3 g b t chy thnh than. Sau chin tranh, min Nam ch cn 29,2% rng di mc an ton sinh thi, khng chc nng bo v mi trng, hn ch tc hi ca thin tai, nh chng xi mn, hn hn, l lt i vi dn thng, qua phn tch m m nhng ngi sng trong vng b nhim c min Nam Vit Nam, nng dioxin cao hn so vi ngi thng l 3-4 ln. Do , n l nguyn nhn lm xo trn v di truyn nh qui thai, ung th, cht yuThc t sau chin tranh, ti nhng vng b nhim cht c dioxin, t l sinh con qui thai cao gp 10 ln, sinh con cht hay sy thai cao gp 6 ln Phn 2. Cc v kin hu qu cht c mu da cam: V kin hu qu cht c mu da cam trong Chin tranh Vit Nam l mt v ca Nhm bo v quyn li ca nn nhn Cht c da cam/Dioxin i vi 37 cng ty sn xut ha cht ca Hoa K, nhng n v sn xut cc cht ha hc pht quang cy ci c cha cht c da cam c qun i M s dng trong chin tranh Vit Nam, trong ni bt l cc cng ty: Dow Chemical, Montaso Ltd, Phamacia Corporation, and Hercules Incorporated. Cho n nay, v kin qua hai phin ta s thm Ta n lin bang ti qun Brooklyn v ta phc thm Ta khng n lin bang khu vc 2 New York bc n kin ca nguyn n vi l do chnh: bn nguyn n cha c bng chng khoa hc chng minh mi quan h gia bnh tt ca h vi cht dioxin, khng c cn c php lut quc t, cc cng ty ha cht ch sn xut theo n t hng ca chnh ph M nhng chnh ph M li c quyn min t. Do ngy 02 thng 03 nm 2009 ta n Ti cao M bc n thnh cu ca nguyn n Vit Nam. V kin thu ht s ch ca d lun Vit Nam v quc t. Vi t chc x hi ku gi ng h nn nhn cht c dioxin, ng h bn nguyn. Nh ng Len Aldis lp mt trang web ku gi k tn v cng l.

Ngy 07 thng 04 nm 2005 on lut s i din cho cc nn nhn Vit Nam np n yu cu Ta khng n lin bang khu vc 2 New York xt x li v ph quyt phn quyt trc y ca chnh n Jack Weinstein. D kin Ta Phc thm s cho kin c m phin x phc thm hay khng vo ma thu 2006. Ngy 22 thng 02 nm 2008, Ta phc thm Lin bang M ti New York ra phn quyt bc n kin ca cc cng dn Vit Nam, nn nhn cht c da cam/dioxin chng cc cng ty ha cht M v vic s dng cht c da cam/dioxin trong chin tranh Vit Nam. Ta ny y n s thm. Ngy 06 thng 10 nm 2008 nguyn n tip tc np n thnh cu ln Ta n Ti cao M nhng b ta n Ti cao M bc n thnh cu ca nguyn n vo ngy 02 thng 03 nm 2009. Ph ch tch y ban trung ng Mt trn t quc Vit Nam V Trng Kim cho l "Vic ta n M t chi li thnh cu ca cc nn nhn Vit Nam l b l c hi th hin s cng minh ca php lut v tinh thn yu chung cng l, tn trng nhn quyn ca nhn dn M". Phn 3. Hu qu m nhn dn Vit Nam v nhng ngi c lin quan phi gnh chu: Hng triu ha rng ni a v rng ngp mn ven b b ri cht c mu da cam nhiu ln. Ngay sau khi b ri cht dit c vi nng cao ln th nht, c 10 - 20% s cy thuc tng cao nht (chim 40 - 60% sinh khi ca rng) b cht. Hu qu l kh

hu tng thp b thay i, v m gim, cng chiu sng tng, nn cc cy non d c sng st cng kh pht trin. n ma kh, la rng do bom n lan n dit lun c cy con. Tip theo ma ma t b xi mn, thoi ho dn, ch c mt s loi thc vt a sng nh chp, ch v, lau, tre, na, l nhng loi cy c b r pht trin mnh, thn ngm kho, chu c kh cn c th mc c. Nhiu vng rng b nhim cht c qu nng, cho n nay, vn cha c cy g mc li. Cy rng b tri l v nc b nhim cng nh hng n ng vt. ng vt cht v thiu thc n, v khng c ni tr n, v ung nc b nhim c. Nhng con sng st phi di chuyn ti nhng ni khc, cho d iu kin sng nhng ni mi khng hon ton thun li cho chng. C th ni rng h sinh thi rng ma phong ph hon hon bin mt, thay vo l h sinh thi ngho kit x xc. Cht dit c lm mt cn bng sinh thi mi trng.

Rng ngp mn b dioxin ph hy (nh chp ti Bo Tng)

Theo nghin cu ca Vn phng Kim ton Chnh ph, trong thi k Chin tranh Vit Nam, M ri 18 triu galon cht c da cam xung nc ny. Nhiu thp k sau, cht c ny vn ang tip tc gy nh hng nguy hi n ngi dn Vit Nam. Trong khi Chnh ph M nhn mnh rng khng c chng c khng nh s lin quan gia vic ri cht c vi bt k cn bnh no xut hin ti Vit Nam th pha H Ni li c tnh rng c n 400.000 ngi Vit Nam cht sm do cc cn bnh lin quan ti cht dioxin, v 500.000 tr em sinh ra b d tt bm sinh m nguyn nhn l do cc loi cht c ngm vo t v ngun nc. Chnh ph Vit Nam c tnh pha M ri cht c ln 12.000 dm vung, khong 10% tng din tch nc Vit Nam. Bn cnh , ti nhng khu vc nh Nng, mt cn c ln ca khng qun M, lc lng M d tr mt khi lng ln cht dioxin, mt vi cht trong sau ny b r r ra khi cc thng cha. Mt nghin cu ca t chc Hatfield Consultants, ng u trong lnh vc phn tch v mi trng c tnh rng t ti khu vc xung quanh Nng cha hm lng dioxin cao gp 365 ln so vi t l tiu chun c chp nhn trn th gii.

Cc bao thai b nhim cht c mu da cam v cht (nh chp ti Bo Tng)

B Hong Th Th, 71 tui, sng ti Nng v c chng mt l mt s quan Cng sn. B phi chm sc hai ngi con trng thnh b tn tt nng n: con trai b tn tt cn con gi b cm, ic v lit. Bc s a phng ni rng nguyn nhn l do dioxin. Bn tr sng ngy ny qua ngy khc trn chic ging g, nm v nhn nhng bc tng. B tm s: "Trc y, gia nh chng ti rt kh gi, chng ti i khp mi ni trn t nc tm cch cu cha. Nhng chng c cch no c. By gi khi chng ti trng tay, ti ch lo chng bit iu g s xy n vi chng sau khi ti cht." Trong nhiu nm, cha c nhng bng chng thuyt phc v s lin quan ca cht c da cam vi cc loi bnh. Tuy nhin, trong nhng thp k gn y, cc nghin cu y t, trong c rt nhiu nghin cu tp trung vo cc cu chin binh M ca cuc chin Vit Nam ch ra rng dioxin l nhn t nguy him gy nn hng lot cn bnh vi s lng tng cha tng c. Danh sch cc cn bnh gm bnh Parkinson, Hodgkin, bnh tim do thiu mu cc b, bch cu, ung th tuyn tin lit v d tt bm sinh tr em (i vi cc em c kim tra) nh nt t sng hay vo chn. Ngi ta nghi ngi rng nhiu ngi Vit Nam c th ang mang trong mnh nhiu cht c nguy him. Mt nghin cu i vi hn 3000 ngi Vit Nam v c ng ti trn Tp ch Sc khe Cng ng M ch ra rng hm lng ixin trong mu ca nhng ngi ny cao hn rt nhiu so vi nhng ngi sng ti nhng khu vc khng b phun cht c. Trong mt bo co gn y nht ca Vit Nam, c khong hn mt triu ngi Vit Nam b nhim cht c mu da cam vi hu qu t ung th n lon thn kinh; t 100.000 n 150.000 tr em c sinh ra vi tt nguyn. Ti Bin Ha, t mt v lm cht c mu da cam ti mt cn c qun s Hoa k qua mt ng hm dn n mt h cha v mt con sng, ngi ta c tnh t 10 n 20 ngn ngi b nhim c trn dn s 400.000 ngi sng ti Bin ha lc by gi. Nhn dn sng trong vng b ri cht dit c thiu n v ma mng, cy ci b ph hu. Nhiu dn thng, b i sng trong vng b ri cht c ho hc b mc cc bnh him ngho, c bit l ung th. Nhiu ph n b sy thai, non. Nguy him hn c l cht c mu da cam li di chng cho i sau, con ci ca nhng ngi b nhim cht c ho hc, mc d sinh ra sau chin tranh, thm ch rt xa ni c chin s, cng mc cc bnh him ngho nh cm, m, ic, tm thn... hoc c hnh hi d dng. S tn ti ca hng lot cc tr em d tt trong cc vng b nhim cht c v trong cc gia nh cu chin binh c b hoc m tng cng tc, chin u trong vng b nhim cht c mu da cam, ang tr thnh ni au v gnh nng to ln khng ch ring cho cc em v gia nh, m cn cho c x hi.

Nn nhn cht c mu da cam (nh chp ti Bo Tng) Ti x Sa Ngha, huyn Sa Thy, tnh Kon Tum, mt trong nhng vng trng im ca chin dch Ranch Hand, chin tranh tri qua hn 30 nm nhng 1/3 s gia nh y vn chu hu qu ca cht dioxin mt cch rt nng n qua vic nhng a b sinh ra b d tt. Tng t nh vy, ngi dn sng trong cc lng mc gn sn bay Ph Ct, tnh Bnh nh (mt trong ba kho cha ho cht c hi ti min nam Vit Nam), n nay vn phi hng chu hu qu bi t t dioxin. Nm 1990, Trung tm Kim sot bnh tt M sau khi tin hnh kim tra trn 200.000 lnh M tng tham chin ti Vit Nam, chnh thc tha nhn rng h c nguy c mc phi mt s bnh ung th c bit l bnh Hodkin Lympoma, v by cng ty M sn xut cht dioxin phi thu xp bi thng 250 triu USD cho cc cu binh b nhim, ng thi iu tr min ph cho h v con ci h cc chng bnh do dioxin gy ra. Ring Vit Nam, c lng c khong 5 triu ngi b nhim dioxin m hu qu l cc chng

10

bnh ung th, t ung th gan n ung th d dy, ung th bung trng Bn cnh cn c gn 150 nghn tr em sinh ra b d tt nh khng c mt, h c, xng khng hot ng hoc hon ton khng nhn thc c vi cuc sng quanh mnh Trc tnh hnh nhiu chng trnh ng h nhng nn nhn cht c mu da cam c t chc. Ngy u tin M ri cht c cht ngi ny xung Vit Nam: 10-8-1961 tr thnh ngy V nn nhn cht c mu da cam. C nc Vit Nam lp qu gip cc nn nhn khn kh. l vic lm cn thit gip h phn no ci thin cuc sng v xoa du ni au. Nhiu em b tt nguyn, ci ct c chm sc,nhiu t chc chnh quyn, doanh nghip, c nhn xy dng nh tnh ngha, tng xe ln, tin, qu, thm hi v gip cc nn nhn. Nhiu nhm tnh nguyn vin c thnh lp lm vic ti cc trung tm bo tr nn nhn cht c mu da camDu bit rng tt c nhng gip khng th b p c nhng mt mt au n ca h song thc s l hnh ng n n p ngha, ph hp vi truyn thngtng thn tng i, ung nc nh ngun ca dn tc Vit Nam ta. Ni au ca nhng nn nhn da cam l mt ni m nh dai dng, vic gip h cn phi lm thng xuyn v lin tc. Bi vy mi chng ta cn nhn thc su sc v vn ny, tch cc hc tp, phn u xy dng x hi tt p m mi ngi u c m bo quyn sng v quyn hnh phc.