TRNG I HC NNG LM THI NGUYN

BI GING

PHT TRIN CNG NG

(Dng cho sinh vin ngnh Khuyn nng v Pht trin nng thn)

Bin son Th.S. Ph Th Hng Minh

THI NGUYN 2005

BI M U 1

Quan tm ln hin nay i vi cng cuc pht trin l tm kim nhng chin lc pht trin Ly con ngi lm trung tm. Phng thc ny nhn mnh s tham gia vi vai tr ngy cng cao ca ngi dn c s vo tt c cc giai on ca tin trnh pht trin. l s pht trin da vo sng kin ca ngi dn v s t lc ca h. Nhng n lc nh vy dn n thay i phng php: t cung cp phc li x hi cho ngi dn, coi h nh l nhng ngi hng li th ng, sang pht trin cng ng nhm gip h nng cao nng lc gii quyt vn ca h. Phng php pht trin cng ng ly con ngi lm trung tm l tng tnh t quyt v pht huy tim nng ca h. N da trn trit l rng: ngi dn c th t nh hng v iu khin s pht trin ca chnh h khi h nhn thc c gi tr v sc mnh ca chnh mnh. S tham gia tch cc v ch ng ca cng ng vo hot ng pht trin c coi l phng tin v cng l mc tiu ca pht trin. Hot ng pht trin cng ng mang tnh cht a dng v lin ngnh. Tu thuc vo bi cnh thc hin chng trnh, cc vn trng tm ca mic huyn ngnh c th c nhn mnh. Chng trnh pht trin cng ng c th bt u vi cc d n m rng sn xut tng thu nhp, chm sc sc kho, ci thin dinh dng, cung cp nc sch, v sinh mi trng, pht trin lnh o, h tr tn dng, xo m ch, pht trin c s h tngTuy nhin mc tiu bao qut ca cc d n pht trin cng ng l hng n to lp chuyn bin x hi tch cc trong cng ng nng thn, lm c s cho tng trng kinh t x hi, ci thin i sng ngi dn v ng gp vo cng cuc pht trin chung ca quc gia. Vit Nam, khi nim pht trin cng ng c p dng t lu nhng mi c a vo chng trnh gio dc trong nhng nm gn y nn cha c tnh h thng v nh hng r rt. Ti liu ny c bin son t nhng ti liu khc nhau, p ng cho nhu cu o to chuyn ngnh Khuyn nng, Pht trin nng thn v cc ngnh lin quan trong Trng i hc. Xin gii thiu vi bn c quan tm v mong nhn c kin gp ti liu c hon chnh hn

CHNG 1:

NHNG KHI NIM C BN V

2

PHT TRIN CNG NG

1.1. MT S KHI NIM V CNG NG: Cng ng c khi nim nh l mt h thng x hi, mt nhm ngi cng c nhng c im chung. V d: c quyn, c li, sng vi nhau, cng chia s nhng ti nguyn v li ch chungNi mt cch khc, cng ng l mt nhm ngi cng sng vi nhau trong mt khu vc nht nh, h c chung c im v tm l, tc ng qua li v s dng cc ti nguyn vn c t c mc ch chung. 1.1.1. Nhng thnh t c bn ca cng ng: - Con ngi: Dn c hay mt nhm ngi c mi quan h qua li ring bit do h c nhng mi quan tm chung nhm p ng nhu cu chung ca h. - Lnh th: Khu vc, xt v c im tm l v khng gian, m con ngi sinh sng c th l lng, x, huyn, tnh, trong mt khu vc a l nht nh. - Tng tc x hi: l mi quan h m trong hnh ng ca ngi ny c ngha v chi phi n ngi khc. - Rng buc chung: Con ngi c vn ho, chun mc, nim tin, truyn thng chung trong cc hot ng hng ngy. - Nhu cu chung: Con ngi tp trung li vi nhau l do h c cng mi quan tm p ng nhu cu chung cho tt c mi ngi, nh l: Dch v chm sc sc kho, cc phng tin cng cng 1.1.2. Qu trnh hnh thnh cng ng: Qu trnh hnh thnh cng ng gm cc bc sau: + Qu trnh tp hp li theo mt hnh thc t chc no : V d con ngi di chuyn n ni c iu kin lm vic v sinh sng + S tp trung ho, quyt nh bi chc nng c bn ca yu t trung tm chung. V d: Hot ng sinh k, ng giao thng, trung tm thng mi, v nhng ci khc xung quanh thnh ph hoc cng ng. + Chuyn mn ho: L phn loi s dng, chc nng cc loi hnh hot ng vng nng thn v thnh th. 3

+ S phn tn: Con ngi cng vi chc nng vng th di chuyn n vng ngoi thnh ph hoc vng dn c mi, ni mt cch khc, y l s di chuyn ra xa trung tm. + S phn vng: mt s dng ngi hoc loi hnh hot ng no c tp trung mt vng c th. 1.1.3. c im x hi cng ng: M t c im x hi Cng ng bao gm cc ni dung sau: + Cu trc x hi: loi cu trc v vai tr c quan h vi nhau. + Mc ch chung: n ro ra tinh thn on kt trong cng ng. + Ti nguyn: Mt cng ng khng th sng nu khng c ti nguyn + Th bc x hi: Khng phi mi ngi u nh nhau trong cng ng; Cc cng ng khc nhau c nhng tiu ch phn loi khc nhau. + S thng pht: l cn thit cng ng thc hin tt chc nng ca n. + Quyn lc/s nh hng: Bn c th khng c quyn lc nhng bn c mt sc mnh (s nh hng) kim sot ngi khc. + Lnh th: n bao gm c lnh th v mt khng gian v lnh th v mt tm l. 1.1.4. Khi nim v pht trin v pht trin cng ng Thch thc hin nay i vi nhng ngi lm cng tc pht trin l tm kim nhng chin lc pht trin Ly con ngi lm trng tm nhn mnh s tham gia tch cc ca ngi dn. Nhng n lc trong lnh vc ny hu ht da vo phng php pht trin da trn sng kin t c s v s t lc. Nhng n lc nh th dn ti kt qu l chuyn t phng php hng v cung cp an sinh x hi i vi ngi dn l nhng ngi th hng sang phng php pht trin cng ng, nhm gip cng ng c ngha l h t gip h bng cch tham gia tch cc. Pht trin l qu trnh bin i v cht lng. V s lng th l s tng tng, cn v mt phm cht th nht nh phi c s bin ng v mt cht lng theo hng tin b. Vn dng vo pht trin x hi th pht trin x hi c ngha l s tng trng,

c bit l s tng trng kinh t cng vi s bin cht x hi theo chiu hng tin b x hi, ngha l theo hng ng hn, tt hn v p hn. Pht trin l mt qu trnh chuyn bin x hi m qua con ngi dn dn c kh nng kim sot (iu khin) c iu kin vt cht, x hi v mi trng quyt nh n cuc sng, cng vic v li ch m h c c do s kim sot to nn. ng thi gip h c kh nng t quyt nh v t chc thc hin. Pht trin cng ng v t chc cng ng l mt b mn mi hnh thnh, ang trn con ng hon thin, do vic nh ngha chng l mt qu trnh hon thin dn dn. Nhn chung cc nh ngha u nht tr trn nhng ni dung c bn sau: Pht trin cng ng l mt qa trnh chuyn bin x hi trong cng ng m thng qua con ngi pht trin v trng thnh trong phm vi tin nng vn c ca h. l nhng n lc c k hoch, c t chc nhm gip cho nhng c nhn c c nhng thi v quan nim ph hp, k nng tt h tham gia tch cc v dn ch vo vic a ra cc gii php ci thin c hiu qu cc vn chung theo th t u tin c xc nh. Cc khi nim c th l: Nhng tin trnh qua n lc ca ngi dn kt hp vi n lc ca chnh quyn ci thin cc iu kin kinh t, vn ho, x hi ca cc cng ng v gip cc cng ng ny hi nhp v ng thi gp vo s pht trin ca quc gia Theo nh ngha ny Pht trin cng ng c hai ni dung ch yu. Mt l s tham gia ca ngi dn vi s t lc ti a. Hai l h tr v k thut v cc dch v khuyn khch sng kin, s tng thn tng tr n lc ca ngi dn c hiu qu cao hn. L mt tin trnh gii quyt vn ca cng ng qua cng ng c tng sc mnh do nng cao kin thc v k nng pht hin phn tch vn , u tin ho chng, huy ng ti nguyn gii quyt v hnh ng chung. Pht trin cng ng khng phi l mt cu cnh, l mt k thut. N tng sc mnh cho cng ng t quytt nh v s pht trin ca mnh. Mc ch cui cng l s tham gia ch ng ca ngi dn vo tin trnh pht trin.

Ngi ta tha nhn rng phng php pht trin cng ng c kh nng gii quyt nhng vn , nhng thch thc m nhng cng ng nng thn v thnh th ca cc nc ang pht trin gp phi. Phng php ny cng gip gii quyt nhng vn ca cc nhm b thit thi v ang b lng qun nhng nc ang pht trin. Phng php pht trin cng ng l phng php ly con ngi lm trung tm v quan tm trc tin n nhn phm v tim nng ca h. Phng php ny gi nh rng: ngi dn c th t kim sot v nh hng cho s phn ca h th trc ht h phi nhn thc c gi tr v sc mnh ca mnh. Phng php pht trin cng ng to iu kin cho cc thnh vin trong cng ng c tham gia vo mi phng din lin quan ti qu trnh pht trin. Tuy nhin, kinh nghim trong qu kh cc nc ang pht trin cho thy phng php pht trin cng ng ly ton b cng ng lm nhm i tng khng tc ng nhiu n nhng ngi ngho nht trong s nhng ngi ngho. T nhng nhn thc ny dn ti vic hnh thnh phng php hng v i tng, tp trung trc tip vo nhng nhm b thit thi.. 1.2. LCH S HNH THNH PHT TRIN CNG NG Phng php pht trin cng ng bt u hnh thnh vo thp k 50 nhng vng nng thn cn mang tnh truyn thng v gn nh t cung t cp. Cc c im vn ho x hi ca ngi dn rt ng nht v mi quan h gia h tht cht ch v thn mt. Quyn li v nhu cu ca h cng ging nhau, nn lng x l i tng u tin ca pht trin cng ng. Nhng vi qu trnh cng nghip ho v hin i ho, n v lng x khng th sinh hot c lp c nht l v mt kinh t. M chng phi ho nhp vo tin trnh pht trin chung. V li lng x khng th t pht trin nu khng c mt chnh sch pht trin chung. Khi chuyn bin t nng thn n thnh th th thn xm c th tr thnh mt khu ph nu ng dn c, hay mt phng hoc mt n v rng hn. Ngoi ra vi iu kin sng nh ngy nay nhng ngi c nhng li ch chung cha chc g c tr gn nhau, nhng h li lin kt vi nhau trn c s ngh nghip, s thch hoc di hnh thc hp

tc x hay hip hi. y l nhng cng ng chc nng, nh cc t chc qun chng hoc nhm x hi c th c coi l Cng ng. Pht trin cng ng c dch t ting Anh Community Development xut hin vo nhng nm 1940 ti cc cu thuc a u tin ca Anh. Ghana mt ngi Anh tt bng ny ra kin gip dn c ci thin i sng nng n lc chung ca chnh quyn v ngi dn. Mt bn gp cng, mt bn gp ca p ng, xy trng hc, trm xiu gy ngc nhin l ngi dn ngho tch cc tham gia ng gp cng sc v tin ca vo cc chng trnh, d n c mc ch ci thin cho chnh cuc sng ca h. Kinh nghim ny cng cho thy pht trin phi ng b. Kinh t, sc kho, vn ho phi c nng ln cng mt lc. Nu ch tin cng vo mt kha cnh th khng th no ph v ci vng lun qun ca ngho i, dt nt, bnh tt Kinh nghim tch cc ny sm c lan rng hu ht cc cu thuc i chu v chu Phi. Nm 1950 Lin hp quc cng nhn khi nim Pht trin cng ng v khuyn khch cc quc gia s dng Pht trin cng ng nh mt cng c thc hin cc chng trnh pht trin quc gia. Thp k 60 70 c chn l thp k pht trin th nht vi nhng chng trnh vin tr qui m ln v k thut, phng php v vn ling. Vo thi im y dn c nng thn chim 80- 90% cc nc cu thuc a nn Pht trin cng ng ch yu v pht trin nng thn v cc cng ng nng thn (lng x). Nm 1970 Lin hp quc nh gi thp k pht trin u tin ca pht trin cng ng. Kt qu cho thy c mt s tin b r rt nh s thay i b mt nng thn, vi h tng c s, tin nghi cng cng phc v ngi dn. Tuy nhin, phong tro rm r ny t ra my mc v tn km. Thnh qu tch cc nht l c c mt s c s vt cht nhng chng khng c s dng tt v khng p ng c nhu cu thc s ca ngi dn. Phong tro khng t c kt qu mong mun, nht l khng to c s chuyn bin ng k v mt x hi. V d: Nh cha c s thay i v hnh vi, tp qun t ngi dn tip nhn tin trnh hin i ho v pht trin ca x hi. Cha c s cng bng x hi v c mt s t kh ln, nhng ngi ngho vn ngho thm ch ngho hn. S tham gia

ca ngi dn theo ngha ch thc, ngha l vo qu trnh ly quyt nh, pht huy sng kincn rt hn ch. 1.3. NGUYN L, MC TIU V QUI TC HNH NG TRONG PHT TRIN CNG NG 1.3.1. Cc nguyn l trong pht trin cng ng Nh mt c tnh ca pht trin x hi, pht trin cng ng thc cht l qu trnh tng trng kinh t cng ng cng vi tin b cng ng theo hng hon thin cc gi tr chn, thin, m. Trn c s ring ca l thuyt pht trin cng ng, nguyn l l tam v nht th. C ngha l coi cng ng nh l mt thc th c 3 mt nh hnh bn. Ngoi ra trit l tham gia (participation) l mt trong nhng quan im quan trng ca pht trin cng ng, c dch thnh 2 t, nhnchung l thng nht: mt l tham d, hai l tham gia. C hai t ny u c mc ng ngha c khc nhau i cht. Tham d l tham gia vi mc thp, cn tham gia l mc cao. V d trong mt cuc hp, cc i biu l ngi tham d, cn khi pht biu l ngi tham gia, tham gia pht biu qu 3 ln l tham gia tch cc. y l s phn bit c tnh cht ch ra cc mc tham d m thi, nhn chung nc ta gi l Trit l tham gia. Trit l ny c th hin nh sau: tha nhn rng cho mt cng ng pht trin tt p, bn vng th phi c s hp ng tc chin ca tt c cc lc lng x hi, ca cc t chc v thit ch x hi, m tm hnh dung l c 4 lc lng ch cht sau y tham d vo pht trin cng ng, l: Bn thn cng ng; Nh nc; Th trng; v cc nhn t x hi khc.

V quan im, my thp k xy dng v hon thin l thuyt pht trin cng ng v thc hnh trong i sng, trc ht l cc cng ng nng thn, nh hnh cho chng ta mt s quan im hot ng, l: 1. Pht trin cng ng da trn phng php lun t di ln (Bottom up) xut pht t nhu cu ca chnh ngi dn. Mun t pht trin chnh ngi dn phi t thc cng nh t t chc bo v quyn li ca mnh. 2. Pht trin phi ng b trn mi kha cnh ca i sng x hi: kinh t, x hi, vn hophi cng c nng ln. Ch tin cng vo mt kha cnh th khng th no ph v c ci vng lun qun ca ngho i, dt nt v bnh tt. Ngun lc th c hn nhng tnh ng b ca s pht trin lun i hi cc chng trnh phi c tnh tnh ton cc im t ph, t tm ra cha kho ca s pht trin. Pht trin cng ng ch c hiu qu kinh nm trong mt chin lc pht trin quc gia ng n. 3. Tham gia ca qun chng l quan im c bn ca ng li pht trin cng ng. Yu t t chc l ht sc quan trng. Cc t chc thuc chnh quyn a phng phi c iu chnh thc hin chc nng pht trin, cng nh phi h tr xy dng v cng c cc t chc ca chnh ngi dn ti cng ng. S tham gia ca chnh quyn phi c coi nh mt nhn t bn trong, khng phi l mt lc lng ng bn ngoi hoc bn trn cng ng m l thnh phn quan trng ca cng ng. 4. To c chuyn bin x hi mi l quan trng. l s thay i nhn thc, hnh vi ca ngi dn nhm mc ch pht trin; l to c chuyn bin trong c cu t chc, cc mi tng quan lc lng trong chnh cng ng . 5. Pht trin nng lc trn c s khng lm thay, lm cho ngi dn. Ngi dn khng th hnh ng nu thiu nng lc. H cng khng th hnh ng n phng, ring l m phi kt hp vi cc c nhn, t chc cng mt ch hng v quyn li to thnh quyn lc chung. Mun cho ngi dn t lm th t chc thng qua hun luyn l then cht. 6. Cc nghin cu lm nn tng cho vic trin khai cc d n phi c t ngang tm vi v tr cn c ca n trong cng tc pht trin cng ng. Hot ng nh gi 9

(Evaluation) l mt bc o lng hiu qu x hi ca cc d n v m ra nhng vn mi cho cng ng. Chng tng tnh hiu qu ca cc d n. 1.3.2. Mc tiu ca pht trin cng ng Trng tm ca pht trin cng ng l con ngi (thnh vin ca cng ng) v pht trin con ngi v con ngi. iu ny c ngha l mc tiu ca pht trin l tng kh nng ca con ngi lm ch i sng v mi trng ca mnh. Nhng tin b v vt cht khng km theo s pht trin kh nng con ngi v ci tin nh ch x hi m ch l thay i tm b. Tng trng kinh t ch l mt trong nhng kha cnh ca pht trin. Mc tiu bao trm ca pht trin cng ng l to ra nhng chuyn bin x hi trong cng ng ci thin i sng vt cht v tinh thn, mang li s bn vng v mi trng. Pht trin cng ng cn gp phn m rng v pht trin cc nhn thc v hnh ng c tnh cht hp tc trong cng ng, pht trin nng lc t qun cng ng. Mc tiu trn c th hin di 4 kha cnh sau: 1. Hng ti ci thin cht lng cuc sng ca cng ng, vi s cn bng v vt cht v tinh thn, qua to nhng chuyn bin x hi trong cng ng. 2. To s bnh ng trong tham gia ca mi nhm x hi trong cng ng, k c cc nhm thit thi nht u c quyn nu ln nguyn vng ca mnh v c tham gia vo hot ng pht trin, gp phn y mnh cng bng x hi. 3. Cng c cc thit ch/t chc to iu kin thun li cho chuyn bin x hi v tng trng. 4. Gia tng v pht huy s tham gia tch cc ch ng ca ngi dn vo tin trnh pht trin. 1.3.3. Qui tc tin hnh hot ng pht trin cng ng 1. Tin tng vo nng lc ngi dn v cng ng: Pht trin cng ng hon ton c kh nng qun l cuc sng v cc vn ca mnh tr khi h b nng bi mi lo u sng cn.

10

2. m bo cng bng x hi: Cng bng phi dn ti s ti phn phi ti nguyn, bao gm: tin ca, tin nghi, kin thc, quyn lc cp vi m cng nh v m. iu ny rt quan trng v khng t chng trnh pht trin to thm khong cch giu ngho. 3. To cc hnh thc hp tc thun li pht huy tinh thn trch nhim cng ng. 4. i tng u tin ca pht trin cng ng l ngi ngho v ngi thit thi. 5. Bt u vi con ngi: Khng nn c thi li cho nn nhn vi nhng lp lun nh Dn tr thp, Ngi t hc kh tip thu, Ngi ngho hay an phn. 6. Pht trin ch c th Ni sinh ngha l xut pht t mt ch v ni lc t bn trong. S h tr bn ngoi v chuyn mn v ngun lc l rt cn thit nhng ch xc tc. 7. Mi chng trnh hnh ng u phi thng qua tin trnh do cng ng t quyt. 8. Dn ch l mt nguyn tc phi hng ti m bo rng li ch chung s c tn trng. Nhng dn ch i hi mt qu trnh rn luyn v c qui tc. 1.4.TIN TRNH CHUNG CA PHT TRIN CNG NG Pht trin cng ng c hnh thnh nhm to ra nhng iu kin ci thin v kinh t v x hi cho cng ng, nhn mnh tm quan trng s tham gia ca qun chng, bit nh hng nhu cu, t lc, nng cao thc, phng php pht trin t c s v tng quyn lc cho cng ng. Trng tm ca phng php ny t s hi nhp v tnh bn vng. Pht trin cng ng t nn tng trn s gi nh rng pht trin bt u cp thp nht v sng kin, tnh sng to v nng lc ca qun chng c th c s dng ci thin chnh cuc sng ca h thng qua nhng tin trnh dn ch v nhng n lc t nguyn. N bao hm vic nng cao thc qun chng cp thp nht khi h c nh thc nhn ra nng lc ca mnh. Trong hon cnh l tng, nhng thnh vin cng ng t t chc li mt cch dn ch : a. Xc nh nhu cu, kh khn, vn . b. Trin khai k hoch v nhng chin lc nhm p ng c nhng nhu cu ny.

11

c. Thc hin nhng k hoch nh vy vi s tham gia ti a ca cng ng t c thnh qu. Tin trnh chung ca pht trin cng ng c th c tm tt trong s di y:

TIN TRNH CHUNG CA D N PHT TRIN CNG NG

12

Kt qu ca tin trnh pht trin cng ng nhm xy dng nng lc cng ng theo cc giai on nh sau: Cng ng thc tnh: L cng ng hiu r thc trng, nhu cu thit thc v nhng vn ca chnh h. Vic lm u tin l phi gip cng ng hiu v chnh mnh thng qua cc cuc trao i tho lun, iu tra v cc nhu cu v nhng vn kh khn cng nh nhng tim nng v thun li. Cng ng gia tng nng lc: Cng ng hiu r v bit cch khai thc huy ng nhng g mnh c m cha s dng (t ai, c s, nhn ti), nhng ngun h tr bn ngoi (kin thc chuyn mn, tn dng, u t, c quan vin tr) Thng qua hc tp, hun luyn cng ng khc phc nhng hn ch, tng cng kin thc v k nng hnh ng. Ngoi ra cn bit cch lin kt t chc li hnh ng chung c hiu qu. Cng ng t lc: Thng qua hnh ng cng ng thay i v pht trin l s t lc. Mc ch cui cng khng phi l gii quyt cc kh khn, khng hong trc mt 13

m mi khi kh khn ny sinh, cng ng t huy ng ti nguyn bn trong v bn ngoi gii quyt. Mi ln nh vy cng ng s tng trng v t lc hn. Tin trnh pht trin cng ng lun tip din v ti din v cuc sng l mt qu trnh gii quyt vn lin tc.

1.5. NH GI S PHT TRIN CA CNG NG Tt c chng ta c nhng nim nht nh v s Pht trin, l s thay i mang li s ci thin tt hn, s tho mn hn cho nhu cu sng ca con ngi. iu ng cp y l s tc ng, nh hng n cc thnh vin cng ng khng ging nhau,m thng l em n li ch cho mt c nhn hay tng lp nht nh, ng thi em n s thit hi cho cc b phn cng ng khc. Pht trin phi l mt qu trnh mang li s ci thin cho hu ht mi ngi, pht trin khng n thun mang li li ch cho mt c nhn, hay ch mt b phn no . Mc ch ti cao ca pht trin l ci thin cht lng cuc sng cho mi thnh vin ca cng ng, bi vy chng ta ch c th ginh c s pht trin ng ngha ca n theo cch nh vy. Th gii xung quanh ta lun thay i, s i mi l tin cho s pht trin ch khi no n mang li s ci thin cho ton th cng ng. Chng ta tc ng to ra s thay i (y mnh sn xut, xy dng h tng c s, cng trnh phc li, kch thch pht trin kinh t)nhng phi nh gi xem nhng thay i c ng gp cho s pht trin ca cng ng hay khng. Theo c kt ca nhiu cng trnh nghin 14

cu, nhng thay i vng nng thn mang li s pht trin khi nhng thay i c c tnh nh sau: - Mang li ci thin iu kin sng cho hu ht mi ngi - S ngi b thit hi t hn ng k so vi s ngi c hng li, hoc hn ch n mc ti thiu s ngi b thit hi. - Phi m bo tho mn c nhu cu ti thiu cho mi ngi - Phi ph hp vi nhu cu, mun c th ca mi ngi trong cng ng. - Kch thch v tng c kh nng t ch ca cng ng - Mang li s ci thin lu di, bn vng - Khng lm tn hi m khng th khc phc c i vi mi trng thin nhin. nh gi pht trin cng ng thc cht l nh gi chuyn bin x hi trong cng ng v tc ng ca cc chuyn bin ny n nng lc gii quyt vn , ci thin i sng vt cht, tinh thn, bo v mi trng, cng nh gii quyt cc xung t v m bo cng bng x hi em li nhng thnh qu trn y. Cc chuyn bin l: - Chuyn bin t chc cng ng - Thay i v nhn thc, thi , hnh vi, tinh thn trch nhim cng ng. - Ci tin v th ch, cc qui c, quy nh trong hot ng cng ng. Ci thin v gi tr tp tc gip nng cao i sng v m bo cng bng. Pht trin cng ng khng ch ni ti cc cng ng th. ch l thc th tc ng hn l mc tiu ca pht trin cng ng. To s chuyn bin x hi, trong tng cng nng lc t chc, kh nng on kt x hi, hng ti kh nng nng cao tnh cng ng mi l ch cuic cng ca pht trin cng ng. Do , khi ni n pht trin cng ng l phi ni n c cng ng tnh v cng ng th, n c mi quan h hu c, khng th tch ri. Trong mt s ti liu vit v pht trin v t chc cng ng, khi nim cng ng c hiu theo ngha l nhng cng ng nh, nng thn th l nhng dng h, gia nh, lng - x, cn th th l nhm thn hu cho n nh cu trc nh nh l cu lc b, nhm ngi ngho 15

+ Cng ng tnh l mt thuc tnh hay mt quan h x hi c cc nh x hi hc xc nh v c th ho trong cc nghin cu ca mnh. + Cng ng th l l nhng nhm ngi c phm vi tp hp v c trng nhm rt khc nhau. Tt nht l chng ta nn chn mt khi nim lm vic vi mt s c trng no m ta c th lm vic c. Trong bo co pht trin hng nm ca Ngn hng th gii chng ta thy trong c ti hn 200 ch s v s pht trin x hi so snh gia cc nc, gia cc khu vc v s pht trin. Trong nu gom li th c cc nhm ch s c bn sau y: + Nhm ch s tng trng kinh t, c bit l ch s v bnh qun thu nhp u ngi so snh gia cc cng ng v cc khu vc. + Nhm ch s pht trin x hi, ngi ta quan tm nhiu nht n ch s pht trin x hi, c bit l ch s pht trin dch v x hi, trong c 2 dch v c bn nht l dch v gio dc v dch v y t c c bit quan tm. Ch s pht trin con ngi hay ch s pht trin nhn bn (HID Human Development Index) l ch s tng hp kinh t x hi ca s pht trin, bao gm (1) Thu nhp bnh qun u ngi, (2) Tui th trung bnh, (3) Trnh hc vn trung bnh v mt s ch bo khc. V cui cng l quan nim rt hin i m chng ta va mi tip cn. l nhng ch s pht trin bn vng mt quan nim rt hin i. Lu nay chng ta mi ch quan tm n nhng ch s pht trin kinh t, x hi, con ngi, vn honhng t cp ti quan h gia con ngi v x hi vi t nhin trong x hi hc. Lu nay trong gii khoa hc x hi v nhn vn cho thy rng l vn ca cc khoa hc khc, nhng chnh x hi theo ngha rng ca n l phi nghin cu quan h gia con ngi v t nhin, gia x hi v mi trng t nhin. l nhng quan nim m rng, c mt lot cc ch s c lin quan nh ch s bo v mi trng, pht trin con ngi. Pht trin kinh t x hi m khng bo v mi trng th c nguy c s dn ti mt tri ca n, tc l suy thoi m th gii hin i c qu nhiu bi hc. V d cc ch s di y: 1. Kinh t/ngun lc - S dng t ti nguyn sn c tng thu nhp 16

- C hi vic lm ln 2. X hi: - Tip cn vi k thut v cc dch v x hi nh vn ho, y t, c s h tng. - C ch tt hn vi y cc phng tin (in, ng,) - Nng cao v th t chc 3. Vn ho tinh thn - S thng nht cao hn v tham gia nhiu hn vo vic gii quyt cc vn cng ng - S ngi tun th php lut nhiu hn 4. Chnh tr - Cuc sng v ti sn c bo m hn (ho bnh, n nh v trt t) - Tham gia nhiu hn trong vic ra quyt nh v hot ng cng ng - Con ngi khng cn tho mn vi iu kin hin ti 5. Sinh thi - Bo tn v khi phc ti nguyn thin nhin (lu vc, rng) - Ti nguyn nc trn t lin v ven bin - i vi nng nghip, phng php canh tc khng nh hng xu n mi trng sinh thi.

17

CHNG 2 PHT TRIN NNG THN DA VO CNG NG 2.1. CNG NG NNG THN V NHU CU PHT TRIN NNG THN Cng ng nng thn di con mt ca cc nh x hi hc l mt h thng x hi gn vi hnh thi kinh t nng nghip, i lp vi mt h thng x hi khc l th gn vi nn thng nghip v cng nghip. Nng thn tn ti v chim mt v tr quan trng trong lch s nhn loi nh mt kiu x hi c nhng c th ring. Phn loi ca Tonnies l mt cch nhn c tnh khi qut v lch s pht trin cc cng ng ngi. Bng phn loi ca P.A sorokin v C.C zimnerman c trng 1. Ngh nghip Nng thn th Dn c ch yu gng vi trng Dn c ch yu gn vi thng trt, chn nui, nh bt, nui mi dch v, qun tr, cng trng thu sn v cc ngh nng chc, ngh t do v cc ngh 2. Mi trng nghip khc phi nng nghip khc Mi trng t nhin u tri hn S tch bit vi thin nhin ln mi trng x hi nhn vn. hn. Mi trng nhn to ln t Con ngi quan h trc tip vi t mi trng t nhin 3. Kch c cng ng nhin. Cc cng ng nh gm nng tri Kch c cng ng ln hn v xm lng gn vi vn minh nhiu gn vi vn minh cng nng nghip 18 nghip

4. Mt dn s 5. Tnh hn tp v thun nht v dn c 6. Phn tng x hi

Thp hn cng ng th, hnh Ln hn cng ng nng thn. thnh 2 khi nim tng phn: Tnh th v mt dn c l tnh nng thn v mt dn c 2 khi nim tng ng nhau Thun nht hn v c im Tnh khng ng nht ln hn chng tc v tm l so vi cc cng ng nng l hai khi nim thn. Tnh khng thun nht v tnh th tng ng nhau Khong cch khc bit v phn S khc bit v phn tng x hi tng x hi t hn xo vi th ln hn. S khc bit v phn tng x hi l nhng khi nim

7. Hng di ng x hi

tng ng vi tnh th. Nhng kiu di ng x hi theo Gia tng mnh hn. Tnh th lnh th, ngh v nhng kiu khc v tnh di ng l 2 khi nim thng c cng khng ln, tng ng nhau. Ch trong giai thng l di ng c nhn t nng on/hon cnh c bit mi c thn ra thnh th s di ng t th v nng thn Quan h x hi thng l cc quan Quan h x hi n danh, c h s cp, da trn tnh thn lng tiu chun ho v hnh thc ho ging, huyt thng v t phc tp hn

8. H thng tng tc

Trong tin trnh thay i v pht trin chung th cng ng mang cc c th nng thn v cng ng th ho. Cc c th ny lin quan n vic xc nh cc cng ng nng thn u tin cho cc hot ng pht trin hin nay. V khi nim chung nht, cng ng nng thn c hot ng kinh k chnh l trc tip khai thc ti nguyn thin nhin v sng da vo cc ngun ti nguyn ny. Trn th gii ngi ta da vo hai tiu ch chnh phn bit vng nng thn v thnh th l mt dn s v pht trin h tng c 19

s. Tuy nhin tiu ch ny rt tng i v thay i tu theo tng nc. Vit Nam vic phn bit cc cng ng th v nng thn c thc hin theo cc quyt nh v t chc n v hnh chnh. Mt cng ng l i tng ca pht trin nng thn gm cc thnh vin c xc nh theo ba tiu ch chnh: + L cng ng mang tnh x hi nng thn + Thnh vin cng ng c cng n v hnh chnh + Thnh vin cng ng c cng khu vc c tr ti vng nng thn Tm tt cc c im x hi phn bit cng ng nng thn v thnh th Cng ng nng thn Cng ng thnh th 1. S thn thin v quan h trao i thn Mi quan h bnh thng gia cc c thuc hng ngy nhn c tnh cht giao ko v l lun 2. Quan h rut tht mnh m theo hnh Quan h tn ti theo cc hi, on c ch thc ph h gia nh ch 3. S t pht, cng gip ln nhau, S rng buc x hi hng theo cc mc cng chia s nim vui v ni bun tiu c th 4. S thng nht cao theo cc tp tc, Thng nht theo phn chia lao ng, tng v nhng mong i ca nhm chuyn mn ho theo chc nng c s phc thuc ln nhau 5. S thng nht da trn c s s ging S thng nht t c da trn c s nhau v c th ph thuc mc tiu do chuyn mn ho

Trong qu trnh pht trin chung th cng ng nng thn c qu trnh thay i theo hng th ho. Ch tiu quan trng nht ca qu trnh ny l gim dn s l thuc trc tip vo khai thc ti nguyn thin nhin. Sinh k ca cng ng c a dng ho cng vi tip cn trao i vi th trng ngy cng tng. Qu trnh lm c s cho tch lu ci tin iu kin h tng c s, thay i c im x hi truyn thng v thu ht lc lng lao ng lp nghip theo phng thc cng nghip. V nhu cu Pht trin nng thn: Trong qu trnh pht trin ca th gii , trong lch s cho thy s cch bit gia cc vng nng thn v thnh th ngy cng cch bit v s thay i v tng trng trong cc vng th ho nhanh hn rt nhiu. Thc t cho thy 20

rng cn phi ch trng hn na n s pht trin ca cc cng ng nng thn. chnh l phi pht trin cn i gia nng thn v thnh th, v cn i gia cc lnh vc. Nh vy, khng ch cn u t pht trin nng thn v ngun lc m cn cn c cc phng php ph hp. 2.2. PHT TRIN CNG NG NNG THN V NHU CU CA PHT TRIN NNG THN Pht trin nng thn theo khi nim chung nht l hot ng pht trin cng ng x hi con ngi cc vng nng thn, n ch trng nhiu n pht trin con ngi. Theo ngn hng th gii (1975): Pht trin nng thn l mt chin lc c hoch nh ci thin i sng kinh t x hi ca mt tng lp ngi c xc nh tng lp ngi ngho nng thn. N ch trng n vic phn phi li ch ca pht trin n nhng ngi ngho nht ang kim sng trong cc vng nng thn. Tng lp ny bao gm nng dn sn xut nh, nhng ngi thu t sn xut v nhng ngi lm cng khng c t Theo UmaLele: Pht trin nng thn c khi nim nh l mt qu trnh ci thin mc sng ca hu ht nhng ngi thu nhp thp ang sinh sng trong cc vng nng thn, ng thi to lp tin trnh pht trin bn vng ca h. Theo Guy Hunter: Mc ch c bn ca pht trin nng thn l phi lm cho hu ht dn c nng thn ngho c tho mn nhu cu sng thit yu bng s n lc ca chnh bn thn h. Mc ch lu di ca pht trin nng thn cp ch yu n s ci thin v cht lng cuc sng ca dn c nng thn. C ngha rng, pht trin nng thn nhm gip nhng ngi nng thn lm cho iu kin sng lng mc thn qu tr ln hp dn i vi mi ngi. Mun t c mc tiu lu di, pht trin nng thn cn phi ginh c nhng mc ch gn hn, c th hn, thit thc hn hay cn gi l mc tiu cp bch trc mt. l phi tng c nng lc ca dn c nng thn, c bit l tng lp ngho, h t kim thm, tin ti kim thu nhp, trang tri cho nhu cu sng thit yu ca h. m bo p ng nhu cu v dinh dng, nhu cu v mc v nh , nhu cu 21

v chm sc sc kho v gio dc, nhu cu v ngun nc v v sinh, nhu cu v nh sng v gii tr, nhu cu i li v sinh hot vn ho tn ngng. Mt trong nhng nhn t quyt nh m bo cho nhng ci thin trn l mi trng x hi c kh nng cung cp u c hi kin dc vic lm ph hp vho tt c mi ngi. Bn cnh tng thu nhp, mng li cung ng y cc loi dch v v phng tin cn thit nng thn cng mc tiu cn t c, c bit l i vi cc vng nng thn xa xi. C s gio dc, y t, mng li giao thng v thng nghip phi c ci tin, t chc ph hp, hot ng c hiu qu tho mn nhu cu dn c trn c s quan h bnh ng. Tm li: Mc d c nhng ch trng khc nhau, nhng nhn chung pht trin nng thn nhm xo i gim ngho thng qua vic tng nng lc ca dn c nng thn thc hin cc mc ch c th sau y: + M rng sn xut v tng nng lc sn xut +Thc y t mt mc thu nhp cao hn + To ra cng n vic lm nng thn, i ngh nhng khng i ch . + Phn phi hp l v cng bng cc li ch thu c t pht trin. + u tin ci thin iu kin sng cho ngi ngho. + To lp c pht trin bn vng, pht trin t nhng tim nng ti ch. + To c s t ch cho nhng ngi ngho nng thn hay t pht trin. Trong tin trnh pht trin chung ca ton x hi, pht trin nng thn cn c xem nh l mt qu trnh thay i bn vng c ch v x hi, kinh t, vn ho v mi trng, nhm nng cao cht lng i sng ca ngi dn a phng. Nhn mnh vo qu trnh c ch v bn vng. Pht trin nng thn khng phil mt cng vic lm trong mt thi gian ngn. N cn c theo ui trong mt thi gian di nhiu nm v c ch . Pht trin nng thn nhn mnh nng cao i sng ca ngi dn a phng. Mt s pht trin a phng hoc Khu vc trc y c khuyn khch do nhu cu quc gia (nh in, nc hoc quc phng), hn l nhu cu ca bn thn ngi dn a 22

phng. Nhu cu quc gia tt nhin c th c p ng thng qua pht trin nng thn, v bt c s p ng thnh cng no nhu cu a phng s p gp gin tip cho s phn thnh ca quc gia. Nhng khi nim hin i v pht trin nng thn nhn mnh hng u vo vic p ng nhu ci ca ngi dn nng thn. * Tng ho pht trin cng ng v pht trin nng thn

S biu din mi quan h gia PTC v PTNT Khi nim pht trin cng ng v pht trin nng thn c mt s im tng ng v mt s trng tm nh nhau chnh v vy vic s dng hai khi nim ny trong nhng hon cnh c th c th thay th nhau. Vic phn bit hai khi nim ny nhm gip cho cn b chuyn ngnh v cn b nghin cu pht trin nng thn thy r hn trng tm hot ng hai khi nim ny. im tng ng quan trng nht : L pht trin cng ng v pht trin nng thn c 2 nguyn l chung l hng n tng nng lc ca cng ng v to ra cc chuyn bin x hi trong cng ng, c bit l cc cng ng ngho, gip ci thin i sng vt cht v tinh thn, duy tr cng bng x hi, v bo v c ti nguyn mi trng ca h. im phn bit chnh: l pht trin nng thn c cc hp phn hot ng rng hn v tp trung ch yu vo i tng ngho nng thn. Trong khi pht trin cng ng xem xt ton th cng ng ngho trong mt tin trnh pht trin lin tc c thi k mang c th thnh th. Cc im tng ng v phn bit chnh gia pht trin cng ng v pht trin nng thn c th tm tt nh sau: Tm tt cc c im chnh phn bit pht trin cng ng v pht trin nng thn

23

c trng ca Pht trin cng ng Khi nim L tin trnh c k hoch v c t chc, h tr cng ng tng nng lc ci thin iu kin kinh t, x hi v mi trng thng qua ni lc l chnh

c trng ca Pht trin nng thn L chin lc c k hach v c t chc, h tr tng lp ngi ngho nng thn ci thin iu kin sng v vt cht v tinh thn

Mc tiu

Ci thin i sng ca ton th u tin ci thin i sng ca ngi cng ng nh l mt n v mc ngho ca cc cng ng nng thn tiu Ly con ngi lm trung tm, thc y tham gia, tng sc mnh v m bo cng bng, thng qua hp tc tng tr ln nhau Phi hp cc cp (trung ng, a phng) cc ngnh v cc loi hnh t chc (c nhn, nh nc, v cc t chc phi nh nc)

Nguyn Ly con ngi lm trung tm, thc l c y tham gia, tng sc mnh v bn m bo cng bng, thng qua hp tc tng tr ln nhau Cu trc Phi hp cc cp (trung ng, a hot phng) cc ngnh v cc loi ng hnh t chc (c nhn, nh nc, v cc t chc phi nh nc) i tng mc tiu

Cng ng ngho (t chc, nhm, Ngi ngho (c nhn, nhm, cng cng ng) vng nng thn v ng) vng nng thn thnh th

2.3. TIP CN PHT TRIN NNG THN TON DIN, BN VNG V DA VO CNG NG 2.3.1. Pht trin nng thn ton din - Nhn mnh cc kha cnh v X hi, kinh t v mi trng - Phi trin phi l c T trn xung v T di ln. N phi bao trm chnh sch, tin t v h tr ca Chnh ph ( mi cp) v nng lc, ti nguyn v s tham gia ca ngi dn 24

- Phi c s tham gia ca mi khu vc i tng (nh nc, t nhn) - Phi da trn tinh thn hp tc v cng tc Nng, Lm, Ng nghip l mt h thng sn xut nng thn, do ngi nng dn thc hin. Trong Nng, lm, ng nghip th sn xut ch bin lu thng tiu th sn phm, cng l mt h thng sn xut kinh doanh, trong ngi nng dn thc hin nhiu cng on. Trong kinh t nng thn, nng nghip, cc ngnh ngh tiu th cng nghip, cng nghip v dch v nng thn cng l mt h thng, do ngi nng dn thc hin. Tip cn pht trin nng thn ton din i hi kin thc a ngnh.

Pht trin nng thn i hi kin thc a ngnh v cc lnh vc k thut v x hi. 2.3.2. Pht trin bn vng Nhng nguyn tc ny nhn mnh vo mt cch nhn lu di v x hi con ngi v vic con ngi s dng ti nguyn thin nhin ca th gii. Trong bi cnh nh vy, pht trin bn vng c khi nim nh sau: Pht trin nhm tho mn nhu cu ca th h ngy nay m khng lm hi n kh nng p ng nhu cu ca cc th h tng lai (Bo co Bruntlan 1987). Mt nh ngha khc v pht trin bn vng cng c s

25

dng thng xuyn l : Pht trin to ra dng chy lin tc cc li ch v x hi, kinh t v mi trng. Cc nh ngha trn c th l mt im xut pht c ch suy ngh v s bn vng c ngha trong pht trin nng thn. c th a ra c s nh gi mt chng trnh hoc mt d n c th c thc s bn vng hay khng. Chng ta cn c mt nh ngha c th h tr cho vic nh gi , v phn nh tm quan trng ca cch tip cn ton din v pht trin da vo cng ng. Pht trin bn vng c khi nim l s ci thin cht lng cuc sng ca con ngi ang sinh sng trong kh nng chu ng ca cc h sinh thi duy tr cuc sng . Trn c s , mt nn kinh t bn vng l mt nn kinh t duy tr c s ti nguyn thin nhin, tip tc pht trin bng cch nng cao nhn thc, ci thin t chc, hiu nng k thut v cng bng x hi. Trn thc t, nu hiu qu ca tng trng kinh t khng c phn phi ng u trong x hi, v nu s chnh lch thu nhp di truyn t th h ny sang th h khc, th khng nhng mc tng trng sn xut c th suy gim m ngay c x hi cng tr nn mt n nh v c th sp trong di hn. Tng t, tng trng kinh t mt cch thin cn c kh nng lm cn kit cc ti nguyn khng th ti sinh qu nhanh, hay hu hoi mi sinh qu v do gy nhiu vn nghim trng cho s sinh tn ca con ngi. Trong chiu hng ny, tng trng bn vng cn hi 3 yu t: Nhng ch trn c tho lun ti 2 Hi ngh Thng nh v Pht trin bn vng ti Rio de Janeiro nm 1992 v ti Johannesburg nm 2002. + Tng sn phm chia u ngi gia tng vi mc tt t nm ny sang nm khc (nht l khi nn kinh t cn trong vng ang pht trin); + Thnh qu tng trng c san s tng i ng u v mi tng lp dn chng u c c hi bnh ng nh nhau; v + Mi trng thin nhin (nh mt phng tin sinh sng v sn xut) c duy tr tho ng.

26

Mt h thng canh tc bn vng, bao gm cc bin php nui chng nhm m bo nhu cu nng lm sn ca con ngi nhng cng gp phn ci thin mi trng v ti nguyn, s dng hiu qu cc ti nguyn khng ti to, duy tr hiu qu kinh t ca sn xut v ci thin i sng nng dn trong bi cnh x hi chung. Khi nim v pht trin nng nghip bn vng u hng n mc tiu l dung ho v kt hp gia 2 lnh vc ang pht sinh nhiu mu thun t nht trong giai on nng nghip ang chuyn mnh theo hng sn xut hng ho tp trung - l ch pht trin sn xut, ci thin i sng vi bo v ti nguyn, mi trng. *Pht trin bn vng xem xt cc kha cnh: 1, Con ngi: bn vng, pht trin phi tun theo cc nguyn tc: - Dn ch v an ton; - Bnh ng v i x cng bng; - Cht lng cuc sng cho mi ngi dn; - Hnh ng ca ngi dn trong hp tc vi Chnh ph; v - Tn trng t tin v quyn li ca nhng ngi cha sinh ra. 2, Kinh t: bn vng, pht trin phi: - H tr tng cng v a dng ho nn kinh t nng thn; - m bo cho ngi dn c li ch ng k t hot ng a phng; - Thc y phn vinh lu di nng thn, hn l vo li ch trc mt; v - Trnh gy tc ng xu n cc khu vc khc trong nn kinh t quc dn v n cc khu vc v a phng khc trn lnh th a l 3, Mi trng: bn vng, pht trin phi: - Tn trng ngun ti nguyn v tnh ton vn ca mi trng - Gim thiu s dng ngun ti nguyn khng c kh nng ti to - S dng ti nguyn vi tc ph hp vi kh nng ti to; - S dng ti nguyn c hiu qu; v - Trnh gy nhim v nh hng xu n mi trng. 4, T chc: bn vng, pht trin phi: 27

- Nm trong gii hn nng lc ca cc t chc kinh t khng ch v qun l, c th p ng cc tiu ch nu trn; - Khng gy ra loi chi ph khng c h tr trong tng lai. *Nhng tiu ch Pht trin bn vng trong Chin lc ca Chnh ph n nm 2010 cp n cc cn nhc v x hi, kinh t v mi trng. X hi: - To iu kin cho s phn b li sc lao ng a phng theo hng gim dn s ngi lao ng ch n thun lm ngh nng, v tng s ngi lao ng tham gia vo ngnh cng nghip v dch v. - Hn ch v tin ti xo b, di chuyn t pht sc lao ng nng thn ra thnh ph kim sng. - Thnh lp nhng im cng nghip, thng mi v dch v gn lin vi nng nghip v nng thn, y mnh qu trnh th ho. - Nng cao tiu chun vn ho, tri thc v x hi ca ngi dn nng thn theo hng vn minh v hin i, dn dn thu hp khong cch gia nng thn v thnh th. Kinh t: - To iu kin cho cc c s cng nghip gn cht vi vng nguyn liu, gim chi ph vn ti, v gi thu nhn cng r hn. - Tn dng iu kin thun li v t ai nng thn, ni m gi thu t r hn thnh ph. - Thc y chuyn hng nhanh chng ca kinh t nng thn theo hng c nhiu hn c s v tinh sn xut cng nghip v dch v khc. - Khuyn khch pht trin kinh t nng thn, nng cao thu nhp v iu kin sng cng ng nng thn. Mi trng - Tn dng iu kin thun li v vic x l cht thi nng thn d dng hn so vi thnh ph bi v c nhiu t trng v mt dn c thp. 28

- m bo cht thi cng nghip c th tn dng c: v d, cht thi cng nghip sau qu trnh ch bin nng lm sn c th s dng nh phn bn vi sinh hoc thc n gia sc. 2.3.3. Pht trin da vo cng ng Vi ngha ny, pht trin nng thn l cho ngi dn. Nhng n cng phi c theo ui vi con ngi, v do con ngi. l pht trin nng thn phi da trn li ch, s tham gia ca cng ng sng trong khu vc . H l c s pht trin nng thn bn vng v : - H bit r nht nhng kh khn v nhu cu ca mnh. - H qun l ngun ti nguyn nh t ai, nh xng, sn phm a phng m qu trnh pht trin phi da vo . - K nng, truyn thng, kin thc v nng lc ca h l tim nng chnh pht trin; v - S cam kt ca h l sng cn (nu nh h khng ng h k hoch no, k hoch s khng thc hin c). Cng ng nng thn truyn thng Vit Nam l lng x xut hin t khi t tin bit lm nng nghip, c bit l t khi bit trng la nc. Cng ng lng xm, cng nhau chung lng u ct, khai ph t ai, xy dng ng rung, lm thu li, phng lt, chng hn, trng la nc v nng nghip, v vn minh nng nghip la nc li lm cho cng ng lng x c mi quan h bn vng thm. Cng ng lng x l mt c cu kinh t x hi bn vng tri qua nhng bin thin ca lch s t nc vn tn ti v pht trin. Tri qua my nghn nm lch s, n nay nc ta c trn 9000 n v x, vi khong 50.000 lng, p, bun, bnLng x khng ch l n v hnh chnh c s n thun, m cn l mt n v x hi dn s truyn thng. Trong cng ng lng x, tri qua cc th h hnh thnh nhng cung cch lm n, np sng, phong tc tp qun thch ng vi iu kin tng vgn nng thn khc nhau (ng bng, min ni, ven bin)

29

Chnh cng ng lng x, do i hi ca thc th sn xut v i sng, sng to ra cc hnh thc tng tr, hp tc gip nhau cy, gt, lo vic hiu hNhng loi hnh hp tc a dng, n gin, khng thnh vn, nhng c hiu qu thit thc, c cc th h nng dn trong cng ng lng x t nguyn thc hin, khng cn c bt c mnh lnh no. y l nhng tin ca cc t chc hot ng kinh t hp tc hin nay. Trong cng ng lng x cng hnh thnh v pht trin cc mi quan h vn ho x hi truyn thng, mang tnh nhn vn su sc, m bn sc dn tc, cn c tip tc vun p v pht huy. Pht trin nng thn v nng nghip trong thi gian ti mun pht trin mnh m v vng chc, khng th khng quan tm n vic pht huy sc mnh ca cng ng lng x. 2.4. THCH THC V NH HNG PHT TRIN CNG NG BN VNG VIT NAM K t ngy ci t kinh t, nng nghip Vit Nam t c nhiu thnh qu tt p. Sn lng nng lm thu sn tng nhanh, khng nhng m bo an ton lng thc cho c nc m cn gp phn xo i gim ngho nng thn. Xut khu nng nghip tr thnh ngun thu ngoi t ng k t u thp k 1990. Hip nh thng mi Vit M cng nh cc hip c tng t trong tng lai s tip tc khuyn khch sn xut nng nghip ti Vit Nam. Tuy nhin, s gia tng sn lng cng nh nng sut t c mt phn l nh vo cc phng php sn xut c xu hng gy nh hng tiu cc n cht lng mi sinh. Cc hot ng trc tip hay gin tip trong nng nghip gy ra nhiu s suy thoi mi trng nghim trng m in hnh hn ht l mc ph rng cao, s dng phn ho hc v thuc dit su b ba bi, v khai thc qu hi sn dc theo b duyn hi. Nhng s suy thoi ny dn n cc vn quan h trc tip ti nng nghip nh l lt, t xi mn, nhim mn, phn ho, tng nng ho cht c, nhim ngun nc, t mt hoa mu v suy gim a dng sinh hc. Vi dn s gia tng v din tch canh tc gii hn, nng sut nng nghip tnh trn t canh tc phi tng khong 20% trong 20 nm ti tho mn nhu cu lng thc ca 30

dn chng vi mc tiu th nh hin ti. iu ny i hi 3 iu kin: u t vn nhn to, ci tin k thut sn xut v cht lng mi trng c duy tr tt. Bn thch thc to ln cho pht trin nng thn Vit Nam l: 1, Phi tip tc chuyn i t kinh t k hoch sang kinh t th trng; 2, Chuyn t sn xut t cung t cp ng kn sang sn xut hng ho phc v th trng m ton cu ho; 3, Chuyn t sn xut tng trng theo chiu rng ly khai thc t nhin v tng u t ti nguyn lm ng lc sang pht trin theo chiu su ly cht lng hiu qu; v 4, Ly pht trin bn vng lm mc tiu, t kinh t nng nghip dang cng nghip ho. Cn c chnh sch v th ch v m thun li Nhng vn v tnh n nh, hiu qu v bn vng ca sn xut nng nghip hu nh bt ngun t s mt ng b gia sn xut vi cc yu t: th trng tiu th, gii quyt vn ti nguyn mi trng, xy dng c s h tng, ci thin nng thn, chun b ngun nhn lc, xut cc chnh sch v gii php. Nh vy, vn pht trin bn vng nng nghip cn t trong trong bi ton v m kinh t x hi, c xc nh trong bi cnh pht trin bn vng v mi quan h gia 3 khu vc kinh t. Trc tc i mi nhanh chng v kinh t x hi, cu hi v quan h cng nghip nng nghip, v tng quan gia kinh t nng thn v kinh t thnh th dng nh cha c li p tho ng. Biu hin r nht l t l u t cho nng nghip nng thn l khng tng xng vi vai tr quan trng ca lnh vc ny. Mc u t hn hp ko di lm c s h tng nng thn ngho nn. T trng u t cho nng lm ng nghip trong tng vn u t ca ton x hi gim t nm 1990 l 17% xung 7,4% trong giai on 1995 1997. Trong khi mt s nc pht trin v ang pht trin Chu , vo giai on c c cu nng nghip trong tng thu nhp quc dn (GDP) tng t nh Vit Nam nh Hn Quc, Malaysia, Philippinesu c t trng u t vo nng lm nghip v thu li trn 20%. u t khng cng bng gia nng thn v thnh th, cng vi mt s vn cn tip tc hon thin trong chnh sch v m nh t gi, sn xut 31

hng thay th nhp khu cng nghipc l l nguyn nhn dn n hin tng cnh ko gi lm cho tc tng gi nng sn chm hn so vi tc tng gi hng tiu dng, hng cng nghip v dch v. i mi th ch v chnh sch trong ni b ngnh nng nghip Cc chnh sch quan trng nht trong qu trnh i mi trc y ch yu nhm tho b cc rng buc ca c ch k hoch ho tp trung nh chnh sch t ai, t do ho thng mi, t b vai tr qun l sn xut ca hp tc xnhng thc t mi ang i hi vic hoch nh chnh sch v xy dng th ch phi p ng nhng yu cu v m rng c hi cho ngi sn xut, kinh doanh, tng cng nng lc v to iu kin php l hc thc hin nhng s la chn . + thch ng vi s bin ng ca th trng v p ng xu hng sn xut hng ho, ngi sn xut phi c kh nng s dng ngun li t nhin theo hng ch ng hn, a dng hn, bn vng hn. + C ch t chc ngn hng v h thng tn dng cn phi c ci thin. chuyn i c cu sn xut, p dng cng ngh k thut mi, thc s lm sn xut kinh doanh chuyn sang pht trin theo chiu su th phi tng kh nng thip cn ca nng dn, nht l ngi ngho vi th trng tn dng. + S chm tr ca ci cch th ch cn to nn mu thun gia yu cu cp bch v nng cao cht lng, hiu qu ca sn xut kinh doanh v cch thc t chc ch o thin v khuyn khch tng sn lng. + Nng dn cha c i sng vn ho x hi vi cht lng tt so vi nhng ng gp to ln cho nn kinh t. + Tnh trng thiu vic lm c thu nhp xng ng dn n tnh trng ko di trong mt b phn ng k dn c nng thn. con ngi pht trin, nhu cu c vic lm v c thu nhp ngy cng tng thng qua lao ng l nhu cu ti quan trng v chnh ng. Lm th no thc thi c nhng quyn trong hon cnh ti nguyn hn hp, kh nng cnh tranh ca nng sn km, thiu th trng l cu hi m qu trnh i mi cn tip tc gii quyt. 32

Cng nghip ho nng thn Hai vn quan trng cn t ra. u tin l tm cch tin hnh cng nghip ho ngay ti nng thn, bao gm 2 vic chnh l tch lu t bn ti tr thc y cng nghip v tm th trng cho u ra. Sau l pht trin mi lin h mt thit gia cng nghip v nng nghip. Theo m hnh trn, nng nghip s l khu vc truyn thng cung cp lng thc v lao ng vi nng sut v ng lng thp, t c kh nng tch lu, nhng li l th trng quan trng cho hng cng nghip. ng thi, pht trin khu vc cng nghip s thu ht lao ng d tha t khu vc nng nghip, cung cp cc sn phm cng nghip tiu dng hay u t (my mc, vn) cng nh cc sn phm u vo (phn bn ho hc, thuc tr su)S pht trin khu vc cng nghip nng thn s i hi cc yu t c trng sau y: - Cn khi ng ngun vn ban u ly t thng d trong nng nghip v sau ny s l tch lu ngay t cc x nghip nng thn; - Cc x nghip trn cn hng vo cc ngnh s dng nhiu lao ngv ti nguyn l li th so snh ca nng thn; - Lc ban u c th khuyn khch pht trin cc doanh nghip nng thn bao gm c s hu tp th ln t nhn, nhng mau t hiu qu kinh t cn hng ngay t sm m cc s hu t nhn; - To s lin kt cht ch gia cc x nghip cng nghip nng thn v thnh th v cng ngh, my mc v nhn lc, cng nh khuyn khch cnh tranh gia cc x nghip ny lm gim gi thnh v tng cht lng; v - Cc x nghip cng nghip nng thn khng nht thit phi c phn b ng u trong c nc, tri li s thay i tu theo cc iu kin ban u ca tng a phng, v tr a l v li th so snh. Tuy nhin v trn ht, cc u t chnh ph hay ti tr quc t ODA vo c s h tng nng thn l yu t ct li s s pht trin v phn b ni trn. Ci cch cc doanh nghip nh nc khu vc nng thn

33

a dng ho sn xut nng nghip rt quan trng trong pht trin nng thn. Tuy nhin, nng dn Vit Nam khng nn sn xut cc loi cy trng khng c li th cnh tranh. Ma ng l mt v d. Nm 1994, Chnh ph Vit Nam mc tiu n nm 2000 t tc v ma ng u t pht trin ngnh ng. Nh nc khuyn khch nng dn trng ma ng cung cp nguyn liu thpp cho nhiu nh my tinh luyn. Mc d tng din tch trng ma ng giai on 2000 2001 l 320.000ha nhng cha kh nng cung cp cho nhu cu ca cc nh my. Thiu ma y gi ln cao v kt qu l nng dn chuyn sang trng ma nhng vng t khng thch hp. Hu qu l nng sut rt thp, ch khong 50 tn/ha. Theo bo co ca Qu Tin t quc t (IMF) nm 1999, gi ng ni a hin cao hn 25% so vi gi ng nhp khu. Kim sot c quyn v chng cnh tranh khng lnh mnh i mi kinh t Vit Nam vi ng li pht trin kinh t nhiu thnh phn c bt u trc ht trong lnh vc nng nghip v nng thn, to iu kin cho th trng hng ho, dch v c hnh thnh v vn ng theo c ch th trng. Kt qu quan trng ny lm tin cho cc yu t cnh tranh xut hin l lm thay i cu trc th trng theo hng phi tp trung, theo cc loi hnh th trng cnh tranh ra i v pht trin. Tuy nhin vn cha c mt c ch cho s vn hnh y ca cnh tranh lnh mnh. c quyn v nhng tc ng tiu cc ca n vn c khc phc. Nh nc vn cha ban hnh lut khuyn khch cnh tranh v Kim sot c quyn. V vy tnh trng cnh tranh khng lnh mnh v c quyn tr thnh c quyn gy khng t tr ngi cho qu trnh pht trin. Trong lnh vc nng nghip nng thn, cnh tranh khng lnh mnh v c lp th hin vic phn bit i x v chnh sch bo h, vay vn tn dng, tip cn cc ngun lc v dch v in, thu li, t ai, thng tin, c quyn mua nguyn liu nng sn, c quyn xut khu, ginh git th trng, p cp, p gi, n nh mc gi c quyn cao, ang l nhng vn cn c tho g. Trn c s s cn tm mt s gii php kim sot c quyn v chng cnh tranh khnglnhmnh trong qu trnh chuyn i kinh t 34

Vit Nam, nhm to dng mt mi trng cnh tranh lnh mnh, thun li cho s pht trin bn vng ca nng thn Vit Nam. Tn dng nng thn Nhng bi hc c kt t mt s nghin cu v kho st gn y v tn dng nng thn trn th gii v Vit Nam l: mang ngn hng n vi ngi dn, kt ni ngun cung cp tn dng vi vic huy ng tit kim, cho vay khng nn l hot ng bit lp vi nhng chng trnh pht trin nng thn, gim thiu chi ph giao dch i vi ngi cho vay ln ngi i vay, cho vay theo nhm chu trch nhim chung cho thy c nhiu mt tch cc, ch trng n kh nng sinh li m bo tnh n nh v di hn. Hin trng tn dng nng thn Vit Nam c phn tch chi tit v 3 mng chnh: khu vc chnh thc (gm nhng nh ch nh Ngn hng nng nghip v Pht trin nng thn, Ngn hng phc v ngi ngho, cc qu tn dng nhn dn, cc ngn hng c phn nng thn); Khu vc bn chnh thc (Bao gm cc t chc qun chng v cc t chc phi chnh ph; v Khu vc phi chnh thc (vay vn t gia nh, b con, bn b v lng ging, ngi cho vay li, h/hi) Ci tin y t, x hi v gio dc Lnh vc y t nng thn c u t thch ng trong nhiu nm. H thng trm x y t ch nhn phn nh ngn sch trong khi h thng ny phi lo cho 73% dn chng sng nng thn. ng gp ca dn trong y t gp 8 ln ng gp ca nh nc v ch di 12% dn c bo him y t an sinh x hi. Lnh vc y t cha c hu hiu v cc chnh sch pht trin vng v chnh sch chi tiu nh nc cha tho ng, v t c cnh tranh trong vic cung cp cc dch v x hi. Vit Nam khng c mt mng li y t an sinh x hi ng mc. Cc dch v x hi y t ti nng thn b e do v cc gia nh khng c tin tr l ph. Vit Nam cn ti xt chnh sch y t, ch trng vo vic xy dng mt mng li y t bao trung nng thn. Vit Nam cn xy dng v a dng ho cc ngun ti tr ca cc qu y t . Ci t c cu hnh chnh y t s gip tng cc dch v y t nng thn. Nhng u tin gm: (1)cng c mng li y t x phc v cho a s nhm phng hn cha; (2) 35

ci cch chnh sch y t; hp tc gia khu vc cng v t nhm c cnh tranh trong vic cung cp cc dch v x hi; (4) khuyn khch hp tc quc t v tr gip nhn o v nng thn. Vi mt na dn s trong la tui di 25, v trn 1 triu ngi gia nhp th trng cng nhn hng nm, cho thy tm quan trng ca gio dc v o to trng vic hun luyn ngi nng dn nng thn, h c th c y kh nng v kin thc chuyn mn thu ht c cc d n u t v nhng vng h sinh sng. Chnh v nhu cu o to cp thit cho nn nhng ym tr gio dc t bn ngoi, nu mun c tc dng ti a v nhanh chng, cn phi hng vo chng trnh hun luyn v o to i hc, c bit l nhng chng trnh o to 2 nm theo m hnh o to cng ng. V nhu cu cp thit cho nn nhng chu k o to rt ngn 2 nm s gip hun luyn kp thi i ng chuyn vin lm nn mng cho vic y mnh cc chng trnh pht trin ti nng thn. V l ch i hc, sinh vin cc c s i hc cng ng khng nhng c hp th kin thc chuyn mn, m cn c o to t pht trin kh nng phn tch v hnh ng c lp, ng thi vi vic trau di phng php suy lun v quyt nh c lo, pht huy kh nng dng to cho sinh vin. Ngoi ra, mt c s i hc cng ng cn tr thnh mt trung tm cung cp thng tin v s liu chuyn mn cp nht v mt c quan t vn chi nhng cng trnh nghin cu v pht trin trong tm hot ng ca a phng. 2.5. Vai tr ca chnh ph v cc t chc khc trong pht trin cng ng Chng trnh pht trin cng ng cho rng vai tr ca Chnh ph trong pht trin cng ng l t chc, ch o v phi hp cc hot ng. ng thi cng nhn: - Vai tr ch cht ca bn thn ngi dn. S cn thit giao trch nhim, ni thch hp, cho cc chnh quyn tnh v c s. - Vai tr ca cc t chc qun chng, cc nhm t gip nhau v cc hp tc x kiu mi; v - Hot ng ang pht trin ca khu vc t nhn. 2.5.1. Vai tr ca chnh ph 36

Vai tr ca Chnh ph trong pht trin cng ng l vai tr lnh o, nhng khng phi ch l vai tr din xut. Chnh ph t chc, ch o v phi hp hnh ng ca hng lot cc c quan, t chc v cc li ch, nhng ngi ng gp cho qu trnh pht trin cng ng to ln ny. Trong bi cnh ny, cc hot ng ca Chnh ph trong pht trin cng ng tp trung vo: - ta chin lc v cc chnh sch pht trin cng ng - Xy dng khung lut php, ti chnh, thu kho v cc lut l khuyn khch cc hnh thc pht trin mong mun; - Lm d dng qu trnh chuyn tip sang nn kinh t th trng nh hng x hi ch ngha. - y mnh nghin cu v p dng cng nghip mi - Pht trin nng lc ca nhn dn v cc t chc thng qua vic m rng cc dch v, thng tin, o to v cc hot ng lin quan khc. - S dng mt cch khn ngoan quyn lc ca mnh vi t cch l ngi mua, ngi cung cp v ngi ch. - u t ngn sch nh nc vo c s h tng, cc dch v x hi, ti nh c v mt s lnh vc khc. - m phn vi cc c quan ti tr v vin tr nc ngoi - H tr nhng ngi v nhng vng b thit thi; v - Gim st n lc tng quan ca pht trin cng ng ra chin lc v chnh sch pht trin cng ng Vai tr trc tin ca ng v Chnh ph l xy dng chin lc quc gia v pht trin cng ng, v lm r chin lc ny v: - Chnh sch ca Chnh ph p dng i vi cc ngnh khc nhau, v i vi hnh ng cp quc gia, tnh, huyn v c s. - Nu r nhng u tin v mc tiu m bo rng cc ngun lc hin c s c s dng vi hiu qu tt nht.

37

Chin lc v nhngx chnh sch ny cn phi da vo s phn tch su sc v thng xuyn c cp nht tnh trng x hi, kinh t v mi trng cc vng cn pht trin. S phn tch ny bao gm vic gim st thng xuyn, thu nhp mt cch c h thng cc d liu, cc thng tin phn hi v kinh nghim v ngh t cp c s, cp huyn, tnh cho Chnh ph trung ng. Qu trnh chun b, thc hin v gim st cc chnh sch cso th c cai l mt Thc tng chun ng t di ln trn v t trn xung di gia cc cp Trung ng, tnh, huyn v c s. Qu trnh t ti nh co vi mi k hoch 5 nm. nm hin ti, n c tp trung vaof Chin lc nng nghip v pht trin nng thn trong giai on n nm 2010, c i hi 9 thng qua vo nm 2001. Trong cc cm nang ny, n c gi l Chin lc n nm 2010

38

Thc tng ny c th coi l h thng dc i t cp trung ng n c s. N c xy dng ph hp vi nhu cu v h thng ngang gia cc ngnh khc nhau ca Chnh ph. Ti liu ca ngn hng Th gii Vit Nam nm 2010: Bc vo th k 21lu rng:Nhiu yu t hng dncc u t ra nm ngoi phm vi t chc ca B Nng nghip v pht trin nng thn v i hi ca cc B khc phi c nhngx quyt nh ng n: V d: Chin lc pht trin ngnh thu sn do B Thu sn xy dng Chin lc n nm 2010 nu s ng b ca cc chnh sch p dng i vi nng nghip v nng thn; v s ch o ci tin t Chnh ph ti cc t chc s thc hin cc chnh sch ny. Ch o vic sang nn kinh t th trng Vn cn gii quyt l: - Nhng ngi sn xut c th khng a c hng ho v dch v ca h vo cc th trng c th tr cho h gi c hp l hn; - Cc hng ho v dch v ca h c th b gim gi do ccs hng ho v dch v nhp khu t cc nc khc; hoc - H c th thy rng nhu cu i vi hng ho ca h bin ng tht thng nm ny sang nm khc, trong khi h li thiu cc ngun ti chnh tn ti cc thi k gi thp hoc thin tai. V vy, hin nay Vit Nam khng th ch da vo nn kinh t th trng duy tr thu nhp c th tn ti v cng n vic lm y cho mi ngi dn. Trong khi , vic chuyn sang nn kinh t th trng li gy ra au n cho hng triu h v doanh nghip. Khng th o ngc nhng chuyn ng hng ti nn kinh t th trng. Nhng ci thu c trong tng lai, thng qua vic to ra mt nn kinh t vng mnh v tham gia vo mu dch t do ca th gii l rt ln khng phi vt b chng ri rt v s c lp hoc nn kinh t ch huy.

39

Tt nhin, trong thi gian ngn, mt s hnh thc bo v (nh kim sot nhp khu, thu quan, hoc hn ngch) c th c chng minh l ng. Nhng cu tr li chnh nm ss kt hp: - Cc bin php y mnh nn kinh t th trng, bao gm: + y mnh hn na cc h thng thng tin m nn kinh t th trng c hiu qu da vo n pht trin; + Nng cao k thut v cc tim nng ca cc doanh nghip hin c; v + Khuyn kch s pht trin v a dng ho nn kinh t trn khp t nc. - Khc phc nhng nhc im ca nn kinh t th trng bng cch: + S dng quyn lc Chnh ph vi t cch l ngi mua, ngi cung cp v ngi ch. + To h thng h tr i vo nhngx ngi v vng b thit thi. Nghin cu khoa hc v cng ngh Nghin cu khoa hc v cng ngh c th ng gp quan trng vo qu trnh hin i ha nng nghip v kinh t nng thn. Chin lc n nm 2010 nhn mnh ch yu n n lc su rng ca nghin cu v trin khai do Chnh ph thc hin v theo ui vi s cng tc vi tt c cc khu vc c lin quan. Chin lc tha nhn rng, ti nay: - u t nghin cu khoa hc v cng ngh v cng ngh chuyn giao cn t. - T chc ca h thng nghin cu khoa hc cn phn tn. Hu ht cc thit b nghin cu lc hu. Cc nhm nghin cu khoa hc v k thut khng mnh. Mt s lnh vc nghin cu thiu cc chuyn gia u ngnh. - Cng tc thng tin khoa hc cn yu km. u t ngn sch nh nc cho nghin cu nng nghip cn qu t so vi cc nc khc. Trong nhng nm 1998 v 1999 lnh vc ny ch nhn c 80 t ng, bng 1,7% tng chi ph cho nng nghip v 0,08% tng sn phm quc ni t nng nghip. Cng vi thi gian trn, Trung Quc u t 6% tng chi cho nng nghip, Malaysia v Thi Lan 10% v cc nc chu khc ti thiu l 3%.

40

Trong tng lai, chin lc nu r: Hin i ho nng thn l mt qu trnh pht trin v u t nghin cu khoa hc v p dng cng ngh miNhngx khoa hc v cng ngh mi nh hng rt ln ti tc tng trng nng nghip v cc chng trnh nng nghip, cng nghip ch bin nng lm sn, pht trin tiu ht cng nghip v dch v. Vic hin i ho s tp trung vo bn lnh vc chnh sau: - Nhanh chng pht trin v p dng cng ngh sinh hc vo sn xut. - Tng bc p dng cng ngh t ng ho - p dng cng ngh thng tin - p dng cng ngh vt liu mi p dng cng ngh Cng ngh sinh hc: a nhanh cc tin b mi trong cng ngh sinh hc vo sn xut nhm to ra s t ph mi v nng sut v cht lng cy trng, vt nui. Chuyn giao cng ngh, xy dng ngnh cng ngh sinh hc hin i trong nng nghip c kh nng gii quyt nhng vn m thc t t ra. Cng ngh t ng ho: p dng nhng thnh tu trong nc v nc ngoi trong t ng ho vo cc lnh vc sau: - Ch bin nng sn, trong u tin cho sn phm xut khu. - Chn nui gia sc, bao gm sn phm thc n gia sc, tht v ch bin tht, sa. - Thy li: h thng iu khin, an ton cho cc thit b ti tiu, cc trm bm, ngn nga l lt Cng ngh thng tin: Ngnh nng nghip c trang b hng nghn my vi tnh v cc my ch c lnv mt mng ton quc kt ni B vi gn 200 n v trong ngnh v c ni mng Internet. Hng nghn ngi c o to c kh nng s dng v khai thc mng li my tnh nyNHng h thng ny cn nhiu nhc im. C s d liu cn hn ch, s lng cc nhn vin chuyn v cng ngh thng tin cn t, vic s dng v trao i thng tin gia cc cc c quan cn rt hn ch. Trong tng lai, cn tp trung vo vic hon thin mng li thng tin, hin i ho cc c quan

41

thng tin trong ngnh nng nghip, pht trin phn mm v cc c s d liu lin quan n thit k my mc, thit b nng nghip v cc cng trnh thu li Cng ngh vt liu mi: p dng nhng thnh tu trong nc v nc ngoi trong cng ngh vt liu mi vo sn xut nng nghip v i sng nng thn, bao gm: - Cc my mc, thit b phc v c kh ho nng nghip, thu li, chn nui gia sc, bo qun v ch bin nng sn, sn xut v ch bin mui, cc ngnh ngh khc nng thn. - ng gi cc sn phm nng nghip - Thu li, V d: S dng k thut a cht tng hp trong cc b phn ct li ca cc p, hoc dng vt liu mi trong ch to cc ng. Pht trin ngun nhn lc Qu trnh hin i ho nng nghip v kinh t nng thn ph thuc vo vic pht trin ngun nhn lc: nng dn, cng nhn, nhng ngi qun l v cc nh doanh nghip h c th s dng c cng ngh v p ng cc yu cu ca kinh t th trng. Do , chin lc n nm 2010 nhn mnh n vic xy dng nng lc cc lnh vc nh dch v khuyn nng, thng tin v o to. Chin lc nu nn s cn thit phi tng cng v m rng h thng cc dch v cho nng dn v c vn, h tr cc doanh nghip nng thn cc khu vc khc. Nhm mc ch ny, chin lc pht tho cc xut: - Xy dng cc trung tm chuyn giao cng ngh chuyn ngnh hoc cng ngh chung cc vng cc cc huyn. - xy dng cc t chc mi ca nh nc hoc cc t chc ca nhng ngi tnh nguyn tham gia v nng nghip v cng tc khuyn nng. Nhng t chc ny s lin kt cc c quan nghin cu v dy ngh vi cc n v sn xut (h dn, cc trang tri v hp tc x); - Gip chuyn giao cng ngh mi, thng qua cc trung tm, trng dy ngh, trong o to lc lng lao ng k thut nng thn;

42

- Gip cc nh u t thuc cc thnh phn kinh t la chn nhng lnh vc v phng n kinh doanh; - M cc trung tm t vn c vn chgo cc trang tri gia nh v cc c s sn xut v gip h pht trin sn xut kinh doanh. - Hnh thnh cc trung tm thng tin hun v x gn vi cng tc khuyn nng (gm c nng,lm nghip, ngh c v tiu th cng nghip); v cc t chc cung cp thng tin v hng dn k thut v cc ging mi, v v nhu cu ca th trng cho cc h v cc c s kinh doanh nng thn. B Nng nghip v pht trin nng thn ang xy dng mt trang Web v lp t mng my tnh kt ni B vi cc S Nng nghip v pht trin nng thn 64 tnh, thnh ph, ri sau ti cc huyn, gip cc t chc ny tip cn vi cc thng tin v th trng. B c nh mua cc tn t cc c quan, t chc trn th gii v gi c, th trng, quy cch v tiu chun ca cc hng ho nng nghip trn th trng th gii gip cc doanh nghip Vit Nam nh hng hot ng sn xut ca h. H tr nhng ngi v nhgnx vng b thit thi Nn kinh t th trng khng p ng tt nhu cu ca nhng ngi ngho, nhng ngi tht nhghip hoc ni cch khc nhng ngi b thit thi. Nhng ngi ny khng th cnh tranh c vi nhngx ngi giu v hng ho dch v. Do thiu phng tin vn chuyn hoc thng tin nn h c th khng tip cn c cc th trng m ti h c th bn hng ho hoc mua nhng th m h cn vi gi phi chng. Do thiu tn dng, h c th khng mua c my mc ci thin thu nhp ca bn thn. Do Chnh ph cam kt, v li ch bnh ng v on kt dn tc, gip nhng ngi v nhng vng b thit thi. iu ny, bao gm xo i gim ngho, quan tm nhiu hn n hnh phc ca ph n, tr em, cc dn tc thiu s v nhng ngi b thit thi khc. Chnh sch ny nhn c h tr ca nhiu c quan vin tr quc t v cc t chc phi Chnh ph, nhng ngi ang ti tr nhng d n cc vng nng thn b nh hng nhiu nht bi n ngho kh, suy dinh dng v nhng thit thi khc.

43

Chng trnh 135: Cng c ca Chnh ph trong lnh vc ny l chng trnh 135 bt u t nm 1998. Chng trnh ny nhm ci thin i sng ca nhng ngi dn cc x min ni xa xi t c u tin, v to iu kin cho h khc phc s ngho kh v ho nhp tt hn vo xu th pht trin chung ca ngi Vit Nam. Chng trnh bao gm 5 hot ng chnh nhm vo mc tiu ny: - To vic lm v ca thin sinh k ng cch y mnh vic s dng bn vng cc ngun ti nguyn thin nhin v ch bin sn phm cng xa; - Pht trin c s h tng nng thn, c bit ch n s tip cn v vn chuyn, cung cp nc, in kh ho; - Ci thin trung tm dch v y t, gio dc, tiu th sn phm v trao i thng tin; - o to cn b cp x (thn, p, lng, bn) qun l tt hn s pht trin kinh t x hi ca a phng h; v - Di chuyn dn cc vng cc k kh khn n nhngx ni c iu kin thun li hn. Chnh ph c thu ht s ng gp to ln ca nhng nh ti tr nc ngoi, cc c quan vin tr v cc t chc phi Chnh ph thc hin chng trnh 135. 2.5.2. Vai tr ca cc t chc khc trong pht trin nng thn Pht trin nng thn ph thuc vo s ng gp tch cc ca cc t chc khc nhau trong cckhu vc cng cng, t nhn v tnh nguyn. Nhng t chc ny c vai tr b sung cho vai tr ca Chnh ph v ca cc t chc vin tr nc ngoi. Trong bi cnh ca chnh sch i mi v ca vic giao mt s chc nng ca Chnh ph cho a phng, tnh cht ca nhiu trong s nhng t chc ny, v tm quan trng tng i vai tr ca h Vit Nam ang thay i dn. Cc loi t chc quan trng nht l:

44

- Chnh quyn tnh, huiyn v c s c th ng vai tr ngy cng tng khng ch trong vic cung cp v bo dng cc c s h tng vt cht v x hi m cn trong vic qun l cc chng trnh pht trin. - Cc t chc qun chng, bao gm nhng t chc i din cho nng dn, ph n, thanh nin v cu chin binh: h c th gip huy ng cng sc v tin tit kim ca cc thnh vin trong t chc ca h v c th cung cp cc dch v m rng, o to v tn dng. - Cc hp tc x kiu mi c th c vai tr ch yu trong vic gip cc thnh vin v tiu th sn phm ca h v c c cc thng tin - Cc ngn hng v hip hi tn dng ang ng u vi thch thc c th huy ng thm tin tit kim v cung cp tn dng l nhngx th thit yu i vi nng dn v cc doanh nghip nh khc. - Khu vc t nhn ang pht trin c v s lng ln s a dng,. ng vai tr then cht trong vec a dng ho nn kinh t nng thn; n bao gm c cc lin doanh vi cc cng ty nc ngoi. - Cc doanh nghip nh nc ang thay i, chuyn ng hng ti mt th trng m hn. - Ngun vin tr nc ngoi, k c cc t chc ca lin hp quc, c cc t chc a bin hoc song phng, t chc phi Chnh ph v cc t chc khc. Chnh quyn tnh, huyn v c s Chnh quyn ang tng cng giao trch nhim cho cc U ban nhn dn v chnh quyn cp tnh v cc cp c s v: - Vic thc hin cc chng trnh kinh t x hi ca a phng ca h, k c vic cung cp c s h tng; - Quy hoch vic s dng t cho mc ch nng nghip v cc mc ch khc theo ng vi quy hoch pht trin kinh t x hi tng th ca tnh; - Phn b ngn sch, tn dng v ngun lao ng

45

- H tr u t nng cp, m rng v xu dng cc c s ch bin cc vng sn xut tp trung, chuyn anh, nhng ni thch hp; v - Qun l hot ng xut nhp khu v tip cn cc th trng cc cp chnh quyn tnh v c s c th m ng vai tr ngy cng cao ny, Chnh ph ra cc bin php pht trin k nng cho cn b chnh quyn ca cc cp v cn b lnh o ca ng. Hp tc x Qu trnh c bt u t chnh sch i mi, mang li s thay i ch yu v tnh cht v vai tr ca cc hp tc x nng nghip v cc hp tc x khc Vit Nam. Lut Hp tc x (1997) quy nh vic thnh lp cc hp tc x kiu mi. Nhng hp tc x kiu mi ny da trn c s t nguyn gia nhp ca nng dn v nhng ngi v cc t chc khc. Cc hp tc x khng qun l cc hot ng canh tc chnh. Thay v , h cung cp cc dch v cho nng dn, nh cung cp ging v phn bn, cp vn mua cc my mc t tin, qun l cc h thng thu li hoc cung cp in v tn dng. Cc hp tc x cng hnh ng khc phc nhng mt tiu cc ca nn kinh t th tr ng, th d bng cch mua v tch tr cc sn phm nng nghip trong nhng thi k gi h. Mt s hp tc x nng nghip kiu mi tham gia vo nhng hnh thc hot ng a dng hn. V d, HTX Duy Sn 2 tnh Qung Nam xy dng v qun l iu hnh cc nh my thu in, nh my sn xut thc n gia sc, cc x nghip sn xut giy, hng dt v cc hng ho khc. Vi nghn hp tc x kiu mi i vo hot ng, nhiu vng nng thn c th hng li t cc hp tc x nh vy. Nhng nhiu a phng, cc hp tc x kiu mi cha c hnh thnh, cc vn tn ng ca hp tc x kiu c cha c gii quyt trit .

46

Ngn hng v cc hip hi tn dng Nhng ngi mun thnh lp hoc m rng cc doanh nghip hoc dch v trong nng nghip v kinh t nng thn thng rt cn tn dng. Do , vic cung cp tn dng, vi cc iu kin m c nhn v cc t chc c th qun l c, c tm quan trng sng cn i vi chng trnh pht trin nng thn ca t nc. Cc ngun tn dng chnh phc v mc ch ny l: * Ngn hng Nng nghip v Pht trin nng thn Vit Nam (BARD) * Ngn hng chnh sch x hi. * Cc Hip hi hoc cc Qu tn dng, bao gm c nhng qu do cc t chc qun chng iu hnh (phc v cc hi vin ca h). * Mt s t chc x hi khc, k c t chc phi Chnh ph, trong mt s cp nhng vn vay rt nh m cc ngn hng kh iu hnh c: mt th d v tn dng nh ny c nu trang sau. Cc s liu ca Ngn hng Nng nghip v Pht trin Nng thn cho thy thng 8 nm 2000 ch c trn 4,5 triu ngi vay ca ngn hng ny. Tt c, tr 50.000 trong s nhng ngi vay ny, l cc h gia nh hoc c nhn tham gia sn xut nng nghip, lm nghip, nng nghip, hoc hng th cng. Nhng ngi vay khc gm 27.000 trang tri, 24.000 t hp tc v 2.300 hp tc x, trong ch c 280 hp tc x nng nghip. Xt n tn dng m bn thn ngn hng v nhng t chc cho vay khc cung cp, Ngn hng Nng nghip v Pht trin Nng thn c tnh: khong 40% s h nng thn vay c vn; 36% s h khng c nhu cu cn vay; nhng ch c trn 20% (3 triu h) cn vay vn nhng khng vay c, ch yu do li sut qu cao hoc do h khng c giy chng nhn quyn s dng t. Ngn hng Nng nghip v Pht trin nng thn cng c tnh rng mt t l ln cc hp tc x nng nghip mun vay vn, nhng khng vay c do li xut qu cao hoc (i vi i a s) do khng c giy chng nhn quyn s dng t v h khng bit r l ti sn no ca h c th dng th chp vn vay. 47

 vt qua nhng kh khn ny. Chin lc n nm 2010 ra phi hon thnh sm vic cp giy chng nhn quyn s dng t cho cc nng h, cc hp tc x c th dng ti sn ca mnh th chp vn vay; v nu c th cn iu chnh li sut vay. Khu vc t nhn Chnh ph mong mun khu vc t nhn ngy cng tham gia vo kinh t nng nghip v nng thn nh l mt phn ca chuyn ng hng ti kinh t th trng. Con s ni bt trong khu vc t nhn l hng triu h v cc doanh nghip hot ng quy m nh trong nng nghip, lm nghip, ng nghip, th cng, dch v v..v v khong 120.000 trang tri ln hn. Chnh ph mun khuyn khch pht trin hot ng, kinh t ca cc h v doanh nghip ny, c bit trong lnh vc sn xut hng ho v ch bin, tiu cng nghip v th cng v trong vic s dng hiu qu t b hoang v t khai hoang. Chnh ph cng s khuyn khch pht trin ca hot ng thng mi trn quy m ln hn, c bit cc ngnh ch bin, chn nui gia sc quy m ln v cc ngnh khc khng s dng nhiu t nng nghip. Lut doanh nghip nm 2000 kch thch ng k vic thnh lp cc doanh nghip mi. Lut ny cng thc y c vic tng u t trc tip ca nc ngoi (FDI). Vo cui nm 1999, c 286 d n u t trc tip ca nc ngoi vo vi tng s vn cam kt l 1,3 triu USD ( la) cho ngnh nng nghip v lm nghip. Nhm khuyn khch u t trc tip ca nc ngoi, Chnh ph s xem xt li cc iu kin ang lm hn ch hot ng ny. Qu trnh c phn ho hoc a dng ho ch s hu cc doanh nghip nh nc s cung cp thm c hi cho khu vc t nhn u t vo kinh t nng thn. Chnh ph cng s huy ng tin tit kim ca cc c nhn, cc h v doanh nghip u t vo nng thn. D kin l khong 30.000 t ng hin ang c lu gi dng tin gi, tin mt, vng, la M, thc goHuy ng mt t l cc khon tit kim ny c th p ng phn ln nhu cu v vn cc vng nng thn.

48

Cc doanh nghip nh nc Cc cng ty nh nc s hu, c gi l cc doanh nghip nh nc - nm phn sn lng cng nghip ch yu trong thi k kinh t ch huy. Thc hin chnh sch i mi, vai tr ca cc doanh nghip nh nc ang chuyn i dn trong cc ci cch bt u t 1989. Nhiu doanh nghip nh nc tr thnh cng ty c phn, hoc c bn, hoc st nhp hoc ng ca. Trong thi k 1990 v 2000 s doanh nghip nh nc gim t khong 12.000 xung cn khong 5.300; t trng v sn lng cng nghip ca nhng doanh nghip ny gim t 62% xung 42%; v lc lng lao ng gim t 2.5 triu ngi xung cn 1.6 triu ngi. T nm 1998,Chnh ph nh gi li tt c cc nghip nh nc v ra mt chng trnh ci cch chi tit. Ch trng ny nhm ci thin nng sut ca cc doanh nghip nh nc; gim thiu tnh trng l nng v n nn m nhiu doanh nghip nh nc mc phi v xem xt li vai tr ca chng vi t cch l mt b phn ca ng lc quc gia hin i ho Vit Nam. thc hin nhng mc tiu ny, Chnh ph d nh: * a dng ho ch s hu cc doanh nghip nh nc thng qua vic c phn ho tc l bn cc c phn ca nh nc) hoc bn hon ton hoc chuyn nhng t do cho khu vc t nhn; * Gii th cc doanh nghip nh nc khng c hiu qu. * C cu li nhng doanh nghip nh nc vn thuc Chnh Ph qun l; * Xy dng mt h thng an ton x hi cho nhng cng nhn mt vic lm do thc hin nhng chnh sch ny. Trong nng nghip v pht trin nng thn, d kin l cc doanh nghip nh nc vn l lc lng lnh o trong nhng lnh vc quan trng, c bit l vic tiu th sn phm v ch bin go, ng mui, cao su, c ph, ch v cc sn phm ch yu khc. Nhng doanh nghip nh nc ny s phi hot ng c hiu qu hn. Nhiu doanh 49

nghip trong s ny s c cng c thnh mt s t cc cng ty ch cht. Cc doanh nghip ch bin s c c phn ho v tng bc s bn c phn cho cc nng dn sn xut nguyn liu. Nh vy s gn kt quyn li ca cc doanh nghip ch bin vi nng dn sn xut nng sn nguyn liu. Lnh vc lm nghip cng c ci cch tng t. Trc nm 1999, c 412 doanh nghip lm nghip nh nc, nm cc hn ngch n g trn din tch 3.5 triu ha t rng v thu hoch khong 3.5 triu m 3 g mi nm. Do nhu cu bo tn cc ngun li g ca quc gia v xy dng li rng quc gia, cc doanh nghip, lm nghip nh nc c ci t theo quyt nh ca Th tng Chnh Ph nm 1999 - 130 doanh nghip, lm nghip nh nc tip tc qun l cc rng t nhin phc v cc mc ch sn xut, vi sn lng gim i rt nhiu. Cn 120 doanh nghip lm nghip quc doanh khc c giao trch nhim bo v rng cho ti khi cc khu rng pht trin ti mc c th thu hoch c. Cc doanh nghip cn li c chuyn thnh cc Ban Qun L rng phng h, rng c dng vi vai tr chnh l bo v rng quc gia. 2.6. Nhng bi hc pht trin nng thn t nng nghip Tri qua hng vn nm hnh thnh v pht trin, qua cc bc thng trm ca lch s, nng nghip nc ta vi nhng ngi nng dn o vi cn c, chu thng, chu kh, thng minh, sng to t i ny sang i khc c nhng ng gp v cng to ln, ng thi li nhng kinh nghim lm nng nghip qu bu m cho n nay vn c ngha thit thc. Kinh nghim, bi hc pht trin nng nghip nc ta gm nhiu mt: t chc, k thut canh tc, u tranh chng thin nhin, th ch Pht trin nng nghip, bt u t nng nghip l mt trong nhng vn mang tnh quy lut i vi nhng nc mang tnh lc hu, km pht trin i ln. Nghin cu lch s pht trin ca mt s nc cng nghip pht trin, hay ca mt s nc cng nghip mi Chu hay s chuyn tip thnh cng ca mt s nc x hp ch ngha c t kinh t k hoch ho tp chung sang kinh t th trng u thy r mt kinh nghim chung l bt u t nng nghip. 50

Cch y hn 200 nm, nc anh ri n Ty u din ra cuc cch mng cng nghip u tin ca loi ngi, m ng cho s hnh thnh nn cng nghip t bn ch ngha. Nhng trc c s chuyn ng c bn ca nng nghip Ty u, m nhiu nh kinh t hc gi l cuc cch mng thc n gia sc, to iu kin cho cch mng cng nghip ra i v pht trin. M cng khi u xy dng nng nghip tin thng ln nng nghip t bn ch ngha, b qua giai on phong kin vi t v tc. Nng nghip bt u vi nhng trang tri ln v nh, nhng c s khai thc rng hay ch bin nng sn. Mt im ng ch l, M bit mua cng ngh ca Anh v c, gi ngi i cc nc ny o to nhng cn b chuyn ngnh v cng nhn ch cht.M cng bt u mua Ty u mt s thit b lm nng nghip v khai thc rng. Nht Bn c nng nghip truyn thng lu i. cch tn t nc, Nht Bn cng hng v Ty u v hc tp kinh t t bn ch ngha. Nht Bn bt u canh tn nng nghip vi vic pht trin v nng cao nhng kinh nghim truyn thng, thc y ch bin v s dng cc loi phn bn a phng, sau ny s dng nhiu phn ho hc thm canh nng nghip; v vi phng php khoa hc thc nghim hnh thnh c mt nn nng nghip v khoa hc nng nghip vo loi cao chu . Trc chin tranh th gii th hai, Nht Bn c mt s nh khoa hc Nng nghip gii v la. i loan ch trng pht trin nng nghip c c s pht trin cng nghip, sau da vo cng nghip pht trin thm nng nghip c ra. Sau trong ng li c b sung thm: pht trin c nng nghip v cng nghip xut khu. Ci cch rung t tin hnh mt cch n ho theo 3 bc: gim t t 1949, t ti a khng qua 37,5%(trc y l 50%) v thi hn lnh canh khng di 6 nm. Bc hai bn rung cho nng dn ( nm 1951 ); v bc ba thc hin ngi cy c rung. Ch t ch c gi li 3ha t thp v 6ha t cao; ngoi ra phi bn cho nh nc v c tr bng 7% kh c hng ho v 3/10 bng c phiu cc x nghip quc doanh. Chnh ph bn li cho

51

nng dn t vi gi r: bng 2/5 sn lng cy trng chnh v trong 1 nm v c tr dn trong 10 nm. Hn Quc cch y35 nm, thu nhp quc dn/ u ngi Hn Quc l 80 USD. Nm 1994 s thu nhp quc dn u ng n Quc tng hn 100 ln l 8.600 USD/ u ngi. Hn Quc cng c mt nn nng nghip pht trin, nng sut la ca Hn Quc nhiu nm vt 62 t/ha, ng hng u chu . Malaysia cng rt tch cc chm lo n pht trin nng nghip, nht l c du v cao su l hai mt hng m Malasia c u th trn th trng th gii. tch cc thm canh cy lng thc, t nng sut la gn 30 t/ ha, vo loi kh ng Nam ang tch cc sn xut hng cng nghip xut khu, c th cnh tranh trn th trng th gii. Trung Quc thi hnh chnh sch ci cch v m ca cng bt u t nng nghip. T 1978 vi ci cch m ca, Trung Quc bt u gii tn cc cng x nhn dn. Rung t c giao cho x vin s dng 15 nm, cng vi nhiu chnh sch h tr nng nghip khc. Nm 1993, Trung Quc sn xut c 450 triu tn lng thc cho gn 2 t dn. m nhiu x nghip nng thn. Cc x nghip hng trn c thnh lp vi phng chm: Ri rung, khng ri lng; v Vo xng ch khng vo thnh mong gi li dn nng thn, trnh hin tng dn dn v thnh th. X nghip hng trn pht trin nhanh, k c cng ngh chnh xc v sn xut hng xut khu, chim gn 50% tng gi tr xut khu c nc. Kinh nghim xy dng th ch pht trin nng nghip, nng thn nc ta l yu t m ng m bo cho nng thn pht trin. Trc cch mng thng tm hnh thnh v tn ti mt th ch nng nghip v nng thn vi nn kinh t phng kin tiu nng c truyn bao gm cc hnh thc t chc qun l hnh chnh t trung ng n lng x, cc t chc kinh t x hi dn s, cng nh cac phong tc, tp qun, vi nhng quy nh thnh vn v khng thnh vn. H thng th ch c truyn c xay dng trn c s quyn t ch ca cc h tiu nng v mi quan h gia chnh quyn phong kin trung ng v cng ng lng x. 52

Thi k hp tc ho nng nghip theo m hnh tp th ho, mt th ch nng nghip v nng thn mi ra i da trn n kinh t nng nghip tp th ho, k hoch ho tp chung, quyn t ch sn xut ca h nng dn gn nh b xo b. Trong tri k i mi, th ch nng nghip v nng thn c hnh thnh thng qua cc ngh quyt ca ng, lut php c bn nh Hin php(1992) Lut rung t(1993) Lut hp tc x (1996) v cc quy nh v Nh nc. th ch mi, v mt t chc, ang hnh thnh, tin ti hon thin qua cc h thng t chc qun l hnh chnh ca nh nc, h thng t chc dn s v h thng kinh t th trng. H thng t chc dn s ang c xy dng bao gm 2 loi hnh:1) t chc dn s v kinh t nh cc hnh thc t chc hp tc, tng tr trong sn xut nng nghip v ngnh ngh nng thn; 2)t chc dn s v x hi nh cc t chc qun chng, cc t chc x hi, nhn o H thng kinh t th trng bao gm cc ch nng thn, cc t im thng mi, cc t chc dch v kinh t k thut thuc cc thnh phn kinh t. Kinh t h nng dnv kinh t hp tc x l lc lng ch yu quyt nh s pht trin ch yu nng nghip v nng thn. Kinh t h nng dn l hnh thc t chc sn xut thch ng vi c th ca sn xut nng nghip, thch ng vi nhng bin ng ca nn kinh t th trng, cnh tranh gay gt. Ngay cc nc t bn cng nghip pht trin, kinh t h nng dn vn tn ti, khng h b tiu vong, Khi cnh tranh vi cc doanh nghip t bn quy m ln, n vn tn ti trong cc trang tri gia nh quy m khc nhau: nh, va v ln. nc ta trong thi k i mi, h nng dn tr thnh h kinh t t ch v kinh t h nng dn c hnh thnh. Vi cc quyn t ch v sn xut, c th l t ch v t ai, lao ng, vn, t liu sn xut, k hoch ho sn xut v phn phi sn phm, kinh t h nng dn tr thnh mt ch th pht trin nng nghip v cng ngh, thit b, cc h nng dn huy ng c mi tim nng, ngun lc c th pht trin sn xut trng trt, chn nui, ngh rng,ngh c v cc ngnh lu, v iu quan trng l chuyn t sn xut t tc dn sang sn xut nng sn hng ho. 53

Trong qu trnh cng nghip ho, hin i ho, sn xut nng nghip v kinh t nng thn s c nhng bin ng: a dng ho, chuyn mn ho, hp tc ho sn xut. Do ny sinh nhu cu pht trin kinh t hp tc trong nng nghip v nng thn. Tc dng ca cc hp tc x l h tr, tng thm sc mnh cho nng dn, gip nng dn to ra u th cnh tranh trn th trng, bo v quyn li c nng dn, hn ch s lng on ca t bn t nhn. Kinh t hp tc x c ln mnh th mi h trc lc cho kinh t h nng dn pht trin trong qu trnh cng nghip ho, hin i ho. a khoa hc cng ngh vo nng nghip v nng thn l yu cu cp thit. i vi nc ta, mt nc nng nghip lc hu i ln thc hin cng nghip ho. Vic a khoa hc cng ngh pht trin kinh t l tt yu. Mc tiu ca vic a khoa hc cng ngh vo nng nghip l nhm thc y sn xut tng trng, pht trin nhanh, ci bin nn nng nghip lc hu, thnh nn nng nghip tin tin, tng nng sut cy trng, vt nui, tng sn lng v gi tr thu nhp trn n v t ai, mt nc, tng nng sut, sn lng v gi tr thu nhp trn lao ng nng nghip v nng thn v cui cng l nng cao mc sng v thu nhp ca nng dn. Phng hng a khoa hc cng ngh vo nng nghip nc ta l la chn v ng dng k thut thch hp vi c im t nhin kinh t x hi ca nc ta, kt hp c truyn v hin i, va tun t, va nhy vt, va ui theo, va n u, ly hiu qu tng hp lm thc o. Ni dung khoa hc cng ngh trong tng thi k phi ton din. Phi coi trng c cng ngh sinh hc v cng ngh c in, ho hc ng thi ht sc coi trng bo v mi trng sinh thi.

54

CHNG 3. MT S NI DUNG QUAN TRNG TRONG PHT TRN CNG NG 3.1 Xy dng pht trin t chc cng ng. 3.1.1 Khi nim Xy dng t chc cng ng l mt qu trnh theo cng ng tng sc mnh bng cch lamg vic xc nh nhu cu ca mnh v xc nh cc vn ca cng ng theo phng php tp th trong mt t chc hin c hoec hnh thnh mt t chc mi trong cng ng. Qu trnh kin ton t chc c hoc hnh thnh t chc mi trong cng ng xy dng nim tin v nng lc ca cc thnh vin bng cch: * To iu kin cho cng ng nhn thc r hn v thc trng v mi trng ca h, thc c trch nhim v kh nng chung t pht trin. * To c hi cho c nam gii v n gii tham gia vo cc quyt nh v nhng hnh ng s nh hng n cuc sng ca h, chnh v l m pht trin c thc lm ch v trch nhim tp th i vi nhng quyt nh v hnh ng . * Cng c nng lc ca cng ng tip cn ngun lc bn trong cng nh bn ngoi nhm h tr cho cc d n kinh t x h bn vng v quan trng. * To iu kin cho cng ng lin kt v hnh thnh cc nhm c th chia s cng c v ng h ln nhau. * Xy dng v duy tr c cu t chc lu di cho pht trin cng ng. Cn b t chc cng ng l ngi ng vai tr quyt nh trong vic thc y ton b qutnh xy dng t chc cng ng. Ngi t chc cng ng c kh nng: * Hiu bit cc khi nim v pht trin v qutnh xy dng t chc cng ng. * C k nng lin kt vn ng cng ng thc y s thng nht x hi trong cng ng. 55

* Kh nng lm vic vi nhng nhm cng ng khc nhau. *C kin thc v k nnggip cng ng tip cn s tr gip k thut *Nhy cm vi vn ho a phng v vn gii . Xy dng v pht trin t chc cng ng l c mt qu trnh, thi gian, mc ch v kt qu do mi ngi v cn b t chc cng ng ra. Thi gian ny c th ko di n vi nm v c cc bc sau: * o to v nh hng vic xy dng t chc cng ng cho mc tiu c th. * Tip xc x giao vi lnh o hin ti v xc nh nhng lnh o tim nng. * Thu thp s liu thng qua nhng hot ng sinh k v x hi ca cng ng. * Thnh lp nhm trung tmc th khi xng nhng hot ng. o to kh nng lnh o ca nhm trung tm. * Thnh lp ban lnh o v xy dng i ng. * Pht trin hnh thc t chc ph hp cho qun l v hnh chnh h tr nhng d n to sinh k v kinh t c th. * Tng cng v chnh thc ho t chc bng vic ng k t chc ny vi mt c quan thh hp, thng qua qu trnh cng nhn ca chnh quyn a phng nu thy thch hp. * Cng c t chc ng vai tr quyt nh trong vic hot ng ca t chc. Vic ny i hi phi xy dng nng lc cho lnh o v cc thnh vin m nhim c vai tr ca t chc trong cng ng. 3.1.2 Thnh lp mt t chc ti cng ng. T chc l mt th thng nht gm nhng ngi hoc nhng t chc c chung mc ch, ni quy, quy nhC nhiu loi hnh t chc khc nhau, t cc t chc chnh xc chnh thc ( nh chnh ph, ngn hng) n nhng t chc khng chnh thc ( mng l-

56

i, gia nh). Mt s t chc phn cp bc (nh nhm bn b, mng li). C nhng t chc vn bn ni quy, quy nh, nh mt s nhm nng dn, cng c nhng t chc khng c (hu ht cc gia nh khng c v mi ngi u bit v tr ca mnh v nhng quy tc chung). Mt s t chc c k hoch hot ng lau di, mt s khc ch tp chung vo cc hot ng hng ngy. Pht trin th ch: L s pht trinmi quan h gia cc t chc ( thnh lp mng li) t c mc tiu ra mt cch hiu qu v b vng. V d l s ci thin mi quan h gia mt t chc nng dn vi cc t chc khuyn nng, hay s pht trin mi quan h gia cc dn v tn dng, tit kim vi nng dn (nhm nng dn) c vay vn. Mng li cng c th hiu nh mt th ch. Thnh lp mt t chc gm cc bc nh sau: Bc 1: nh hng chin lc * nh gi c hi, vn kh khn, v nhu cu ca i tng hng li ca t chc. * Xc nh x mnh ca cc t chc: l do thnh lp, nhng gi tr em li khi hnh thnh t chc. * Xc nh chin lc: t chc s hot ng cng vi i tng no? Nhng thnh vin ca t chc s ng gp v hng li ch g? * Xc nh mc tiu chnh: t chc t c g trong mt vi nm ti? Nhng mc tiu cn mang tch tng th cho php s sa i linh hot. * Xc nh nhim v chnh ca t chc. Bc 2: C cu t chc C cu t chc c th hin trong s t chc, th hin v tr ca bn qun l, cc chc nng khc hoc cc nhm thnh vin. m bo tnh dn ch, c quan cao nht ca mt t chc phi l hi ng cc thnh vin, hoc i hi ng, cho php mi

57

thnh vin tham gia ban hnh nhng quyt nh chnh, nh nh hng chin lc hay nhng vn lin quan n qun l. Mt t chc c th b nhim mt ban qun l. Ban qun l bao gm t nht trng ban, mt th k ( ghi chp s sch, chun b hp) v mt k ton ( hay th k ti chnh). Nhng v tr khc cng c th c b nhim, nh mt c vn chng hn. Bc 3: H thng thng tin H thng thng tin ch ra cch thc tin hnh ng k thnh lp tu thuc vo loi hnh t chc v c th c cc hng dn c th ti c quan qun l a phng. V d khi thnh lp hp tc x, cn p ng mt s yu cu php l nh: * Trong s cc thnh vin phi c t nht mt Cn b chuyn mn * Cn c k hoch hot ng da trn mc tiu kinh t chnh, nh k hoch nm , bao gm kinh ph d tr cho cc hot ng. * C ti khon ngn hng v mt khon tin gi gp 1.5 ln so vi kinh ph d tr trong k hoch hot ng. * Cn c tr s lm vic, c th l mt a im lm vic ca chnh quyn x. * n xin ng k thnh lp gi ln UBND huyn, v l ph ng k khong t 700.000 n 1.000.000 ng ( bao gm cc chi ph hnh chnh) 3.1.3 nh gi nhanh mt t chc * nh gi v th ch L xem xt mi quan h quan trng, phn tch, phn loi cc mi quan h theo u vo v u ra ca t chc. * Nhng mi quan h nhm ci thin u vo l nhng mi quan h c th em li ngng tr gip v k thut, t chc hoc ti chnh.

58

* Nhng mi quan h lin quan n u ra vi cc thnh vin ca t chc, hay nhng ngi hng li ch lun l mi quan h quan trng nht. v n chng minh s tn ti v l do tn ti ca t chc. * Bn cnh mi quan h vi cc t chc cung cp u vo v lin quan n u ra. C nhng t chc mi quan h cha hnh thnh nhng c trin vng hp tc hoc l thch thc i vi t chc. Nhng ka cnh quan trng nh gi u ra ca mt t chc - Danh ting hay v tr ca t chc i vi cc thnh vin (khch hng, nhng ngi hng li ch, nhm ch cht): hot ng trong t chc c nng cao v tr ca hc khng ? - Cht lng cc dch v, da trn kin cc thnh vin. - Kh nng p ng nhu cu ca thnh vin, cc u tin (nu c) - Hiu qu ca cc dch v (phm vi, s lng thnh vin c cung cp) - C hi m rng cc dch v (cung cp thm cc dch v khc) - C hi m rng t chc (sang a bn mi, tng s hi vin) Nhng ka cnh lin quan n u vo ca mt t chc - C hi thc y cc thnh vin, tng kh nng v nh hng ca t chc. - C hi tng ngun ti chnh nh ng gp ca thnh vin. - Tham gia mng li c th iu chnh c gi c sn phm v u vo. - Mi quan h vi cc c quan c th m bo cho vic cung cp ti liu hay tr th lao cho nng dn tip sc. - Mi quan h vi cc nhm cc a phng khc c th em li c h trao i kinh nghim. - Mi quan h vi cc nhm tn dng hay cc nh ti tr d n c th em li c hi vay vn. 59

* nh gi v t chc: C nm kha cnh c th l ch nh gi * V chin lc: V d cc thnh vin c thng nht vi phng php t mc tiu khng ? * Ngun nhn lc: V d s dng kinh nghim ca cc thnh vin c hiu qu khng ?. * C cu t chc: Cc thnh vin c hiu r c ban qun l c gim st nh th no ? Ban lnh o nn c bu hay ch nh ? * H thng qun l: V d cuc hp c c chun b thi gian cho php tho lun kt qa v k hoch tng lai khng ? * Dn ch v tham gia: Cc thnh vin c hi lng vi Ban lnh o v cch t chc hp, a ra cc quyt nh khng ? Cc thnh vin c mun c bit, tham gia hn na trong cc quyt nh ? 3.2. S tham gia ca cng ng vo pht trin Mt ni dung quan trng trong PTC v PTTN l s tham gia ca ngi dn, l mt thnh t chnh ca pht trin trong thi gian gn y v nhiu l do. Mtu l, s tham gia ca qun chng l phng tin hu hiu nht huy ng ti nguyn a phng, t chc v tn dng nng lc s khn ngoan, tnh sng to ca qun chng vo cc hot ng pht trin. Hai l, n gip xc nh nhu cu tin khi ca cng ng v gip tin hnh nhng hot ng pht trin p ng nhng nhu cu ny. Quan trng hn c l s tham gia ca qun chng gip cho d n hay hot ng c cng nhn, khuyn khch ngi dn tham gia thc hin, v m bo kh nng bn vng. Kinh nghim gn y trong nhng hot ng pht trin cho thy rng c mt mi lin h quan trng gia mc v cng tham gia ca ngi dn vi s thnh cng ca nhng hot ng pht trin.

60

S tham gia c ngha l cng thc hin mt hot ng no . Hng ngy con ngi tham gia vo s pht trin a phng thng qua cuc sng gia nh, cc hot ng sinh k v trch nhim i vi cng ng. Khng c mt v d n l ng n no v s tham gia. Tuy nhin, vic kim sot hot ng v mc ca s tham gia lun l s la chn ca cc c nhn. Theo ngha chung nht, s tham gia l s gn kt mt cch lu di, ch ng c vai tr ngy cng cao vo qu trnh pht trin ng ng t vic xc nh vn n vic lp k hoch, thc hin, gim st nh gi cc hot ng nng cao i sng cng ng v bo m s phn chia cng bng l ch ca s pht trin. Ti sao phi tham gia: S tham gia l u vo cn thit nhm to c hi thnh cng cho nhng sng kin v pht trin. Khng nhng th, s tham gia v tin trnh tham gia bn thn n l mt mc tiu v khng n gin ch l mt phng tin t c cc mc tiu pht trin. p dng phng php tham gia s to ra nhiu li ch c ngha i vi PTC, nhng li ch l: + Nng cao ngha v s hu trong cc sng kin v PTC a phng + Nng cao hiu sut v nng sut (li ch ln hn trn mt n v ngun lc). + Tng cng vic xem xt cc tc ng + Nng cao tnh cng bng v tnh t quyt nh. + Tng cng kh nng tip tc, duy tr sau khi d n h tr kt thc. + Tng cng chia s chi ph v tnh hiu qu ca sng kin pht trin. + Nhn mnh cc hnh thc phi bo lc ca nhng hot ng v thay i x hi. + Coi trng nhu cu v quyn li ca con ngi. Tuy nhin s tham gia bn thn n cng gp phi cc vn v nhng yu cu: + C quan trung ng hay a phng c th cha tin vo nhn thc v nng lc cng ng dn n tr ngi cho vic phn cp v trao quyn.

61

+ i hi nhiu thi gian cc bn lin quan c th tham gia v xy dng nng lc cho nhm ngi ny nhm c c li th trong phng php tham gia. + Tng cng thm chi ph lp k hoch, iu phi thc hin hot ng. + Lm tng phc li ca cc gii php l kt qu ca qu trnh thch ng. nh gi mc tham gia da vo cc ch tiu c chp nhn hoc tiu ch phn nh ca s tham gia. Mt s ch tiu c s dng ph bin bao gm: + Thi gian tham gia (khi no s tham gia bt u) C th thc hin s tham gia ti bt k giai on no ca chu trnh d n, song s tham gia cao nht phi c trong tt c cc thi k ca d n. + Ai l ngi tham gia. c phi l cc quan chc a phng, ch l nam gii, nhng ngi c hc vn, nhng ngi sng gn vung trung tm ca lng nht, ai l nhng ngi tham gia ? Nhng cu hi ny gi ra mt im v cng quan trng v tnh cng bng ca s tham gia. + Quy m ca s tham gia. S ngi tham gia trong cc hot ng, v c ch tiu nh lng v thi gian, v s ng gp + Mc kim sot vic ra quyt nh linquan n hot ng cng ng/ h gia nh hoc c nhn. Ai l ngi khi xng d n ? Nhu cu ca ai ang c tho mn, bn thit k d n ca ngi no s c s dng ? Ai s l ngi gim st ngun lc ? Ai s l ngi xem xt xu hng pht trin ca d n ? Nhng cu hi ny xc nh mc m cc thnh vin (ai, s lng) trong cng ng c quyn kim sot hoc c tng quyn lc. Vi nhng ch tiu ny, ta c th nh gi tng quan v mc tham gia c tin hnh trong d n hoc mt hot ng. Phn loi s tham gia trong qu trnh pht trin

62

Phn loi 1. Tham gia b ng 2. Tham gia bng cch cp thng tin 3. Tham gia vn vt cht 5. Tham gia chc nng

M t thnh phn v hnh thc tham gia Mi ngi tham gia c cho bit ci g s xy ra, hoc xy ra. Ch l s thng tin mt cch n phng ca cc c quan hnh chnh hay c quan qun l. Mi ngi tham gia bng cch tr li cc mu cu hi do cc nh nghin cu a ra, s dng cc phiu iu tra hoc nhng cch tip cn tng t. Mi ngi tham gia bng cch tham vn. Nhng ngi bn ng thi sa i chng theo phn ng ca mi ngi. ng c cp lng thc hoc khuyn khc vt cht. Mi ngi tham gia bng cch xy dng cc nhm nhm tho nhng t chc x hi c khi xng t bn ngoi. Nhng t chc ny c khuynh hng ph thuc vo nhng ngi khi xng v hng dn t bn ngoi, song c th tr thnh t lp.

bng cch tham ngoi lng nghe cc quan im v xc nh vn v gii php 4. Tham gia do Mi ngi tham gia bng cch cung cp ngun lc, v d, lao

mang tnh cht mn mc tiu d n lin quan n s pht trin hoc thc y

6. S tham gia li

Mi ngi tham gia vo phn tch xy dng k hoch hnh cc t chc c t trc. Cc nhm ny kim sot nhng quyt nh ca a phng do mi ngi s c nhng ng gp ca ring mnh vo vic duy tr c cu hoc thc hnh.

c tc ng qua ng v thit lp nn cc t chc mi a phng hoc cng c

7. T vn ng Mi ngi tham gia bng cch t khi xng c lp vi cc t chc bn ngoi thay i cc h thng. H hnh thnh hp ng vi cc t chc bn ngoi c c ngun lc v c vn k thut m h cn, nhng vn duy tr s kim sot cch s dng cc ti nguyn Cc loi hnh nng dn tham gia nghin cu* 63

Phn loi

M t thnh phn v hnh thc tham gia ai v dch v.

Bng hp ng Cc nh khoa hc hp ng vi nng dn h cung cp t Bng t vn Bng cng tc Cc nh khoa hc t vn cho nng dn v cc vn ca h v sau a ra gii php Cc nh khoa hc v nng dn hp tc vi nhau nh l cc i tc trong tin trnh nghin cu Bng cch phi Cc nh khoa hc lm vic nhm nng cao nhng nghin cu hp khng chuyn ca nng dn v hnh thnh hng loi cc h thng pht trin nng thn.

64

Nhng tr ngi trong khi tham gia: C rt nhiu nhn t c th thc u s tham gia hoc l cn tr n. Nhng nhn t c th l nhn t bn ngoi cng ng nh loi nhn t thuc h thng chnh tr, hoc cng c th l nhn t bn trong nh cc phong tc vn ho a phng. Oakley (1991) xc nh 3 loi tr ngi chnh i vi s tham gia. * Tr ngi chnh tr c th xut hin nhng quc gia k hoch tp trung hoc trn thc t cc ch c on. S tham gia tng quyn lc nhng nhm ngi a phng theo hng i ca chnh mnh to nn s nhy cm. * Tr ngi chnh tr, nhng h thng hnh chnh mang tnh tp trung cao v ph thuc vo cch tip cn lp k hoch trn xung v k hoch rp khun h tr cho tip cn tham gia. * Tr ngi v vn ho, x hi v lch s c th tr thnh nhng thch to ln c bit l i vi cu hi ai tham gia. c c s tham gia cng bng ca cc nhm b thit thi (nh ph n, dn tc thiu s, nhng ngi tht hc .v.v..) th cng phi n lc xc nh cc phong tc vn ho hn ch tham gia ca cc nhm ny. 3.3. Gio dc cng ng GDC l gip cho mt cng ng c trang b tt hn kin thc, thc, thi v nng lc hnh ng chung, hnh ng cng ng gii quyt nhng vn ca mnh. N khng ch n thun l gio dc cng dn hay nng cao thc cho nhng c nhn ring l. Hai khi nim ch yu trong GDC l xy dng nng lc (capacity builidng) v to sc mnh (empowerment) cho ngi dn. Khng ch hiu bit c kh nng, k nng tc ng vo hon cnh sng, ngi dn phi lin kt vi nhau to thnh sc mnh. GDC l bin i x hi trong cng ng. * i tng hc l thnh vin tham gia vo chng trnh pht trin, nhng hc vin cn c chn lc v triu tp ng vi yu cu ca chng trnh. C nhng lp cho thnh nin, cho cc b m, ph lo, cc lnh t cng ng * Hc bng cch thc hnh. Hnh thc hc cao nht l chnh trong hnh ng c rt kinh nghim, c nh gi, phn tch, ph phn vic lm. Hc l mt chui di t duy hnh ng .. trn hon cnh, tnh hung c th. 65

Con ngi, t bn t bn th lun c thin hng hc tp qua vic pht trin v gii qiuyt vn , quan st cc c th khc, nh s gip ca bn b v ng nghip, v tip cn nhng kinh nghim c lu li ca nhn loi nh sch v, nhng cu chuyn, TV hay truyn thanh. Trong khi nhiu ngi lin h khi nim hc tp vi o to trng lp, thc ra hu ht qu trnh hc tp li din ra bn ngoi trng lp, v mi c nhn u phi tri qua th thch hng ngy h phi i din trong cuc sng v cng vic. Ngi ln, so vi tr em, hc tp nhiu hn qua kinh nghim. Ngi ln lun hng n vic hc thm nhng iu h cho l c ch cho vic thc thi nhng nhim v ca mnh, hoc gii quyt nhng vn m h phi i mt trong cuc sng. (theo Malcolm Knowles, mt trong nhng nh sn lp cc l thuyt cn bn v o to cho ngi ln). u cng l nguyn tc chung i vi t ngi dn thn bn, nng dn cho n cn b nh nc v cn b hnh chnh, n i din ca cc t chc ln hay cc chnh tr gia .v iu ny mang mt ngha ng k trong vic xc nh cch thc lm vic vi hc vin ca mt ging vin hay mt gio vin. Thay v ging bi v truyn t thng tin theo nhng cch thc truyn thng, ngi gio vin phi cng nhn nhng kinh nghim ca hc vin v bit tin cy, da vo kin thc cng nh quyn c u tin ca h. Trong s cc nguyn tc chung, hai nguyn tc quan trng nht l: to iu kin cho cc hc vin trao i kinh nghim v to c hi hc vin thu nhn nhng kinh nghim mi thng qua cc bi tp thc hnh trn lp v o to li ch (nh ngy trn ng rung hay rng ca ngi nng dn). Cc nghin cu tm l hc cho thy rng vic tip thu mt kin thc ph thuc vo hnh thc hc. ***** Hnh (52) Do , cc nguyn tc o to hiu qu l: 66

 H tr vic trao i kinh nghim gia cc hc vin (v d nh nhng nhm lm vic, hay tho lun theo nhm). To c hi nm bt c nhng kinh nghim mi (cc bi tp thc hnh, cc chuyn thm thc a). Suy ngm v nhng kinh nghim t c v nhng g chng ta c th hc hi c t chnh nhng kinh nghim (phn bi ging v suy ngm v ng gp kin phn hi). 3.4. Vn gii trong pht trin cng ng 3.4.1. Khi nim Ph n chim 1/2 dn s th gii, nhng phi lm 2/3 cng vic, hng 1/10 thu nhp v s hu di 1/100 ti sn th gii. (LHQ 1985). Phn ln cng vic ca n gii khng xut hin trn cc ti liu thng k d chng mang mt gi tr to v vt cht nh x hi. V l nhng cng vic khng tn nh lao ng nng nghip, bun bn nh trong khun kh gia nh nn kh o lng. Trong lc c th ni h ng gp 53% lng thc cho gia nh. Nu tnh thnh tin, lao ng ni tr ng gp 1/3 tng thu nhp gia nh. V vy, ph n v pht trin hay gii v pht trien l ni dung, phng php hnh ng ca nhng nm gn y nhn mnh rng vn ca ph n l trung tm ca pht trin. Khng th t vn pht trin m khng ng thi t vn ph n. Gii l cc quan nim, hnh vi, cc mi quan h v tng quan v a v x hi ca ph n v nam gii trong mt bi cnh x hi c th. Ni cch khch, ni n gii l ni n s khc bit gia ph n v nam gii t gic x hi. 3.4.2. Nhng c trng v gii Do dy v hc m c Khc vi gii tnh, nhng c trng v Gii l do dy v hc m c. a tr phi hc lm con trai hoc con gi. Bt u t khi a tr sinh ra n c i x v dy d tu theo vic n l tr trai hay gi. l s khc bit v qun o, chi, mu sc, cnh ni nng, thi v c th c v thc n v tnh cm ca cha m, anh ch.

67

a tr cng c dy d tr thnh ph n hay nam gii theo quan nim, khun mu ca x hi. V d, con trai khng c khc, phi t ra mnh m, dng cm, khng chi bp b; con gi khng c cu knh, ni to, phi du dng, phi gip m cm nc, ni tr .v.v.. Cc quan nim vn c ny v cc d nh, mong i ca cha m, anh ch em, h hng, bn b v x hi i vi a tr trai v gi tr thnh khun mu c th i vi mi gii, khin n lun lun phi iu chnh hnh vi sao cho ph hp. Bi vy, s d ph n lm vic ni tr hay i cy cy th khng phi v h l ph n m v h c dy lm nhng vic t khi cn l a tr. Tip nh trng v quan nim v tp qun x hi tip tc cng c cc khun mu c th v gii tnh. V d: nam sinh hc thm cc mn k thut, xy dng; n sinh hc mn n cng. Cc th ch nh chnh sch, php lut .v.v.. cng c ngha lm tng hoc gim s khc bit gia hai gii. V d: u tin nhn ph n vo cc ngh th k, nh my, l tn a dng v lun bin i Gii th hin cc c trng ca nhng quan h x hi gia ph n v nam gii cho nn rt a dng. a v ca ph n Vit Nam trong x hi Vit Nam khc xa vi a v ca ph n cc nc hi gio. Ngay Vit Nam, a v x hi ca ph n nng thn cng khng hon ton ging ph n thnh th. Quan h gii lun lun bin i cng vi x hi v cc yu t x hi nh chnh tr, kinh t, vn ho, cc phong tc tp qun .v.v.. V d quan nim ca o Khng ngha; gia nh truyn thng thng thch con trai hn con gi nhng iu ang c nhng thay i nhng gia nh tr. C th thay i c Cc quan nim, hnh vi, chun mc x hi l hon ton c th thay i c. Quan nim cc cng vic bp nc l thin chc ca ph n ang c xem xt li khi rt nhiu u bp gii, cc th git tinh xo l nam gii. Trong nhiu gia nh ht nhn, khi c v v chng cng phi tham gia mt cch tch cc vo qu trnh sn xut nhm tng 68

thu nhp th nam gii ang tham gia mt cch tch cc vo cc cng vic ni tr nh nu n, chm sc con ci .v.v.. Thm ch trong mt s gia nh, khi ngi v tham gia vo cc cng vic qun l, iu hnh x hi, tham gia cng vic sn xut nhiu hn ngi chng, ngi chng thay vai tr ca ngi v m ng cc cng vic gia nh, ngi v c iu kin tham gia nhng cng vic sn xut lm cc cng tc lnh o, cc cng vic qun l x hi nhiu hn. Cc phng php tip cn ph n v pht trin ngy cng c hnh thnh mt cch a dng trong nhng nm gn y. Gii c s dng nh mt th thuc bch bnh ca nhng ngi lm vic trong lnh vc ph n v pht trin. Tuy nhin gii c p dng nh mt cng c hoch nh chnh sch v lp k hoch cn t c phn tch. Vic nhn mnh vn nng cao quyn lc cho ph n trong cc nghin cu c coi l s pht trin t nhin hng v phn tch cc quan h x hi. Hay ni cch khc, ni dung phn tch cc quan h x hi phi k n vic nng cao quyn lc cho ph n. 3.4.3. Nng cao a v ph n Tng cng quyn lc Pht trin l s tip cn ngy cng tng vi cc ngun lc v phc li ngy cng c ci thin. Qu trnh pht trin l vic li cun cc thnh vin trong nhm i tng tr thnh nhng ngi thamgia vo qu trnh ny, ch khng ch l nhng ngi th ng hng li. c mt nh ngha hu ch v vn pht trin ph n cn kt hp cc khi nim v bnh ng gii v khi nim nng cao quyn lc cho ph n h tham gia vo qu trnh pht trin. Tng phc li y l cp phc li vt cht ca ph n trong tng quan vi nam gii trong cc lnh vc nh tnh trng dinh dng, ngun cung cp lng thc v thu nhp khong cch v gii c th c nhn bit thng qua s chnh lch v ch s nam gii v n gii trong tnh trng dinh dng, t l t vong .v.v.. Vic tng quyn lc cho ph n khng th din

69

ra thun tu cp v phc li hnh ng nng cao phc li ch a vic tng thm s tip cn vi ngun lc. Tng kh nng tip cn ti nguyn Khong cch v gii trong cp phc li xut pht t bt bnh ng v kh nng tip cn vi cc ngun lc. Kh nng sn xut ca ph n thp hn do s tip cn hn ch ca h i vi cc ngun lc dnh cho pht trin v sn xut trong x hi nh t ai, tn dng, lao ng v dichhj v. So vi nam gii ph n t c c hi tip cn hn ti gio dc v cng vic c tr lng, cc dch v v o to k nng nhng yu t lm cho lao ng t hiu qu hn. Khong cch v gii cp n kh nng s dng thp hn cc c hi v ngun lc, k c s tip cn lao ng ca chnh h. Tng quyn lc cho ph n c ngha l gip cho ph n nhn thc c cc hon cnh khc nhau v hng hi hnh ng c phn chia cng bng v hp l cc ngun lc c trong gia nh cng nh trong h thng cung cp ca nh nc bnh ng v kh nng tip cn vi cc ngun lc l bc tin b ca ph n. Thc trng hin nay ph n t c c hi tip cn vi cc ngun lc l hu qu ca ch phn bit i x v gii. Nng cao nhn thc S cch bit gii trong nhn thc khng phi xut pht t kinh nghim thc t m do s cch bit trong quan nim rng ph n a v kinh t x hi thp hn v s phn cng lao ng truyn thng v gii l mt phn ca trt t t nhin hoc l do tri sp t. Quan nim ny v s cch bit gii thng c phn nh v truyn i hng ngy trn cc phng tin thng tin i chng v trong sch gio khoa. Tng quyn lc cho ph n ngha l cho ph n nhy cm hn v bc b nhng quan nim ny. iu c ngha khng cng nhn s l thuc ca ph n l mt phn ca trt t t nhin, m n c p t bi mt ch v nh vy n c th thay i tt hn. cp bnh ng ny, ngi ph n s nhn thc rng cc vn ca h khng bt ngun ch yu t nhng vn khng thch hp ca ring h, m thc ra h nn bi mt h thng phn bit i x mang tnh cht c ch ca x hi i vi mi ph n. Vn 70

 ny i hi kh nng phn tch c ph phn i vi x hi v tha nhn nhng g trc y vn c coi l chuyn bnh thng hoc l mt phn ca th gii vnh cu no c th thay i c v d nh nhng hnh ng phn bit i x. N cng i hi phi phn bit c cc vai tr gii tnh vi vai tr gii vai tr gii mang tnh vn ho - x hi v c th thay i c. V vy, bnh ng trong phn chia lao ng theo gii c th ph hp c hai pha v khng a n s thng tr v kinh t hay chnh tr ca mt gii i vi gii khc. Bnh ng gii l mc ch ca s pht trin trn c s coi nhn thc v gii l yu t t tng c bn trong qu trinh nng cao quyn lc cho ph n. Tng kh nng tham gia S khc bit v gii trong s tham gia ca ph n l mt hin tng r rng v d nhn thy nht. hu ht cc nc ang pht trin, t l ph n trong c quan nh nc v khu vc t nht rt nh. S khc bit ny rt d dng xc nh v nh lng. S tham gia theo ngha y l ngi ph n tham gia tch cc vo qu trnh pht trin mt cch bnh ng vi nam gii. Bnh ng gii y l s tham gia ngang bng ca ph n vo qu trnh ra quyt nh. Trong mt d n pht trin, iu c ngha l ph n c i din ca mnh trong nh gi cc nhu cu v x l vn trong qu trnh lp k hoch, qun l, thc hin v nh gi d n. Bnh ng v tham gia ngha l li cun ph n trong cng ng dn c chu tc ng ca d n v a h tham gia vo qa trnh ra quyt nh vi t l tng ng vi t l ca h trong cng ng phm vi rng. Vic huy ng ph n ngy cng nhiu vo qu trnh ra quyt nh va l kt qu ca qu trnh nng cao quyn lc cho ph n, va l s ng gp tim tng thc y qu trnh ny. Tng kh nng kim sot cp kim sot, s khc bit v gii c nu ra nh mi quan h khng bnh ng v quyn lc gia nam v n. Ph n c tham gia nhiu hn cp ra quyt nh s thc y qu trnh pht trin v tng quyn lc ca ph n khi s tham gia ny

71

t ti quyn kim sot cao hn i vi cc yu t sn xut. iu ny m bo s tip cn bnh ng ti cc ngun lc v phn phi bnh ng cc li ch. Bnh ng trong kim sot ngha l c s cn bng v quyn lc gia nam v n v nh vy khng ai chim v tr thng tr. iu ny c ngha l c ph n v nam gii u cng c quyn v s phn ca h cng nh vn mnh ca x hi m h ang sng. Chnh quyn bnh ng trong kim sot cho php ph n t c s tip cn cao hn i vi cc ngun lc v do vy cho php ci thin phc li cho bn thn v con ci h. 3.5. Cc b pht trin cng ng Cn b pht trin cng ng l cn b lm cng tc pht trin cng ng. Phi l nh t chc am hiu v con ngi, x hi ca cng ng, nm vng cc k nng tc ng vo x hi y mnh tin trnh pht trin cng ng. Vai tr cn b pht trin cng ng l ngi a cng ng n t lc trong thi gian ngn nht v chuyn giao vai tr ca mnh cho cng ng. Tuy nhin vai tr ca cn b PRC t i tng tnh ch ng cho cng ng nhng khng bao gi chm dt v cng ng pht trin s ny sinh nhu cu mi.

Vai tr ca cn b Pht trin Vai tr ca cng ng

- Ngi thc y:L to iu kin cng ng thc hin tt hot ng. Vai tr ny rt kh v ngi ta c khuynh hng lm gip, lm thay cho dn thay v lm cng, lm vi dn. - Nh nghin cu: phi bit tm hiu cc kha cnh khc nhau ca cng ng, phi c k nng thu thp, phn tch cc d kin v cng ng. iu quan trong l to iu kin cho ngi dn tham gia ngay t u. 72

- Ngi hun luyn: Phi c k nng t chc cc lp tp hun, s dng cc phng php thng tin, hun luyn khc nhau bng li ni, ch vit, hnh nh, sm vai .v.v.. - Lp k hoch: L gip ngi dn vch ra k hoch. K hoch phi t c s a ln, xut pht t nhu cu v nhng vn ca cng ng. * Phm cht: - C nng lc: PTC l mt khoa hc v ngh thut. - Phong cch ho ng: cng n cng cng lm vi dn - Trung thc: t khm ph mnh v khng e ngi ngi khc gp - Kin tr, nhn ni. - Khim tn, bit hc hi ngi dn - Khch quan, v t - C li sng o c ph hp c mi ngi chp nhn.

73

CHNG 4: NGHO I V XO I GIM NGHO

4.1. Cc khi nim v ngho kh Th no l ngho kh th hin nay li ang c rt nhiu cch tip cn khc nhau. Tu trung, c hai cch tip cn chnh l phng php tuyt i v phng php tng i (mang ngha so snh). Theo cch tip cn tng i, ngho kh l mt phm tr ch mc sng ca mt cng ng hay mt nhm dn c khc so vi cng ng hay nhm dn c khc. Cch tip cn ny c phn phim din, cha bao qut c tnh cht tuyt i ca ngho i, ngha l ch nh gi ngho i, m trn thc t th lc no cng tn ti trong x hi hin i, cho d nc giu nht. Nu ng trn phng din so snh mc sng, mc thu nhp ca cc nhm dn c (chng hn mi nhm l 20% dn s v xp theo mc thu nhp), th lc no cng c mt nhm thp nht, nhm cao nht v cc nhm trung bnh. Theo phng php tip cn tuyt i, th ngho kh l tnh trng cuc sng m con ngi khng p ng cc nhu cu ti thiu. V d l mt cuc sng cng cc, chy n tng ba .. m con s thng k bnh qun khng th phn nh y . Ngho tuyt i c nh gi thng qua mt h thng hay cc chun ngho c xy dng da trn vic nh gi nhu cu ti thiu ca con ngi trong hon cnh kinh t x hi v lch s c th. Trong thc t vic nh gi thuc trng ngho kh thng kt hp cc phng ph tng i v phng php tuyt i. 4.2 Tnh trng ngho trn th gii. Nu can c vo nm mc giu ngho khc nhau, ngha l theo thu nh v phn chia ton b dn s th gii ra nm nhm bng nhau, mi nhm chim 20% dn s, mi nhm tng ng vi mt mc tng ng vi mt mc chim hu ca ci vt cht v sn phm pht trin, th tnh trng bt bnh ng th hin rt r. Cc ch tiu c chn m t l GNP; thng mi th gii; tch lu v u t. Nu coi ton b th gii theo tng ch tiu l 100% th bc tranh y s l: 20% dn s giu nht th gii chim dng 87.5% 74

GNP; 84,2% thng mi th gii; 85,0% tch lu; 85,0% u t, 20% dn s ngho nht chim cc ch tiu tng ng l 1,4%; 0,9%; 0,7% v 0,9%. R rng l mtnhm ngi th c tt c cn nhm kia coi nh khng c g. Tnh trng cng cc ang nng ln u ca 2/3 dn s th gii. Trong mt vi nm gn y thu nhp thc t ca 1,6 t ngi (chim 1/4 dn s th gii) b gim i. Trong vng 30 nm li y khong cch giu ngho tng thm 2 ln. Vo nhng nm cui th k XX tnh trng phn ho gia ngi ngho v ngi giu cng ti t hn. R rng ang din ra qu trnh ca ci gi l bn cng ho k c tng i v tuyt i. Theo s liu thng k ca UNDP, tnh n ht nm 2000, ton th gii c 48 nc b xp vo hng ng nhng nc km pht trin nht, ngho nht. Theo s liu thng k ca Lin Hp Quc ti thi im 1998, tnh trng ngho i ca cc nc v cc khu vc khc nhau trn th gii th hin nh sau: Khu vc Nam Phi v cn Xa ha ra, cn 215 triu ngi thuc din ngho i. Trong s cc nc ngho Chu Phi, th Ru an da hin ang l nc ngho nht v cng l ngho nht th gii hin nay, thu nhp GDP bnh qun u ngi hng nm ch t 80 USD, bng 1/5 mc 1 USD/ngi/ngy, chun ngho ca WB v IMF. Ti cc nc A rp, hin c khong 73 triu ngi ngho v trn 60 triu ngi m ch. Ti M Latinh v Caribee c khong 150 triu ngi ngho, trn di 50% ti sn quc dn. Khu vc ng cng cn khong 170 triu ngi cn phi sng trong cnh ngho i. Khu vc Nam , 560 triu ngi khng c sng trong nhng iu kin v sinh c bn, 1/3 s tr s sinh cha trng lng ti thiu, 48 triu tr em khng c ti trng. Ngho i cn phn bit gia cc gii, t l ngi ngho trong gii ph n vn trm trng hn nam gii. Chng hn: Ph n chim 60% lc lng lao ng trn th gii nhng h ch c hng 10% thu nhp v s dng cha y 1% rung t ca th gii. 1/6 trong tng s 6 t ngi ca th gii hin ang thiu dinh dng. C t 20 40% ph n cc nc ang pht trin khng th c ch n ph hp, 350 triu ph n khng c hng dch v chm sc sc kho cn thit, ring khu vc Nam c nh gi l 75

ni c s phn ho giu ngho chm hn c, th vn cn ti 80% s ph n mang thai th thiu mu. S ngi thiu dinh dng lnti 841 triu. 4.3. Phng php nh gi tnh trng ngho kh Cch tip cn tng i thng nht v nh gi mc ngho kh l nh ra mt tiu ch hay mt iu kin chung no , gi l chun ngho. Trn c s m xc nh v phn bit ngi ngho hay khng ngho. Th nhng khi i su vo tnh ton chun ngho th c nhiu cch xc nh rt khc nhau theo c thi gian ln khng gian. Chng hn M nm 1983 ly chun ngho l 5024 USD/ngi/nm, trong khi WB li cho rng bt k ai thuc th gii th ba c thu nhp di 370 USD/nm th c lit vo din ngho i. 4.3.1. Xy dng chun ngho * Phng php xy dng ngng ngho ca Ngn hng th gii a) Ngn hng th gii (WB) chn thc o phc li l mc chi tiu bnh qun u ngi bao gm c n ung, hc hnh, mc, thuc men, dch v y t, nh , gi tr hng ho lu bn. b) Tnh ton ngi ngho hay chun ngho. - Ngng ngho LTTP: l s tin cn thit p ng nhu cu lng thc. Xy dng ngng ngho LTTP l xc nh lng thc n cn thit cho nhu cu dinh dng tng ng 2100 calo/ngi/ngy. Tnh s tin mua mt r lng thc cung cp 2100 Kcalo. - Ngi ngho chung l bao gm c chi tiu cho lng thc v sn phm phi lng thc. Dng ngng ngho LTTP va xc nh trn tnh ngng ngho chung.

Ngng ngho chung = Ngng nho LTTP + chi tiu phi lng thc

76

c) Phng php tnh gi tr phn phi lng thc: Tnh ton gi tr phn chi ny Vit Nam nm 1998, WB ly mc chi tiu cho sn phm phi lng thc nm 1993 nhn vi h s 1,225 tc l mc lm pht ly t ngun s liu thng k. Ngng ngho phi lng thc nm 1998 l 503.038 ng (410.640 x 1,255). Ngng ngho chung nm 1998 l 1.789.871 ng (503.308 + 1.286.833)/ngi/nm. * Phng php xy dng ngng ngho ca Tng cc Thng k Vit Nam Bc 1: Xc nh r LTTP thit yu duy tr nng lng 2100 calo/ngi/ngy. Da vo iu tra mc sng dn c bn 1993, ly nhm thu nhp th ba c mc tiu dng vi lngKcalo khong 2100 calo. R LTTP ny gm 12 nhm hng khc nhau cho thnh th v nng thn. Bc 2: Tnh gi tr r LTTP ca 12 nhm hng. Kt qu tnh ton. - Thnh th: 64,45 ngn ng/ngi/thng - Nng thn: 47,0 ngn ng/ ngi/thng Bc 3: Tnh t trng chi ph ca 12 nhm hng LTTP so vi tng mc chi tiu cho i sng thy rng chi cho LTTP chim 92% tng mc chi tiu. Chun ngho chung l chun ngho c uu chnh bng cch nhn tr gi r hng LTTP vi h s 100/92 (1,086). * Phng php xy dng ngng ngho ca B lao ng Thng binh v x hi B LTBXH xc nh chun mc ngho i l t nm 1993 da vo mc thu nhp: + Cn c nhu cu nng lng toi thiu 2100 calo/ngy/ngi quy ra lng go v tnh thnh tin c th mua c lng go ni trn. + T cac cuc iu tra nm 1990, 1991, 1992, 1993, B LTBXH a ra t l chi cho n nng thn l 80% v thnh th l 75% so vi tng chi tiu. B LTBXH xc nh chun ngho c hnh thnh bng nhu cu ti thiu dnh cho n nhn (x) vi h s tng chi/nhu cu n (100/80 x 100/75). 77

Chun nho da vo thu nhp ca h gia nh, p dng trc nm 2001 nh sau: - H i: l h c mc thu nhp bnh qun u ngi trong mt thng quy ra go di 13 kg tng ng 45.000 VN (gi nm 1997 tnh cho mi vng) - H ngho: l h c mc thu nhp tu theo tng vng: + Vng nng thn, min ni, hi o di 15 kg (tng ng 55.000 VN) + Vng nng thn ng bng, trung du di 20 kg (tng ng 70.000 VN) + Vng thnh th di 25 kg (tng ng 90.000 VN/ngi/thng) Chun ngho da vo thu nhu nhp ca h gia nh, p dng t nm 2001 nh sau: H ngho l h c mc thu nhp tu theo tng vng: + Vng nng thn, min ni, hi o di 80.000 VN + Vng nng thn ng bng, trung du di 100.000 VN + Vng thnh th di 150.000 VN 4.3.2. Tin trnh xac nh h ngho B Lao ng Thng binh v x hi quy nh thc hin nh sau: Bc 1: Ph bin hng dn chun ngho theo phng php kt hp h t k khai v r sot ca ban xo i gim ngho (XGN). Tin hnh tp hun, hng dn biu mu cho cn b a phng v cho cc h. Bc 2: Thn, bn t chc iu tra, kho st ln danh sch cc h ngho i, t chc r sot li vic k khai ca h, a ra hi ngh tho lun, lp s h ngho i. Bc 3: Ban XGN x, phng kim tra xc nh li ln cui bo co ln UBND huyn. Huyn tng hp bo co ln S LTBXH. B LTBXH tng hp cc bo co ca cc s trnh Chnh ph. Cc a phng c th xc nh ngng nhgo ring cho tnh mnh vi 3 iu kin:

78

- Thu nhp bnh qun u ngi ca a phng cao hn c nc. - C t l h ngho i thp hn t l bnh qun c nc. - C ngun lc cn i cho cc gii php XGN a phng. 4.3.3. Phn loi h a vo cng ng Phng php ny c p dng rt rng ri trong cc chng trnh v d n nghin cu v nng thn. Phng php ny i hi s tham gia ca ngi dn v p dng phng php so snh phn loi h. V rt c hiu qu cho xc nh nhm mc tiu trong cc chng trnh hay d n c u tin xo i gim nho. - Ngi tham gia thng l 2 cn b v 8 15 ct cn l ngi am hiu trong cng ng. - Cng c chun b gm bng v cc ba ct nh ghi tn h trong cng ng. Cc bc thc hin nh sau 1. Tho lun v mc tiu, ch tiu phn loi v h v thng nht qui trnh phn loi. 2. Ghi tn h ln ba , mi tn h trn mt ming ba. 3. Phn loi s lc cc ming ba c tn theo nhm khc nhau. 4. Nhm cng tho lun v di chuyn, thay i v tr cc ming ba n khi no h tho mn v thng nht v s nhm cng nh tn cc h trong tng nhm. 5. Tho lun tm hiu s khc bit quan trng nht gia cc nhm v gia cc nhm l g. 6. Cc tho lun v nguyn nhn ngho, gii php cho tng nhm hoc cc hot ng d n cho cc nhm c th. 4.4. c im ca ngi ngho v nghin cu xo i gim ngho. 4.4.1. c im nhn khu hc.

79

Ngi ngho ph bin thun nhng h c quy m gia nh ln, nhng ch 1-2 th h trong gia nh, mi h c rt nhiu con v tui cn nh. Tnh trng cc cp v chng tr hoc ang tui sinh cc h ngho li khng thc hin c k hoch gi gia nh, trong lc sn xut ca gia nh rt km pht trin. Nhn khu bnh qun 1 h theo nhm chi tiu. n v tnh: ngi/h.

Chung C nc Khu vc: - Thnh th - Nng thn - Min ni pha bc - ng bng sng Hng - Bc Trung b - Duyn hi min Trung - Ty Nguyn - ng Nam b - Sng Cu Long 4,7 4,4 4,8 4,9 4,0 4,7 4,9 5,7 4,8 5,0

Nhm h (theo mc chi tiu) 1-ngho 2 5,6 5,7 5,6 5,8 4,5 5,6 5,6 6,4 6,1 6,2 5,1 5,4 5,1 5,2 4,4 4,9 5,5 5,6 5,2 5,9 3 4,6 4,8 4,6 4,6 4,0 4,5 4,9 5,4 5,3 5,1 4 4,3 4,6 4,3 4,1 3,9 4,0 4,6 5,3 5,4 4,4 5 -giu 4,1 4,1 4,0 3,7 3,7 3,8 4,3 4,5 4,5 3,8

Ngun: TCTK: VLSS 1998 H ngho s nhn khu bnh qun thng cao hn h giu t 1,5 ngi tr ln, nhn khu bnh qun/h vng nng thn thng cao hn thnh th, cao nht l ng bng sng Cu Long: h ngho nhiu hn h giu ti 2,4 ngi. Vng ni pha bc l 2,1 ngi. Ty nguyn l 1,9 ngi, Bc Trung b l 1,8 ngi. Tnh trng ph bin ca c nc l cc h thuc din ngho i li thng c nhiu tr em, thiu lao ng. S liu ca cc cuc iu tra mc sng dn c ca Tng cc thng k cho thy rng t l tr em trn mi trng lao ng nhm h ngho cao nht v t l ny gim dn khi

80

nhm mc chi tiu bnh qun u ngi tng dn. Tm li, nhiu con v sinh con qu dy l bn ng hnh ca tnh trng ngho i. S tr em di 15 tui theo h gia nh . n v tnh: tr em/1 lao ng. Nhm h 1 (ngho nht) Chung Nng thn Thnh th 2,8 2,8 2,7 2 2,2 2,2 2,9 3 1,7 1,8 1,6 4 1,4 1,4 1,3 5 (giu nht) 1,2 1,3 1,1

Ngun: Vit Nam Tn cng ngho i. WB c tnh trn s liu ca VLSS 98 4.4.2. c im v trnh vn ho Trong nhm h ngho (nhm 1), s ngi cha bao gi n trng hc chim t l cao nh, trong s cha tt nghip cp 1 mt s ngi do cuc sng kh khn nn phi b d khng tt nghip c cp 1, ng ch l trnh t cp III tr ln chim t l rt t. Ngi ngho thng khng c o to ngh nghip. y l iu ng lo ngi nht i vi ngi ngho v l mi quan tm ca ton x hi. Trnh hc vn ca cc h n v: (%).

Chung Chung - Cha bao gi n trng - Cha tt nghip cp I - Tt nghip cp I - Tt nghip cp II - Tt nghip cp II - Ngh c s - Trung hc chuyn nghip 100 100 100 100 100 100 100 100

Nhm h (theo mc chi tiu) 1-ngho 2 19,98 39,86 23,33 21,37 17,63 10,54 10,13 6,98 81 3 4 20,01 15,01 19,38 16,63 20,87 19,55 25,23 23,60 5 -giu 20,00 8,94 13,13 18,11 16,97 36,55 29,54 39,69 20,00 20,01 19,99 16,19 23,03 21,14 21,24 19,75 20,96 23,57 13,03 20,33 15,86 19,32 14,31 15,41

- i hc v cao ng

100

1,45

4,57

3,59

20,24

70,15

Ngun: TCTK: VLSS, 1998 Nh vy, t l ngho gim xung khi trnh hc vn tng ln v gn 90% ngi ngho c trnh ph thng c s hoc thp hn. T l cha hon thnh chng trnh gio dc tiu hc nhm h ngho cao nht (57%), ngc lo t l tt nghip i hc thuc din h ngho i ch chim 4%. Theo kt qu iu tra ny, nhm h ngho c ti 24,3% cha bit ch, trn 53% ch c trnh hc vn cp I. Trong lc , nhm h giu phn ln t trnh hc vn cp II, cp III. Cc h ngho khng c iu kin hc tp vn ho, cc con em h khng c nhiu c hi n trng, nht l con em vng dn tc t ngi, min ni, vng su, vng xa. 4.4.3. c im v ti sn, nh , i sng tinh thn Mc chnh lch gia h ngho vi h giu, khng nhng ch biu hin thu nhp hay chi tiu, m cn thy s gia tng kh nhanh khong cch v mc mua sm ti sn, phng tin phc v sn xut v i sng tinh thn, a s cc h ngho v ngi ngho vn cn gp nhiu kh khn. Kt qu iu tra nm 1993 ca B Nng nghip v CNTP v tnh trng giu ngho trong nng thn cho thy: Nh ca h ngho cn n s: mi ch c 15,7% s h c nh ngi, 72% cn nh tranh vch t, 11,7% s h lu tm. dng sinh hot trong gia nh cn qu thit thn, bnh qun mi h c 1 chic ging g hoc tre, 0,3 chic xe p. Ti thi im ny, cc h ngho trong s cc h iu tra khng c tivi, xe my. V t liu sn xut, bnh qun 10 h mi c 1 con tru hoc b, ngay c cy, ba bng g cng cn thiu thn. Trong lc , cc h giu c tch lu kh, mua sm c nhiu loi my mc phc v sn xut kinh doanh, phng tin sinh hot. c 16,1% s h giu c nh mi bng hoc t 2 tng tr lnl 77% s h c nh ngi, ch cn 6,9% nh tranh. S h c tivi cc loi l 47%, trong 16,8% s h c tivi mu, 79% s h c radio cc loi, 87,8% s h c xe p. Kt qu iu tra nm 1998 cng cho thy nhm ngho c ci

82

thin v mt nh rt ng k so vi nm 1993, nhng t l h ngho ch yu nh bn kin c, nh tm vn cn cao (33,51% nh tm v 17,75% nh bn kin c). Tuyt u cc h nng thn hin cn nh bn kin c, nh tm. 4.4.4. Ngi ngho thng rt d b tn thng Nguy c d b tn thng ca ngi ngho th hin ch, nhng kh khn, t bin, ri ro p n vi gia nh, nhng cuc khng hong xy ra vi cng ng thng gy thit hi ln nht trong s nhng ngi ngho i, l nt c trng rt c bn ca cc x hi khc nhau. Nhng h gia nh ngho ch c kh nng trang tri c vi mc hn ch, ti thiu cc chi ph lng thc v phi lng thc thit yu khc, h rt d b tn thng trc mi bin c xy ra, h thng phi b thm chi ph khng ng c hoc b gim thu nhp v kh tip cn cc c hi ca tng trng kinh t. i vi h ngho, nu c mt thnh vin trong gia nh b m au, th l mt s c nghim trng c th lm o ln cuc sng v sinh hot ca gia nh v phi n hng nm sau mi c th phc hi. V nu trong cng mt thi gian c vi s vic nghim trng xy ra lin tip th s suy sp n cng kit l u kh trnh khi i vi ngi ngho C cu tiu dng chia theo nhm h n v tnh: (%)

Chung Chi i sng - Chi n ung + Lng thc + Thc phm + Cht t + n ung ngoi gia nh + Ung v ht - Chi khng phi n ung 100 52,95 15,30 24,93 3,77 5,19 3,76 47,05

Nhm h 1-ngho 2 100 70,69 35,37 26,28 4,11 0,70 4,23 29,31 83 100 3 100 4 100 56,11 16,05 27,96 3,89 4,48 3,74 43,91 5 -giu 100 43,54 7,57 21,19 3,52 7,65 3,64 56,45

65,64 61,67 26,84 21,72 28,97 29,45 4,08 1,86 3,89 4,02 2,74 3,84

34,36 38,33

+ May mc + + dng lu bn + Y t + Giao thng bu in + Gio dc + Vn ho th thao + Khc

4,34 7,51 12,10 5,22 1,26 6,37 0,65 9,54

5,79 4,00 4,08 4,64 0,48 3,22 0,08 7,03

5,71 4,62 6,26 5,21 0,65 3,95 0,10 7,87

5,38 5,29 8,79 5,45 0,77 4,52 0,17 8,77

4,76 6,44 10,84 5,71 0,94 5,53 0,37 9,32

3,34 9,81 16,47 5,01 1,79 8,29 1,12 10,61

Ngun: TCTK: VLSS, 1998 Nhng s liu iu tra v mc sng cho thy, ngoi chi cho n ung (70%) cc h ngho cng phi dnh mt s khon kh ln (v t trng trong ngn qu gia nh) cho vic cha bnh v gio dc (ng tin hc ph, xy dng trng hc cho con ci ). Cc khon chi tiu cho vic i li, vn ho, th thao chim t l t nht trong cc khon chi tiu ca gia nh v trong cc h phn theo thu nhp. Mt nghch l l s ngi ngho t cha bnh chim t l kh ln do khng tin chy cha, hoc thin v cc liu php r tin. Theo bo co ca ngn hng th gii (thng 1/1995), ngi ngho iu tr cc c s y t cng cng chim t l t nhat 11,5% so vi con s ca ngi giu l 19,5%. T l bc s chm sc i vi ngi bnh thuc nhm ngho ch c 3,7%, trong khi t l ny ca ngi giu l 18,2%. Mt nt c trng khc na l mc d thu nhp thp, nhng ngi ngho cng phi trang tri cc khon chi cn thit cho i sng. Sinh hot tuy khim tn nhng mc no, khon no cng phi c. Ngoi ra ngi ngho cung phi chi ph cc khon ng gp khc, nh: an ninh a phng, khc phc bo lt, quc phng, xy dng trng hc .v.v.. Qua y, chng ta thy rng, i sng ca ngi nng thn nc ta ch yu cn da vo sn xut nng nghip, do h ph thuc rt nhiu vo thin nhin. Thin tai, c bit l hn hn ko di, l lt s nh hng trc tip n i sng ca ng o nng dn, gim tc pht trin kinh t ca t nc. Gi c hng ho v cc dch v khc,

84

theo , cng tng ln cao cng gy thm nhiu kh khn cho i sng ca mi ngi, c bit l ngi ngho. Thu nhp thp => n ung khng y => sc kho km => nng sut lao ng thp => lm khng n => thiu i => vay min n nn nhiu nn thu nhp li thp l ci vng lun qun ca ngi ngho C mt nghch l l: vn ngn hng cho ngi ngho vay cn nhiu, nhu cu vay vn ca cc h ngho i li ln, m cc h ngho vn phi i vay mn t nhn, chu cnh vay nng li. Thc t nhu cu vay vn thng c tnh cht t xut trong s cc h ngho v nhu cu phi sn xut thng khng ph hp vi c ch vay ca ngn hng hin nay, y l mt bt cp v c ch vay vn v l mt thc t nghit ng trong cuc sng ca ngi nghe i. Khng t h phi bn la non lo lt cc khon chi tiu khng th chi t trong gia nh.. ang dn h vo th b: ngho li ngho thm. S liu di y phn nh phn no nhu cu vay vn ca cc h ngho v mc p ng trn thc t. 4.4.5. Ngho i l kt qu ca nhiu yu t c nhiu cuc iu tra, nghin cu xc nh yu t ngho i, trong c cuc iu tra ca B Nng nghip (B NN PTNN) nm 1993, ti 17 tnh thuc 7 vng trong c nc xc nh c 9 yu t dn n ngho i, l: ng con, Thiu lao ng; Thiu rung t sn xut; Thiu vn; Ri ro tai nn; Khng c kinh nghim lm n; Chi tiu khng c k hoch; Bnh tt m au; Khng c ngh g khc ngoi nng nghip v yu t khc. Trong , s h ri vo cnh ngho i do t 3 5 yu t chim t l cao nht. Trn thc t cng kh xc nh c u l yu t u tin gy ra tnh trng ngho i. Nguyn nhn v hu qu ca ngho i th hin rt a dng, mun hnh mun v trong cuc sng hin ti. Tuy nhin, cch tip cn hp l hn c c th nhn nhn ngho i l do nhiu yu t gy ra, bt ngun t kinh t c tm v m v vi m. Kinh t km pht trin, tng trng chm, s khng c c hi vic lm cho ngi ngho tng

85

thu nhp. Tng trng khng cao, nng sut lao ng thp, ngn sch hn ch, th vic m bo cung cp y cc dch v x hi, c bit l gio dc tiu hc, y t c s cho ngi ngho cng s rt kh khn Theo tc gi Robert Chamber, nhng bt li ca ngi ngho gm 5 yu t chnh, l: ngho nn, yu km v th cht, d b tn thng, b c lp v v quyn. Qu vy, c th coi nhng vn ny l bc tranh kh tng hp v h gia nh ngho. Cc yu t dn n i ngho c lin quan cht ch vi nhau. Bn thn ngho nn li l nhn t dn dn cc nhn t khc. Ngho nn gp phn vo s yu km v th cht do n ung thiu thn, dng ngi nh b, suy dinh dng dn ti t c kh nng min dch vi cc bnh ly lan v khng c kh nng tip cn hoc tr tin cho cc dch v y t, n gp phn lm cho tnh trng ngi ngho b c lp vi cc dch v x hi c bn v khng c kh nng np tin hc ph, vin ph, thiu thng tin, thiu phng tin i li tm kim vic lm hoc sng gn trung tm thn x hoc gn ng ci, n lm cho tnh trng d b tn thng cng trm trng hn do khng kh nng chi tr nhng khon tn km nhng ri ro bt thng v lm cho tnh trng v quyn cng ti t hn v ca ci t i cng vi a v thp, ngi ngho khng c ting ni. 4.5. Xo i gim ngho Vit Nam Thc hin i mi qun l kinh t trong nng nghip, h nng dn c xc nh l n v kinh t t ch, cng vi nhiu chnh sch kinh t v m ci m, thng thong, nh: chnh sch u t pht trin c s h tng phc v sn xut nng nghip kinh t nng thn, chnh sch cho vay trc tip ti h nng dn vi nhiu knh chuyn vn; chnh sch th trng, gi c, t gi xut nhp khu v bo h sn xut; chnh sch khuyn nng, chuyn giao cng ngh to ng lc mnh m thc y nn kinh t pht trin. Kinh t tng trng nhanh, nhp tng tng sn phm trong nc (GDP) bnh qun hng nm trong sut mi nm 1991 2000 l 7,2%. Thnh tu ni bt l sn lng lng thc tng lin tc v n nh, trung bnh 4,8% nm, t 21,5 triu tn nm 1989 tng ln 35,6 triu tn

86

nm 2000. Hn th na, nc ta t ch hng nm phi nhp khu trn di 1 triu tn lng thc cu i, nay ng hng th hai trn th gii v xut khu go. thc hin xo i gim ngho, Chnh ph a ra nhiu chng trnh mc tiu, chnh sch ln h tr pht trin kinh t, tr gip ngi ngho, nh chng trnh mc tiu quc gia v vic lm (Quyt nh 126/1998/Q-TTg, 1998). Chng trnh 327 v ph xanh t trng, i ni trc (Quyt nh s 327/CT ca Ch tch Hi ng B trng, ngy 15/9/1992), sau ny pht trin ln v c thay th bng D n trng 5 triu hc ta rng v niu chnh sch quan trng khc. c bit thng 7 nm 1998 Chnh ph ph duyt Chng trnh mc tiu quc gia xo i gim ngho giai on 1998 2000 (Quyt nh s 133/1998/Q-TTg, ngy 23/7/1998) vi 9 ni dung: (1) H tr xy dng c s h tng x ngho; (2) H tr ng bo dn tc c bit kh khn ; (3) nh canh, nh c, di dn kinh t mi; (4) Hng dn ngi ngho cch lm n; (5) H tr tn dng; (6) Y t cho ngi ngho; (7) Gio dc cho ngi ngho; (8) H tr pht trin sn xut, ngnh ngh; v (9) o to cn b lm xo i gim ngho, cn b chnh quyn cc x ngho. Tip , Chnh ph ph duyt chng trnh pht trin kinh t x hi cc x c bit kh khn min ni vng su, vng xa (Quyt nh s 135/1998/Q- TTg, ngy 31/07/1998), theo , Chnh ph s tp trung u t cho 1715 x c bit kh khn (gm 1658 x min ni, 147 x vng ng bng sng Cu Long, thuc 267 huyn ca 46/61 tnh, thnh ph trong c nc. C 2 mc tiu l (a) u t xy dng c bn v (b) u t pht trin sn xut. Ngy 26/03/2001 Th tng Chnh ph li c Quyt nh s 42/2001/Q-TTg v vic b sung cc x c bit kh khn ca Chng trnh 135. Theo quyt nh ny, c nc b sung thm 447 x thuc 192 huyn ca 33 tnh thnh ph trc thuc Trung ng vo din x c bit kh khn v c hng cc chnh sch dnh cho Chng trnh t k hoch nm 2001. a tng s x c bit kh khn ca cc nc ln 2162 x.

87

Phn b ngho theo cc vng Vit Nam cc nm 1993 1998 Ngho cc vng so T l dn c Dn s triu vi c nc (%) 1993 - Min ni pha Bc - ng bng sng Hng - Bc Trung b - Duyn hi min Trung - Ty Nguyn - ng Nam b Long C nc 100,0 100,0 100,0 100,0 Ngun: Vit Nam Tn cng ngho i, Bo co pht trin ca Vit Na m, 12/1999. Thch thc trong xo i gim ngho nc ta hin nay 1. Trong tin trnh hi nhp, nn kinh t Vit Nam phi cnh tranh gay gt trn th trng quc t, trong khi cht lng sn phm cn thp. 2. t sn xut nng nghip b hn ch, trong khi tin trnh th ho ang ngy cng tng. Lao ng thiu vic lm ngy cng tng, thi gian nng nhn cn ln, chim 30 40% qu thi gian lao ng nng thn, trong khi t l lao ng qua o to cn thp. 3. Xu hng gia tng chnh lch v mc sng gia thnh th, nng thn, gia cc vng vn cn ln, i hi phi kt hp hi ho pht trin gia cc vng c tc pht trin cao, va h tr u t nhiu hn cho cc vng cn nhiu kh khn. 4. Ngun vn trong nc cn hn hp, li va phi u t ln cho pht trin knh t, va u t cho xo i gim ngho, trong kh vic khai thc cc ngun lc cha c nhiu v cha c hiu qu 88 21 23 16 10 4 7 1998 28 15 18 10 5 3 21 (%) 1998 18 20 14 11 4 13 21 ngi 1998 13,5 14,9 10,5 8,1 2,8 9,7 16,3

- ng bng sng Cu 18

5. Ngi ngho cn gp nhiu hn ch trong vic tip cn v hng th cc dch v x hi c bn v li ch ca tng trng kinh t em li. 6. Nhn thc v trch nhim i vi cng tc xo i gim ngho mt s b, ngnh, a phng c s thiu nht qun nn iu tra, phi kt hp cn lng tng, chm chp. 7. Cng tc iu tra, kho st nm chc s lng ngi ngho, h ngho, x ngho, xy dng k hoch cn nhiu bt cp, cha c u t ngun lc ng mc thc hin. 8. Vai tr qun l ca cn b x, vai tr h tr, t vn ca cc t chc on th x hi trong vic thng hiu cc th tc gii ngn t cc ngun vn ca Ngn hng phc v ngi ngho rt m nht.

89

CHNG 5: CC PHNG PHP PHT TRIN NNG THN

to c cc chuyn bin x hi nng thn gip em li ci thin i sng vt cht tinh thn v thc hin cc mc tiu xo i gim ngho, PTC nng thn p dng cc phng php PTNT ni chung v ly con ngi lm trung tm. Cc phng php sau c p dng rng ri xut pht t cc c im v sinh k v kinh t x hi ca cng ng. Trn thc t cc phng php ny thng kt hp vi nhau trong cc chng trnh PTNT. 5.1. Pht trin nng thn Do nng nghip l ngun thu nhp chnh ca cc ng ng nng thn nn pht trin nng nghip l phng thc c hiu qu v to iu kin cho nhiu ngi hng li nht v phn ln dn c nng thn u tham gia sn xut nng nghip. Ngoi ra y cn l phng thc pht huy v khai thc ngun lc con ngi trong nng thn. Pht trin nng nghip chnh l to c hi ngi nng dn s dng v pht trin kin thc v k nng ti ch ca h. Pht trin nng nghip l phngthc trc tip cung cp vic lm v to thu nhp cho cng ng nng thn lm c s n nh i sng x hi v cc ngnh sn xut khc. Pht trin nng nghip trong cc chng trnh PTNT khng phi l u tin gii quyt cc vn v cng ngh nh trng trt, chn nui .. Phng php ny phi h tr v thc y cc chuyn bin x hi trong cng ng nhm thc hin c cc mc tiu pht trin cng ng nng thn v u tin xo i gim ngho. Cc vn chnh cho pht trin nng nghip trong cc chng trnh pht trin nng thn l: (1) to lp s t ch thng qua huy ng ni lc v ci thin hp tc, hot ng tp th trong cng ng; (2) tng kh nng pht trin bn vng nh xem xt tng hp cc yu t nng sut; hiu qu, x hi v mi trng; v (3) tng bnh ng v cung cp c hi sinh k v cc dch v x hi nh vic la chn cc loa hnh cng ngh ph hp v s dng c kin thc bn a.

90

nh gi pht trin nng nghip trong cc chng trnh PTNT khng ch xem xt nng lc sn xut v hiu qu ca mt gii php cng ngh c th hoc trn mt n v ti nguyn hay vt u vo (v d: nng sut la/ha hay tngg 30% nng sut do bn phn) m cn nh gi nng lc sn xut v hiu qu ca cc nhm cng ng khc nhau (v d: sn lng hay thu nhp t la/khu hoc ca mt h ngho). Tc ng nhiu mt ca qu trnh sn xut nng nghip cng c xem xt nh tc ng x hi (ai hng li, ai b hi); tc ng mi trng (thm cnh dn n tc hi g ?); vn lm, cng bng, mu thun v c hi sinh k c gii quyt th no trong qu trnh sn xut nng nghip . 5.2. To vic lm Thiu vic lm ang xy ra thng xuyn cc vng nng thn. Hin tng lao ng nng thn di chuyn n cc thnh ph ln kim vic lm gy nn nhiu vn x hi. Thiu vic lm cng dn n thc trng thu nhp thp, khng c kh nng chi tr cho hc hnh, khm cha bnh v cc nhu cu thit yu khc. Vic lm cho ngi ngho trong cc cng ng nng thn xem xt cc c th chnh sau y: - Lc lng lao ng di do nhng trnh vn ho cng nh tay ngh rt thp. V vy cc gii php to vic lm cn c u t o to ngh ph hp, ng thi loi hnh cng ngh p dng cng cn ph hp vi lao ng k nng thp. Qui m t chc nh v a dng. - Lao ng c thi v l c im lao ng gn vi c th sn xut nng nghip trong cc cng ng nng thn. Trong khi cha to c vi lm n nh th to vic lm nng thn cn xem xt cc kh nng lm gim cng thng v thi v trong cc hot ng to vic lm cng nh trong cc hot ng sn xut v sinh k khc. a dng ho cc hot ng to vic lm trong cc ngnh sn xut khc nhau (k c pht trin kinh t h) v a dng ho hnh thcv qui m t chc to vic lm l hng i quan trng. Vic phc hi cc lng ngh truyn thng, h tr tip th v hp tc gia cc

91

thnh vin cng ng ngy cng c ch trong to vic lm cho ngi ngho nng thn. Vai tr t nhn v cc hnh thc t chc kinh doanh, cung ng dch v linh hot theo kiu gia cng cng cn c nh gi v khai thc. 5.3. p ng cc nhu cu c bn Phng php ny l xc nh v xy dng cc hnh thc t chc p ng mt cch nhanh nht cc nhu cu c bn ca ngi dn trong cng ng vi mt chi ph thp, v d nh cung cp dnh dng hp l, nhu cu nc sch, v sinh mi trng, chm sc sc kho ti ch, gio dc ngi ln Vic p ng cc nhu cu ny nng thn thng b tr ngi do nhiu yu t khc nhau. Ngoi vn thu nhp mc sng thp, th hnh thc t chc cung ng, chi ph gi thnh, duy tu sa cha cc cng trnh dch v v ti quen tp qun ca cng ng cng cn c xem xt. Trong thc t cc chng trnh pht trin nng thn c ch trng u t xy dng v ci thin kt cu h tng c s. Cc hot ng ny cung cp c hi v iu kin tt gii quyt cc nhu cu c bn cng ng. Tuy nhin ch ci thin cc iu kin v c s th hiu qu p ng cc nhu cu c bn s rt thp v mi quan h trong cc trng hp ny l ngi kinh doanh v ngi s dng. Cng ng khng c vai tr cn thit trong cc hot ng ny. Chnh v vy cc hot ng xy dng v pht trin cng ng trong cc chng trnh pht trin h tng c s nng thn ang c ch trng. l cc hot ng gio dc cng ng tng cng trnh dn tr v thc trong qun l v s dng cc cng trnh phc li cng cng. Cc hnh thc t chc cng ng trong tham gia la chn, xy dng, s dng, qun l v ng gp duy t sa cha cc cng trnh phc li cng cng t ra c nhiu kt qu tt. Cng vi gio dc cng ng v t chc cng ng, vic xy dng v thc hin cc quy nh quy ch v qun l v s dng cc cng trnh cng cng to ra chuyn bin x hi r nt trong cng ng. Cc chuyn bin ny gip ci thin v duy tr hiu qu s dng cc cng trnh cng cng v lm tng cht lng cuc sng. Ngoi cc hot ng v xy dng kt cu h tng c s, phng php ny cn h tr cng ng xc nh v nhn thc cc nhu cu c bn khc v xy dng gii php gii 92

quyt ti ch, v d gii quyt suy dinh dng tr em, xo m ch hoc gio dc sinh sn Kh nng nhn thc nhu cu c bn v ph hp ca cng ng cng cn c ci thin. 5.4. Pht trin nng thn tng hp l chng trnh pht trin c nhiu hot ng lng ghp b sung v h tr nhau da trn vic gii quyt cc vn nhiu mt nng thn. cc kha cnh khc nhau cn phi c xem xt khi thit k xy dng cc chng trnh v hot ng. Pht trin tng hp l m bo pht trin hi ho cn i cc mt kinh t, x hi, bo v ti nguyn v mi trng. Thng thng khi m rng mt hot ng sn xut, cng vi tng nng lc sn xut v thu nhp th tc ng c hi n mi trng cng c th xy ra.Mt s vn x hi mi cng c th ny sinh, v d nh tng cnh tranh v mu thun gia cc nhm trong cng ng v tng khong cch mc sng gia cc nhm. Pht trin tng hp khng n thun l thc hin ng thi nhiu hot ng. im quan trng l lm sao cc hot ng c th phi hp v h tr nhau lm tng hiu qu hot ng v ecasm li kt qu cao nht cho cng ng. c th l cc hot ng lin nhau, ni kt nhau, lng ghp hoc c thc hin song song vi nhau. Cc d n tn dng pht trin tng hp c th coi l mt v d v hot ng tng hp. Vic o to v k thut, t chc nhm hot ng tn dng cng vi h tr v ti chnh v kin ton cc qui ch hot ng sn xut mi c tc ng ng thi n cc kha cnh sinh k khc nhau trong cng ng, l: vn ti chnh, vn x hi, vn con ngi. Cc ci tin ba loi vn sinh k trn gp ci thin i sng gip tch lu tng vn c s vt cht. Nhng thay i i hi phi duy tr c vn ti nguyn thin nhin, v d tng mc u t bo v mi trng hoc duy tr c hi s dng ti nguyn cho cc thnh vin cng ng. 5.5. Pht trin nng thn c s tham gia Ngy nay phng php tham gia ang c p dng rng ri v tr thnh yu cu quan trng ca cc chng trnh pht trin nng thn. Phng php ny coi mc tham

93

gia ca cng ng va l mc tiu va l phng tin ca s pht trin. Pht trin c s tham gia l p dng cc tin trnh v cng c ph hp tng cng vai tr ca ngi dn v cng ng vo hot ng pht trin nng thn. l s tham gia ch ng vi vai tr ngy cng cao ca cng ng vo vic xc nh vn , la chn gii php, a ra cc quyt nh, lp k hoch, t chc thc hin, phn phi li ch v dnh gi qu trnh pht trin. Gia tng s tham gia ca cng ng l m bo cho hot ng pht trin thc t hn v khng p t t bn ngoi nn huy ng c ngun lic v trch nhim ca cng ng. Tuy nhin y l phng php mi i hi cn b pht trin phi c kin thc, k nng v thi ng n mi c th thc hin c. Pht trin c s tham gia l xy dng hot ng ly ngi dn lm trung tm, da vo dn v bt u vi ngi dn. Hot ng u tin l k hoch ho hay lp k hoch hot ng pht trin i hi phi c s thay i ln so vi phng php truyn thng. Cng vi vic tham gia ca ngi dn vo xy dng k hoch th vic s dng kin thc bn a cng cn coi trng, c bit l la chn v a ra cc gii php. T chc thc hin, gim st v nh gi cc hot ng i hi pht huy tnh t ch ca cng ng vi vai tr ngy cng cao.

94

Gii quyt vn qun l theo Phng php da vo cng ng p dng phng php cng ng hay nng cao s tham gia ca ngi dn vo hnh ng qun l h dm ph Tam Giang Cu Hai ngy cng c ch v hiu qu ca n trong vic t chc li khai thc m ph v chia s gng nng qun l ca chnh quyn cc cp. M hnh ny mt s a phng to iu kin cho ngi dn pht huy dn ch c s t qun l ngun li, mi trng thu sinh cng chnh l bo m k sinh nhai lu di ca cng ng. Kt qu ban u cho thy vic gii quyt vn da vo cng ng c kh nng thc thi. Tuy nhin, vic p dng phng php ny khng ch c ch, quyt tm m cn cn xy dng c nhn thc ca cng ng v quyn li s dng chung. Vn qun l hin nay h dm ph Tha Thin Hu: Thay i chnh v nhng vn ny sinh trong qun l h dm ph Tam Giang Cu Hai xut pht ch yu l pht trin nui trng thu sn v gia tng cng khai thc qu mc. Mt phn din tch thu vc m ph v t nng nghip vn ph chuyn thnh ao h v c qun l nh t nng nghip. Vic chim dng mt nc s dng tri php trn lan, v d dng li khoanh mt vng thu vc m ph c quyn khai thc di hnh thc nui ng chn, lm gim mt nc chung, lm ny sinh mu thun gia nhng nhm s dng ti nguyn. Khng nhng din tch mt nc b ln chim m cn tc dng xu n mi trng do lm gim dng chy, nhim mc v ly lan bnh thu sinh. Vn trng tm cho qun l hin nay l b ln chim tri php v qui hoch khai thc hp l. c nhiu n lc thc hin nhng kt qu rt hn ch v chnh quyn a phng gp nhiu kh khn v ti chnh v phng php, c bit cha huy ng s tham gia ca ngi dn v thiu phng cch duy tr sinh k cho cng ng trong qui hoch. Ni dung: Da vo cng ng gii quyt vn l to ra chuyn bin x hi lm cho mi thnh vin trong cng ng cng quan tm, chia s, v cng hnh ng. Gii quyt vn qun l qun l tt hn ti nguyn chung nn khng c h s dng ti nguyn hno l ngi ngoi cuc.Tuy nhin to c 95

Chng 6: Kinh t hp tc trong PTNT

6.1. Tnh tt yu khch quan ca L do u tin i n kt lun l con ngi ch da vo nhau, hp tc vi nhau mi chinh phc c s khc nghit ca thin nhin. iu ny c th c chng minh bng thc t lao ng sn xut ca ngi nguyn thu. Trong thi k s khai ca loi ngi, con ngi hoang d mun chng chi vi thin nhin v th d kim k sinh nhau, phi hp tc vi nhau, sng thnh by n. Sn xut cng pht trin, con ngi cng cn n s hp tc lao ng v nh nhng kim t thp, nhng cng trnh s ca th gii hin nay c xy dng trn s hp tc lao ng ca nhng ngi n l. Mt khc, c tnh ca lao ng l vic s dng v ch to cng c lao ng. Chnh iu lm cho con ngi lin h hp tc vi nhau ngy cng cht ch. Ngi ta khng th tin hnh lao ng m khng c s hp tc vi ngi khc c c nhng cng c sn xut cn thit cho mnh. Tht ra ngi ra cng c th dng cng c lao ng do mnh sn xut ra lao ng. Song khng ai c th ch to ra y cc loi cng c p ng nhu cu sn xut. V vy, h c nhu cu s dng cng c lao ng ca ngi khc. Nhu cu lm cho con ngi phi hp tc trao i sn phm cho nhau. Theo pht trin ngy cng cao ca phn cng lao ng x hi v chuyn mn ho sn xut, nhu cu hp tc lao ng ca con ngi ngy cng tng ln. X hi ngy cng pht trin, phn cng lao ng cng su sc, cng chi tit th mi quan h hp tc lao ng ngy cng cht ch v rng ri. Ngy nay trong x hi hin i, s hp tc lao dng ca con ngi khng ch dng li tng gia nh, tng x nghip, tng a phng, tng ngnh, trong mt nc, v trn th gii. Hp tc trong lao ng sn xut ca con ngi rt a dng. Song nhn chung c 2 loi hp tc: hp tc vi nhau cng sn xut ra mt loi sn phm v hp tc trao i

96

sn xut cho nhau. Hai loi hp tc lao ng ny xut pht t hai loi hnh phn cng lao ng l phn cng lao ng trong ni b doanh nghip v phn cng lao ng x hi. Phn cng lao ng trong ni b doanh nghip l phn cng gia nhng ngi sn xut ra cng mt loi sn phm trong phm vi mt ch th sn xut hng ho. Do s phn cng ny, mi ngi ch sn xut mt chi tit sn phm no v phi hp tt c nhng chi tit s c mr sn phm ton vn. Do mi ngi ch m nhn thc hin mt phn cng vic, nn trong qu trnh to ra sn phm, nhng ngi lao ng b phn phi c s tc hp vi nhau. Phn cng lao ng x hi phn chia ngi sn xut vo cc ngnh ngh khc nhau ca x hi. Do s phn cng ny, mi ngi sn xut ra mt sn phm ton vn. Song nhu cu ca con ngi rt a dng, phong ph, nn h phi trao i sn phm cho nhau tho mn mi nhu cu. Chng hn, do phn cng lao ng x hi, ngi nng dn chuyn vic trng la, ngi th th cng chuyn dt vi. Ngi nng dn trng la cng c nhu cu cn vi mc. Ngc li, ngi th th cng c vi song nhu cu ca h khng ch cn vi mc m phi c lng thc sng. iu i hi nhng ngi sn xut c lp do phn cng lao ng x hi phi thc hin trao i sn phm vi nhau, hp tc vi nhau tho mn nhu cu sn xut Nh vy, d phn cng lao ng x hi hay phn cng lao ng trong ni b doanh nghip, ngi lao ng u phi c mi quan h hp tc vi nhau trong sn xut v tiu dng: Hp tc trong phm vi mt doanh nghip cng trao i cho nhau nhm p ng nhu cu ca m ngi sn xut c lp. V th, hp tc th hin c tnh x hi ca con ngi. Trn phm vi ton x hi, hp tc lao ng gia cc ch th c lp p ng nhu cu a dng v sn phm cho sn xut v tiu dng ca con ngi. T , n c tc ng mnh m tr li thc y s pht trin ca phn cng lao ng x hi, lm xut hin nhng ngnh ngh mi, m rng mi quan h giao lu kinh t. ng thi, n cng to ra s cnh tranh v sn xut v tiu th sn phm c hiu qu nht 97

6.2. Nhng c th ca hp tc trong nng nghip, nng thn Nng nghip l ngnh sn xut vt cht gn vi s tn ti v pht trin ca loi ngi. C ngha l ngay t khi con ngi xut hin th ngnh sn xut u tin mang li s sng cho h l nng nghip. Chnh v vy hp tc lao ng trong nng nghip l hnh thc hp tc lao ng u tin ca loi ngi. Sn xut cng pht trin, phn cng lao ng cng su sc xut hin cc hnh thc hp tc lao ng trong cc ngnh ngh khc. Mc d hp tc lao ng l thuc tnh ni chung ca lao ng sn xut, song trong tng lnh vc c c th ring bit. c th ny do c im tng ngnh sn xut qui nh. Trong lnh vc nng nghip, hp tc lao ng c nhng c th sau y: Mt l, sn xut nng nghip gn lin vi c th sng m s tn taij v pht trin ca n tun theo cc qui lut sinh hc. Nh bit, qu trnh sn xut trong nng nghip c phn chia thnh nhiu khu, trong c nhng khu cn thit phi c s hp tc lao ng. Song cng c khu tng ngi lm ring bit s hiu qu hn. Chngt hn trong ngnh trng trt, qu trnh sn xut trc tip c th c chia thnh ba giai on: (1) Giai on cy cy, gieo trng; (2) Giai on chm sc; v (3) Giai on thu hoch. Trong giai on u , do tnh cht thi v, ngi lao ng cn c s hp sc vi nhau, lm vic theo phng thc i cng cho nhau m bo cy cy, gieo trng kp thi v. Trong thi k chm bn, c nhng cng vic ch cn tng ngi lm vic nh bn phn, lm c. Song cng c vic cn phi c lao ng hp tc nh ti tiu, chng ng, chng hn giai on thu hoch, r rng cn s s hp tc lao ng gia nhng ngi sn xut khc phc nhng thit hi do thu hoch chm. Ngoi ra, trong iu kin kinh t th trng, sn xut nng nghip ca nng dn phi gn lin vi th trng. Do vy, ngoi ba khu trc tip trn y, cn c cc khu cung ng t liu sn xut nh vn, phn bn, thuc tr su v tiu th sn phm trn th trng. Nhng khu ny nu c t chc lao ng hp tc th hiu qu ca sn xut nng nghip s cao

98

hon. Chnh v vy, hp tc lao ng trong nng nghip l hp tc tng khu, tng cng vic c th. Hai l, sn xut nng nghip mang tnh thi v, lc thi v khn trng phui hp lc vi nhau sn xut. Ngy nng nhn th pht huy tnh cn c ca lao ng t nhn. Ba l, do sn xut nng nghip chu nh hng ca iu kin t nhin nn hp tc lao ng cng tu thuc vo tnh hnh thi tit. Chng hn, trong iu kin bo lt cn thu hoch nhanh hn, hp tc lao ng tr nn khn trng hn. Thm vo , sn xut nng nghip li din ra ngoi tri, khng gian rng ln, lao ng v t liu sn xut lun di ng v thay i theo thi gian v khng gian. V vy hp tc lao ng trong nng nghip cn t chc cho thch hp vi s di chuyn ca cc yu t sn xut.

6.3. Quan im mi v kinh t hp tc trong nng nghip, nng thn Trc y, ni n hp tc lao ng trong nng nghip ngi ta thng ng nht hp tc lao ng trong nng nghip v kinh t hp tc trong nng nghip vi hp tc x hi trong nng nghip. V th trong t chc ch o thc tin, pht huy u th lao ng hp tc trong nng nghip, ngi ta thng coi trng vic cng c pht trin HTX nng nghip v qui m v trnh . V qui m, chuyn t qui m HTX t mt xm ln mt thn ri qui m v x. V trnh , y nhanh t i cng ln HTX bc thp v HTX bc cao. Thc tin pht trin kinh t hp tc x nc ra trong nhng nm trc i mi khng nh vic ng nht kinh t hp tc vi HTX, hn na li thc y nhanh m rng qui m v nng cao trnh t chc hp tc trong iu kin lc lng sn xut cha c s tin b r lm cho u th ca kinh t hp tc khng c pht huy, dn n c s nhn thc sai lch v vai tr ca hp tc lao ng. Chnh v vy, trong thi k i mi, c lc, c ni b qua vai tr kinh t hp tc lao ng trong nng nghip v nng thn. 99

Thc tin pht trin ca cc nc ch ra rng, hp tc lao ng trong nng nghip, nng thn ni ring, cng nh trong nn kinh t ni chung c ngha to ln. Vn l ch phi hiu kinh t hp tc nh th no. Trong nhng nm i mi kinh t hp tc v HTX va qua nc ra c nhiu quan im khc nhau v kinh t hp tc v HTX . C th nu ln mt s quan im nh sau: Kinh t hp tc l kinh t ca ngi sn xut t nguyn hp tc vi nhau t chc hot ng kinh t. Kinh t hp tc l s t nguyn ca nhng ngi sn xut c lp trong hot ng kinh t. Kinh t hp tc l phng thc hot ng kinh t trong lao ng sn xut ca con ngi. V vy, kinh t hp tc l quan h kinh t gia cc i tac, cc ch th hp tc t nguyn. Mc d cch din t c khc nhau, song nhn chung cc quan im v kinh t hp tc u ch ti cc vn sau y: Kinh t hp tc l s lin kt t nguyn ca nhng ch th c lp trong sn xut, lu thng hoc tiu dng. Trong hot ng kinh t chung, kinh t hp tc i hi phi tn ti t nht hai ch th c lp, c t cch php nhn. Cc ch th ny hp tc vi nhau thng qua nhiu mc khc nhau, song nhn chung c th c 3 mc sau: - Hp tc tng cng vic trong qu trnh sn xut v nh vy khng to nn ch th c lp, khng c t cch php nhn. Mi ch th hp tc c lp hon ton vi nhau, nhng phi hp, hp tc vi nhau khi cn thit nh trong thi v khn trng (cy, cy, thu hoch).

100

- c lp trong sn xut nhng hp tc trong mt s khu nh dch v ti tiu, cung ng ging cy trng vt nui, cung ng vn, t chc tiu th sn phm. Trong trng hp ny, nhng ngi sn xut chu trch nhim hon ton trong lnh vc sn xut. Song cc khu c th lp ra cc t chc HTX c tnh cht php nhn c lp. Theo hnh thc ny c cc HTX dch v u vo hoc u ra. Lin kt nhau li thnh t chc kinh t c t cch php nhn c lp chu trch nhim c v sn xut v tiu th sn phm. Thuc hnh thc ny c cc HTX nng nghip, HTX ch bin nng sn. Nh vy, kinh t hp tc l s lin kt t nguyn, a dng, a mc ca ngi sn xut c lp, nhng ngi lao ng trong lnh vc lu thng, nhng ngi tiu dng phi hp, h tr, gip ln nhau, kt hp sc mnh ca tng thnh vin vi u th v sc mnh ca tp th nhm gii quyt tt hn nhng vn ca sn xut, kinh doanh v i sng, m bo hiu qu ca sn xut kinh doanh v li ch ca mi thnh vin. Kinh t hp tc rng hn so vi kinh t HTX. Kinh t hp tc x bao gm c HTX v hp tc lao ng tng khu cng vic. S hp tc ny rt cn thit trong iu kin sn xut nng nghip vn mang tnh cht th cng, lc hu. Kinh t hp tc x ch l mt hnh thc ca kinh t hp tc, trong , HTX l t chc kinh t c t cch php nhn c lp, cn mi ngi lao ng l thnh vin ca t chc . Chng no nn kinh t cn l sn xut nh th vn cn phi khuyn khch sn xut ca nhng ngi nng dn c th hay cn gi l kinh t h. Chnh nhng ngi sn xut ny l ch th ca sn xut, l lc lng ch yu cung cp sn phm cho x hi trong nn kinh t th cng, lc hu. Song nh nu, sn xut ca nhng ngi nng dn c th khng th bit lp m phi c s hp tc lao ng. H ch c th sn xut c khi c s h tr ca nhng ngi sn xut khc. V vy, vic t chc hp tc lao ng tng khu cng vic h

101

tr kinh t ca mi h pht trin l ans cn thit. Thng qua , h mi c c nhng phng tin sn xut cn thit, gii quyt c nhng cng vic thi v, chng thin tai. Theo pht trin ca sn xut hng ho, cn t chc cc HTX cung ng cc yu t sn xut u vo v gii quyt u ra cho nng dn. Nh vy, trong iu kin sn xut nh, mt mt cn tp trung y mnh kinh t hp tc di nhiu hnh thc khc nhau nh HTX, dch v cung cp u vo v tiu th sn phm. HTX ch bin nng sn gip cho kinh t h pht trin 6.4. Cc hnh thc kinh t hp tc x trong nng nghip, nng thn Kinh t tp th (di hnh thc cc HTX) l mt hnh thc biu hin ca kinh t hp tc, l kt qu tt yu ca qu trnh hp tc. N qui nh bn cht ca ch kinh t. Trong tt c cc hnh thc hp tc, ch nhng s hp tc t ti yu cu khch quan lm ny sinh s lin kt cc ch th kinh t mi i hi s lin kt cc ch th kinh t mi i hi s kin lp kinh t tp th (kinh t hp tc x). Trong trng hp ny, hnh thnh ch th kinh t mi hnh thc cc HTX, hp tc ho khng th tiu cc ch th kinh t c lp, m trn cc ch th hnh thnh cc ch th kinh t mi vi ti u mi. Kinh t gia nh (di hnh thc tiu nng hay trng tri nng tri gia nh), n l hnh thc tn ti lu di trong lch s. V vy, hp tac ho khng phi l xo b kinh t gia nh, m phi xut pht t kinh t gia nh v phc v cho nn kinh t gia nh. Kinh t gia nh giai on kinh t tiu nng sn xut c khp kn cho tng gia nh v phc v cho nhu cu ca gia nh. Trong trng hp ny, s hp tc c th hin di hnh thc hp tc lao ng trong ni b gia nh v hp tc di hnh thc i mi cng gia cc gia nh nng dn Khi kinh t gia nh vt khi gii hn ca kinh t t nhin, s hp tc c ny sinh nhiu khu, nhiu lnh vc ca tn dng v k thut. Tuy nhin, cc qu trnh thun tu sinh hc trong trng trt v chn nui i hi s chm sc rt chu o ca tng c nhn. V vy, h nng dn vn l ch th thch hp nht i vi cc qu trnh y. Ngi

102

nng dn s lin kt cc qu trnh v cc ngnh tch ri nhau, ngoi qu trnh sinh hc. H cng nhau mua sm t liu sn xut, thnh lp cc nhm s dng my mc v tiu th sn phm, cc HTX ci to t, cung cp vt t, tn dng Ton h thng y dn bin thnh h thng kinh t hp tc nng thn. V lch s pht trin nng nghip mt s nc c nn kinh t pht trin nh M, ngay t nhng nm u ca th k XX, khi nng nghip ny sinh nhng yu cu tt yu ca hp tc thng qua hnh thc hp tc ho, cc nng tri lin kt vi nhau cc HTX bun bn hoc tiu th sn phm nng nghip, thc hin cng vic thu hoch, bo qun, ng gi, vn chuyn cc sn phm. Ngoi ra, c cc HTX sn xut, bn hoc cung cp my mc thit b cho cc ch tri v cp vn cho cc hot ng trn (cc HTX ny ging nh cc HTX tiu th cng nghip v tn dng nc ta). Nhng HTX kiu ny tn ti v duy tr cho n tn ngy nay. V mc ch, c cc HTX ch bin, tiu th nng sn bo v quyn li ca cc ch tri trc cc t chc bun bn hay cc nh cng k ngh; cc HTX cung ng dch v v cc vt t k thut nhm cung ng kp thi bo m cht lng cho cc yu cu sn xut nng nghip ca cc ch tri. Nh vy trn thc t mc ch ca cc HTX khng phi l li nhun, m nhm hp lc hot ng thc hin cc mc tiu kinh t ca cc nng tri. Ngoi ra, vic thnh lp cc HTX cn xut pht t yu cu tn ti ca cc nng tri trong iu kin v rung t, v cc lnh vc cung ng t liu sn xut v tiu dng sn phm nng nghip, nhng ch tri lin kt vi nhau thnh cac HTX. Cc HTX loi ny c gi l cc nng tri lin doanh (tt nhin, s lin doanh ca cc nng tri thc hin c khu sn xut nng nghip, ch bin, tiu th sn phm, cung ng t liu sn xut nhng thng theo mt loi sn phm nng nghip v y khng phi l cc HTX nng nghip thun tu). 6.5. T chc qun l HTX trong nng nghip, nng thn Cc HTX nng nghip c v tr quan trng trong nn knh t ca mi nc, bi v s hnh thnh ca v pht trin ca cc hnh thc kinh t hp tc l tt yu khch quan. Tuy 103

nhin, kinh t HTX pht huy c tnh u vit ca n, cn phi la chn cc m hnh HTX ph hp vi c im v trnh pht trin kinh t x hi ca nng nghip, nng thn. Cn xc nh hnh thc t chc v qun l c hiu qu theo tng m hnh HTX la chn. V la chn m hnh cc HTX: T vic nghin cu cc c im ca nng nghip, nng thn, chng ta xc nh mt h thng cc HTX vi cc m hnh sau: HTX nng nghip lm dch v: V mt hnh thc, y l t chc kinh t trong nng nghip c tch hn lm chc nng dch v nng nghip, bao gm: Dch v cc yu t u vo (cc HTX cung ng vt t) , dch v cc qu trnh tip theo ca sn xut nng nghip (ca HTX lm t, ti nc, bo v thc vt) dch v qu trnh tip theo ca sn xut nng nghip (cc HTX ch bin v tiu th sn phm). V thc cht cc HTX loi ny c t chc vi mc ch phc v cho khu sn xut nng nghip cu cc h nng dn. V vy, s ra i ca cc HTX dch v hon ton xut pht t yu cu khch quan ca sn xut nng nghip. Trong c im sn xut ca ngnh, trnh sn xut ca cc h nng dn chi phi mt cch trc tip nht. Tuy nhin, phi tu theo tnh cht ca tng ngnh, tng mc , yu cu ca hp tc v phn cng lao ng la chn cc hnh thc HTX cho thch hp. Bi v, ngay m hnh HTX dch v cng c phn thnh nhiu hnh thc: HTX dch v chuyn khu v HTX dch v tng hp. HTX dch v chuyn khu l cc HTX ch thc hin chc nng dch v mt khu cho sn xut nng nghip. Bao gm: - HTX dch v thu nng - HTX dch v in nng thn - HTX cung ng vt t - HTX tn dng nng nghip - HTX tiu th sn phm nng nghip HTX dch v tng hp l cc HTX thc hin chc nng dch v nhiu khu cho sn xut nng nghip, i khi c cho i sng nng dn. 104

HTX sn xut kt hp vi dch v: Cc HTX loi ny thng di dng cc HTX chuyn mn ho theo sn phm. l cc HTX dch v chuyn ngnh gn sn xut vi ch bin v tiu th. Trong , trc tip sn xut l h nng dn, HTX hp ng bao tiu ch bin v tiu th sn phm. V d: cc HTX sn xut rau, HTX sn xut sa Vit Nam, cc HTX nng nghip trong qu trnh chuyn i tn ti di hnh thc ny l ch yu, bi v tnh ch ng, c lp ca ngi nng dn cha c xc lp mt cch y . a s cc HTX, h vn phi ng qu theo mc tiu th trn u din tch c giao to ngun tr th lao cho Ban qun l HTX. Nu thiu ngun ny, cc HTX khng c c s kinh t tn ti. HTX sn xut nng nghip thun tu: HTX loi ny ging nh sau HTX nng nghip nc ta trc khi i mi. Tc l, nhng ngi sn xut lin kt vi nhau khu sinh hc ca sn xut nng nghip vi mc ch to ra qui m sn xut thch hp nhm chng li s chn p ca t thng, to ra nhng u th mi nhng ngnh kh tch ring nh chn nui c cc h m ln Vi nhng hnh thc HTX trn, cn la chn m hnh ph hp vi c im ca ngnh, trnh sn xut ca cc h nng dn v c th tng a phng. M hnh hot ng s c hiu qu. Mt m hnh c hiu qu c biu hin trn cc mt sau: V t chc: Phi c x vin r rng. S r rng v x vin thng qua s t nguyn, cho php HTX xc nh r i tng phc v. Bi v, mc tiu ca t chc HTX l phc v cho sn xut ca cc h nng dn. Cc thnh vin tham gia trc tip cc hot ng ca HTX, ng thi li phc v chnh nhng hot ng sn xut ca gia nh mnh. V vy nu khng xc nh r i tng phc v s rt d c nhng thin v trong phc v. Thc t hot ng ca cc x vin cc khu HTX m nhim trong thi k khon sn phm chng minh iu ny rt r. Phi c mt t chc r rng, hp l. S r rng ca t chc bao gm: V mt php l, v c cu t chc, v chc nng hot ng iu ny cho php HTX hot ng va thng sut, va c hiu qu cao. Phi c b my gn nh, c

105

hiu lc, c phn nh r rng theo tng chc nng cng tc. c bit, phi c mt i ng cn b va c nng lc, trnh va nhit tnh vi cng vic chung. V qun l: HTX phi xy dng c k hoch hot ng v thc s hot ng theo k hoch xy dng. Phi qun l vn v ti sn cht ch. Thc hin ch k ton mi, x l li, l r rng cng khai. nh gi hiu qu hot ng : Hiu qu v mt kinh t: i vi HTX, phi bo ton c vn, tng qui m qu, m bo c tc. Khng nhng vy HTX phi m bo cho nhng thnh vin tham gia trc tip cc hot ng ca HTX c mc thu nhp hp l, cc thnh vin ng gp c tc phi c mc li tc t nht bng mc li tin gi ngn hng. i vi x vin, hot ng ca HTX phi c s hot ng tch cc: sn xut v thu nhp ca h nng dn x vin phi tng so vi iu kin khng tham gia HTX. - Hiu qu v mt x hi: Mc ch thnh lp cc HTX NN l tr gip cho hot ng ca hi nng dn. V vy, vn ch yu l xem xt s tc ng ca HTX n h nng dn. Nhng cng khng th coi nh hiu qu v mt x hi ca n. Hiu qu x hi trong hot ng ca qui m HTX NN c xem xt s tc ng ca n n cc mt nh: xy dng cc c s h tng, thc hin xo i gim ngho thng qua s tc ng ca n n pht trin kinh t, qu trnh chuyn dch c cu kinh t i vi nh nc, th hin vic m bo li ch i vi nh nc thng qua cc khon ng gp theo qui nh v lut nh. 6.6. Tnh hnh pht trin HTX t sau i mi S thay i ca nng nghip nng thn Vit Nam c k n nh l mt thnh tu t sau khi c ngh quyt 10 BCT (13/4/1988) ca B chnh tr v i mi c ch qun l kinh t trong nng nghip. Theo tinh thn , h nng dn c coi l mt n v kinh t t ch, c t quyt nh ly mi hot ng kinh t ca mnh. T y mi hot ng ca h tr nn thit thc hn v mi nhu cu hp tc ho ca nng dn cng bt ngun t 106

yu cu sn xut ca h theo tinh thn Ngh quyt 10 BCT, hot ng ca cc HTX NN c s thay i cn ban: + H x vin c quyn t ch trong sn xut kinh doanh vi din tch t c giao tm thi (5 nm), c quyn la chn cc yu t u vo, t quyt nh vic bn sn phm .. quan h gia HTX v x vin khng phi l quan h ch huy v b ch huy nh trc m x vin c ch ng la chn dch v t HTX hoc t cc thnh phn kinh t khc; + HTX khng qun l tp trung cc t liu sn xut nh trc, khng iu hnh tng khu, tng vic, tng thi gian nh trc m chc nng ch huy c thay bng chc nng dch v cho kinh t h; + B my qun l ca HTX gn nh hn (ph bin gim 40 50% cn b qun l), t chi ph qun l gim, t tham lng ph gim, hiu qu sn xut kinh doanh ca x vin tng ln. + Quy m HTX c iu chnh (chia tc cc HTX qu ln hay xc nhp mt s HTX nh). Trong nhng nm u thc hin ngh quyt 10 BCT kinh t h pht trin kh nhanh chng nhng vn khng cn t HTX kh lng tng trc c ch qun l mi. Nm 1993 c nc c khong 64% nng h HTX NN. Cc HTX sn xut nng nghip c phn ho thnh 3 loi: + Nhng HTX nhanh chng chuyn sang kinh doanh dch v, pht huy vai tr ca kinh t h thu c kt qu tt (2.870 HTX, chim 17,5%). + Nhng HTX mi t chc c mt vai khu dch v nhng hiu qu thp, kh khn v vn qu, ban qun l km nng ng (8.621 HTX, chim 41,7%). + Nhng HTX ch tn ti trn hnh thc ch gii th (6.650 HTX, chim 40,8%).

107

Sau khi ban hnh lut t ai (nm 1993) v sau Ngh nh 64 CP ca Chnh ph v vic Giao t cho nng dn s dng lu di, tnh t ch trong hot nggj kinh t h c pht huy mt cch cao . Nm 1997 Lut hp tc x c ban hnh, cc hp tac x trn mi vng ca t nc u c s hng dn chuyn i theo Lut. S ch o v vic chuyn i hp tc x theo Lut c qun trit ti mi vng nng thn. Cn b cc cp c ph bin tinh thn chuyn i, c tp hun cch lm trong chuyn i v cc bc chuyn i hp tc x u c t chc thc hin theo qui trnh thng nht. Cho n nay Lut Hp tc x c hiu lc c nc 13.782 hp tc x nng nghip, trong vng min ni v trung du pha Bc cp 6.075 hp tc x, vng ng bng sng Hng c 2.588 hp tc x, vng Khu 4 c c 3.479 hp tc x, vng Ty Nguyn c 295 hp tc x, vng Duyn hi min Trung c 917 hp tc x, vng ng bng min ng Nam B c 398 hp tc x, vng ng bng sng Cu Long c 60 hp tc x. S hp tc x lm th tc gii th hoc yu km khng tn ti trn thc t (nhng vn c thng k trong danh sch) l 6.355 , s hp tc x thuc din chuyn i l 7.349.

108

Bng: Kt qu thc hin Lut Hp tc x n thng nm 1999 S HTX S HTX Vng n cui nm 1996 chuyn i v c cp KKD 3.525 2.632 893 812 1.226 594 648 72 137 36 39,4 34,9 69,9 21,7 55,1 33,0 6,5 41,9 45,4 66,7 T l (%) S HTX mi Tng s 1999

thnh lp HTX nm

C nc Min Bc Min Nam Min ni v Trung du ng bng sng Hng Khu 4 c Duyn hi Trung Ty Nguyn ng Nam B BSCL

13.782 12.113 1.670 6.075 2.558 3.479. 917 295 398 60

1.037 681 356 92 406 13 5 6 33 312

10.044 411 1.633 3.836 2.632 1.943 754 178 335 366

min

Ngun: V Chnh sch (nay l Cc HTX v PRNT) B Nng nghip v PTNT + Vng ng bng sng Hng: Nhiu hp tc x hnh thnh v hot ng dch v trong nhiu nm nay, c s vt cht k thut (trc ht l thu li v in) tng i kh, nhiu hp tc x cn vn qu, cn b t nhiu qua o to. + Vng min ni v Trung du pha Bc: Nhiu ni sn xut cn mang nng tnh t sn t tiu, phn tn nn ch yu l xy dng cc t hp tc nhm qun l s dng tt cc cng trnh xy dng c bn, ng thi tip nhn s h tr v vn v vt t cho nng dn. + Vng khu 4 c v Duyn hi min Trung: L vng c iu kin sn xut kh khn, c s vt cht k thut v iu kin sn xut ca nng h cn thp km nn mt s ni c iu kin s pht trin hp tc x dch v a dng, cn li ch yu xy dng cc t hp tc; 109

+ Vng ng bng min ng Nam B v Ty nguyn: L vng pht trin mnh cy cng nghip, cy n qu, chn nui hng ho .. nn nng dn c khuyn khch xy dng cc t hp tc gip nhau vay vn, ch bin tiu th sn phm, tip nhn s h tr ca Nh nc, ni c iu kin th hng nng dn xy dng hp tc x. + Vng ng bng sng Cu Long: Tip tc pht trin cc t hp tc a dng lm c s xy dng cc hp tc x mi nhm thc hin cc dch v sau thu hoch v tiu th sn phm cho nng dn. - V cch thc t chc, xt theo chc nng nhim v c th phn loi cc hnh thc hp tc x theo cc m hnh sau: + Hp tc x chuyn lm dch v. + Hp tc x dch v sn xut kinh doanh tng hp. Cc hnh thc kinh t hp tc gin n (T lin kt vay vn ngn hng; T hp tc ng nc; T hp tc tng khu cng vic; T hp tc cung ng dch v u vo; T chn nui; T hp tc trng v bo v rng; T hp tc gp vn, gp sc cng nhau xy dng c s h tng mi ..) i b phn v hp tc x c qui m trn 100 x vin, c bit l min Trung, Ty Nguyn v min Bc. min Nam nhm hp tc x c qui m t 51 100 x vin v nhm trn 100 x vin l ch yu v tng ng nhau. Qui m HTX chuyn i xt theo s lng x vin Tnh chung S.lg (HTX) S HTX bo 2.127 co S HTX c t 50-70 x vin 110 215 T l Min Bc S.lg T l Min Trung & Ty Nguyn S.lg T l Min Nam S.lg T l (%) 100 10,5

(%) (HTX) 100 1.795 10,1 212

(%) (HTX) 100 313 11,8 1

(%) (HTX) 100 19 0,3 2

S HTX c t 51-100 x vin S HTX c trn 100 x vin

131 1.781

6,1 83,8

122 1.461

6,8 81,4

1 311

0,3 99,4

8 9

42,1 47,3

Ngun: Ti liu kho st ca B NN & PTNT Kt qu, sn xut kinh doanh ca cc HTX chuyn i (%) T l tng dch v C 10 HTX Cc hot ng nc tnh iu tra 1. nh hng sn xut, p dng tin b k thut 2. Thu nng 3. in 4. Ging 5. Vt t 6. Lm t 7. Bo v thc 94,9 52,2 41,3 36,0 14,4 61,2 92,7 47,5 45,2 39,2 25,5 66,4 21,7 10,3 2,0 12,6 1,0 100 66,7 46,6 40,0 16,7 56,6 100 25,0 50,0 25,0 50,0 96,7 82,0 59,6 63,1 58,5 94,4 22,3 4,4 4,4 16,2 2,4 72,0 68,1 48,9 95,8 75,8 34,2 64,6 98,7 91,0 73,9 94,4 75,0 69,2 75,0 60,0 40,0 100 66,6 66,6 100 82,0 87,0 66,6 66,6 66,6 80,0 33,3 100 100 100 100 100 100 100 100 50,0 100 100 100 100 chuyn i T l HTX mi lp h c dch v 100 T l hp tc x c li 10 HTX HTX tnh HTX chuyn mi iu kh i lp tra 100

vt 8. Th y 37,7 9. Tn dng 10. Ch bin 0,4 11. Tiu th SP 10,3 12. Ngnh ngh

20,0 6,6 12,2 33,3

25,0

100 100

Ngun: Ti liu kho st ca B NN & PTNT Ri rc trong 10 tnh iu tra cc hp tc x c 12 loi dch v, trong cc hp tc x chuyn i c 11 loi dch v, cc hp tc x mi thnh lp c 7 loi dch v, cc hp 111

tc x chuyn i, hp tc x kh v hp tc x mi thnh lp u c li. iu ng l u l 100% cc hp tc x u nh hng sn xut, p dng tin b k thut c li t cc hp tc x chuyn i, hp tc x kh v hp tc x mi thnh lp cao hn t l chung. Iu rt ni bt l 100% cc hp tc x kh c cc dch v tn dng, ch bin, tiu th sn phm v ngnh ngh.y l nhng lnh vc kh hot ng nhng rt thiy thc i vi kinh t h. Mt khc mt s loi dch v cc hp tc x mi thnh lp tuy khng nhiu nhng 100% cc hp tc x u c li khi lm dch v (tr dch v bo v thc vt). Kt qu pht trin hp tc x t c hnh thnh nn m hnh hp tc x kiu mi v hp tc x bc u pht huy vai tr ca mnh trong qu trnh pht trin kinh t x hi nng thn, trc ht i vi kinh t h, cung cp dch v cn thit cho nng h. Trn thc t trong qu trnh thc hin Lut hp tc x mt s a phng xut hin mt s hp tc x kiu mi (cc hp tc x chuyn v dch v in, nc, ch bin nng sn, cc hp tc x dch v vt t k thut nng nghip, tiu th sn phm, x vin ca hp tc x khng phi l tt c mi ngi t 18 tui tr ln trong gia nh nh trc m ch cn ch h l ). + Hu ht cc hp tc x k tha, tip nhn, qun l s dng cc cng trnh thy li, in, ng giao thng, vn qu v kinh nghim t chc hot ng dch v t nhng nm trc. Nhiu hp tc x lm tt cng tc tng cng c s h tng nng thn; +_ Cng tc qun l c hon thin hn, nht l qun l ti chnh nn tng bc khc phc tnh trng yu km trc y. + Ni dung hot ng ca hp tc x c t chc li. sp xp theo hng nng cao hiu qu trong kinh doanh, phc v thit thc cho kinh t h; + Thc hin cc chuyn giao k thut cho nng dn trn c s lin kt vi cc c quan nghin cu khoa hc k thut;

112

+ Cc hp tc x mi thnh lp, nht l cc hp tc x vng ng bng sng Cu Long, vng chuyn canh sn xut nguyn liu gn cc nh my ch bin nn hiu qu sn xut ca nng h v hiu qu kinh doanh ca hp tc x c nng ln r rt; + Gp phn n nh an ninh chnh tr, x hi v an ninh nng thn. Nhng yu km cn gii quyt + Phn ln nng dn cn cha hiu r bn cht hp tc x kiu mi; + Nhiu hp tc x cn chuyn i chm, cha pht huy c tnh u vit ca kinh t tp th, sc mnh kinh t ca hp tc x cn nh b, cha p ng yu cu pht trin kinh t hng ho ca nng h. + Mt s hp tc x chuyn i mang tnh hnh thc, cha chuyn bin v ni dung hot ng. S ng cha chuyn i c vng mc v ti chnh, th tc v c c nhng hp tc x qu km ch tn ti trn danh ngha. + Ni lc yu, trnh v hiu qu sn xut kinh doanh dch v thp ( vng ng bng sng Cu Long, dch v t nhn chim trn 80%); Nng lc ti chnh yu, t c b sung, ch yu l gi tr ti sn c (trn 70%), cc hp tc x khng c kh nng th chp, bnh qun 1 hp tc x ch c 64,7 triu ng ti sn lu ng (69,6 nghn ng/ x vin, trong khi x vin n 42,6 nghn ng), nhiu hp tc x bn giao ti chnh cho chnh quyn qun l; Mi c 28,1% hp tc x c li. Hin nay hu ht nng dn b rng buc, chu s chi phi ca hp tc x trong c ch qun l iu phi cung ng in v nc (thu li), nhng hp tc x u c gii quyt c yu cu ca nng dn v k thut canh tc, vn v th trng tiu th sn phm. iu kin sn xut ca i b phn nng dn Vit Nam hin nay l yu km, nng dn mun da vo hp tc x nhng hu nh cc hp tc x chng lm g c cho h ngoi s chi phi v qun l in, nc. Ci kh b ci khn, bn thn hp tc x cng non yu v mi mt nn kh c th h tr cho nng dn. + Cht lng hot ng dch v ca hp tc x cn thp; 113

+ Quan h qun l nhiu hp tc x t thay i, phn ng cn b khng c o to nhng kin thc qun l mi, cn chu nh hng nng ca c ch bao cp, 51,2% ch nhim hp tc x cha qua o to chuyn mn nghip v, ch c 20% cn b qun l c trnh trung cp, 8% i hc. + Quan h phn phi n gin kiu hnh chnh, cha thc hin phn phi theo c phn v mc s dng, dch v ca x vin. + iu cn lu l vn chuyn i chc nng ca hp tc x ( c cp n t khi c khon 10) nhng chuyn bin trong thc tin cn rt kh khn. nh hng ch r chc nng ca hp tc x l dch v phc v sn xut v i sng ca nng dn nhng cc hp tc x thng chy theo li nhun trc mt nn cha lm tt cc chc nng ; + Nhiu hp tc x cha xc nh phng n sn xut kinh doanh, nhiu ni x vin khng lm n vo hp tc x, khng ng thm c phn m ch hng phn b theo ti sn c. + khng t hp tc x (43%) x vin khng gp thm vn c phn mi m xc nh vn gp mang tnh hnh thc; 6.7. nh hng pht trin Hp tc x nng nghip 6.7.1. Pht huy vai tr ca hp tc x trong nn kinh t nhiu thnh phn Ngh quyt i hi VI ca ng ch r: kinh t tp th pht trin vi nhiu hnh thc hp tc a dng, trong hp tc x l nng ct. Kinh t tp th l mt trong cc thnh phn kinh t, c vai tr c bit quan trng trong nng thn v kinh t h s c pht trin tt khi c s h tr ca nn kinh t tp th. Kinh t tp th c th gii quyt tt vn cung ng vt t k thut, cung cp tn dng v tiu th sn phm cho nng dn. Sc mnh ca kinh t tp th c biu hin chc nng huy ng v cung cp ti chnh, iu kin tip cn vi cc c quan khoa hc k thut, th trng tiu th, kh nng t chc qun l trong vic p dng cc yu t mi cho sn xut ca nng h. 114

6.7.2. Pht trin hp tc x a dng v hnh thc, qui m tng a phng Hp tc ho l s vn ng a dng, s kt hp phong ph cc kiu chung sc, chung vn, chung ngun lc tho mn yu cu nhiu v i vi sn xut kinh doanh ca nng h. V vy s a dng v qui m, hnh thc, trnh l vn tt yu. iu c bn l s a dng c nm trong khun kh ca cc nguyn tc xy dng hp tc x hay khng v ph hp vi tnh hnh thc t ca a phng. 6.7.3. Pht trin kinh t hp tc x p ng yu cu knh t h, gn lin vi cng nghip ho, hin i ho nng thn. Nu khng c nhu cu ca kinh t h s khng c nhu cu hp tc v v vy nu tch khi nhim v p ng nhu cu kinh t h th s tn ti ca hp tc x tr nn mt ht ngha ch thc ca n. Mt khc cng cn phi thy rng hng pht trin kinh t tp th khng tch ri yu cu ca s nghip cng nghip ho, hin i ho nng nghip, nng thn. V vy kinh t tp th s pht trin theo xu hng hin i, hng dn kinh t h v ngy cng tho mn tt hn yu cu ca kinh t. 6.7.4. Pht trin hp tc x trn c s nghin cu v nhn rng m hnh hot ng tt v tn trng tnh c th ca tng a phng Nng dn l ngi c u c thc t. Nhng m hnh pht trin kinh t hp tc trong nng thn l nhng bng chng thuyt phc nng dn mt cch c hiu qu. Tuy nhin khi nhn rng m hnh cn ch n cc iu kin thc hin m hnh, gn vi c im ca tng ni nhm bo m tnh bn vng ca s pht trin. 6.7.6. Pht huy vai tr Nh nc trong qun l, h tr cho kinh t tp th Nh nc l mt trong bn nh trong qu trnh pht trin kinh t nng h. Mi trng kinh doanh to nn bi cc chnh sch ca Chnh ph s gip cho cc thnh phn kinh t cnh tranh bnh ng trc php lut. Vi sc mnh kinh t ca mnh Nh nc s h tr tch cc cho nng dn trong vic khc phc thin tai, p dng k thut mi, tiu th sn phm. 115

6.8. Mt s gii php ch yu pht trin Hp tc x 6.8.1. H tr v ti chnh cho cc hp tc x v nng dn Hin nay Vit Nam sc mnh kinh t ca Nh nc cn non yu, trnh qun l ca hp tc x cn km nn kh nng h tr ti chnh ca Nh nc b hn ch nhng khng nn to ra c ch c quyn chi phi hot ng buc nng dn phi chu s rng buc no . Xt theo ngha , Nh nc phi gim gi in, tng cng cho thu li, gim mc thy li ph v to c s h tng cho cc hot ng kinh t x hi nng thn, trc ht l cc cng trnh giao thng, thu li, in, nghin cu ng dng tin b k thut mi, tiu th sn phm 6.8.2. H tr, nng cc hp tc x trong cc hot ng phi sn xut nng nghip (trc ht l ch bin nng lm sn), hng dn v h tr tiu chun ho sn phm trong ng k nhn hiu sn xut kinh doanh gi bn quyn cho ngi sn xut. h tr tch cc cho cc hot ng ny cn to m trng kinh doanh trong nng thn v c bin php hu hiu trong vic loi b gian ln thng mi 6.8.3. Tng cng o to cn b cho c s, ngun nhn lc cho s nghip cng nghip ho, hin i ho nng nghip nng thn. 6.8.4. Khuyn khch u t ca cc doanh nghip va v nh v nng thn Gii php ny va khai thc cc ngun nhn lc trong nng thn hiu qu hn, gp phn gii quyt vn d tha lao ng, m mang ngnh ngh trong nnhg thn, va tp nn cc quan h kinh t mi, thc y qu trnh pht trin hp tc ho, tng bc bin nng thn thnh mt b phn kinh t khng th tch ri ca nn kinh t quc dn. 6.8.5. Qun l v s dng c hiu qu cc cng trnh cng cng vi s tham gia ca ngi dn

116

y l mt bin php thit thc nhm nng cao thc trch nhim ca nng dn trong cng ng v gii quyt tt hn cc vn pht sinh trong quan h x hi trong nng thn. 6.8.6. S i, hon thin v ban hnh mt h thng chnh sch ng b H thng chnh sch ng b s lm ch da gii quyt cc vn pht sinh trong nng thn v hng kinh t nng thn pht trin theo con ng cng nghip ho, hin i ho theo mc tiu pht trin kinh t x hi ni chung ca t nc. Mt s chnh sch ch yu cn tp trung hon thin trc mt l: + Chnh sch cn b v o to ngun nhn lc + Chnh sch t ai + Chnh sch ti chnh tn dng + Chnh sch khuyn nng v h tr v khoa hoc, cng ngh + Chnh sch h tr tip th v m rng th trng + Chnh sch u t pht trin c s h tng

Chng 7: S lc v kho st v tm hiu cng ng

Kho st tm hiu cng ng l mt tin trnh c h thng cung cp c s cho vic xy dng v thc hin cc chng trnh d n pht trin cng ng nng thn. Nhng tin trnh ny c thc hin thng xuyn, cng nh hiu bit l mt s khm ph khng ngng, tm hiu cng ng l khm ph lin tc. Trong cng ng lun lun c nhng nhn t mi, thun li v kh khn mi cng nh cc mi tng tc mi. Ngi lm cng tc PTC cn c mt thi lng nghe sn sng n nhn nhng thng tin mi, khng s nghe iu tri tai, bt ng hay nhng sai st i hi mnh phi xem xt li cng

117

vic hay ngay c bn thn mnh. Kho st tm hiu cng ng l mt qu trnh hc hi m bn thn cn b l mt thnh t. 7.1. Ni dung tm hiu cng ng Ni dung tm hiu cng ng c th bao gm nhiu lnh vc hay phng din trong i sng mt cng ng nh sau: 1. Cc c im kinh t x hi v i sng ca cc thnh vin cng ng. - Dn s: Tng s dn, theo gii tnh, tui, tc tng dn s, thp tui, cc la tui ng quan tm: Tr em, ngi gi, thanh nin, tui lao ng - Kinh t, mc sng: C cu ngnh ngh (Cng nng thng mi dch v), khoa hc k thut phc v kinh t, Tim nng pht trin - Vn ho x hi y t (trnh dn tr, vn m ch, b hc, lp ph cp, c s trng hc, sc kho, mi trng, phong tc tp qun, tn ngng ). 2. T chc v cc mi quan h trong cng ng y l vn then cht m cc cuc iu tra chnh quy khng pht hin c. Chnh tnh cht ca cc mi quan h trong cng ng lm cho cng ng mnh hay yu. Bi l s on kt, tinh thn hp tc sc mnh cho hnh ng chung, cn mu thun trin min s gy t lit. Tm hiu cc mi quan h trong cng ng s pht hin song song vi c ch hnh thc (nh t chc chnh quyn, ban ngnh, on th, cc t chc hp php hay c t cch php nhn hay truyn thng .v) mt c ch phi chnh thc c th tc ng mnh m n i sng ngi dn trong cng ng. V d cc nhm bn, cc nhm s thch, gii tr, cc nhm nhu, nhng ngi chi hi, nh , cc bng trm cp, cc i cng tc x hi tnh nguyn Cc mi quan h cng ng kim sot hnh ng con ngi cn tm hiu, v d:

118

- Ai c quyn lc cao nht v chi phi c cc quyt nh trong cng ng ? C th lc bng uy tn, do ti nng v o c, hay bng sc mnh ca tin bc, s quan h vi ngi c chc, c quyn. - Ai l nhng ngi lnh o khng chnh thc ngha l c s tn nhim ca dn. H hay ti hi kin ai v i sng gia nh hay cng n vic lm ? Ai l ch n ch ? Ai kt vi ai ti cu lc b, i xem ht, chi th thao ? Ai mu thun vi ai v lnh vc g ? Ai b ni xu hay c cao trong cu chuyn thng ngy ? - Mi tng tc gia cc t chc, nhm chnh hay phi chnh thc trong cng ng l mi quan h thn tnh, hp tc, lnh nht hay k ? 3. Nhu cu v cc vn ca cng ng Cc nhu cu c bn y c gii quyt nh th no ? l cc nhu cu v n, mc, , i li, hc hnh, cha bnh, vic lm, thu nhp .. Ngoi ra cng ng cn c vn no ni cm ng ch nht: Tr em thiu chm sc, b lm dng, gia nh rn nt, thanh nin hoang mang, bt ng v tn ngng, an ninh, t nn x hi .v? 4. Ti nguyn, tim nng v hn ch ca cng ng Nu pht hin phi ni sinh th n phi xut pht t bn trong ca cng ng. Do tm hiu v pht huy tim nng y (t vt cht n tinh thn, t ti nguyn thin nhin n con ngi) l c bn. S vn hnh ca cng ng khng ch b chi phi bi tnh cht tt xu ca c ch chnh thc hay phi chnh thc m cn tu thuc vo s tng tc gia hai c ch ny. Trong lnh vc x hi, tim nng con ngi ca cng ng cn c tm hiu v nh gi y . y chnh l tim nng v ngun lc quan trng gip cng ng vn ln gii quyt vn ca h. l c s cho pht trin ni lc ca cng ng. Trong thc t mt cng ng lun lun c nhiu tim nng y c cc tr ngi nn tim nng khng c pht huy v s dng. Tr ngi ln nht l chnh cc mu thun to ra sc ca cng ng. Tm hiu cng ng chnh l tm hiu cc c ch hay nguyn nhn cn tr vic s 119

dng v pht trin tim nng cng ng. T c th tm c gii php ngay trong bn thn cng ng cho nhng tin mng ca h. 7.2. Cc phng php kho st v tm hiu cng ng 1) iu tra x hi hc y l phng php kinh in. i tng nghin cu rng v c chn la c phng php c cu trc cao i din cho ton cng ng. Cc cng c nh bng cu hi, bng phng vn c s dng. Kt qu iu tra c tng hp v phn tch theo cc phng php thng k v mang tnh cht nh tnh. y l phng php nghin cu s dng cc cng c khoa hc i hi nhng ngi thc hin phi c tay ngh nht nh. Bng ci hi phi c thit k k, c cu trc t m v c trc nghim ri mi s dng. iu tra vin phi c tp hun k cng. Nu khng c nhng iu kin trn th iu tra x hi hc c th mang li nhng kt qu cao cht lng thp khng p ng yu cu pht trin. 2) Tm hiu cng ng qua thng tin t liu Trc khi tip cn mt cng ng, cn b pht trin c th tm hiu cng ng thng qua sch bo, t liu lin quan. V d nh cc thng k v dn s, a l, sn xut kinh t c c quan qun l cp v cp cao hn. Cc bo co hng qu, hng nm, cc bo co khoa hc, cc bi bo v cng ng v cc vng c lin quan. Cc thng tin ny c tin cy v c th mc khc nhau nhng cung cp cho ta mt ton cnh rt c ch. Cc bi bo, tp ch v a phng hay v cc vng ln cn cng soi sng thm. Thng tin d liu loi ny gi l thng tin th cp. 3) Phng vn lnh o a phng v ngi am hiu Mt chng trnh PTC c th do a phng hay mt cp cao hn khi xng hoc cng c th do mt t chc x hi bn ngoi trin khai. Chng trnh c th bt u khi nhng ngi c trch nhim a phng ng . Cn b pht trin sau khi s khi nm tnh hnh qua t liu c th xin gp lnh o a phng nghe nhng thng tin b sung, hi v cc nhu cu, hay vn ni bt nht. Nhng cu hi phi c chun b trc theo 120

cch tip cn ni dung chnh v i su vo cc vn quan trng. Cc vn quan trng ch c xc nh trong qu trnh tip xc v trao i.cc ngun thng tin khc khng th cung cp c. Khng ch nhng ngi i din chnh quyn, ban ngnh on th m c nhng ngi am hiu vn ca cng ng nuh cn b hu tr, gio vin k cu, n h sinh lm vic lu nm cng ng. H l nhng ngi hiu r b su ca cng ng. 4) Trao i tr chuyn vi ngi dn Cn b tip cn chia s nhng vn trong cuc sng v cng vic hng ngy ca dn. Ch cn ho ng, lng nghe, quan st s hiu rt nhiu v tm t ca ngi dn. C nhng ni m ngi dn hay t tp trao i. l nhng ni l tng nm thng tin v cng ng, tr chuyn l tm hiu su mt s vn no c thay i theo thi gian. 5) T chc tho lun trong dn. Trong khun kh mt chng trnh pht trin, chnh quyn a phng c th t chc tho lun theo tng nhm nh v vai tr ca cn b l gip h tng hp, h thng ho cc vn nu ln. Quan trng hn na l h tr phn tch nguyn nhn, tm bin php gii quyt v hng ti hnh ng. Vn cn quan tm l lm sao cho cc kin mi l khng b loi tr. y l hnh thc bt u v nghin cu tham gia ph hp nht khi dy ngi dn s quan tm, s hng th hnh ng ng gp cho a phng mnh. 7.3. p dng phng php PRA trong kho st v tm hiu cng ng l vic p dng tin trnh v cng c ca phng php iu tra nng thn c s tham gia vo kho st tm hiu cng ng. Phng PRA cung cp nhng hnh thc v cng c. im khc bit chnh ca phng php ny so vi cc phng php truyn thng l n gip cho ng dn tham gia tm hiu cng ng ca h ch khng phi ch cn b. Phng php PRA c xem nh l mt b cng c. Tu theo mc ch tm hiu, con ngi vi trnh v hon cnh c th, cc cng c c th c la chn v s dng mt cch ph hp. C cc nhm cng c chnh nh sau: 1) Nhm cng c tm hiu v phn tch cc yu t thi gian, v d lch thi v 121

2) Nhm cng c tm hiu v phn tch cc yu t khng gian, v d: bn 3) Nhm cng c tm hiu phn tch cc bn lin quan, v d s VEEN 4) Nhm cng c phn tch u tin v la chn 5) Nhm cc cng c phn tch thnh t v thuc tnh.

122

Chng 8: Gii thiu v d n PTNT quy m nh

8.1. Khi nim v D n v Qun l d n Xt theo quan im PTNT, thc hin mt d n l nhm to ra nhng iu kin ci thin tnh trng kinh t v x hi ca cng ng m chng ta mun gip . Thc hin mt d n khng phi l lun lyn mang tin bc, vt cht n cho cng ng m trc tin l nhm pht huy s tham gia ca ngi dn trong cng ng, gip h xc nh nhng nhu cu ch thc cn phi gii quyt, gip h t lc, gy thc, tng sc mnh h t gii quyt nhng vn ca h. Nh vy d n l nhm gii quyt mt vn hay p ng mt nhu cu ca cng ng nm trong kh nng v nh ca cc bn lin quan.

Hnh v (trang 94)

Theo s trn, d n l s can thip to mt s thay i trong nhn thc ngi dn. Nh s thay i nhn thc, ngi dn quyt tm thc hin nhng cng vic nhm mang li mt s thay i mi trng sng, li gip ngi dn i mi hn na nhn thc ca h, ngha l h cm thy c nhu cu mun ci thin cuc sng trong cng ng v x hi. D n c th nh ngha nh l s can thip mt cch c k hoch nhm t mt hay mt s mc tiu cng nh hon thnh nhng ch bo thc hin nh trc ti mt a bn trong v trong mt khong thi gian nht nh, c huy ng s tham gia thc s ca nhng tc nhn v t chc c th. D n l mt tng th c k hoch nhng hot ng

123

(cng vic) nhm t mt s mc tiu c th trong mt khong thi gian v trong khun kh chi ph nht nh. D n nhnh l nhng d n nh nm trong mt s d n v thng c thc hin trn mt a bn hay vi mt cng ng. Chng trnh l t hp cc d n c cng mt mc ch hay ch . Chng trnh l mt lot nhng d n lm cng mt vic ti mt ni v trong mt khong thi gian nht nh. Chng trnh cng c th ch ra mt s mc tiu v tiu chun chung, cn cc d n c thc hin nhiu ni khc nhau (trong phm vi mt vng) vo nhng thi im khc nhau. Chng trnh c th bao gm nhiu d n c lin quan vi nhau v lng ghp trong mt tng th. Qun l d n l vic thc hin cc chc nng qun l nhm m bo hot ng d n t c cc mc tiu ra. Cc chc nng qun l gm: - Lp k hoch - T chc thc hin - Gim st - Thc y- ch o Mc tiu D n gm: - Mc tiu tng qut ch ra mc ch cui cng ca d n, ni cch khc l ch ra phng hng i ti cho tt c nhng ngi tham gia thc hin d n. - Mc tiu c th l c th ho mc tiu tng qut theo cc yu cu sau y: (1) V ci g? Lm ci g? (2) Khi no lm? (3) C th lm c hay khng (vi thi gian, tin bc v nhn s sn c (4) C th o lng c. Sau y l mt v d v D n pht trin cng ng

124

C s h tng Chm sc sc kho ban u Dinh dng

D n

Nc v v sinh mi trng

Pht trin lnh o

Xo m Tn dng To vin lm

125

8.2. Chu trnh v Ni dung c bn ca mt d n quy m nh

Xc nh d n

nh gi d n

nh gi kh nng thc

Thc hin v gim st

Chun b ti liu xut

Thm nh v ph

8.2.1. Xc nh d n y l giai on u tin hnh thnh d n, trong bc ny cng vic ch yu l tin hnh kho st iu tra (c th trnh by phn trc), tm hiu ngi dn, thu thp thng tin d liu, x l cc d liu thu thp c. Mc ch quan trng giai on ny l: * Hiu r thc trng ang din ra vng nng thn la chn * Tm ra nhng kh khn/v kh khn nht ang i mt vi dn c trong vng. trong tt c cc lnh vc hay mt s lnh vc xc nh. * Xc nh c kha cnh c th v c kh nng c ci thin

126

* Xc nh c nhng tim nng cn c huy ng v pht trin. * nh gi y nng lc ca ngi dy hay nhng g h c th lm c. * Hnh thnh d n: Nhng g c th lm c v lm nh th no. Tnh trng tng i ph bin l cc cn b hay nhng chuyn gia lm cng tc pht trin nng thn c cm gic rng mnh c kh nng chn ng nhng g ngi dn nng thn mun v quyt nh nhng g cn phi lm cho h m khng quan tm nhiu n nhn thc v ng tnh ca h. Thc t khng nh tri thc v hiu bit ca ngi dn thn qu khng phi khng ng pht huy, h c km chng l km cch din t nhng nhn thc v mong mun ca h theo cch m cn b lm cng tc pht trin mun nghe. Nh vy vic tham gia ca ngi dn vo tin trnh hoch nh cc hot ng pht trin rt cn c ch . Tho lun nhm vi ngi dn a phng (thng l i din ct cn) l cch p dng rng ri cho vic hoch nh cc d n c quy m nh. 8.2.2. nh gi kh nng thc thi ca d n nh gi kh nng thc thi ca d n, chng ta cn mt s thng tin cn thit xem xt trn hai kha cnh chnh: * D n c th thc hin trong iu kin hin ti khng ; v * D n c nh gi hay thc s cn thit tin hnh khng. Mi mt d n c bn cht hay mc ch khc nhu cho nn loi thng tin yu cu cho nh gi kh nng thc thi ca mi d n cng khng ging nhau, nhng nhn chung c mt s cng vic quan trng v c coi l ph bin nht tsrong vic nh gi kh nng thc thi d n pht trin nng thn, tin trnh c trnh by tm tt nh sau: - c lng yu cu tng s cc li vt t, vt liu cn thit. - c lng chi ph cho ton b cc hot ng chnh cng nh cc khon mc chi ph quan trng khc nh vt t; t; ;lao ng, cn b, my mc thit b.

127

- Xem xt cc kha cnh k thut, cn dng cc loi thit b g, chng c tht s cn khng, c nhu cu lao ng v c th huy ng c khng. - Xem xt kh nng p ng yu cu v thit b, ti ch hay t u. - Xem xt kh nng p ng nhu cu lao ng c k nng v lao ng khng c k nng, cn b k thut hay chuyn gia cn thit. - Xem xt loi k nng qun l no l cn thit, c th p ng khng. - Xc nh nhng li ch c th ginh c khi thc hin d n. - Xem xt ai l ngi hng li v phng thc phn phi li ch d n. - Xem xt nh hng ca d n n mi trng xung quanh. 8.2.3. Chun b ti liu xut d n. Sau khi phn tch kh khn, tim nng, v cc gii php c th, cui cng l quyt nh vic g c th lm. Bc tip theo l nghin cu kh nng thc thi bao gm hai mt: C th thc hin v c ng thc hin khng. Vit xut d n l a nhng kt qu ca qu trnh chun b trn thnh ti liu c th trnh cho vic xem xt thm nh d n. - Tn d n, th hin hot ng hay mc ch chnh. - Mc ch ca d n, c th trc mt v lu di. - a im d n. - M t nhng g c xut thc hin, hay ni dung d n. - Ngi hng li ca d n. Ai s l ngi hay nhm ngi c li ch t d n l c cng ng, hoc nhng ngi ngho, hoc nhng ngi lm thu, hoc nhng ngi tht nghim, hoc l ph n - M t nhng li c th c t nhng hot ng ca d n; nhng li ch nh hng n mi ngi nh th no. 128

- Tng s chi ph cn thit cho d n; chi ph d kin cho cc b phn ch yu; xut nhng c quan no ti tr. - M t loi chuyn gia v trang thit b yu cu cho d n. - Nhng c quan, t chc v nhng ngi chu trch nhim thi hnh cc cng vic ca d n. - Thi im bt u thc thi d n: Thc thi cc cng on v hon thnh. - Mt s ch tiu v kinh t k thut cn thit. 8.2.4. Thm nh v thng qua d n. Sau khi chun b v hon thnh ti liu xut d n. xut d n c xem xt r sot li xem n c ph hp a vo k hoch pht trin chung hoc c ph hp c th ti tr hay khng. Thng thng, vic ra xt li xut d n c tin hnh bi nhng ngi hay c quan khng lin quan n cng vic hoch nh d n. Nu d n c lin quan n nhiu lnh vc khc nhau nhng chuyn gia c kinh nghim trong nhng lnh vc s xem xt nhng kha cnh thch hp. Mc ch ca vic xem xt ra sot li l m bo cc cng vic c xut c xng ng thc hin khng; c th thc hin c nh d kin khng v vic thc hin cc hot ng d n c mang li li ch mong mun khng. Cc kha cnh sau y c coi l quan trng v cn ra sot li khi thm nh thng qua d n. - Kha cnh ti chnh: Cc chi ph d n c st thc khng. - Kha cnh k thut: Cc kh khn v k thut lin quan n thc thi d n c xem xt ht cha. - Kha cnh t chc v qun l: Cc t chc cp a phng c th iu hnh cc hot ng c khng; h c cc kinh nghim v nng lc qun l cc hot ng ca d n khng.

129

- V th ch: C quan no chu trch nhim php l, t cch php nhn v c kh nng chu trch nhim thc hin d n. - Li ch ton cc ca d n: Loi li ch v ngi c hng li. 8.2.5. Thc hin d n - Xc nh cc hot ng d n: l vic t chc thc hin d n thnh cc hot ng nh trong mt tin trnh c th hn d dng iu hnh v qun l, nhng thc cht l mt lot cc hot ng c lin quan cht ch vi nhau. - Xc nh tin thi gian: Da trn tin trnh c sp xp v la chn, chng ta tin hnh c lng khong thi gian cn thit cho tng cng on hay hot ng c th. Ngoi ra cn ty thuc c trng cng vic m xc nh thi gian bt u v kt thc, v d mt s hot ng trng trt, chn nui. c tnh thi thi v rt nghim ngt, nn thi gian thc hin cn ph thuc vo thi tit. S tin thc hin d n c lp trnh by cc hot ng c th hay cng on, tin trnh thc hin cc hot ng , khong thi gian, thi im bt u v hon thnh cc hot ng. N c ngha ln trong vic iu hnh, theo di v qun l thc hin d n. i vi cc d n tng i ln, nhiu cng on th y l cng c ht sc quan trng c th hnh dung ton b cc hot ng d n v gip cho vic iu hnh thc hin thng nht. 8.2.6. Gim st thc hin d n. Trong thc t khng th v khng cn thit gim st tt c cc hot ng d n m thng, tu d n, ngi ta chn nhng hot ng quan trng nht cn gim st. Cc hot ng lin quan n cc kha cnh sau y thng c ch nhiu nht khi gim st thc hin d n. - Gim st ti chnh: y kinh ph nh d tn c tm quan trng thit yu cho cc hot ng, bi vy ngi iu hnh cn phi bit vic phn b kinh ph c ng nh d nh v khi lng v thi gian khng. Thng thng nhng ngi kim sot ta chnh 130

quan tm nhiu hn n cc quy nh qun l ti chnh ch khng phi l cho vic thc hin d n, hn na th tc ti chnh kh phc tp nn c nhiu chm tr v ti chnh. - Gim st tin thc hin: Gim st vic thc hin cc hot ng hay tin c ph hp tin trnh d nh khng. Thng thng, cc hot ng d n b chm tr l do nhng kh khn khng lng trc. Gim st y tin cng vic gip cho ngi iu hnh nhn thc sm nhng kh khn ny sinh trc khi chng tr nn nghim trng. - Gim st nhn lc v cn b: Gim st nhn lc phi kim tra xem xt trn hai kha cnh s lng nhn vin, s lng lao ng v c nng lc yu cu cng vic. Pht hin sm nhng vn ny sinh trong lnh vc ny gip ngi iu hnh v qun l d n c gii php iu chnh sm. 8.2.7 nh gi kt qu d n. - nh gi kt qu trong khi thc hin. nh gi trong khi thc hin d n c bit quan trng i vi cc d n d nh em li mt s thay i nht nh trong cng ng. Trng tm ca vic nh gi kt qu trong khi thc hin d n tu thuc loi, quy m, v thi gian d n gi l t nh gi ri bo co ( internal evaluation) hoc bi mt c quan bn ngoi d n ( external evaluation) - nh gi kt qu sau khi hon thnh. y l cng vic xem xt kt qu ton th ca d n t c, bao gm c nhng nh hng trc tip trc mt v lu di. Trong cng vic ny nhng li ch trc tip cng nh li ch gin tip v c nhng nh hng c hi ca d n u phi c xem xt. - Hai kha cnh chnh trong nh gi c cp l nh hng trc tip v nh hng gin tip ca d n. nh hng trc tip ca d n l nhng sn phm trc tip hay kt qu trc tip (u ra) ca tc ng (u vo). nh hng gin tip l kt qu tng th lu di ca d n i vi cng ng v mi trng t nhin, kinh t - x hi. Mt s nh hng gin tip ca d n c th khng nhn thy c tc thi ngay sau khi hon thnh thc

131

hin d n. Nhng nh hng nh vy chng cng c th l nh hng tch cc hoc khng tch cc. Nu d n c thc hin thay i mt s iu kin kinh t x hi nht nh, vic nh gi s tin hnh so snh thc trng sau khi thc hin d n vi thc trng trc khi thc hin d n, c xem nh l i chng. Bi vy c th tin hnh nh gi kt qu d n cn bit c thc trng trc khi thc hin d n. Vic ny c lm bng cc cuc iu tra c bn ban u. Trong nhiu trng hp, nhng thng tin c thu thp cho nghin cu kh nng thc thi d n c th c dng lm i chng trong nh gi kt qu thc hin d n. Nhng vic ht sc quan trng l phi xc nh c nhng ch tiu (cn gi l ch bo) c th phn nh hay o c li ch, kt qu trc tip v cc nh hng ca d an, hay l nhng ch tiu phn nh c thc trng vng nng thn. Nhng ch tiu c chn tu thuc loi d n, nhng khng nhng phi ph hp mc ch ca d n m cn ph hp thc trng cng ng trc khi thc hin d n. Da trn nhng thay i ca cc ch tiu ny trc v sau khi thc hin d n chng ta c th nh gi kt qu d n. Trong d n pht trin nng thn vic la chn h thng ch tiu ph hp v kh thi c ngha rt quan trng, thng thng l nhng ch tiu ch r s thay i tng hp tnh hnh kinh t x hi. S sau y m t khi qut vic nh gi kt qu d n. Mi mt ch tiu c chn phn nh s thay i tng hp tnh hnh kinh t x hi vng nng thn u c xem xt theo m hnh sau:

nh Lng Ch tiu 1 (3) Sau khi hon thnh v di nh hng ca d n

132

(2) Sau khi hon thnh v ngoi nh hng ca d n Ch tiu 1 (1) Trc khi thc hin d n (Baseline Survey)

Kho st trc

Kho st sau

Thi gian

S thit k nh gi d n: Trc - Sau d n v c - Khng c d n. Gii thch: + (1) l d liu, thng tin cho thy thc trng trc khi thc hin d n + (2) cho thy thc trng khu vc ngoi nh hng ca d n + (3) cho thy thc trng trong khu vc nh hng ca d n - Nu so snh (1) v (2) s thy tin trnh bin i t nhin di nh hng ca chnh sch pht trin kinh t - x hi chung. - Nu so snh (2) v (3) s thy c s khc bit do nh hng vic thc hin d n em li.

133

Cc bi c thm

Pht trin v chuyn bin x hi Nguyn Th Oanh , Tp ch KHPT 6 1993

L hu qu, li ng thi l iu kin tin quyt ca pht trin kinh t k thut, s thay i trong x hi hay chuyn bin x hi l mi quan tm hng u ca khoa hc pht trin ng t gc x hi. Lch s pht trin li nhiu v d v tnh a dng v bt ng ca hu qu x hi ca cc thnh tu kinh t k thut. Trng hp thng c nu nn l vn k hoch ho sinh . S pht minh ra cc phng php nga thai t c mc ch ca ni l kim sot dn s v sinh c k hoch l mt bc tin b ln ca loi ngi. Nhng ng thi x hi phng ty phi in u vi ci gi l cch mng tnh dc lm xo trn su sc nhiu mt trong i sng x hi, t quan h nam n, np sng gia nh cho ti nhng quy chun o c ng vng hng th k trc v ngy nay ngi ta li cng thm tha khi vn khng cn l vn ng hn ch sinh m phi lm ngc li i ph vi mt dn s gi nua, thiu tay lao ng iu ny cng din ra ti mt s vng th ho cc nc XHCN. Gi y chnh cc b tr thnh nn nhn ca chnh mnh l ng trc mt tui gi c n hu qunh. V cn nhiu ci bt ng khc trong chui di cc hu qu x hi ca pht minh ny cng nh nhiu thnh tu kinh t k thut ln khc ca nhn loi. Mt v d thng thng khc l qu trnh th ho nhanh chng v hn n lun lun km theo cc t nn x hi nh nh chut, tht nghim, trm cp, x ke ma tu, mi dm D nhin quy lut li nhun, ch ngha c nhn x hi t bn lm cho vn trm trng gp bi v cui cng i vo b tc. cc nc XHCN trn mt c s hon ton khc bit, vi con ngi l mc ch ca s pht trin, vi trnh k hoch ho 134

cao, vn dn s, th ho v nhiu vn khc nhau nm trong tm kim sot ca x hi. Nhng d sao, nu gii quyt vn mt cch c bn th cng khng trnh c mt s hu qu x hi tiu cc m cc nh qun l x hi phi quan tm. Trn y l ni v cc nc pht trin vi trnh khoa hc k thut v x hi rt cao. cc nc ang pht trin th vn t ra mt cch trm trng v khn trng hn nhiu v mt ng phi y mnh pht trin kinh t k thut (vi nhng hu qu x hi khng lng c) v ng khc th kh nng kim sot cc qu trnh x hi rt thp v kin thc x hi thit thc v c th cn ngho nn v k nng t chc gn nh khng c. Chnh cc nc ny li phi tri qua nhiu bin ng x hi ln nh chin tranh, cch mng. V nhng l do trn, trong lc cc nc pht trin i ti vic d bo x hi lng trc cc hu qu x hi ca cc chng trnh kinh t k thut, nhm tng ti a cc hu qu tch cc v gim ti a cc hu qu tiu cc th cc nc chm pht trin lun lun trong ci th b ng, hng chu ht hu qu ny n hu qu khc. Nhng vn x hi gay gt ang chng cht trc mt chng ta ni ln iu . Nhng trong tng lai nu khng lm ch c tnh hnh th mt phn ng k nhng ca ci vt cht do pht trin kinh t to ra s b nut bi vic gii quyt cc tiu cc x hi. V vy lng trc hu qu x hi ca mi chng trnh kinh t k thut l ht sc cn thit v ngy nay cng vic ny l mt b phn khng th thiu vng trong cc cng trnh nghin cu kh thi ca cc d n pht trin kinh t x hi. Cn mt l do th hai khin cho khoa hc pht trin ht sc quan tm ti chuyn bin x hi. X hi lun lun thay i, nhng khi th qu nhanh lm cho con ngi mt phng hng, lc th qu chm, cn tr nhng tin b cn thit. Chnh s thay i qu chm hay sc ny l mi bn tm ln nht ca cc nh pht trin. V cng l c im ni bt nht ca hin tng chm pht trin. Con ngi va cn s thay i li va c mt sc chng i kh mnh lit i vi ci mi l,ci khc mnh, ci g khng phi ca mnh, ci g khng c li cho mnh. Thut ng chuyn mn gi l sc khng 135

i vi i mi (Resistance to change). Chnh l chng ngi vt ln nht i vi pht trin. Sc khng ny c khi thc, m nhng thng th n v thc, ngm ngm v do kh pht hin, kh khc phc. Hu ht cc cuc nghin cu x hi m ng cho pht trin kinh t k thut u nhm vo vic ph v n. N bt ngun t nhiu nguyn nhn: Thiu kin thc hay thng tin, thiu giao lu vn ho, thnh kin, thi quen, p lc ca s ng Nhng hn ht ngi ta chng li s i mi khi n c xem nh mt e do i vi v tr x hi v quyn li vt cht tinh thn km theo. Nhng thng th chnh nhng ngi trong cuc cng khng thc v ng c tht v chng c chuyn ho thnh nhng l do cao siu nh cho rng nhng s i mi i ngc vi truyn thng, chng li nhng gi tr o c x hi chu u xa kia, anh th th cng phn i chic my chuyn dng v s phn nh lao ng thnh nhng thao tc chuyn bit khng ch v iu ny lm mt i nim vui lao ng sng to m v v tr trung tm ca anh trong x hi ng thi b e do. Nhng ri anh th th cng cng phi bin mt i, nhng ch cho nhiu ngnh ngh mi cng lin tip bin dng vi s cnh tn khng ngng ca khoa hc k thut. Quy lut ca x hi l nh th v cc nc pht trin s chuyn bin nhanh chng ca x hi tr thnh chuyn bnh thng. Mt trong cc c im ca con ngi hin i l s sn sng chp nhn thay i trong x hi v t mnh hay c x hi gip trang b thch ng vi s i mi khng ngng . Mt trong cc hnh thc trang b l s ti o to (Recyclage) lin tc v ngy nay ngi ta cn hay cp ti khi nim hc hi, gio dc sut cuc i (Life education). Ngoi ra x hi cn phi nghin cu, ci t cc quy ch t chc mi ln thay i nhim v v v tr x hi khng ko theo nhng mt mt qu ln cho c nhn hay lm vic cho vic v hu khng phi l mt th thch qu ln. Nhng ch yu, chnh bn thn tng ngi phi t trang b khng ngng i ph vi hon cnh mi, m nhn nhim v mi vi nhng i hi ngy cng cao v kin thc v k nng chuyn mn. Trong lc x hi pht trin, chuyn bin nhanh chng, thm tr qu nhanh chng th tr ngi ln cc nc chm pht trin vn l sc khng hay sc va ni trn. Du

136

nhp cng nghip vo mt a phng ngi ta ngh ti c s vt cht cn thit nh ng x, kho bi, in nc Nhng ngi ta c khuynh hng coi thng c s tm l x hi nh trnh k thut v qun l, phong cch lao ng cng nghip, tinh thn k lut, tinh thn cng ch ca dn c v lnh o a phng . V chnh l nguyn nhn dn n lng lo trong qun l, tham nhng v phung ph ti nguyn Ni cch khc tin cho pht trin x hi cha c. V y cng l vn ln nht ca tt c cc nc chm pht trin. T chc v qun l x hi khng p ng kp yu cu pht trin kinh t k thut. cc nc pht trin s vic din ra mt cch t nhin v tun t: C s vt cht pht trin trc v mt cch tun t ko theo nhng thay i trong nhn thc v hnh vi con ngi. x hi chm pht trin th khng nhng c s vt cht cha c m t tng, thi quen phong cch lm n lc hu cn hn ch trong pht trin kinh t k thut mt cch trm trng. To cc tin x hi cho pht trin trong hon cnh c s vt cht cn hn ch chnh l n lc ca khoa hc x hi ng dng vo cng tc pht trin. y t ra, bng ngn ng k thut ca khoa hc pht trin chng ti ch minh ho nguyn l tin hnh ng thi ba cuc cch mng thi. V chng ta ang bn v cuc cch mng vn ho t tng. Tuy nhin khi bn n n ngi ta thng ch ngh n nhng hot ng vn hc ngh thut hay nhng hnh thc gio dc tuyn truyn c in. Nhng ngy nay khi nim k hoch ho s thay i (The planning of change) tr thnh thng dng. Ngi ta tm cch tc ng c h thng vo x hi vi mc ch t c nhng hiu qu nht nh no v trn mt bnh din rng ln. Chng trnh xo nn m ch cc nc mi dnh c lp l mt v d tiu biu. Vic th hai l mt chnh sch quc gia c th v truyn thng i chng v tng cng giao lu vn ho (trong nc gia nng thn v thnh th hay vi nc ngoi). Vic u tin ca cng tc pht trin l to lp tinh thn sn sng chp nhn s hay i, s tin b. Cc chng trnh truyn thng i chng khng ch nhm cung ng kin thc v thng tin m cn c mt tc dng khc l to s quen mt vi ci mi (thut ng chuyn mn gi l exposure - mt s phi by, mt trnh trng tip xc thng xuyn). Nu ta thng tip xc vi cch sng, vi nhng nn vn ho khc vi ci quen thuc ca ta, ln ln ta bt giy ny trc ci mi l. Ta s bt 137

tuyt i ho nhng thi quen, tp qun ca ta v cho rng ch ci ang c mi tt nht, ng nht t ta s d dng chp nhn s i mi trong np sng vn minh, trong khoa hc k thut, phong cch lao ng, qun l Thng th nhng chnh sch ny c nghin cu rt k trn c s khoa hc, c iu tit ng liu lng v t qa th khng c tc dng, nhiu qu s lm gia tng nhu cu v k vng, nu khng p ng c th li gy bt mn. Thit ngh khng quc gia no mun hin i ho m khng ngh ti vic tng cng giao lu vn ho v truyn thng i chng, nhng hai ch k hoch ho nhn mnh y l mt vic lm cho nghin cu k v c s u t ng mc. Trong cc chng trnh pht trin nng thn nhng hnh thc exposure khc thng c s dng l nhng chng trnh im, nhng chuyn tham quan du lch t chc rng ri cho nng dn v trm nghe khng bng mt thy. Nng dn Nht Bn khng nhng tham quan trong nc m trong ma ngh ngi ta cn thy nhng tp th nng dn Nht i khp cc nc chu. Trong cc chng trnh vic tr k thut, mt ngn sch kh ln c dnh cho cc chng trnh tham quan. Cc c quan vin tr bit r l tc dng thu thp kin thc c khi chng l bao nhng tc dng m no v cng qu gi cho tin trnh hin i ho. Tuy nhin tng cng thng tin, m mang kin thc ch mi l bc u, cc khoa hc v hnh vi con ngi nhc nh rng t hiu bit ti hnh ng cn mt khong cch kh di. V chnh s thay i trong hnh vi mi l iu mong mun cho pht trin. Nu ch cn c gii thch, nhc nh m ngi khc hnh ng theo ta th mi s d dng qu. Nu ch mt phn ca cc ch trng chnh sch ca Nh nc c em ra p dng ng mc th ngy nay nu khng giu mnh, thnh vng th ta cng c c s ti thiu cho m no. Thc t hin nay cng cho thy rng s thng tin mt chiu, khi khi, ch t trn xung m thi c tc dng rt hn ch. N c c b xung bng nhiu bin php khc. nu s bo th ch bt ngun t s thiu kin thc hay thng tin th n s d khc phc. Nhng n cn bt ngun t tp qun lu i, thi quen, thnh kin, p lc ca x hi. N cng kin c khi xut pht t mi lo u rng s thay i c th lm xo trn s n 138

nh v an ton ca ngi trong cuc. V vy cc cuc nghin cu x hi hc cc nc pht trin thng tp trung vo nhng lnh vc ni trn tin cng vo sc khng vi s i mi. Ngy nay l lun v thc tin khng nh rng ch c thay i trong hnh vi khi c s tip xc, tng tc gia ngi v ngi v nht l khi c p lc ca nhm nh, hay v mi trng (gia nh, lp hc, tp th lao ng) V d ngay nay khoa hc khng nh rng nhng chng trnh gio dc vn bn bng phng tin truyn thng i chng ch pht huy ht tc dng ca n khi c b sung bng nhng nhm tho lun. Khoa hc truyn thng pht hin vai tr quan trng ca nhng ngi gi l hng dn du lun (opinion leaders) l mt thiu s c bit tch cc trong cng chng truyn thng, thng hay ch ng loan tin cho ngi khc, nh hng n cch tip thu ca h. T nhiu chc nm nay cc x nghip phng ty p dng phng php sinh hot nhm a vo nhng canh tn k thut m khng phi va trm vo nhng s khng qu ln. Sau chin tranh th hai khi thc phm ht sc khan him th cc b ni tr u chu li c thnh kin i vi lng b phung ph mt ngun lng thc ng k v ngi ta bit l khng c g kh thay i cho bng thi quen dinh dng. Cc nh khoa hc x hi n lc ng gp vo vic to s thay i cn thit bng cch tin hnh vo cuc th nghim. Mt trong cc cuc th nghim ny din ra nh sau: Cc b ni tr c mi n nghe bo co gii thch v s b ch ca lng b v khi v mi b v nh ngay, phn na c gi li tho lun trng cc nhm nh di s hng dn ca cc nh tm l thnh tho. Cc chuyn gia ny khng thc p, p t m cho cc bn hon ton thoi mi. Cc b c dnh y thi gian trao i, gip nhau khc phc ngn ngi. Khi cc b t ra sn sng v mt tm l th mi bn ti cch ch bin c th (khng t giai on). Sau mt thi gian, mt cuc kim tra kt qu cho thy, trong nhm cc b ra v ngay sau khi nghe bo co ch c 3 % s dng lng b, v trong s cc b li tho lun nhm c 37 %. Trong nhm tho lun mi b c th by t nhng kh khn ny, c ngi ng

139

cnh khuyn khch. Mt khi ha hn, cam kt vi nhau, v ti nh h cm thy mt s rng buc, mt s lin i trch nhim no nn bt tay vo hnh ng. Trong cc c quan x nghip, p t s thay i t trn xung, ch nh tng chi tit s d to s chng i. Ngc li, ch nu ln yu cu v phng hng ln ri cho qun chng tho lun th khng nhng s i mi c chp nhn d dng m h cn a ra nhiu hin k qu gi. Tm li l phi c trao i, tng tc, phi c s phn hi (feed back) t di ln, phi c s khai thng v t tng th mi c thay i trong hnh vi. Tuy nhin cng nn nh rng khng phi c nhm hp l c kt qu. mi l hnh thc. B quyt l cc phng php, k nng tc ng vo tin trnh nhm trn c s nhng kin thc tm l x hi, v s nm vng tm l c nhn v hnh vi c nhn trong nhm v nhng quy lut chi phi nhmNhm l mt cng c, n ch c tc dng tt khi c s dng bi mt chuyn gia thnh tho. Nu khng, n khng nhng v dng m c th c tc hi. y khng phi ch trnh by chi tit v l thuyt nhm nhng c th nhc li rng nhm nhu mt phng tin v mt mi trng to s thay i (the group as a means and a medium of change) khng nh trong l lun v trong thc tin. Cc nc x hi ch ngha c mt li th rt ln, v trong cch t chc x hi tp th lao ng, t i sn xut c vai tr quyt nh trong vic gio dc cc thnh vin. Cng ngy cc kin thc v tm l x hi c p dng hon thin cng tc qun l x hi. Bin php t chc ny ngy cng c cao trong vn gio dc. Cc nh qun l cc nc ny cng rt quan tm n cc phng php hc bng thc hnh, hc bng hnh ng nh din kch (role playing), nhng phng php lm vic mi nh ng no ( brain storming) Hu khai thc tim nng tp th tc ng n hnh vi ca c nhn. Mt v d: thay v ging di dng v phong cch cn thit lm vic vi dn chng cho mt nhm cn b c s, ch cn mi chnh h ng ra din li mt cuc tip dn hay mt cuc hp t dn ph v sau cng nhau phn tch s vic va din ra th h s sng ra ngay v tm l ca qun chng v v phong cch ca chnh h trong cng tc. Tnh cch

140

vui nhn ca cch hc din li nhng bi hc c th l cay ng nhng c kt qu tt hn v nhng thay i cn thit trong hnh vi, phong cch cng tr nn t au hn. Trn y l vi v d cn ri rc v c gng ca khoa hc x h hin i, song song vi cc lo vn ho ngh thut, v cc bin php gio dc tuyn truyn c in, tc ng vo x hi cp v m v vi m nhm to ra nhng thay i cn thit cho s pht trin. To c mt s thay i trong thi tc phong, tp qun, t chc quan trng cho n vi nhn vin pht trin thng c gi bng mt ci tn chung l tc nhn bin i (change aent). H c th o ging, chn bnh, hay lm cng tc hun luyn, iu ch yu thng qua cng tc k thut h thc hin l to s thay i. Thay i trong np sng v sinh ca dn lng, thay i t mt thi th n s hng ng tch cc i vi nhng p dng k thut ca nng dn, t mt tp hp th ng, ri rc n mt tp th on kt, ch ng t mc ch chung. V d nhin trc khi i lm cho ngi khc thay i chnh h l nhng ngi c i mi. Trong qu trnh o to, im ny c ch trng c bit v khng th lm cng tc pht trin ( cng tc bin i) m chnh mnh li bo th, thnh kin, th . Hn ai ht nhng nhn vin pht trin phi tham gia cc sinh hot nhm thc hnh vi, phong cch ca mnh v thay i n cho thch hp vi yu cu cng tc. S thay i c k hoch ho ng ngha nht, ln nht, ton din nht chnh l cuc cch mng x hi ch ngha. N to ra c s vt cht cho s i mi trit nht ca x hi v n cung ng mt m hnh c th theo theo m xy dng x hi mi. Ngng l cp v m, cp ton x hi. cp v m, tng tp th, tng n v x hi cn phi lm rt nhiu thay i np nhn, np ngh, phong cch lm n, phong cch t chc v qun l cho thch hp vi yu cu mi. Thit tng y ng gp ca cc khoa hc x hi ng dng c th mang mt ngha c bit hon thin cuc cch mng trong chi tit. Tm li, chuyn bin x hi nh tin v hu qu ca pht trin ki h t k thut l mi quan tm hng u ca khoa hc pht trin ng t gc x hi. V cng ngy 141

khoa hc cng to iu kin con ngi tc ng mt cch t gic vo qu trnh ny. Nhng ni th d ch lm th khng d v n i hi mt i ng cn b chuyn mn thnh tho trong l lun v snh si trong thc hnh. Ta khng th t ci cy trc con tru v bt tay vo vic m thiu i ng ny v mt ln na cn b l gc v trong thi i ny phi ni r l cn b chuyn mn mi l gc. Khng c h, mt ln na chng trnh no cng ch l hnh thc v nn nh rng bnh hnh thc cng l mt bnh trm kha, tn km, lun lun i i vi hin tng chm tin. Ta phi quyt lit tiu dit n mi vn ln ni. Cho nn khng nn ngh n bt c mt chng trnh no m khng lo o to i ng chuyn mn trc .

142

pht trin nng thn bng nhng Tc nhn i mi Nguyn th oanh, Tp ch TTCN 6 1991

Vn then cht ca cc nc ang pht trin khng phi l thiu k thut. Ngc li ngun cng ngh hc thch nghi ht sc phong ph ngoi cng nh trong nc li khng en tn nng dn. Gn y s ti xut hin ca cng tc khuyn nng chng minh s cn thit ca mt loi cn b a kin thc, k nng n nng thn gi l Extension, kh ph bin i Loan v cc nc chu khc. Extension c ngha cc trung tm khoa hc k thut vi xa, vi rng ti qun chng c s. Extension khng ch quan tm n kha cnh khoa hc k thut ca canh tc m n l mt m hnh bn mt gm: - Khoa hc k thut ( khng ch trong canh tc m cn trong t chc, qun l, k ton, kinh t nng nghip) - i sng gia nh ( ci thin nh , mi sinh, gio dc con ci, hp l ho t chc gia nh, lm gim nh cng vic ca ngi ph n) - Sc kho ( v sinh, dinh dng, ngun nc sinh hot trong sch, h x, dit tr ngun ly lan ci m hm nay ngi ta gi l sn sc sc kh ban u). - Sn xut tiu th cng nghip ( nhm tn dng nguyn liu nng thn v thi gi nhn ri ngoi cc v ma tng thu nhp). Chng trnh bn mt ny xut pht t nhn thc su sc v ngho i nh mt ci vng ln qun, kh ph v nu khng tn cng ng b cc mt yu km ca nng thn.

Ngh o Sn xut

Ngho v ci vng ln qun

143
Sc kho km

Trnh hc vn, tay ngh

 nhiu nc, cn b khuyn nng ( extension worker) c tn tng hp hn l cn b pht trin nng thn ( rural development worker). Cc nc chu phi ni ting php gi l linh hot vin nng thn ( animateur rual) nhn mnh kha cnh xc tc, kha cnh gio dc gy thc tnh ca cng vic. V khng phi c thng tin tt l hnh ng tt. Cch ngh cch lm nng thn cn b ging buc bi thi quen, tp qun, nh kin, tc ng ca i gia nh, tp th lng mc. Sc bt cho pht trin l s i mi trong nhn thc v hnh vi, vai tr ch yu ca tc vin pht trin chnh l ch . S xut hin ca cn b khuyn nng thnh ph v cc tnh pha Nam khng nh s cn thit ca mt m hnh cn b mi. Thng l tc vin pht trin ( development agent), cn c ci tn khc l tc vin i mi ( change agent), v khng th c pht trin nu khng i mi. Trong mi ngnh ngh, chnh ngi cn b c u c pht trin l yu cu bc thit. mt s nc, tc vin pht trin c hun luyn t su (6) thng n bn (4) nm v cao hn na v kin thc c bn ( kinh t, x hi hc, tm l hc, cc vn pht trin, chnh tr, lut php) ri c trang b thm v bn mt cng tc k trn. H khng cn thit phi l chuyn gia; v khi cn chuyn su h c th gi n k s, bc s, nh tiu th cng nghip. Nhng h va l con em, va l ch da, nh t vn, cht xc tc cho cng ng nng thn.

144

Mt khuyt im c rt kinh nghim cc chng trnh pht trin nng thn c trc l cng tc b chia nm, x by bi qu nhiu chuyn vin: no l y t, no l k thut vin nng nghip Chng ta mi bt u li, xin ngh cp c s ch cn mt loi cn b pht trin vi kin thc tng hp v kh nng ch yu l vn ng, t chc, phi hp, hun luyn trang b cho ngi dn nhiu kin thc, k nng. Phng php ct li l pht trin cng ng. Nm 1970 ti c thc tp Trung tm pht trin cng ng Philippin. ti gp hng trm bc s, y t, k s nng nghip ti hc v k nng lm vic vi con ngi. hng vn nhn vinhi ng x ti hc cch vn ng, t chc lm nhim v ca chnh quyn a phng. V ngy nay hnh chnh sung khng , phi c hnh chnh pht trin. D nhin ta mun c ngi cn b mi phi c cuc cch mng trong o to.

145

Khoa hc x hi ng dng v a khoa hc k thut vo i sng Nguyn Th Oanh, Tp ch KHPT 2 1993

Tho lun v vng la nng sut cao, nh nng hc n tht ra mt cu ch l: chng ti, nhng ngi lm khoa hc k thut ni chuyn vi nhau mt hi th thy mnh ang lm khoa hc x hi ! Ph bin khoa hc u c g kh, ci kt l qun l, c ch. V d nhin pha sau vn qun l hay c ch l vn Con ngi. V s nhng chng trnh kinh t k thut khng li hay thm ch ph sn v chm phi nhng no trng cha sn sng, nhng c ch t chc p p. Nhng y khng phi l mt khm ph mi, m t vi thp nin tr li, khoa hc pht trin cng nhn l ci v x hi ca hin tng chm pht trin v l i tng nghin cu hng u nu mun nhanh chng em khoa hc k thut vo i sng. Mt th vin thnh lp xong ri khng ai ti c sch, mt chng trnh v sinh cng cng im lm sau khi nhn vin pht ng rt i, nhng ph n nng thnchy trn khi nhn vin k hoch ho gia nh xut hin, nng dn mt lng n hon ton th vi mt canh tn k thut, mt cng trnh cng cng tn km tan hoang sau mt thi gian hot ng ngn ngi. l nhng bi hc tr thnh kinh in trong khoa hc pht trin. V sao c nhng hin tng ny? Phi chng v nhng ph n y thiu hiu bit, thch ng con c thm tay lao ng, cn m tn d oan hay l h s p lc ca d lun nht l ca chng h? Nguyn nhn no l ch yu trong tng trng hp c th? Nu khng bit r th cng cuc vn ng s ht sc vt v. Th vin kia b b trng v ngi dn xung quanh khng bit c, khng c gi hay cn nhng nhu cu khc bc bch hn cha c p ng? Nhng nng dn n khng hng ng chng trnh canh tn k thut v thi quen, v bo th hay v h cm thy n s lm li cho ngi khc nhiu hn hoc d on rng n s da ti nhiu chuyn bin x hi c th xo trn a v ca h? cc nh pht trin

146

nhiu ln m ngc t kim v hiu bit qu t v i tng mnh nhm ti v c mt ci nhn qu gin n v mt thc tin v cng sinh ng v phc tp. V trc khi hnh ng h phi tm cch tr li nhng cu hi nh lm sao nm c tnh hnh mt cch y v khch quan nht ( nghe ngi dn ni mt cch khoa hc) v lm sao thuyt phc c v li ch ca mt chng trnh ( ni c ngh thut), lm sao hiu c hay khi dy c yu cu nhu cu chnh ng ca mt cng ng, lm sao bit rng mt chng trnh c hiu qu Cng v th m khi thp nin pht trin th hai ca Lin Hp Quc c pht ng, khoa hc x hi ni ln hng u. Nhng khoa hc x hi no y? Khng qun rng kinh t v k thut lun lun i i, khng ph nhn tm quan trng ca cc khoa hc kinh in ( Trit, S, Vn) V trn ht khng qunnhn mnh rng duy vt lch s l kim ch nam hng dn mi tm ti, phi cng nhn rng ta ang ht sc cn nhng khoa hc soi ri v ng c hnh ng ca con ngi, v cch ng x ca con ngi trong tp th, trong nhng tnh hung x hi khc nhau. p ng yu cu ny c tm l hc, tm l hc x hi, x hi hc, nhn chng hc Thng c gi chung l nhng khoa hnh vi hc (behavioral sciences, hay sciences du comportement humain). Nhng ni vy vn cn qu chung chung v mi ngnh ni trn cn phn chia ra nhiu cp hay nhiu ngnh. V d x hi hc v m (macrosociologie) cung ng cho ta nhng l lun khi qut v c ch vn hnh cp ton x hi, pht hin nhng quy lut x hi chung nht, nhng mun tm hiu nhng n v nh nh x nghip, trng hc, gia nh hay n v hnh chnh th cn c tran b vi nhng kin thc ca x hi vi m (microsociologie). Tm l hc c chia ra nhiu chuyn ngnh: tm l hc x hi, tm l hc gio dc, tm l hc la tui, tm l ti phm, tm bnh hc i su tm hiu tng loi i t ng. Nhng ni chung nhng khoa hc ny ch c chc nng phn tch, gii thch. Ti mt hi ngh khoa hc x hi v ng bng Sng Cu Long, vi i biu ca ng bng c ni: chng ti c bit nhiu, hiu nhiu nhng tr li a phng chng ti lm g y ? Cc nh qun l c nn i hi khoa hc x hi nhng phng thc 147

hnh ng ngoi chc nng soi sng ca n khng ? l mt i hi hon ton chnh ng. Nh khoa hc t nhin, khoa hc x hi cng c ngnh c bn v ngnh ng dng v cng mang tnh cht k thut trong vic s dng ton hc, hay nhng phng php thm d, o lng, th nghm, kim tra.. Nh khoa hc k thut, n cung ng nhng nh nghinm cu, ging dy (cc nh x hi hc, tm l hc c th v d nh cc nh sinh hc, ho hc), v nhng nh hnh ng, nhng k s x hi (cc nh tm l ng dng), cc nh gio dc hc, cc nh qun l hc khng khc no nhng k s, bc s trong lnh vc x hi), m qu trnh o to nu c ging nhau nn tng c bn chung th rt khc nhau nhng k nng dnh cho nghin cu hay ging dy, v nhng thao tc c th tc ng c phng php bo cc qu trnh x hi, t chc hay iu tr v mt tm l hay x hi. T xut hin nhiu khoa hc x hi ng dng da trn nn tng chung l cc khoa hnh vi hc nhng c h thng ni dung ring bit v c lp p ng nhng nhu cu cng tc c bit nh gio dc hc, lao ng hc, tm l ng dng chuyn ngnh, cng tc x hi v.v.. l ch nu ln nhng ngnh c bit n nhiu nht. C nhng khoa khng a ti mt ngh nghip ring bit nhng l nhng tr l cn thit cho cc nh qun l, cc nh gio dc mi cp, mi ngnh. V d khoa nng ng nhm (groupdynamics - dynamique de groupe) gip cho ta kin thc tc ng hu hiu vo tp th, khoa truyn thng hc ( communication) l c s hiu qu trnh thng t gia ngi ni v ngi nghe, cng chng v ngi vn ng, nm s phn hi cn thit (fd back) m iu chnh chng trnh hot ng. X hi hc v t chc hay t chc hc (organization science) l mt b phn ca khoa hc qun l v ngy nat nhng ton chuyn gia lin ngnh (x hi v tm l hc, hnh chnh hc) c mi n chn bnh v iu tr nhng cn bnh ca cc t chc x hi: n v hnh cnh, x nghip, nh thng, t chc khoa hc .v.v.. T 10 - 15 nm nay k hoch x hi ( social planning) c dy cp sau i hc trong chng trnh chnh quy. Nhng khoa hc v hnh vi con ngi v cc ngnh ng dng k trn tc chin song song vi khoa hc k thut nh hnh vi bng. Khng nhng chng dn ng cho

148

khoa hc k thut trong cc cuc iu tra tm hiu c cu, nhu cu, phong tc tp qun ca mt cng ng dn c trc khi pht ng mt chng trnh, hay c mt trong lc kt thc trong ng tc lng gi (evaluation) nhng nhiu chng trnh pht trin ln gm lun mt b phn nghin cu x hi quan st, theo di, ghi chp sut tin trnh pht trin. Nhng hnh thc nghin cu gn cht vi hnh ng ny c gi l nghien cu thao tc (operational research) hay nghin cu hnh ng (action reseach). Nhng chnh trong hnh ng khoa hc x hi v k thut mi li qun qut vi nhau mt cch hu c hn na. thc hin nhng chng trnh pht trin kinh t x hi tng hp, nhng ton lin ngnh (k thut, kinh t, y t, x hi .v..) lm vic di s iu ng ca mt tc vin pht trin (development worke) m k nng ch yu l iu tra, vn ng t chc phi hp. Ngi ny mang nhiu tn khc nhau nh tc vin pht trin cng ng (commutity development worke) Phi Lut Tn, n , cc nc Phi Chu) chu nh hng (Anglo Saxon), tc vin pht trin nng thn ( rural development worrke Phi, n v mt s nc Chu khc), linh hot ving nng thn ( animateur rural cc nc Phi Chu ni ting Php). Hoc thay v nhiu nhn vin khc nhau th c nhn vin khuyn nng (extension worker thnh hnh i Loan v c mt nhiu nc khc) m chc nng tng hp l gip dn lng nn cao mc sng t mt canh tc trng trt, t chc gia nh, b tc vn ho, ti v sinh thng thc v y t cng cng. Thay v i su vo mt ngnh, tc vin ny pht trin mi th mt t cng vi nn tng thnh vi hc, v cc khoa ng dng k trn. M hnh n gin hn ht l cc k s, bc s, y t hot ng trong cc chng trnh pht trin c trang b thm v kin thc v k nng khoa hc x hi. C rt nhiu tranh lun v u khuyt im ca tng m hnh, nhng vn thit yu l mi nc phi chn ly m hnh thch hp nht vi hon cnh c th ca mnh. i vi ta vn khng phi chn m hnh no v t chc x hi ca ta ton hon khc bit v chng ta c nhiu loi cn b hot ng vi qun chng c th ch cn bi dng thm v mt s k nng no thi. Vn ng ghi nh y l cc chng trnh kinh t x hi i hi s ng gp ng b ca c hai ngnh khoa hc k thut v x hi. Cc chng trnh khoa hc k thut i hi ng thi phi ci tin t chc, tng cng nng lc qun l. Ni n 149

hp tc ho, hay thm ch mt lnh vc nh nh khon nhm ta khng th coi nh ci v x hi l nhm. Hiu bit v mi tng tc gia nhm vin, quy lut pht trin nhm, cch gii quyt mu thun trong nhm, pht huy s tham gia tch cc ca nhm vin (ni dung ca khoa hc v nhm) d nhin s gip khng t vo vic tng nng sut hay qun l cc t i sn xut .v.v.. iu ng ghi ch th hai l ngay trong lnh vc khoa hc x hi vn cn mt khong cch gia hiu bit (kin thc), v bit lm (k nng: nh k thut iu tra, tip xc, t chc mt cch khoa hc, vn ng, phi hp, lng gi ) L kt qu ca qu trnh o to c h thgn thay v ch c kt t kinh nghim. Trong giai on t nc thng nht v tin ln cng nghip ho v sn xut ln x hi ch ngha, vin cnh pht trin khoa hc tht l phong ph v ha hn. Ngi lm khoa hc v cng phn khi m cng u lo v trch nhim ln lao ca mnh trc lch s v chm mt cht trong nhn nh khoa hc c th lm tr tr s tin ti m no ca dn tc nhiu chc nm. t vn c bn hay ng dng, ci no lm trc ci no lm sau l t mt vn gi to v thc t x hi ang thi thc ta lm c hai. Vn l phn cng hp l. cc nc tin tin c cc vin nghin cu m chc nng ch yu l nghin cu c bn. Nhng ngy nay nhiu t chc ng, on, x nghip c b phn nghin cu x hi v tn l ring ca mnh v cc vin khng th gnh ht cc nhim v khoa hc v p ng nhng nhu cu hnh ng bc bch. Thng thng cc khoa hc x hi kinh in i trc, cc khoa hc hnh vi k , v cc khoa hc ng dng pht trin sau cng. Chng ta khng nht thit phi theo trnh t ny min l khng bao gi qun rng ci ng dng ch c th da trn ci c bn v mc d khoa hc x hi ng dng mang tnh k thut nhiu n khng trung lp nh ngi ta thng tng m ch tr thnh cng c tt khi bm r tht su t cc khoa hc x hi mc - xt. Mun hay khng, y nhng c quan hot ng vn ho x hi ngoi cc vin nghin cu cng bt u s dng phng php x hi hc iu tra thm d, tm hiu i tng phc v ca mnh, cc ngnh y t mi ngy mt thy r nhu cu li cun cc ng nghip x hi ca mnh vo hnh ng chung. Mun hay khng thc t s thc y 150

s pht trin ca khoa hc x hi ng dng. Vn l kp thi quan tm, hng dn n cng vi khoa hc k thut nhanh chng a i sng ca nhn dn ln ti m no, chan ho, hnh phc.

151

Nhng kha cnh x hi ca pht trin kinh t Nguyn Th Oanh, Pht trin kinh t 1993

C thc mi vc c o, nhiu ngi vn cn ngha nh vy, c ngha l hy lo lm giu . C tin ri mi c th gii quyt c cc vn x hi. Quan im ny b nh gi l sai lm t hn hai thp k qua v ngy nay ci gi m pht trin kinh t thiu quan im x hi phi tr r. Ch cn nu ln hai trng hp mang tnh thi s nht. c nhc n thng l chnh sch pht trin du lch v tc hi knh t x hi m nn Sida em li cho Thi Lan. Trng hp th hai l hin tng ngho i tt cng mt s nc Chu Phi v Chu M La tinh m cc nh nghin cu v pht trin gi l s nhc ca nhn loi vo th k 20. tht lng buc bng tr n cho nc ngoi, cc nc ny gim ng k ngn sch dnh cho y t, gio dc, phc li x hi. Hu qu l tht hc, suy dinh dng, bnh tt gy nhng tn ph rt ln v a cc nc ny vo tnh trng ngho i tt cng. Khuyn co mi nht ca Lin Hip Quc (LHQ) gii quyt vn pht trin ca cc nc ny l tng mnh ngn sch x hi. Mt hin tng x hi ni bt lm ngho t nc l s bng n dn s. y chng phi l mt vn x hi sao ? Nhiu quc gia rt quyt tm kim sot dn s song vn bt lc cho ti khi cc nh khoa hc v hnh vi con ngi ng vai tr then cht trong cng tc vn ng qun chng. Kha cnh vn ho ca kinh t c cc nh kinh in nhc n t lu nh o c hc C c gio vi s phn vinh ca phng Ty. Gn y trng hp Nhn Bn cho thy tinh thn tp th v tnh k lut ca dn tc Nht l nhn t kh quyt nh trong pht trin kinh t Nht.

152

Cn Vit Nam ta ? Phong cch c con, chp git, ch ngha c nhn, s bt tun lut l, s thiu thc v li ch chung, thiu Know how x hi (k nng t chc, lnh o, hp tc) Khng phi l nhng nhn t x hi ang cn tr kinh t sao? Do t hai, ba thp k tr li y, yu t x hi khng ch l hu qu m cn l tin cho pht trin kinh t. Hai mt kinh t- x hi hi c coi trng nh nhau v khng cn quc gia no khng gi k hoch pht trin quc gia ca h l k hoch pht trin kinh t x hi. Tuy nhin, ti tt c cc nc chm pht trin, y mi l khu hiu. V a hoch nh x hi (social planning) vo k hoch pht trin nh mt c ch gn lin (buit in mechanism) l mt iu rt kh. L do th nht l nhng nh kinh t hc c khng hiu bit g v kha cnh x hi v thm ch cn coi thng. L do th hai cho quan im ca mnh. Rt t quc gia c s hin din ca chuyn gia x hi trong u ban k hoch nh nc, mt iu c khuyn co trn th gii. Vi v d v hoch nh pht trin c dnh trng tm cho yu t x hi: - Ngn sch ti u v chnh sch ng dng cho y t, gio dc, phc li x hi. - Ngn sch u t ng mc v chnh sch u tin cho k hoch ho gia nh v kim sot dn s. - Cc chng trnh pht trin kinh t c c ch ngn chn hay gim bt hu qu tiu cc v x hi. Chng hn chnh sch pht trin du lch, ngoi thng c quan in nhn bn v o c. Cc nh ch trng c thc mi vc c o ca Thi Lan ngy nay mi thy Sex tous, sn golf tn ph mi trng, nn vn minh v con ngi ca nc h nh th no. - Mt chnh sch pht trin c quan tm n tng lp ngho nht khng phi bng t thin m bng c ch. - Chnh sch pht trin nhanh chng cc khoa hc x hi ng dng tc ng c hiu qu vo c ch x hi v hnh vi con ngi.

153

Mt s tht c khng nh. Cc nc u trc vn ln v mt kinh t ch t khi trong khoa hc qun l c s ng gp ca cc khoa hc rt quan trng v hnh vi con ngi nh x hi hc, tm l hc v nhn chng hc. Cc khoa c bn nay c c trm nm tui. Cn cc mn c tnh cht ng dng hn nh qun l hc, truyn, truyn thng hc, tm l x hi, x hi hc ng dng, pht trin cng ng, cng tc x hi .v c trn 30 50 nm tui. theo kp pht trin ca x hi, cc khoa hc mi c hnh thnh nh khoa Pht trin ti nguyn con ngi (Human Resources Development) c hu ht cc i hc trn th gii, khoa Pht trin t chc (Oganizational Development) ht sc cn thit cho lnh o cc c quan, khoa Ph n v pht trin ( Woman and Development) v ph n v tr em l nhng nn nhn chu nhiu thit thi nht trong qu trnh pht trin va qua, trong lc nu c h tr h s tr thnh tc nhn quan trng ca pht trin. Trong lnh vc sc kho. Nhn chng hc x hi. X hi hc sc kho gp phn tch cc gii quyt vn sc kho ca nhn loi. Cc loi hnh nhn vin sc kho khc nhau ang xut hin. iu mun ni y l khoa hc x hi cng nh koa hc t nhin v k thut chuyn bin i khng ngng v ngy cng i vo kin thc, k thut c th tc ng vo x hi chun b mi trng thun li cho pht trin kinh t, gip chun b con ngi c tc phong cng nghip, bit lm vic tp th, bit t chc, lnh o .v.v.. X hi ra ngy nay ang ht hng trc nhng vn x hi rt ln gy cn tr cho tin trnh pht trin. Cn nhiu th d nhn mnh nhu cu nhanh chng i mi mt nn khoa hc x hi cn trong dng thuyt php thnh mt nn khoa hc x hi nn ng, a dng v ly yu t con ngi lm ch th v mc tiu ca pht trin. Cc bc lp k hoch tin hot ng cho d n pht trin cng ng Ln k hoch tin cho cc d n l yu t trung tm trong tin trnh trin khai d n. Khu ny gm cc bc chnh yu nh sau: 1. Xc nh cc hot ng

154

2. Lp trnh t cho cc hot ng 3. Ln khung thi gian cho cc hot ng 4. Phn cng trch nhim thc hin cc hot ng 5. Xc nh nhng phng tin, thit b v dch v cn phi c 6. Chun b kinh ph Xc nh cc hot ng Xc nh cc hot ng ca d n l bc quan trng nht trong giai on ln k hoch cho d n. Thi gian v n lc u t cho bc ny gip d n c nhiu kh nng thnh cng hn. Vic xc nh cc hot ng phi thc hin trong d n cn phi c s tham gia ca tt c cc bn c lin quan. Khi xc nh cc hot ng phi da trn c s cc mc tiu c th ca d n, k c ngun ti nguyn v nhng tr ngi. Ch c th thc hin d n mt cch c h thng khi cc hot ng c vch ra mt cch chi tit v k lng giai on u ca khu chun b d n. Trong mt s d n. Khi bt tay thc hin mt d n, i khi c th nhng ngi c lin quan n vic ln k hoch ban u khng cn lm vic na. Trong trng hp , ch c th thc hin d n mt cch c h thng nu nhng ngi ln k hoch cho d n vch ra cc hot ng mt cch chi tit. Do , iu ht sc quan trng l xc nh v lit k nhng hot ng chnh v nhng mc ph trong tng hot ng. Kh nng quyt nh mt loi nhng hot ng n khp vi nhau v nhng mc ph trong tng hot ng (v xt cho cng qua cc hot ng ny s t c cc mc tiu c th) l mt k nng quan trng m cc nh vch k hoch cho d n cn phi c. Lp trnh t cho cc hot ng Mt khi xc nh c cc hot ng th iu thit yu l ln c mt trnh t ng n cho cc hot ng ngay trong giai on ln k hoch. Bit ln c mt trnh t ng n s gip trnh c lng ph thi gian v ti nguyn. Mt s hot ng phi

155

hon tt c khi tin hnh nhng hot ng khc. Cg vt, mt s hot ng phi c tin hnh song song vi cc hot ng khc. Do , nht thit phi ln mt trh t cho cc hot ng. Thng thng vic thc hin mt d n, th cn phi gim st v phi hp nhng hot ng c tin hnh theo mt trnh t hp l nht. lm vic ny mt cch h thng nht, th cn phi sp xp cc hot ng theo mt trnh t ngay trong giai on u ca cng tc chun b d n. Khung thi gian tin Sau khi xc nh v sp xp cc hot ng ca mt d n theo mt trnh t th cng vic tip theo l xc nh khi no th tin hnh cc hot ng ny. Do , cc nh vch k hoch cho d n cn trin khai mt khung thi gian cho cc hot ng chnh v ph. Iu ny gip tin liu trc mi hot ng s khi s v hon tt trong khun kh ngun ti nguyn sn c v nhng tr ngi d kin trc. iu ny cng gip gim st cc hot ng ca d n trong qu trnh thc hin v kim tra xem cng vic c tin trin. Biu GANTT v k thut lng gi v duyt li chng trnh (PERT) l hai cng c chnh gip trin khai mt khung thi gian cho mt d n. Phn cng trch nhim Ln k hoch cc hot ng ca d n s khng hon chnh nu khng phn cng trch nhim cho tng c nhn thc hin nhng hot ng khc nhau. Vic ny cng phi lm mt cch c phng php m bo cng ng cng tham gia. Mt trong nhng yu t quan trng nht d n thnh cng chnh l ng c ca nhng ngi thc hin cc hot ng. Cc c nhn s c ng lc nu c phn cng trch nhim v nhng cng vic m h mun m nhn v hon thnh. Do , iu quan trng l tm hiu v nhng k nng v s thch ca cc thnh vin trong cng ng l nhng ngi s tch cc tham gia vo d n, v bit giao nhng cng vic hp vi k nng v s thch ca tng c nhn. Xc nh nhng phng tin, thit b v dch v cn phi c

156

Vic tin hnh cc hot ng ca d n i hi nhiu loi phng tin, thit b nguyn vt liu v dch v khc nhau. Cc thnh vin trong cng ng phi cng nhau xc nh nhng th ny (phng tin, thit b, nguyn vt liu v dch v cn phi c) cho tng hot ng ca d n. V d, hu ht cc d n s cn nhng phng tin t chc cc bui hp v xe c chuyn ch nhng nguyn vt liu cn thit. Nu d n gm c cng vic xy ct th phi thu xp mua, mn hoc thu mn thit b. Phi lm nhng cng vic ny trc khi thc hin d n. i vi cc dch v cng vy. Mt d n c th cn ti dch v ca nhn vin y t hay cng vic ca th mc phi c k hoch thu xp nhng dch v nh vy. Chun b kinh ph Vic chun b ngn sch rt quan trng trong vic lp k hoch d n. Ngn sch ni chung l xc nh cc khon thu v c khon chi. Trong nhng nm d n pht trin cng ng, c th lp ngn sch di nhiu hnh thc khc nhau. Trong mt s d n, ngi ta u tin c tnh chi ph cho cc hot ng ca d n bi v tin s do mt t chc ti tr hay mt t chc pht trin cung cp. Nu mt d n khng c sn ngun ti tr, th nn c tnh tin cn thit v lm th no vn ng trc khi bt u d n. Kinh ph cn cho nhng d n pht trin cng ng c th vn ng bng nhiu cch. C th huy ng kinh ph t nhng thnh vin trong cng ng, cc nh ho tm, cc t chc ti tr, chnh ph trung ng, chnh quyn tnh thnh hay a phng. Mt ngn sch c chun b tt s to thun li cho vic phi hp cc hot ng v lm tng ng lc ni nhng ngi tham gia thc hin d n.

157

Ti liu tham kho L Xun B, Chu Tin Quang, Nguyn Hu Tin v L Xun Bnh , 2001. Ngho i v xo i gim ngho Vit Nam. Nh xut bn nng nghip, H Ni. Phm Ch, ng Kim Sn, Trn Nam Bnh v Nguyn Tin Trin. 2003. Lm g cho nng thn Vit Nam. Nh xut bn thnh ph H Ch Minh. Trung tm kinh t Chu - Thi Bnh Dng, v Thi bo kinh t Si Gn. Bi Huy p Nguyn in. 1996. Nng nghip Vit Nam: T ci ngun n i mi. Nh xut bn chnh tr quc gia.H Ni. Elise Pinners v Nguyn Th Mai. 2003. Thnh lp mt t chc nh th no. T chc VECO Vit Nam. T Duy Hp v Lng Hng Quang .2000. Pht trin Cng ng: L thuyt v vn dng. Nh xut bn vn ho thng tin. International Institute of rural reconstruction (IIRR). 1998. Partiocipatory menthods in community-based coastal resource managenmet. Volume 1, pp. 12 49. International Institute of rural reconstruction, Silang, Cavite, Philoppines. Lydia Braakman v Keren Edwards. 2002. S tay tp hun Ngh thut Xy dng nng lc thc y. RECOFTC Trung tm o to lm nghip cng ng vng Chu v Thi Bnh Dng. Michael Dower. 2003. Pht trin nng thn ton din. B cm nang o tp v Thngtin. Nh xut bn nng nghip. Nguyn Th Oanh. 1995. Pht trin Cng ng, Khoa Ph n hc. i hc M Bn cng Thnh ph H Ch Minh Trn Th Qu. 1999. Nhng khi nim c bn v gii v vn gii Vit Nam. Nh xut bn Thng k, H Ni.

158

Lng Xun Qu v Nguyn Th Nh. 1999. i mi t chc v qun l cc hp tc x trong nng nghip, nng thn. Nh xut bn nng nghip, H Ni. Stanley Gajanayake v Jaya Gajanayke. 1997. Nng cao nng lc cng ng Phm nh Thi dch. Nh xut bn tr 1997. Tomas D. Andres. 1998. Community Development: A Manual. Newday Publisher, Quezon City, The Philippines. T chc hp tc K lut c (GTZ). 2004. Sch TOT, Hng dn chung cc k nng h tr v o to. B ti liu o to v CDP/CDP. Trung tm nghin cu - o to qun tr NN PTNT, Trng i hc nng nghip I. 2004. Qun tr Hp Tc x Nng nghip. Nh xut bn Nng nghip. Trng Vn Tuyn. 1995. Bi ging Pht trin nng thn Trng i hc Nng lm Hu.

159

CHNG 1. GII THIU V CHNG TRNH PHT TRIN CNG NG 1.1. Nhu cu pht trin cng ng th gii v VIt Nam 1.2. Qu trnh hnh thnh cc chng trnh pht trin cng ng Vit Nam CHNG 2. NHNG C IM C BN CA PHT TRIN CNG NG 2.1. Khi nim v pht trin cng ng 2.2. S tham ca ngi dn trong pht trin cng ng 2.3. Khi nim v s t lc (t qun) trong pht trin cng ng 2.4. Xy dng th ch, lut l trong pht trin cng ng 2.5. Cc nguyn l trong pht trin cng ng 2.6. Nhu cu v s thch trong pht trin cng ng 2.7. S dng ngun lc pht trin cng ng 2.8. Cu trc v t chc trong pht trin cng ng 2.9. Gii hn v cc mi quan h 2.10. S phi hp gia cc bc trong pht trin cng ng 2.11. Cch nhn nhn trong s pht trin cng ng 2.12. Phm vi pht trin cng ng 2.13. Phn bit s pht trin cng ng vi cc chng trnh pht trin khc 2.14. Nhim v ca pht trin cng ng 2.15. c im c bn ca pht trin cng ng 2.16. Mc ch ca pht trin cng ng 2.17. ngha ca pht trin cng ng CHNG 3. CHIN LC PHT TRIN CNG NG 3.1. Phng php pht trin cng ng 3.2. Mt s hng dn cho nhng ngi tham gia thc hin chng trnh pht trin cng ng. 3.3. Nhng ch tiu nh gi tnh kh thi ca chng trnh pht trin cng ng CHNG 4. NHNG VN V PHNG HNG TRONG PHT TRIN CNG NG 4.1. Pht trin cng ng v t chc cng ng 4.2. Pht trin cng ng v pht trin quc gia 4.3. Pht trin cng ng v pht trin chnh tr 4.4. Pht trin cng ng v s nghip cng nghip ho, hin i ho, th ho 4.5. Pht trin cng ng vi ph n v thanh nin 4.6. Pht trin cng ng vi vn quy hoch 4.8. Pht trin cng ng vi chnh quyn a phng 4.9. Pht trin cng ng v hp tc x 4.10. Xu hng ny sinh trong pht trin cng ng CHNG 5. CHNG TRNH PHT TRIN CNG NG VIT NAM 5.1. Chng trnh 135. 160

5.2. Chng trnh nh canh, nh c v vng kinh t mi 5.3. Chng trnh ph cp gio dc 5.4. Chng trnh nc sch v v sinh mi trng 5.5. Chng trnh o to ngun nhn lc 5.6. Chng trnh pht trin ngnh ngh

161