QU TRNH M PHN HIP NH THNG MI T DO (FTA) CA VIT NAM V NHU CU H TR K THUT TRONG QU TRNH M PHN V TRIN KHAI CC CAM

KT FTA ______________ V Chnh sch Thng mi a Bin B Cng Thng

T nhng nm u ca thp nin 1990, song song vi qu trnh ton cu ho, ch ngha khu vc (regionalism) c s pht trin mnh m c v lng v v cht. Trc , ch ngha khu vc thng mang hnh thi khu vc mu dch t do (Free Trade Area) nhng k t thp nin 1990, hnh thi FTA (Free Trade Agreement) song phng hoc nhiu bn tr nn ph bin hn, vi phm vi hp tc rng hn, khng ch gii hn trong vic thc hin t do ha thng mi hng ha, dch v m cn c xc tin v t do ho u t, hp tc chuyn giao cng ngh, thun li ha th tc hi quan, xy dng nng lc v nhiu ni dung mi khc nh lao ng, mi trng. Ch ngha khu vc ang tn ti mt cch khch quan bn cnh h thng thng mi a phng ca WTO. Theo thng k ca Ban Th k WTO, tnh n thng 3 nm 2008 c 209 hip nh thng mi khu vc (RTAs) c thng bo cho WTO, trong c 119 hip nh thng mi t do (FTAs). Trong s 119 FTAs c thng bo cho WTO, c ti 96 FTAs (chim 81%) c k kt v c hiu lc trong giai on 1995-2007. ng ch l 69 FTAs (chim 72%) c hnh thnh trong giai on 2001-2007, tc l trong thi gian din ra Vng m phn -ha. Nhiu quc gia v vng lnh th t ra kh tch cc trong vic k kt v tham gia cc FTA. Ngay c nhng nc trc y t ra th vi FTA m dnh nhiu quan tm cho WTO v h thng thng mi a phng nh M, Nht v EU cng c s thay i. i vi M, sau nhiu nm ch c Khu vc Mu dch T do Bc M (NAFTA) v FTA song phng vi Israel, gn y M c thm FTA song phng vi Singapore v Chi-l (nm 2003) v ang m phn vi mt s i tc khc Chu , Trung M .. . Nht Bn ln u tin k mt FTA y vi Singapore vo nm 2002, sau l vi mt lot cc nc ASEAN khc v hin ang m phn FTA song phng vi Vit Nam v Thy S. Nht cng hon tt FTA vi ton khi ASEAN (tn ti song song vi cc FTA ring r vi mt s thnh vin ASEAN). EU cng khng ng ngoi cuc khi quyt nh khi ng m phn mt FTA vi ASEAN t nm 2007. 2. Tm lc v qu trnh tham gia FTAs ca Vit Nam

Tnh n nay, Vit Nam cha k kt v trin khai FTA ring vi nc no. Tuy nhin, Vit Nam cng ASEAN k kt v trin khai thc hin 3 hip nh FTAs l Hip nh Khu vc Thng mi T do ASEAN (AFTA), Hip nh Thng mi T do ASEAN - Trung Quc (ACFTA) v Hip nh Thng mi T do ASEAN - Hn Quc (AKFTA). Vit Nam v ASEAN hin kt thc m phn v k kt Hip nh i tc kinh t ton din ASEAN-Nht Bn (AJCEP). Cc Hip inh Thng mi T do ASEAN-Australia-New Zealand (AANZFTA) v ASEAN-n (AIFTA) hin kt thc m phn v d kin s c k vo cui nm 2008. Ring Hip nh Khu vc Thng mi T do ASEAN EU hin ang tip tc m phn. Bn cnh , Vit Nam cng ang cng Nht Bn m phn mt Hip nh i tc 1

Kinh t Ton din, hip nh FTA song phng u tin ca Vit Nam v ang xem xt m phn mt FTA song phng vi Chi-l. Di y xin khi qut li nhng mc thi gian quan trng trong qu trnh hi nhp kinh t quc t v khu vc ca Vit Nam, bao gm c vic tham gia m phn FTA trong khun kh hp tc gia ASEAN vi cc nc ngoi khi: Nm 1986: Vit Nam bt u chnh sch i mi, chuyn i t nn kinh t tp trung sang nn kinh t th trng, thit lp nn tng cho qu trnh ci t kinh t v hi nhp kinh t quc t. Nm 1994: Vit Nam n xin gia nhp GATT v nm 1995 ti khng nh quyt tm m phn gia nhp WTO. Nm 1995: Vit Nam tr thnh thnh vin chnh thc ca ASEAN. Nm 1996: Vit Nam tham gia Chng trnh u i Thu quan c Hiu lc Chung (CEPT) trong khun kh AFTA ca ASEAN. Nm 1996 cng l nm Vit Nam tr thnh thnh vin sng lp ca Din n Hp tc -u (ASEM). Nm 1998: Vit Nam tr thnh thnh vin chnh thc ca Din n Hp tc Kinh t Chu - Thi Bnh Dng (APEC) Nm 2002: Cng ASEAN khi ng m phn ACFTA vi Trung Quc. Nm 2003: Chng trnh Thu hoch sm (Early Harvest) trong khun kh ACFTA chnh thc c trin khai. Nm 2003: Cng ASEAN bt u m phn FTAs vi n (AIFTA) v Nht Bn (AJFTA) Nm 2004: Cng ASEAN bt u m phn FTAs vi Hn Quc (AKFTA), Australia v New Zealand (AANZ FTA). Nm 2006: c kt np vo T chc Thng mi Th gii (WTO) Nm 2007: Cng ASEAN khi ng m phn FTA vi EU v khi ng m phn FTA song phng vi Nht Bn. Nm 2008: khi ng m phn FTA song phng vi Chi-l. 3. 3.1Mt s vn cn lu khi Vit Nam tham gia FTA song phng v khu vc Cc yu t khch quan

Tro lu FTAs trn th gii v trong khu vc: S tr tr ca Vng m phn -ha lm gim ng k lng tin ca cc nc vo h thng thng mi a phng vi h qu l cc nc v ang chuyn hng sang hp tc song phng v lin kt khu vc. Mt ln sng t do ha thng mi ang din ra si ng cha tng c trn th gii vi vic hnh thnh cc FTA song phng v nhiu bn. iu ny dn n vic mt s nc khng tham gia FTA hoc tham gia qu chm s b 2

gt ra khi cuc chi thng mi. y l yu t m Vit Nam cn cn nhc mt khi l thnh vin chnh thc ca WTO. Cc FTAs ngy cng c cht lng cao, vi phm vi bao trm nhiu lnh vc t nhng lnh vc c bn nh thng mi hng ha, thng mi dch v n nhng vn mi nh mua sm chnh ph, chnh sch cnh tranh, hp tc v mi trng, lao ng V vy, vic tham gia cc FTAs cht lng cao s to iu kin thc y ci t c ch, chnh sch v mi trng kinh doanh ca cc nc, dn n gia tng nng lc cnh tranh ca nn kinh t. Tuy nhin, i vi nhng nc c trnh pht trin cn thp nh Vit Nam th vic tham gia vo cc hip nh cht lng cao nh vy cn c xem xt k, c v nhn lc v vt lc, c bit l vic xc nh gii php i vi cc lnh vc nhy cm khi m phn. S a dng v phc tp ca quy tc xut x trong cc FTAs: iu ny gy nhiu kh khn cho doanh nghip trong qu trnh thc hin. Do vy, vic tm hiu v m phn vi cc i tc c quy tc xut x tng i ging nhau cng l mt yu t cn cn nhc gim phin h cho cng ng doanh nghip cng nh cc nh qun l khi thc hin. S tng ng v li th cnh tranh: Trong mt s FTAs song phng v khu vc, nhiu nc c cng li th trong cc lnh vc m h c th mnh sn xut v xut khu, s cnh tranh trong ni b cc thnh vin ca mt FTA v th s rt khc lit. V vy, vic chn i tc m phn k kt cc FTA/RTA cng l yu t cn cn nhc. S chnh lch v trnh pht trin gia cc i tc tham gia m phn k kt FTA: S chnh lch qu ln v trnh pht trin s l ro cn kh ln m phn mt FTA ton din. Do vy vic xc nh phng thc m phn (c gi hay chn lc) cng nn c xem xt. Chuyn hng thng mi: Vic mt s nc ASEAN tham gia vo nhiu tha thun thng mi t do (FTA) vi cc nc ngoi khi cng to ra nguy c chuyn hng thng mi bt li i vi Vit Nam khi giao dch thng mi b phn tn mnh m bi cc FTAs hng ngoi. 3.2Cc yu t mang tnh ni ti

Cc yu t v kh khn ni ti ca Vit Nam c cp nhiu trong cc ti liu gii thiu hoc nghin cu v hi nhp kinh t quc t nh: (i) nhn thc t tng v kin thc v hi nhp kinh t quc t cha y ; (ii) h thng php lut, chnh sch qun l vn cn ang trong qu trnh hon thin; (iii) nng lc cnh tranh ca hng ha, dch v, ca cc doanh nghip v tng th nn kinh t cn yu so vi khu vc; (iv) nng lc xut khu cha t c yu cu pht trin kinh t v hi nhp kinh t quc t; (vi) i ng cn b v nhn lc cha p ng c yu cu t ra khi tham gia m phn nhiu FTAs 4. Khuyn ngh v nhu cu xy dng nng lc

Trc ht, Vit Nam v cc nh ti tr nn tp trung nghin cu cc vn sau: + Vit Nam cn c chin lc nh th no i ph vi xu hng gia tng FTAs trn th gii vi cht lng ngy cng cao, phm vi ngy cng rng, cam kt ngy cng su? + Tiu chun Vit Nam la chn i tc m phn FTAs l nh th no? (cn i gia quan h a chnh tr v li ch thng mi). 3

+ Cc ngnh sn xut v dch v ca Vit Nam c nng lc tham gia vo cc FTAs mc no v cn phi lm g cc ngnh ny sn sng hn vi vic tham gia cc FTAs c cht lng cao? + nh gi nng lc m phn, k kt v thc thi cng lc nhiu FTAs (gc qun l). Nghin cu cc phng thc cam kt ph hp nht vi tng loi i tc khi m phn FTAs: Thng thng l theo phng thc chn - cho, tc l tng t nh m phn trong khun kh WTO. Tuy nhin, c i tc li mun m phn theo phng thc chn b, da trn cc hip nh hoc m hnh cam kt m h k kt vi cc i tc khc. Vit Nam cn x l vn ny nh th no cho ph hp, linh hot m vn bo m quyn li ca mnh. H tr t chc cc kha o to trnh trung v cao cp cho cc chuyn gia m phn FTAs ca Vit Nam, cc kha hc hi kinh nghim ti cc nc c kinh nghim m phn v thc hin cam kt ca FTAs. Ph bin/tin hnh cc nghin cu v iu chnh c ch chnh sch trong nc khi thc thi cc cam kt FTAs ca cc nc i trc trong lnh vc ny. Hi nhp su hn vo nn kinh t ton cu, c bit l tham gia vo cc FTAs, tt yu s dn n xu th sp xp li cc ngnh v phn b li ngun lc. Trong bi cnh , nh nc cn lm g to mi trng chu chuyn, vn ng ca lao ng v ngun lc mt cch thun li nht, vi chi ph t nht? Vic h tr nghin cu vn ny cng l mt yu t quan trng gip n nh kinh t v an sinh x hi khi tham gia FTAs.