Nghin cu chnh sch i ngoi Trung Quc t gc

L lun Quan h quc t

By The Observer17/06/2014

Tc gi: Th Thy*

Mc d Trung Quc l mt nn vn minh lu i v c cc mi quan h, giao lu quc t t rt

sm nhng cho n nay c th ni cha c mt trng phi l thuyt v QHQT no ca ring Trung
Quc c trnh by mt cch bi bn, logic, v c nh hng nh cc hc thuyt ca phng Ty
(ch ngha hin thc, t do, Mc-xt). Vic nghin cu chnh sch i ngoi ca Trung Quc trc
y thng da trn nghin cu lch s v kinh nghim hnh vi ca nc ny. T khi nc cng
ho nhn dn Trung Hoa ra i, nn tng l lun c bn ca CSN Trung Quc c xc nh l
ch ngha Mc-Lnin v t tng Mao Trch ng. Tuy nhin, nhiu hc gi (c bit l cc hc
gi phng Ty) cng cho rng vic p dng cc thuyt phng Ty truyn thng ngoi m hnh
Mc-xt nh ch ngha hin thc hay ch ngha t do cng lm sng t nhiu vn trong chnh
sch i ngoi ca Trung Quc. V trong khi cc hc gi Trung Quc vn khng ngng tm ti mt
l thuyt QHQT mang mu sc Trung Quc, c th thy rng nhng l lun trong gii nghin cu
chnh tr quc t v Trung Quc v ang c nh hng ln n CSN ng i ca nc ny.
Nn tng l lun kinh in ca Trung Quc

Nghin cu c s l lun CSN ca Trung Quc khng th b qua vic nghin cu nhng l lun
kinh in ca cc hc gi c i Trung Quc m vn t nhiu nh hng n t duy i ngoi Trung
Quc hin nay. Mc d cc trit l ny t cp n quan h ca Trung Quc vi th gii bn ngoi
m phn nhiu gii thch nn chnh tr phong kin ni b ca Trung Quc thi by gi nhng nu
xt n din tch kh ng l v tnh trng phn tn ca Trung Quc lc , c th thy Trung Quc
gn nh mt h thng QHQT thu nh gm cc bang quc tranh ginh nh hng ln nhau. Ni nh
Lucian Pye, Trung Quc l mt nn vn minh di lt ca mt quc gia.[1] V vy, nhng l lun
trit hc ni b ca cc hc gi thi k ny c th c hiu v m rng thnh l lun v th gii
ca Trung Quc.
Cng ging nh Hy Lp c i thi , y cng l thi k ca cc trit gia khi m hng trm
trng phi n r. Trit hc thi k ny li hai di sn t tng quan trng v khi nim, thit k
v vn hnh trt t x hi trong th gii ca ngi Trung Quc. c bit, quan nim v bn cht
con ngi bc l t tng i lp ca hai trng phi n i tri nht: Nho gio (Confucianism) v
Php gia (Legalism). Trong khi cc nh nho gio, c bit l Kh ng T v Mnh T xem bn cht
con ngi l tt p hoc t nht cng c th c ci thin qua gio dc th cc nh php gia nh
Hn Phi T cho rng con ngi c bn cht t nhin l xu xa v nu nh khng b kim ch th
lun lun dn ti xung t. V th, i vi nhng ngi theo Nho gio, dng c tr quc (c tr)
s mang li ho bnh v hn ch chin tranh xung t bi v n khai thc phn tt p nht ca con
ngi. Tri li, cc nh php tr li cho rng ch bng cch a ra nhng chnh sch cng rn v
kim sot cht ch di hnh thc chnh th chuyn quyn hoc thm ch l c on mi c th
ngn chn c xung t. Trong khi cc nh php gia s dng h thng lut cht ch lm cng
c kim sot th cc nh nho gio ng h tr quc bng nhng gng sng v o c. Hai trng
phi ny v th a ra nhng l gii tri ngc nhau v nguyn nhn chin tranh, mc ch v chc
nng ca chnh quyn, cc th ch v h thng m c th phc v tt nht cho s cng tn ti ho
hp gia cc nhm x hi v cng ng chnh tr cng nh trt t x hi v o c trong v gia
cc quc gia.
C th thy, cuc tranh lun Kh ng gio Php gia ny kh ging vi cuc tranh lun gia ch
ngha hin thc v t do kinh in. Nhng quan im ca phi Php gia cng gn tng t nh
nhng t tng ca cc bc tin bi ca ch ngha hin thc nh Thucydices, Machiavelli hay
Hobbes v bn cht con ngi, v chin tranh v quyn lc. Thm ch, rt nhiu hc gi cho rng,
cn bng quyn lc l yu t ch yu nht duy tr s tn ti ca h thng cc vng quc thi
Trung Quc c i. Trn thc t rt kh thch thc lp lun cho rng chnh s sp ca cn bng
quyn lc dn n vic nc Tn thnh lp ch Trung Hoa u tin nm 221 trc cng
nguyn. Hai thi k kinh in ca Trung Quc l Xun Thu v Chin quc ghi li s hng thnh
v suy vong ca cc quc gia v c rt nhiu v d minh ho v vic cc quc gia chi tr cn bng
quyn lc nh th no m bo s tn ti, bo v, cng c v m rng b ci. T tng cn
bng quyn lc c th c thy trong nhng t nh B, Minh v Hi. Thi Chin quc chng kin
s cn bng quyn lc khc lit gia by nc. Su nc ra chin lc lin honh
(lienheng) nhm kim ch nc Tn. p tr, Tn a ra chin lc hp tung (hezeng) nhm
mc ch tm kim ng minh vi mt hoc su nc cn li. Kt hp vi chin lc vin giao cn
cng (yuanjiao jingong), nc Tn chin thng cc nc cn li v tr thnh ngi thng nht
Trung Quc. Hp tung lin honh v vin giao cn cng l hai di sn quan trng trong suy ngh

chin lc ca Trung Quc,[2] in hnh l chin lc cn bng quyn lc v chn ng minh ca

Trung Quc trong chin tranh lnh.
Trong khi , hc thuyt Kh ng gio t nhiu mang tnh t do, l tng. Bao trm ton b Trung
Quc thi c i l nim tin rng th gii l ho bnh v ho hp, cho rng c mt s ho hp t
nhin gia cc th lc ca tri v t v a ra hnh nh ton b th gii nh mt cng ng. Tuy
nhin, t tng ny cho rng t c s ho hp trong mt th gii i ng nh th th con
ngi phi tun th trt t ng mc trong nm mi quan h quan trng: phu ph (v-chng), ph
t (cha-con), huynh- (anh em), bng hu (bn b) v qun-thn (vua-ti). Tt c cc quan h
chnh tr u phi tun theo nhng chun mc ny cc cp ti gia nh, trong quc gia v trn
th gii (t gia, tr quc, bnh thin h). Nhiu hc gi Trung Quc cho rng Trung Quc chia x rt
nhiu l lun l tng vi cc hc thuyt khc trn th gii khi nim ny: i vi thuyt t do ca
M l ho bnh dn ch, i vi trng phi Anh l x hi quc t v i vi l thuyt ca Trung
Quc l i ng (s ho hp v i ca th gii).[3] y l mt trong nhng c s quan trng
ch tch H Cm o xy dng cc khi nim x hi hi ho v th gii hi ho gn y.
Cc trng phi l lun v CSN ca Trung Quc trong Chin tranh lnh
Cho n thp k 60, nghin cu v chnh sch i ngoi ca Trung Quc c chia thnh ba
trng phi: truyn thng/lch s; Mao-t/Mc-xt, v hin thc/duy l. T cui nhng nm 60 cho
n ht thp k 70 cc trng phi tam gic chin lc v chnh tr ni b chim u th do nhng
pht trin tng ng trong chnh sch i ni v i ngoi ca Trung Quc.[4]
Trng phi lch s truyn thng bao gm phn ln l cc s gia tm hiu chnh sch i ngoi ca
Trung Quc mi thnh lp da trn nhng di sn qu kh ca nc ny (l mt nc ln, lch s
vn minh lu i, 100 nm s nhc quc gia). V d nh s gia M Fairbank cho rng tm hiu mt
cng quc nh Trung Quc m khng xem xt lch s, c bit l truyn thng chnh sch i
ngoi th thc l m qung hay nh Chih Y Shih rng cho d mi trng bin i nhanh chng,
h thng tn ngng truyn thng nh Nho gio, o Lo, v Pht gio vn l c s ch yu cho
CSN ca Trung Quc.[5] Theo trng phi ny, bin s gii thch c bn trong hnh vi i ngoi
ca Trung Quc l s tip tc ca truyn thng ly Trung Quc lm trung tm cng nh da trn
nhng kinh nghim v khi nim ho th gii bn ngoi, c bit l vi phng Ty ca Trung
Quc. Theo , quan nim ca Nho gio v mt thin h thng nht di s cai tr ca thin t
tha mnh tri cai tr thn dn trong Trung Quc ng vai tr l vng quc trung tm hiu th
gii theo mt trt t th bc (hierarchy) gm ba tng lp: Trung Quc v tr cao nht, gia l cc
nc lng ging ca Trung Quc m a s chu nh hng ca nho gio ng vai tr l cc nc
ngoi vi trong h thng triu cng cho Trung Quc v mc thp nht l phng Ty nhng k
man di.[6] Gnh nng lch s (the burden of greatness) ny r rng l to p lc rt ln i vi cc
nh lnh o Trung Quc. Nhim v ca h, d l bt k thi k no l phi khi phc li nh
hng ca nc ny, bo m s thng nht ca t nc v ngn chn vic li b nc ngoi lm
nhc nh 100 nm b bin thnh na thuc a ca Nht v phng Ty. Ni nh hc gi Trung
Quc Tang Shiping t Tn Dt Tin cho n H Cm o, mc tiu quc gia ny l iu duy nht
khng thay i.[7]

Khi chin tranh Triu Tin n ra, cch tip cn truyn thng b thch thc bi trng phi thc h
Mc-xt/ t tng Mao Trch ng. Mt s hc gi cho rng c s l lun CSN ca Trung Quc l
ch ngha Mc-Lnin (ch ngha duy vt bin chng v ch ngha duy vt lch s), th hin r nt
qua vic Trung Quc ng v pha Lin X v tham gia vo phong tro cng sn quc t chng li
quc phng Ty (chng hn nh tham gia vo chin tranh Triu Tin, h tr Vit Nam chng
M) trong giai on u ca chin tranh lnh. Trong khi , mt s khc cho rng t tng Mao
Trch ng hay ni cch khc l vn dng ch ngha Mc-Lnin vo hon cnh c th ca Trung
Quc, mi l nguyn tc vn hnh ch yu ca CSN Trung Quc. Cch tip cn ny nhn mnh
n t tng v vai tr ca c nhn Mao trong vic hoch nh chnh sch i ngoi ca Trung
Quc.[8] Theo trng phi ny, cc tng ny sinh t cch mng l mt ngun quan trng trong
CSN ca Trung Quc v cc nc cng sn ni chung bao gm hc thuyt u tranh giai cp ca
Mc, lun im v ch ngha quc ca Lnin v hc thuyt v mt trn thng nht, nht bin o
hay thuyt ba th gii ca Mao. Tt c nhng thuyt ny u bt u t vic phn chia rch ri gia
chng ta v h, gia bn v th. Chin lc nht qun ca Mao l phn bit c ba loi:
chng ta, ng minh v k th theo cng thc chng ta nn lin hip vi ng minh nhm chng
li k th ca chng ta (nht bin o, nht iu tuyn). Ngay c trong ni b, Mao cng tin tng
rng c nhiu giai cp khc nhau, mt s l ng minh v mt s l k th. Nhiu hc gi cho rng
hc thuyt ca Mao mang tnh cp tin v cch mng hn Lin X th hin qua t tng khng
tho hipvi ch ngha quc v xut khu cch mng ra phm vi th gii khin cc nc t
bn lo s (nh Bc Triu Tin, Vit Nam, Indonesia, Malaysia). V cng chnh iu ny dn n
vic Mao khng tn thnh t tng chung sng ho bnh vi phng Ty ca Khruschev mm
mng quan trng dn n phn lit v xung t X-Trung sau ny.
Nhng t tng Mc-xt gp phn quan trng trong vic nh hnh cch hiu ca Mao ni ring v
Trung Quc ni chung v trt t th gii v cu trc ca h thng th gii trong thi gian u CHND
Trung Hoa thnh lp. Tuy nhin, chng c pht trin v c lp hn khi Trung Quc tch khi
Lin X, nu khng ni l cng khai cnh tranh nh hng v l lun vi nc ny. in hnh l hc
thuyt khi trung gian bao gm tt c cc nc , Phi, u b kt gia hai siu cng M v Lin
X c sa thnh hc thuyt hai khi trung gian u thp k 60. Mao xp cc nc , Phi, u
thnh mt khi trung lp v cc nc t bn v chu u nh mt vng trung lp khc trong th gii
hai cc.[9] Hai thuyt ny v sau c pht trin thnh hc thuyt ba th gii c Mao chnh thc
a ra nm 1974, theo th gii th nht bao gm 2 siu cng M-X, th gii th hai bao gm
Chu u, Nht, c v Canada trong khi th gii th ba bao gm cc nc x hi ch ngha cn li,
cc nc km pht trin nht v cc nc thuc a c. Trong m hnh ny Trung Quc c xp
l mt nc XHCN v mt phn ca th gii th ba, chng li b quyn ca Lin X v M.
C th thy, d c nhng khc bit trong cch tip cn gia trng phi truyn thng hay trng
phi Mcxt-Mao, c hai u chia x lp lun rng nhn t c bn trong chnh sch i ngoi ca
Trung Quc l chnh bn thn Trung Quc d l mt nc truyn thng hay nc cng sn. Ni
cch khc, Trung Quc l mt trng hp hon ton khc bit v phi c hiu theo cch c th
ring ca n.
Nhng c l thch thc ln nht i vi lp lun mt Trung Quc khc bit n t thuyt hin
thc/h thng. Thay v xem xt Trung Quc qua lng knh lch s ch hay da trn ch ngha
Mc-Lnin v t tng Mao Trch ng, mt s hc gi p dng cc quan im ca ch ngha hin

thc phng Ty v sc mnh, li ch quc gia v kim ch chin lc khi nghin cu v chnh
sch i ngoi ca Trung Quc nht l cch hnh x ca nc ny trong nhng tnh hung khng
hong (chin tranh Triu Tin, khng hong eo bin i Loan, chin tranh Vit Nam, xung t bin
gii vi n , Lin X, Vit Nam). Trng phi ny cho rng cc nh hoch nh chnh sch ca
Trung Quc cng ging nh nhng ngi ng nhim ca h phng Ty, phi xem xt n kha
cnh sc mnh kinh t, qun s ca nhng k th hay ng minh siu cng ca h. iu ny
theo h l kh r rng khi Trung Quc c nhng iu chnh trong chnh sch i ngoi, nh ng v
Lin X trong giai on u ri sau l ci thin quan h vi M nhng iu chnh m t ra cho
thy yu cu cp bch chin lc phi thay i do c nhng thay i c bn trong mi trng bn
ngoi ca Trung Quc.[10] Nh hin thc Allen Whiting lp lun rng cch hnh x ca Trung Quc
trong khng hong cng ging nh bt k quc gia no khc v rng nhn t thc h hay tham
vng ch ca nc ny khng phi l nhn t quan trng trong quyt nh dng v lc ca Trung
Quc. Ngoi ra, trng phi ny cng cho rng CSN ca Trung Quc mang tnh duy l nu xt
n h t tng ch o ca Trung Quc l CN Mc-Lnin mang mu sc Trung Quc ca Mao.
Mt khc, do ch c mt s t lnh o Trung Quc tham gia vo qu trnh hoch nh chnh sch
i ngoi, nhiu nh phn tch kt lun rng c s thng nht v ng thun trong gii tinh hoa ca
Trung Quc hn l nhng g chng ta ngh. iu ny hon ton ph hp vi lp lun ca ch ngha
hin thc rng chnh sch i ngoi ca quc gia l n nht v duy l.
Mt nhnh ca ch ngha hin thc bao gm cc nh hin thc mi nh William Tow, Robert H.
Ross li tp trung nghin cu nh hng ca cu trc h thng (tam gic chin lc M-X-Trung)
n chnh sch i ngoi ca Trung Quc. Ni nh nh hin thc William Tow, CSN ca Trung
Quc trong chin tranh lnh chu nh hng nhiu nht ca t tng cn bng quyn lc v ly
quc gia lm trng trong cc vn chnh tr v an ninh quc t.[11] Trung Quc chng c li
vic m h cho l n lc ca 2 siu cng nhm kim ch Trung Quc v khc phc s yu
km chin lc tng i ca mnh bng cch i) khai thc tim nng dn s kh ng l, ii) ko di v
trong mt s trng hp l xut khu tinh thn cch mng ca mnh v iii) i u vi cc siu
cng hay ng minh ca h trong nhng tnh hung chin tranh hn ch (Triu Tin, chin tranh
Vit Nam, xung t Campuchia). Dn dn vi thi gian, Trung Quc pht trin cc ngun lc
qun s v kinh t mnh ngn chn M v Lin X li ko Trung Quc trc tip vo mt cuc
chin tranh ln. Trong sut chin tranh lnh, Trung Quc khng chp nhn s cnh tranh sc mnh
ton cu ch l mt tr chi t ng s bng khng gia cc siu cng trong s phn ca Trung
Quc ph mc cho kt qu ca cuc u tranh ginh quyn lc ng-Ty. Trong mt s thi k ho
hon sau , Trung Quc c tm kim quyn lc v nh hng t c hai siu cng bng cch
chi con bi a chnh tr v to lp mt phm vi nh hng c lp ca ring mnh. iu ny to
nn mt tam gic chin lc M-Trung-X trong nhng nm cui chin tranh lnh v nhiu khi
Trung Quc chim v tr c li nht trong tam gic (pivot position) nh trong nhng nm 80.
Cc hc gi phng Ty u thng nht rng t mt v tr chin lc kh bt li, Trung Quc c
th vn ln thch thc b quyn bng cch gin on ng v Lin X v M m khng h cam kt
vnh vin vi bt k khi no (mt chin thut c gi l khng lin kt lch tilted
nonalignment).[12] Vic Trung Quc chn ng v bn no thi im no tu thuc vo vic Trung
Quc xem siu cng no l mi e do vi h hn vo thi im logic rt ging vi t tng
cn bng mi e do ca nh hin thc mi Stephen Walt ra.[13]
Mt s pht trin l lun mi ca Trung Quc sau chin tranh lnh

Sau chin tranh lnh vi nhng bin ng ln trong tnh hnh quc t (s sp ca Lin X v phe
XHCN ng u) v tnh hnh ni b ca Trung Quc (s kin Thin An Mn), Trung Quc c
nhng iu chnh thn trng trong CSN ca mnh. Mc d vn kin nh ch ngha Mc-Lnin v
t tng Mao Trch ng lm nn tng c s l lun cho vic hoch nh CSN ca mnh, Trung
Quc cng tip thu v chp nhn nh hng ca mt s l lun mi trn th gii. Na u thp k
90 l thi gian Trung Quc im lng tm hiu v nh gi tnh hnh. Hc thuyt giu mnh ch thi,
quyt khng i u (taoguang yanghui, buyao dangtou) ca ng Tiu Bnh c a ra trong
thi gian ny bao gm 3 im chnh: i) lengjing guancha (xem xt tnh hnh k lng), ii) wenzhu
zhenjiao (cng c v th ca Trung Quc) v iii) chenzhuo yingfu (bnh tnh i ph vi cc thch
thc) th hin s thn trng ca Trung Quc trong giai on giao thi ny.[14] Tuy nhin, t na
cui nhng nm 90 khi Trung Quc nm bt c im, xu th v ho nhp vo th gii mi,
nhiu l lun mi c pht trin lm c s cho vic trin khai CSN ca nc ny. Tiu
biu l hc thuyt ho bnh v pht trinca ng Tiu Bnh cho rng mc d xung t v chin
tranh cc b vn cn, c im chnh ca th gii sau chin tranh lnh vn l mt hp tc ho
bnh v pht trin. y c xem l nn tng mi cho vic pht trin cc khi nim l thuyt ca
Trung Quc v cu trc th gii mi bao gm khi nim an ninh mi (1996), tri dy ho
bnh(2003) v x hi hi ho (2005).
Khi nim an ninh mi
Ti cuc hp cc B trng ARF thng 7/1996, Trung Quc ln u tin ku gi cc nc t b
t duy Chin tranh lnh v a ra Khi nim An ninh mi sau ny s tr thnh mt b phn cu
thnh quan trng trong chnh sch i ngoi ca Trung Quc. Nguyn Ph Th tng kim B
trng Ngoi giao Tin K Tham ku gi, cc nc trong khu vc nn cng nhau xy dng mt
khi nim an ninh mi, tp trung vo tng cng lng tin thng qua i thoi v thc y an ninh
thng qua hp tc.[15] Khi nim An ninh mi do Trung Quc xng l s pht trin ca nm
nguyn tc chung sng ho bnh, ly vic xy dng tin cy ln nhau, cng c li, bnh ng, hp
tc lm ht nhn, ch trng thng qua i thoi tng thm tn nhim ln nhau, thng qua hp tc
xc tin an ninh chung.[16] Khi nim mi ny th hin nhng nhn nh ca Trung Quc v mi
trng an ninh phc tp sau Chin tranh lnh, v ch trng sch lc ca Trung Quc bo
m an ninh cho Trung Quc trong bi cnh mi. Nhn thc c mi lo ngi ca M v cc nc
lng ging khu vc i vi s pht trin mnh m ca Trung Quc, Trung Quc xng tin cy
ln nhau ly thnh thc lm gc, ly tin cy lm u, vt b t duy chin tranh lnh v chnh tr
cng quyn, vt qua s d ng v hnh thi thc v ch x hi, khng nghi ng ln nhau,
khng coi nhau l k th, thng xuyn tin hnh i thoi v chnh sch phng ng an ninh ca
mi nc v thng bo cho nhau v nhng ng thi quan trng ca mnh, tch cc xy dng c
ch hp tc an ninh v i thoi khu vc, gia tng tin cy ln nhau.[17] Ch trng ny ph hp
vi phng chm nu mnh ch thi, khng i u ca ng Tiu Bnh, t cp ti khc bit v
ch chnh tr-x hi, v thc h, trnh va chm ti mc ti a, nhm gim thiu nhng phin
phc i vi an ninh Trung Quc, to iu kin thun li cho tin trnh ci cch m ca v hin i
ho ca Trung Quc trong khi th v lc ca Trung Quc cn c nhng hn ch. ng thi, Trung
Quc nhn mnh ti li ch chung v im ng gia Trung Quc vi cc nc, hng ti kha
cnh cng c li khi cc nc u tin mc tiu pht trin, cc nc nn thun theo xu th khch
quan pht trin ton cu ho, ng thi vi vic bo v li ch ca mnh, tn trng li ch ca mnh
v ca i phng, xy dng an ninh ton cu trn c s li ch chung, thc hin an ninh chung.

Trung Quc cn nhn mnh ti nguyn tc bnh ng, theo bt k nc ln, nh, mnh, yu
no u l mt thnh vin bnh ng trong cng ng quc t nn cng tn trng, i x bnh ng,
khng can thip vo cng vic ni b ca nhau.[18] iu ny xut pht t nhng lo ngi ca Trung
Quc i vi chin lc kim ch v din bin ho bnh ca M, v ch c M l siu cng duy
nht c kh nng e do an ninh ca Trung Quc, v ng vai tr cc k quan trng trong tin trnh
hin i ho v vn ln v th cng quc th gii ca Trung Quc. Cam kt cng thc y dn
ch ho quan h quc t cho thy Trung Quc mun v hiu ho con bi dn ch, nhn quyn m
M v phng Ty s dng sau Chin tranh lnh v sau s kin Thin An Mn, v t r Trung
Quc s tun th nhng lut chi trong cc din hin thi. Mt im mi trong khi nim v an ninh
mi ca Trung Quc l kha cnh hp tc, Trung Quc ch trng cc nc nn tin hnh hp
tc su rng trong cc vn an ninh cng quan tm, nhm i ph mt cch hiu qu nhng
thch thc ca an ninh ton cu, xo b nguy c tim tng, dng phng thc ho bnh gii quyt
xung t, ngn chn xy ra chin tranh, xung t, thc hin an ninh ton din v bn vng.[19]
Ch trng ny th hin ngoi giao Trung Quc bit khuch trng tm quan trng ca Trung
Quc trong cc vn quan trng ca khu vc, nhn mnh ti vai tr ca nhn t Trung Quc trong
vic tm gii php cho cc vn trn, ngm nhc cho M v cc nc trong khu vc v nh hng
ca sc mnh mm Trung Quc.
Tri dy ho bnh
Khi nim tri dy ho bnh l phn ng chin lc ca Trung Quc p li ci gi l thuyt mi
e do Trung Quc, c xem l lp lun nhm bin minh cho vic kim ch v can thip vo cng
vic ni b ca Trung Quc (i Loan, Ty Tng, Tn Cng) ca cc nc phng Ty. Khi
nim ny ln u tin c hc gi Zheng Bijian trnh by ti din n Bc Ngao thng 11/2003 khi
ng din thuyt v s tri dy ca Trung Quc v tc ng ca n i vi s pht trin ca chu .
Theo Zheng, s tri dy ho bnh ca Trung Quc khng nhm mc ch tranh ginh b quyn hay
bnh trng qun s m ch nhm tm ra nhng chin lc i ph vi cc thch thc t ra t
qu trnh hin i ho ca Trung Quc. Ni cch khc, vic Trung Quc tri dy khng phi l mi
e da m l mt c hi cho ho bnh th gii. Ngay lp tc, khi nim ny c a vo chnh
sch i ngoi ca Trung Quc v c cc nh lnh o cao nht ca nc ny s dng trn cc
din n quc t m t chnh sch i ngoi ca Trung Quc v s can d ca nc ny vo
cc vn quc t cng nh khng nh tm quan trng ca hp tc v an ninh khu vc trong vic
thc hin cc k hoch hin i ho trong nc ca Trung Quc.
V c bn, khi nim tri dy ho bnh ch (i) s pht trin ca bn thn, da vo thc lc, sc
mnh ca bn thn trn c s li dng thi c, bi cnh quc t; (ii) l mt qu trnh pht trin lu
di, ly pht trin kinh t lm c bn; (iii) l mt qu trnh pht trin ho bnh, khng xy ra chin
tranh mang tnh h thng, khc hn vi s tri dy ca cc cng quc trc kia thng i lin vi
s thch thc v ph v trt t, cc din hin thi.
Ni dung ca chin lc ny (i) phn nh s la chn chin lc ca Trung Quc trn c s nh
gi t ng th v tnh hnh v xu th pht trin ca quc t, (ii) bao qut ton b quan im, nhn thc
ca Trung Quc i vi th gii, c th l mt lot quan nim chin lc mi t quan nim pht
trin mi ton din, nhp nhng, lin tc, ly con ngi lm gc ti quan nim m ca mi kt hp
vi ton cu ho kinh t, quan nim an ninh mi ly tin tng ln nhau, cng c li v bnh ng

lm ht nhn, quan nim mi v li ch quc gia; (iii) th hin cc mc tiu gii php ca Trung
Quc xy dng mt nc Trung Hoa hng mnh trn mi phng din; (iv) hon chnh chin
lc pht trin hin i ho, kin tr chnh sch m ca i ngoi v chin lc quc t gi gn ho
bnh, nhn mnh n nhu cu pht trin thc lc quc phng bo v hoc kin to ho bnh.[20]
Mc tiu ca chin lc ny l (i) nhm i trng li vi thuyt v mi e do Trung Quc; (ii) th
hin s la chn t duy, chin lc pht trin mi ca th h lnh o th t do H Cm o lnh
o; (iii) tm ngn c tp hp lc lng, to dng hnh nh nc ln trong khu vc v th gii.
Hin nay, khi nim tri dy ho bnh c trin khai thnh 3 hng chnh: Trung Quc s thc thi
CSN ho bnh, thc y s hi ho trong pht trin trong nc v tm kim s ho gii trong vn
i Loan (duiwai moujiu heping, duinei moujiu hexie, Taiwan moujiu hejie)[21]
X hi hi ho v th gii hi ho
tng x hi hi ho ln u tin c nhc n ti i hi 16 ng cng sn Trung Quc nm
2002, tuy nhin nhng cuc tranh lun v ni dung ca tng ny vn tip tc cho n nm 2005
khi Trung Quc a ra k hoch 5 nm ln th 11 tp trung vo vic pht trin bn vng v cc
bin php nhm gii quyt nhng vn kinh t x hi do qu trnh hin i ho t ra. Ni dung
chnh ca khi nim ny da trn pht biu ca ch tch H Cm o v x hi hi ho XHCN bao
gm cc kha cnh dn ch, cai tr bng lut php, bnh ng, cng l v s ho hp gia x hi
con ngi v thin nhin.[22] Khi nim ny c gn vi khi nim m rng th gii hi ho m
H Cm o cp ti l k nim 60 nm ngy thnh lp Lin hp quc vo thng 9/2005 vn
c xem l phin bn ci tin ca 5 nguyn tc chung sng ho bnh v bi pht biu v mt th
gii tt hn ca Giang Trch Dn ti Lin Hp Quc nm 1995 trong nhn mnh Trung Quc s
tr thnh mt cng quc c trch nhim (fuzheren de daguo) cng vi cc nc khc trn th gii
xy dng mt th gii ni m cc cuc xung t v tranh chp quc t s c gii quyt bng cc
bin php ho bnh v ku gi s i thoi v hp tc gia cc nn vn ho, vn minh khc nhau
cng mang li n nh v thnh vng cho ton nhn loi. Cc nh lnh o Trung Quc tin
tng rng xy dng mt x hi hi ho Trung Quc s ng gp ln cho vic mang li mt th gii
hi ho.
Lun im ny trn thc t phn bc li cc quan im ca ch ngha hin thc v tng lai u
m ca QHQT vi s tri dy ca Trung Quc. Cc nh nghin cu Trung Quc cho rng tnh trng
v chnh ph khng phn nh thc t chnh tr hin nay. H gii thch rng trt t n cc v
khuynh hng b quyn ang thng tr h thng nhng c th t c mt trt t th gii ho
bnh v n nh trong tng lai nu l trt t a cc. tng x hi hi ho vch ra nhng
chun mc hnh vi cho cc mi tng tc ton cu trong tng lai v mt ln na nhn mnh kha
cnh hp tc. X hi hi ho v th gii hi ho c xem l ng gp ca Trung Quc cho vic
pht trin l lun QHQT sau chin tranh lnh, nht l phn bc li lp lun ca thuyt mi e do
Trung Quc v s xung t gia cc nn vn minh ca Samuel
Hutington.

Nhn di gc cc l thuyt QHQT truyn thng, vic thay i t duy ny ca Trung Quc
c cc l thuyt gii thch l tnh ton chin lc (hin thc), hnh x theo th ch (t do) v
thay i bn sc (kin to).
i vi cc nh hin thc, nhng iu chnh v l lun, t duy chin lc cng nh CSN thc t
ca Trung Quc c xem l nhng tnh ton chin lc trong iu kin thc lc cha cho php
Trung Quc thch thc h thng hin ti. H cho rng cc l lun m Trung Quc a ra sau CTL
nh quan nim an ninh mi, tri dy ho bnh hay th gii hi ho ch l nhng li ni vn hoa
nhm che y cc thc s ca nc ny. Cc chin lc ny mt mt th hin s nh gi t
tin ca Trung Quc v th v lc ca mnh cng nh d on ca gii lnh o Trung Quc v thi
k c hi chin lc, mt mt phn nh s khng hi lng ca Trung Quc vi nguyn trng hin
nay, mun vn ln tm kim v th mi trn th gii. Trung Quc cho rng cc din quc t do M
lnh o hin nay hn ch d a ca Trung Quc, khng cn ph hp vi mt Trung Quc ang
pht trin rt mnh. Tuy nhin, Trung Quc cng tha khn ngoan khng i u qun s vi
M v phng Ty, thay vo , Trung Quc la chn phng thc mi, trong ng ch l
quan nim mi v an ninh. Trung Quc tp trung khai thc mi th mnh ca mnh thc hin
u tranh mm vi M v phng Ty, tranh th li ko cc nc c th li ko c vo tp hp
lc lng ca mnh, ginh ly thi c khi hi cc iu kin v th v lc, thc hin mc tiu tr
thnh cng quc th gii, tr thnh mt cc quyn lc chi phi cc din th gii.[23] Nhng
ca Trung Quc c th thy qua mt s s kin nh: cch hnh x ca Trung Quc bin ng,
trong vn lch s vi Nht Bn.
Gii thch ca cc nh t do li nhn mnh n vai tr ca cc th ch v qu trnh dn ch ho
Trung Quc. Theo h, cng cuc i mi do ng Tiu Bnh khi xng khng ch em li nhng
hiu qu v mt kinh t cho Trung Quc m do mi lin kt ngy cng tng i vi th gii bn
ngoi cng dn n nhng thay i v mt th ch. Qa trnh hc hi thng qua vic tham gia
cc t chc, th ch quc t l r rng. Tnh n nm 2004 Trung Quc tham gia 266 cng c
a phng quc t v hu ht cc t chc lin chnh ph trn th gii.[24] Trung Quc cng vn
dng tch cc vai tr thnh vin thng trc ca mnh Hi ng Bo an Lin Hp Quc. khu
vc chu , Trung Quc ng gp cho vic gim cng thng v xung t khu vc thng qua vic
thnh lp v tham gia cc t chc, c ch, din n khu vc nh T chc Hp tc Thng Hi
(SCO), Din n khu vc ASEAN (ARF), Din n Kinh t Chu -Thi Bnh Dng (APEC), Cp
cao ng (EAS), ASEAN+3, m phn su bn v vn ht nhn Khi Trung Quc tham gia
vo cc t chc quc t th t nhiu nc ny s phi tun th cc chun mc hnh vi do cc t
chc ny ra. Hn na, qu trnh ton cu ho v hi nhp su rng hin nay lm cho tnh tu
thuc ln nhau gia Trung Quc v th gii ngy cng tng, hn ch kh nng cho bt ng leo
thang thnh xung t gy nh hng xu n cc mi quan h, nht l v mt kinh t. Do qu trnh
hi nhp cng tng vi khu vc v th gii, Trung Quc cng c nhng iu chnh ln nhm
thch ng cc th ch trong nc cho ph hp vi cc th ch, chun mc v quy tc quc t.
Trong khi cc nh kin to li quan tm n cc kha cnh x hi nh l s thay i bn sc
quc gia ca Trung Quc. H cho rng, Trung Quc tri qua vic nh ngha li bn sc quc gia:
chuyn i t mt quc gia cch mng (revolutionary/revisionist state) sang mt nc nguyn trng
(status quo power), t mt k ng ngoi (outsider) thnh mt thnh vin c trch nhim ca cng
ng quc t (responsible stakeholder).[25] Trung Quc cng ho nhp nhiu vo h thng quc t

v cc th ch th cng cm thy mnh l mt thnh vin trong h thng . Thay i ln nht trong
qu trnh x hi ho ny l Trung Quc d l ngi n sau trong cc t chc quc t dn tr
nn tch cc hn trong vic to lp lut chi ph hp vi li ch ca mnh ch khng cn n gin
chp nhn nhng lut chi do cc nc i trc t ra. iu ny, theo cc nh kin to, khng hn
c ngha l Trung Quc mun lt nguyn trng m ng hn l phn nh s t tin ngy cng
tng ca Trung Quc trong vic ng gp vo qu trnh xy dng v hon thin h thng QHQT
ng i.
Hin nay, l lun t do/ kin to rng CSN ca Trung Quc ang trong qu trnh chuyn t m
hnh cn bng quyn lc truyn thng nh trong chin tranh lnh sang mt CSN t nhiu mang
mu sc t do/ l tng c nhiu hc gi Trung Quc tn ng mc d h khng hon ton
thng nht vi tt c cc quan im ca hai trng phi ny v s pht trin ca Trung Quc.
Chng hn nh hc gi Tang Shiping cho rng cc khi nim cng quc c trch nhim (fuzeren
de daguo), ngoi giao nc ln (daguo waijiao), lng ging hu ngh, n nh xung quanh (mulin
youhao, wending zhoubian) v giu mnh ch thi (taoguang yanghui) l bn tng ch o m
Trung Quc hc c t qu kh v hin ang l c s cho chnh sch i ngoi ca Trung
Quc hin nay.[26] Hay Qin Yajing khi nh ngha Trung Quc v vai tr v th ca nc ny trn
trng quc t cho rng Trung Quc l mt nc XHCN ang tri dy, chuyn i t mt nc
nm ngoi h thng th gii thnh mt thnh vin ca n. Khi c hi vy th nc XHCN ang
tri dy ny lm th no ho nhp vo cu trc h thng quc t ang tn ti, Qin lp lun rng
khng c mt l thuyt QHQT no gii thch c hon ton tng tri dy ha bnh ca Trung
Quc v nu theo hc thuyt chuyn giao quyn lc ca ch ngha hin thc s xy ra chin tranh.
Mc d l thuyt t do v kin to d on mt gii php phi bo lc, Qin cho rng cc l thuyt ny
da trn lch s QHQT ca phng Ty do khng th d on s pht trin v qu trnh ho
nhp trong tng lai ca Trung Quc.[27]
Thay li kt
R rng l bt k l thuyt no cng mang tnh v chng (ethnocentrism) v bn cht ngay t u v
kh c th gii thch c tt c cc kha cnh ca thc tin khch quan. Ni nh ch ngha Mc l
thuyt ch l mu xm cn cy i mi mi xanh ti hay theo nh l lun ph phn Cox L thuyt
lun lun phc v li ch ca ai v v mt mc ch no .[28] Cch tip cn l thuyt cho
chng ta bc tranh nhiu mt v chnh sch i ngoi ca Trung Quc qua nhiu thi k nhng n
cng b qua mt s c th (lch s, vn ha, chnh tr ni b) ca Trung Quc nh khng tnh
n bi cnh thi gian v ni dung c th ca nhng quyt nh ch yu trong chnh sch i ngoi
ca Trung Quc v cng khng xem xt n mi lin h gia chnh sch i ngoi vi nhng bin
s trong nc (i nhy vt, cch mng vn ho) v d nh cc l thuyt kh m gii thch ti sao
mt nc Trung Quc yu th hn rt nhiu c th a ra mt chnh sch chng c hai siu cng
cng mt lc trong thp k 60 Tuy nhin, c th thy rng trong khi vn khng nh kin tr ch
ngha Mc-Lnin v t tng Mao Trch ng lm kim ch nam cho chnh sch i ngoi ca mnh,
cc nh l lun Trung Quc vn ang tip thu nhng tinh hoa l lun quc t (bao gm c cc hc
thuyt phng Ty) trong vic tm ti mt m hnh l thuyt QHQT mang mu sc Trung Quc. Do
, mt trng phi Trung Quc v QHQT mt ngy no nu c hnh thnh th cng s chia s
rt nhiu im chung vi cc l thuyt QHQT hin nay.


Ngun: Nghin cu quc t, s 83 (12-2010).
* Thc s, Ging vin Khoa CTQT v Ngoi giao, Hc vin Ngoi giao
[1] Lucian Pye, China: eratic state, frustrated society, Foreign Affairs (Fall 1990), tr.58.
[2] Zhang Yongjin, System, empire and state in Chinese international relations, Review of
International Studies, 2001, 27, tr.49 50.
[3] Qin Yaqing, Why is there no Chinese IR theory? International Relations of the Asia-Pacific,
(August 2007).
[4] Bin Yu, The study of Chinese foreign policy: problems and prospects, World Politics 46 (January
1994), tr. 236.
[5] Nt, tr. 236-37.
[6] Nt, tr. 237. Xem thm Zhang Yongjin, Sd.
[7] Tang Shiping, Projecting Chinese Foreign Policy: Determining Factors and Scenarios trong
Chung Jae Ho (ch bin),Charting Chinas future: political, social and international dimensions (INC:
Rowman & Littlefield Publishers, 2006), tr. 130.
[8] Bin Yu, Sd, tr. 238.
[9] Ye Zicheng, Xin Zhonguo waijiao sixiang: cong Mao Zedong dao Deng Xiaoping (T tng ngoi
giao mi ca Trung Quc: t Mao Trch ng n ng Tiu Bnh), (Bc Kinh: Nxb i hc Bc
Kinh, 2001)
[10] in hnh trong trng phi ny l tc phm TQ vt sng Yalu: quyt nh tham chin vo
chin tranh Triu Tin ca Allen Whiting cho rng quyt nh tham gia vo chin tranh Triu Tin
ca TQ l do nhng quan ngi v an ninh quc gia t pha M ch khng n thun ch l thc h
cng sn cch mng hay khuynh hng truyn thng bo v khu vc ngoi vi ca TQ. Xem Bin Yu,
Sd, tr. 238.
[11] William T. Tow, China and the International Strategic System trong Thomas W.Robinson v
David Shambaugh (ch bin), Chinese Foreign Policy: Theory and Practice (Oxford: Clarendon
Press, 1994), tr.120.
[12] Nt, tr. 121.
[13] Lun im cn bng mi e do (balance of threat) ca Walt cho rng cc quc gia khng cn
bng li cng quc mnh nht trong h thng hay cng quc ang tri dy m cn bng vi

nc m h xem l mi e do ln nht ca mnh. Xem Stephen M. Walt, Alliance Formation and

the Balance of World Power International Security (1985).
[14] Xem Jia Qingguo, Learning to live with the hegemon: evolution of Chinas policy toward the US
since the end of the Cold War, Journal of Contemporary China (August, 2005), 14 (44), 395-407.
[15] Chinas Position Paper on the New Security Concept (06/08/2002) ti a ch http://www.chinaun.ch/eng/cjjk/cjjblc/cjlc/t85397.htm
[16] Giang Ty Nguyn v H Lp Bnh, Tri dy Ho bnh, (NXB Khoa hc X hi Trung Quc,
2004), Bn dch ca Dng Danh Dy, H ni, thng 7-2005, trang 35.
[17] Nt.
[18] Nt
[19] Xem thm Hin Lng v Thy, Nhng iu chnh trong chin lc an ninh ng ca
Trung Quc sau chin tranh lnh Nghin cu quc t, (3/2006).
[20] Nt
[21] Wang Hongying, Multilateralism in Chinese Foreign Policy: the Limits of Socialization Asian
Survey (2000) Vol. 40, No. 3 (May/June)
[22] Trch bi pht biu ca H Cm o, Tn Hoa X, 20-05-2005.
[23] Xem thm Hin Lng & Thy, Sd, v Jia Jingguo, Sd.
[24] Chng hn nh cho n nm 1966 Trung Quc khng tham gia vo t chc quc t no m
n nay l thnh vin ca hn 50 t chc khu vc v quc t. Xem Alastair Ian Johnston, Is
China a status quo power? International Security, Vol. 27, No. 4 (Spring 2003).
[25] Nt.
[26] Zhang Yunling v Tang Shiping, Chinas Regional Strategy trch trong David
Shambaugh, Power Shift: China and Asias New Dynamics (Berkeley, Los Angeles, London:
University of California Press, 2005).
[27] Qin Yajing, Sd.
[28] R. W. Cox, Social Forces, States and World Orders: Beyond International Relations Theory
trch trong R. O. Keohane, Neorealism and its Critics (New York: Columbia University Press, 1986)