Chin tranh Vit Nam - Trung Quc, 1979 hay thng c gi l Chin tranh bin gii Vit - Trung nm

1979 l mt cuc chin ngn nhng khc lit gia Cng ha Nhn dn Trung Hoa v Cng ha X hi Ch
ngha Vit Nam, n ra vo ngy 17 thng 2 nm 1979 khi Trung Quc a qun tn cng Vit Nam trn ton
tuyn bin gii trn b gia hai nc.
[5]
.
Chin tranh bin gii Vit - Trung bt ngun t quan h cng thng ko di gia hai quc gia, ko di trong
chng mt thng vi thit hi nng n v ngi v ti sn cho c hai pha. Cuc chin kt thc khi Trung
Quc tuyn b hon thnh rt qun vo ngy 16 thng 3 nm 1979, sau khi chim c cc th x Lng Sn,
Lo Cai, Cao Bng, v mt s th trn vng bin. Mc tiu ca Trung Quc buc Vit Nam rt qun
khi Campuchia khng thnh, nhng cuc chin li hu qu lu di i vi nn kinh t Vit Nam v quan
h cng thng gia hai nc. Xung t v trang ti bin gii cn tip din thm 10 nm. Hn 13 nm sau,
quan h ngoi giao Vit-Trung chnh thc c bnh thng ha.
Mc lc
[n]
1 Tn gi
2 Bi cnh
o 2.1 Quan h Vit Nam - Trung Quc - Lin X
o 2.2 Quan h Vit Nam - Campuchia - Trung Quc
o 2.3 Vn bin gii v hi o
o 2.4 Vn Hoa Kiu
3 Mc ch v mc tiu ca Trung Quc
4 Tng quan lc lng tham chin
5 Din bin
o 5.1 Chun b
5.1.1 Qun s
5.1.2 Ngoi giao
o 5.2 Giai on 1
o 5.3 Giai on 2
o 5.4 Trung Quc rt qun
o 5.5 Vit Nam phn kch
6 Chin dch dn vn ca Trung Quc
7 Phn ng quc t
8 Kt qu cuc chin
o 8.1 Thng vong v thit hi
o 8.2 nh gi
9 Hu chin
10 Phn nh trong vn ngh
o 10.1 Vit Nam
o 10.2 Trung Quc
10.2.1 Trung Quc i lc
10.2.2 Hng Kng
11 Xem thm
12 Ch thch
13 Tham kho
14 Lin kt ngoi
Tn gi[sa | sa m ngun]
Cuc chin c pha Vit Nam gi l Chin tranh bo v bin gii pha bc, 1979 hay Cuc chin chng
b l bnh trng phng bc. Pha Trung Quc gi l Chin tranh nh tr t v trc Vit
Nam ( i Vit t v hon kch chin) (trn ngha rng l ch xung t bin gii Vit-Trung
trong gn mi nm t nm 1979 n nm 1989), bi v cho n by gi h vn cho l ch chng tr cuc tn
cng ca Vit Nam.
[6]
,
[5]

Nhiu nh nghin cu coi cuc chin ny l mt phn ca Chin tranh ng Dng ln 3.
[7]

Bi cnh[sa | sa m ngun]
Quan h Vit Nam - Trung Quc - Lin X[sa | sa m ngun]
Tuy c s gip rt ln ca Trung Quc trong chin tranh ng Dng v Chin tranh Vit Nam, cc rn
nt trong quan h ngoi giao gia Vit Nam Dn ch Cng ho v Trung Quc bt u th hin t nm
1968. H Ni nht nh cng lc gi mi quan h nng m vi c Moskva ln Bc Kinh trong khi mu thun
gia Lin X v Trung Quc ln cao. Bt ng quan im gia H Ni v Bc Kinh v cch tin hnh cuc
chin ti min Nam Vit Nam tr nn r rt. Bc Kinh mun H Ni ch tip tc chin tranh du kch c gii hn
chng Hoa K, trong khi H Ni mun tin hnh chin tranh quy m thng nht t nc ca h.
[8]
V hn
th na, h mun trc tip m phn vi Hoa K, khng cn thng qua mt nc no lm trung gian.
[9]
Sau
s kin Tt Mu Thn, H Ni bt u m phn vi Hoa K, trong khi Bc Kinh phn i.
[8]

Nm 1972, chuyn thm ca tng thng M Nixon ti Bc Kinh v tha thun gia M v Trung Quc
c Vit Nam Dn ch Cng ho xem l mt s phn bi.
[10]
T nm 1973, Ban lnh o Trung Quc c
ch th: "B ngoi ta i x tt vi h (Vit Nam) nh i x vi ng ch mnh, nhng trn tinh thn phi chun
b h tr thnh k th ca chng ta". Nm 1975, trong chuyn thm Bc Kinh, L Dun thng thng t chi
a Vit Nam Dn ch Cng ho vo lin minh chng Lin X ca Trung Quc, ph nhn quan nim ca
Trung Quc rng ch ngha bnh trng ca Lin X l mi e da i vi cc nc cng sn chu . ng
rt ngn thi gian thm Trung Quc v ri nc ny m khng t chc tic p l Trung Quc theo truyn
thng, cng khng k tha thun chung, khng a ra bt c mt pht biu hoc thng co no v cuc ving
thm.
[11]
Cng trong chuyn thm ny, Trung Quc thng bo rng s khng gi mc vin tr nh ha
nm 1973.
[12]
Bc Kinh bt u ni v mt Vit Nam "hc tm", "v n", "ngo ngc".
[10]
Vin tr ca Trung
Quc sau gim mnh v n nm 1978 th ct ton b. iu kin u tin Trung Quc t ra cho Vit Nam
ni li vin tr l phi t chi tt c cc khon vin tr ca Lin X.
[13]

Khi Vit Nam ngy cng c quan h cht ch hn vi Lin X, Trung Quc thy mnh b e da t hai pha.
ng thi, Vit Nam cng ang c gng xy dng mi quan h c bit cht ch gia 3 nc ng Dng
trong Vit Nam gi v th ng u. Cng vi thc t rng nc Vit Nam thng nht tr thnh mt sc
mnh quan trng trong vng, lm gim nh hng ca Trung Quc. Nhng iu ny lm cho Trung Quc lo
ngi v mt "tiu b quyn" Vit Nam
[14]
v vic b Lin X bao vy t pha bc. Mt nc Campuchia chng
Vit Nam tr thnh mt ng minh quan trng i vi Trung Quc.


Nam Quan, hay Hu Ngh Quan nm 2007, ca i nm ti bin gii Vit Nam-Trung Quc
Ngy 1/11/1977, t Nhn dn Nht bo, c quan ngn lun ca ng cng sn Trung Quc, trong mt bi x
lun gi Lin X nh mt k th nguy him nht ca Trung Quc, ng thi coi M nh l mt ng
minh.
[15]
Ngy 30/7/1977, B trng Ngoi giao Trung Quc Hong Hoa pht biu: "Chng ti ng h lp
trng chng quc xt li Lin X ca Campuchia... v s khng th ngi nhn bt c s can thip no i
vi ch quyn Campuchia hoc thm kht lnh th no bi quc x hi. Chng ti s ng h Campuchia
trong cuc u tranh v c cc hnh ng nhm bo v lnh th, ch quyn quc gia Campuchia bng mi s
gip c th".
[11]

Trung Quc i qun i Lin X phi hon ton trit thoi khi Mng C, ng thi gim s lng cc lc
lng v trang trn sut tuyn bin gii Trung-X. Sau , vo u thng 4/1978, Tng b th ng Cng sn
Lin X Leonid Brezhnev khi i thm Siberia v Hm i Thi Bnh Dng, tuyn b rng s trin khai trn
tuyn bin gii cc h thng v kh mi, ngoi nhng h thng v kh trang b hin i c sn trn bin gii
Trung-X. Ngy 12/4/1978, chnh ph Mng C cng cng khai bc b yu cu ca Trung Quc, tuyn b
rng lc lng qun i Lin X c tng cng v trin khai dc bin gii Mng C - Trung Quc l theo
yu cu ca Mng C nhm p tr vic tng cng lc lng Qun Gii phng Nhn dn Trung Quc trn
bin gii. Ngy 26/4/1978. B Ngoi giao Trung Quc yu cu b sung thm vo iu kin cng nhn s tn
ti cc vn tranh chp khu vc trn bin gii Trung-X.
[15]

Vi l do cn kinh ph h tr Hoa kiu hi hng, thng 5 nm 1978, ln u tin Trung Quc tuyn b ct
mt phn vin tr (72 trong s 111 cng trnh vin tr) khng hon li k cho Vit Nam v rt bt chuyn
gia v nc.
[11][16]
Ngy 29/6/1978 Vit Nam gia nhp Hi ng Tng tr Kinh t
[15]
. Thng 7, Trung Quc
tuyn b ct ht vin tr v rt ht chuyn gia ang lm vic ti Vit Nam v nc.
[16]
Ngy 3/11/1978, Vit
Nam k Hip c hu ngh v hp tc vi Lin X. Ngoi cc iu khon v hp tc thng mi v vn ha,
hip c c nhng tho thun v quc phng nh mt hip c v "phng th chung" c ngha l "tham kho
kin chung v hnh ng hiu qu m bo an ninh quc phng ca c hai nc".
[15]
Ngy 22 thng 12
nm 1978, Trung Quc ngng tuyn xe la lin vn ti Vit Nam.
[11]
u thng 1 nm 1979, ng bay Bc
Kinh - H Ni cng b ct.
[16]

Theo cc ngun tin chnh thc ca M vo thng 8/1978, Vit Nam c 4.000 c vn v chuyn gia Lin X v
n gia nm 1979 con s tng ln n 5.000-8.000. Thng 9/1978, Lin X bt u cung cp v kh mi
(my bay, tn la phng khng, xe tng v v kh, n dc, c s vt cht phc v chin tranh) cho Vit
Nam bng ng hng khng v ng bin.
[15]

Lin bang X Vit cng tng cng p lc ln Trung Quc vi mc ch t c s ko di Hip nh X
Trung c gii hn 30 nm v quan h Lin minh, Hp tc hu ngh v gip ln nhau, c k vo ngy
14/2/1950 (ht hn vo ngy 15/2/1979)
[15]
. Ngy 16/2/1979, ng Tiu Bnh tuyn b kh nng mt cuc
chin tranh tng lc chng Lin X. Dc tuyn bin gii X - Trung tp trung khong 1,5 triu qun Qun
Gii phng Nhn dn Trung Quc trn tng s qun thng trc chin u l 3,6 triu ngi, pha Lin X
trin khai hn 40 s on Hng qun
[15]
.
Thng 5/1979 trn bin gii Lin X - Trung Quc xy ra mt xung t qun s nghim trng c s tham gia
ca c my bay trc thng chin u. Cng trong thng 5/1979, cc tu chin Lin X bt u i vo hi phn
Cam Ranh. t lu sau, cc my bay ca Hm i Thi Bnh Dng bt u h cnh xung Cam Ranh.
[15]

Ngoi ra, theo mt s nh nghin cu qun s Ty phng, v mt chin lc, Trung Quc th nghim mt
cuc chin tranh bin gii c gii hn vi Vit Nam thm d kh nng tng tr ca Lin X, sau khi Vit
Nam gia nhp Hi ng Tng tr Kinh t (SEV), v k hip c hu ngh v hp tc vi Lin X (1978) c
gi tr trong 25 nm, trong c iu khon v tng tr qun s. Nu tha c ny c tun th nghim
ngt, theo nhn nh ca Qun y Trung ng ng Cng sn Trung Quc, n s l him ha quc phng
ln v t Trung Quc vo tnh th lng u th ch khi xy ra chin tranh vi Vit Nam hoc Lin X.
[17]

V pha Lin X, nguy c b c lp v ngoi giao sau khi quan h Trung Quc - Hoa K tr nn nng m khin
Moskva buc phi tm cch tng cng quan h i vi Vit Nam. Vin tr kinh t ca Lin X cho Vit Nam
tng u t nm 1975 n 1979 t 450 triu USD ln 1,1 t USD, vin tr qun s cng tng mnh do s kin
xung t Vit Nam Campuchia (t 125 triu USD nm 1977 ln 600 triu nm 1978 v 890 triu nm 1979).
[18]

Quan h Vit Nam - Campuchia - Trung Quc[sa | sa m ngun]
Cng lc cng thng Vit Nam-Trung Quc ln cao th bin gii pha ty nam ca Vit Nam, chnh quyn
Khmer , vi s bo tr ca Trung Quc, cng bt u leo thang hot ng qun s xm ln min Nam Vit
Nam. Cc xung t l t khu vc ny nhanh chng bng n thnh Chin tranh bin gii Vit Nam -
Campuchia vi h qu l Vit Nam a qun vo Campuchia lt chnh quyn dit chng Khmer
.
[19]
ng trc tnh hnh , Trung Quc quyt nh tn cng xm lc Vit Nam vi l do "dy cho Vit
Nam mt bi hc" (li ng Tiu Bnh) nhng mc ch chnh l phn chia lc lng qun i ca Vit Nam
gip chnh quyn dit chng Khmer
[20]
.
Quan h Vit Nam - Campuchia ngy cng i xung, th hin ngay t thng 5 nm 1975 khi Khmer cho
qun nh chim cc o Ph Quc v Th Chu v bt i hng trm dn thng, ln cao tro vo nhng nm
1977-1978 khi Khmer nhiu ln nh su vo lnh th Vit Nam tn st hng chc nghn dn thng.
Trong sut thi gian v c v sau, Trung Quc lun l nc vin tr c lc cho Khmer v v kh, kh
ti cng nh c vn qun s. Chnh ph Vit Nam nhiu ln ngh Trung Quc gip dn xp quan h
gia Vit Nam v Campuchia, song Trung Quc im lng.
[11]
Bn cnh cc n lc ngoi giao khng thnh nhm
xoa du cng thng vi Trung Quc v Campuchia,
[21]
Vit Nam tin rng Trung Quc ang s dng Campuchia
tn cng Vit Nam.
[14]

Tuyn b ch quyn ca nc Vit Nam thng nht nm 1975 i vi cc qun o Hong Sa v Trng Sa;
cch ng x ca Vit Nam i vi ngi Vit gc Hoa; v c gng ca Vit Nam trong vic xy dng quan h
cht ch gia ba nc ng Dng c Bc Kinh xem l n lc nhm thng tr ng Dng v l v d v
s hn xc ca Vit Nam.
[22]
T thng 8 nm 1975, Trung Quc bt u gim mnh vin tr kinh t cho Vit
Nam, ct hon ton vo thng 6 nm 1978.
[23]
Cng nm 1975, Trung Quc cho Campuchia vay khng ly li
1 t USD v k kt mt hip c qun s b mt vi chnh quyn Khmer vo thng 2 nm 1976. Thng 2
nm 1976, trong dp Vng Thng Vnh, Ph Tng tham mu trng qun i Trung Quc n Phnm
Pnh m phn vi Son Sen, Trung Quc ng vin tr qun s cho Campuchia 226 triu nhn dn t
(tng ng 1,5 t USD) trong ba nm (1976-1978).
[11][24]
Chnh sch ngoi giao ca Trung Quc vi khu
vc ng Nam cng c thay i theo hng tng cng quan h vi khi ASEAN vn th i u vi
cc chnh quyn cng sn ng Dng ng thi ct b vin tr ca nc ny i vi cc ng cng sn
ng nam .
[25]
Thng 2 nm 1977, Trung Quc ni vi Vit Nam rng, khng sn sng cung cp vin tr cho
Vit Nam trong cng cuc ti thit t nc sau chin tranh.
[11]

T thng 9 n thng 10 nm 1977, Polpot c chuyn thm ti Trung Quc, nhm tht cht quan h ng
minh gia hai nc.
[11]

Ngy 20/11/1977, L Dun sang thm Trung Quc. Trong cuc hi m gia L Dun v Hoa Quc Phong,
mc d hai bn u trnh ni n nhng tranh chp v Hong Sa, Trng Sa, song s khc bit v quan
im i vi vic nhn nhn th gii, chin tranh v ha bnh bc l ngy cng r. L Dun by t quan im
khng tham gia vo cuc tranh ci Trung - X thng qua vic "chn thnh cm n Lin X v cc nc x hi
ch ngha khc v s nhit tnh, gip to ln i vi Vit Nam". L Dun cng ngh nhng nh lnh o
Trung Quc yu cu Campuchia Dn ch chp nhn mt gii php cho cuc xung t trn tuyn bin gii Ty
Nam, nhng Trung Quc khng quan tm. Cui cng, ging nh chuyn thm Trung Quc vo thng 9 nm
1975, L Dun cng ra v m khng m tic p l Trung Quc.
[11]

Thng 12 nm 1977, Ph Th tng Trung Quc Ung ng Hng ti thm Campuchia v i th st nhng
vng gn bin gii Vit Nam. Trong chuyn thm ny, Ph Th tng Ung ng Hng tuyn b: Khng mt
lc lng no c th ng cn tr quan h hu ngh gia Trung Quc v Campuchia, hai nc s l ng ch
vi nhau mi mi.
[11]

Cui nm 1977, cc vn kin ca Qun khu Qung Chu lun nhn mnh tinh thn "phi chun b cc mt
nh Vit Nam", tuyn truyn: "Vit Nam l tay sai ca Lin X, c tham vng xm lc Campuchia, Lo,
chim ng Nam , thc hin b quyn khu vc, phi nh cho bn xt li Vit Nam, khng nh l khng
th c v phi nh ln. Vit Nam l tiu b chu , xm lc Campuchia, xua ui ngi Hoa".
[11]

Thng 1 nm 1978, Th tng Phm Vn ng yu cu cc nc x hi ch ngha gip gii quyt cuc
xung t Vit Nam - Campuchia. Mt ln na Trung Quc khng p ng. Cng trong thng 1 nm 1978, B
ng Dnh Siu, y vin B Chnh tr ng Cng sn Trung Quc sang thm Phnompenh v k mt hip nh
xc tin vin tr qun s cho Campuchia Dn ch, bt u chuyn v kh n Campuchia. Trong chuyn
thm, b ng Dnh Siu cng tuyn b, Trung Quc s khng tha th cho mt cuc tn cng no vo ng
minh ca h. Trung Quc cng hy b hip c v lnh s vi Vit Nam. Ngy 17/6/1978, Trung Quc yu
cu cc lnh s qun Vit Nam Cn Minh, Qung Chu v Nam Ninh phi di v nc. Ngy 12/7/1978,
ln u tin, t Nhn dn Nht bo ca ng Cng sn Trung Quc, cng khai buc ti Vit Nam tm cch
sp nhp Campuchia vo mt Lin bang ng Dng di s thng tr ca Vit Nam". Ngy 4/11/1978 (mt
ngy sau khi Vit Nam v Lin X k Hip c hu ngh v hp tc), U vin B Chnh tr ng Cng sn
Trung Quc Ung ng Hng sang Campuchia by t s ng h ca Bc Kinh i vi Campuchia.
[11]

Theo tnh ton ca nh nghin cu D.R.SarDesai, t nm 1975-1978, Trung Quc cung cp cho Campuchia
sng i bc, sng ci, sng bazoca, sng i lin, sng trung lin, v kh cc loi, xe c v xng u y
trang b cho i qun 200.000 ngi, Trung Quc cng gi khong 10.000 c vn v chuyn gia qun s
sang Campuchia h tr v hun luyn qun i Polpot. Theo Marish Chandona, thng 7 nm 1977,
Campuchia ch c 6 s on, nhng n thng 1 nm 1978, Campuchia c 25 s on.
[11]
Cui nm 1978,
cng thng gia Vit Nam vi c Campuchia cng nh Trung Quc u ln mt nh mi.
Ngy 23 thng 12 nm 1978, Qun i Vit Nam tng phn cng trn bin gii Ty Nam, nh sang
Campuchia lt chnh quyn Khmer . Trung Quc c c l do tuyn b v cuc chin chng Vit
Nam sp tin hnh. Sau khi Phnompenh tht th, ngy 27/1/1979 t Nhn dn Nht bo c bi vit, trong
c on: S tht th ca Phnompenh khng c ngha l chin tranh chm dt m ch l khi u v "vn
Campuchia ng vai tr vt xc tc y cc quan h vi Vit Nam vt qu mt im khng th no quay
tr li c na".
[11]

Trong khi , ng Tiu Bnh ni ln tr thnh ngi lnh o quyn lc nht Trung Quc. ng nhn thy c
rc ri ln c hi trong mi quan h kh khn vi Vit Nam v cho rng cch tt nht nm ly nhng c hi
ny l mt hnh ng qun s.
[13]
Trong chuyn thm ng Nam thng 12 nm 1978, ti mt cuc tr li
phng vn c Trung Quc truyn hnh trc tip, ng Tiu Bnh tuyn b: "Vit Nam l cn , phi dy
cho Vit Nam bi hc" m ngy hm sau bo ch chnh thc ca Trung Quc ct ngn thnh "phi dy cho
Vit Nam bi hc".
[16]

Thng 1 nm 1979, ng Tiu Bnh b mt c U vin B Chnh tr Gng Giao cng Th trng Ngoi giao
Hn Nim Long khn cp sang Bangkok, hi m vi Th tng Thi Lan Kriangsak ti cn c khng qun
Utapao. Thi Lan ng Trung Quc s dng lnh th ca mnh lm ni tip t cho Khmer . ng thi,
sau hn mi nm vng bng trn chnh trng, Hong thn Sihanouk i din cho Campuchia c din vn
trc i hi ng Lin Hp Quc, yu cu i hi ng ra ngh quyt buc Vit Nam rt qun ra khi
Campuchia.
[11]

Vic Trung Quc la chn thi im tn cng Vit Nam cng ht sc thun li cho Trung Quc. ng Tiu
Bnh va kt thc chuyn cng du sang M, cng vi vic ng ta ln ting e da "dy cho Vit Nam mt bi
hc", Trung Quc t ra h c c hu thun t Hoa K, hoc t nht l M cng im lng tn thnh. Ngoi ra
vic Trung Quc ct ngun vin tr du cho Vit Nam vo cui nm 1978, vn chim ti hn mt na tiu th
du ca Vit Nam, trong khi Lin X cha kp vin tr b sung, cng khin d tr du chin lc ca Vit
Nam b thiu ht trong thi im quyt nh khi qun Trung Quc tn cng.
[26]
Thm vo , vic Trng Ngn
kh M Blumenthal ca chnh quyn Carter ving thm Trung Quc vo 24 thng 2 cng c tc dng nh mt
li khuyn khch ngm Trung Quc, v c tc dng ph m bo vi Trung Quc tnh hnh ti vng duyn
hi Phc Kin i din vi i Loan s yn tnh trong thi gian u nm 1979, khin Trung Quc c th yn
tm ti b tr cc lc lng ti Phc Kin v hng bin gii pha nam vi Vit Nam.
[27]

Vn bin gii v hi o[sa | sa m ngun]
Cuc m phn u tin v bin gii, lnh th gia Vit Nam - Trung Quc c tin hnh t ngy 15/8/1974
n ngy 2/11/1974 cp Th trng Ngoi giao.
[28]
T gia nm 1975, tnh hnh bin gii Vit Nam - Trung
Quc tr nn cng thng do nhng hot ng v trang t pha Trung Quc. Nhng xung t bin gii Vit
Nam - Trung Quc ti khu vc Cao Bng - Lng Sn vo cui nm 1976 lm quan h Vit Nam - Trung Quc
ngy cng xu i. Thng 3 nm 1977, Vit Nam v Trung Quc tin hnh m phn ln th hai v vn bin
gii Cao Lng - Qung Ty. on Vit Nam yu cu bn bin php chm dt cc v vi phm bin gii quc
gia v tr li ng bin gii lch s, trong khi on Trung Quc mun gi nguyn trng bn v cc
bin php ngn nga xung t, trong khi ch Chnh ph hai nc m phn gii quyt vn bin gii Vit
Nam - Trung Quc.
T nm 1978 n u nm 1979, mc xm phm lnh th, hot ng v trang mang tnh khiu khch ti
bin gii Vit Nam ca Trung Quc ngy cng nghim trng. Theo thng k ca Vit Nam, cng b trong B
vong lc ca B Ngoi giao nc Cng ha X hi Ch ngha Vit Nam ngy 15/2/1979, s v xm phm v
trang ca Trung Quc vo lnh th Vit Nam nm 1978 l 583 v, trong thng 1 v nhng tun l u thng 2
nm 1979 l 230 v. Khng nhng vy, Trung Quc cn cho trn 100 lt my bay xm phm vng tri v
481 lt tu thuyn hot ng khiu khch trn vng bin Vit Nam. Chnh ph Vit Nam, B Ngoi giao Vit
Nam nhiu ln ra tuyn b v gi cng hm phn i hnh ng xm phm bin gii Vit Nam ti B
Ngoi giao Trung Quc.
[11]

T nm 1973, Lin Hip Quc bt u tho lun v vn ch quyn ca cc quc gia i vi vng c
quyn kinh t trn bin. Chnh ph Vit Nam Dn ch Cng ha quyt nh tuyn b ch quyn vi cc qun
o Hong Sa v Trng Sa da theo hip c Php-Thanh k kt nm 1887. V pha Trung Quc, vi cuc
khng hong du la nhng nm 1970 nc ny tm kim cc ngun khai thc du m trn bin ng st
vi Vit Nam, mt hnh ng m theo Vit Nam l chin lc bao vy t nc h.
[19]
Tranh chp gia hai
nc v hai qun o ny bt u ngay t nm 1975 sau khi Vit Nam tuyn b ch quyn i vi hai
qun o ny.
[29]

Ngy 10/9/1975, pha Trung Quc gi cng hm cho Vit Nam Dn ch Cng ha khng nh ch quyn ca
Trung Quc i vi hai qun o Ty Sa v Nam Sa (Hong Sa v Trng Sa). Thng 9 nm 1975, trong
chuyn ving thm Trung Quc ca on i biu ng v Chnh ph Vit Nam do L Dun dn u, Tng B
th ng Lao ng Vit Nam L Dun nu vn Trung Quc dng v lc chim Hong Sa trong chuyn
thm Trung Quc, pha Vit Nam nu vn ch quyn ca mnh i vi hai qun o ny. Trong cuc gp
ngy 24/9/1975, nh lnh o Trung Quc ng Tiu Bnh tuyn b pha Trung Quc c y chng c
khng nh qun o Hong Sa v Trng Sa l lnh th Trung Quc, nhng cn theo nguyn tc hip
thng hu ngh gii quyt bt ng. ng Tiu Bnh cng by t hai bn c th thng lng gii
quyt vn .
[11]
Phn ng khng nhng b ca Trung Quc lm lnh o Vit Nam kh chu.
[30]

Ngy 12/5/1977, Chnh ph Vit Nam ra tuyn b v lnh hi, vng tip gip, vng c quyn kinh t 200 dm
v thm lc a Vit Nam, bao gm c cc qun o Hong Sa v Trng Sa. Trung Quc phn ng mnh
m vi tuyn b ny. Ngy 30/7/1977, Ngoi trng Trung Quc Hong Hoa tuyn b: "Khi thi c n chng
ta s thu hi ton b qun o Nam Sa (qun o Trng Sa) m khng cn phi thng lng g
ht".
[11]
Ngy 15/3/1979, B Ngoi giao Vit Nam cng b B vong lc v vn bin gii Vit -Trung, trong
ln n vic Trung Quc nh chim tri php qun o Hong Sa ca Vit Nam. Ngy 28/9/1979, B Ngoi
giao Vit Nam cng b Sch trng, gii thiu 19 ti liu chng minh ch quyn ca Vit Nam i vi Hong
Sa v Trng Sa
[31]
.
Vn Hoa Kiu[sa | sa m ngun]
Mt l do na khin cng thng Vit Nam - Trung Quc leo thang l vn Hoa kiu ti Vit Nam. Trc
nm 1975, c khong 1,5 triu ngi gc Hoa sinh sng trn lnh th Vit Nam, 15% sng pha bc v tuyn
17 v 85% cn li sinh sng min Nam Vit Nam. Ngi Hoa c bit c nh hng min Nam Vit Nam,
ni h hot ng mnh trong lnh vc kinh doanh thng mi. Nm 1955, min Bc Vit Nam, theo tha
thun ca ng Lao ng Vit Nam v ng Cng sn Trung Quc, "ngi Hoa c tr min Bc Vit Nam
phi c t di s lnh o ca ng Cng sn Vit Nam" v dn dn chuyn thnh cng dn Vit Nam,
c hng nhng quyn li nh ngi Vit Nam v t nguyn nhp quc tch Vit Nam.
[11]
Nm 1956,
chnh quyn Ng nh Dim a ra chnh sch buc ngi Hoa phi nhp quc tch Vit Nam hoc h s b
trc xut khi lnh th, ngc li, H Ni v Bc Kinh ng trn nguyn tc v vic cho php Hoa kiu t
chn la quc tch ca mnh. Cho n nm 1975, gia Vit Nam - Trung Quc khng c bt c mt bt ng
no trong vn ngi Hoa min Bc Vit Nam.
[11]

Thng 4 nm 1978, Vit Nam tin hnh ci to cng thng nghip min Nam. Trung Quc coi vic Vit
Nam trong qu trnh tin hnh ci to cng thng nghip, tch thu ti sn ca gii cng thng ngi Hoa
min Nam Vit Nam l mt s thch thc chnh sch bo v Hoa kiu ca Trung Quc. Phn ng li chnh
sch ci to cng thng ca nh nc Vit Nam, mt phong tro i ly quc tch Trung Quc trong ngi
Hoa Vit Nam ni ln. Trung Quc a ra chnh sch "on kt vi giai cp t sn Hoa kiu", ku gi chng
li chnh sch "bi Hoa" ca Vit Nam; ng thi, loan truyn trong cng ng ngi Vit gc Hoa v mt
cuc chin tranh khng th trnh khi gia Vit Nam - Trung Quc khin cng ng ngi Hoa hong ht.
[11]

Chnh sch ca Vit Nam t nm 1976 b nh hng bi s thay i nhanh chng ca mi quan h gia
Vit Nam v Trung Quc, vi ni e ngi rng Trung Quc c th s dng Hoa kiu p Vit Nam theo cc
chnh sch ca mnh. Vn Hoa kiu c chnh ph Vit Nam xem l mt th thch i vi ch quyn
quc gia hn l mt vn ni b n thun.
[32][33]
Chnh sch mt quc tch bt u, Hoa kiu nu khng
nhp quc tch Vit Nam s b cho thi vic,
[32]
cc bo v c s gio dc ting Hoa cng b ng ca.
[34]

Do nh hng ca nhng yu t trn, trong nm 1978 cng ng ngi Hoa Vit Nam t ko v Trung
Quc.
[11]
T nm 1977 c 70.000 Hoa kiu t Vit Nam quay v Trung Quc.
[34]
Cho n thi im xy ra
cuc chin c chng 160.000 Hoa kiu hi hng t Vit Nam bng ng bin hoc ng b qua Ca
khu Hu Ngh.
[35]
Ngy 30/4/1978, Ch nhim Vn phng Hoa kiu v pht biu by t "s quan tm i
vi hin tng Hoa kiu Vit Nam v nc hng lot", ha hn "s sp xp thch ng cho nhng Hoa kiu
tr v mt cch vi vng". Trung Quc lp ra cc trm n tip dc theo bin gii hai nc. Sau , thng
5 nm 1978, Trung Quc a tu sang n ngi Hoa v Trung Quc. Ngy 12 thng 7 nm 1978, Trung
Quc ng ca bin gii Vit Nam Trung Quc, lm cho hng vn ngi Hoa mun i Trung Quc b kt li
ti bin gii. Do c qu nhiu ngi Hoa xin nhp cnh vo Trung Quc, nc ny a ra iu kin l ngi
Hoa mun v Trung Quc phi chnh thc xin giy php hi hng do i s qun Trung Quc H Ni cp,
cn c h chiu xut cnh ca chnh quyn Vit Nam. Trung Quc ch n nhn nhng nn kiu ngi Hoa
ang b Chnh quyn Vit Nam ngc i, ch khng nhn v ngi Vit gc Hoa, hay ngi Hoa c quc
tch Vit Nam. Vic ra i t ca ngi Hoa chuyn sn xut cng nghip, tiu th cng nghip v hot ng
thng nghip lm tng thm tnh trng khan him hng ho tiu dng mt cch gay gt, nh hng xu n
nn kinh t Vit Nam.
[11]

Mc ch v mc tiu ca Trung Quc[sa | sa m ngun]
Theo hi k ca tng Zhou Deli, tham mu trng qun khu Qung Chu, thng 9 nm 1978, ti vn phng
Tng Tham mu trng Qun Gii phng Nhn dn Trung Qucdin ra mt cuc hp v "cch gii quyt vn
lnh th b qun Vit Nam chim ng". Mi quan tm ban u l nhm vo cuc xung t bin gii.
xut u tin ti cuc hp mun c mt cuc tn cng nh vo mt trung on Vit Nam ti Trng Khnh, Vit
Nam gip vi Qung Ty, Trung Quc. Sau khi nhn c tin tnh bo cho bit Vit Nam s tn cng
Campuchia, a s ngi d hp cho rng mt cn c mt cuc tn cng tc ng ln n H Ni v tnh hnh
ng Nam . H ngh tn cng vo mt n v qun chnh quy Vit Nam mt khu vc a l rng hn.
Cuc hp kt thc m khng a ra quyt nh no.
[36]

Thng 11 nm 1978, ng Tiu Bnh cng du Thi Lan, Malaysia v Singapore. Trong chuyn i ny, ng
Tiu Bnh ni vi lnh o cc nc ny rng Trung Quc s dng v lc nu Vit Nam tn cng
Campuchia.
[36]

Ngy 7 thng 12 nm 1978, y ban Qun s Trung ng Cng ha Nhn dn Trung Hoa hp v ra quyt
nh m mt cuc chin hn ch bin gii Vit Nam - Trung Quc. Cuc chin ny s c tin hnh mt
cch hn ch, trong phm vi 50 cy s t bin gii v ko di hai tun. Ngy 8 thng 12 nm 1978, y ban
Qun s Trung ng Cng ha Nhn dn Trung Hoa ra ch th cho cc Qun khu Qung Chu v Cn
Minh chun b y lc lng trc ngy 10 thng 1 nm 1979 thc hin chin dch tn cng Vit
Nam.
[36]

Tuyn b chin tranh ca Bc Kinh ni rng y l cuc chin qun Trung Quc "phn cng" chng li cc
khiu khch ca Vit Nam. Pht ngn vin ca Tn Hoa x ni: "Cc lc lng bin phng Trung Quc
hnh ng khi tnh hnh tr nn khng th chp nhn c v khng cn la chn no khc. Chng ti khng
mun mt tc t no ca Vit Nam. Ci chng ti mun l mt ng bin gii n nh v ha bnh. Sau khi
nh tr cc th lc hiu chin mc cn thit, cc lc lng bin phng ca chng ti s quay li bo v
cht ch bin gii ca t quc."
[35]

Nhiu nh s hc phng Ty cho rng cuc chin c nhng mc ch khng r rng, trong d thy nht
l mc ch trng pht Vit Nam v lt ch Khmer ti Campuchia - mt ng minh ca Trung
Quc v l mt trong nhng ch tn bo nht ca th k 20. V sau, mt s nh s hc suy on rng cuc
chin c v l mt phn trong k hoch hin i ha qun i ca ng Tiu Bnh khi n th hin r cc
khim khuyt ca Qun gii phng nhn dn Trung Quc. Nhng ngi khc cho rng ng Tiu Bnh gy ra
chin tranh gi cho qun i bn rn trong khi ng cng c quyn lc v loi b cc i th cnh t t thi
Mao Trch ng.
[37]

Theo Carl Thayer, trong mt Trung Quc, H Ni v n vi Bc Kinh: sau khi c gip trong cuc
chin chng M th quay sang bc i cng ng ngi Hoa, quan h nng m vi Lin X m khi Trung
Quc coi l k th, ri li tn cng qun s lt ng minh Khmer ca Bc Kinh. Trung Quc mun "dy
cho Vit Nam mt bi hc" v thch thc uy quyn v nh hng ca Trung Quc ti vng ng Dng.
Bn cnh vic xm ln Vit Nam "bnh nh vng bin gii" sau nhiu nm cng thng vi cc xung t
ngy cng nhiu, Trung Quc phi hnh ng chng t uy tn ca mnh trong vic bo v ng minh
Khmer .
[38]

i vi Vit Nam, cuc chin l mt phn trong k hoch bnh trng v pha nam ca Trung
Quc.
[39][40]
Trc khi c xung t, Vit Nam phng nhng k hoch tin xung ng Dng (bao gm
bin ng). Trung Quc vin tr v kh, thuc men v cc nhu yu phm khc cho Campuchia v xy
dng nhiu c s h tng, ng thi xi gic Khmer tn cng Vit Nam. Sau khi khng ch Campuchia ri
s dng bn p phi hp vi qun Trung Quc pha bc lm th gng km bao vy, nu cn s tn
cng buc Vit Nam khut phc. Theo phn tch ca pha Vit Nam, mc tiu chnh ca Trung Quc trong
hnh ng qun s ln ny gm:
[41]

Nhanh chng chim ng vng bin gii Vit-Trung, c bit l cc th x trng yu gm Lng Sn (cht
chn ni Quc l 1A ca Vit Nam vi Trung Quc), Cao Bng v Lo Cai. Vng chim ng d kin vi
b su chng vi chc km s c Trung Quc s dng lm bn p cho cc cuc tn cng vo su ni
a Vit Nam.
Tiu hao lc lng ch lc v lm suy yu kh nng phng ng pha Vit Nam bng vic qut sch cc
n bin phng, tiu dit mt phn lc lng qun a phng v cc n v qun c lp khc ca Vit
Nam.
Hy dit c s h tng v nn kinh t cc vng chim ng a nn kinh t Vit Nam ti ch sp .
Tng quan lc lng tham chin[sa | sa m ngun]


Dn binh Trung Quc trong cc i ti thng. c tnh c khong 4.000 lnh Trung Quc t trn ch trong 2
ngy u ca cuc chin.
tn cng Vit Nam, Trung Quc s dng 9 qun on ch lc v mt s s on b binh c lp (tng
cng 32 s on), 6 trung on xe tng, 4 s on v nhiu trung on pho binh, phng khng. Lc lng
c huy ng khong trn 30 vn binh s, 550 xe tng, 480 khu pho, 1.260 sng ci
[42]
v dn ha tin,
cha k hn 200 tu chin ca hm i Nam Hi v 1.700 my bay sn sng pha sau. Tng Ha Th Hu,
t lnh i Qun khu Qung Chu ch huy hng tin cng vo ng bc Vit Nam vi trng im l Lng
Sn vCao Bng. Tng Dng c Ch, t lnh i Qun khu Cn Minh m nhim hng ty bc vi
trng im l Hong Lin Sn (nay lLo Cai). y l t huy ng qun s ln nht ca Trung Quc k
t Chin tranh Triu Tin. Ngoi lc lng qun chnh qui, Trung Quc cn huy ng hng chc vn dn cng
v lc lng dn binh cc tnh bin gii ti tip t, phc v, ti thng, h tr qun chnh qui phc v
cho chin dch.
[43]
, ch ring ti Qung Ty c n 215.000 dn cng c huy ng.
[1]
V phn phi lc
lng ca Trung Quc: hng Lng Sn c qun on 43, 54, 55; hng Cao Bng c qun on 41, 42, 50;
hng Hong Lin Sn c qun on 13, 14; hng Lai Chu c qun on 11; hng Qung Ninh, H
Tuyn (nay l H Giang) mi ni cng c t 1-2 s on.
V pha Vit Nam, do phn ln cc qun on chnh quy (3 trong s 4 qun on) ang chin u
Campuchia nn phng th bin gii vi Trung Quc ch c mt s s on ch lc qun khu (ch yu l tn
binh) ca Qun khu I v II cng cc n v b i a phng tnh, huyn, cng an v trang (bin phng) v
dn qun t v. Lc lng tinh nhu nht ca pha Vit Nam ng bin gii Vit-Trung l S on 3 (ng
ti Lng Sn) v s on 316A (ng ti Sa Pa), ngoi ra cn c cc s on 346 Cao Bng, 325B
Qung Ninh, 345 Lo Cai, 326 Phong Th, Lai Chu. S on 346 ng ti Cao Bng nhiu nm ch
yu lm nhim v kinh t, thi gian hun luyn sn sng chin u tr li cha nhiu. Lc lng bin gii c
khong 70.000 qun, sau c hai s on (327 v 337) t tuyn sau ln Lng Sn tip vin.
[44]
Lc lng
c lp gm cc trung on 141, 147, 148, 197, trung on pho binh 68, cc trung on qun a phng
95, 121, 192, 254 v 741.
[41]
Qun on 1 vn ng quanh H Ni phng Trung Quc i tin su vo
trung chu. Ngy 27 thng 2, Qun on 2 l ch lc ca B quc phng c lnh c ng v bo v
min Bc, n ngy 5 thng 3 bt u trin khai trn hng Lng Sn, nhng cha kp tham chin th Trung
Quc tuyn b rt qun.
Din bin[sa | sa m ngun]
Chun b[sa | sa m ngun]
Qun s[sa | sa m ngun]
Theo ngun tin t Cc tnh bo Trung ng Hoa K CIA, th t gia nm 1978, Trung Quc hon chnh cc
phng n tc chin, cc n v qun i Trung Quc sn sng m cuc tin cng qun s quy m ln
chng Vit Nam, ch cn thi c n l pht ng chin tranh. Trong nhng bui hp ca Trung ng ng
Cng sn Trung Quc t gia nm 1978 n cui nm 1978, nhiu bin php trng pht Vit Nam bng qun
s c a ra bn tho. T gia thng 12 nm 1978, Trung Quc chn lc lng qun i t nm qun
khu v a p st bin gii Trung - Vit.
[11]

T thng 10 nm 1978 cho n 15 thng 2 nm 1979, Trung Quc thc hin hng lot cc v tn cng thm
d vo cc v tr phng th ca Vit Nam ti bin gii, vi mc ch thu thp thng tin tnh bo, e da qun
Vit Nam, v nh lc hng khi mc tiu chnh ca chin dch sp ti. Cc cuc tn cng nh ny tng dn
v quy m v tn s khi lc lng Trung Quc tp trung ti bin gii ngy cng ng. Khng c ti liu g v
cc cuc tn cng thm d ca qun Vit Nam.
[45]
Du hiu u tin ca chin tranh l vic Trung Quc ct
t tuyn ng st Hu Ngh ni lin hai nc vo ngy 22 thng 12 nm 1978.
[46]
n cui thng 1 nm
1979, khong 17 s on chnh quy Trung Quc (khong 225.000 qun), tp trung gn bin gii vi Vit
Nam. Hn 700 my bay chin u v my bay nm bom - 1/5 lc lng khng qun Trung Quc - c
a n cc sn bay gn bin gii.
[47]
Cc ng thi leo thang ny ca Trung Quc c pha Vit Nam
cp ti cuc hp ca Hi ng Bo an Lin Hip Quc ngy 11 thng 2 nm1979.
[17]

T ngy 9 n ngy 12/2/1979, Qun u Trung ng ng Cng sn Trung Quc hp hi ngh nghe bo
co ca ng Tiu Bnh v nh gi tnh hnh. Hi ngh quyt nh tn cng Vit Nam v thnh lp B Ch huy
chung. Ngy 16/2/1979, Trung Quc t chc cuc hp ph bin ngha ca cuc chin tranh sp ti chng
Vit Nam cho cn b cao cp nc ny. Trong cuc hp ny, ng Tiu Bnh nu mc tiu, ci li, hi ca
cuc chin tranh chng Vit Nam, nhn mnh y l cuc phn kch t v, hn ch v thi gian v khng
gian.
[11]

cnh bo Lin X v cng nhm ngn chn b tn cng t hai mt, Trung Quc t ton b qun i ng
dc bin gii Trung-X vo tnh trng bo ng ng thi thit lp mt s ch huy qun i mi Tn
Cng v di tn 300.000 dn khi vng bin gii vi Lin X.
[48]

i ph li vic Trung Quc tp trung b binh v v kh hng nng ti bin gii, cng nh vic cc cuc t
kch v trang ngy cng gia tng, Vit Nam tin hnh chun b cc v tr phng ng, chun b tinh thn dn
chng sn sng mt khi chin tranh xy ra. Tuy nhin Vit Nam ti thi im vn tin rng Trung Quc s
khng tn cng, v Trung Quc vn l mt nc x hi ch ngha anh em. Thm na, Vit Nam tin rng a
phn nhn dn Trung Quc khng ng h chin tranh v s phn i chin tranh n ra. Ngoi ra, tuyn b ca
ng Tiu Bnh ch mt tun trc khi chin tranh n ra, rng chin dch qun s ca Qun Gii phng Nhn
dn Trung Quc s khng di hn cuc chin 1962vi n , cng vi cc tuyn b ca ng trc rng
chin dch qun s ny "gii hn v khng gian v thi gian", khin H Ni tin tng h c kh nng cm
chn qun Trung Quc ti cc tnh bin gii.
[49]

Lc lng Vit Nam ng u vi cuc tn cng ca Trung Quc ch yu l dn qun v b i a
phng. T vi thng trc khi chin tranh n ra, H Ni tin hnh hun luyn v trang b v kh hng nh
cho dn qun ti cc tnh bin gii. Ch c mt s n v qun chnh qui tham gia chin trn, nht l cc n v
phng th Lng Sn, nhng ngay c ti y, lc lng ch yu vn l dn qun v qun a phng. H Ni
gi li 5 s on ch lc tuyn sau phng Trung Quc tin su v ng bng, v ng thi cng gii
hn vic cuc chin leo thang.
[50]

Ngoi giao[sa | sa m ngun]
Ngy 12/8/1978, trc khi tn cng Vit Nam, Trung Quc k vi Nht Bn Hip c ho bnh, hu ngh c
gi tr trong mi nm v s ti k sau nhm to s n nh ti khu vc ng Bc c li cho Trung
Quc.
Ngy 5/11/1978, ng Tiu Bnh i thm cc nc ASEAN. Trong chuyn i ngy ng ni rng, vic Vit
Nam k Hip c Vit - X ngy 3/11/1978 l mi de da i vi cc nc ASEAN, ng Tiu Bnh ku gi
thnh lp Mt trn chng Lin X v Vit Nam, bao gm Trung Quc, khi nc ASEAN cn bng li
quyn li ca cc nc ng Nam v ni r quyt tm ca Trung Quc khng khu vc ng Nam ri
vo tay Vit Nam. Trong chuyn i ny, ng Tiu Bnh cng khai nh dng bin php qun s i ph vi
Vit Nam. Cc nc ASEAN u cho rng cuc xung t Vit Nam - Campuchia v Vit Nam - Trung Quc l
nhn t khng n nh i vi ho bnh khu vc. Tuy nhin, v Vit Nam nghing v pha Lin X nn cc
nc ASEAN nhn thy cn phi nhch li gn Trung Quc hn na. Ti Bangkok, theo yu cu ca ng
Tiu Bnh, Thi Lan ng cho php my bay Trung Quc qu cnh qua vng tri Thi Lan i Campuchia
v tr v.
[11]
Theo Nayan Chanda, lin minh gia Bc Kinh v Bangkok m ra con ng mn ng Tiu
Bnh xuyn qua Thi Lan v bin Thi Lan thnh mt ci khoen chn chin lc an ton ca Trung Hoa ti
Campuchia.
[51]

Sau , thng 1 nm 1979, ng Tiu Bnh thm M ri ti thm Nht. V mt ngoi giao, sau khi bnh
thng ha quan h vi Hoa K t thng 12 nm 1978, trong chuyn thm Washington t 28 n 30 thng 1,
ng Tiu Bnh nhn c s ng h cn thit ca ng minh mi Hoa K trong k hoch tn cng Vit Nam,
tuy nhin tng thng Jimmy Carter cng cnh bo ng rng v tn cng ca Trung Quc, nu xy ra, s
khng th nhn c s ng h v mt ngoi giao hoc qun s quc t.
[52][53]
Trong chuyn i ny, ng
Tiu Bnh thng bo v nh chun b tn cng Vit Nam vi mong mun c c s h tr v tinh thn
t pha M. Khi tip xc b mt vi Brzezinski, ng Tiu Bnh tuyn b: i vi Vit Nam, Trung Quc phi
chu trch nhim i ph v nhn mnh: Cc ngi nh k mt iu l nhng li pht biu ca ti trong
chuyn thm nc M s hon ton c chng thc bng nhng hnh ng. ng Tiu Bnh cng bo m
rng, cuc tn cng Vit Nam s gii hn v nhanh chng. Trong chuyn i ca ng Tiu Bnh sang M,
ng chun b tinh thn cho cc ng minh mt cch chc chn rng s thc hin s trng pht nh
loan bo.
[11]

Hai tun sau chuyn thm, ngay trc khi Trung Quc tn cng Vit Nam, i s M Malcolm kn o khuyn
co Ngoi trng Gromutko l Lin X nn t kim ch trong trng hp Trung Quc tn cng Vit Nam,
khi nh hng n vic Quc hi M s thng qua Hip c SALT m Lin X rt mong mun.
[11]

T ngy 1 n ngy 13 thng 1 nm 1979, pha Trung Quc lin tip c nhiu pht biu v bnh lun m ni
dung l t co Vit Nam xm lc, ln n Vit Nam chim ng Phnm Pnh. Trung Quc ku gi Campuchia
Dn ch nh lu di v ha s ng h ton din. Trung Quc a ra Hi ng Bo an D tho ngh quyt
i Vit Nam rt qun, ku gi cc nc chm dt vin tr cho Vit Nam. Trc d lun trong nc v quc
t, Trung Quc cng khai tuyn b: Vit Nam l tiu b theo i b Lin X, Trung Quc quyt khng cho
ai lm nhc, cuc tin cng ca Trung Quc vo Vit Nam sp ti l nhm dy cho Vit Nam mt bi hc.
Trc thi , bo ch v chnh gii M khng c phn ng cng khai, cn Th tng Lin X A.Kosygin
th nhn nh: Tuyn b ca ng Tiu Bnh l mt bn tuyn b chin tranh vi Vit Nam.
[11]

Ngy 7 thng 2, Bc Kinh bo trc v mt chin dch tn cng Vit Nam vi thng co chnh thc ca chnh
ph Cng ha Nhn dn Trung Hoa phn i vic qun i Vit Nam tin vo lnh th Campuchia v ngh
tt c cc quc gia yu ha bnh "dng mi bin php c th chm dt cuc xm lc d man ny".
[54]

Ngy 15 thng 2 nm 1979, nhn dp 29 nm hip c Trung-X v vn Mng C v thi im kt thc
chnh thc Hip c hp tc Trung-X, ng Tiu Bnh tuyn b Trung Quc chun b tn cng gii hn Vit
Nam.
[48]

Giai on 1[sa | sa m ngun]


Mt trn Lng Sn


Mt trn Cao Bng
5 gi sng ngy 17 thng 2 nm 1979, lc lng Trung Quc khong 120.000 qun bt u tin vo Vit Nam
trn ton tuyn bin gii, m u l pho, tip theo l xe tng v b binh.
[35][52]
Cnh pha ng c s ch huy
tin phng t ti Nam Ninh v mc tiu chnh l Lng Sn. C hai hng tin song song, hng th nht
do qun on 42A dn u t Long Chunh vo ng ng nhm lm bn p nh Lng Sn, hng th
hai do qun on 41A dn u t Tnh Ty v Long Chu tin vo Cao Bng v ng Kh. Ngoi ra cn c
qun on 55A tin t Phng Thnh vo Mng Ci. Cnh pha ty c s ch huy tin phng t ti Mng T,
c 3 hng tin cng chnh. Hng th nht do cc qun on 13A v 11A dn u nh t vo th x Lo
Cai. Hng th hai t Vn Sn nh vo H Giang. Hng th 3 do s on 42D ca qun on 14A dn
u nh t Kim Bnh vo Lai Chu.
[55]
Tng cng qun Trung Quc xm nhp Vit Nam trn 26 im, cc
khu vc dn c Vit Nam chu thit hi nng nht t t tn cng u tin ny l Lo Cai, Mng Khng,
Cao Bng, Lng Sn v Mng Ci.
[35]

Khng qun v hi qun khng c s dng trong ton b cuc chin. Tt c cc hng tn cng u c xe
tng, pho binh h tr. Qun Trung Quc va chim u th v lc lng, va ch ng v thi gian tin
cng, li cn c "lc lng th nm" gm nhng ngi Vit gc Hoa trn t Vit Nam. T m 16 thng 2,
cc t thm bo Trung Quc mang theo bc ph lun su vo ni a Vit Nam mc ni vi "lc lng th
nm" ny lp thnh cc ton v trang phc sn cc ng ba ng, b sui, cc cy cu ngn chn qun
tip vin ca Vit Nam t pha sau ln. Trc gi n sng, cc lc lng ny cng b mt ct cc ng dy
in thoi c lp ch huy s on vi cc cht, trn a pho.
[56]

Tin nhanh lc khi u, nhng qun Trung Quc nhanh chng phi gim tc do gp nhiu tr ngi v a
hnh v h thng hu cn lc hu phi dng la, nga v ngi th hng.
[55]
H thng phng th ca Vit
Nam dc theo bin gii rt mnh, vi cc hm ho hang ng ti cc im cao dc bin gii do lc lng
qun s c trang b v hun luyn tt trn gi. Kt qu l Trung Quc phi chu thng vong ln.
[57]
Trong
ngy u ca cuc chin, chin thut dng bin la v bin ngi ca Trung Quc c kt qu tt, h tin
c vo su trong lnh th Vit Nam hn 10 dm v chim c mt s th trn. Chin s c lit nht din
ra ti cc vng Bt Xt, Mng Khng ty bc v ng ng, ca khu Hu Ngh, Thng Nng ng
bc. Qun Trung Quc cng vt sng Hng v nh mnh v pha Lo Cai.
[57]

Trong hai ngy 18 v 19 thng 2, chin s lan rng hn. Vit Nam khng c rt mnh v vi tinh thn chin
u cao. Qun Trung Quc hu nh khng th s dng lc lng mc s on m phi dng i hnh nh
v thay i chin thut. H tin chm chp, ginh git tng ng hm, tng im cao, v cui cng cng
chim c Mng Khng, Trng Khnh, v ng ng. Ti Mng Ci, hai bn ginh git dai dng. C hai
bn u phi chu thng vong cao,
[58]
c t nht 4.000 lnh Trung Quc cht trong hai ngy u ny.
[59]
Sau
hai ngy chin tranh, qun Trung Quc chim c 11 lng mc v th trn, ng thi bao vy ng ng,
th trn c v tr then cht trn ng bin gii Trung-Vit.
[35]



Qun Trung Quc ang di chuyn ti Cao Bng. i u l xe bc thp Kiu 63 (K63).
Trn chin ti ng ng bt u ngay t ngy 17 v l trn c lit nht.
[58]
y l trn a phng th ca
Trung on 12 Ty Sn, S on 3 Sao Vng, Qun i Nhn dn Vit Nam. Tn cng vo ng ng l 2
s on b binh, 1 trung on xe tng, v chi vin ca 6 trung on pho binh Trung Quc.
[56]
Cm im ta
Thm M, Pho i, 339 to th chn king bo v pha ty nam th x ng ng, do lc lng ca hai Tiu
on 4 v 6, Trung on 12 trn gi, b Trung Quc bao vy v tn cng dn dp ngay t u vi lc lng
cp s on. Lc lng phng th khng c chi vin nhng chin u n nhng ngi cui cng, tr
c cho n ngy 22. Ngy cui cng ti Pho i, ni c h thng phng th kin c nht, khng gi c
i phng u hng, qun Trung Quc ch bc ph ti nh sp ca chnh, dng sng phun la, th lu
n, bn n ha cht c vo cc l thng hi lm thit mng c thng binh cng nh dn quanh vng n
y lnh nn.
[60]

Ngy 19 thng 2, ng Tiu Bnh trong cuc gp vi gii ngoi giao Argentina tuyn b y l cuc chin
tranh hn ch v Trung Quc s rt qun ngay sau khi t c mc tiu gii hn.
[61]

Cng ngy, mt on c vn qun s cao cp ca Lin X do i tng G.Obaturovym ng u ti H
Ni h tr cho cc tng lnh ch huy ca Vit Nam. Nhm chuyn gia ca Trung tng M.Vorobevy c trch
nhim c vn cho b t lnh lc lng Phng khng Khng qun cn i tng G.Obaturovym lm c vn
cho Tng tham mu trng lc lng v trang Vit Nam L Trng Tn v B trng B Quc phng, i
tng Vn Tin Dng.
[15]
Moskva yu cu Trung Quc rt qun. Lin X cng vin tr gp v kh cho Vit
Nam qua cng Hi Phng.


Mt trn Lo Cai
n 21 thng 2, Trung Quc tng cng thm 2 s on v tip tc tn cng mnh hn na. Ngy 22, cc th
x Lo Cai v Cao Bng b chim. Qun Trung Quc chim thm mt s vng ti H Tuyn, Cao Bng, Lng
Sn, v Qung Ninh. Chin s lan rng ti cc khu th ven bin Mng Ci. V pha Vit Nam, cng lc
vi vic trin khai phng ng quyt lit, khong t 3 n 5 s on (gm 30.000 qun) cng c gi li
thnh lp mt tuyn phng ng cnh cung t Yn Bi ti Qung Yn vi nhim v bo v H Ni v Hi
Phng.
[35]

Ngy 23 thng 2, ng Tiu Bnh nhc li tuyn b v "cuc chin tranh hn ch" v ni s rt qun trong
vng 10 ngy hoc hn. y c xem l thng ip nhm ngn Lin X can thip qun s, p li ku gi
rt qun ca M, xoa du cc nc ang lo ngi v mt cuc chin ln hn, v gy kh hiu cho Vit
Nam
[61]
Trong khi , mt tun dng hm Sverdlov v mtkhu trc hm Krivak ca Lin X ri cng t
ngy 21 tin v pha vng bin Vit Nam. Lin X cng bt u dng my bay gip Vit Nam ch qun v
v kh ra Bc. Hai chuyn bay c bit ca Lin X v Bulgaria ch v kh kh ti bay ti H Ni.
[61]

Ngy 26 thng 2, thm nhiu qun Trung Quc tp kt quanh khu vc Lng Sn chun b cho trn chin nh
chim th x ny.
[58]
Sau khi th st chin trng, B tng tham mu Qun i Nhn dn Vit Nam xut iu
ng mt qun on t Campuchia cng mt tiu on pho phn lc BM-21 va c Lin X vin tr v
Lng Sn. ng thi t chc v huy ng li cc n v v cc phn i, bin ch li mt s on va rt lui
t chin trng, tin hnh cc hot ng tc chin vo su trong hu phng ch.
Phi on my bay vn ti An-12 ca Lin X tin hnh khng vn Qun on 2, Qun i Nhn dn Vit
Nam t Campuchia v Lng Sn.
[15]

Ngy 25 thng 2, ti Mai Sao, Qun on 14 thuc Qun khu 1, Qun i Nhn dn Vit Nam cng B ch huy
thng nht Lng Sn c thnh lp, lc lng bao gm cc S on 3, 327, 338, 337 (ang t Qun khu
4 ra) v sau ny c thm S on 347 cng cc n v trc thuc khc.
[62]

Trong giai on u n ngy 28 thng 2 nm 1979, qun Trung Quc chim c cc th x Lo Cai, Cao
Bng, v mt s th trn. Cc c s vt cht, kinh t nhng ni ny b ph hy trit . Tuy nhin, do vp
phi s phng ng c hiu qu ca Vit Nam cng nh c chin thut lc hu so vi pha Vit Nam nn qun
Trung Quc tin rt chm v b thit hi nng.
[59]
Qun Vit Nam cn phn kch nh c vo hai th trn bin
gii Ninh Minh (Qung Ty) v Malipo (Vn Nam) ca Trung Quc, nhng ch c ngha quy ri.
[63]

Giai on 2[sa | sa m ngun]
Bi chi tit: Trn Lng Sn
Giai on 2 bt u t ngy 27 thng 2. Chin s tp trung ti Lng Sn tuy giao tranh ti Lo Cai, Cao
Bng, v Mng Ci vn tip din. Trn nh chim th x Lng Sn bt u lc 6 gi sng cng ngy.
Trung Quc iu ti y thm 2 s on t ng ng v Lc Bnh (pha ng nam Lng Sn), tip tc
a thm qun mi t Trung Quc thm nhp Vit Nam tng vin.
[63]
Ti Lng Sn, cc S on 3,
337, ca Vit Nam t chc phng th chu o v phn ng mnh lit trc cc t tn cng ln ca
qun Trung Quc. T ngy 2 thng 3, S on 337 tr ti khu vc cu Khnh Kh. S on 3 chng tr 3
s on b binh 160, 161, 129, cng nhiu tng, pho, tin cng trn mt chiu di 20 km t x Hng
Phong huyn Vn Lng n x Cao Lu huyn Cao Lc. Sut ngy 27, hng Cao Lc, s on 129
Trung Quc khng ph ni trn a phng th ca trung on 141; hng ng 1B, s on 161 b
trung on 12 ghm chn; hng ng 1A, trung on 2 va chn nh s on 160 t pha bc va
chng li cnh qun vu hi ca s on 161 t hng ty bc thc sang. Nhng 14 gi ngy hm , 1
tiu on Trung Quc b mt lun qua pha sau bt ng nh chim im cao 800, ni t i quan st
pho binh ca s on 3 Sao Vng. Mt im cao 800, th trn phng ng ca Vit Nam pha ty
ng 1A t Cc Ch n im cao 417 b chc thng.
[62]
Chim c im cao 800 v Tam Lung,
nhng trong sut cc ngy t 28 thng 2 n 2 thng 3, qun Trung Quc vn khng vt qua c on
ng 4 km vo th x Lng Sn, tuy dng cho hng tin cng ny gn 5 s on b binh.
[62]
Sau
nhiu trn nh m mu ginh git cc im cao quanh Lng Sn, m c trn qun phng th Vit Nam
nh n vin n cui cng, qun Trung Quc bt u bao vy th x Lng Sn ngy 2 thng 3
[63]
s
dng thm s on 162 d b chin dch ca qun on 54 v dng 6 s on tn cng ng lot trn
nhiu hng.
[62]
Chiu ngy 4, mt cnh qun Trung Quc vt sng K Cng, chim im cao 340 v
vo ti th x Lng Sn, mt cnh qun khc ca s on 128 Trung Quc cng chim sn bay Mai Pha,
im cao 391 pha ty nam th x.
n y, pha Vit Nam iu cc s on ch lc c xe tng, pho binh, khng qun h tr p st mt
trn, chun b phn cng gii phng cc khu vc b chim ng. Qun on 14 vi cc s on 337, 327,
338 hu nh cn nguyn vn ang b tr qun quanh th x Lng Sn. Qun on 2, ch lc ca Qun
i Nhn dn Vit Nam, tp kt sau lng Qun on 14.
[62]

Trung Quc rt qun[sa | sa m ngun]


Nhng t binh Trung Quc b canh gi bi n dn qun Vit Nam.


Mt t binh Trung Quc b tri git cnh khuu.
Ngy 5 thng 3 nm 1979, Vit Nam ra lnh tng ng vin ton quc.
[64]
Cng ngy, Bc Kinh tuyn b
"hon thnh mc tiu chin tranh", "chin thng" v bt u rt qun.
Ngy 6 thng 3 nm 1979, Ban B th Trung ng ng Cng sn Vit Nam ra Ch th s 69, nhn nh
v tnh hnh v a ra ch trng trong iu kin Trung Quc rt qun. Ch th ny khng nh: Trong khi
chp nhn cho ch rt qun, chng ta lun lun phi nng cao cnh gic, tng cng quc phng, sn
sng ging tr ch ch ng, nu chng lt lng, tr li xm lc nc ta ln na (...) Khng c mt
cht m h no i vi m mu c bn ca bn phn ng Trung Quc l thn tnh nc ta, khut phc
nhn dn ta (...) lun lun sn sng chun b chin u bo v T quc, p tan bn xm lc (...) cn
ging cao chnh ngha ca ta, bo v c lp, t do ca T quc v bo v ha bnh, xc tin vic hnh
thnh mt trn nhn dn th gii ng h, bo v Vit Nam".
[11]
Ngy 7 thng 3, Vit Nam tuyn b rng
th hin "thin ch ha bnh", Vit Nam s cho php Trung Quc rt qun.
[65]

Mc d Trung Quc tuyn b rt qun, chin s vn tip din mt s ni. Dn thng Vit Nam vn tip
tc b git, chng hn nh v thm st ngy 9 thng 3 ti thn ng Chc, x Hng o, huyn Ha
An, Cao Bng, khi qun Trung Quc dng ba v dao git 43 ngi, gm 21 ph n v 20 tr em,
trong c 7 ph n ang mang thai, ri nm xc xung ging hoc cht ra nhiu khc ri vt hai bn b
sui.
[66]
Trong thi gian chun b rt qun, Trung Quc cn ph hy mt cch c h thng ton b cc
cng trnh xy dng, t nh dn hay ct in, ti cc th x th trn Sapa, ng ng, Lng Sn,...
[66]

S on 337 ca Vit Nam, ln tham chin t ngy 2 thng 3 ti khu vc cu Khnh Kh Lng Sn
chi vin cho cc n v ang chn nh qun Trung Quc. S on ny n ni qu mun thay i cc
din trn nh ti Lng Sn, nhng cng s on 338 t chc phn kch nh vo qun Trung Quc
rt lui qua ng Chi M.
[67]

Ngy 16 thng 3 nm 1979, Trung Quc tuyn b hon tt vic rt qun khi Vit Nam.
[68]

Vit Nam phn kch[sa | sa m ngun]
Pha Vit Nam cng phn kch nh vo hai thnh ph bin gii ca Trung Quc l Malipo v Ninh
Minh.
[11]

Chin dch dn vn ca Trung Quc[sa | sa m ngun]
Theo truyn thng, Trung Quc cao vic tuyn truyn chnh tr cho binh s v dn chng ca mnh v
chnh ngha ca h trong vic cn thit tin hnh cuc chin trng pht Vit Nam. Ngay t trc khi qun
Trung Quc vt bin gii nh vo Vit Nam, c hai bn ln ting co buc nhau c cc hnh vi gy
hn trn tuyn bin gii. Theo pha Trung Quc, qun Vit Nam tin hnh hn 1100 v xm nhp trn
bin gii. i li, Vit Nam cho bit vic qun Trung Quc tin hnh khiu khch din ra hng
ngy.
[35]
Cng vi vic quan h chnh tr tr nn cng thng, s v xung t v trang ti bin gii cng
tng ln, t khong 100 v nm 1974 ln ti hn 900 v nm 1976.
[69]
Vic Trung Qucchim Hong
Sa nm 1974 cng nh vic Vit Nam a qun tip qun Trng Sa cng gp phn khin nguyn nhn
bt ng gia hai pha tr nn su sc.
[69]

Trung Quc tuyn truyn trong nhn dn rng y l cuc chin phn cng chng Vit Nam bo v
lnh th quc gia; tuyn truyn vi qun i rng chin dch qun s ny c tin hnh trng pht
nh cm quyn Vit Nam, c th l "b l L Dun", v rng qun i cn ginh c s ng h ca nhn
dn Vit Nam.
[70]
Chin dch vn ng qun chng ca Trung Quc t ra c kt qu vi dn chng v cn
b Trung Quc ti vng bin, khin h c th huy ng hng chc vn dn cng tham gia cc hot ng
bo m an ninh v tip t cho qun i. Hin ti sau 34 nm vn c ti trn 90% ngi dn Trung Quc
quan nim rng, nm 1979 Qun i Nhn dn Vit Nam vt bin gii sang tn cng Trung Quc v
bt buc Trung Quc phi t v nh tr, cuc chin 1979 ch l cuc phn cng trc s xm lc ca
Vit Nam
[71]
.
i vi dn thng Vit Nam, Trung Quc b ra nhiu cng sc tuyn truyn li ko ngi dn vng bin,
c bit l vi cc dn tc thiu s sng vt qua bin gii hai nc nh Ty, Nng ( Trung Quc gi
l dn tc Choang), Dao, Hmong v cc nhm ngi thiu s gc Hoa. Kt qu l trong ngy u ca
cuc chin, c ni, qun Trung Quc c dn vng qua n bin phng tin su vo t Vit Nam
m khng b pht hin. Phc v cng tc dn vn ti cc khu vc chin s, Trung Quc cn thnh lp cc
n v c bit m nhim v ch yu l t chc cng nh kim tra hot ng ca cc i vn ng qun
chng trong tt c cc n v qun. Theo , qun Trung Quc tin sang Vit Nam phi gim ti thiu
nhng hnh ng gy xo trn, phin h n dn chng, tn trng phong tc tp qun, ti sn, cung cp
go, mui, du thp, thuc cha bnh... cho dn c bn a. Chnh sch ny c mt s n v Trung
Quc vng Lo Cai thc hin.
[72]

Tuy nhin, qun Trung Quc thc hin nhiu hnh ng nh git chc, t ph, ngay c sau khi
tuyn b rt qun. Hu ht cc th x th trn m Trung Quc chim c u b ph hy mt cch c h
thng.
[73]
Ti th x Cao Bng, qun Trung Quc dng thuc n ph sp bt c cng trnh g t cng s
n bu in, t bnh vin n trng hc, t ch n cu.
[73]
Ti ng ng, qun Trung Quc ly i tt
c nhng g c th mang theo, t xe p cho n thanh ray tu ha, nhng g khng mang c u b
p ph. Ti th x Cam ng trn b sng Hng, cch bin gii khong 10 km, ngoi vic ph hy th
x, qun Trung Quc cn cho t c m apatit.
[74]

O'Dowd tng kt l chnh sch dn vn ca qun Trung Quc t ra khng thnh cng i vi ngi dn
Vit Nam. ng l gii rng "ngi Vit Nam rt yu nc, thm nhun t tng chnh tr, gii chu ng,
khng d b lung lc,...".
[75]
. Ngoi ra, nhng hnh ng tn ph, git chc dn thng, cng nh ngc
i t binh ca qun Trung Quc gy hi cho n lc dn vn ca h.
[75]
Nhng hot ng ny mt phn
l do binh lnh Trung Quc sang Vit Nam b sc v s khc lit, sc khng c ca qun Vit Nam cng
nh ca dn bn a,
[76]
mt phn nm trong cc ph hoi c k hoch v t chc, v d nh ti th x
Lng Sn.
[77]
Hot ng li ko ngi thiu s ti bin gii ca Trung Quc cng khng t c kt qu
mong i. Khi qun Trung Quc t qun khu Vn Nam rt v nc, tt c nhng ip vin v qun du
kch ngi thiu s m h gy dng c khi chim ng cc khu vc bin gii trong thi gian chin dch
u b lc lng an ninh Vit Nam bt gi v x t.
[78]

Chin tranh tm l ca Trung Quc vi cc lc lng phng th ca Vit Nam cng tht bi. Trong sut
cuc chin, him c n v no ca Vit Nam khng nh tr quyt lit qun Trung Quc. Qun Trung
Quc cui cng cng hiu rng ngoi vic s dng sc mnh qun s, h khng c hy vng ginh thng
li trong chin tranh tuyn truyn chnh tr.
[79]

Phn ng quc t[sa | sa m ngun]


ng Tiu Bnh v Tng thng M Jimmy Carter trong mt bui l ngy 31 thng 1nm 1979.
Ngay khi cuc chin n ra, Hoa K tuyn b gi v tr trung lp v ku gi "s rt qun lp tc ca Vit
Nam khi Campuchia v Trung Quc khi Vit Nam",
[57]
ni rng "vic Trung Quc xm lc Vit Nam l
s tip ni ca vic Vit Nam xm lc Campuchia".
[58]
Nhng theo nh gi ca Nayan Chanda, Hoa K
l quc gia phng Ty duy nht gn nh ng h cuc xm lc Vit Nam ca Trung Quc; tri vi li
ln n vic Vit Nam tin nh Khmer l "mt mi e da cho ha bnh v n nh trong khu vc",
tuyn b ca M v cuc tn cng ca Trung Quc c hm bo cha rng "vic Trung Quc thm nhp
bin gii Vit Nam l kt qu ca vic Vit Nam xm lc Campuchia".
[80]
Ngoi Hoa K th a s cc
quc gia phng Ty phn i mnh m hnh ng qun s ca pha Trung Quc, s c lp ny nh
hng kh ln ti chnh sch ngoi giao bc u m ca ca Bc Kinh khi .
[17]

Ngy 18 thng 2, Chnh ph Lin X ra tuyn b ln n Trung Quc xm lc Vit Nam: Vic Trung Quc
tin cng xm lc Vit Nam chng t mt ln na rng, Bc Kinh c thi v trch nhim bit nhng
no i vi vn mnh ca ho bnh v Ban lnh o Trung Quc s dng v kh mt cch tu tin, y ti
c bit nhng no!.. Nhng hnh ng xm lc tri vi nhng nguyn tc ca Lin Hp Quc, ch
p th bo lut php quc t, cng vch trn trc ton th gii th gii thc cht chnh sch b quyn
ca Bc Kinh ng Nam .
[11]
Lin X vin dn hip nh k vi Vit Nam, thc gic Trung Quc
"ngng trc khi qu mun" v i Trung Quc rt qun lp tc v ton b. Trong thi gian xy ra cuc
chin, Lin X ln n cuc tn cng ca Trung Quc l "hnh ng man r bt chp o l ca k
cp", i Trung Quc lp tc chm dt "cuc chin tranh xm lc", v cnh bo Trung Quc v lng
trung thnh ca Lin X i vi Hip c hu ngh v hp tc Lin X - Vit Nam. Ngoi ra, Lin X
khng c hnh ng can thip qun s m ch h tr vn chuyn bng hng khng, trin khai hi qun
ngoi b bin Vit Nam
[65]
v tng cng gi c vn v chuyn gia qun s sang Vit Nam
[15]
nhm trnh
v quan h vn cng thng vi Trung Quc.
[17]
Lin X cng cnh bo Trung Quc v vic t cc
lc lng v trang X Vit Siberi vo tnh trng sn sng chin u s 1 ng thi cung cp cho Vit
Nam cc thng tin qun s thu c t v tinh do thm. Bn thn chnh quyn H Ni, vn gi chin
thut phng th trong cuc chin, cng t chi s tham gia ca cc phi cng Lin X vo cc trn
nh.
[64]
Do khng tham gia v qun s, ngy 10 thng 3, Lin X ha s tng vin tr qun s cho Vit
Nam.
[65]

m hm Trung Quc tuyn b rt qun, Cuba cnh bo Trung Quc l nc ny s h tr Vit Nam, k
c vic a qun n nu cn.
[65]
Sau khi bit tin Trung Quc rt qun, nht bo Pravda ca Lin X cng
a ra bnh lun rng "Lin X hiu c d tm ca Bc Kinh v vy khng p li nhng khiu khch
qun s ca Trung Quc vi mc ch duy nht l lm leo thang cng thng gia Lin X v Hoa K".
[17]

Ti Lin Hip Quc, tranh ci kch lit xy ra xung quanh vn an ninh ng Nam . Hai s kin Vit
Nam nh vo Campuchia lt ch Khmer v Trung Quc nh vo Vit Nam cng c a ra
bn lun. Hi ng Bo An b chia r su sc sau cc cuc hp vo cc ngy cui thng 2.
[81]
Cc
nc ASEAN mun tt c cc lc lng qun s nc ngoi rt qun v nc. M ng h lp trng
ny. Lin X tuyn b khng ng h bt c ngh quyt no khng ln n Trung Quc v i Trung Quc
rt qun. Ngy 23 thng 2, Lin X cng Tip Khc a d tho ngh quyt trong ln n Trung Quc
xm lc, i Trung Quc rt qun v bi thng chin tranh cho Vit Nam, v ku gi cm vn v kh i
vi Trung Quc. Cn Trung Quc th ch trch Lin X "khuyn khch Vit Nam tn cng Trung Quc v
xm lc Campuchia". Ngy 24 thng 2, Trung Quc a d tho ngh quyt i Vit Nam "lp tc rt
qun hon ton khi Campuchia". Cui cng, Lin Hp Quc khng i n c mt ngh quyt no.
[81]

Ln n Trung Quc, h tr Vit Nam:
Lin X, Ba Lan, ng c, Tip Khc, Hungary, Bulgaria, Albania,
Mng C,
Afghanistan, Ethiopia, Angola, Mozambique, Cng ha Nhn dn Campuchia v
cc quc gia v tinh ca Lin X
Ly lm tic v yu cu Trung Quc rt qun:
Lo, Min in, n
Phn i hnh ng qun s ca Vit Nam v Trung Quc:
Thy in, Canada, New Zealand
Yu cu Trung Quc rt qun khi Vit Nam, Vit Nam rt qun khi Campuchia:
Nht Bn, Thi Lan, Malaysia, Singapore, Indonesia, Philippines
Iraq, Bc Yemen
an Mch, Phn Lan, Na Uy, Anh, H Lan, Italy, Nam T,
Romania, Hoa K,
Australia
Ly lm tic vi Vit Nam v Trung Quc, hy vng Vit Nam v Campuchia c th c t quyt nh vn
mnh ca mnh:
Ty c, o, Thy S, B, Luxembourg, Php, Ty Ban Nha, Hy Lp
Ku gi thng lng:
Bangladesh, Sp, Iceland, Ireland, Ai Cp, Libya, Mali, Madagascar
Khng tuyn b cng khai:
B o Nha
H tr Trung Quc:
Campuchia Dn ch , CHDCND Triu Tin
Kt qu cuc chin[sa | sa m ngun]
Tuy Vit Nam v Trung Quc u tuyn b chin thng trong cuc chin nhng c hai bn u phi chu
thit hi nng n v ngi v ca.
[59]
Cuc chin c bit li nhiu tc hi ln cho pha Vit Nam. Ngoi
cc thng vong v con ngi, tn tht c th v c s vt cht h tng 6 tnh bin gii b ph hy do
trn chin, Vit Nam cn phi gnh chu nhiu kh khn, thit hi do thi v chnh sch th ch, vy
hm m Trung Quc v ng minh ca Trung Quc gy ra trn cc mt trn qun s, kinh t, ngoi
giao,...
Thng vong v thit hi[sa | sa m ngun]
Theo tng Ng Tu Quyn (), ph tng t lnh Qun gii phng Trung Quc, s qun Vit Nam b
cht v b thng l 50.000, trong khi con s tng ng ca Trung Quc l 20.000.
[82]
Theo nh s hc
Gilles Frier th c khong 25.000 lnh Trung Quc thit mng v gn 500 xe bc thp hoc pho b ph
hy, con s ny pha Vit Nam cng l gn tng t nhng thp hn mt cht.
[83][84]
Russell D. Howard
cho rng qun Trung Quc thng vong 60.000 ngi, trong s cht l 26.000,
[85]
mt s ngun khc
cng ng vi con s thng vong t nht khong 50.000 ca pha Trung Quc.
[17][86]
Ngun ca King
Chen ni rng ring ti cc bnh vin ln Qung Ty c t nht 30.000 thng binh Trung
Quc.
[82]
Thng 4 nm 1979, Bo Qun i Nhn dn ca Vit Nam c lng tng thng vong ca
qun Trung Quc l 62.500 ngi.
[87]
Pha Vit Nam c hng nghn dn thng cht v b thng,
theo tp ch Time th c khong di 10.000 lnh Vit Nam thit mng (con s ny pha Trung Quc l trn
20.000).
[59]
Pha Trung Quc bt c khong 1.600 t binh trong tng s hn 50.000 qun Vit Nam
tham chin ti mt trn Lo Cai, Cao Bng, Lng Sn.
[88]

Theo tuyn b ca Vit Nam, kt qu chin u ca h nh sau:
Mt trn Lng Sn: dit 19.000 lnh TQ, ph hy 76 xe tng, thit gip v 52 xe qun s, 95 khu
pho-ci v gin phng ho tin, tiu dit v nh thit hi nng 3 trung on, 4 tiu on (c hi khc
bit so vi k s S on Sao Vng).
Mt trn Cao Bng: dit 18.000 lnh TQ, ph hy 134 xe tng, thit gip v 23 xe qun s, tiu dit v
nh thit hi nng 7 tiu on.
Mt trn Hong Lin Sn (Lo Cai): dit 11.500 lnh TQ, ph hy 66 xe tng, thit gip v 189 xe qun
s, tiu dit v nh thit hi nng 4 tiu on.
Mt trn Qung Ninh, Lai Chu v H Tuyn: dit 14.000 lnh TQ, ph hy 4 xe tng, thit gip, 6 xe
qun s, tiu dit v nh thit hi nng 3 tiu on.
Cuc chin cng gy ra nhng thit hi nng n v kinh t cho Vit Nam: cc th x Lng Sn, Cao
Bng, th trn Cam ng b hy dit hon ton, 320/320 x, 735/904 trng hc, 428/430 bnh vin,
bnh x, 41/41 nng trng, 38/42 lm trng, 81 x nghip, hm m v 80.000 ha hoa mu b tn ph,
400.000 gia sc b git v b cp.
[83]
Khong mt na trong s 3,5 triu dn b mt nh ca, ti sn v
phng tin sinh sng. c Lin X tng cng vin tr, t 27 thng 3 nm 1979, Vit Nam quyt
nh cho tu qun s Lin X ng cng Cam Ranh.
[64]
V pha bc Kinh, cuc chin ngn ngy tiu
tn ca nc ny khong 1,3 t USD v lm nh hng ln ti qu trnh ci t kinh t.
[89]

V lu di, n m u cho hn 10 nm cng thng trong quan h v xung t v trang dc bin gii gia
hai quc gia, buc Vit Nam phi thng xuyn duy tr mt lc lng qun s khng l dc bin gii, gy
hu qu xu n nn kinh t. Sinh hot v sn xut ca ngi dn vng bin gii b nh hng nghim
trng. Ngoi ra, nhiu ct mc bin gii cng b qun Trung Quc ph hy, gy kh khn cho vic hoch
nh bin gii sau ny.
nh gi[sa | sa m ngun]
C Vit Nam v Trung Quc u tuyn b chin thng.
Pha Trung Quc: ng Tiu Bnh khng nh mc d c nhiu tht bi v qun s nhng Trung Quc "
t c chin thng v chnh tr v chin thng chung cuc". ng cn khng nh qun Trung Quc "
c th tin thng ti H Ni nu mun". Quan im t ph bin hn l ca Trn Vn (Ph Th tng, mt
trong 5 nhn vt quan trng nht ca ng Cng sn Trung Quc cng vi Mao Trch ng, Lu Thiu
K, Chu n Lai v Chu c) rng vic chim c H Ni khng phc v c mc ch g, cuc chin
s c chi ph nng n qu sc chu ng nu ko di thm 6 thng na, v v l do ti chnh khng nn
lp li mt cuc chin khng phn thng bi nh vy.
[82]

H. Kissinger nh gi v cuc chin tranh ny: Yu t thc h bin mt khi xung t. Cc trung tm
quyn lc ca cng sn cui cng tin hnh chin tranh ginh th cn bng quyn lc khng phi cn
c vo thc h m hon ton xut pht t li ch dn tc.
[11]

Theo nh gi ca tc gi King C. Chen,
[82]
qun Trung Quc c l t c 50-55% cc mc tiu c
gii hn ca mnh.
[90]
Bn cnh thnh cng trong vic bm theo c kh st cc k hoch tin qun v
rt qun,
[90]
qun Trung Quc khng t c kt qu nh cc mc tiu cng b: h khng tiu
dit c s on no ca Vit Nam; khng chm dt c xung t c v trang ti vng bin gii;
khng buc c Vit Nam rt qun khi Campuchia;
[91]
khng gy c nh hng ln chnh ph Vit
Nam trong vn Hoa kiu.
[92]
im yu ca qun Trung Quc l v kh v phng tin lc hu. Ngoi ra,
h nh gi thp sc mnh qun s ca Vit Nam.
[93]
S thiu kinh nghim chin u v tinh thn km
cng nm trong cc im yu ca qun Trung Quc.
[91]

V qun s, tc gi Edward C. O'Dowd
[94]
nh gi rng qun Trung Quc th hin trnh chin u
km trong cuc chin. Ti Lng Sn, 2 qun on Trung Quc b mt trung on Vit Nam cm chn
trong 1 tun, mt qun on khc cn 10 ngy ly Lo Cai v Cam ng - hai th cch bin gii
khng n 15 km. Trung Quc chim Cao Bng vt v n mc cn t nht 2 qun on tip tc tn
cng mt th x m Trung Quc tuyn b chim c. Ti Qung Ninh, mt trung i Vit Nam cm
chn 5 ting ng h mt trung on Trung Quc ang trn ng chim ni Cao Ba Lanh gip bin gii,
gy thng vong cho 360 trong qun s 2800 ca trung on ny. Nhng tn tht nhn mng nh vy lp
li trn ton mt trn v em li t hiu qu. Qun Trung Quc khng s dng c s qun ng mt
cch hiu qu bng cc chin thut thch hp v do khng th t c tc hnh binh nh mong
mun ca chin lc "nh nhanh thng nhanh" ( tc chin tc quyt). y l hu qu ca s lc
hu v chin thut tc chin ca qun i Trung Quc vn gn nh khng c ci thin k t sau chin
thut bin ngi chin tranh Triu Tin nhng nm 1950. Tht bi v mt chin thut buc Qun y
Trung ng ng Cng sn Trung Quc y mnh qu trnh hin i ha qun i nc ny.
[64]

Trn phng din quan h quc t, cuc chin Vit-Trung cho thy rng Trung Quc, vi s ng h t
pha Hoa K, sn sng can thip qun s vo Vit Nam - mt quc gia cng sn tng l ng minh trong
nhiu nm, kt qu chin tranh cng cho thy Vit Nam sc chng li s can thip qun s m
khng phi iu ng qun ch lc t bin gii Ty Nam v min Nam Vit Nam. Nhng s kin t cuc
chin cho thy mi quan h ngoi giao phc tp Lin X - Trung Quc - Vit Nam vi kt qu l Trung
Quc khng th tung ton b lc lng vo cuc chin nhm "dy cho Vit Nam mt bi hc" v chu sc
p t pha Lin X, ng thi Lin X cng khng sn sng tung qun i vo tham chin bo v ng
minh m ch tp trung vin tr kinh t, qun s. iu ny khin cho rt nhiu ngi Vit Nam sau
nghi ng v ng minh Lin X cng nh i vi Lin X tht s l mt s tht bi v uy tn.
[95]
Kt qu
cuc chin cng cho thy Trung Quc bt lc trong vic h tr ng minh Khmer trong cuc chin vi
Vit Nam v tht bi trong vic iu chnh quan h ngoi giao tng cng nh hng khu vc ng
Nam .
[17][86]

Nhiu quan im khc cho rng Trung Quc tht bi v qun s nhng li t c mt s thnh cng
v chin lc, trong c vic chng t cho cc nc ng Nam rng h sn sng dng v lc nu v
th v uy lc ca mnh b thch thc.
[38]

Hu chin[sa | sa m ngun]
Bi chi tit: Xung t bin gii Vit Nam-Trung Quc 1979-1990 v Vn lnh th bin gii Vit Nam-
Trung Quc
Khi qun Trung Quc rt khi Vit Nam thng 3 nm 1979, Trung Quc tuyn b h khng tham vng
d "ch mt tc t lnh th Vit Nam".
[96]
Trn thc t, qun Trung Quc chim ng khong
60 km
2
lnh th
[97]
c tranh chp m Vit Nam kim sot trc khi chin s n ra. Ti mt s ni nh
khu vc quanh Hu Ngh Quan gn Lng Sn, qun Trung Quc chim ng cc lnh th khng c
gi tr qun s nhng c gi tr biu tng quan trng. Ti cc ni khc, qun Trung Quc chim gi
cc v tr chin lc qun s lm bn p t c th tin nh Vit Nam.
[98]

Sau khi chin tranh kt thc, Vit Nam v Trung Quc ni li m phn v vn bin gii. Cuc m
phn Vit Trung ln ba din ra vo nm 1979 vi hai vng m phn. Trong vng m phn th
nht pha Vit Nam cho rng, trc ht cn vn hi ha bnh, to khng kh thun li gii quyt
nhng vn khc. on Vit Nam a ra phng n ba im gii quyt vn bin gii: chm
dt chin s, phi qun s ha bin gii; khi phc giao thng, vn ti bnh thng trn "c s tn
trng ng bin gii lch s m cc Hip nh Trung - Php nm 1887 v 1895 thit lp". Pha
Trung Quc kin quyt t chi nhng ngh ca Vit Nam, a ra ngh tm im ca mnh, bc
b vic phi qun s ha bin gii, ngh gii quyt cc vn lnh th trn "c s nhng cng c
Trung - Php" ch khng phi trn c s ng ranh gii thc t do cc Hip nh a li. Trung
Quc cng i Vit Nam tha nhn cc qun o Hong Sa v Trng Sa l "mt b phn khng th
tch ri ca lnh th Trung Quc"; Vit Nam phi rt qun ra khi Trng Sa, thay i chnh sch vi
Lo v Campuchia, gii quyt vn Campuchia. Trung Quc cng yu cu Vit Nam nhn li nhng
ngi Hoa ra i. Trong quan h vi cc nc khc: "Khng bn no s tham gia bt c khi qun
s no chng bn kia, cung cp cn c qun s hoc dng lnh th v cc cn c cc nc khc
chng li pha bn kia"; "Vit Nam khng tm kim b quyn ng Dng hay bt c ni no" lm
iu kin tin hnh thng lng.
[28]

Vng m phn th hai c t chc ti Bc Kinh t ngy 8/6/1979. on i biu Vit Nam ngh
hai bn cam kt khng tin hnh cc hot ng thm bo v trinh st di mi hnh thc trn lnh th
ca nhau; khng tin hnh bt c hot ng tin cng, khiu khch v trang no, khng n sng t
lnh th bn ny sang bn kia, c trn b, trn khng, trn bin; khng c bt c hnh ng g uy hip
an ninh ca nhau. Vit Nam cng a ra nhng quan im ca mnh v "chng b quyn" vi ba ni
dung chnh: Khng bnh trng lnh th di bt c hnh thc no, chm dt ngay vic chim ot
t ai ca nc kia, khng xm lc, khng dng v lc "trng pht" hoc "dy bi hc";
khng can thip vo quan h ca mt nc vi nc khc, khng can thip vo cng vic ni b ca
nc khc, khng p t t tng, quan im, ng li ca mnh cho nc khc; khng lin minh
vi cc th lc phn ng khc chng li ha bnh, c lp dn tc. Trong vng m phn ny, Trung
Quc ch yu ch trch Vit Nam v vic buc Trung Quc phi thc hin chin tranh t v, cp
n mt s vn lin quan n quan h hai nc v lp trng ti khu vc, khng tp trung gii
quyt thc cht vn bin gii. u nm 1980, Trung Quc n phng nh ch vng ba, khng
ni li m phn. Vit Nam lin tip gi cng hm yu cu hp tip vng ba, nhng Trung Quc lm
ng. Trong nhng nm 1979-1982, Vit Nam nhiu ln ngh ni li cc cuc m phn b Trung
Quc n phng b d, nhng Trung Quc vn mt mc khc t.
[28]

T thng 3/1979 n ht thng 9/1983, Trung Quc cho lc lng v trang xm nhp bin gii Vit
Nam 48.974 v, trong xm nhp bin gii trn b 7.322 v c n sng, khiu khch; xm nhp vng
bin 28.967 v; xm nhp vng tri bin gii 12.705 v (vi hn 2.000 tp my bay).
[28]

Trung Quc bn pho thng xuyn vo cc vng dn c, tip tc ln chim t ai, xm canh, xm
c, di chuyn, p ph ct mc, dng bia, chn m trong t Vit Nam. Tnh n thng 3/1983, Trung
Quc cn chim gi 89 im ca Vit Nam.
[28]
Vic Trung Quc chim ng cc lnh th bin gii lm
cho Vit Nam cm gin, v gia hai pha n ra mt lot trn giao tranh nhm ginh quyn kim sot
cc khu vc . Xung t bin gii gia Vit Nam v Trung Quc vn tip din cho n nm 1988, ln
cao vo cc nm 1984-1985.
[99]
Trong thng 5 - thng 6 nm 1981, qun Trung Quc m cuc tn
cng vo i 400 (m Trung Quc gi l Php Tp Sn - ) huyn Cao Lc, Lng Sn,
[100]
xa
hn v pha ty, qun Trung Quc cng vt bin gii nh vo cc v tr quanh i 1688 tnh H
Tuyn. Giao tranh din ra ht sc m mu vi hng trm ngi thuc c hai bn thit
mng.
[101]
Ngy 1/2/1984, Tng B th ng Cng sn Trung Quc H Diu Bang cng on cn b
cao cp n thm cao im 400 (m Trung Quc t tn l Pakhason) ng vin qun
i.
[28]
Ti nm 1984, qun Trung Quc li dng nhiu tiu on m cc t tn cng ln vo Lng
Sn. c bit ti H Tuyn, trong thng 4 - thng 7 nm 1984, qun Trung Quc nh vo di i
thuc huyn V Xuyn, tnh H Giang m Trung Quc gi l Lo Sn. Qun Trung Quc chim mt s
ngn i thuc di i ny, giao tranh ko di dng dai, nhng khng c ni no qun Trung Quc
tin su c hn vo lnh th Vit Nam qu 5 km, d qun ng hn nhiu.
[102]

Cc nh quan st nc ngoi ghi nhn t thng 7/1980 n thng 8/1987, dc bin gii Vit Nam -
Trung Quc xy ra 6 cuc xung t v trang ln vo cc thng 7/1980, thng 5/1981, thng 4/1983,
thng 6/1985, thng 12/1986 v thng 1/1987. Theo tuyn b ca Ngoi Trng Trung Quc Ng
Ngc Khim trong bui hp bo Singapore ngy 29/1/1985, trong nm 1985, Trung Quc iu
thm 8 s on b binh cng gn 20 s on ti ch p st bin gii Vit Trung; ng thi, trin
khai hn 650 my bay chin u, nm bom cc sn bay gn bin gii. Cn theo Bo Nht Bn Sankei
Shimbun ra ngy 14/1/1985, Trung Quc a s my bay n gn bin gii Vit - Trung ln gn
1.000 chic. i BBC ngy 6/2/1985 cho bit: Trung Quc c 400.000 qun ng dc bin gii Vit
Trung. Tp ch Nghin cu vn quc t ca Trung Quc s 2/1982 l gii mc ch ca vic b tr
mt lc lng ln qun i st bin gii vi Vit Nam l km gi mt phn binh lc ca Vit
Nam tuyn bin gii pha Bc, do lm li cho cuc chin tranh chng xm lc ca nhn dn
Campuchia. Trung Quc cng thng xuyn khiu khch v trang, ln chim, ph hoi phng tuyn
bo v bin gii, tung gin ip, thm bo, bit kch vo ni a, kch ng cc dn tc thiu s dc
bin gii Vit Trung ly khai, xy dng c s v trang, gy ph. T cui nm 1980, Trung Quc h tr
Fulro v tn qun Polpot, lp cn c ng Bc Campuchia, lp hnh lang Ty Nguyn- Campuchia
Thi Lan.
[28]

Trong cc ngy 22/2/1980, 27/2/1980 v 2/3/1980 ti vng bin Ty Nam qun o Hong Sa, Hi
qun Trung Quc bt gi mt s thuyn nh c ca ng dn hai tnh Qung Nam - Nng v
Ngha Bnh. T nm 1979 n nm 1982, din ra cc s kin ng ch nh Tng cc Hng khng
Dn dng Trung Quc cng b mt thng co quy nh "bn vng nguy him" Ty Nam o Hi
Nam, trong c vng tri ca qun o Hong Sa v buc my bay dn dng ca cc nc khc
phi bay qua y vo nhng gi do Trung Quc quy nh; thnh lp l on Hi qun u tin o
Hi Nam (12/1979); cho my bay nm bom H-6 ca Hi qun Trung Quc thc hin cuc tun tra trn
khng u tin qun o Trng Sa (1/1980); nm 1982, Tng tham mu trng Qun i nhn
dn Trung Quc Dng c Ch ving thm qun o Hong Sa v tu hi qun ca Trung Quc,
Vit Nam ng ngoi khi qun o Hong Sa.
[28]

Ngy 15/4/1987, Trung Quc ra tuyn b ln n qun i Vit Nam chim ng o Ba Tiu
thuc qun o Trng Sa. Trung Quc cho rng mc ch ca Vit Nam khi trin khai qun i mt
cch bt hp php o Ba Tiu l chim hu thm lc a gn v m ng cho vic khai
thc du trong tng lai. Trung Quc yu cu Vit Nam rt khi Ba Tiu v 9 hn o khc, bo lu
quyn thu hi cc o ny vo mt thi im thch hp. T ngy 15/5 n ngy 6/6/1987, Hi qun
Trung Quc din tp ln v t chc cc cuc nghin cu hi dng hc khu vc qun o Trng
Sa. Thng 1/1988, mt lc lng ln tu chin ca Trung Quc hot ng xm chim ti bi Ch
Thp v Chu Vin, xy nh, cm c Trung Quc trn hai o ny. Ngy 26/2/1987, lc lng ca
Trung Quc b ln hai o san h trong qun o Trng Sa. Ngy 14 thng 3 nm 1988 xy
ra Hi chin Trng Sa gi Vit Nam v Trung Quc gn cm o Sinh Tn, khin 3 tu vn ti ca
Vit Nam b bn chm, 20 ngi cht v 74 ngi khc b mt tch. Trong nm 1988, Trung Quc
chim 6 im trn qun o Trng Sa, xy dng h thng nh gin. Thng 5/1988, t Nht bo
Qun i Nhn dn thuc qun i Trung Quc c bi vit, trong tuyn b: Hin nay Hi qun
Trung Quc c th bo v lnh hi gn b Trung Quc, c ch quyn trn qun o Trng Sa v
bin khi xa lc a hng trm hi l.
[28]

Cc ngy 17 v 23, 26 thng 3 nm 1988, Chnh ph Vit Nam lin tc gi cng hm phn i n
Bc Kinh, ngh Trung Quc c i din m phn, thng lng gii quyt nhng bt ng lin
quan n qun o Trng Sa, cng nh nhng vn tranh chp khc v bin gii v qun o
Hong Sa; ngh hai bn khng dng v lc v trnh mi ng khng lm tnh hnh xu thm.
Vit Nam cng thng bo cho Lin Hp Quc v tnh trng tranh chp gia hai bn song pha Trung
Quc vn tip tc chim gi cc ni chim c v khc t thng lng, gi quan im v
"ch quyn khng th tranh ci ca mnh i vi qun o Nam Sa (Trng Sa).
[28]

Ngy 13/4/1988, Quc hi Trung Quc kha VI ph chun thnh lp Khu hnh chnh Hi Nam, c
a gii hnh chnh rng ln trn bin ng, bao trm c hai qun o Hong Sa v Trng Sa ca
Vit Nam. Thng 4/1988, Trung Quc t li tn cho cc o, , bi cn thuc qun o Hong Sa,
Trng Sa v sp nhp hai qun o vo a phn Hi Nam - Trung Quc. T thng 1/1989 n
thng 9/1990, Trung Quc lin tc c cc hnh ng nh: t bia ch quyn trn cc o chim
c; tp trn, kho st khoa hc trong lnh hi qun o Trng Sa.
[28]

Nhng nm 1982, 1983 v 1984, ti din n m phn bnh thng ha quan h X Trung cp
Th trng Ngoi giao, Trung Quc nu vn qun i Vit Nam Campuchia, ngh Lin X
phi thc y Vit Nam rt qun ra khi Campuchia, coi vic Lin X tip tc ng h qun i Vit
Nam ti Campuchia l tr ngi ln nht cho vic bnh thng ha quan h Trung - X.
[28]

Cuc chin nm 1979 cho Trung Quc thy s lc hu ca v kh cng nh chin thut m qun i
nc ny s dng, do , sau cuc chin l bt u ca mt cuc ci cch v hin i ha mnh i
vi Qun gii phng Trung Quc, ngy nay cng cuc hin i ha ny vn tip tc.
[103]
nh hng
trc tip c th thy l ngn sch dnh cho quc phng ca Trung Quc tng t 15% nm 1978 ln
18% nm 1979.
[104]

Quan h xu vi Trung Quc lm Vit Nam phi tr mt ci gi rt t.
[38]
Vic Trung Quc duy
tr p lc qun s ti vng bin gii trong sut mi nm sau buc Vit Nam cng phi duy tr lc
lng phng th ln bin gii v min Bc.
[38]
Cng vi vic b sa ly vi chin s dai dng
Campuchia m Trung Quc mun ko di,
[105]
Vit Nam b c lp trong mi nm trn trng quc
t.
[38]
Nn kinh t yu km v b M cm vn phi cng ra duy tr mt lc lng qun i ln, v phi
ph thuc vo s gip ca Lin X. Sau nm 1979, tnh hnh kinh t min Bc Vit Nam t hi i
rt nhiu so vi thi k trc .
[38]
Trong khi , Trung Quc pht trin mnh t nm 1978 do cng
cucci t kinh t ca ng Tiu Bnh. 7 nm sau chin tranh bin gii, Vit Nam bt u thi k i
Mi. Sau khi Lin X tan r v Vit Nam rt qun khi Campuchia, n nm 1992quan h gia hai
nc chnh thc c bnh thng ha.
T khi quan h ngoi giao gia hai nc c ci thin, cuc chin hu nh khng cn c nhc
n trong cc phng tin truyn thng i chng, khng c ni n trong sch gio khoa lch s
Trung Quc
[37]
v mt cch hn ch ti sch gio khoa ca Vit Nam. Ti Trung Quc, cc phng
tin truyn thng gn nh lng qun n, cc tuyn tp bi ht khng cn in cc ca khc ni v cuc
chin, sch nghin cu vit v cuc chin b t chi xut bn, a s cu chin binh tng tham gia
cuc chin khng mun nhc n n.
[37]
Vit Nam, mt s ca khc c ni dung v cuc chin, v d
"Chin u v c lp t do" ca Phm Tuyn, khng cn c lu hnh trn cc phng tin truyn
thng chnh thng, l theo mt tha thun gia Vit Nam v Trung Quc nhm bnh thng ha
hon ton quan h gia hai nc.
[106]
Chnh ph Vit Nam cht ch cc ni dung bo ch lin
quan n quan h Vit - Trung,
[107]
v bo ch hu nh khng nhc n cuc chin. Theo gii thch
ca ng Dng Danh Dy, cu B th th nht i s qun Vit Nam ti Bc Kinh, th Vit Nam
"khng ni li chuyn c l v ngha ln, ch khng phi v chng ta khng c l, khng phi v ngi
Vit Nam s hi hay chng qun".
[16]
Khi c hi v cuc chin t 30 nm trc, pht ngn nhn B
Ngoi giao Trung Quc ni rng t nhiu nm trc lnh o hai nc "tha thun gc li qu kh
v m ra tng lai".
[108]
Nm 2014, nhn k nim 35 nm Chin tranh bin gii Vit-Trung, nhiu bo
ti Vit Nam c bi vit v ti ny.
[109][110][111][112]

Nm 2009, 30 nm sau cuc chin, Vit Nam v Trung Quc hon thnh vic cm 1971 mc phn
nh bin gii
[113]
sau khi hai chnh ph k kt hip nh bin gii, kt thc m phn v cc khu vc
tranh chp dc bin gii.
Phn nh trong vn ngh[sa | sa m ngun]
Vit Nam[sa | sa m ngun]
Chin tranh bin gii pha bc nm 1979 c nhc ti trong hai b phim t m (1980) ca o
din Hi Ninh v Th x trong tm tay (1982) ca o din ng Nht Minh.
[114][115][116]
Vi cu chuyn
v chuyn i ca mt phng vin ln Lng Sn tm ngi yu trong thi gian chin tranh bin gii n
ra, Th x trong tm tay - tc phm u tay ca o din ng Nht Minh ginh gii Bng sen
vng ti Lin hoan phim Vit Nam ln th 6, v nm trong cm tc phm ca ng c trao Gii
thng H Ch Minh t IIInm 2005.
[116][117]
Nm 1982, mt b phim ti liu vi ta Hoa a
hng ni t anh nm do Trng Thanh thc hin ni v mt nh bo ngi Nht cht trong thi
gian a tin chin tranh bin gii, b phim ny sau c nh gi cao Nht Bn.
[118]
Trong
thi gian chin tranh bin gii n ra v nhng nm sau , hng lot bi ht Vit Nam v ti chin
tranh v bo v t quc cng ra i nh Chin u v c lp t do ca nhc s Phm Tuyn, Li tm
bit lc ln ng ca nhc s V Trng Hi, Bn mi th k cng ra trn ca nhc s Hng
ng, Nhng i mt mang hnh vin n ca nhc s Trn Tin v Ht v anh ca nhc s Th
Hin.
[106]
V vn hc c tiu thuyt m thng Hai (1979) ca Chu Lai v Chn dung ngi hng
xm (1979) ca Dng Thu Hng.
Tuy nhin, sau khi quan h ngoi giao Trung Quc - Vit Nam bnh thng tr li, cc tc phm
trn thng khng c php lu hnh na. Cc chin binh c cng nh truyn thng ti Vit Nam
hu nh khng cn nhc n cuc chin ny na, cng khng nhc n nhng ngi hy sinh
trong cuc chin ny
[119][120]
. Tuy th, Ma chin hu, mt tc phm cp n lnh Trung Quc hy sinh
trong cuc chin ny ca nh vn Mc Ngn, do Trn Trung H dch, li c in v pht hnh ti Vit
Nam nm 2009
[121]
.
Trung Quc[sa | sa m ngun]
Trung Quc i lc[sa | sa m ngun]
Khi hon gia m khuya [ Khi hon ti t d] (Kch truyn hnh)
Vng hoa di ni cao [ Cao sn h hoa hon] (Phim truyn).
i bit kch Hc Bo [ Hc Bo t kch i] (Kch truyn hnh)
Phong thi nhum mu [ Huyt nhim phong thi] (Ca khc). Vi ni dung ban u
l tng nim cc binh s Trung Quc cht trong cuc chin, Phong thi nhum mu sau ny li
c dng rng ri tng nim nhng ngi cht trong S kin Thin An Mn.
[122]

Trng rm [ Thp ng nguyt lng] (ca k