Luận văn Thạc sĩ Khoa học giáo dục: Vận dụng phương pháp thảo luận nhóm trong dạy học môn Công tác quốc phòng, an ninh ở Trung tâm Giáo dục quốc phòng và an ninh - Đại học Thái Nguyên

Chia sẻ: _ _ | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:152

Thêm vào BST

Báo xấu

30
lượt xem 4
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Từ việc nghiên cứu cơ sở lý luận và thực trạng vận dụng phương pháp thảo luận nhóm, luận văn đề xuất quy trình và một số biện pháp nhằm vận dụng có hiệu quả phương pháp thảo luận nhóm trong dạy học môn Công tác quốc phòng, an ninh ở Trung tâm Giáo dục quốc phòng và an ninh -Đại học Thái Nguyên.

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Luận văn Thạc sĩ Khoa học giáo dục: Vận dụng phương pháp thảo luận nhóm trong dạy học môn Công tác quốc phòng, an ninh ở Trung tâm Giáo dục quốc phòng và an ninh - Đại học Thái Nguyên

ĐẠI HỌC THÁI NGUYÊN TRƯỜNG ĐẠI HỌC SƯ PHẠM BÙI DUY KHÁNH VẬN DỤNG PHƯƠNG PHÁP THẢO LUẬN NHÓM TRONG DẠY HỌC MÔN CÔNG TÁC QUỐC PHÒNG, AN NINH Ở TRUNG TÂM GIÁO DỤC QUỐC PHÒNG VÀ AN NINH - ĐẠI HỌC THÁI NGUYÊN LUẬN VĂN THẠC SĨ KHOA HỌC GIÁO DỤC THÁI NGUYÊN - 2020
ĐẠI HỌC THÁI NGUYÊN TRƯỜNG ĐẠI HỌC SƯ PHẠM BÙI DUY KHÁNH VẬN DỤNG PHƯƠNG PHÁP THẢO LUẬN NHÓM TRONG DẠY HỌC MÔN CÔNG TÁC QUỐC PHÒNG, AN NINH Ở TRUNG TÂM GIÁO DỤC QUỐC PHÒNG VÀ AN NINH - ĐẠI HỌC THÁI NGUYÊN Ngành: Lý luận và Phương pháp dạy học bộ môn Lý luận Chính trị Mã số: 8 14 01 11 LUẬN VĂN THẠC SĨ KHOA HỌC GIÁO DỤC Người hướng dẫn khoa học: TS. VŨ THỊ THỦY THÁI NGUYÊN - 2020
LỜI CAM ĐOAN Tôi xin cam đoan rằng số liệu và các kết quả nghiên cứu trong luận văn này là hoàn toàn trung thực, khách quan, không trùng lặp với các luận văn khác. Thông tin trích dẫn trong luận văn đã được ghi rõ nguồn gốc. Nếu sai tôi xin hoàn toàn chịu trách nhiệm. Thái Nguyên, tháng 11 năm 2020 Tác giả luận văn Bùi Duy Khánh i
LỜI CẢM ƠN Trong suốt quá trình học tập và hoàn thành luận văn này, tôi đã nhận được sự giúp đỡ tận tình của các thầy cô giáo, đồng nghiệp và các bạn. Tôi xin bày tỏ sự biết ơn sâu sắc đến TS. Vũ Thị Thủy, người đã tận tâm, trực tiếp hướng dẫn và giúp đỡ tôi trong suốt quá trình học tập và quá trình nghiên cứu luận văn. Tôi cũng xin gửi lời cảm ơn đến các thầy cô giáo khoa Chính trị - Trường Đại học Sư Phạm - Đại học Thái Nguyên đã trực tiếp giảng dạy lớp Thạc sỹ Khoa học Giáo dục K26. Tôi chân thành cảm ơn sự giúp đỡ nhiệt tình, tạo mọi điều kiện của các đồng chí trong Ban Giám hiệu, các thầy giáo, cô giáo thuộc Trung tâm Giáo dục Quốc phòng và An ninh - Đại học Thái Nguyên đã tạo điều kiện thuận lợi và nhiệt tình giúp đỡ tác giả có được các thông tin cần thiết, hữu ích để phục vụ cho đề tài nghiên cứu của mình. Mặc dù đã cố gắng nhưng luận văn cũng không thể tránh khỏi một số thiếu sót. Tác giả mong nhận được sự đóng góp ý kiến từ thầy cô, đồng nghiệp và bạn bè. Xin chân thành cảm ơn! Thái Nguyên, tháng 11 năm 2020 Tác giả luận văn Bùi Duy Khánh ii
MỤC LỤC LỜI CAM ĐOAN ................................................................................................ i LỜI CẢM ƠN ...................................................................................................... ii MỤC LỤC ..........................................................................................................iii DANH MỤC TỪ VIẾT TẮT ............................................................................ vii DANH MỤC CÁC BẢNG ...............................................................................viii MỞ ĐẦU ............................................................................................................. 1 1. Lí do chọn đề tài .............................................................................................. 1 2. Mục đích và nhiệm vụ nghiên cứu của đề tài .................................................. 3 3. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu ................................................................... 4 4. Cơ sở lý luận và phương pháp nghiên cứu của đề tài ..................................... 4 5. Giả thuyết khoa học ......................................................................................... 5 6. Ý nghĩa thực tiễn và đóng góp của đề tài ........................................................ 5 7. Kết cấu của đề tài............................................................................................. 5 Chương 1: CƠ SỞ LÝ LUẬN CỦA VIỆC VẬN DỤNG PHƯƠNG PHÁP THẢO LUẬN NHÓM TRONG DẠY HỌC MÔN CÔNG TÁC QUỐC PHÒNG, AN NINH .............................................................................. 6 1.1. Tổng quan nghiên cứu vấn đề....................................................................... 6 1.1.1. Những công trình nghiên cứu về lý luận dạy học theo phương pháp thảo luận nhóm .................................................................................................... 6 1.2. Một số vấn đề lí luận của việc vận dụng phương pháp thảo luận nhóm trong dạy học môn Giáo dục quốc phòng, an ninh ............................................ 10 1.2.1. Khái niệm về phương pháp, phương pháp dạy học ................................. 10 1.2.2. Phương pháp thảo luận nhóm .................................................................. 13 1.2.3. Cấu trúc và đặc điểm chương trình môn môn Công tác quốc phòng, an ninh ............................................................................................................... 27 1.3. Vai trò của phương pháp thảo luận nhóm trong dạy học môn Công tác quốc phòng, an ninh........................................................................................... 30 iii
1.3.1. Vai trò của việc vận dụng phương pháp thảo luận nhóm đối với giảng viên..................................................................................................................... 30 1.3.2. Vai trò của phương pháp thảo luận nhóm đối với sinh viên ................... 34 Kết luận chương 1.............................................................................................. 37 Chương 2: THỰC TRẠNG VÀ ĐỀ XUẤT QUY TRÌNH, ĐIỀU KIỆN VẬN DỤNG PHƯƠNG PHÁP THẢO LUẬN NHÓM TRONG DẠY HỌC MÔN CÔNG TÁC QUỐC PHÒNG, AN NINH Ở TRUNG TÂM GIÁO DỤC QUỐC PHÒNG VÀ AN NINH - ĐHTN .................................. 38 2.1. Khái quát chung về về Trung tâm giáo dục quốc phòng và an ninh - Đại học Thái Nguyên ......................................................................................... 38 2.1.1. Đặc điểm về Trung tâm giáo dục quốc phòng và an ninh - Đại học Thái Nguyên ...................................................................................................... 38 2.1.2. Đặc điểm sinh viên ở Trung tâm giáo dục quốc phòng và an ninh - Đại học Thái Nguyên ......................................................................................... 41 2.2. Thực trạng việc vận dụng phương pháp thảo luận nhóm trong dạy học môn Công tác quốc phòng và an ninh ở Trung tâm giáo dục quốc phòng và an ninh - Đại học Thái Nguyên. ........................................................................ 42 2.2.1. Thực trạng hoạt động dạy môn Công tác quốc phòng - an ninh ở Trung tâm giáo dục quốc phòng và an ninh - Đại hoc Thái Nguyên ................ 44 2.2.2. Thực trạng hoạt động học môn Công tác quốc phòng, an ninh tại Trung tâm giáo dục quốc phòng và an ninh - Đại học Thái Nguyên. .............. 49 2.3. Một số nguyên tắc vận dụng phương pháp thảo luận nhóm trong dạy học môn Công tác quốc phòng, an ninh ở Trung tâm Giáo dục quốc phòng và an ninh - Đại học Thái Nguyên..................................................................... 54 2.3.1. Đảm bảo mục tiêu của môn học .............................................................. 54 2.3.2. Đảm bảo tính thực tiễn ............................................................................ 55 2.3.3. Đảm bảo tính mục đích của thảo luận nhóm với việc phát triển năng lực người học ..................................................................................................... 58 iv
2.3.4. Đảm bảo sự thống nhất biện chứng giữa vai trò của sinh viên với vai trò chủ đạo của giảng viên ................................................................................. 59 2.3.5. Đảm bảo tính thống nhất biện chứng giữa phương pháp thảo luận nhóm với hiệu quả học tập................................................................................. 59 2.3.6. Đảm bảo được sự kết hợp hài hoà giữa các hình thức chia nhóm và các hình thức thảo luận phù hợp với đặc điểm nhận thức của sinh viên. .......... 60 2.4. Quy trình vận dụng phương pháp thảo luận nhóm trong dạy học môn Công tác quốc phòng, an ninh ở Trung tâm Giáo dục quốc phòng và an ninh .................................................................................................................... 60 2.4.1. Quy trình thiết kế bài học ........................................................................ 61 2.4.2. Quy trình thực hiện bài giảng bằng phương pháp thảo luận nhóm trong một tiết học ............................................................................................... 65 2.4.3. Quy trình kiểm tra, đánh giá kết quả học tập của sinh viên đối với giờ dạy theo phương pháp thảo luận nhóm ở Trung tâm giáo dục quốc phòng và an ninh - Đại học Thái Nguyên..................................................................... 67 2.5. Điều kiện vận dụng phương pháp thảo luận nhóm trong dạy học môn môn Công tác quốc phòng, an ninh ở Trung tâm Giáo dục quốc phòng và an ninh ............................................................................................................... 72 2.5.1. Điều kiện đối với giảng viên ................................................................... 72 2.5.2. Điều kiện đối với sinh viên...................................................................... 73 2.5.3. Điều kiện về cơ sở vật chất...................................................................... 73 Kết luận chương 2.............................................................................................. 75 Chương 3: THỰC NGHIỆM SƯ PHẠM VẬN DỤNG PHƯƠNG PHÁP THẢO LUẬN NHÓM TRONG DẠY HỌC MÔN CÔNG TÁC QUỐC PHÒNG, AN NINH Ở TRUNG TÂM GIÁO DỤC QUỐC PHÒNG VÀ AN NINH - ĐẠI HỌC THÁI NGUYÊN ................................. 76 3.1. Thực nghiệm sư phạm ................................................................................ 76 3.1.1. Kế hoạch thực nghiệm ............................................................................. 76 v
3.1.2. Nội dung thực nghiệm ............................................................................. 78 3.1.3. Kết quả thực nghiệm................................................................................ 83 3.2. Giải pháp nâng cao hiệu quả vận dụng phương pháp thảo luận nhóm trong dạy học môn Công tác quốc phòng, an ninh tại Trung tâm Giáo dục quốc phòng và An ninh - Đại học Thái Nguyên................................................ 91 3.2.1. Nhóm giải pháp đối với cấp quản lý........................................................ 91 3.2.2. Nhóm giải pháp đối với giảng viên ......................................................... 92 3.2.3. Nhóm giải pháp đối với sinh viên ........................................................... 93 Kết luận chương 3.............................................................................................. 96 KẾT LUẬN VÀ KHUYẾN NGHỊ ................................................................. 97 1. Kết luận .......................................................................................................... 97 2. Kiến nghị ....................................................................................................... 98 DANH MỤC TÀI LIỆU THAM KHẢO ..................................................... 100 PHỤ LỤC ....................................................................................................... 102 vi
DANH MỤC TỪ VIẾT TẮT PPDH : Phương pháp dạy học PPTLN : Phương pháp thảo luận nhóm TLN : Thảo luận nhóm ĐC : Đối chứng TN : Thực nghiệm DBHB : Diễn biến hòa bình ĐCSVN : Đảng cộng sản Việt Nam XHCN : Xã hội chủ nghĩa ANTQ : An ninh Tổ quốc GV : Giảng viên SV : Sinh viên vii
DANH MỤC CÁC BẢNG Bảng 2.1. Nhận thức của giảng viên về việc cần thiết sử dụng PPTLN ........... 44 Bảng 2.2. Đánh giá mức độ sử dụng phương pháp thảo luận nhóm trong dạy học môn học Công tác quốc phòng, an ninh .............................. 45 Bảng 2.3. Nhận thức về yêu cầu khi sử dụng PPTLN ....................................... 45 Bảng 2.4: Mức độ tiêu chí lựa chọn phương pháp dạy học............................... 46 Bảng 2.5: Mức độ sử dụng PPDH nội dung lý thuyết ....................................... 46 Bảng 2.6: Mức độ sử dụng các hình thức tổ chức dạy học ............................... 47 Bảng 2.7: Mức độ sử dụng các phương pháp kiểm tra, đánh giá ...................... 48 Bảng 2.8: Mức độ nhận thức về vai trò môn học của sinh viên ........................ 49 Bảng 2.9: Mức độ thái độ của sinh viên đối với môn học................................. 50 Bảng 2.10: Mức độ tích cực trong giờ học của sinh viên.................................. 52 Bảng 2.11: Mức độ thái độ và hành động của sinh viên trong giờ học............ 52 Bảng 2.12: Mức độ nguyên nhân sinh viên không thích học ............................ 53 Bảng 3.1: Các lớp tham gia thực nghiệm .......................................................... 78 Bảng 3.2. Điểm kiểm tra 1 tiết của lớp thực nghiệm và đối chứng................... 83 Bảng 3.3. Mức độ hứng thú học tập của SV...................................................... 85 Bảng 3.4. Thái độ học tập của sinh viên đối với giờ học thảo luận nhóm ........ 86 Bảng 3.5. Kết quả kiểm tra điểm điều kiện sau thực nghiệm............................ 87 viii
MỞ ĐẦU 1. Lí do chọn đề tài Trong xu thế toàn cầu hóa, hội nhập kinh tế và quốc tế sâu rộng và bùng nổ thông tin, đổi mới quá trình đào tạo, phương pháp, hình thức tổ chức dạy học đã trở thành xu hướng tất yếu đối với các trường cao đẳng, đại học trên thế giới nói chung và ở nước ta nói riêng. Theo đó, định hướng đổi mới giáo dục đại học đã được thể hiện trong các văn kiện của Đảng và Nhà nước. Điều 36b Luật Giáo dục sửa đổi (số 44/2009/QH12) nêu rõ “Phương pháp giáo dục đại học cần phải coi trọng việc bồi dưỡng năng lực tự học, tự nghiên cứu, tạo điều kiện cho người học phát triển tư duy sáng tạo, rèn luyện kĩ năng thực hành, tham gia nghiên cứu, thực nghiệm, ứng dụng”. Thực tế khi khoa học ngày càng phát triển, con người không chỉ phát hiện ra những cái đã có trong tự nhiên, xã hội mà bằng trí tưởng tượng, sáng tạo của mình, con người đã thiết kế xây dựng những mô hình mới chưa có trong thực tiễn. Các phương pháp suy diễn, mô hình hóa,… dần dần đóng vai trò quan trọng trong nghiên cứu khoa học và trở thành phương pháp đặc trưng cho khoa học hiện đại. Trong bối cảnh đổi mới căn bản, toàn diện giáo dục đào tạo, với mục tiêu nhằm biến quá trình đào tạo thành quá trình tự đào tạo rất cần phải có những nghiên cứu xác lập mô hình đổi mới phương pháp dạy học để định hướng cho toàn bộ quá trình đổi mới. Đây là việc làm phù hợp với xu hướng của thời đại và có ý nghĩa về mặt phương pháp luận. Phương pháp thảo luận nhóm với tư cách là một hình thức tổ chức dạy học đặc trưng ở các trường cao đẳng, đại học có nhiều ưu thế nhằm phát huy tính tích cực, chủ động, sáng tạo của người học giúp cho người học tiếp cận một cách nhanh nhất, có hiệu quả với khối lượng tri thức nhân loại ngày càng lớn. Thông qua những chuỗi hoạt động tìm tòi, nghiên cứu và tranh luận được tổ chức có chủ định trong các buổi thảo luận nhóm trên lớp, sinh viên sẽ có nhiều cơ hội để lĩnh hội tốt các tri thức, nắm bắt được con đường đi đến tri thức, đồng thời rèn luyện kĩ năng, tư duy cũng như thái độ, phong cách làm việc khoa học một cách tích cực và hiệu quả. Điều này có nghĩa phương pháp thảo luận nhóm là một công cụ thực sự hữu hiệu giúp cho sinh viên phát triển năng lực và tư duy toàn diện. Tuy nhiên, trên thực tiễn phương pháp thảo luận nhóm vẫn chưa có một vị trí xứng đáng và chưa trở thành một hình thức tổ chức dạy học độc lập trong 1
cơ cấu các hình thức tổ chức dạy học và đào tạo bậc cao đẳng, đại học ở Việt Nam hiện nay. Công tác giáo dục quốc phòng và an ninh là là môn học có vị trí hết sức quan trọng trong quá trình đào tạo ở Trung tâm Giáo dục quốc phòng, an ninh. Một trong những mục tiêu cơ bản của môn Công tác giáo dục quốc phòng, an ninh là trang bị cho sinh viên kiến thức, kỹ năng quân sự cơ bản, đưa sinh viên làm quen với môi trường quân sự, rèn luyện ý thức tự giác, tính tổ chức, tính kỷ luật, giúp sinh viên nhận thức và hành động đúng đắn, tránh được các tệ nạn xã hội đang tồn tại và phát triển hàng ngày, hàng giờ. Đặc biệt, khơi dậy và nêu cao tinh thần yêu nước của thế hệ trẻ, tăng cường khối đại đoàn kết toàn dân tộc, củng cố vững chắc niềm tin của nhân dân vào Đảng và Nhà nước, chống lại mọi âm mưu chia rẽ, phản động của các thế lực thù địch trong và ngoài nước. Chính vì thế, việc đảm bảo và nâng cao chất lượng dạy học môn Công tác giáo dục quốc phòng, an ninh là một yêu cầu quan trọng và cấp bách. Tuy nhiên, thực trạng dạy học môn Công tác quốc phòng, an ninh ở Trung tâm Giáo dục quốc phòng và an ninh - Đại học Thái Nguyên hiện nay còn bộc lộ nhiều hạn chế, với tư duy xem môn Công tác quốc phòng, an ninh chỉ là môn học phụ, không ảnh hưởng đến điểm tích lũy kết quả học tập đã chi phối, ảnh hưởng tiêu cực đến thái độ tích cực tiếp cận của sinh viên và tâm huyết giảng dạy của giảng viên. Hơn nữa, một bộ phận không nhỏ sinh viên chưa thấy được ý nghĩa và giá trị mang lại từ tri thức của môn học, chưa thực sự hứng thú, tích cực tham gia học tập dẫn đến hiệu quả dạy học môn học chưa cao. Để khắc phục thực trạng này đã có nhiều biện pháp, phương pháp và hình thức dạy học khác nhau trong đó có việc sử dụng phương pháp thảo luận nhóm, phương pháp này sẽ giúp sinh viên chủ động lĩnh hội tri thức, ghi nhớ nội dung bài học một cách nhanh chóng, bền vững, tự tin bày tỏ ý kiến và không ngừng tìm tòi, nghiên cứu, thể hiện trách nhiệm cá nhân với công việc chung của toàn nhóm, qua đó hình thành những phẩm chất, năng lực cho người học.... Với những ưu thế nổi trội như vậy, phương pháp thảo luận nhóm đã và đang được nhiều giảng viên bộ môn quan tâm vận dụng trong dạy học môn Công tác quốc phòng, an ninh ở Trung tâm Giáo dục quốc phòng và an ninh - Đại học Thái Nguyên. Tuy nhiên, quá trình thực hiện vẫn còn nhiều lúng túng do chưa hiểu rõ được bản chất của phương pháp thảo luận nhóm cũng như 2
quy trình thực hiện, cách sử dụng các kỹ thuật hỗ trợ, chưa lựa chọn được chủ đề thảo luận phù hợp, chưa phối hợp nhuần nhuyễn phương pháp thảo luận nhóm với các phương pháp dạy học khác... Do vậy, việc sử dụng còn mang nặng tính hình thức, không phát huy được những ưu điểm của phương pháp dạy học này trong quá trình dạy học. Thực tiễn dạy học bộ môn đang đặt ra nhiều vấn đề cần có lời giải đáp như: quá trình dạy học môn Công tác quốc phòng, an ninh cần sử dụng phương pháp nào? Phương pháp thảo luận nhóm có vai trò như thế nào trong dạy học môn Công tác quốc phòng, an ninh ở Trung tâm Giáo dục quốc phòng và an ninh? Biện pháp nào để sử dụng phương pháp thảo luận nhóm đạt hiệu quả nhằm góp phần tạo lập sự hứng thú học tập, phát triển năng lực trí tuệ, năng lực thực hành, năng lực cá nhân, năng lực hợp tác và tính sáng tạo của sinh viên. Để tìm ra lời giải cho những vấn đề nêu trên, tác giả lựa chọn đề tài: “Vận dụng phương pháp thảo luận nhóm trong dạy học môn Công tác quốc phòng, an ninh ở Trung tâm Giáo dục quốc phòng và an ninh - Đại học Thái Nguyên” làm Luận văn thạc sĩ của mình. 2. Mục đích và nhiệm vụ nghiên cứu của đề tài 2.1. Mục đích nghiên cứu Từ việc nghiên cứu cơ sở lý luận và thực trạng vận dụng phương pháp thảo luận nhóm, luận văn đề xuất quy trình và một số biện pháp nhằm vận dụng có hiệu quả phương pháp thảo luận nhóm trong dạy học môn Công tác quốc phòng, an ninh ở Trung tâm Giáo dục quốc phòng và an ninh - Đại học Thái Nguyên. 2.2. Nhiệm vụ nghiên cứu Thứ nhất, làm rõ cơ sở lý luận của việc vận dụng phương pháp thảo luận nhóm trong dạy học môn Công tác quốc phòng, an ninh ở Trung tâm Giáo dục quốc phòng và an ninh - Đại học Thái Nguyên Thứ hai, phân tích thực trạng và xây dựng quy trình vận dụng phương pháp thảo luận nhóm trong dạy học môn Công tác quốc phòng, an ninh ở Trung tâm Giáo dục quốc phòng và an ninh - Đại học Thái Nguyên. Thứ ba, thực nghiệm vận dụng phương pháp thảo luận nhóm và đề xuất một số biện pháp nhằm nâng cao hiệu quả vận dụng phương pháp thảo luận nhóm trong dạy 3
học môn Công tác quốc phòng, an ninh ở Trung tâm Giáo dục quốc phòng và an ninh - Đại học Thái Nguyên trong giai đoạn hiện nay. 3. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu 3.1. Đối tượng nghiên cứu Đề tài nghiên cứu việc vận dụng phương pháp thảo luận nhóm vào dạy học môn Công tác quốc phòng, an ninh. 3.2. Phạm vi nghiên cứu Đề tài nghiên cứu cơ sở khoa học của việc vận dụng phương pháp thảo luận nhóm vào dạy học môn Công tác quốc phòng, an ninh. Đề tài tiến hành thực nghiệm, nghiên cứu điều kiện, giải pháp nâng cao hiệu quả của việc vận dụng phương pháp thảo luận nhóm vào dạy môn Công tác quốc phòng, an ninh trong chương trình giáo dục quốc phòng và an ninh cho học sinh, sinh viên ở Trung tâm Giáo dục quốc phòng và an ninh - Đại học Thái Nguyên hiện nay. 4. Cơ sở lý luận và phương pháp nghiên cứu của đề tài 4.1. Cơ sở lý luận của đề tài Đề tài dựa trên các cơ sở lý luận sau: - Nội dung chương trình môn học Công tác quốc phòng, an ninh trong chương trình giáo dục quốc phòng và an ninh. - Các văn bản chỉ đạo đổi mới phương pháp dạy học của Bộ Giáo dục và Đào tạo. - Lý luận về phương pháp dạy học hiện đại trên thế giới và trong nước. - Kế thừa các công trình nghiên cứu về phương pháp thảo luận nhóm trong dạy học nói chung và dạy học môn Công tác quốc phòng, an ninh nói riêng. 4.2. Phương pháp nghiên cứu của đề tài Đề tài sử dụng phương pháp luận chung của chủ nghĩa duy vật biện chứng. Các phương pháp nghiên cứu lí luận: Phương pháp phân tích, tổng hợp, phương pháp logic - lịch sử… Phương pháp nghiên cứu thực tiễn: Phương pháp quan sát, phương pháp điều tra xã hội học, phương pháp thực nghiệm sư phạm, phương pháp so sánh tổng hợp, quan sát, thống kê…để nghiên cứu phần thực trạng của việc vận dụng phương pháp 4
thảo luận nhóm trong dạy học môn Công tác quốc phòng, an ninh ở Trung tâm Giáo dục quốc phòng và an ninh - Đại học Thái Nguyên. 5. Giả thuyết khoa học Nếu phương pháp thảo luận nhóm được vận dụng theo đúng nguyên tắc, quy trình, biện pháp đã nêu trong luận văn thì sẽ đem lại hiệu quả cao trong việc giảng dạy môn môn Công tác quốc phòng, an ninh trong chương trình giáo dục quốc phòng và an ninh. Qua đó, sẽ phát huy được tư duy độc lập, năng lực sáng tạo và năng lực phản biện xã hội; giúp sinh viên phát triển được kỹ năng giao tiếp, hợp tác nhóm góp phần nâng cao được chất lượng và hiệu quả của quá trình giáo dục, đào tạo. 6. Ý nghĩa thực tiễn và đóng góp của đề tài - Đề tài hoàn thành góp phần làm sáng tỏ hơn về thực trạng vận dụng phương pháp thảo luận nhóm trong dạy học môn Công tác quốc phòng, an ninh ở Trung tâm Giáo dục quốc phòng và an ninh - Đại học Thái Nguyên. - Qua nghiên cứu lý luận, đánh giá thực trạng và tiến hành thực nghiệm sư phạm, đề tài đề xuất một số biện pháp chủ yếu nhằm nâng cao hiệu quả của việc vận dụng phương pháp thảo luận nhóm vào dạy học môn Công tác quốc phòng, an ninh ở Trung tâm Giáo dục quốc phòng và an ninh - Đại học Thái Nguyên. - Sau khi hoàn thiện cung cấp những luận cứ làm cơ sở lý luận cho việc vận dụng phương pháp thảo luận nhóm vào quá trình dạy học môn Công tác quốc phòng, an ninh ở Trung tâm Giáo dục quốc phòng và an ninh - Đại học Thái Nguyên. 7. Kết cấu của đề tài Ngoài phần mở đầu, kết luận và danh mục tài liệu tham khảo, luận văn gồm 3 chương, 10 tiết. 5
Chương 1 CƠ SỞ LÝ LUẬN CỦA VIỆC VẬN DỤNG PHƯƠNG PHÁP THẢO LUẬN NHÓM TRONG DẠY HỌC MÔN CÔNG TÁC QUỐC PHÒNG, AN NINH 1.1. Tổng quan nghiên cứu vấn đề 1.1.1. Những công trình nghiên cứu về lý luận dạy học theo phương pháp thảo luận nhóm Dạy học theo phương pháp thảo luận nhóm là một trong những phương pháp được vận dụng khá phổ biến ở nhiều cấp học, nhiều ngành học. Dạy học theo thảo luận nhóm sớm thu hút sự quan tâm ở các góc độ tiếp cận khác nhau của nhiều nhà khoa học, nhiều chủ thể giáo dục. Có thể kể đến các góc độ tiếp cận cơ bản dưới đây: Khi đề cập đến phương pháp thảo luận nhóm, từ thời kỳ Cổ đại, các nhà giáo dục, nghiên cứu ở phương Đông, phương Tây đều luôn quan tâm đến người học và hình thức học tập. Với suy nghĩ điều gì cũng đáng học đặc biệt là học từ những người xung quanh, học bạn bè, Khổng Tử (551-479 TCN) đã khẳng định: “trong ba người đi tất có một người là thầy ta” [13, tr.22]. Điều đó cho thấy ông đã đề cao sự tương tác giữa người dạy với người học, giữa người học với người học. Nhà giáo dục Marco Fabio Quintilian (42-118) với cuốn sách “Luận về thuật hùng biện” trong đó nghiên cứu nhiều vấn đề về giáo dục và có rất nhiều tư tưởng tiến bộ. Ông nhận định: dạy học không phải là sự cưỡng ép mà phải làm thế nào để họ vui vẻ học tập. Giảng dạy cần phải thay đổi hình thức và đưa ra nhiều ví dụ. Người học sẽ có rất lợi nếu biết nói những điều mình hiểu cho người khác cùng hiểu [13, tr.15]. Quan điểm của Marco Fabio Quintilian có rất nhiều điểm tương đồng với mục tiêu mà phương pháp thảo luận nhóm hướng tới cũng như ý nghĩa của nó trong hoạt động học tập. J.A. Cô-men-xki (1592-1670) nhà giáo dục được coi là thủy tổ của nền giáo dục dân chủ đã phản đối cách dạy theo lối thuộc lòng, nhồi sọ người học và tin tưởng rằng người học sẽ có lợi từ việc dạy cho bạn bè và học từ bạn bè [13]. Nhà giáo dục học người Đức Georg Michael Kerschenteiner (1854-1932) đã đánh giá rất cao vai trò của việc hợp tác trong nhóm. Ông nhận định: Người dạy hoàn toàn có thể áp dụng hình thức học tập tự quản theo nhóm để phát triển tính 6
cách của người học, khơi dậy tinh thần trách nhiệm cá nhân trong lương tâm mỗi con người đối với cộng đồng, loại bỏ những hành động do động cơ ích kỷ đối với nhóm khác [20, tr.25]. Trong công trình nghiên cứu về học cùng nhau và học độc lập; học hợp tác, học tranh đua và học cá nhân, các tác giả David W.Johnson và Roger T. Johnson đã cho rằng học cá nhân và học tranh đua không phù hợp dẫn đến tính tự mãn, ích kỷ, thất vọng và tự ti. Điều đó dễ dẫn đến sự phát triển không lành mạnh về sức khỏe và tâm lý. Từ đó, các tác giả cho rằng: Dạy học theo nhóm có vai trò quan trọng trong việc xây dựng mối quan hệ bạn bè, tăng cường động cơ học tập, sự trao đổi thông tin, phát triển năng lực tư duy và kỹ năng xã hội. Như vậy, dạy học theo nhóm bộc lộ rõ tính ưu việt nhưng trong thực tiễn lại ít khi được sử dụng hơn so với kiểu học cá nhân và tranh đua [6]. Trên cơ sở đánh giá cao vai trò của tập thể, các nhà kinh điển của chủ nghĩa Mác - Lênin cho rằng giáo dục con người thông qua tập thể là một trong những vấn đề quan trọng của nền giáo dục xã hội chủ nghĩa. C.Mác khẳng định: “Chỉ có trong cộng đồng, cá nhân mới có được những phương tiện để có thể phát triển toàn diện những năng khiếu của mình và do đó chỉ có trong cộng đồng mới có tự do cá nhân” [2, tr.108]. Ở Việt Nam, với triết lý giáo dục “Học thầy không tày học bạn” đã cho thấy, học tập không chỉ từ phía người thầy mà cần phải học tập nhiều hơn từ bè bạn. Đặc biệt, sau Cách mạng tháng Tám, cách học theo nhóm với phương châm mọi người cùng giúp nhau biết chữ được thực hiện sâu rộng trong phong trào “Bình dân học vụ” để diệt giặc dốt. Trong điều kiện đất nước còn khó khăn, để thực hiện thắng lợi mục tiêu diệt giặc dốt cần sử dụng mềm dẻo các biện pháp trong đó chú ý đến hình thức dạy học lẫn nhau. Chủ tịch Hồ Chí Minh đã cho rằng: “Những người chưa biết chữ hãy gắng sức mà học cho biết đi. Vợ chưa biết thì chồng bảo, em chưa biết thì anh bảo, cha mẹ không biết thì con bảo, người ăn người làm không biết thì chủ nhà bảo…” [8, tr.37]. Trong tác phẩm “Sửa đổi lối làm việc”, khi bàn về cách học tập, Chủ tịch Hồ Chí Minh đã nhấn mạnh vai trò của tự học trên tinh thần “lấy tự học làm cốt” hay nói cách khác, tự học là yếu tố cốt lõi của hoạt động học tập, là nội lực quyết định chất lượng học tập. Tuy nhiên, Người đã nhắc đến sự liên quan chặt chẽ giữa tự học với thảo luận, tự học 7
là cốt nhưng “do thảo luận và chỉ đạo giúp vào” [9, tr.273]. Điều đó có nghĩa, thảo luận là yếu tố ngoại lực để phát huy sức mạnh tập thể. Muốn tiến hành thảo luận thì bản thân mỗi cá nhân phải có nội lực tự học lớn mới có thể tham gia, đóng góp tích cực được. Trong những năm gần đây, với xu thế đổi mới PPDH theo hướng tích cực hóa hoạt động của người học, các nhà giáo dục đã nhận thấy cần phải tổ chức cho người học học tập theo nhóm. Nhiều công trình nghiên cứu của các nhà giáo dục đã tập trung bàn về tầm quan trọng và sự cần thiết của làm việc theo nhóm. Trong công trình nghiên cứu cấp Bộ của tác giả Nguyễn Thanh Bình:“Cải tiến tổ chức hoạt động giáo dục trong trường trung học cơ sở theo phương thức hợp tác” đã làm rõ nội hàm khái niệm hợp tác, vai trò của mô hình này và vận dụng mô hình trong cải tiến tổ chức hoạt động giáo dục ở trường trung học cơ sở [1]. Khi bàn đến dạy học hợp tác với tư cách là một quan điểm dạy học trong đó phương pháp thảo luận nhóm là một trong số các PPDH có sứ mệnh quan trọng phát huy tính tích cực của người học, công trình nghiên cứu: “Sách trợ giúp giảng viên cao đẳng sư phạm”, của tập thể tác giả Nguyễn Hữu Châu, Nguyễn Văn Cường, Trần Bá Hoành, Nguyễn Bá Kim, Lâm Quang Thiệp đã nhấn mạnh vấn đề dạy học hợp tác nhóm là một trong các PPDH hiện đại [4]. Trong đó, tác giả Nguyễn Hữu Châu cho rằng, cần sử dụng các nhóm nhỏ để làm việc cùng nhau nhằm tối đa hóa kết quả học tập của học sinh, bởi lẽ dạy học hợp tác “không chỉ đơn thuần là một cách thức giảng dạy mà còn là sự thay đổi về cấu trúc tổ chức ảnh hưởng đến mọi khía cạnh của đời sống học đường [3, tr.235]. Tác giả Thái Duy Tuyên trong cuốn “Phương pháp dạy học truyền thống và đổi mới” đã nhận định tầm quan trọng của sự hợp tác nhóm trong học tập như: nâng cao năng lực hợp tác, tăng cường thái độ tích cực với các môn học, tăng cường khả năng tư duy phê phán, tạo ra những thành công trong học tập. Tác giả nhìn nhận rằng, không phải dạy học tốt nhất là một thầy một trò bởi người thầy dù có giỏi đến mấy cũng không thể đi sâu vào thế giới nội tâm của học sinh, không thể tạo ra cảm xúc và kinh nghiệm đa dạng, phong phú bằng việc học sinh giao tiếp với nhau. Như vậy, học tập thể, học nhóm vô cùng quan trọng trong đó sự hợp tác diễn ra nhiều chiều, giữa trò với trò, giữa thầy với trò để hoàn thành nhiệm vụ học tập [19, tr.411-412]. 8
Trong công trình nghiên cứu của tác giả Nguyễn Thị Toan: “Vận dụng phương pháp thảo luận nhóm trong dạy học môn Giáo dục công dân ở trường Trung học phổ thông” đã đề cập đến cơ sở lý luận và thực trạng sử dụng PPTLN trong dạy học và cho rằng đây là phương pháp phát triển năng lực hợp tác, diễn đạt của người học - một phẩm chất quan trọng của công dân trong xu thế hội nhập toàn cầu. Tuy nhiên, đây là một phương pháp khó đòi hỏi giáo viên phải nắm vững kiến thức, quy trình, phối hợp linh hoạt với các PPDH khác [18]. Cũng theo tác giả Vũ Lệ Hoa, trong cuốn: “Tổ chức dạy học theo quan điểm sư phạm tương tác”, tác giả nhấn mạnh việc tìm tòi, nghiên cứu, thảo luận, tranh luận trong tập thể khiến trình độ của người học được nâng cao, vận dụng được vốn hiểu biết của mỗi cá nhân và của tập thể lớp [10, tr.66]. Ngoài ra, khi đề cập đến phương pháp thảo luận nhóm có rất nhiều tác giả đã đề cập: Nguyễn Thị Kim Dung, “Thảo luận nhóm và quá trình xây dựng quan hệ nhân ái giữa học sinh với nhau ở trường trung học”, Tạp chí Nghiên cứu Giáo dục số 11, trang 10 - 11, 2000; Trần Duy Hưng, “Mô hình phương pháp dạy học theo nhóm nhỏ”, Tạp chí Nghiên cứu giáo dục số 4, trang 9-10, 2000; Ngô Thị Thu Dung (2001), “Mô hình tổ chức dạy học theo nhóm trong giờ học trên lớp”, Tạp chí Giáo dục số 5, trang 21- 22. Như vậy, từ tổng quan lịch sử vấn đề nghiên cứu cho thấy, phương pháp dạy học thảo luận nhóm trong những năm gần đây đã được các nhà khoa học trong và ngoài nước quan tâm nghiên cứu. Các công trình nghiên cứu ở các mức độ khác nhau đã bước đầu nêu lên quan niệm về phương pháp dạy thảo luận nhóm, khẳng định vị trí, vai trò, ý nghĩa to lớn của phương pháp dạy học thảo luận nhóm trong dạy học. Ở một số công trình nghiên cứu, các tác giả đã chỉ ra nội dung, hình thức, yêu cầu và nguyên tắc khi sử dụng phương pháp dạy học thảo luận nhóm phù hợp với từng đối tượng. Những kết quả nghiên cứu đó sẽ được tác giả kế thừa trong quá trình thực hiện luận văn này. Tuy nhiên, trên thực tế vẫn chưa có công trình nào nghiên cứu về vấn đề: Vận dụng phương pháp thảo luận nhóm trong dạy học môn Công tác quốc phòng, an ninh ở Trung tâm Giáo dục quốc phòng và an ninh - Đại học Thái Nguyên. Trong luận văn, tác giả tiếp tục nghiên cứu những vấn đề sau: Một là, làm sáng tỏ một số vấn đề lý luận và thực tiễn của phương pháp dạy học 9
thảo luận nhóm nói chung và phương pháp dạy học thảo luận nhóm trong dạy học môn Công tác quốc phòng, an ninh nói riêng; luận chứng ưu thế khi sử dụng phương pháp dạy học thảo luận nhóm trong dạy học môn Công tác quốc phòng, an ninh ở Trung tâm Giáo dục quốc phòng và an ninh - Đại học Thái Nguyên. Hai là, điều tra, đánh giá thực trạng việc sử dụng phương pháp dạy học thảo luận nhóm trong dạy học môn Công tác quốc phòng, an ninh ở Trung tâm Giáo dục quốc phòng và an ninh - Đại học Thái Nguyên. Ba là, đề xuất một số nguyên tắc và quy trình sử dụng phương pháp dạy học thảo luận nhóm trong dạy học môn Công tác quốc phòng, an ninh ở Trung tâm Giáo dục quốc phòng và an ninh - Đại học Thái Nguyên. Bốn là, tổ chức thực nghiệm nguyên tắc và quy trình sử dụng phương pháp dạy học thảo luận nhóm trong dạy học môn Công tác quốc phòng, an ninh ở Trung tâm Giáo dục quốc phòng và an ninh - Đại học Thái Nguyên. Trên cơ sở đó, đề xuất một số kiến nghị để nâng cao hiệu quả sử dụng phương pháp dạy học thảo luận nhóm trong dạy học môn Công tác quốc phòng, an ninh ở Trung tâm Giáo dục quốc phòng và an ninh trên địa bàn nghiên cứu. 1.2. Một số vấn đề lí luận của việc vận dụng phương pháp thảo luận nhóm trong dạy học môn Giáo dục quốc phòng, an ninh 1.2.1. Khái niệm về phương pháp, phương pháp dạy học 1.2.1.1. Khái niệm phương pháp Thuật ngữ “phương pháp” bắt nguồn từ tiếng Hy Lạp, “Methodos”- nguyên nghĩa là con đường đi tới một cái gì đó; có nghĩa là cách thức đạt tới mục đích. Từ điển Triết học cho rằng: “Phương pháp theo nghĩa chung nhất là cách thức đạt tới mục tiêu, là hoạt động được sắp xếp theo một trật tự nhất định” [15]. Tác giả Phạm Viết Vượng đã phân tích phạm trù phương pháp theo ba bậc: “Bậc 1: Phương pháp là hệ thống các quan điểm, các cách tiếp cận đối tượng được sử dụng cho một loại công việc. Cách tiếp cận đối tượng khác nhau sẽ đem lại hiệu quả công việc khác nhau. Bậc 2: Phương pháp là hệ quy trình, để tiến hành một loại công việc ta cần lựa chọn một quy trình với các bước đi ngắn nhất để đem lại hiêu quả tốt nhất (quy trình 10