Luận văn Thạc sĩ Tâm lý học: Nhu cầu sử dụng dịch vụ chăm sóc sức khỏe tâm thần cho học sinh của trường trung học phổ thông

Chia sẻ: _ _ | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:73

Thêm vào BST

Báo xấu

65
lượt xem 14
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Mục đích nghiên cứu cuối cùng nhằm xác định nhu cầu sử dụng dịch vụ chăm sóc sức khỏe tâm thần cho học sinh. Bên cạnh đó, đưa ra thực trạng về sức khỏe tâm thần của học sinh trung học phổ thong vùng nông thôn hiện nay. Từ đó đưa ra các đề xuất cho nhà trường trung học phổ thông các giải pháp nhằm thỏa mãn nhu cầu sử dụng dịch vụ chăm sóc sức khỏe tâm thần cho học sinh trong nhà trường, nâng cao nhận thức của các đối tượng trong trường học về sức khỏe tâm thần.

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Luận văn Thạc sĩ Tâm lý học: Nhu cầu sử dụng dịch vụ chăm sóc sức khỏe tâm thần cho học sinh của trường trung học phổ thông

ĐẠI HỌC QUỐC GIA HÀ NỘI TRƯỜNG ĐẠI HỌC GIÁO DỤC TRẦN THỊ THU HÀ NHU CẦU SỬ DỤNG DỊCH VỤ CHĂM SÓC SỨC KHỎE TÂM THẦN CHO HỌC SINH CỦA TRƯỜNG TRUNG HỌC PHỔ THÔNG LUẬN VĂN THẠC SĨ TÂM LÝ HỌC HÀ NỘI – 2020
ĐẠI HỌC QUỐC GIA HÀ NỘI TRƯỜNG ĐẠI HỌC GIÁO DỤC TRẦN THỊ THU HÀ NHU CẦU SỬ DỤNG DỊCH VỤ CHĂM SÓC SỨC KHỎE TÂM THẦN CHO HỌC SINH CỦA TRƯỜNG TRUNG HỌC PHỔ THÔNG LUẬN VĂN THẠC SĨ TÂM LÝ HỌC CHUYÊN NGÀNH: TÂM LÝ LÂM SÀNG TRẺ EM VÀ VỊ THÀNH NIÊN Mã số: 8310401.05 Người hướng dẫn khoa học: PGS.TS. Đặng Hoàng Minh HÀ NỘI – 2020
LỜI CẢM ƠN Tôi xin gửi lời cảm ơn tới các thầy cô trong chương trình thạc sĩ Tâm lý học lâm sàng trẻ em và vị thành niên, trường Đại học Giáo dục, Đại học Quốc gia Hà Nội đã nhiệt tình giảng dạy và tạo điều kiện thuận lợi trong quá trình tôi theo học chương trình để tôi có thể hoàn thành chương trình học và bảo vệ luận văn này. Tiếp theo tôi xin gửi lời cám ơn tới giảng viên hướng dẫn của mình là PGS.TS. Đặng Hoàng Minh đã chỉ dẫn tôi nhiệt tình trong thời gian thực hiện luận văn này. Nhờ sự hướng dẫn của cô mà tôi đã có định hướng rõ ràng trong các khâu thực hiện và hoàn thiện luận văn. Ngoài thầy cô, tôi còn muốn gửi lời cám ơn tới tập thể học viên của lớp thạc sĩ Tâm lý học lâm sàng trẻ em và vị thành niên khóa QH-2017S đã đồng hành và hỗ trợ tôi trong thời gian học và sự hỗ trợ nhiệt tình trong quá trình làm luận văn này. Cám ơn các anh chị đồng nghiệp đã nhiệt tình giúp đỡ trong việc chia sẻ tài liệu, hỗ trợ tôi trong quá trình thu thập số liệu và hoàn thiện luận văn. Tôi xin chân thành cảm ơn! Hà Nội, ngày 15 tháng 06 năm 2020 Tác giả luận văn Trần Thị Thu Hà
DANH MỤC TỪ VIẾT TẮT School Mental Health Capacity Instrument SMHCI Strengthọc sinh & Difficulties Questionnaire SDQ Statistical Package for the Social Sciences SPSS
MỤC LỤC LỜI CẢM ƠN .................................................................................................... i DANH MỤC TỪ VIẾT TẮT ............................................................................ ii MỤC LỤC ........................................................................................................ iii DANH MỤC BẢNG ......................................................................................... v DANH MỤC BIỂU ĐỒ ..................................................................................... i MỞ ĐẦU ........................................................................................................... 1 CHƯƠNG 1....................................................................................................... 7 CƠ SỞ LÝ LUẬN VỀ NHU CẦU SỬ DỤNG DỊCH VỤ CHĂM SÓC SỨC KHỎE TÂM THẦN CHO HỌC SINH CỦA TRƯỜNG ................................ 7 TRUNG HỌC PHỔ THÔNG.......................... Error! Bookmark not defined. 1. 1. Tổng quan vấn đề nghiên cứu ................................................................ 7 1.1.1. Các nghiên cứu về nhu cầu sử dụng dịch vụ chăm sóc sức khỏe tâm thần cho học sinh trường trung học phổ thông .......................................... 7 1.1.2 . Các chương trình chăm sóc sức khỏe tâm thần dựa vào trường học9 1.1.3. Các nghiên cứu đánh giá hiệu quả của các mô hình cung cấp dịch vụ chăm sóc sức khỏe tâm thần ................................................................ 11 1.1.4.Các nghiên cứu dịch tễ học về sức khỏe tâm thần của học sinh trung học phổ thông ............................................................................................ 13 1.2. Một số khái niệm................................................................................... 15 1.2.1. Nhu cầu ........................................................................................... 15 1.2.2. Sức khỏe tâm thần........................................................................... 24 1.2.3. Dịch vụ chăm sóc sức khỏe tâm thần trong trường học ................. 24 1.2.4. Nhu cầu sử dụng dịch vụ chăm sóc sức khỏe tâm thần ................. 25 Tiểu kết chương 1.............................................................................................. 1 CHƯƠNG 2: TỔ CHỨC VÀ PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU .................... 2 2.1. Phương pháp nghiên cứu ........................................................................ 2 2.1.1. Mẫu nghiên cứu ................................................................................ 2 2.1.2. Địa bàn nghiên cứu ........................................................................... 4 2.1.3. Phương pháp nghiên cứu .................................................................. 5 2.2. Tiến trình và tổ chức nghiên cứu ............................................................ 9
2.2.1. Giai đoạn nghiên cứu lý luận ............................................................ 9 2.2.2. Giai đoạn nghiên cứu thực tiễn ....................................................... 10 2.2.3. Giai đoạn nhập số liệu, phân tích kết quả và viết báo cáo.............. 11 Tiểu kết chương 2.............................................................................................. 1 CHƯƠNG 3: KẾT QUẢ NGHIÊN CỨU ......................................................... 2 3.1. Nhu cầu sử dụng dịch vụ chăm sóc sức khỏe tâm thần cho học sinh của trường trung học phổ thông............................................................................ 2 3.1.1. Thực trạng các vấn đề sức khỏe tâm thần của học sinh trung học phổ thông .................................................................................................... 2 3.1.2. Nhu cầu sử dụng dịch vụ chăm sóc sức khỏe tâm thần của học sinh trung học phổ thông .................................................................................... 5 3.1.3 Cách thức tìm kiếm thông tin về sức khỏe tâm thần của học sinh trung học phổ thông .................................................................................... 1 3.1.4. Vai trò của sức khỏe tâm thần đối với việc học tập của học sinh .... 5 3.2. Năng lực cung cấp dịch vụ sức khỏe tâm thần của trường trung học phổ thông ............................................................................................................... 7 3.2.1. Hiểu biết của giáo viên về sự có mặt của các dịch vụ chăm sóc sức khỏe tâm thần cho học sinh .......................................................................... 7 3.2.2. Năng lực cung cấp dịch vụ chăm sóc sức khỏe tâm thần của trường trung học phổ thông .................................................................................... 8 Tiểu kết chương 3............................................................................................ 16 KẾT LUẬN VÀ KHUYẾN NGHỊ ................................................................. 50 TÀI LIỆU THAM KHẢO ............................... Error! Bookmark not defined. PHỤ LỤC ........................................................ Error! Bookmark not defined.
DANH MỤC BẢNG Bảng 2.1. Một số đặc điểm khách thể nghiên cứu ............................................ 2 Bảng 2.2. Đại bàn nghiên cứu ........................................................................... 4 Bảng 2.3. Phân loại điểm thang SDQ ............................................................... 7 Bảng 3.1. Kết quả điểm tổng vấn đề thang SDQ .............................................. 2 Bảng 3.2: Kết quả các lĩnh vực trong SDQ....................................................... 3 Bảng 3.3: So sánh kết quả thang SDQ của biến giới tính ................................. 4 Bảng 3.4: So sánh kết quả thang SDQ của biến khối lớp ................................. 4 Bảng 3.5: So sánh kết quả thang SDQ của biến học lực................................... 4 Bảng 3.6: So sánh kết quả thang SDQ của biến tình trạng gia đình ................. 5 Bảng 3.7: So sánh kết quả SDQ giữa nhóm đã và chưa sử dụng dịch vụ......... 6 Bảng 3.8: Lý do học sinh không có nhu cầu cần hỗ trợ khi có vấn đề về sức khỏe tâm thần .................................................................................................... 8 Bảng 3.9: So sánh cách thức học sinh tìm kiếm thông tin về sức khỏe tâm thần các khu vực........................................................................................................ 3 Bảng 3.10. So sánh cách thức học sinh tìm kiếm thông tin về sức khỏe tâm thần theo các khối lớp ....................................................................................... 3 Bảng 3.11. So sánh cách thức học sinh tìm kiếm thông tin về sức khỏe tâm thần theo giới tính ............................................................................................. 4 Bảng 3.12: So sánh quan điểm về vai trò của sức khỏe tâm thần đối với việc học tập của học sinh trong các nhóm học sinh.................................................. 5 Bảng 3.13. So sánh sự khác biệt trong đánh giá của giáo viên về vai trò của sức khỏe tâm thần đối với việc học tập của học sinh ........................................ 6 Bảng 3.14: Hiểu biết của giáo viên về sự có mặt của các dịch vụ chăm sóc.... 7 sức khỏe tâm thần cho học sinh ........................................................................ 7 Bảng 3.15: Điểm chuẩn của thang đo SHMI .................................................... 8 Bảng 3.16: So sánh điểm năng lực phòng ngừa và quảng bá của các trường .. 9
Bảng 3.17: So sánh điểm năng lực nhận biết và giới thiệu của các trường .... 10 Bảng 3.18: So sánh điểm năng lực về can thiệp của các trường..................... 11 Bảng 3.19: So sánh điểm năng lực chung của các trường .............................. 12 Bảng 3.20: So sánh năng lực cung cấp dịch vụ chăm sóc sức khỏe tâm thần của các trường giữa 2 khu vực ........................................................................ 14
DANH MỤC BIỂU ĐỒ Biểu đồ 3.1. Kết quả điểm tổng vấn đề thang SDQ .......................................... 2 ........................................................................................................................... 6 Biểu đồ 3.2. Nhu cầu sử dụng dịch vụ chăm sóc sức khỏe tâm thần của học sinh trung học phổ thông ................................................................................... 6 Biểu đồ 3.3: Báo cáo kết quả về nhu cầu được hỗ trợ khi có vấn đề sức khỏe tâm thần của học sinh ........................................................................................ 7 Biểu đồ 3.4. Cách thức học sinh tìm kiếm thông tin về sức khỏe tâm thần ..... 1 Biểu đồ 3.5: Điểm năng lực phòng ngừa và quảng bá của các trường ............. 9 Biểu đồ 3.6: So sánh điểm năng lực nhận biết và giới thiệu của các trường .. 10 Biểu đồ 3.7: So sánh năng lực can thiệp của các trường ................................ 12 Biểu đồ 3.8: So sánh năng lực chung của các trường ..................................... 13 Biểu đồ 3.9: So sánh năng lực cung cấp dịch vụ chăm sóc sức khỏe tâm thần của các trường giữa 2 khu vực ........................................................................ 15
MỞ ĐẦU 1. Lý do chọn đề tài Học sinh trung học phổ thông hiện nay đang phải đối mặt với nhiều nguy cơ dẫn đến các rối loạn tâm thần. Sự bùng nổ của công nghệ thông tin, truyền thông xã hội đã thay đổi thói quen của học sinh. Dành nhiều thời gian cho mạng xã hội, giảm thời gian cho các mối quan hệ thực và tăng nhiều quan tâm tới các mối quan hệ trên mạng xã hội. Bên cạnh đó, áp lực về học tập, kỳ vọng từ cha mẹ, thầy cô dành cho học sinh cũng ngày càng tăng. Điều kiện kinh tế phát triển và số con trong gia đình giảm khoảng 1-2 con nên việc đầu tư cho giáo dục tăng lên rất nhiều. Theo với đó là học sinh sẽ phải gánh chịu những mong muốn về điểm số, vị thế trong lớp học từ cha mẹ với bản thân mình. Giáo viên và học sinh có những khoảng cách, không tìm được tiếng nói chung dẫn đến mối quan hệ kém gần gũi. Những nguyên nhân trên dẫn đến việc học sinh ngày càng có nhiều vấn đề về sức khỏe tâm thần. Việc học sinh có nhiều rối loạn tâm thần đang diễn ra ngày càng nhiều, nhưng tại các nhà trường công lập hiện nay việc chăm sóc sức khỏe tâm thần cho học sinh còn nhiều hạn chế. Do đó việc tìm hiểu nhu cầu sử dụng dịch vụ chăm sóc sức khỏe tâm thần của học sinh là cần thiết. Nhằm xác định mong muốn, quan điểm của nhà trường phổ thông về dịch vụ chăm sóc sức khỏe tâm thần [5]. Hội Tâm lý học Mỹ kỷ niệm 125 năm ngày thành lập Hội đã đưa ra 5 hướng nghiên cứu trong những năm tới sau những bàn luận của các nhà tâm lý [5]. Trong đó có hướng nghiên cứu tập trung nghiên cứu quan điểm của khách hàng. Hướng nghiên cứu này nhằm nâng cao dịch vụ cung cấp cho khách hàng dựa trên những mong muốn của họ về dịch vụ. Thực tế hiện nay, các nghiên cứu về sức khỏe tâm thần thường tập trung vào biểu hiện của một hay một vài rối loạn thường gặp ở học sinh. Hay việc 1
xác định tỷ lệ các rối loạn thường gặp. Việc nghiên cứu về nhu cầu của học sinh thường được thực hiện với nhu cầu về tham vấn trong trường học. Với dịch vụ chăm sóc sức tâm thần bao gồm đánh giá, trị liệu cho học sinh thì chưa được đề cập nhiều. Việc nghiên cứu trên đối trượng học sinh vùng nông thôn cũng còn ít và thường không được đề cập nhiều. Do hầu hết các nghiên cứu được thực hiện tại các thành phố lớn hoặc thành phố trực thuộc tỉnh nơi tập trung nhiều cơ quan nghiên cứu. Học sinh vùng nông thôn chiếm một tỷ lệ rất lớn nhưng lại chịu nhiều thiệt thòi khi ít được tiếp cận, cập nhật những dịch vụ chăm sóc sức khỏe tâm thần. Với những bàn luận trên tôi quyết định đưa ra nghiên cứu Nhu cầu sử dụng dịch vụ chăm sóc sức khỏe tâm thần cho học sinh của trường trung học phổ thông. Khách thể hướng đến của nghiên cứu là học sinh tại vùng nông thôn để có thể có đề xuất, kiến nghị tốt nhất, sớm nhất cho việc chăm sóc sức khỏe tâm thần cho học sinh. 2. Mục đích và nhiệm vụ nghiên cứu 2.1. Mục đích nghiên cứu Mục đích nghiên cứu cuối cùng nhằm xác định nhu cầu sử dụng dịch vụ chăm sóc sức khỏe tâm thần cho học sinh. Bên cạnh đó, đưa ra thực trạng về sức khỏe tâm thần của học sinh trung học phổ thong vùng nông thôn hiện nay. Từ đó đưa ra các đề xuất cho nhà trường trung học phổ thông các giải pháp nhằm thỏa mãn nhu cầu sử dụng dịch vụ chăm sóc sức khỏe tâm thần cho học sinh trong nhà trường, nâng cao nhận thức của các đối tượng trong trường học về sức khỏe tâm thần. 2.2. Nhiệm vụ nghiên cứu Tìm hiểu một số khái niệm: nhu cầu, sức khỏe tâm thần, chăm sóc sức khỏe tâm thần, đặc điểm tâm lý của học sinh trung học phổ thông làm cơ sở lý luận nghiên cứu cho đề tài. 2
Tìm hiểu thực trạng nhu cầu sử dụng dịch vụ chăm sóc sức khỏe tâm thần của trường trung học phổ thông. Các quan điểm về sức khỏe tâm thần, mong muốn được trợ giúp, các vấn đề sức khỏe tâm thần nổi bật trong học sinh. Từ đó đề xuất các biện pháp nhằm nâng cao năng lực hiểu biết về sức khỏe tâm thần cho nhà trường trung học phổ thông. Kiến nghị các cách thức hỗ trợ học sinh có vấn đề sức khỏe tâm thần trong nhà trường nhằm thỏa mãn nhu cầu của nhà trường trung học phổ thông. 3. Câu hỏi nghiên cứu - Các trường học có nhu cầu sử dụng dịch vụ chăm sóc sức khỏe tâm thần cho học sinh hay không? - Quan điểm của học sinh và giáo viên về sức khỏe tâm thần như thế nào? - Năng lực triển khai dịch vụ chăm sóc sức khỏe tâm thần của các trường trung học phổ thông như thế nào? 4. Giả thuyết khoa học - Các trường có nhu cầu sử dụng dịch vụ chăm sóc sức khỏe tâm thần cho học sinh - Giáo viên và học sinh đánh giá cao vai trò của sức khỏe tâm thần đối với việc học tập của học sinh - Các trường có năng lực thấp để triển khai các dịch vụ chăm sóc sức khỏe tâm thần cho học sinh 4. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu - Đối tượng nghiên cứu: nhu cầu sử dụng dịch vụ chăm sóc sức khỏe tâm thần của trường trung học phổ thông - Phạm vi nghiên cứu: 6 trường trung học phổ thông trên địa bàn tỉnh Nam Định, thành phố Hà Nội, tỉnh Bắc Ninh, tỉnh Ninh Bình trong tháng 4 năm 2020 5. Nội dung nghiên cứu 3
Nghiên cứu sẽ tập trung vào các vấn đề như: quan điểm của lãnh đạo, giáo viên, học sinh về sức khỏe tâm thần. Nhu cầu của lãnh đạo, giáo viên, học sinh về việc sử dụng dịch vụ chăm sóc sức khỏe tâm thần. Tìm hiểu thực trạng sức khỏe tâm thần trong học sinh hiện nay như các vấn đề nổi bật, mức độ nghiêm trọng của các đề, sự ảnh hưởng tới kết quả học tập, các mối quan hệ, chức năng cuộc sống của học sinh trung học phổ thông. 6. Khách thể và đối tượng nghiên cứu 6.1. Khách thể nghiên cứu 125 học sinh và giáo viên tại 6 trường trung học phổ thông ở 4 tỉnh thành khu vực phía bắc. trong đó có 103 học sinh đang học lớp 10 và 11, có 22 giáo viên đang giảng dạy công tác tại trường trung học phổ thông. 6.2. Đối tượng nghiên cứu - Nhu cầu sử dụng dịch vụ chăm sóc sức khỏe tâm thần của trường trung học phổ thông - Thực trạng sức khỏe tâm thần của học sinh trường trung học phổ thông - Năng lực triển khai dịch vụ chăm sóc sức khỏe tâm thần của trường trung học phổ thông 7. Phương pháp nghiên cứu Các phương pháp chính được vận dụng trong đề tài nhằm giúp xác định nhu cầu về dịch vụ chăm sóc sức khỏe tâm thần, quan điểm về sức khỏe tâm thần của học sinh trung học phổ thông ở các đối tượng trong trường học bao gồm lãnh đạo, giáo viên, học sinh. Bên cạnh đó, nghiên cứu cũng nhằm tìm ra mối tương quan giữa tỷ lệ học sinh có vấn đề và nhu cầu về dịch vụ chăm sóc sức khỏe tâm thần. 7.1. Phương pháp nghiên cứu tài liệu Phương pháp này giúp nhận biết được những nghiên cứu, lý thuyết có liên quan đến nhu cầu sử dụng dịch vụ chăm sóc sức khỏe tâm thần cho học 4
sinh trong trường trung học phổ thông. Từ đó, đề tài tiếp nhận kết quả nghiên cứu và tiếp tục phát triển vấn đề nhằm chỉ ra rõ hơn về thực trạng nhu cầu sử dụng dịch vụ chăm sóc sức khỏe tâm thần cho học sinh trong trường phổ thông. 7.2.Phương pháp điều tra bằng bảng hỏi Với phương pháp này tác giả dự kiến sử dụng thang đánh giá điểm mạnh và điểm yếu SDQ cho học sinh tự đánh giá, cho giáo viên đánh giá, cho phụ huynh đánh giá để thu thập số liệu từ các trường trung học phổ thông về thực trạng sức khỏe tâm thần của học sinh. Bên cạnh đó, xây dựng bảng hỏi đánh giá nhu cầu sử dụng dịch vụ chăm sóc sức khỏe tâm thần, tìm hiểu quan điểm về sức khỏe tâm thần của học sinh trung học phổ thông trên các khách thể. 7.3. Phương pháp thống kê toán học Từ số liệu thu được, tôi sử dụng chương trình SPSS để xử lý số liệu và phân tích các số liệu thu được để đưa ra tỷ lệ, phân loại, đánh giá mức độ nghiêm trọng của các vấn đề sức khỏe tâm thần của học sinh trung học phổ thông. Đánh giá quan niệm về sức khỏe tâm thần. Tổng hợp các nhu cầu sử dụng dịch vụ chăm sóc sức khỏe tâm thần và phân loại mức độ. 8. Đạo đức nghiên cứu - Các khách thể được thông báo chi tiết về mục đích nghiên cứu và được hướng dẫn thực hiện trả lời phiếu hỏi. Khách thể cũng có thể từ chối không tham gia nghiên cứu. - Mọi thông tin khách thể cung cấp được bảo mật và sử dụng trong khuôn khổ luận văn này. - Kết quả nghiên cứu được thu thập từ báo cáo của khách thể mà không hề có sự can thiệp lâm sàng nào gây ảnh hưởng tới tâm lý của khách thể. 9. Cấu trúc luận văn Luận văn bao gồm phần phụ lục, mở đầu, danh mục viết tắt, danh mục bảng, biểu đồ, kết luận kiến nghị. Ngoài ra nội dung chính của luận văn được 5
trình bày trong 3 chương như sau: Chương 1: Cơ sở lý luận của đề tài Chương 2: Tổ chức nghiên cứu Chương 3: Kết quả nghiên cứu 6
CHƯƠNG 1 CƠ SỞ LÝ LUẬN VỀ NHU CẦU SỬ DỤNG DỊCH VỤ CHĂM SÓC SỨC KHỎE TÂM THẦN CHO HỌC SINH CỦA TRƯỜNG TRUNG HỌC PHỔ THÔNG 1. 1. Tổng quan vấn đề nghiên cứu 1.1.1. Các nghiên cứu về nhu cầu sử dụng dịch vụ chăm sóc sức khỏe tâm thần cho học sinh trường trung học phổ thông 1.1.1.1. Các nghiên cứu trên thế giới Những nghiên cứu về nhu cầu sử dụng dịch vụ chăm sóc sức khỏe tâm thần trong trường học đã được thực hiện mạnh mẽ vào những năm 1980 tại các nước phương Tây để đáp ứng nhu cầu của xã hội lúc bấy giờ. Hiện nay, tại các quốc gia phương Tây thường tập trung thực hiện các nghiên cứu đánh giá tính hiệu quả của các chương trình, dịch vụ chăm sóc sức khỏe tâm thần trong th, tìm hiểu và đánh giá các rào cản trong việc triển khai dịch vụ chăm sóc sức khỏe tâm thần trong trường học, khả năng tiếp cận dịch vụ của các nhóm người khác nhau trong xã hội. Kết quả của các nghiên cứu cho thấy rằng có nhiều nguyên nhân dẫn đến việc học sinh ít tiếp cận với các dịch vụ sức khỏe tâm thần trong trường học. Tỷ lệ trẻ em được tham gia điều trị thấp liên quan tới điều kiện tài chính, hiểu biết của cha mẹ. Trường học là môi trường lý tưởng để nâng cao nhận thức của học sinh về vấn đề sức khỏe tâm thần cũng như giúp cải thiện tình trạng của học sinh. Đối với nhiều học sinh trường học là nơi duy nhất các em có thể tiếp cận với các dịch vụ chăm sóc sức khỏe tâm thần [28] Tại các nước châu á hiện nay, xu hướng chung về nghiên cứu sức khỏe tâm thần là đánh giá nhu cẩu của học sinh. Đối với các nước châu á dịch vụ chăm sóc sức khỏe tâm thần còn đang là một vấn đề mới mẻ, do đó việc thực hiện các nghiên cứu đánh giá nhu cầu mang tính chất khoa học là một điều cần thiết. Các nghiên cứu về nhu cầu có giúp các nhà chuyên môn có định hướng để tổ chức triển khai các dịch vụ chăm sóc sức khỏe tâm thần hiệu quả cao. Tại 7
Trung Quốc, kết quả nghiên cứu cho thấy có 26% số học sinh tham gia nghiên cứu có nhận thức về nhu cầu sử dụng dịch vụ sức khỏe tâm thần, nhưng chỉ có 5% trong đó đã từng sử dụng dịch vụ tại trường và 4% sử dụng dịch vụ ngoài trường học. Tỷ lệ học sinh có nhận thức về nhu cầu cao nhất là lớp 11 với 27%. Các học sinh có cha mẹ với trình độ từ đại học trở lên cũng nhận thức cao hơn so với những gia đình có trình độ học vấn của cha mẹ thấp hơn, cụ thể là 29% học sinh trong nhóm có cha mẹ với trình độ đại học trở lên có nhận thức được nhu cầu sử dụng dịch vụ sức khỏe tâm thần [31]. 1.1.1.2. Các nghiên cứu tại Việt Nam Dịch vụ chăm sóc sức khỏe tâm thần tại Việt Nam hiện nay còn đang rất mới mẻ. Do đó chưa có những nghiên cứu về lĩnh vực này trong trường học. Tuy nhiên, tại Việt Nam dịch vụ tâm lý học trường học đã ra đời từ lâu và được nghiên cứu mạnh mẽ vào những năm 2000. Các nghiên cứu được thực hiện với những xu hướng chính như đánh giá nhu cầu tham vấn tâm lý của học sinh các cấp, nhận thức của học sinh về tâm lý học trường học. Nghiên cứu của tập thể cán bộ Khoa Tâm lý – Giáo dục trường Đại học Sư phạm Hà Nội năm 2005 về nhu cầu tham vấn của học sinh một số trường trung học phổ thông trên địa bàn thành phố Hà Nội đã cho ra kết quả rằng nhu cầu tham vấn của học sinh khi đó là rất lớn nhưng người thực hiện tham vấn cho học sinh chủ yếu là giáo viên [10]. Vào năm 2006, Nguyễn Thị Mùi và cộng sự đã thực hiện nghiên cứu về nhu cầu tham vấn của học sinh trung học cơ sở và trung học phổ thông trên địa bàn thành phố Hà Nội [15]. Kết quả nghiên cứu này cũng cho thấy nhu cầu của học sinh về tham vấn tâm lý ngày càng cao từ đó nhóm tác giả đã đề xuất mô hình phòng tham vấn tâm lý trong các nhà trường để đáp ứng nhu cầu của học sinh. Tác giả Dương Diệu Hoa và cộng sự đã có nghiên cứu Khó khăn tâm lý và nhu cầu tham vấn của học sinh trung học phổ thông được thực hiện tại Hà Nội, Nam Định, Vĩnh Phúc năm 2007. Kết quả đã cho thấy nhu cầu tham vấn 8
tâm lý của học sinh cũng như mức độ tiếp cận của học sinh với các dịch vụ tham vấn. Trường Đại học Lao động – Xã hội có thực hiện nghiên cứu về thực trạng nhu cầu và dịch vụ tâm lý của tác giả Nguyễn Thị Hồng Nga (2006) cho thấy nhu cầu ngày càng cao của học sinh đối với các dịch vụ tâm lý. Nghiên cứu này còn cho thấy nhu cầu về dịch vụ tâm lý không chỉ dừng lại ở các học sinh cấp phổ thông mà đối với sinh viên cao đăng, đại học nhu cầu này cũng xuất hiện[3]. 1.1.2 . Các chương trình chăm sóc sức khỏe tâm thần dựa vào trường học 1.1.2.1. Trên thế giới Đề cập đến các chương trình chăm sóc sức khỏe tâm thần dựa vào trường học, tác giả Đặng Hoàng Minh có viết trong cuốn sách chuyên khảo “ Chương trình chăm sóc sức khỏe tâm thần dựa vào trường học” mô tả về các chương trình chăm sóc sức khỏe tâm thần trên thế giới và ở Việt Nam rất chi tiết. Theo đó chương trình chăm sóc sức khỏe tâm thần dựa vào trường học phải đảm bảo mục tiêu quan trọng là phòng ngừa theo nghĩa rộng nhất [13]. Năm 1990, Viện Y Tế Hoa Kỳ dựa trên phân loại của Ủy ban Phòng bệnh mãn tính và tác giả Gordon đề xuất các dạng phòng ngừa như sau: Phòng ngừa tổng quát: nhắm đến toàn bộ dân số, không dựa trên nguy cơ mang tính cá nhân. Các can thiệp thuộc dạng này có lợi cho tất cả mọi người. Phòng ngừa lựa chọn: dành đến nhóm nguy cơ phát triển các vấn đề sức khỏe tâm thần cao hơn mức trung bình. Nguy cơ có thể ngắn hạn hoặc cả đời. Phòng ngừa chỉ định: nhắm đến các cá nhân có nguy cơ cao đã được xác định có dấu hiệu, triệu chứng của các rối loạn tâm thần nhưng chưa đáp ứng tiêu chí chẩn đoán của DSM tại thời điểm đánh giá. Ở Hoa Kỳ, áp dụng mô hình có tên gọi là Đáp ứng can thiệp (Response to intervention - RTI) [14]. Mô hình với 3 tầng trong đó hỗ trợ hành vi và học tập trong trường học. Tầng 1 là các chương trình khuyến khích sức khỏe tâm 9
thần, phòng ngừa ban đầu và tiếp cận tới 80% học sinh của toàn trường. Tầng 2 nhắm tới 15% học sinh của trường có nguy cơ phát triển các vấn đề về sức khỏe tâm thần hoặc vấn đề học tập. tầng 3 cung cấp dịch vụ chuyên sâu cho 5% học sinh có những đến về về sức khỏe tâm thần hoặc có nguy cơ có các vấn đề sức khỏe tâm thần nghiêm trọng hơn. Mục tiêu chính của tầng 3 là can thệp chuyên sâu, trị liệu các vấn đề sức khỏe tâm thần của học sinh. Tại Trung Quốc, các dịch vụ tâm lý trong trường học tập trung vào mục tiêu phát triển giáo dục sức khỏe tâm thần cho học sinh [33]. Dịch vụ tâm lý học đường hiện tại ở Trung Quốc đại lục bao gồm tám khía cạnh: đánh giá tâm lý toàn diện (ví dụ: kiểm tra nhận thức và thành tựu); tham vấn và hỗ trợ các vấn đề về học tập cho học sinh; hỗ trợ cho các cá nhân phát triển kiến thức và lòng tự trọng; tham vấn các vấn đề về gia đình (ví dụ: cha mẹ ly hôn); tham vấn kỹ năng xã hội (ví dụ, làm thế nào để hòa đồng với các bạn); tham vấn các vấn đề liên cá nhân và mối quan hệ (ví dụ: phát triển tình dục); can thiệp với trẻ bị rối loạn hành vi; và tham vấn hướng nghiệp (ví dụ, tập trung vào các nghề nghiệp các và trường đại học) Năm 2007 tại Singapore chương trình có tên Đáp ứng, Can thiệp sớm và Đánh giá về Sức khỏe tâm thần Cộng đồng (REACH) đã được phát triển để hỗ trợ các học sinh đi học gặp vấn đề về sức khỏe tâm thần [25]. Ba mục tiêu chính của REACH là:  Cải thiện sức khỏe tinh thần của thanh niên thông qua đánh giá và can thiệp sớm;  Xây dựng năng lực của các trường học và các đối tác cộng đồng để phát hiện và quản lý các vấn đề về sức khỏe tâm thần thông qua hỗ trợ và đào tạo;  Xây dựng một mạng lưới hỗ trợ sức khỏe tâm thần cộng đồng cho trẻ em và thanh thiếu niên trong cộng đồng, bao gồm các trường học, bác sĩ đa khoa (bác sĩ đa khoa) và các tổ chức phúc lợi tự nguyện (VWOs). 10
1.1.2.2. Tại Việt Nam Tại Việt Nam các chương trình Tâm lý học đường được triển khai trong các trường chưa nhiều. Chủ yếu tại các thành phố lớn như Hà Nội hay Hồ Chí Minh và được triển khai tại các trường tư thục, ngoài công lập hoặc bán công. Mô hình phòng Tâm lý học trường học tại các trường cũng khác nhau. Có trường tập trung vào giải pháp hỗ trợ cải thiện học tập cho học sinh thông qua các hoạt động phòng ngừa, can thiệp sớm, trị liệu. Có trường kết hợp thực hiện các chương trình giáo dục kỹ năng sống, giá trị sống cho học sinh. 1.1.3. Các nghiên cứu đánh giá hiệu quả của các mô hình cung cấp dịch vụ chăm sóc sức khỏe tâm thần 1.1.3.1. Các nghiên cứu trên thế giới Trong năm 2002 – 2003, nhóm nghiên cứu của Foster, Rollefson, Doksum, Noonan, Robinson và Teich đã thực hiện nghiên cứu “ Dịch vụ sức khỏe tâm thần học đường ở Hoa Kỳ”[28]. Đây là một cuộc khảo sát quốc gia được tiến hành để kiểm tra các dịch vụ sức khỏe tâm thần tại trường học. Đã có 21.125 trường công lập (K-12) và 1.595 trường liên kết cấp quận. Kết quả chỉ ra rằng trong năm học, 20% học sinh đã nhận được các dịch vụ sức khỏe tâm thần, với 87% trường học báo cáo rằng tất cả học sinh đủ điều kiện nhận dịch vụ trong khi 10% trường báo cáo kế hoạch giáo dục các nhận (IEP) là bắt buộc đối với học sinh để nhận được các dịch vụ sức khỏe tâm thần. Trung tâm kiểm soát dịch bệnh Hoa Kỳ đã thực hiện một nghiên cứu vào năm 2006 được thiết kế để đánh giá sức khỏe tâm thần và các dịch vụ xã hội ở cấp tiểu bang, quận và trường học [36]. Kết quả cho thấy 76,8% trường học có một người giám sát hoặc điều phối các dịch vụ xã hội và sức khỏe tâm thần tiêu chuẩn tại trường. Hơn 50% trong số tất cả các trường có một nhà tham vấn toàn thời gian, 8,3% các trường có một nhà tâm lý học toàn thời gian, và 14,3% trường có một nhân viên xã hội toàn thời gian. Khi mở rộng giới hạn để bao 11