Những phát hiện về vạn vật và con người

- Chûúng 39 Nhûông gò mùưt thûúđng coâ thïí thíịy ...85.
- Caâc sûê gia víîn cođn tranh luíơn xem coâ thïí goơi Ăõa Trung Haêi lađ möơt caâi höì lúân cuêa Höìi giaâo hay khöng.
- Alexandria coâ thïí ăaô trúê thađnh möơt Venice cuêa Höìi giaâo.
- Öng ăaô trúê thađnh võ thaânh böín maơng cuêa nhûông ngûúđi ăi biïín Höìi giaâo.
- bùìng lïî giaâo vađ hođa bònh coâ thïí nhíơn ặúơc sûơ nhòn nhíơn cuêa caâc nûúâc chû híìu úê phûúng xa.
- Trïn biïín, hoơ coâ thïí bíịt chúơp ăaânh.
- Khöng laơ gò ngûúđi Trung Hoa ăaô tûđ líu chïị taơo nhûông chong choâng gioâ vađ coâ thïí hoơ lađ nhûông ngûúđi tiïn phong lađm ra nhûông duơng cuơ chó hûúâng cho khoa hoơc tûơ nhiïn sau nađy.
- Nhúđ duđng la bađn nam chím, Colömbö ăaô coâ thïí xaâc ắnh võ trñ cuêa mònh ăïí ăi thùỉng ăïịn Capangu vađ víîn úê trïn cuđng möơt vô ăöơ, mađ khöng cíìn duđng ăïịn caâc duơng cuơ thiïn vùn hađng haêi..
- Ríịt coâ thïí Colömbö ăaô bùưt ăíìu hoơc nghïơ thuíơt veô baên ăöì taơi Genoa, röìi ăem aâp duơng úê Lisbon cuđng vúâi em cuêa öng.
- Coâ thïí hoađng híơu hiïíu rùìng Colömbö ăang ắnh ăi ăïì nghõ húơp ăöìng cuêa öng cho nûúâc laâng giïìng.
- Mùơc duđ coâ thïí öng khöng thûơc sûơ biïịt mònh ăang ăi vïì ăíu hay mònh múâi.
- túâi ăíu, nhûng öng thûơc sûơ lađ bíơc thíìy vïì sûâc gioâ, giuâp cho nhûông ngûúđi khaâc coâ thïí tiïịp nöịi cöng trònh cuêa öng..
- cuêa öng..
- Öng chó sûê duơng chiïịc thûúâc ăo ăöơ ăún giaên cuêa mònh nhûng coâ thïí quan saât ặúơc tíịt caê nhûông ăiïím möịc cíìn thiïịt trong suöịt möơt nùm cho túâi khi öng ăaô vađo gíìn búđ úê Jamaica.
- Nhûông thúđi giúđ raênh röîi, öng thu thíơp nhûông míîu thûơc víơt mađ öng tin chùưc chó coâ thïí coâ úê chíu AÂ..
- Vúâi nhûông con ngûúđi ñt quýịt tím, nhûông cuöơc hađnh trònh nađy coâ thïí lađm tùng díìn möịi nghi ngúđ vađ thùưc mùưc.
- Tuy öng chûa tòm ra ặúđng biïín ăïịn ÍỊn Ăöơ Dûúng theo nhû Marco Polo ăaô noâi, nhûng öng ăaô tòm ra baân ăaêo mađ úê ăoâ öng coâ thïí tòm thíịy con ặúđng ăoâ.
- Nïịu öng chó ăi thïm 50 dùơm nûôa, öng coâ thïí ăaô khaâm phaâ ra rùìng Cuba lađ möơt haêi ăaêo..
- Coâ nhûông tin ăöìn vađ baâo caâo noâi rùìng möơt ăaơi luơc coâ thïí khöng phaêi lađ chíu AÂ nùìm úê möơt chöî nađo ăoâ úê phña tíy nhûông ăaêo mađ Colömbö ăaô khaâm phaâ.
- Ngûúơc laơi, hún bao giúđ hïịt, öng noâng lođng ăííy nhanh cuöơc hađnh trònh cuêa mònh ăïí tòm ra con ặúđng biïín ăi vođng quanh quíìn ăaêo Chersonese Vađng ăïí túâi ÍỊn Ăöơ Dûúng vađ nhû thïị coâ thïí thanh minh cho nhûông niïìm hi voơng cuêa mònh..
- Vò thïị öng ăaô bùưt ăíìu chuýịn thaâm hiïím thûâ tû cuông lađ cuöịi cuđng cuêa öng.
- Díìu sao, coâ thïí Võnh Paria khöng phaêi lađ möơt phíìn taâch rúđi cuêa traâi ăíịt, mađ chó lađ phíìn múê röơng cuêa chíu AÂ.
- Ngûúđi Böì Ăađo Nha ăaô chiïịm cûâ con ặúđng quanh chíu Phi, nhûng Colömbö ăaô chûâng minh rùìng coâ thïí ăïịn ăíịt liïìn bùìng ặúđng biïín phña tíy.
- Caâc íịn phíím coâ thïí phín taân úê khùưp núi, nhûng khöng thïí nađo thu höìi laơi.
- Theo Pigafetta nhíơn xeât, coâ thïí Magellan ăaô ặúơc thíịy "trong kho baâu cuêa vua Böì Ăađo Nha".
- Ăöịi vúâi Magellan, bïì röơng cuêa Thaâi Bònh Dûúng lađ möơt sûơ ngaơc nhiïn ăíìy cay ăùưng! Tuy nhiïn, noâ cuông coâ thïí lađ sûơ khaâm phaâ vô ăaơi nhíịt vađ miïîn cûúông nhíịt cuêa öng..
- Leô ra Magellan coâ thïí ruât nhanh vađ thoaât maơng, nhûng öng ăaô choơn úê laơi ăïí che chúê cho quín cuêa mònh ruât lui.
- Nïịu khöng coâ öng, khöng ai trong chuâng töi coâ thïí thoaât naơn, vò öng ăaô úê laơi chiïịn ăíịu ăïí chuâng töi chaơy thoaât"..
- Coâ thïí noâi Magellan ăaô hoađn tíịt chuýịn hađnh trònh vođng quanh traâi ăíịt.
- Tûđ nay nhûông ngûúđi chíu Íu quan tím coâ thïí mang theo trong tuâi mònh hònh aênh cíơp nhíơt nhíịt cuêa traâi ăíịt..
- Khöng coâ möơt Ăûúđng Biïín Tíy Bùưc - ñt lađ khöng coâ ặúđng mađ tađu beđ coâ thïí qua laơi.
- Khung ăöịi xûâng nađy mö taê trúđi ăuâng nhû mùưt coâ thïí tröng thíịy vađ húơp vúâi nhûông sûơ quan saât vađ tñnh toaân cuêa mùưt thûúđng.
- Chuâng ta cađng hiïíu biïịt nhiïìu vïì Thúđi ăaơi Copernic, chuâng ta cađng coâ thïí thíịy rùìng nhûông ngûúđi khöng chíịp nhíơn thuýịt cuêa Copernic khöng phaêi lađ hoơ khöng coâ lyâ.
- Phaêi míịt nhiïìu thíơp kyê nûôa caâc nhađ thiïn vùn vađ toaân hoơc múâi coâ thïí thu thíơp ặúơc nhûông sûơ kiïơn múâi vađ tòm ta nhûông duơng cuơ múâi vađ phaêi caê thïị kyê nûôa ngûúđi dín thûúđng múâi coâ thïí ặúơc thuýịt phuơc ăïí chöịng laơi nhíơn thûâc thöng thûúđng cuêa mònh.
- Copernic yâ thûâc ríịt roô hïơ thöịng mònh coâ thïí vi phaơm nhíơn thûâc thöng thûúđng.
- Vïì thiïn vùn, coâ thïí noâi phaâi Pythagoras tön thúđi caâc con söị..
- Vò nhûông giaê thuýịt nađy khöng nhíịt thiïịt phaêi ăuâng hoùơc coâ thïí ăuâng.
- Nhûng chó phuđ húơp vúâi nhûông gò mùưt thûúđng coâ thïí thíịy ặúơc thò khöng ăuê.
- Nhûng öng cuông thíịy hïơ thöịng nhíơt tím coâ thïí lađm cho hònh aênh cuêa thïị giúâi ăún giaên ăi ríịt nhiïìu, nïn öng ăaô nghô ra möơt caâch thoêa hiïơp.
- Vađ öng hi voơng Kepler seô coâ thïí duđng nhûông baêng thiïn vùn nađy ăïí chûâng minh lyâ thuýịt cuêa öng (chûâ khöng phaêi cuêa Copernic) lađ ăuâng..
- Giaâ nhû gia ằnh öng giađu coâ, öng ăaô coâ thïí trúê thađnh möơt muơc sû, chûâ khöng phaêi möơt nhađ thiïn vùn.
- Öng ăaô tòm ra ặúơc chòa khoâa chùng?.
- Trñ tûúêng tûúơng hònh hoơc cuêa öng ăaô coâ taâc duơng.
- Vúâi duơng cuơ múâi híịp díîn nađy, öng ăaô thûơc hiïơn.
- Möơt laâ thû viïịt, “Coâ nhûông lyâ thuýịt vađ nhíơn ắnh múâi mađ öng ăaô diïîn taê möơt caâch hïịt sûâc ăún sú khiïịn cho töi, duđ khöng úê trong nghïì, cuông coâ thïí hiïíu ặúơc ñt lađ möơt phíìn nađo”.
- Nhû chuâng ta ăaô thíịy, ngûúđi ta tûđng tin rùìng bíịt cûâ duơng cuơ nađo ăùơt giûôa giaâc quan vađ ăöịi tûúơng caêm giaâc chó coâ thïí ăaânh lûđa nhûông khaê nùng thiïn bíím cuêa con ngûúđi.
- Leeuwenhoek khöng biïịt tiïịng Latinh vađ chó coâ thïí viïịt bùìng tiïịng thöí ngûô Hađ Lan cuêa vuđng Deft cuêa öng.
- Kñnh hiïín vi ăíìu tiïn cuêa öng lađ möơt thíịu kñnh nhoê, ặúơc mađi bùìng tay tûđ möơt cuơc kñnh vađ ặúơc keơp chùơt giûôa hai thanh kim loaơi coâ ăuơc löî, qua löî ăoâ coâ thïí nhòn thíịy ăöì víơt.
- Möơt duơng cuơ coâ thïí ăiïìu chónh ặúơc gùưn vađo ăoâ ăïí giûô caâc míîu khaêo saât.
- Tíịt caê cöng viïơc cuêa öng coâ thïí lađm vúâi nhûông kñnh hiïín vi ăún sú coâ möơt thíịu kñnh nhû thïị..
- Khaâch túâi thùm cûêa hađng cuêa öng ăaô phaêi kinh ngaơc..
- hoơ dûđng laơi úê giai ăoaơn cuêa khoa thiïn vùn mađ caâc nhađ khoa hoơc gia phûúng Tíy goơi lađ khoa chiïm tinh, lyâ do coâ thïí ặúơc cùưt nghôa lađ.
- Kñnh nađy ặúơc goơi lađ “gûúng vaơn lyâ”, vò ngûúđi ta cho rùìng noâ coâ thïí nhòn xa ngađn dùơm..
- Trong söị nhûông nhađ khoa hoơc mađ nhûông saâch nađy taơo ặúơc aênh hûúêng, coâ thïí kïí ăïịn “Newton ngûúđi Nhíơt” lađ Seki Kowa (1642-1708.
- Nhûng khöng giöịng vúâi thiïn vùn, giaêi phíîu con ngûúđi lađ möơt mön mađ khöng möơt ai coâ thïí tröịn traânh möơt sûơ hiïíu biïịt trûơc tiïịp nađo ăoâ.
- Khöng coâ caâch nađo khaâc ăïí ngûúđi thíìy thuöịc coâ thïí chùưc chùưn mònh khöng mö taê nhûông ăiïìu bíịt bònh thûúđng..
- Coâ thïí goơi sinh lyâ hoơc Galen lađ möơt khoa khñ hoơc (pneuma-tology)..
- Thûơc víơy, Santorio tin rùìng mònh ăaô khaâm phaâ ra nhûông kyô thuíơt ăo lûúđng coâ thïí chûâng minh lyâ thuýịt cuêa Galen vađ lađm cho lyâ thuýịt cöí ăiïín nađy trúê nïn hûôu duơng hún.
- Santorio tin tûúêng rùìng öng coâ thïí ặa khoa hoơc vïì caâc dõch thïí tiïịn túâi möơt kyê nguýn múâi vïì lûúơng bùìng nhûông duơng cuơ ăïí ăo nhûông hiïơn tûúơng vađ nhûông phíím tñnh trong cú thïí con ngûúđi.
- trïn da, ăïí co caâc “chíịt húi” trong caâc qui trònh cuêa cú thïí coâ thïí thoaât ra.
- Caâc taâc phíím cuêa Malpighi coâ thïí ặúơc goơi lađ “Nhûông cuöơc du hađnh vúâi kñnh hiïín vi”, vò cöng trònh cuêa öng lađ möơt nhíơt kyâ höîn húơp cuêa.
- Trïn möơt laônh thöí tiïịn hoâa tinh vi nhû thïị nađy, coâ thïí tòm thíịy sûơ thñch thuâ cuêa viïơc khaâm phaâ khùưp núi..
- Vò víơy, nhúđ loaơi suy vađ nhúđ tñnh chíịt ăún sú mađ Thiïn Nhiïn sûê duơng trong moơi taơo víơt, chuâng ta coâ thïí kïịt luíơn.
- Khoa hoơc chó coâ thïí tiïịn túâi..
- Noâ phaêi chñnh xaâc — vađ, nïịu coâ thïí phaêi coâ tñnh quöịc tïị.
- Kinh nghiïơm luön luön coâ tñnh caâ nhín vađ khöng bao giúđ coâ thïí lùơp laơi giöịng hïơt nhau.
- Ăïí trúê thađnh möơt thñ nghiïơm, kinh nghiïơm phaêi coâ thïí lùơp laơi ặúơc..
- Chuâng lađ nhûông ăún võ ăo kñch thûúâc thín thïí mađ úê ăíu cuông coâ thïí duđng ặúơc.
- Öng ăaô trúê thađnh möơt hiïơn tûúơng cuêa sûơ phaât triïín muöơn mađng.
- Caâc nhađ thñ nghiïơm ngađy nay coâ thïí chó cíìn xûê lyâ caâc con söị nguýn thöi..
- Tûđ ăoâ öng gúơi yâ coâ thïí sûê duơng sûơ thay ăöíi nađy ăïí tñnh chiïìu dađi möơt ăöơ cuêa ặúđng kinh tuýịn traâi ăíịt.
- Möơt phíìn cuêa giúđ, hay möơt phuât cuêa möơt ăöơ, coâ thïí trúê thađnh möơt ăún võ phöí quaât cuêa chiïìu dađi..
- Caâc duơng cuơ múâi cuông biïịn ăöíi caâc kinh nghiïơm coâ möơt khöng hai thađnh nhûông thñ nghiïơm coâ thïí lùơp ăi lùơp laơi ặúơc.
- Öng cho rùìng moơi víơt trong thiïn nhiïn coâ thïí ặúơc cùưt nghôa búêi sûơ tûúng taâc cú giúâi cuêa caâc phín tûê víơt chíịt nađy.
- Öng tin rùìng mùơc duđ luâc nađy coâ thïí öng giaêi thñch ặúơc ñt, nhûng díìn dađ nïìn triïịt lyâ thûơc nghiïơm cuêa öng chùưc chùưn coâ thïí cùưt nghôa ặúơc nhiïìu hún.
- Vò víơy, ta coâ thïí xaâc ắnh bíịt cûâ mađu nađo bùìng möơt con söị chó ăöơ khuâc xaơ cuêa noâ.
- cuđng lùưm noâ chó coâ thïí cung cíịp nhûông thñ nghiïơm.
- Nhûng trûơc giaâc ăún sú cuêa öng ăaô.
- Búêi vò moơi chuýín ăöơng cuêa traâi ăíịt vađ caâc thiïn thïí ăïìu coâ thïí nhòn thíịy, quan saât vađ ăo lûúđng.
- Bíy giúđ viïơc xuíịt baên coâ thïí taơo möơt nhaôn hiïơu caâ nhín trïn möơt sûơ kiïơn múâi khaâm phaâ hay möơt yâ tûúêng múâi..
- Öng ăaô linh caêm rùìng nhûông thađnh viïn coâ thïí seô ngaơi gúêi caâc khaâm phaâ cuêa mònh túâi höơi vò súơ ngûúđi khaâc coâ thïí cûúâp míịt quýìn phaât minh cuêa mònh..
- Tiïịn böơ cuêa khoa hoơc coâ thïí bõ aâm aênh búêi boâng ma cuêa quýìn ûu tiïn.
- Chuâng ta duđ khöng phaêi chuýn gia vïì pheâp tñnh víîn coâ thïí hiïíu roô víịn ăïì tranh chíịp quýìn ûu tiïn.
- cuêa öng.
- Leonardo kïí laơi rùìng öng ăaô veô “nhiïìu böng hoa tûđ chñnh thiïn nhiïn” vađ tûđ nhûông hònh veô cuêa öng vïì cíy mím xöi, cíy coê chín ngöîng, hay cíy cuâc vaơn thoơ, nhûông nhađ thûơc víơt hoơc thúđi nay coâ thïí phín biïơt chñnh xaâc tûđng loaơi möơt.
- Trong ba mûúi nùm kïị tiïịp, öng ăaô viïịt 70 böơ saâch vïì moơi ăïì tađi coâ thïí nghô ra.
- Nïịu caâc ăöơng víơt coâ thïí phaât sinh möơt caâch ngíîu nhiïn, thò ta.
- Cuông thïị, caâc nhađ thiïn nhiïn hoơc phaêi chïị ra nhûông ăún võ ăïí giuâp nhûông ngûúđi khaâc úê khùưp núi coâ thïí tòm ra võ trñ cuêa chuâng trong caê möơt rûđng thiïn nhiïn bao la.
- Khöng giöịng nhûông lûúơc ăöì trûúâc kia, lûúơc ăöì cuêa öng aâp duơng caê cho thûơc víơt líîn ăöơng víơt vađ lađm cho ngûúđi kïị tuơc vô ăaơi cuêa öng coâ thïí phaât minh ra möơt hïơ thöịng ăïí phín loaơi toađn thïí taơo víơt.
- Öng ăaô giuâp hoơ hoơc hoêi dûơa trïn möơt hïơ thöịng.
- Khaâc vúâi nhûông ngûúđi ăi trûúâc, öng ăaô tòm ra möơt hïơ thöịng phín loaơi coâ thïí aâp duơng cho caê ăöơng víơt líîn thûơc víơt..
- Vađ öng ăaô ăi ăïịn kïịt luíơn lađ noâ coâ khaê nùng nhiïìu loađi tûđng töìn taơi trong thúđi tiïìn sûê coâ thïí ăaô bõ tuýơt chuêng..
- Noâi chung, sûơ giöịng nhau giûôa caâc loađi (species) lađ möơt trong nhûông mađu nhiïơm síu thùỉm cuêa thiïn nhiïn mađ con ngûúđi chó coâ thïí dođ thíịu ặúơc nhúđ nhûông thñ nghiïơm líu dađi, lùơp ăi lùơp laơi vađ khoâ khùn.
- Cođn biïịt bao sûơ kiïơn nûôa mađ chuâng ta cíìn phaêi biïịt trûúâc khi coâ thïí phaât biïíu (hay phoêng ăoaân vïì nhûông cíu hoêi nađy).
- Öng ăaô thoaâng thíịy “mađu nhiïơm” cuêa caâc loađi.
- Khi khaâm phaâ ra rùìng nhûông cú quan phaât tiïịng noâi vađ naôo cuêa con víơt luđn cuêa öng “giöịng hïơt nhû cuêa ngûúđi”, öng khiïịn cho caâc ăöơc giaê thùưc mùưc “nïịu ăoâ lađ nhûông cú quan chuýn biïơt cho nhûông hađnh ăöơng cuêa con ngûúđi , víơy thò con víơt luđn nađy coâ thïí thûơc sûơ lađ möơt con ngûúđi”.
- Taơi sao con ngûúđi coâ thïí suy luíơn, cođn con víơt luđn thò khöng? Tyson ăaô ăùơt cíu hoêi nađy vađo möơt ma tríơn múâi vađo thïị giúâi cuêa thiïn nhiïn víơt lyâ.
- Giúđ ăíy nhûông khaâc biïơt cuêa con ngûúđi vúâi nhûông loađi víơt khaâc chó cođn lađ vïì nhûông sùưc thaâi coâ thïí liïơt kï trïn möơt baêng danh saâch.
- chuâng ta chó coâ thïí mong ăúơi nhûông sûơ ăöơt phaâ bíịt ngúđ vađ nöíi bíơt trong nhûông quaông thúđi gian caâch xa nhau mađ thöi”.
- Trong khi Lyell coi loađi nhû lađ nhûông ăún võ cú baên trong qui trònh cuêa thiïn nhiïn, öng khöng giaêi thñch ặúơc bùìng caâch nađo möơt loađi múâi coâ thïí xuíịt hiïơn.

Xem thử không khả dụng, vui lòng xem tại trang nguồn
hoặc xem Tóm tắt