- Ta khảo cổ luận kim, suốt đời cặm cụi tìm nghĩa lý từng chữ một của cổ nhân,cãi nhau vanh vách… Thật không có một việc gì thoát khỏi sự tò mò của ta. - Ôi! Kẻ nói câu: “người là con vật chí ngu”, không phải là không có lý do vậy. - có mắt mà không biết xem, chỉ xem theo cái xem của kẻ khác. - có mũi mà không biết thở, chỉ thở theo cái thở của kẻ khác. - có óc mà không biết 4 T.G - NGUYỄN DUY CẦN MỘT NGHỆ THUẬT SỐNG suy, chỉ suy theo cái suy của kẻ khác. - có tâm mà không biết cảm. - Sống, có hai nghĩa : Sống cái sống của mình và sống theo cái ống của kẻ khác. - Không có Âm thì Dương không nơi nương tựa, mà không có Dương thì Âm không làm sao biến chuyển. - Không có cái Phải nào là cái Phải chung cho tất cả mọi người, mà cũng không có cái Quấy nào là cái Quấy chung cho tất cả mọi người được. - 6 T.G - NGUYỄN DUY CẦN MỘT NGHỆ THUẬT SỐNG Người ta sanh ra không phải là một vật Toàn Thiện ngay. - Nên nhớ kỹ : tôi nói “đến chỗ chí thiện của mình” chứ không phải “đến chỗ chí thiện của kẻ khác”. - Và trong đời, không có cái toàn thiện nào là cao trọng hơn cái toàn thiện nào cả. - Kẻ bị đè đầu cưỡi cổ thì kêu gào nhân nghĩa để được người ta thương hại mà nới tay… đợi một ngày kia quật khởi sẽ đè đầu cưỡi cổ 7 T.G - NGUYỄN DUY CẦN MỘT NGHỆ THUẬT SỐNG lại. - 8 T.G - NGUYỄN DUY CẦN MỘT NGHỆ THUẬT SỐNG III CHƯƠNG THỨ BA CÁI LẼ SỐNG CỦA TA Nói đến cái Lẽ sống chân thật của ta là nói đến sự tự do phát triển của nó. - Làm sao cho mỗi người đều nhận thức được Bản Tánh – tức cái Sống của mình, và biết trở về với Đó, sống trong cái sống của Đó mà không đèo bòng ham muốn sống trong một cái tận thiện nào khác hơn cái tận thiện của mình _ đó là đã tìm ra được “cái lẽ sống chân thật của mình” rồi vậy. - bất kiến khả dục, sử dân tâm bất loạn.” 9 T.G - NGUYỄN DUY CẦN MỘT NGHỆ THUẬT SỐNG Người ta, ai ai cũng vì hạnh phúc mà làm. - Kẻ ngồi xe hơi thấy mình là sướng vì thấy có kẻ đi bộ bê bết cực nhọc họ thèm thuồng được ngồi xe lộng lẫy như mình… Kẻ đeo châu ngọc cảm thấy sung sướng hãnh diện là vì có kẻ không có châu ngọc họ them thuồng vật quý của mình. - Tuy nhiên, có kẻ sẽ nói : Phú quý tuy là cái mồi, nhưng không có nó làm sao xui người tiến bộ ? Nhưng, nói thế, sao không biết xét : tiến bộ đến đâu ? Mục đích cuối cùng của con người phải chăng là hạnh phúc? Vậy cái “mồi” ấy có đưa người ta đến hạnh phúc không ? Chắc chắn là không. - Như thế có phải lẽ hay không 10 T.G - NGUYỄN DUY CẦN MỘT NGHỆ THUẬT SỐNG ? Mà kẻ đi ngoài xa, trông vào người đi đằng trước lại ao ước thèm thuồng cho người ta được hạnh phúc hơn mình. - Giúp cho kẻ khác giải thoát, không có nghĩa là ép họ giải thoát, vì thực ra không có ai giải thoát ai được cả, nếu không phải chính mình giải thoát cho mình. - Chỗ cao trọng nhất của con người là trừ mình ra, không có ai giải thoát cho mình đặng cả. - Đó là lấy cái không tự nhiên mà giúp cái tự nhiên, đó là chỉ có Tâm mà không có Tri. - Giúp cho người sống mà lại giết cái nguồn sống của họ đi, thật không có gì vô ý thức bằng. - Có Tâm mà không có Tri, nguy hiểm cho đời không phải nhỏ. - 11 T.G - NGUYỄN DUY CẦN MỘT NGHỆ THUẬT SỐNG. - “Vật không nhu thiết” là những vật không cần thiết gì đến đời sống của ta cả, tức là những cái có thêm cũng không lợi ích gì cho ta, mà không có cũng không tai hại gì cho ta cả. - 12 T.G - NGUYỄN DUY CẦN MỘT NGHỆ THUẬT SỐNG. - Đó là phận sự đầu tiên của những kẻ nào biết quý trọng cái Sống của mình. - Sống lầm theo Bản ngã, sống lầm theo cái sống của người mà quên mất cái sống của mình. - lấy cái việc làm của người làm việc làm của mình. - lấy cái phải quấy của người làm cái phải quấy của mình. - Tự mình mà còn đui, 13 T.G - NGUYỄN DUY CẦN MỘT NGHỆ THUẬT SỐNG không được dẫn đường chỉ nẻo cho ai tất cả. - 15 T.G - NGUYỄN DUY CẦN MỘT NGHỆ THUẬT SỐNG Đọc sách, có khi trước đây ta đã đọc qua đọc lại nhiều lần, không thấy hiểu, dĩ nhiên là cũng chẳng thấy hay. - Biết rõ được cái “người thật” của mình là bước đầu vào con đường sáng suốt và giải thoát. - Nghĩa là sống theo cái sống của kẻ khác. - 16 T.G - NGUYỄN DUY CẦN MỘT NGHỆ THUẬT SỐNG 2. - Chỉ tháy cái hay cái đẹp 17 T.G - NGUYỄN DUY CẦN MỘT NGHỆ THUẬT SỐNG của người mà không thấy cái hay cái đẹp của mình, mới có sanh ra cái lòng ham muốn những vật ngoài mình. - Tự nó, không có một xã hội văn minh nào cao hơn một xã hội văn minh nào. - Cũng như không có một lẽ Phải nào là Phải cho tất cả mọi người thì cũng không có một xã hội văn minh nào là xã hội văn minh toàn mỹ để làm khuôn mẫu cho tất cả mọi người. - Chim 18 T.G - NGUYỄN DUY CẦN MỘT NGHỆ THUẬT SỐNG không dám ăn dám uống, sợ quá mà chết. - Đó là phận sự của những cá nhân đã tìm được cái sống của mình họ tìm lấy những phương pháp tổ chức xã hội văn minh thuận lợi cho xã hội của họ thôi. - 20 T.G - NGUYỄN DUY CẦN MỘT NGHỆ THUẬT SỐNG Đời người là hình ảnh của Tâm và Trí. - Kẻ nào chỉ có Tâm hay cảm mà không có Trí để biết áp dụng cho hợp thời thuận cảnh, thì hành động sẽ nguy hại cho đời không nhỏ. - VIII CHƯƠNG THỨ TÁM “Muốn có Phải mà không có Quấy, muốn có trị mà không có loạn là chưa rõ cái Lý của T rời Đất, ấy là mơ tưởng Trời mà không có Đất, âm mà không có dương, hai phương diện đồng có của mỗi vật”. - Nhưng trong tất cả các hệ thống tư tưởng Đông phương không có đâu biểu diễn rõ rang cái ý niệm về Tam nguyên bằng cái đồ Thái cực. - Trong phần Dương lại có ẩn một điểm Âm, phần Âm có ẩn một điểm Dương, tức là trong Trời đất không có một yếu tố nào hoàn toàn thuộc Dương hay hoàn toàn thuộc Âm cả. - Cặp tương đối mâu thuẫn nguyên thủy là Âm Dương ám chỉ tất cả mọi lẽ tương đối trên đời : ngày đêm, sáng tối, nóng lạnh, động tịnh, phải quấy, lành dữ, sanh tử, phúc họa… Hai nguyên lý mâu thuẫn Âm Dương có giá trị tương đồng, không cái nòa phụ thuộc cái nào cả, tự nó không có nguyên lý nào cần thiết hơn nguyên lý nào, sự cộng tác chặt chẽ và điều hòa giữa hai lực lượng nầy rất cần thiết để phát sinh bất kì là hiện tượng nòa trong Vũ Trụ, dù nhỏ đến đâu. - 23 T.G - NGUYỄN DUY CẦN MỘT NGHỆ THUẬT SỐNG Con người là một “tiểu kiền khôn” cấu tạo như “đại kiền khôn”. - Không có sự vật nào thuần Tốt hay thuần Xấu, thuần Phải hay thuần Quấy, cũng như không có vật nào thuần Âm hay thuần Dương. - Thực ra không có một sự vật gì là thuần chất cả. - Đối với phần đông, hễ không Thiện là Ác, không Ác là Thiện, thật không gì thô sơ giản ước bằng! Trong đời không có một sự gì vật gì có thể xem là toàn Thiện hay toàn Ác. - Nói cho đúng, không có cái ìg là Thiện, cái gì là Ác, cái gì là Phải, cái gì là Quấy. - Trang tử cho rằng: “…muốn có Phải mà không có Quấy, có Nên mà không có Hư …là mơ Trời mà không có Đất, mơ Dương mà không có Âm… thật là mê loạn thái quá”. - Cũng không có một lực lượng gì ngoài ta (như tôn giáo, luân lý, chế độ. - X CHƯƠNG THỨ MƯỜI HÀNH ĐỘNG CỦA KẺ GIẢI THOÁT 27 T.G - NGUYỄN DUY CẦN MỘT NGHỆ THUẬT SỐNG Như ta đã thấy trước đây thì hành động không viên mãn phải là hành động của một người viên giác, tức là người đã giải quyết được cái mâu thuẫn không lồ ở nội tâm. - Những cặp mâu thuẫn, không có nghĩa lý gì cả, vì giữa Tôi và Anh, thực ra, đâu có gì khác nhau, vì cùng đồng một Chân tánh. - Làm sao mà vận chuyển được trong nước dễ dàng như thế? Xin cho tôi biết cái pháp của Ngài.” Người đó nói: “Tôi không có pháp gì hết. - Sư Đạo Tín phái Thiền tong có nói: “Con đường Chân Đạo sẽ không có gì khó khăn cả, nếu lòng ta đừng thiên về bên nào cả: Thiện hay Ác, Phải hay Quấy, Sanh hay Tử, Vinh hay Nhục… Dù chỉ thiên có một phần mười của một ly thôi, cũng đủ làm cho Trời Đất chia phân”. - 30 T.G - NGUYỄN DUY CẦN MỘT NGHỆ THUẬT SỐNG Một phần đông những nhà lo đời độ người tin tưởng rằng người có trí phải có phận sự dạy kẻ ngu, kẻ khôn ngoan phải có phận sự độ người ngu dại. - Con đường Chân Đạo sẽ không có gì là khó khăn nếu lòng ta đừng thiên về bên nào cả : Thiện hay Ác, Phải hay Quấy, Sanh hay Tử, Phúc hay Họa, Tốt hay Xấu… Dù chỉ thiên có một hào ly thôi, cũng đủ làm cho Trời Đất chia phân… Kẻ còn muốn lên Thiên Đàng hay đến cõi Niết bàn là đã làm chênh lệch thế quân bình của Thiện Ác, tức là đã làm mất cái Đạo nơi mình rồi. - Pascal có nói một cách rất sâu sắc: “Người ta không phải là một vị tiên thánh mà cũng không phải là một con vật. - 31 T.G - NGUYỄN DUY CẦN MỘT NGHỆ THUẬT SỐNG Đạo, tức là cái luật Quân Bình của Vũ Trụ, không cho ta có quyền làm một cái gì thái quá. - “không có cái lầm lẫn nào to tát bằng sự ham muốn đạt cho kỳ được cái kết quả tích cực của một việc gì mà mình quá mong ước”. - Còn chi cao quý hơn danh hiệu Tự do, thế mà người ta còn “nhân danh nó để làm không biết bao nhiêu là tội ác”! Với kẻ chưa giải thoát cõi lòng khỏi sự vô minh ích kỷ, thì không có một cơ hội thuận tiện nào mà họ không lợi dụng để thỏa mãn lòng tham lam bóc lột. - SỐNG LÀ GÌ? Sống là gì? 34 T.G - NGUYỄN DUY CẦN MỘT NGHỆ THUẬT SỐNG Có nhiều lý thuyết, nhưng tôi chỉ nhớ có thuyết đơn giản này : sống là tranh đấu. - Hay nói một cách khác, sống là tranh đấu, tranh đấu để tìm hạnh 35 T.G - NGUYỄN DUY CẦN MỘT NGHỆ THUẬT SỐNG phúc, cái hạnh phúc đặt trên một nền tảng Công Bình và Nhân đạo, nghĩa là tìm lại cái thế quân bình, cái Đạo Trung hoà của Trời Đất. - Đi đến chỗ Trung hòa của Trời Đất thì Trời Đất được định vị mà vạn vật được hóa sinh.) Lại cũng có nói: “Ở đời không có việc gì Phải mà không có Quấy, nên mà không có hư, lợi mà không có hại”. - Người ta phần đông thường mê muội, tưởng chỉ có mình là trung tâm điểm của vũ trụ nên bao nhiêu sự gì không có lợi cho ta, liền phán đoán ngay là hại, mà không hay rằng cái hại cho ta cũng như cái lợi cho ta không thể còn là cái hại hay cái lợi cho người khác hay vật khác. - Ấy là luật quân bình c ộng sinh tức là sự 36 T.G - NGUYỄN DUY CẦN MỘT NGHỆ THUẬT SỐNG cộng đồng sinh tồn của sự vật thù nghịch nhau. - Nói thế, không phải bảo rồi không có bệnh, không có chết. - Nhưng ở đời ta phải nhớ cho kỹ : không có một cái động nào mà khỏi phải mất quân bình. - Nếu cơ thể nào mà không có sức phản động lại, tức là cơ thể ấy phải chịu tiêu diệt. - Phải chờ cho có giặc giã, những điều kiện vệ sinh mất đi, chừng ấy bệnh nguy hiểm mới phát lên một cách mãnh 37 T.G - NGUYỄN DUY CẦN MỘT NGHỆ THUẬT SỐNG liệt tàn sát con người một cách đáng ghê sợ. - Người ta chỉ thấy người Âu đem nhiều thứ thuốc hay cho mình, mà không dè họ cũng mang đến cho mình nhiều thứ bệnh hoạn mà người bản xứ trước kia không có. - Trong trời đất không có cái gì thái quá mà trường cửu được. - Nó 39 T.G - NGUYỄN DUY CẦN MỘT NGHỆ THUẬT SỐNG sẽ làm cho lòng ta phấn khởi trên con đường tiến thủ tinh thần. - Ấy là một cái luật chung cho tất cả các nghệ thuật từ cổ chí kim, từ Đông chí Tây. - Kỳ thật, chúng ta không có tiến hóa gì cả? Nếu bảo tiến hóa là những điều gì làm cho con người nhân đạo hơn, thì xưa kia con người sánh với bây giờ có lẽ còn nhân đạo hơn, hạnh phúc hơn nhiều.” Thử hỏi một cuộc chiến tranh bằng cung tên đao kiếm ngày xưa đối với một cuộc chiến tranh hóa học nguyên tử ngày nay, cái nào khốc hại hơn, cái nào tàn nhẫn hơn? Mỗi một việc gì, hễ có lợi cho người nhiều bao nhiêu, vì luật quân bình, tất cũng sẽ có hại cho người nhiều bấy nhiêu. - 40 T.G - NGUYỄN DUY CẦN MỘT NGHỆ THUẬT SỐNG Lấy ngay thêm một vấn đề Văn minh ra mà bàn, ta sẽ thấy, trong đời không có một cái Lợi gì mà không có cái bề trái của nó. - Như ng còn cái dở của nó như thế nào? Như trước đây toi đã nói: không có một cái hay gì mà không có một cái dở kèm theo. - Cái tâm lý thông thường của loài người là làm biếng, coi như bất kỳ công việc gì cũng tìm cách làm cho đỡ nhọc và rất ghét sự gắng công, mà, nhưng chúng ta đã biết, không có gắng công thì tinh thần ta không bao giờ cao lên được. - 41 T.G - NGUYỄN DUY CẦN MỘT NGHỆ THUẬT SỐNG “Ngay như “cái lối chế tạo theo cỡ” hễ phát minh được cái máy gì thì liền chế ra được ngàn muôn cái như thế ngay. - Như thế đâu phải là không có ích lợi, nhưng cái lối chế tạo quá máy móc ấy mà đem dùng về đường trí thức, tinh thần thì nguy”… …”Cái máy, nó làm việc thế cho mình tất cả, luôn về nghệ thuật nữa. - Không có lỗi nào to bằng lòng muốn được. - Không có họa nào to bằng lòng không biết đủ. - LÃO TỬ 43 T.G - NGUYỄN DUY CẦN MỘT NGHỆ THUẬT SỐNG. - 44 T.G - NGUYỄN DUY CẦN MỘT NGHỆ THUẬT SỐNG Mình là kẻ sức mạnh kinh người, Hãy làm như kẻ nhút nhát. - TRUNG DUNG 45 T.G - NGUYỄN DUY CẦN MỘT NGHỆ THUẬT SỐNG. - 46 T.G - NGUYỄN DUY CẦN MỘT NGHỆ THUẬT SỐNG ◙ người không phải là một vị tiên thánh, cũng không phải là một con vật. - 47 T.G - NGUYỄN DUY CẦN MỘT NGHỆ THUẬT SỐNG ◙ Tri vong thị phi, tâm chi thích dã. - PHÁP BỬU ĐÀN KINH (Lục Tổ Huệ Năng) 48 T.G - NGUYỄN DUY CẦN MỘT NGHỆ THUẬT SỐNG C. - LIỆT TỬ (bản dịch của N-D.Cần) 49 T.G - NGUYỄN DUY CẦN MỘT NGHỆ THUẬT SỐNG II. - Đó là nơi muôn sóng chảy về, không bao giờ ngưng mà không hề vơi. - Luận qua kim cổ, thì việc đã qua không ưu tư, việc đương thời không bận lòng: đó là 50 T.G - NGUYỄN DUY CẦN MỘT NGHỆ THUẬT SỐNG biết được chỗ không dừng của thời giờ. - Nghe nói rằng : Người Đạo thì lặng lẽ, kẻ chí đức thì không mong muốn được gì nữa cả, người đại nhơn thì không có mình, vì họ đã hợp tất cả làm Một. - Hà thần hỏi: “Nhờ đâu mà phân biệt chỗ trong ngoài của vật? chỗ quý tiện của vật, chỗ lớn nhỏ của vật?” Hãi thần nói: “Lấy con mắt Đạo mà xem thì vật không có quý tiện. - Do đó mà xem, trông lễ tranh nhượng, trong hạnh phúc của 51 T.G - NGUYỄN DUY CẦN MỘT NGHỆ THUẬT SỐNG Nghiêu, Kiệt, quý tiện tùy thời, chưa lấy đâu làm mực thường được. - Nên, muốn có Phải mà không có Quấy, muốn có Trị mà không có Loạn là chưa rõ cái Lý của Trời Đất, cái Tình của Vạn Vật. - Tôi phải tính sao đây? Hãi thần nói: “Lấy con mắt Đạo mà xem thì không có chi gọi là Quý, chi gọi là Tiện, chi gọi là Ít, chi gọi là Nhiều cả. - Người không đặng ém Trời, nhân tạo không đặng 52 T.G - NGUYỄN DUY CẦN MỘT NGHỆ THUẬT SỐNG hại thiên nhiên, hư ngụy không đặng phá chân thật