Ngôn ngữ và chính trị: Các bàn thảo về quốc văn của Phạm Quỳnh trên Nam phong tạp chí

- NGÔN NGỮ VÀ CHÍNH TRỊ: CÁC BÀN THẢO VỀ QUỐC VĂN CỦA PHẠM QUỲNH TRÊN NAM PHONG TẠP CHÍ.
- Tóm tắt: Bài viết phác thảo bối cảnh lịch sử của những thảo luận của Phạm Quỳnh trên Nam phong tạp chí, từ đó làm rõ vị trí của quốc ngữ trong mối quan hệ với vấn đề quốc học mà Phạm Quỳnh coi đây là tâm điểm trong dựa án văn hóa của mình.
- Đầu thế kỉ XX, trong tình thế thuộc địa, cùng với các vấn đề như kinh tế, chính trị, xã hội,… thì ngôn ngữ là vấn đề nhận được sự quan tâm rất lớn của giới trí thức, từ nhiều nền tảng học vấn, địa vị xã hội và xu hướng chính trị khác nhau.
- Vấn đề quốc ngữ khởi tạo và song hành với vấn đề quốc học tạo nên những tranh luận trái chiều, là chỉ dấu rõ nét cho diễn trình lịch sử ngôn ngữ, đời sống văn hóa mà trong đó, những động cơ và ý chí khác nhau đã tham gia vào việc thương thảo, từ đó đi đến chung cục, cái gì là cái được cổ xúy và lựa chọn..
- Trong các học giả thời đó, Phạm Quỳnh là người tham gia tích cực vào diễn đàn quốc văn, quốc học, thậm chí, như ông nhấn mạnh, đó là vấn đề quan thiết nhất, trở đi trở lại trong toàn bộ sự nghiệp trước thuật, ngôn luận của ông.
- Trong bài viết này, chúng tôi phác dựng lại bối cảnh của vấn đề quốc ngữ, xem xét những chủ ý và quan niệm của Phạm Quỳnh, cuối cùng, đặt quốc ngữ trong tổng thể dự án dân tộc của ông để thấy tính chính trị của vấn đề trong hình dung của một học giả tự đặt mình vào vị trí giao thời..
- Bối cảnh của vấn đề quốc ngữ.
- Từ những vấn đề nhỏ nhất của đời sống thế tục cho đến những vấn.
- Quả thực, đối diện với vấn đề chữ viết, người Việt hai thập niên đầu thế kỉ XX đứng trước nhiều sự lựa chọn, và lựa chọn nào cũng gặp phải những nan đề.
- Các trí thức nho giáo nhìn ra lợi thế của quốc ngữ trong việc truyền bá tư tưởng mới, đưa dân quốc thoát khỏi vòng nô dịch, kìm kẹp của Nho giáo, tránh xa ảnh hưởng xấu của lối học từ chương khoa cử, mở mang tầm mắt, từ đó xác lập hành vi mới, thói quen mới để cạnh tranh sinh tồn được với thời đại..
- Cho đến năm 1917, thời điểm Nam phong tạp chí được thành lập và Phạm Quỳnh làm chủ bút, vấn đề quốc ngữ dù không còn là vấn đề quá mới mẻ nhưng lại một lần nữa được đưa ra bàn luận, nhất là sau khi chính quyền thực dân ban bố Học chính tổng quy (Règlement général de l'Instruction publique) [Toàn quyền Albert Sarraut ký ngày .
- Đây là văn bản làm nền móng cho hệ thống giáo dục toàn Đông Dương, theo đó quy định việc học Pháp ngữ như một yêu cầu bắt buộc ở mọi cấp học (cấp tiểu học [Pháp văn: 12 giờ/ tuần, Hán văn: 1 giờ 1/2 – không có quốc ngữ], cấp trung học [Pháp văn: 27 1/2 giờ, cả Hán văn và quốc ngữ: 3 giờ.
- Chính trong bối cảnh đó, vấn đề quốc ngữ lại nổi lên, và lần này, vì có các diễn đàn báo chí tiếng Việt, nên nó được bàn thảo rộng khắp.
- Ở tâm điểm của những tranh luận đó, Phạm Quỳnh, với tư cách là chủ bút của một tờ báo lớn [do người Pháp lập ra], là công chức của chính quyền thuộc địa, đã đối diện thế nào với vấn đề quốc ngữ, khi một mặt ông phải thừa hành phổ biến Học chính tổng quy, cổ súy cho chính sách giáo dục của nhà nước bảo hộ, mặt khác, trong tư cách một trí thức bản địa, ông thể hiện chủ ý riêng của mình như thế nào.
- Điều gì tạo nên dấu ấn của Phạm Quỳnh khi bàn thảo về vấn đề ngôn ngữ, và, điều rất quan trọng nữa, quốc ngữ có vai trò gì trong chiến lược văn hóa, chiến.
- Tất cả những điều đó sẽ được giải đáp trong phần thứ 2 và 3 của bài viết, hé lộ cho thấy quốc ngữ là một giao điểm hội tụ của rất nhiều ý hướng..
- 2.2.Vấn đề quốc ngữ trong dự án văn hóa của Phạm Quỳnh.
- Khảo trên Nam phong tạp chí có thể thấy, Phạm Quỳnh lưu tâm đến vấn đề quốc ngữ rất sớm.
- Ngay từ số 2 (tháng 8/1917) của tạp chí, ông đã công bố bài viết Văn quốc ngữ.
- Đây là một trong những bài viết quan trọng bậc nhất của ông, không chỉ bởi nó thể hiện mối lưu tâm sấu sắc của học giả đến vấn đề quốc ngữ mà còn hội tụ các cách hình dung của Phạm Quỳnh về vấn đề này..
- “Cái vấn đề quan trọng nhất trong nước ta ngày nay là cái vấn đề về văn quốc ngữ.
- Cái vấn đề ấy có giải quyết được thì sự học mới có thể tấn tới, dân trí mới có thể mở mang, cuộc tiến hóa sau này mới có thể mong mỏi được.
- Đến ngày chữ quốc ngữ dùng làm quốc văn được, thì người nước Nam mới có thể thâu nhật các khoa học mới mà gây thành một nền học thích hợp phù hợp với trình độ, với tính cách dân ta.
- Nói rút lại, văn quốc ngữ có phát đạt thì nền quốc học mới gây đựng được, mối tư tưởng mới mở mang được, quốc dân mới không đến nỗi chung kiếp đi học mướn viết nhờ như từ xưa đến nay vậy” 1.
- Thứ nhất, Phạm Quỳnh biểu lộ sự cổ vũ quốc ngữ [quốc văn] làm ngôn ngữ chính thức cho người Việt, và coi vấn đề quốc ngữ là “vấn đề quan trọng nhất” của đất nước trong tình thế hiện thời.
- Theo ông: “Cái vấn đề ấy có giải quyết được thì sự học mới có thể tấn tới, dân trí mới có thể mở mang, cuộc tiến hóa sau này mới có thể mong mỏi được”.
- Ý tưởng coi quốc ngữ là khí cụ để tuyên truyền, giáo dục quốc dân ở Phạm Quỳnh gợi nhớ đến khẩu hiệu Chấn hưng dân trí mà các nhà Nho duy tân đã giương lên trong phong trào Đông Kinh nghĩa thục.
- Không chỉ tiếp nối mạch tư duy của các bậc chí sĩ đó, Phạm Quỳnh đi xa hơn khi ông đặt quốc ngữ nằm trong mối lưu tâm quốc học..
- Như thế, mưu cầu của Phạm Quỳnh không chỉ dừng lại ở việc cổ vũ quốc dân mở mang tầm mắt, thay đổi hành vi, suy nghĩ, mà là mong muốn vun trồng cho nền học thuật, cho cái học mới, cái học được tạo nên bởi các ngành “khoa học mới”, bồi đắp trí tuệ của người An Nam..
- Coi quốc ngữ như một công cụ để vun đắp nền quốc học, từ đây, vấn đề quốc văn, quốc học luôn song hàng với nhau trong các bàn thảo của Phạm Quỳnh về một dự án văn hóa mới cho người Việt trong bối cảnh dịch chuyển giá trị, đi từ tầm ảnh hưởng Hán học sang tiếp thụ các giá trị phương Tây..
- Trong nhiều văn bản khác, Phạm Quỳnh nhấn đi nhấn lại vai trò nền móng của quốc ngữ trong việc gây dựng nền văn hóa nước nhà: “Có một điều quan hệ nhất, là tiếng nói.
- 1 Phạm Quỳnh: “Văn quốc ngữ”, Nam phong tạp chí, số 2 (tháng 8/1917), tr.77..
- 2 Phạm Quỳnh: “Chủ nghĩa quốc gia”, Nam phong tạp chí, số 101 (tháng 12/1925), tr.404..
- Có thể nói, đến thời điểm của Phạm Quỳnh, nhu cầu dùng quốc ngữ không còn được đặt ra cấp thiết với ý nghĩa là thứ chữ giúp xóa bỏ sự mê muội của nền Nho học suy tàn như thời điểm 1904-1905 mà với Phạm Quỳnh, một học giả xuất thân từ Viện Viễn đông Bác Cổ, nó được đặt ra trong nhu cầu quan thiết phải xây đắp một nền văn hiến, nền học vấn mới của dân tộc.
- Chính ở đích đến này, quốc ngữ sẽ là phương tiện, là cơ sở, nền tảng quan trọng nhất để từ đó xây đắp nên nền quốc học cho người Việt, bồi đắp tư tưởng con người nước Nam mới..
- Ở đây, một câu hỏi đặt ra là, chúng ta vẫn có thể xây dựng nền văn hóa từ Hán văn hoặc Pháp văn, vì cớ gì Phạm Quỳnh luôn coi quốc ngữ là yếu tố tiên quyết để gây dựng? Câu trả lời nằm trong chính đoạn văn vừa nêu, khi Phạm Quỳnh quả quyết rằng: “Nói rút lại, văn quốc ngữ có phát đạt thì nền quốc học mới gây đựng được, mối tư tưởng mới mở mang được, quốc dân mới không đến nỗi chung kiếp đi học mướn viết nhờ [người viết nhấn mạnh] như từ xưa đến nay vậy”.
- Câu văn hé lộ cho thấy ám ảnh “đi học mướn viết nhờ” là một ám ảnh có thật, và điều này được Phạm Quỳnh nhắc đến nhiều lần trong các bài viết của mình: “Tôi đây cũng là nhiệt thành thương tiếng nước nhà, lâu nay đã tự nguyện hi sinh một đời để gây dựng cho cái tiếng ấy thành văn chương, cho nước ta có một nền quốc văn đứng riêng ra một cõi, cho người mình khỏi cái cực đi học mướn viết nhờ” 3 .
- Nước ta cũng có một cái “quốc ngữ” của ta, mà cái “quốc ngữ”.
- Cho nên cả vấn đề văn hóa nước ta có thể rút lại là vấn đề quốc văn, “quốc ngữ” vậy 4.
- Tựu chung lại, quốc ngữ là nền tảng để hình thành nên một nền quốc học mới.
- Đây chính là trọng tâm trong dự án văn hóa của Phạm Quỳnh.
- 1 Phạm Quỳnh: “Cảnh cáo học phiệt (trả lời ông Phan Khôi.
- 3 Phạm Quỳnh: “Bàn về sự dùng chữ Nho trong văn quốc ngữ”, Nam phong tạp chí, số 20 (tháng 2/1919), tr.97..
- 4 Phạm Quỳnh: “Chủ nghĩa quốc gia”.
- Nam phong tạp chí, số 101 (tháng 12/1925), tr.
- Đề án điều hòa tân cựu trong phát triển quốc ngữ.
- Vậy thì, đứng trước thứ chữ có lịch sử non trẻ và mới chỉ được thực hành rộng rãi trong dân chúng mấy chục năm tính đến thời điểm 1917, Phạm Quỳnh đã chủ trương gì để nâng cao khả năng diễn đạt và sự giàu có của quốc ngữ? Khảo các bài trên Nam phong tạp chí, có thể thấy Phạm Quỳnh rất trăn trở về vấn đề điều hòa tân - cựu, dung hòa vốn tiếng Hán, tiếng Pháp vào chữ quốc ngữ..
- Đối với Hán tự, Phạm Quỳnh cho rằng không thể đoạn tuyệt hẳn với cổ học.
- [giống như người phương Tây học chữ Latin] của Phạm Quỳnh giống như một tiếng nói góp bàn, mang tính phản biện lại với chính sách của nhà cầm quyền.
- Nhìn ở góc độ rộng lớn hơn, Phạm Quỳnh coi Hán học là cái học “căn cốt” của dân tộc, như thế tức là ông đã nhìn nó như một yếu tố gốc rễ, một tác nhân có vai trò kiến tạo nên nền văn hiến nước nhà..
- Đối với Pháp văn, Phạm Quỳnh công khai bày tỏ niềm ngưỡng mộ của mình trong tư cách một người hấp thụ tinh hoa văn hóa Pháp: “Chữ Pháp là một thứ văn tự cao thượng”, song ông vẫn coi đó như thứ chữ của người ngoại quốc: “Người Pháp là người Pháp, tôi vẫn là tôi.
- Trước quan điểm cổ súy dùng tiếng Pháp làm ngôn ngữ quốc gia của một bộ phận trí thức Tây học Nam kì, Phạm Quỳnh khẳng định: “Quốc văn của một dân một nước là cái tiếng gốc trong nước ấy dân ấy, thì đã gọi là chữ nước Pháp không thể gọi là văn nước Nam được 3.
- 1 Phạm Quỳnh: “Cái vấn đề giáo dục ở nước Nam ta ngày nay: bàn về bộ “Học chính tổng quy”, Nam phong tạp chí số 12 (tháng 6/1918), tr.
- 2 Phạm Quỳnh: “Quốc học với chính trị”.
- 3 Phạm Quỳnh: “Chữ Pháp có dùng làm quốc văn An Nam được không”, Nam phong tạp chí số 22 (tháng 4/1919), tr.279..
- Nhưng lựa chọn quốc ngữ bởi nó là tiếng nói của giống nòi.
- Tiếng nói ấy được cha ông sử dụng hàng ngày, nhưng nó vẫn được cho là những lời nôm na mách qué ở chốn thôn quê, ít được dùng để thể hiện học thuật tư tưởng, cho nên để quốc ngữ có thể trở thành quốc văn cần rất nhiều công sức bồi đắp.
- Và chính ở điểm này, Phạm Quỳnh đã đưa ra chiến lược thâu nhận tinh hoa của cổ văn và Pháp ngữ: “Hai cái tinh thần ấy [hán văn và pháp văn] hòa trộn với nhau, bổ lẫn cho nhau, nhờ đó mà không bao lâu quốc văn ta thành được, gồm cả cái tinh hoa của Âu - Á” 1 .
- Chủ trương điều hòa tinh thần của cả Hán văn và Pháp ngữ nhất quán một cách kì lạ với chủ trương Thổ nạp Âu – Á, điều hòa tân – cựu mà Nam phong coi làm tôn chỉ, và cũng là điều cốt lõi trong dự án văn hóa của Phạm Quỳnh: “Thế giới ngày nay không chỉ có một văn hóa của Đông Á, lại còn có văn hóa của tây âu nữa, mà văn hóa này lại có sức cương cường lấn loát rất mạnh.
- Thành ra cái vấn đề văn hóa ở nước ta thực là có hai phương diện, một phương diện thâu thái, một phương diện bảo tồn, hai cái công phu đó phải điều hòa làm sao cho ta vừa giữ được cái cốt cách tinh thần cũ, mà lại vừa thâu được cái học thuật tri thức mới” 3.
- Quan điểm trên đây của Phạm Quỳnh rất tiêu biểu cho giai đoạn bản lề của văn hóa Việt Nam khi tiếp xúc với phương Tây, nó thể hiện tính nước đôi trong những dự thảo văn hóa của người Việt khi một mặt, họ nhận ra sự tụt hậu, tù túng của nền học cũ và muốn tiếp thu tinh hoa của nền văn hóa phương Tây, mặt khác, họ lại luôn khắc khoải về cái căn tính văn hóa của mình trước sự lấn lướt của phong trào Âu hóa.
- Chính trong bối cảnh đó, hai phương diện “bảo tồn”, “thâu thái” mà Phạm Quỳnh cổ súy không nên hiểu là sự thỏa hiệp giữa hai thái cực, mà là nỗ lực để dung hòa, vừa tiếp nối, bảo lưu, vừa mở mang, tiến tới..
- Vấn đề quốc ngữ trong dự án dân tộc của Phạm Quỳnh.
- Trên kia chúng tôi đã xem xét vấn đề quốc ngữ trong tổng thể dựa án văn hóa của Phạm Quỳnh.
- Tuy vậy, vấn đề quốc ngữ không chỉ dừng lại ở cấp độ văn hóa.
- Nó có liên đến với vấn đề chính trị rất rõ nét.
- Ta hãy trở lại thời điểm trước đó, thời điểm của các nhà nho chí sĩ trong phong trao Duy tân, Đông Kinh nghĩa thục, để thấy quốc ngữ đã được đặt ra như một khí giới để tuyên truyền cách mạng.
- 1 Phạm Quỳnh: “Tiếng Annam cần hợp nhất ko”, Nam phong tạp chí số 18 (tháng 12/1918), tr.
- 2 Phạm Quỳnh: “Văn quốc ngữ”, Nam phong tạp chí số 2 (tháng 8/1917)..
- 3 Phạm Quỳnh: “Chủ nghĩa quốc gia”.
- nước nhà tan, giữa cảnh suy tàn cùng cực của nền Nho học, thế hệ nho sĩ này nhìn thấy ở quốc ngữ giá trị mang tính biểu tượng: hồn nước.
- Chữ quốc ngữ là hồn trong nước Phải đem ra tính trước dân ta.
- Tiếp nối ý tưởng quốc ngữ là “hồn trong nước” đó, Phạm Quỳnh đã nhiều lần nhấn mạnh đến giá trị biểu tượng của quốc ngữ, coi đó như là sự hiện hữu của hồn nước qua mấy ngàn năm vẫn tường tồn trước âm mưu đồng hóa của kẻ ngoại xâm.
- Đẩy ý tưởng đó đi xa hơn các chí sĩ, ông cho rằng dân tộc có trường tồn hay không, tương lai hay dở thế nào đều phụ thuộc vào sự phát triển của quốc ngữ, quốc ngữ là vận mệnh, là mạch nguồn nhưng cũng là chiều kích, là bảo chứng cho một dân tộc.
- Điều này đã được Phạm Quỳnh bộc lộ qua rất nhiều bài viết.
- Đoạn trích trên đã tỏ rõ cho ta thấy logic của vấn đề tiếng nói dân tộc.
- 1 Phạm Quỳnh: “Chữ Pháp có dùng làm quốc văn An Nam được không”, Nam phong tạp chí, số 22 (tháng 2/1919), tr.28..
- Trong nhiều bài viết, ông tiếp tục nhấn mạnh mối liên hệ giữa ngôn ngữ mẹ đẻ và vận mệnh đất nước: “chữ quốc ngữ là cái bè lau cứu vớt ta trong bể trầm luân vậy” 1 .
- “Xin đồng bào ta chớ nhãng bỏ, chớ khinh rẻ văn quốc ngữ.
- Như thế, quốc ngữ là cứu cánh của cả dân tộc trên đường tiến hóa.
- Chính vì lẽ đó, Phạm Quỳnh tôn xưng Truyện Kiều như cuốn kinh của người Việt khi tác phẩm này đã nói hết được tâm tình của người Việt Nam, và hơn hết, những tâm tình ấy lại được thể hiện bằng sự trác tuyệt của ngôn ngữ tiếng Việt.
- Vậy thì, quốc ngữ thực sự đứng ở đâu trong chủ nghĩa quốc gia của Phạm Quỳnh?.
- Trong bài viết Quốc học với chính trị, Phạm Quỳnh nhấn mạnh: “Nay quốc học với quốc văn là hai cái nguyên tố thiết yếu của quốc gia” 3 .
- Đến đây, ta hiểu vì sao Phạm Quỳnh trăn trở nhiều đến vấn đề quốc văn, bởi quốc văn sẽ làm nền tảng cho sự độc lập về mặt tinh thần của người Việt.
- Chính tầm quan trọng đó khiến quốc ngữ hiện diện như một yếu tố then chốt trong dự án chính trị của ông..
- Theo ông, vấn đề quốc văn chính là một trong hai vấn đề rất quan trọng của chủ nghĩa quốc gia mà ông đề xướng và tôn thờ: “việc cải cách tinh thần và việc cải cách chính trị”,.
- “việc cải cách tinh thần là gồm ở vấn đề quốc học.
- việc cải cách về chính trị là gồm ở vấn đề lập hiến”.
- 2 Phạm Quỳnh: “Cái vấn đề giáo dục ở nước Nam ta ngày nay: bàn về bộ “Họ chính tổng quy”, Nam phong tạp chí, số 12 (tháng 6/1918), tr.80..
- 3 Phạm Quỳnh: “Quốc học với chính trị”.
- Như vậy, có thể thấy, Phạm Quỳnh đã đề ra một chương trình thống nhất khi đề xướng chủ nghĩa quốc gia, ở đó, ông dùng quốc văn để gây dựng nền quốc học, một mặt để bồi bổ văn hóa tinh thần cho người An Nam, mặt khác tạo ra sức đề kháng văn hóa giữa buổi mưa Âu gió Mĩ, tất cả nhằm đảm bảo cho sự trường tồn “cái thể thống của nước Nam”.
- Bằng những gì thể hiện qua các bàn thảo về vấn đề quốc ngữ trên Nam phong tạp chí, có thể nhận thấy toàn bộ chính trị của Phạm Quỳnh “Chính trị lấy quốc gia Nam Việt làm bản vị” 2 , và ở đó, ngôn ngữ tiếng Việt là vấn đề then chốt trong dự án dân tộc của ông..
- Với tất cả những gì đã trình bày, có thể thấy quốc ngữ đã hiện diện và là thành tố quan trọng bậc nhất trong dự án văn hóa, Phạm Quỳnh - người đã suốt đời phụng sự cho sự tiến hóa của tiếng nước Nam.
- Trước sau, Phạm Quỳnh cổ vũ cho việc dùng quốc ngữ để gây dựng nền văn hóa mới, trong đó ông lưu tâm đặc biệt đến việc tạo dựng nền học thuật riêng cho người nước Nam.
- Quốc ngữ còn là thành tố cốt yếu thể hiện niềm tự tôn dân tộc.
- Bảo vệ và cổ súy quốc ngữ nằm trong một loạt những hành động bảo tồn quốc túy, quốc hồn trong dựa án dân tộc của ông..
- Nam phong tạp chí (các số trích dẫn đã ghi trong bài)..
- Phạm Quỳnh (2007), Tiểu luận viết bằng tiếng Pháp trong thời gian Nxb Tri thức, Hà Nội..
- Phạm Quỳnh (2018), Thượng Chi văn tập, Nxb Hội Nhà văn, Hà Nội..
- Abstract: The article describles the historical background of Pham Quynh’s discussions published on Nam phong tap chi, thus highlingting the role of Quốc ngữ in relation to national studies which have been regarded by Pham Quynh as a crucial topic in his cultural project

Xem thử không khả dụng, vui lòng xem tại trang nguồn
hoặc xem Tóm tắt