intTypePromotion=1
zunia.vn Tuyển sinh 2024 dành cho Gen-Z zunia.vn zunia.vn
ADSENSE
 » 
 » 

Chương 3 - Mạch khuếch đại

Chia sẻ: Le Quang Duan Duan | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:66

Thêm vào BST
Báo xấu
375
lượt xem 113
download
 
  Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Tài liệu điện tử tham khảo về mạch khuếch đại

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Chương 3 - Mạch khuếch đại

  1. Chöông 3 - Maïch kheách ñaïi Chöông 3 MAÏCH KHUEÁCH ÑAÏI 4-1 CAÙC CHÆ TIEÂU CÔ BAÛN CUÛA BOÄ KHUEÁCH ÑAÏI Khueách ñaïi, theo nghóa ñen cuûa danh töø naøy, laø quaù trình bieán ñoåi moät ñaïi löôïng (doøng ñieän hoaëc ñieän aùp) töø bieân ñoä nhoû thaønh bieân ñoä lôùn maø khoâng laøm thay ñoåi daïng cuûa noù. ÔÛ chöông 2, khi khaûo saùt nguyeân lyù laøm vieäc cuûa BJT ii io (hoaëc FET), ta ñaõ coù khaùi nieäm veà taàng khueách ñaïi. Nguoàn tín hieäu vS ñöa treân hai ngoõ vaøo cuûa BJT (hoaëc Rs FET). Nhôø vai troø hoaït ñoäng cuûa caùc phaàn töû naøy (chuùng Vi Vo RL thöôøng ñöôïc phaân cöïc bôûi caùc nguoàn ñieän aùp moät chieàu E1, E2 hoaëc EG, ED), treân hai ngoõ ra seõ nhaän ñöôïc tín hieäu es ñaõ khueách ñaïi. Nhö vaäy, moät caùch toång quaùt, coù theå hình dung taàng khueách ñaïi (hay toång quaùt hôn: boä khueách ñaïi) nhö moät maïng boán cöïc vôùi 2 ngoõ vaøo, 2 ngoõ ra nhö hình Hình 4.1.1. Maïng boán cöïc ñaïi dieän cho boä khueách ñaïi 4-1-1. Phaàn töû khueách ñaïi ñöôïc “nuoâi” bôûi doøng ñieän vaø ñieän aùp cuûa caùc nguoàn moät chieàu E1, E2 vaø coù nhieäm vuï “bieán” tín hieäu vaøo vS bieân ñoä nhoû thaønh tín hieäu ra bieân ñoä lôùn. Xeùt theo quan ñieåm naêng löôïng, quaù trình khueách ñaïi thöïc chaát laø moät quaù trình ñieàu khieån: tín hieäu vaøo vS khoáng cheá nguoàn naêng löôïng moät chieàu E1, E2 (thoâng qua hoaït ñoäng cuûa BJT hoaëc FET), baét nguoàn naøy saûn sinh ra moät nguoàn ñieän hoaëc ñieän aùp (bieán thieân theo quy luaät cuûa tín hieäu vS nhöng vôùi bieân ñoä lôùn hôn) ñöa ñeán taûi ôû ngoõ ra, ñeå töø ñoù ta nhaän ñöôïc tín hieäu ra vôùi naêng löôïng lôùn hôn tín hieäu vaøo. Tuyø theo daïng cuûa tín hieäu caàn khueách ñaïi maø ngöôøi ta phaân ra: boä khueách ñaïi (BKÑ) tín hieäu moät chieàu (toång quaùt hôn: tín hieäu bieán thieân chaäm), boä khueách ñaïi tín hieäu xoay chieàu. Loaïi thöù hai naøy laïi thöôøng chia ra BKÑ taàn soá thaáp (aâm taàn) vaø BKÑ taàn soá cao. Neáu döïa vaøo phaïm vi taàn soá tín hieäu coù theå truyeàn qua (töùc giaûi thoâng) thì thöôøng phaân bieät: BKÑ giaûi heïp, BKÑ giaûi roäng. Veà BKÑ tín hieäu moät chieàu, ta seõ ñeà caäp ôû chöông 5. Chöông naøy chuû yeáu xeùt caùc BKÑ xoay chieàu, ñoàng thôøi do khuoân khoå haïn cheá cuûa giaùo trình, chuùng ta seõ chæ xeùt caùc BKÑ taàn soá thaáp thöôøng gaëp. Ñeå ñôn giaûn, giaû thieát raèng tín hieäu caàn khueách ñaïi coù daïng hình sin ñoàng thôøi qua khueách ñaïi, tín hieäu laáy ra treân taûi vaãn gaàn nhö hình sin. Trong ñieàu kieän ñoù, caùc ñaïi löôïng xoay chieàu do tín hieäu gaây ra trong maïch, nhö ñieän aùp vaøo vi, doøng ñieän vaøo ii, ñieän aùp ra vo, doøng ñieän ra io, v.v… ñeàu laø nhöõng ñaïi löôïng hình sin (hoaëc gaàn hình sin) vaø do ñoù ñeàu coù theå bieåu thò baèng nhöõng soá phöùc töông öùng Vi , I i , Vo , I o , v.v… Moãi soá phöùc coù modul vaø argument ñaïi dieän cho bieân ñoä vaø goùc pha cuûa tín hieäu töông öùng (coøn taàn soá quay quanh goác toaï ñoä cuûa vector phöùc thì ñaïi dieän cho taàn soá goùc cuûa tín hieäu). 1) Tyû soá giöõa ñieän aùp ra vo vaø ñieän aùp vaøo vi, maø vieát döôùi daïng phöùc: V Av = o (4-1-1) Vi Goïi laø heä soá khueách ñaïi ñieän aùp cuûa boä khueách ñaïi (hoaëc ñoä lôïi aùp) 60 Baøi giaûng Kyõ thuaät ñieän töû
  2. Chöông 3 - Maïch kheách ñaïi Io 2) Töông töï, A i = (4-1-2) Ii laø heä soá khueách ñaïi doøng ñieän (hoaëc ñoä lôïi doøng) cuûa BKÑ P VI 3) Cuõng vaäy: AP = o = o o (4-1-3) Pi Vi I i laø heä soá khueách ñaïi coâng suaát (hoaëc ñoä lôïi coâng suaát) cuûa BKÑ Do Vi , I i , Vo , I o laø caùc ñaïi löôïng phöùc (noùi caùch khaùc: do ñieän aùp vaø doøng ñieän ôû ngoõ vaøo vaø ngoõ ra, moãi soá haøng ñeàu coù bieân ñoä vaø goùc pha rieâng cuûa mình) cho neân caùc ñoä lôïi noùi treân cuõng ñöôïc bieåu thò baèng nhöõng soá phöùc. Chaúng haïn ñoä lôïi aùp A v laø moät soá phöùc, coù modulo AV vaø argument ϕ: A v = A v exp( jϕ) (4-1-4) 4) Khi taàn soá hieäu thay ñoåi, noùi chung caû AV vaø ϕ ñeàu thay ñoåi. Ñoà thò neâu quan heä thay ñoåi cuûa modulo AV theo taàn soá ñöôïc goïi laø ñaùp tuyeán bieân ñoä - taàn soá cuûa ñoä khueách ñaïi (goïi taét: ñaùp öùng taàn soá). Ñoà thò neâu quan heä giöõa ϕ vaø taàn soá ñöôïc goïi laø ñaùp tuyeán pha - taàn soá (goïi taét: ñaùp öùng pha). Doøng ñieän hình cuûa ñaùp öùng taàn soá vaø ñaùp öùng pha thöôøng gaëp ôû caùc BKÑ nhö h. 4-1-2 a vaø b. Av(dB) ϕ π/2 Avf Avo lg f lg f 0 0 (a) (b) Hình 4.1.2. Ñaùp tuyeán taàn soá (a) vaø ñaùp tuyeán pha (b) cuûa boä khueách ñaïi 5) Töø ñaùp öùng taàn soá cho thaáy: ñoái vôùi moãi taàn soá khaùc nhau cuûa tín hieäu, boä khueách ñaïi coù ñoä lôïi khaùc nhau. Thoâng thöôøng, ôû phaïm vi taàn soá thaáp vaø taàn soá cao, ñoä lôïi giaûm so vôùi ôû taàn soá trung bình. Neáu goïi Avo laø giaù trò cuûa ñoä lôïi aùp taïi taàn soá trung bình, coøn Avf laø ñoä lôïi aùp taïi moät taàn soá f naøo ñoù thì: A M = VO (4-1-5) A Vf ñöôïc goïi laø ñoä meùo taàn soá (hoaëc saùi daïng taàn soá) taïi taàn soá f 6) Ñoä meùo taàn soá cuõng nhö modulo caùc ñoä lôïi ñònh nghóa treân ñaây xaùc ñònh baèng tyû soá cuûa hai ñaïi löôïng cuøng ñôn vò, do ñoù khoâng coù thöù nguyeân. Treân thöïc teá chuùng coøn coù theå bieåu thò theo ñôn vò deùciBel (vieát taét: dB). Ví duï ñoä lôïi aùp tính theo dB xaùc ñònh nhö sau: AV [dB] = 20 lg AV (4-16) 61 Baøi giaûng Kyõ thuaät ñieän töû
  3. Chöông 3 - Maïch kheách ñaïi Baûng 4-1 minh hoaï moät soá giaù trò thöôøng gaëp: A 1 2 10 100 1000 0,1 AV [dB] 0 3 20 40 60 -20 Nhö vaäy moät boä khueách ñaïi 2 taàng, töøng taàng laàn löôït coù ñoä lôïi aùp AV1 = 100, AV2 = 10 thì toaøn maïch seõ coù ñoä lôïi toång laø: AV = AV1 . AV2 = 1000 hay AV = 40 dB + 20 dB = 60 dB Neáu AV1 = 100, AV2 = 0,1 thì: AV = 100 . 0,1 = 10 hay AV = 40 dB – 20 dB = 20 dB. 7) Ñoái vôùi BKÑ lyù töôûng (hoaøn toaøn trung thöïc), khi kyù hieäu vaøo laø hình sin (ví duï taàn soá ω) thì tín hieäu laáy ra vaãn laø hình sin taàn soá ω. Caùc BKÑ trong thöïc teá khoù loøng baûo ñaûm moät caùch tuyeät ñoái quan heä tuyeán tính naøy, nghóa laø tín hieäu qua khueách ñaïi khoâng coøn hoaøn toaøn hình sin. Hieän töôïng ñoù ñöôïc goïi laø saùi daïng phi tuyeán (hoaëc meùo phi tuyeán) Nhö ñaõ giôùi thieäu ôû ch. 1, tín hieäu ôû ngoõ ra khoâng hoaøn toaøn hình sin coù theå coi nhö laø toång cuûa voâ soá thaønh phaàn hình sin, coù taàn soá ω, 2ω, 3ω, …, nω vaø caùc bieân ñoä töông öùng V1m, V2m, V3m, …, Vnm (khai trieån Fourier). Möùc ñoä sai daïng theå hieän ôû vieäc xuaát hieän theâm caùc thaønh phaàn baøi baäc 2, baäc 3, baäc 4, v.v… (beân caïnh soùng cô baûn taàn soá ω). Cho neân, ñeå ñaëc tröng cho hieän töôïng meùo phi tuyeán, ngöôøi ta duøng tyû soá: V22m + V32m + ... + Vnm 2 γ= × 100% (2-1-7) V1m γ goïi laø ñoä meùo phi tuyeán Sôû dó coù hieän töôïng meùo daïng nhö treân laø do trong boä khueách ñaïi coù chöùa caùc phaàn töû phi tuyeán (töùc laø nhöõng phaân töû maø quan heä giöõa ñieän aùp vaø doøng ñieän treân ngoõ vaøo vaø ngoõ ra cuûa chuùng khoâng phaûi laø haøm baäc nhaát). Ví duï caùc BJT, FET ñeàu coù ñaëc tuyeán laø nhöõng ñöôøng cong. 8) Ñoä lôïi cuûa BKÑ khoâng chæ phuï thuoäc taàn soá maø coøn phuï thuoäc caû vaøo bieân ñoä (hoaëc cöôøng ñoä) tín hieäu vaøo. Ñoà thò neáu quan heä giöõa bieân ñoä ñieän aùp ra vaø bieân ñoä ñieän aùp vaøo cuûa BKÑ (laáy ôû moät taàn soá coá ñònh naøo ñoù cuûa tín hieäu) goïi laø ñaëc tuyeán Vo bieân ñoä BKÑ. Daïng ñieån hình cuûa ñaëc tuyeán naøy nhö h. 4-1- B 3. Trong phaïm vi AB, ñaëc tuyeán gaàn nhö tuyeán tính, theå hieän heä soá AV gaàn nhö khoâng ñoåi. Trong vuøng beân phaûi ñieåm B, do caùc tham soá khueách ñaïi nhö α, β cuûa BJT (hoaëc A lg f gm cuûa FET) bò giaûm khi tín hieäu lôùn neân ñoä lôïi aùp cuûa taàng 0 Vimin Vimax khueách ñaïi giaûm, khieán bieán aùp ra taêng chaäm theo ñieän aùp vaøo vaø tieán tôùi baõo hoaø. Coøn vuøng beân traùi ñieåm A, caùc tín Hình 4.1.1. Ñaëc tuyeán bieân ñoä cuûa hieäu kyù sinh (goïi chung laø nhieãu) cheøn eùp, laán aùt maát tín boä khueách ñaïi hieäu höõu ích. 4-2. CAÙC KHAÙI NIEÄM CÔ BAÛN VEÀ MOÄT TAÀNG KHUEÁCH ÑAÏI 62 Baøi giaûng Kyõ thuaät ñieän töû
  4. Chöông 3 - Maïch kheách ñaïi 4-2-1. Ñieåm laøm vieäc tónh vaø ñöôøng taûi moät chieàu Haõy xeùt moät taàng khueách ñaïi ñôn giaûn, chaúng haïn taàng khueách ñaïi duøng BJT maéc emitter chung (E.C) treân hình 4-2-1. Sô ñoà naøy ôû ngoõ ra chæ coù moät ñieän trôû RC laøm kieâm nhieäm vuï cuûa taûi ñoái vôùi doøng moät chieàu vaø taûi ñoái vôùi tín hieäu xoay chieàu. Taàng khueách ñaïi nhö vaäy sau naøy seõ goïi laø taàng khueách ñaïi taûi thuaàn trôû. Nhö ñaõ bieát töø chöông 2, ñeå BJT coù khaû naêng khueách ñaïi tín hieäu, chuyeån tieáp JE cuûa noù phaûi ñöôïc phaân cöïc thuaän, coøn chuyeån tieáp JC phaûi ñöôïc phaân cöïc nghiïch. ÔÛ maïch naøy, nguoàn E1 cuøng ñieän trôû RB taïo ra ñieän aùp moät chieàu ñeà laøm cho chuyeån tieáp JE phaân cöïc thuaän ôû moät möùc nhaát ñònh, nghóa laø laøm cho doøng IB vaø ñieän aùp VBE trong maïch vaøo coù nhöõng giaù trò xaùc ñònh IBQ, VBEQ naøo ñoù. Treân ñaëc tuyeán vaøo cuûa BJT (hình 4-2-2), gaëp giaù trò IBQ, VBEQ naøy laø toaï ñoä cuûa moät ñieåm Q, goïi laø ñieåm laøm vieäc tónh ngoõ vaøo cuûa BJT (goïi taét: ñieåm tónh). Töông töï, nguoàn E2 cuøng ñieän trôû EC taïo ra ñieåm aùp moät chieàu laøm phaân cöïc nghòch chuyeån tieáp JC, khieán cho doøng IC vaø ñieän aùp VCE ôû ngoõ ra coù nhöõng giaù trò xaùc ñònh: ICQ, VCEQ. Treân ñaëc tuyeán ra cuûa BJT (hình 4-2-3), caëp giaù trò ICQ, VCEQ naøy seõ xaùc ñònh treân moät ñieåm Q, goïi laø ñieåm laøm vieäc tónh ngoõ ra. ICQ IB E1 A VCE =VCEQ C1 IBQ C RC RB B (1) VCEQ RB E IBQ Q RS VBEQ IE E2 es E1 γ VBE 0 VBEQ E1 B Hình 4.2.1. Taàng khueách ñaïi ñôn giaûn Hình 4.2.2. Ñaëc tuyeán vaøo vaø ñöôøng taûi cuûa maïch vaøo Nhö vaäy, vôùi moät transistor ñaõ cho, nguoàn E1, E2 cuøng caùc ñieän trôû phaân cöïc RB, RC seõ quyeát ñònh giaù trò töùc thôøi cuûa doøng ñieän vaø ñieän aùp treân BJT, noùi caùch khaùc: chuùng seõ quyeát ñònh vò trí ñieåm laøm vieäc tónh cuûa BJT treân ñaëc tuyeán. Ta coù theå tìm ñöôïc giaù trò töùc thôøi noùi treân cuûa doøng vaø aùp treân nhôø phöông phaùp ñoàâ thò. Thaät vaäy, trong maïch vaøo, doøng IB vaø aùp VBE lieân heä vôùi nhau theo ñaëc tuyeán vaøo tónh cuûa BJT (h. 4-2-2, ñöôøng soá 1). Maët khaùc chuùng phaûi tuaân thuû ñònh luaät Ohm trong maïch ñoù: E1 = IBRB + VBE VBE E1 hay IB = + (4-2-1) RB RB Ñoà thò cuûa haøm naøy (daïng y = ax + b) laø ñöôøng thaúng AB treân h. 4-2-2 (caét truïc hoaønh taïi E1, caét truïc tung taïi E1/RB) 63 Baøi giaûng Kyõ thuaät ñieän töû
  5. Chöông 3 - Maïch kheách ñaïi Giao ñieåm cuûa hai ñoà thò noùi treân thoaû maõn ñoàng thôøi cuûa hai quan heä neân seõ xaùc ñònh giaù trò töùc thôøi cuûa doøng vaø aùp trong maïch (IBQ, VBEQ). Ñoù cuõng chính laø ñieåm laøm vieäc tónh Q cuûa ngoõ vaøo ñaõ ñònh nghóa ôû treân. AB goïi laø ñöôøng taûi moät chieàu cuûa maïch vaøo. Cuõng vaäy, trong maïch ra, doøng IC vaø aùp IC VCE coù quan heä vôùi nhau theo ñaëc tuyeán ra cuûa E2 M IB2 BJT (hình 4-2-3, ñöôøng soá 1, öùng vôùi doøng IB = RC (2) IBQ). Maët khaùc chuùng phaûi thoaû maõn ñònh luaät Q2 IB = IBQ Ohm trong maïch naøy: IBQ Q E2 = ICRC + VCE IB3 1 E (1) hay IC = − VCE + 2 (4-2-2) Q3 θ V RC RC (3) BE Ñöôøng bieåu dieãn cuûa haøm naøy laø ñöôøng 0 VBEQ E2 N −1 thaúng MN, coù ñoä doác tgθ = caét truïc hoaønh Hình 4.2.3. Ñaëc tuyeán ra vaø ñöôøng taûi cuûa maïch ra RC E taïi hoaønh ñoä E2, caét truïc tung taïi tung ñoä 2 (hình 4-2-3) vaø coù teân laø ñöôøng taûi moät chieàu cuûa Rc maïch ra. Giao ñieåm cuûa hai ñoà thò treân chính laø ñieåm laøm vieäc tónh cuûa ngoõ ra, coù toaï ñoä laø doøng vaø aùp töùc thôøi ICQ, VCEQ. Toùm laïi ñoái vôùi taàng khueách ñaïi ñang xeùt (h. 4-2-1), caùc caëp giaù trò cuûa doøng IB vaø aùp VBE (hoaëc IC vaø VCE) thoaû maõn ñònh luaät Ohm trong maïch vaøo (hoaëc maïch ra). Giao ñieåm cuûa ñöôøng taûi moät chieàu vôùi ñaëc tuyeán tónh töông öùng cuûa BJT chính laø ñieåm laøm vieäc tónh maø toaï ñoä cuûa noù laø giaù trò doøng vaø aùp töùc thôøi trong maïch. Ta cuõng nhaän xeùt raèng: ñöôøng taûi AB cuûa maïch vaøo coù ñoä doác laø: 1 tgγ = − (4-2-3a) RB Ñöôøng taûi MN cuûa maïch ra coù ñoä doác: 1 tgθ = − (4-2-3b) RC Nhö vaäy moät caùch toång quaùt, ñoä doác cuûa ñöôøng taûi moät chieàu coù giaù trò tuyeät ñoái baèng nghòch ñaûo cuûa ñieän trôû taûi töông öùng. Ñieàu naøy hoaøn toaøn döïa treân cô sôû cuûa ñònh luaät Ohm. Cuoái cuøng cuõng caàn löu yù raèng: Maïch phaân cöïc duøng hai nguoàn E1, E2 vaø caùc ñieän trôû RB, RC nhö h. 4-2-1 chæ laø moät ví duï ñôn giaûn. Treân thöïc teá, BJT coøn coù theå laøm vieäc vôùi raát nhieàu daïng maïch khaùc. Caùc maïch ñoù thöôøng tieát kieäm bôùt moät nguoàn, tuy vaäy vaãn ñaûm baûo ñieän aùp phaân cöïc caàn thieát cho caû hai chuyeån tieáp JE, JC, ta seõ xeùt tôùi ôû 4-3-2 veà sau. 4-2-2. Traïng thaùi ñoäng - Ñoà thò thôøi gian Traïng thaùi laøm vieäc cuûa BJT (hoaëc FET) khi coù tín hieäu xoay chieàu ñöa ñeán ngoõ vaøo (vaø do ñoù xuaát hieän ñieän aùp xoay chieàu hoaëc doøng ñieän xoay chieàu ôû ngoõ ra) goïi laø traïng thaùi ñoäng. Nhö ñaõ giôùi thieäu ôû chöông 2, luùc naøy tín hieäu xoay chieàu vS xeáp choàng leân ñieän aùp phaân cöïc voán coù ôû traïng 64 Baøi giaûng Kyõ thuaät ñieän töû
  6. Chöông 3 - Maïch kheách ñaïi thaùi tónh, laøm cho doøng vaø aùp trong maïch vaøo vaø maïch ra bò taêng giaûm theo tín hieäu. Treân hình 4-2-4 minh hoaï ñoà thò thôøi gian cuûa caùc doøng ôû traïng thaùi tónh vaø treân hình (4-2-5) laø caùc doøng töông öùng ôû traïng thaùi ñoäng khi vS hình sin Vs Vs Traïng thaùi tónh Traïng thaùi ñoäng Vs = 0 t t 0 0 iB iB IBQ IBQ t t 0 0 iC = βiC+ICEO iC ICQ ICQ t t 0 0 Hình 4.2.4. Caùc doøng ñieän ôû traïng thaùi tónh Hình 4.2.5. Ñoà thò thôøi gian cuûa caùc doøng ñieän ôû traïng thaùi ñoäng Ta thaáy doøng ñieän töùc thôøi ôû traïng thaùi ñoäng coi nhö laø toång ñaïi soá cuûa hai thaønh phaàn: Thaønh phaàn moät chieàu (öùng vôùi traïng thaùi tónh) vaø thaønh phaàn xoay chieàu do tín hieäu vS gaây ra (xem minh hoaï ñoái vôùi tröôøng hôïp doøng collector treân hình 4-2-6). iC IC iC~ ICQ t t t 0 0 0 (a) (b) (c) iC(t) = ICQ + iC~ Hình 4.2.6. Caùc thaønh phaàn cuûa doøng ñieän töùc thôøi Ñeå veõ neân caùc daïng soùng treân caùc doøng ñieän iB, iC nhö treân h. 4-25, ta döïa vaøo nguyeân lyù hoaït ñoäng cuûa BJT hoaëc döïa theo ñònh luaät Ohm. Ñoà thò thôøi gian cuûa caùc ñieän aùp cuõng suy luaän töông töï. Chaúng haïn ôû maïch ra: vCE(t) = E2 – iC(t) RC (4-2-4) Do ñoù, töø daïng soùng iC(t) ôû h. 4-2-5c ta seõ veõ ñöôïc daïng soùng vCE(t) nhö h. 4-2-7a. Cuõng nhö treân, coù theå coi ñieän aùp vCE(t) naøy nhö laø toång cuûa hai thaønh phaàn: thaønh phaàn moät chieàu VCEQ vaø thaønh phaàn xoay chieàu vCE VCE(t) = VCEQ + vCE~ Nhö hình minh hoaï treân h. 4-2-7b vaø c. 65 Baøi giaûng Kyõ thuaät ñieän töû
  7. Chöông 3 - Maïch kheách ñaïi vCE = E2-iCRC VCE VCE~ VCEQ VCEm t t t 0 0 0 (a) (b) (c) Hình 4.2.7. Caùc thaønh phaàn cuûa ñieän aùp töùc thôøi vCE 4-2-3. Ñöôøng taûi xoay chieàu (coøn goïi: ñöôøng taûi ñoäng) Haõy trôû laïi hình 4-2-3 cuûa traïng thaùi tónh. Nhö ñaõ neáu, ñöôøng taûi MN laø ñoà thò cuûa haøm (4-2-2), phaûn aùnh ñònh luaän Ohm trong maïch ra. Neáu doøng moät chieàu ngoõ vaøo laø IBQ (ñaëc tuyeán soá 1) thì giao ñieåm cuûa ñaëc tuyeán naøy vôùi ñöôøng MN seõ xaùc ñònh neân ñieåm laøm vieäc tónh Q. Khi ñieän aùp phaân cöïc thay ñoåi (ví duï do E1 hoaëc RB thay ñoåi), doøng moät chieàu ngoõ vaøo trôû thaønh IB2 hoaëc IB3, v.v… (ñaëc tuyeán soá 2 hoaëc soá 3, v.v…) thì ñieåm laøm vieäc tónh töông öùng seõ laø giao ñieåm Q2 hoaëc Q3, v.v… nhö vaäy, ñöôøng taûi MN laø taäp hôïp taát caû caùc vò trí coù theå cuûa ñieåm laøm vieäc tónh. Noùi caùch khaùc moãi ñieåm treân ñöôøng taûi moät chieàu MN xaùc ñònh moät caëp giaù trò töông öùng cuûa doøng IC vaø ñieän aùp VCE. Ñoái vôùi traïng thaùi ñoäng, ta cuõng coù khaùi nieäm töông töï. Khi coù nguoàn tín hieäu xoay chieàu vS taùc ñoäng, moãi caëp giaù trò töông öùng cuûa doøng vaø aùp töùc thôøi IC(t), cCE(t) treân ngoõ ra seõ xaùc ñònh neân treân ñaëc tuyeán ra moät vieäc laøm vieäc ñoäng. Khi bieân ñoä vS thay ñoåi, ñieåm laøm vieäc ñoäng naøy xeâ dòch ra. Noù cuõng chính laø ñoà thò theå hieän ñònh luaät Ohm ñoái vôùi caùc loaïi löôïng IC(t) vaø vCE(t) trong maïch ra. Goïi R~ laø ñieän trôû taûi ñoái vôùi tín hieäu xoay chieàu cuûa maïch ra: v R ~ = CE ~ (4-2-6) i C~ iC vaø vCE laø thaønh phaàn xoay chieàu cuûa doøng vaø aùp treân maïch ra (xem hình 4-2-6c vaø 4-2-7c). Döïa vaøo nhaän xeùt ñaõ neáu ñoái vôùi ñöôøng taûi moät chieàu (heä thöùc 4-2-3) Cuõng nhö döïa treân cô sôû cuûa ñònh luaän Ohm, ta suy ra: ñoä doác cuûa ñöôøng taûi xoay chieàu phaûi laø: 1 tgδ = (4-2-7) R~ trong ñoù δ laø goùc maø ñöôøng taûi xoay chieàu laøm vôùi truïc hoaønh VCE. Maët khaùc, coù theå coi traïng thaùi tónh nhö laø moät tröôøng hôïp rieâng (öùng vôùi bieân ñoä vS baèng khoâng) cuûa traïng thaùi ñoäng. Khi bieân ñoä vS thay ñoåi, ñieåm laøm vieäc ñoäng di chuyeån treân ñöôøng taûi xoay chieàu. Khi bieân ñoä vS baèng khoâng, ñieåm laøm vieäc ñoäng trôû veà truøng vôùi ñieåm laøm vieäc tónh. Ñieàu naøy chöùng toû ñieåm laøm vieäc tónh cuõng chæ laø moät ñieåm ñaëc bieät cuûa ñöôøng taûi xoay chieàu, naèm naèm ngay treân ñöôøng taûi xoay chieàu ñoù. Nhö vaäy, caû ñöôøng taûi moät chieàu laãn xoay chieàu ñeàu chöùa ñieåm laøm vieäc tónh, hay noùi caùch khaùc: ñieåm laøm vieäc tónh Q chính laø giao ñieåm cuûa hai ñöôøng taûi ñoù. Töø caùc nhaän xeùt treân ta suy ra: ñöôøng taûi xoay chieàu laø moät ñöôøng thaúng ñi qua ñieåm laøm vieäc tónh Q vaø coù ñoä doác xaùc ñònh bôûi (4-2-7). Khaùi nieäm ñöôøng taûi xoay chieàu vaø vai troø raát quan troïng. Noù giuùp ta phaân tích hoaït ñoäng cuûa taàng khueách ñaïi ñöôïc roõ raøng, chính xaùc noù minh hoaï caùch löïa choïn taûi, löïa choïn bieân ñoä bieân ñoä tín hieäu vaøo, tín hieäu ra sao cho phaùt huy taát nhaát vai troø cuûa phaàn töû khueách ñaïi. 66 Baøi giaûng Kyõ thuaät ñieän töû
  8. Chöông 3 - Maïch kheách ñaïi Döôùi ñaây seõ giôùi thieäu ñöôøng taûi xoay chieàu maïch ra trong moät vaøi tröôøng hôïp cuï theå: 1) Tröôøng hôïp taàng khueách ñaïi taûi ñieän trôû thuaàn (hình 4-2-1) ÔÛ maïch naøy, ñieän trôû RC vöøa laø taûi ñoái vôùi doøng moät chieàu, vöøa laø taûi ñoái vôùi tín hieäu xoay chieàu: R= = R~ = RC Vì vaäy ñöôøng taûi moät chieàu MN cuûa maïch ra (hình 4-2-3) cuõng truøng vôùi ñöôøng taûi xoay chieàu cuûa maïch ra. Ñoä doác cuûa ñöôøng taûi: 1 −1 tgθ = − = R~ RC 2) Tröôøng hôïp taàng khueách ñaïi coù taûi pheùp qua tuï ñieän (coøn goïi: taûi C-R) (h 4-2-8) Maïch naøy chæ khaùc maïch h. 4-2-1 ôû choã coù theâm tuï C2 noái tieáp vôùi taûi RL ôû ngoõ ra. Tuï C2 ngaên doøng moät chieàu ICQ chaïy qua taûi RL, coøn ñoái vôùi thaønh phaàn xoay chieàu iC thì khi ñieän dung C2 khaù lôùn (nghóa laø trôû khaùng quay chieàu cuûa tuï khaù nhoû) doøng quay chieàu coi nhö ngaén maïch qua tuï (Vai troø tuï C1 cuõng töông töï: C1 ngaén maïch doøng xoay chieàu cuûa tín hieäu VS truyeàn vaøo cöïc base, ñoàng thôøi ngaên caûn doøng moät chieàu IBQ chaïy ngöôïc qua nguoàn VS. Do taùc duïng naøy C1, C2 goïi laø tuï gheùp taàng hoaëc tuï phaân ñöôøng). iC C2 IC C E2 A C1 iB C RC RC B IB =IBEQ VCEQ RL RB E ICQ RS Q VBEQ iE E2 es E1 δ θ V CE 0 VCEQ D E2 B Hình 4.2.8. Taàng khueách ñaïi coù taûi gheùp qua tuï Hình 4.2.9. Ñöôøng taûi moät chieàu vaø xoay chieàu Nhö vaäy taûi ñoái vôùi doøng moät chieàu ôû ngoõ ra laø R= = RC. Ñöôøng taûi moät chieàu laø ñöôøng thaúng AB treân hình 4- 2-9. ñöôøng naøy caùch truïc hoaønh taïi hoaønh ñoä E2 vaø coù ñoä doác laø: −1 tgθ = (4-2-9) RC Ñoái vôùi tín hieäu xoay chieàu, tuï C2 ngaén maïch. Nguoàn E2 cuõng coù noäi trôï khoâng ñaùng keå. Vì vaäy deã daøng suy ra ñieän trôû taûi ñoái vôùi tín hieäu xoay chieàu ôû ngoõ ra laø: R CR L R ~ = (R C // R L ) = (4-2-10) RC + RL Ñöôøng taûi xoay chieàu laø ñöôøng thaúng CD ñi qua Q vaø coù ñoä doác: −1 R C + R L tg∂ = = (4-2-11) R~ R CR L (xem h. 4-2-9). Do trò soá cuûa R~ nhoû hôn ñieän trôû taïi moät chieàu RC cho neân goùc δ nhoû hôn goùc θ, nghóa laø chaân D cuûa ñöôøng taûi xoay chieàu naèm ôû phía beân traùi cuûa ñieåm B. 67 Baøi giaûng Kyõ thuaät ñieän töû
  9. Chöông 3 - Maïch kheách ñaïi Hoaønh ñoä ñieåm D coù theå tìm ñöôïc baèng caùch aùp duïng ñònh lyù Theùvenin thay theá boä phaän maïch giöõa hai ñieåm C-M cuûa hình 4-2-8 (hoaëc veõ laïi treân h. 4-2-10a) baèng maïch töông ñöông goàm RT vaø ET nhö hình 4.2.10b trong ñoù: VCEQ C + - C C2 RC R~ RT B B I1 RL VCE E2 ET M M (a) (b) Hình 4.2.10. Thay theá phaàn maïch ra cuûa taàng khueách ñaïi baèng maïch töông ñöông Thevenil RT = (RC // RL) = R (4-2-12) Coøn ET baèng ñieän aùp do ñoù ñöôïc giöõa hai ñieåm C-M khi nhaùnh colector hôû maïch. Ñeå ñôn giaûn, giaû thieát tuï C2 raát lôùn, ñieän aùp moät chieàu treân hai cöïc cuûa noù coi nhö khoâng ñoåi vaø baèng ñieän aùp ra tónh VCEQ. Luùc ñoù seõ tính ñöôïc: E 2 − VCEQ ET = E2 – I1RC = E2 - RC (4-2-13) RC + RL Theo h. 4-2-10b, ta coù: vCE(t) = ET - iC(t)R~ −1 E hay IC(t) = v CE ( t ) + T (4-2-14) R~ R~ Ñaây chính laø bieåu thöùc ñöôøng taûi xoay chieàu CD. Roõ raøng laø ñöôøng naøy caét truïc hoaønh taïi hoaønh ñoä ET [xaùc ñònh theo (4-2-13)], ñi qua Q vaø coù ñoä doác laø –1 / R~ Treân ñaây laø tröôøng hôïp ñieän trôû taûi xoay chieàu R~ nhoû vs hôn ñieän trôû taûi moät chieàu R= . Trong kyõ thuaät, ta coøn gaëp caû tröôøng hôïp ngöôïc laïi, ví duï taàng khueách ñaïi gheùp bieán aùp, coù t R~ > R=. ta seõ keát hôïp ñeán vaán ñeà naøy ôû baøi 4-7. 0 Ñoái vôùi taàng khueách ñaïi duøng JFET hoaëc MOSFET, i caùc khaùi nieäm veà ñieåm laøm vieäc, ñöôøng taûi v.v… vaãn IB2 B hoaøn toaøn töông töï. IB1 IBQ Hình 4-2-11 vaø 4-2-11 minh hoaï moät öùng duïng quan IB3 IB4 t troïng cuûa ñöôøng taûi xoay chieàu: veõ daïng soùng cuûa doøng vaø aùp ôû ngoõ ra khi ñaõ daïng soùng cuûa ngoõ vaøo vS(t) (xeùt 0 t1 t2 t3 t4 cho taàng khueách ñaïi E.C ôû h. 4-2-8) Hình 4.2.11. Töø daïng soùng cuûa tín hieäu vaøo suy ra daïng soùng cuûa doøng iB 68 Baøi giaûng Kyõ thuaät ñieän töû
  10. Chöông 3 - Maïch kheách ñaïi Thaät vaäy, töø ñoà thò cuûa vS(t), ta coù daïng soùng iB(t) nhö h. 4-2-11: taïi caùc thôøi ñieåm to = 0, t1, t2, t3, t4, iB laàn löôït coù giaù trò laø IBQ, IB1, IB2, IB3, IB4. Giaû söû caùc giaù trò naøy ñaõ xaùc ñònh ñöôïc, ñoàng thôøi ñaõ coù hoï ñaëc tuyeán ra cuûa BJT öùng vôùi caùc giaù trò IB ñoù (h. 4-2-12a). Treân hình naøy, AB laø ñöôøng taûi moät chieàu, CD laø ñöôøng taûi xoay chieàu. Giao ñieåm cuûa ñöôøng taûi xoay chieàu vôùi ñaëc tuyeán vaø öùng vôùi caùc giaù trò IB noùi treân theo kyù töï kyù hieäu laø Q, E, F, G, H. ta seõ döïa vaøo toaï ñoä caùc ñieåm naøy ñeå veõ ra daïng soùng cuûa IC(t) vaø vCE(t). IC C IB2 iC F IB1 E IBQ Q ICQ ICQ IB3 G H IB4 t VCE D 0 t1 t2 t3 t4 0 ET E2 (b) VCEQ (a) 0 VCE t1 t2 t3 t4 (c) t Hình 4.2.12. ÖÙng duïng ñöôøng taûi xoay chieàu ñeå veõ daïng soùng cuûa doøng iC vaø ñieän aùp vCE Nhö ñaõ bieát, ôû traïng thaùi tónh, iB = IBQ vaø maïch ra cuûa BJT laøm vieäc ôû ñieåm tónh seõ laø caùc ñöôøng thaúng song song vôùi truïc thôøi gian t (veõ neùt ñöùt treân h. 4-2-12b vaø c). ÔÛ traïng thaùi ñoäng, do taùc duïng cuûa vS taïi t1, t2, t3, t4, ib laáy caùc giaù trò IBQ, IB1, IB2, IB3, IB4 cho neân ñieåm laøm vieäc ôû ngoõ ra laàn löôït laø E, F, G, H (h. 4-2-12a). Toaï ñoä cuûa moãi ñieåm naøy xaùc ñònh giaù trò IC vaø vCE töông öùng, vì vaäy töø caùc ñieåm E, F, G, H chieáu leân hai truïc, ta xaây döïng ñöôïc ñoà thò iC(t) (h. 4-2-12b) vaø vCE(t) (h. 4-2-12c). Roõ raøng laø khi Ib(t) thay ñoåi theo quy luaät hình sin, neáu choïn vò trí ñieåm tónh Q vaø ñöôøng taûi quay chieàu CD thích hôïp (thöôøng choïn Q naèm ôû ñieåm giöõa cuûa ñöôøng AB vaø ñöôøng CD ñeå khueách ñaïi ít meùo phi tuyeán, ñoàng thôøi coù bieân ñoä tín hieäu xoay chieàu ôû ngoõ ra ñuû lôùn), daïng cuûa doøng laø aùp ôû ngoõ ra taàng khueách ñaïi cuõng seõ gaàn nhö hình sin (Vôùi taàng khueách ñaïi kieåu E.C, hình 4-2-12c cuõng cho thaáy: ñieän aùp ra vCE ngöôïc pha vôùi tín hieäu vaøo vS) 69 Baøi giaûng Kyõ thuaät ñieän töû
  11. Chöông 3 - Maïch kheách ñaïi 4-2-4. Caùc cheá ñoä laøm vieäc cuûa phaàn töû khueách ñaïi Tuyø theo vò trí ñieåm laøm vieäc tónh treân ñöôøng taûi xoay chieàu, ngöôøi ta phaân bieät caùc cheá ñoä laøm vieäc sau ñaây: 1 – Cheá ñoä A (lôùp A) Khi choïn ñieän aùp phaân cöïc sao cho ñieåm tónh Q iC naèm ôû khoaûng giöõa ñoaïn MN treân ñöôøng taûi xoay C iB=IBmax chieàu (trong ñoù M vaø N laø giao ñieåm cuûa ñöôøng taûi M xoay chieàu vôùi ñaëc tuyeán ra öùng vôùi doøng cöïc ñaïi ICmax iB=IBQ IBmax vaø doøng cöïc tieåu IBmin, xem h. 4-2-13) thì ta noùi QA phaàn töû khueách ñaïi laøm vieäc ôû cheá ñoä A. nhö ñaõ minh ICQ hoaï treân h. 4-2-12, ñaëc ñieåm cuûa cheá ñoä naøy laø: ICm - Khueách ñaïi trung thöïc, ít meùo khi tuyeán. N iB=IBmin ICmin VCE - Doøng tónh vaø aùp tónh luoân luoân khaùc khoâng, D nghóa laø ngay caû traïng thaùi tónh, taàng khueách 0 V ñaïi ñaõ tieâu hao moät naêng löôïng ñaùng keå. Bieân VCEm CEQ ñoä doøng vaø aùp xoay chieàu laáy ra (Icm, VCEm) toái ña chæ baèng doøng vaø aùp tónh. Vì vaäy cheá ñoä Hình 4.2.13. Ñieåm laøm vieäc ôû cheá ñoä A A coù hieäu suaát thaáp (theo ñònh nghóa, hieäu suaát η ño baèng tyû soá giöõa coâng suaát tín hieäu xoay chieàu ñöa ra treân taûi vaø toång coâng suaát taàng khueách ñaïi tieâu thuï cuûa nguoàn caáp ñieän). Thoâng thöôøng ηAmax = 25% - Cheá ñoä A thöôøng duøng trong caùc taàng khueách ñaïi tín hieäu nhoû. 2 – Cheá ñoä B (lôùp B) Neáu choïn ñieän aùp phaân cöïc sao cho vò trí ñieåm tónh Q truøng vôùi ñieåm D (hoaëc ñieåm N) thì phaàn töû khueách ñaïi laøm vieäc ôû cheá ñoä B lyù töôûng (hoaëc cheá ñoä B thöïc teá), xem h. 4-2-14. Caùc ñaëc ñieåm cuûa cheá ñoä naøy: - Khi doøng ñieän vaøo (hoaëc ñieän aùp vaøo) laø hình sin, thì doøng ñieän ra vaø ñieän aùp ra chæ coøn nöûa (hoaëc giaø nöûa) hình sin, noùi caùch khaùc : meùo phi tuyeán traàm troïng - ÔÛ traïng thaùi tónh, doøng ICQ ≈ 0, do ñoù naêng löôïng tieâu thuï bôûi taàng khueách ñaïi raát nhoû. Chæ coù traïng thaùi ñoäng, doøng ñieän trung bình IC môùi taêng daàn theo bieân ñoä tín hieäu vaøo. Do ñoù, naêng löôïng tieâu thuï cuõng tyû leä vôùi bieán ñoä tín hieäu xoay chieàu laáy ra. Nhö vaäy cheá ñoä B coù hieäu suaát cao (ηBmax = 78,5%) - Cheá ñoä B thöôøng duøng trong caùc taàng khueách ñaïi coâng suaát (caùc taàng cuoái cuûa thieát bò khueách ñaïi). Ñeå khaéc phuïc meùo phi tuyeán, noù ñoøi hoûi maïch phaûi coù 2 veá ñoái xöùng, thay phieân nhau laøm vieäc trong hai nöûa chu kyø (maïch “ñaåy keùo”) Treân thöïc teá, ngöôøi ta coøn duøng cheá ñoä AB (trung gian giöõa cheá ñoä A vaø cheá ñoä B): ñieåm Q choïn ôû phía treân ñieåm N vaø gaàn ñieåm naøy. Luùc ñoù, phaùt huy ñöôïc öu ñieåm cuûa moãi cheá ñoä, giaûm bôùt meùo phi tuyeán nhöng hieäu suaát keùm hôn cheá ñoä B). Ngoaøi ra coøn coù cheá ñoä C: ñieåm Q naèm ôû phía döôùi ñieåm N vaø ôû traïng thaùi tónh, chuyeån tieáp JE phaân cöïc nghòch. Chæ khi tín hieäu vaøo ñuû lôùn, môùi coù doøng ñieän IC khaùc khoâng. Daïng soùng ra chæ laø moät phaàn cuûa nöûa hình sin 70 Baøi giaûng Kyõ thuaät ñieän töû
  12. Chöông 3 - Maïch kheách ñaïi iC IBmax C iC M ICm ICQ QB IBmin ICQ t N VCE 0 0 VCEQ D (b) (a) 0 VCE VCEm (c) t Hình 4.2.14. Ñieåm laøm vieäc ôû cheá ñoä B (a) cuøng daïng soùng töông öùng cuûa doøng ñieän (b) vaø ñieän aùp (c) 3- Cheá ñoä khoaù (coøn goïi cheá ñoä ñoùng môû hay cheá ñoä D) Nhö ñaõ giôùi thieäu ôû 2-5-2, ngoaøi cheá ñoä khueách ñaïi, BJT (hoaëc FET) coøn coù theå laøm vieäc nhö caùi ñoùng ngaét ñieän (cheá ñoä khoaù). Luùc naøy, tuyø theo xung ñoät ñieän vaøo (hoaëc ñieän aùp vaøo) maø BJT laøm vieäc ôû moät trong hai traïng thaùi ñoái laäp: traïng thaùi khoaù (hoaëc traïng thaùi taét ) khi Q naèm ôû döôùi ñieåm N, traïng thaùi daãn baõo hoaø (hoaëc traïng thaùi môû) khi Q naèm ôû phía treân ñieåm M (gaàn ñieåm C) treân hình 4-2-14. Ñaây laø cheá ñoä laøm vieäc cuûa transistor khi hoaït ñoäng vôùi tín hieäu xung. 4-3. CAÙC MAÏCH PHAÂN CÖÏC CHO BJT VAØ FET 4-3-1. Yeâu caàu oån ñònh ñieåm laøm vieäc vaø tieâu chuaån ñaùnh giaù Nhö ñaõ trình baøy ôû 4-2-1, tuyø theo giaù trò cuûa caùc ñieän aùp phaân cöïc, ôû traïng thaùi tónh, moãi doøng vaø aùp treân ñieän cöïc cuûa BJT (hoaëc FET) coù moät giaù trò xaùc ñònh. Nhöõng toå hôïp giaù trò ñoù, xaùc ñònh neân treân hoï ñaëc tuyeán cuûa phaàn töû khueách ñaïi moät ñieåm hoaït ñoäng nhaát ñònh goïi laø ñieåm laøm vieäc tónh (hoaëc ñieåm tónh). Vò trí cuûa ñieåm tónh raát quan troïng. Theá nhöng do aûnh höôûng cuûa söï bieán ñoäng ñieän aùp nguoàn, cuûa nhieät ñoä moâi tröôøng vaø caùc nhaân toá khaùc, ñieåm tónh thöôøng bò xeâ dòch. Vì vaäy caùc maïch phaân cöïc (seõ khaûo saùt döôùi ñaây) khoâng chæ coù nhieäm vuï xaùc ñònh vò trí ñieåm tónh maø coøn phaûi ñaûm baûo oån ñònh caùc ñieåm ñoù. 71 Baøi giaûng Kyõ thuaät ñieän töû
  13. Chöông 3 - Maïch kheách ñaïi Trong soá caùc nguyeân nhaân gaây maát oån ñònh ñieän tónh, ñaùng löu yù nhaát laø vai troø cuûa nhieät ñoä, theå hieän qua caùc tham soá sau: 1) Doøng ngöôïc collector cuûa BJT taêng nhanh theo nhieät ñoä. Nhö ñaõ nhaän xeùt ôû 2-3-2, doøng ñieän ngöôïc cuûa chuyeån tieáp P-N taêng nhanh theo nhieät ñoä. Neáu goïi ∆T* laø khoaûng bieán thieân nhieân ñoä ñuû laøm taêng gaáp ñoâi giaù trò doøng ñieän ngöôïc voán coù thì ñoái vôùi chuyeån tieáp collector cuûa BJT, khi nhieät ñoä vuøng ngheøo taêng töø T1 laân T2, seõ coù: T2 − T1 ∆T * ICBO(T2) = ICBO(T1)2 (4-3-2) Thoâng thöôøng ∆T* = (5-8)oC cho neân ICBO taêng khaù nhanh. Ñoái vôùi BJT maéc theo sô ñoà E.C, doøng ñieän ngöôïc ICEO coù giaù trò lôùn hôn ICBO vaø cuõng taêng nhanh theo nhieät ñoä. 2) Caùc heä soá truyeàn ñaït doøng ñieän α, β taêng theo nhieät ñoä. Ngöôøi ta thöôøng xaùc ñònh theo coâng thöùc thöïc nghieäm: ⎛ Τ − Τ1 ⎞ β(Τ2 ) = β(Τ1 )⎜1 + 2 ⎟ (4-3-2) ⎝ 75 ⎠ trong ñoù β(T1) = β(T2) laø giaù trò cuûa β taïi nhieät ñoä T1 vaø T2 3) Ñieän aùp treân chuyeån tieáp emitter VBE öùng vôùi moät doøng ñieän IB = const (hoaëc IE = const) giaûm khi nhieät ñoä taêng: dVBE εT = = −(2 ÷ 2,5)mV / 0 C (4-3-2) dT I B = const Nhö vaäy, khi nhieät ñoä moâi tröôøng thay ñoåi, doøng ICBO (hoaëc ICEO), heä soá α (hoaëc β) vaø aùp VBE thay ñoåi, khieán cho doøng IC thay ñoåi vaø ñieåm tónh Q bò xeâ dòch. Trong 3 aûnh höôûng treân ñaây, ñaùng keå nhaát laø vai troø ICBO. Vì vaäy möùc ñoä thay ñoåi cuûa IC theo ICBO, theå hieän qua heä soá: ∂I C S= (4-3-4) ∂I CBO ñöôïc duøng laøm tieâu chuaån ñaùnh giaù ñoä oån ñònh caùc maïch IC ñieän. S coù teân laø ñoä baát oån ñònh. Tröôøng hôïp lyù töôûng: S = 1, IB C RC maïch oån ñònh nhaát. Neáu S caøng lôùn, maïch caøng keùm oån B ñònh. RB VBE E Haõy xaùc ñònh bieåu thöùc cuûa heä soá S cho sô ñoà toång quaùt EC veõ treân h. 4-3-1. (Sau naøy, töøng sô ñoà cuï theå seõ ñöôïc bieán RE EB ñoåi töông ñöông veà daïng naøy ñeå aùp duïng coâng thöùc toång quaùt cho moãi tröôøng hôïp rieâng). Hình 4.3.1. Sô ñoà toång quaùt veà AÙp duïng ñònh luaät Ohm cho maïch vaøo, ta coù: phaân cöïc cuûa moät taàng khueách ñaïi EB – VBE = IBRB + IE RE (4-3-5) Maët khaùc : IC = α IE + ICBO 72 Baøi giaûng Kyõ thuaät ñieän töû
  14. Chöông 3 - Maïch kheách ñaïi I C − I CBO hay IE = (4-3-6) α I C − I CBO IB = IE – IC hay IB = − IC (4-3-7) α Thay (4-3-6) vaø (4-3-7) vaøo (4-3-5), sau moät soá bieán ñoåi seõ ñi ñeán : α(E B − VBE ) RE + RB IC = + I CBO (4-3-8) R E + R B (1 − α) R E + R B (1 − α) Töø ñoù, döïa vaøo ñònh nghóa (4-3-4), tìm ñöôïc: ∂I C RE + RB S= = (4-3-9a) ∂I CBO R E + R B (1 − α) 1 neáu lôïi duïng quan heä = β + 1 [heä quaû cuûa (2-5-6)] thì coøn coù theå bieán ñoåi thaønh daïng môùi: 1− α RE + RB S = (β + 1) (4-3-9b) E B + (β + 1)R E Ta seõ döïa vaøo (4-3-9a) hoaëc (4-3-9b) ñeå xaùc ñònh heä soá S cho töøng maïch cuï theå sau naøy. Coøn coù theå xaùc ñònh heä soá S theo caùch sau ñaây: giaû thieát khi nhieät ñoä moâi tröôøng bieán ñoåi, doøng ICBO coù löôïng bieán thieân ∆ICBO (coi β = const) vaø töông öùng IB, IC coù löôïng bieán thieân laø∆IB, ∆IC. Döïa vaøo heä thöùc cô baûn (2-5-5) deã daøng xaùc ñònh ñöôïc: ∆IC = β∆IB + (β+1)∆ICBO. Töø ñoù ruùt ra ∆ICBO sau vaøi pheùp bieán ñoåi ñôn giaûn, seõ xaùc ñònh ñöôïc ∆I C β +1 S= = (4-3-9c) ∆I CBO 1 + β∆I B / ∆I C 4-3-2. Caùc maïch phaân cöïc cho BJT Maïch phaân cöïc coù nhieäm vuï taïo ra ñieän aùp thuaän caàn thieát cho chuyeån tieáp JE vaø ñieän aùp nghòch caàn thieát cho chuyeån tieáp JC (cheá ñoä khueách ñaïi). Ñoái vôùi BJT maéc E.C, khi chæ duøng moät nguoàn caáp ñieän (kyù hieäu VCC), ta thöôøng gaëp caùc daïng maïch phaân cöïc sau ñaây: 1. Phaân cöïc kieåu ñònh doøng base (IB) Duøng moät ñieän trôû RB noái töø nguoàn VCC xuoáng cöïc IC Base nhö h. 4-3-2 (giaû söû loaïi N-P-N). RC laø ñieän trôû taûi IB RC RB ñoái vôùi doøng moät chieàu IC (coøn goïi laø ñieän trôû phaân cöïc C2 C1 C collector). Chieàu caùc doøng ñieän vaø ñieän aùp nhö hình veõ. B + + Vcc AÙp duïng ñònh luaät Ohm cho maïch voøng chöùa RB vaø nguoàn E VCE VCC ta coù: VBE IE V − VBE - - I B = CC (4-3-10) RB ñieän aùp treân chuyeån tieáp JE phaân cöïc thuaän thöôøng coù giaù Hình 4.3.2. Taàng khueách ñaïi duøng trò: BJT, phaân cöïc kieåu ñònh doøng IB ⎧0,6 ÷ 0,7V ( transistor Si) VBE = ⎨ (4-3-11) ⎩0,2 ÷ 0,3V ( transistor Ge) 73 Baøi giaûng Kyõ thuaät ñieän töû
  15. Chöông 3 - Maïch kheách ñaïi VCC Vì vaäy: I B ≈ (4-3-12) RB Ta thaáy doøng IB coù giaù trò khoâng ñoåi tuyø thuoäc trò soá cuûa VCC vaø RB.Vì vaäy maïch naøy coù teân laø “ñònh doøng base”. Trong maïch ra: I C = βI B + I CEO ≈ βI B (4-3-13) VCE = VCC – IC RC 1 V hay IC = − VCE + CC (4-3-14) RC RC Caùc heä soá thöùc (4-3-10) ÷ (4-3-14) thöôøng duøng ñeå xaùc ñònh ñieåm laøm vieäc khi ñaõ bieát VCC, RB, RC vaø β. Cuõng coù theå xaùc ñònh ñieåm tónh theo phöông IC ñöôøng taûi moät chieàu phaùp ñoà thò (xem baøi 4-2-1). A IBmax Vcc Muoán vaäy, caàn coù hoï ñaëc tuyeán ra cuûa BJT. RC Ñöôøng taûi moät chieàu ngoõ vaøo xaây döïng theo heä thöùc Vcc IBQ= (4-3-10), coøn haøm (4-3-14) chính laø bieåu thöùc giaûi Q RB ICQ tích cuûa ñöôøng taûi moät chieàu ngoõ ra (xem minh hoaï treân h. 4-3-3). IB=0 So saùnh maïch h. 4-3-2 vôùi maïch toång quaùt (h. 4- θ VCE 3-1) ta thaáy: tröôøng hôïp naøy RE = 0. AÙp duïng (4-3-9) 0 B VCEQ seõ tìm ñöôïc: S=β+1 (4-3-15) Hình 4.3.3. Xaùc ñònh ñieåm laøm vieäc tónh theo phöông phaùp ñoà thò nghóa laø ñoä baát oån ñònh cuûa maïch khaù lôùn. Baøi taäp 4-1. Cho maïch ñieän nhö h. 4-3-2. bieát VCC = 6V, RC = 3K, RB = 530K, transistor loaïi N-P-N coù VBE ≈ 0,7V, β = 100. Haõy xaùc ñònh ñieåm laøm vieäc tónh. Giaûi VBEQ = 0,7v; IC IB RC VCC − VBE 6 − 0,7 RB = = = 0,01mA C2 I BQ C1 RB 530 B C + Vcc ICQ ≈ βIBQ = 100.0,01 = 1mA VBE E + VCEQ = VCC – IC RC = 6 – 1×3 = 3V VB RE VE 2. Phaân cöïc ñònh doøng IB vaø coù theâm ñieän trôû RE Khi nhieät ñoä moâi tröôøng taêng, do nhöng phaân toá nhö ñaõ - - neâu ôû baøi 4-3-1, caùc doøng IC, IE cuûa BJT gia taêng, laøm cho ñieåm tónh Q maát oån ñònh. Vôùi maïch h. 4-3-4, nhôø coù theâm Hình 4.3.4. Phaân cöïc kieåu ñònh doøng IB ñieän trôû RE cho neân: vaø coù theâm ñieän trôû oån ñònh doøng tónh 74 Baøi giaûng Kyõ thuaät ñieän töû
  16. Chöông 3 - Maïch kheách ñaïi VBE = VB – VE = VB – IE RE (4-3-16) Vì vaäy khi nhieät ñoä laøm IC, IE taêng thì ñoàng thôøi seõ laøm VBE giaûm. Maø ñieän aùp phaân cöïc naøy giaûm seõ laøm giaûm caùc doøng IB, IE, IC nghóa laø haïn cheá söï xeâ dòch ñieåm Q do nhieät ñoä. Ta goïi ñaây laø taùc duïng hoài tieáp aâm cuûa RE. RE ñöôïc goïi laø ñieän trôû oån ñònh doøng tónh (hoaëc ñieän trôû oån ñònh nhieät). Giaù trò RE caøng lôùn, taùc duïng hoài tieáp aâm caøng maïnh, ñieåm Q caøng oån ñònh. Tuy vaäy, khi RE lôùn thì ñeå ñaûm baûo VCE nhö cuõ, ñoøi hoûi nguoàn VCC phaûi lôùn (Do vaäy, treân thöïc teá thöôøng choïn RE sao 1 1 cho: VE = ( ÷ )VCC ). Maët khaùc RE laøm giaûm tín hieäu xoay chieàu ñöa treân chuyeån tieáp JE trong 5 10 1 maïch vaøo vaø haïi naøy, ngöôøi ta thöôøng duøng moät tuï ñieän coù ñieän duïng khaù lôùn (
  17. Chöông 3 - Maïch kheách ñaïi ⎛1 1 ⎞ VE = I E R E = ⎜ ÷ ⎟VCC. ⎝ 5 10 ⎠ Chaúng haïn choïn VE = 1v. RB RC C2 V V 1V C1 Do ñoù: RE = E ≈ E = = 1kΩ B C IE I C 1mA Vcc E Doøng base ôû traïng thaùi tónh: RL I 1 RE IB = C = = 0,02mA C3 β 50 Giaû thieát VBE= 0,7v. VB = VE + VBE = 1V + 0,7 = 1,7v Hình 4.3.6. V − VB 9 − 1,7 R B = CC = = 365KΩ IB 0,02 V − VCE − VE 9 − 5 − 1 R C = CC = = 3KΩ IC 1 Baøi taäp 4-3. Maïch ñieän vaãn nhö h. 4-3-6 bieát VCC = 12V, RC = 1 K Ω , RE = 200 Ω , RL = 3K Ω . Giaû thieát C1, C2, C3 coù ñieän dung voâ cuøng lôùn. Haõy choïn ñieåm laøm vieäc tónh cuûa maïch sao cho khueách ñaïi ít meùo daïng vaø bieán ñoä tín hieäu ra töông ñoái lôùn. Veõ ñöôøng taûi xoay chieàu trong tröôøng hôïp naøy. Giaûi Döïa vaøo (4-3-19) ta suy ra: IC = − 1 C CE + VCC IC(mA) RC + RE RC + RE 15 Ñaây chính laø heä thöùc cuûa ñöôøng taûi moät chieàu 13 M trong maïch ra. Ñöôøng naøy caét truïc hoaønh taïi hoaønh ñoä A VCC = 12v, caét truïc tung taïi tung ñoä: 10 VCC 12v = = 10mA (ñöôøng AB treân Q R C + R E 1,2K ICQ 5 δ hình 4-3-7) VCE(V) N B Ñeå khueách ñaïi ít meùo daïng vaø bieân ñoä tín hieäu ra 0 3 6 9 12 töông ñoái lôùn, ta choïn ñieåm tónh Q naèm ôû trung ñieåm VCEQ Vcc 9.75 ñöôøng taûi moät chieàu: Hình 4.3.7. VCEQ = 6V; ICQ = 5mA Taûi ñoái vôùi tín hieäu xoay chieàu do RC vaø RL song song nhau ñaûm nhieäm (RE bò tuï C3 ngaén maïch): R C .R L 1.3 3 R~ = = = KΩ RC + RL 1+ 3 4 76 Baøi giaûng Kyõ thuaät ñieän töû
  18. Chöông 3 - Maïch kheách ñaïi Ñöôøng taûi xoay chieàu (ñöôøng MN treân h. 4-3-7) ñi qua Q vaø laøm vôùi truïc hoaønh moät goùc ⎛ 1 ⎞ ⎛ 4⎞ δ = arctg⎜ − ⎜ R ⎟ = arctg⎜ − 3 ⎟. ⎟ ⎝ ~ ⎠ ⎝ ⎠ 3. Phaân cöïc kieåu phaân aùp (h. 4-3-8) Maïch naøy duøng hai ñieän trôû RB1, RB2 taïo thaønh boâï phaän aùp ñeå phaân cöïc cho ngoõ vaøo. RE vaãn ñoùng vai troø oån ñònh ñieåm tónh (nhôø hoài tieáp aâm doøng moät chieàu). RB1 RC C2 Coøn ôû ngoõ ra, nguoàn VCC cung caáp ñieän aùp phaân cöïc C1 IB B C VCE qua ñieän trôû RC vaø RE. VCE IP AÙp duïng ñònh lyù Theùvenin, bieán ñoåi töông ñöông E phaàn maïch naèm phía beân traùi 2 ñieåm B – M, ta coù h. 4- RB2 RE C3 3-9, trong ñoù: R B1 .R B 2 R BB = (4-3-21) M R B1 + R B 2 Hình 4.3.8. Maïch phaân cöïc cho BJT R B2 E BB = VCC (4-3-22) kieåu phaân aùp R B1 + R B 2 ñoái vôùi sô ñoà naøy: EBB = IB RBB + VBE + IE RE (4-3-23) RC Thay IE theo (4-3-16) seõ tìm ñöôïc: IB B C E BB − VBE Vcc IB = (4-3-14) R BB + (β + 1)R E RBB VBE E trong ñoù VBE vaãn xaùc ñònh theo (4-3-11) RE EBB I Daïng cuûa heä thöùc (4-3-24) cho phaùp ta moâ phoûng E maïch töông ñöông ñoái vôùi doøng IB trong ngoõ vaøo nhö h. M 4-3-10. Ta thaáy: ñieän trôû RE ôû h. 4-3-9 [ maø doøng qua noù Hình 4.3.9. Maïch töông ñöông cuûa h.4.3.8 laø IE = (β+1) IB ] ñaõ ñöôïc quy ñoåi thaønh ñieän trôû (β+1) RBB B RE ôû h. 4-3-10 vôùi doøng ñieän chaïy qua laø IB. nhaän xeùt naøy veà sau seõ ñöôïc aùp duïng caû cho caùc tröôøng hôïp khaùc. IB VBE ÔÛ maïch ra: EBB E BB − VBE (β+1)RE I C = β I B + I CEO ≈ β I B = β (4-3-25) R B + (β + 1)R E M vaø VCE ≈ VCC – IC (RC + RE) (4-3-26a) Hình 4.3.10. Maïch töông ñöông cuûa 1 VCC hay IC = − VCE + (4-3-26b) ngoõ vaøo taàng khuyeách ñaïi h.4.3.8 RC + RE RC + RE Veà phöông dieän oån ñònh ñieåm laøm vieäc, so saùnh h. 4-3-9 vôùi maïch toång quaùt (h. 4-3-1) aùp duïng coâng thöùc (4-3-9b) seõ tính ñöôïc ñoä baát oån ñònh cuûa maïch phaân cöïc kieåu phaân aùp: R E + R BB S = (β + 1) (4-3-27) R BB + (β + 1)R E Neáu RBB thoaû maõn ñieàu kieän: 77 Baøi giaûng Kyõ thuaät ñieän töû
  19. Chöông 3 - Maïch kheách ñaïi Rbb
  20. Chöông 3 - Maïch kheách ñaïi Caùc coâng thöùc (4-3-4), (4-3-29) treân ñaây theå hieän vai troø ñieän trôû RE trong vieäc oån ñònh laøm vieäc. Ñaây laø taùc duïng hoài tieáp aâm doøng ñieän moät chieàu maø RE ñaõ gaây ra cho taàng khueách ñaïi. Cuõng nhö maïch ôû h. 4-3-4, ñeå traùnh maát maùt tín hieäu xoay chieàu, ngöôøi ta duøng tuï vaø coù ñieän dung khaù lôùn maéc song song vôùi moät phaân hoaëc toaøn boä ñieän trôû RE nhö minh hoaï treân h. 4-3-11a vaø b. RB1 RC RB1 RC C2 C2 C1 C1 B C B C Vcc Vcc E E RE1 RB2 RB2 CE RE2 RE CE Hình 4.3.11. Duøng tuï CE ñeå trieät hieän töôïng hoài tieáp aâm tín hieäu xoay chieàu do RE gaây ra Baøi taäp 4-4: Taàng khueách ñaïi E.C phaân cöïc kieåu phaân aùp nhö h. 4-3-8. BJT thuoäc loaïi N-P-N coù β = 100, ICBO ≈ 0. VCC = 15V. Bieát RB1 = 32K, RB2 = 6,8 K, RE = 1,5K, RC = 3K, haõy xaùc ñònh ñieåm laøm vieäc tónh. Giaûi Laäp sô ñoà töông ñöông theùvenin cho boäâ phaän maïch ôû beân traùi hai ñieåm B-M ta coù h. 4-3-9, trong ñoù: 6,8 RBB = 32K//6,8K = 5,6K; EBB = 15V. = 2,60V 32 + 6,8 2,6 − 0,7 AÙp duïng (4-3-24) tính ñöôïc I BQ = = 0,012mA 5,6 + 101.1,5 ICQ = βIBQ = 1,2mA; VCEQ = VCC – IC (RC + RE) = 15 – 1,2 (3+1,5)= 9,6v Coù theå giaûi gaàn ñuùng nhö sau: Coi IBQ raát nhoû (töùc laø boû qua taùc duïng maéc song song cuûa ñieän trôû vaøo BJT so vôùi RB2) neân VB R B2 = VCC = 2,6v. Do ñoù VE = VB – VBE = 2,6 – 0,7 = 1,9v. töø ñoù R B1 + R B 2 V I I EQ ≈ I CQ = E = 1,26mA, I BQ = C = 0,012mA , VCE = 9,3v. RE β Baøi taäp 4-5. Cho maïch ñieän nhö H. 4-3-8, VCC = 9v, BJT thuoäc loaïi Silic coù β = 60, laøm vieäc ôû ñieåm tónh Q (VCE = 4,5v, IC = 3mA). Haõy xaùc ñònh caùc ñieän trôû trong maïch, vaø döïng ñöôøng taûi moät chieàu treân ñaëc tuyeán ra Giaûi Ñeå oån ñònh ñieåm tónh theo nhieät ñoä, choïn: 1 VE = IE RE = VCC = 0,9 V 10 79 Baøi giaûng Kyõ thuaät ñieän töû
ADSENSE

CÓ THỂ BẠN MUỐN DOWNLOAD

LV.15: Bộ Đồ Án Tốt Nghiệp Chuyên Ngành Cơ Khí
65 tài liệu
2400 lượt tải
THÔNG TIN
TRỢ GIÚP
HỖ TRỢ KHÁCH HÀNG
Theo dõi chúng tôi

Chịu trách nhiệm nội dung:

Nguyễn Công Hà - Giám đốc Công ty TNHH TÀI LIỆU TRỰC TUYẾN VI NA

LIÊN HỆ

Địa chỉ: P402, 54A Nơ Trang Long, Phường 14, Q.Bình Thạnh, TP.HCM

Hotline: 093 303 0098

Email: support@tailieu.vn

Giấy phép Mạng Xã Hội số: 670/GP-BTTTT cấp ngày 30/11/2015 Copyright © 2022-2032 TaiLieu.VN. All rights reserved.

 

Đồng bộ tài khoản
27=>0