Luận văn Thạc sĩ Xã hội học: Chăm sóc sức khỏe cho người cao tuổi tại huyện Đức Huệ, tỉnh Long An

Chia sẻ: Minh Tú | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:80

Thêm vào BST

Báo xấu

28
lượt xem 4
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

MỤc tiêu của đề tài là tìm hiểu tình hình chăm sóc sức khỏe và các yếu tố ảnh hưởng đến chăm sóc sức khỏe cho NCT ở huyện Đức Huệ, từ đó đề xuất các giải pháp nhằm cải thiện chăm sóc sức khỏe cho NCT trên địa bản huyện Đức Huệ.

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Luận văn Thạc sĩ Xã hội học: Chăm sóc sức khỏe cho người cao tuổi tại huyện Đức Huệ, tỉnh Long An

VIỆN HÀN LÂM KHOA HỌC XÃ HỘI VIỆT NAM HỌC VIỆN KHOA HỌC XÃ HỘI TRẦN QUỐC BẢO CHĂM SÓC SỨC KHỎE CHO NGƯỜI CAO TUỔI TẠI HUYỆN ĐỨC HUỆ, TỈNH LONG AN LUẬN VĂN THẠC SĨ XÃ HỘI HỌC HÀ NỘI, năm 2019
VIỆN HÀN LÂM KHOA HỌC XÃ HỘI VIỆT NAM HỌC VIỆN KHOA HỌC XÃ HỘI TRẦN QUỐC BẢO CHĂM SÓC SỨC KHỎE CHO NGƯỜI CAO TUỔI TẠI HUYỆN ĐỨC HUỆ, TỈNH LONG AN Ngành: Xã hội học Mã số: 8 31 03 01 NGƯỜI HƯỚNG DẪN KHOA HỌC PGS. TS. NGUYỄN ĐỨC CHIỆN Hà Nội, năm 2019
MỤC LỤC MỞ ĐẦU........................................................................................................................ 1 Chương 1:CƠ SỞ LÝ LUẬN VA THỰC TIỄN ................................................. 14 1.Cở sở lý luận.............................................................................................................. 14 1.1. Các khái niệm........................................................................................................ 14 1. 2. Các Lý thuyết ....................................................................................................... 16 1.2.1. Lý thuyết hệ vai trò của Merton ............................................................ 16 1.3. Quan điểm của Đảng và Nhà nước về chăm sóc sức khỏe người cao tuổi ..... 19 1.4. Cơ sở thực tiễn ...................................................................................................... 24 1.5. Tình hình kinh tế - xã hội huyện Đức Huệ ......................................................... 26 Chương 2 : CHĂM SÓC SỨC KHỎE TINH THẦN CHO NGƯỜI CAO TUỔI Ở HUYỆN ĐỨC HUỆ ................................................................................ 29 2. Một số đặc điểm về người cao tuổi ...................................................................... 29 2.1. Tổng quan người cao tuổi ở tỉnh Long An ......................................................... 29 2.2. Tổng quan sức khỏe người cao tuổi ở huyện Đức Huệ qua kết quả khảo sát . 32 2.2.1. Một số đặc điểm về người cao tuổi huyện ............................................ 32 2.2.2. Sức khỏe thể chất .................................................................................. 35 2.2.3. Sức khỏe tinh thần của người cao tuổi huyện ....................................... 37 2.3. Chăm sóc sức khỏe thể chất và tinh thần cho người cao tuổi ........................... 42 2.3.1. Sự chăm sóc của gia đình và dòng họ................................................... 42 2.3.2. Thúc đẩy sức khỏe tinh thần trong quá trình lão hóa lành mạnh......... 45 2.3.3. Công tác chăm lo người cao tuổi ở huyện Đức Huệ............................. 46 Tiểu kết chương............................................................................................... 51 Chương 3:Các yếu tố ảnh hưởng đến hoạt động chăm sóc sức khỏe tinh thần cho người cao tuổi ở huyện Đức Huệ ..................................................................... 53 3.1. Yếu tố cá nhân (học vấn thấp, sức khỏe yếu)..................................................... 53
3.2. Hoàn cảnh gia đình ............................................................................................... 54 3.3. Chính sách của Nhà nước triển khai ở huyện .................................................... 58 3.4. Vai trò của địa phương ......................................................................................... 63 Tiểu kết chương............................................................................................... 64 KẾT LUẬN VÀ KIẾN NGHỊ ................................................................................. 67 DANH MỤC TÀI LIỆU THAM KHẢO
DANH MỤC HÌNH ẢNH Hình 2. 1. Người cao tuổi của Việt Nam ........................................................ 30 Hình 2. 2. Khám bệnh cho người cao tuổi ở huyện ........................................ 47 Hình 2. 3. Chúc thọ cho người cao tuổi ở huyện ............................................ 48 Hình 2. 4. CLB dưỡng sinh tham gia hội thi ................................................... 49 DANH MỤC BIỂU ĐỒ Biểu đồ 2.1. Người cao tuổi của huyện ........................................................... 32 Biểu đồ 2. 2. Hoạt động vui chơi và giải trí của người cao tuổi ..................... 38 Biểu đồ 2.3. Cảm giác lo lắng của người cao tuổi .......................................... 41 Biểu đồ 3.1. Các chủ thể chăm sóc người cao tuổi ......................................... 56 Biểu đồ 3.2. Các biện pháp điều trị bệnh về tâm thần .................................... 57 Biểu đồ 3.3. Chăm lo chế độ bảo trợ xã hội huyện ......................................... 61 Biểu đồ 3.4. Công tác chúc thọ, mừng thọ...................................................... 61 DANH MỤC BẢNG BIỂU Bảng 2.1. Tổng hợp tham gia các hoạt động kinh tế ...................................... 33 Bảng 2.2. Kết quả khám chửa bệnh năm 2018 ............................................... 36 Bảng 3. 1. Hoàn cảnh của người cao tuổi huyện ............................................ 55
MỞ ĐẦU 1. Tính cấp thiết đề tài Theo dự báo, đến năm 2038, người cao tuổi (NCT) ở Việt Nam sẽ chiếm khoảng 20% tổng dân số - tăng gấp ba lần trong vòng 24 năm, đến năm 2050, nước ta sẽ trở thành nước “siêu già”. Trong khi NCT ở nhiều nước sau khi vền hưu vẫn có nhu cầu lao động, có cơ hội, được khuyến khích tiếp tục cống hiến và giảm đến mức tối thiểu sự phụ thuộc vào gia đình thì đa phần NCT ở Việt Nam vẫn có tư duy già là hết tài sản, an hưởng tuổi già; sau khi nghỉ hưu cần được nghỉ ngơi, dành thời gian cho con cháu, chăm sóc vườn tược, phải được con cháu phụng dưỡng, chăm sóc, được xã hội và Nhà nước quan tâm, kính trọng chăm lo. Đây là thực tế đáng quan tâm và cũng là thách thức các nhà nghiên cứu chính sách NCT hiện nay Chăm sóc người già, xây dựng các chính sách an sinh, xã hội, y tế cho người già phải là một trong những ưu tiên trong thời gian tới, đặc biệt là xây dựng các chính sách phù hợp với già hóa dân số, trong bối cảnh nền kinh tế nước ta vẫn còn là một nước có thu nhập trung bình thấp; đặc biệt là người cao tuổi ở gia đình nông thôn hiện nay. Cơ cấu, quy mô, những biến đổi của gia đình nông thôn đã tác động đến người cao tuổi không dựa trên các quy phạm đạo đức, truyền thống và văn hoá dân tộc (Bùi Nghĩa và Nguyễn Hữu Hoàng, tạp chí xã hội 2018). Toàn tỉnh Long An hiện có 159.453 người cao tuổi (NCT), chiếm 10,3% trên tổng dân số của tỉnh (trong đó nam: 76.303 người, chiếm tỷ lệ 47,9%; nữ 83.150 người, chiếm 52,1%). Tổng số hội viên Hội NCT: 137.452 hội viên; trong đó hội viên Hội NCT dưới 60 tuổi: 15.953 hội viên (Báo cáo Sở Lao động – Thương binh và Xã hội tỉnh Long An, 2017). Riêng huyện Đức Huệ có 7.256 người cao tuổi, chiếm 10,5% dân số của huyện (7.256/68.697), trong đó nam: 4.115, chiếm 56,7%, nữ 3.141, 1
chiếm 43,2%; Tổng số hội viên người cao tuổi 5.364, số người cao tuổi từ 60 – 79 tuổi là 5.569 chiếm 76,7%, số người cao tuổi từ 80 – 99 tuổi là 1.245 chiếm 17,1% NCT của huyện (Báo cáo của phòng Lao động – Thương binh và Xã hội, 2017). Tuy nhiên, đời sống nhân dân còn thấp, NCT của huyện đang gặp một số khó khăn, hộ nghèo của huyện năm 2018 chiếm 10,23%; đa phần người cao tuổi không có thu nhập hoặc thu nhập thấp, trợ cấp xã hội còn hạn chế, đặc biệt không gian sinh hoạt cộng đồng cho người cao tuổi hạn chế về số lượng và chất lượng, người cao tuổi không được hưởng các quyền và nghĩa vụ phụng dưỡng được nhận nuôi dưỡng chăm sóc tại cộng đồng hoặc nuôi dưỡng trong các cơ sở chăm sóc NCT, hay được chăm sóc thông qua các mô hình nhận nuôi dưỡng, chăm sóc tại cộng đồng. Các xã, thị trấn chưa có những mô hình phù hợp nhằm chăm sóc và phát huy vai trò của NCT trên địa bàn tham gia và hưởng lợi. Việc quản lý và thực hiện các chính sách an sinh xã hội cho NCT theo những quy định của Nhà nước, huyện chưa có cách tiếp cận khoa học trong việc chăm sóc sức khỏe tinh thần cho NCT….Thực tiễn này đặt ra nhiều câu hỏi cần nghiên cứu làm rõ thực trạng và nhu cầu chăm sóc sức khỏe tinh thần, vui chơi giải trí cho người cao tuổi huyện Đức Huệ - nhất là vùng nông thôn, biên giới trong thời gian hiện nay và những năm tới. Đây chính là lý do tác giả chọn đề tài “Chăm sóc sức khỏe cho người cao tuổi tại huyện Đức Huệ, tỉnh Long An”. 2. Tổng quan nghiên cứu Một số nghiên cứu của nước ngoài “Già hóa dân số” là thuật ngữ được nói đến nhiều trong những năm gần đây, đã tác động không nhỏ đến đời sống xã hội, đặc biệt là người cao tuổi, ảnh hưởng đến chiến lược phát triển kinh tế - xã hội của nhiều quốc gia. Chính vì thế, việc nghiên cứu về người cao tuổi được nhiều ngành khoa học 2
quan tâm: như tâm lý học, y học, công tác xã hội, xã hội học. Mỗi môn khoa học có hướng tiếp cận khác nhau, có khi nghiên cứu mang tính chất liên ngành nhằm thực hiện chính sách an sinh xã hội; đưa ra các chính sách phù hợp, mô hình mới trong việc chăm sóc người cao tuổi. Và công việc này đã được tiến hành từ những năm 50 của thế kỷ 20 ở các nước Châu âu và Châu Á, đặc biệt là các nước Nhật Bản, Hàn Quốc, Trung Quốc, Singapore…. Theo M.T. Yasamy, T. Dua, M. Harper, S. Saxena Tổ chức Y tế thế giới, công bố 2013, Dân số thế giới chưa bao giờ nhiều người cao tuổi như hiện nay. Số người trong độ tuổi từ 60 trở lên là hơn 800 triệu người. Ước tính con số này sẽ tăng lên hơn 2 tỉ người vào năm 2050. Những người trong độ tuổi 60 có thể sống thêm được 18.5 đến 21.6 năm nữa. Chẳng mấy chốc mà số người cao tuổi trên thế giới sẽ nhiều hơn số trẻ em. Đối lập với các quan niệm phổ biến, phần lớn người cao tuổi sống ở các quốc gia thu nhập thấp và thu nhập trung bình, tỷ lệ già hóa sẽ tăng trưởng nhanh nhất ở những khu vực này. Liên hiệp quốc sử dụng mốc 60 tuổi để chỉ những người cao tuổi (UNFPA, 2012). Tuy nhiên, ở rất nhiều quốc gia thu nhập cao mốc 65 tuổi mới được cho là người cao tuổi vì ở mức tuổi này người ta mới được hưởng an sinh xã hội cho người già. Mức tuổi cao hơn này có thể không phù hợp với tình trạng của các quốc gia đang phát triển bao gồm cả Châu Phi, nơi có tuổi thọ trung bình thường thấp hơn ở các quốc gia thu nhập cao. Các nghiên cứu về sức khỏe người cao tuổi: Tác giả Bùi Thế Cường trong công trình nghiên cứu “Già hóa dân số ở Việt Nam và những vấn đề đặt ra đối với chính sách người cao tuổi” công bố 2001 đã Chỉ ra rằng quá trình già hóa dân số ở Việt Nam đang diễn ra một cách nhanh chóng. Điều này sẽ gây áp lực rất lớn đối với hệ thống chính sách đối với người cao tuổi. Theo tác giả, mặc dù có nhiều quy định của pháp luật 3
và chính sách liên quan đến người cao tuổi song chưa thể nói rằng Việt Nam có một hệ thống chính sách tốt đối với vấn đề này. Tác giả cũng nhấn mạnh hai điểm cần quan tâm. Một là Việt nam còn đang thiếu hụt một khuôn khổ hành động tổng quát cho vấn đề già hóa dân cư. Hai là, nguồn lực kinh tế và năng lực tổ chức để đưa ra các quy định pháp luật và chính sách vào thực tiễn còn rất hạn chế. Như vậy, trong bài viết này tác giả chủ yếu tập trung để việc tìm hiểu các chính sách pháp luật cần quan tâm trước tình hình dân số cao tuổi đang tăng lên nhanh chóng. Những phát hiện này thực sự bổ ích trong việc nhìn nhận và đánh giá về chính sách đối với người cao tuổi. (Bùi Thế Cường, 2001) Nghiên cứu tiếp theo của Ủy ban dân số Gia đình và Trẻ em năm 2005 – 2006 về một số đặc trưng của NCT Việt Nam và đáng giá mô hình chăm sóc sức khỏe đang ứng dụng cho NCT đã chỉ ra thực trạng người cao tuổi Việt Nam và mô hình chăm sóc sức khỏe người cao tuổi ở vùng nông thôn, đặc biệt nghiên cứu này có khảo sát người cao tuổi có hoàn cảnh đặc biệt khó khăn ở khu vực ven đô. (Ủy ban Dân số Gia đình và Trẻ em (2005-2006). Đến năm 2011, báo cáo của Quỹ dân số Liên Hợp Quốc chỉ ra rằng: số lượng người cao tuổi ngày càng tăng cao nhưng hệ thống chăm sóc sức khỏe cho người cao tuổi vẫn chưa được coi trọng. Khả năng tiếp cận dịch vụ chăm sóc sức khỏe của người cao tuổi đặc biệt khu vực nông thôn còn thấp. Tuy nhiên, báo cáo cũng chưa có những con số về khả năng tiếp cận cũng như sử dụng bảo hiểm y tế của người cao tuổi, thái độ của người cao tuổi đối với việc sử dụng bảo hiểm y tế... (UNFPA, 2011) Tác giả Lê Ngọc Văn trong công trình nghiên cứu về chính sách gia đình làm trung tâm trong việc phụng dưỡng và chăm sóc NCT đã cho thấy những thuận lợi và khó khăn của gia đình, bản thân người cao tuổi và Nhà nước với việc lấy chính sách gia đình làm trung tâm trong việc phụng dưỡng 4
và chăm sóc người cao tuổi hiện nay. Theo đó, Chính sách lấy gia đình làm trung tâm trong việc chăm sóc và phụng dưỡng người cao tuổi nhận được sự ủng hộ cao của người cao tuổi và không có sự khác biệt giữa các nhóm tuổi, giới tính, khu vực sinh sống và trình độ học vấn của người cao tuổi: 85% số người cao tuổi được hỏi cho rằng gia đình chịu trách nhiệm chủ yếu trong việc phụng dưỡng, chăm sóc người cao tuổi, 13,8% cho rằng gia đình chỉ chịu trách nhiệm một phần và chỉ 1,3% cho rằng gia đình không phải chịu trách nhiệm chủ yếu trong việc này. Như vậy, bài viết tập trung hướng đến mô hình, vai trò và trách nhiệm của gia đình, bản thân người cao tuổi và Nhà nước trong việc chăm sóc sức khỏe người cao tuổi hiện nay. Điều này rất có ý nghĩa với bản thân tác giả trong việc đề xuất các chính sách các đối tượng trong công tác chăm sóc sức khỏe người cao tuổi. (Lê Ngọc Văn, 2009). Tác giả Lê Ngọc Lân đã dựa trên những kết quả nghiên cứu sẵn có đồng thời sử dụng và xử lý số liệu của hai cuộc nghiên cứu: Điều tra gia đình Việt Nam năm 2006 và Điều tra người cao tuổi tại 3 tỉnh đồng bằng sông Hồng năm 2008 và tiến hành điều tra tại thành phố Hồ Chí Minh với hai phương pháp nghiên cứu chủ yếu là nghiên cứu định tính và nghiên cứu định lượng. Kết quả của nghiên cứu đã nêu lên bức tranh về thực trạng người cao tuổi Việt Nam hiện nay bao gồm: tình hình sức khỏe của người cao tuổi, tình trạng bệnh tật, các loại bệnh thường gặp... Nghiên cứu cũng đã chỉ ra vai trò của gia đình, cộng đồng và xã hội trong việc chăm sóc sức khỏe người cao tuổi. Cuối cùng, nghiên cứu hướng đến đề xuất các chính sách trợ giúp xã hội đối với người cao tuổi. Có thể thấy, nghiên cứu của Lê Ngọc Lân đã chỉ ra cơ bản thực trạng đời sống, tình trạng sức khỏe của người cao tuổi nói chung và các giải pháp phát huy hiệu quả của các chính sách về người cao tuổi. Tuy nhiên, do nghiên cứu tập trung nhiều vào vấn đề sức khỏe người cao tuổi và các trợ giúp xã hội đối với người cao tuổi nói chung nên cũng chưa thực sự đi 5
sâu vào tìm hiểm cuộc sống và hưởng thụ chính sách trợ giúp của NCT yếu thế. (Lê Ngọc Lân, 2010) Trung ương Hội liên hiệp Phụ nữ Việt Nam tiến hành điều tra quốc gia quốc gia về NCT đã cung cấp những thông tin khá đầy đủ và chi tiết về mức sống, việc làm, tình trạng sức khỏe của người cao tuổi cả nước nói chung. Tuy nhiên, cuộc điều tra tập trung tìm hiểu vào việc chăm sóc sức khỏe người cao tuổi. Mặc dù có đề cập đến việc tham gia bảo hiểm y tế của người cao tuổi nhưng cũng chưa chú trọng đến tìm hiểu tâm tư, nguyện vọng và mức độ hài lòng của người cao tuổi đối với các dịch vụ bảo hiểm y tế. (Trung ương Hội Liên hiệp Phụ nữ Việt Nam, 2011) Nghiên cứu của Bế Huỳnh Nga (2010) về “Người cao tuổi Việt Nam phúc lợi xã hội và các mô hình chăm sóc sức khỏe” đăng trên tạp chí xã hội số 2 (110), 2010 cho rằng cũng như các nước phát triển khác, Việt Nam là nước tăng nhanh về tuổi thọ trung bình cũng như số lượng người cao tuổi. Điều này đã làm cho mô hình đau ốm cũng thay đổi . Bệnh tật thường hay xuất hiện ở lứa tuổi già. Tuổi cao là yếu tố nguy cơ mắc bệnh đặc biệt là các bệnh mãn tính và bệnh thoái hóa. Sự thay đổi này đòi hỏi sự quan tâm đặc biệt của hệ thống y tế và toàn xã hội trong chăm sóc sức khỏe cho người cao tuổi. Những vấn đề về sức khỏe và khả năng tiếp cận chăm sóc y tế là các vấn đề ưu tiên của người cao tuổi. Nghiên cứu của Trịnh Duy Luân, Trần Thị Minh Thi (2017) về chăm sóc người cao tuổi trong xã hội Việt Nam đang chuyển đổi: những chiều cạnh chính sách và cấu trúc. Đang có những "khoảng trống" về chăm sóc người cao tuổi, trong hệ thống chủ thể tham gia (Nhà nước, thị trường, gia đình và cộng đồng). Các chính sách trợ giúp xã hội của Nhà nước cho người cao tuổi mới tập trung vào nhóm người có công và NCT yếu thế với mức trợ cấp còn khá khiêm tốn. Có rất ít trung tâm bảo trợ xã hội hay nuôi dưỡng NCT ở khu vực 6
nhà nước và tư nhân. Gia đình có vai trò quan trọng trong chăm sóc NCT nhưng vai trò này đang thay đổi hoặc mâu thuẫn với vai trò hỗ trợ giữa các thành viên trong gia đình. Trong bối cảnh chuyển đổi, bên trong các gia đình đang tiềm ẩn những xu hướng có tác động tiêu cực đến chăm sóc người cao tuổi. Các yếu tố chi phối sức khỏe người cao tuổi: Nghiên cứu Người già cô đơn của tác giả Mạc Tuấn Linh cho thấy đến đầu năm 1990 có khoảng hơn 150 cụ không có người ruột thịt. Họ được nhận trợ cấp xã hội chính thức, nhưng khoản trợ cấp này chỉ chiếm 20% (khu vực đô thị) đến 30 % (khu vực nông thôn) trong tổng thu nhập đã hết sức ít ỏi của họ.1/4 thu nhập của người già cô đơn nông thôn từ lao động của bản thân, con số này ở người già cô đơn thành phố chỉ chiếm 8%. Một phần lớn thu nhập (hơn 60%) của người già cô đơn thành phố có được là nhờ sự trợ giúp nhân đạo của cá nhân và cộng đồng. Tuy nhiên nghiên cứu chưa đi sâu vào làm rõ vai trò của trợ giúp xã hội rất quan trọng đối vối người già cô đơn. (Mạc Tuấn Linh, 1993) Vai trò của nhà nước Cũng nghiên cứu về chính sách phúc lợi xã hội cho NCT của tác giả Đàm Hữu Đắc, đã phân tích những lý luận và thực trạng về phát triển hệ thống chính sách an sinh xã hội, phúc lợi xã hội và dịch vụ xã hội như bảo hiểm xã hội và bảo hiểm y tế cho người cao tuổi, ưu đãi xã hội đối với người cao tuổi, v.v. Đề tài cũng cảnh báo trong vài chục năm tới, đa số người cao tuổi sẽ sống ở các nước nghèo, là nơi điều kiện kinh tế khó khăn, hệ thống chính sách phúc lợi xã hội chưa hoàn chỉnh. Ngoài ra, đề tài còn phân tích chi tiết nhu cầu của người cao tuổi về phúc lợi xã hội và dịch vụ xã hội, gồm nhu cầu được chăm sóc sức khỏe, nhu cầu được sống khỏe mạnh, không ốm đau hoặc ít đau ốm, nhu cầu được làm việc, nhu cầu thêm hiểu biết, nhu cầu vui chơi, giải trí phù hợp với lứa tuổi. Tuy nhiên, tác giả cũng chưa nghiên cứu đến vai trò của phúc lợi xã hội đối với NCT. (Đàm Hữu Đắc, 2009). 7
Một nghiên cứu khác về chính sách an sinh xã hội hướng về dân số già của hai tác giả Giang Thanh Long và Bùi Thế Cường đã chỉ ra những cơ hội để thực hiện chính sách an sinh xã hội toàn diện hướng về dân số già, gồm: lực lượng lao động lớn hơn nhiều so với lực lượng phụ thuộc sẽ đóng góp lớn cho quỹ an sinh xã hội và thúc đẩy sự bền vững về tài chính; tuổi thọ tăng lên, sức khỏe người cao tuổi tốt hơn nên tỷ lệ người cao tuổi tham gia hoạt động kinh tế cũng tăng.Tuy nhiên đề tài chỉ đưa ra được cơ hội để thực hiện chính sách an sinh xã hội cho NCT mà chưa quan tâm nghiên cứu đến vai trò của các chính sách an sinh xã hội cho NCT. (Giang Thanh Long và Bùi Thế Cường, 2010) Báo cáo tổng hợp đề tài cấp bộ của tác giả Trịnh Duy Luân và cộng sự năm 2011 đã đưa ra một số vấn đề mà nhà nước ta đang gặp phải về quản lý xã hội. Trong đó có hệ thống an sinh xã hội, an sinh xã hội và giảm nghèo là những vấn đề được đề cập nhiều hiện nay nhằm đảm bảo xã hội công bằng, dân chủ, văn minh cũng được đề cập trong báo cáo này. Báo cáo đưa ra những hệ thống an sinh xã hội ở các nước lớn như: Nhật Bản, Trung Quốc, Hàn Quốc, Đài Loan, Hồng Kông , Các nước này đều có hệ thống an sinh xã hội mạnh và luôn là điều mà các quốc gia này coi trọng; và Việt Nam có thể tham khảo, khi mà chế độ an sinh xã hội nông thôn nước ta còn quá nhiều bất cập. Trong báo cáo cũng đưa ra an sinh xã hội và giảm nghèo; đề cập đến vấn đề thực hiện hệ thống an sinh xã hội cho những rủi ro, những đối tượng khó khăn trong cuộc sống. Những giai đoạn thực hiện và luôn thay đổi hệ thống an sinh sao cho phù hợp với điều kiện kinh tế - xã hội, nhưng trong hệ thống cũng gặp một số khó khăn và các vấn đề đặt ra nhằm hoàn thiện hệ thống an sinh xã hội nước ta tạo ra những phúc lợi xã hội cho mọi người dân. Hạn chế của công trình này là chưa nói đến đối tượng bảo trợ cụ thể mà chỉ nêu những hệ thống chung, mà chưa giải quyết đến những vấn đề cụ thể của các nhóm đối tượng 8
trong nền kinh tế hiện nay, nhất là nhóm người cao tuổi yếu thế. (Trịnh Duy Luân và cộng sự, 2011). Tác giả Đặng Nguyên Anh nghiên cứu về an sinh xã hội ở Việt Nam năm 2013 chỉ ra thực trạng hệ thống an sinh xã hội ở nước ta hiện nay. Nghiên cứu cho thấy chính sách an sinh xã hội hiện nay tập trung vào công tác cứu trợ và xóa đói giảm nghèo, chưa xem xét chú ý đến nhu cầu an sinh ngày càng tăng của nhóm cận nghèo và những đối tượng cần được trợ giúp khác. Tác giả chỉ ra được những đối tượng cần sự trợ giúp của các chính sách an sinh xã hội như người tàn tật, trẻ em lang thang cơ nhỡ, người già không nơi nương tựa. Bên cạnh đó vẫn còn rất nhiều những tồn tại và thách thức trong việc thực hiện chính sách an sinh xã hội ở Việt Nam hiện nay. (Đặng Nguyên Anh, 2013) Một yếu tố rủi ro quan trọng đối với sức khỏe và sức khỏe tâm thần của người cao tuổi, một vấn đề nhân quyền quan trọng, là sự bạc đãi đối với người cao tuổi. WHO định nghĩa bạc đãi người cao tuổi là “một hành vi đơn lẻ hoặc lặp lại, hoặc thiếu các hành động phù hợp, xảy ra trong bất kỳ mối quan hệ mà ở đó người ta mong đợi sự tin tưởng, dẫn đến tổn thương hoặc đau khổ đối với người cao tuổi”. Hành động này bao gồm lạm dụng thể chất, tình dục, tâm lý, cảm xúc, tài chính vật chất, bỏ mặc, thờ ơ, đánh mất phẩm giá và lòng tự trọng nghiêm trọng. Ở các nước thu nhập cao, nơi có dữ liệu, khoảng 4-6% người cao tuổi đã từng trải qua một hình thức ngược đãi ở nhà. Con số thực tế có thể cao hơn vì có nhiều người cao tuổi không dám hoặc không thể báo cáo tình trạng ngược đãi. Các dữ liệu về tình trạng này ở các cơ sở như bệnh viện, nhà điều dưỡng và các cơ sở chăm sóc người cao tuổi khác thường khan hiếm và được coi như là cao hơn nhiều so với ngược đãi người cao tuổi tại nhà. Ngược đãi người cao tuổi có thể dẫn đến các chấn thương thể chất, thậm chí là các hậu quả tâm lý nghiêm trọng, lâu dài bao gồm cả trầm cảm và lo âu. 9
Qua các báo cáo, nghiên cứu trên có thể thấy: vấn đề người cao tuổi đã và đang được quan tâm sâu sắc nhằm đảm bảo đời sống cho người cao tuổi nói chung. Các vấn đề được quan tâm người cao tuổi thể hiện trên các lĩnh vực đặc biệt về đời sống và chăm sóc sức khỏe người cao tuổi.. Tuy nhiên, tổng quan về tình hình nghiên cứu, có thể nhận thấy chưa thực sự có nghiên cứu nào đi sâu vào tìm hiểu về chăm sóc sức khỏe cho NCT yếu thế ở khu vực nông thôn vùng biên giới miền Tây Nam Bộ, đặc biệt chưa quan tâm đến tìm hiểu sự tham gia và các yếu tố chi phối hoạt động chăm sóc sức khỏe của người cao tuổi yếu thế. Đây được xem là một khoảng trống về nhận thức cần quan tâm nghiên cứu. 3. Mục đích và nhiệm vụ Mục đích: Tìm hiểu tình hình chăm sóc sức khỏe và các yếu tố ảnh hưởng đến chăm sóc sức khỏe cho NCT ở huyện Đức Huệ, từ đó đề xuất các giải pháp nhằm cải thiện chăm sóc sức khỏe cho NCT trên địa bản huyện Đức Huê Nhiệm vụ: - Làm rõ cơ sở lý luận: các khái niệm và lý thuyết nghiên cứu - Tìm hiểu thực trạng sức khỏe và hoạt động chăm sóc sức khỏe cho các nhóm NCT ở huyện Đức Huệ - Phân tích các yếu tố ảnh hưởng đến hoạt động chăm sóc sức khỏe cho các nhóm NCT ở huyện Đức Huệ - Để xuất các giải pháp nhằm cải thiện chăm sóc sức khỏe cho NCT trên địa bàn huyện 4. Đối tượng, Khách thể và Phạm vi nghiên cứu Đối tượng: Chăm sóc sức khỏe tinh thần cho NCT ở huyện Đức Huệ. Khách thể: NCT khuyết tật, NCT thuộc diện nghèo, NCT không có người phụng dưỡng. 10
Phạm vi thực hiện: đề tài tập trung nghiên cứu chăm sóc sức khỏe cho nhóm Người cao tuổi thuộc nhóm: NCT khuyết tật, NCT thuộc diện nghèo, không có người phụng dưỡng trên phạm vi các xã biên giới của huyện Đức Huệ, tỉnh Long An. 5. Giả thuyết nghiên cứu 5.1. Câu hỏi nghiên cứu Tình trạng chăm sóc và hoạt động chăm sóc sức khỏe Người cao tuổi yếu thế ở huyện Đức Huệ như thế nào? Những yếu tố nào đang chi phối hoạt động chăm sóc sức khỏe tinh thần cho Người cao tuổi yếu thế ở huyện Đức Huệ hiện nay? 5.2. Giả thuyết nghiên cứu - NCT yếu thế có tình trạng sức khỏe thể chất, tinh thần không tốt và hoạt động chăm sóc sức khỏe ít được quan tâm một cách thường xuyên, chủ yếu diễn ra ở NCT đơn thân hay hộ NCT có vợ chồng nhưng không có con cái. - NCT chưa có nhận thức tốt về việc chăm sóc sức khỏe, hòa cảnh gia đình khó khăn và sự quan tâm của cộng đông địa phương cũng đang chi phối hoạt động chăm sóc sức khỏe của NCT tinh thần ở huyện Đức Huệ. 6. Phương pháp nghiên cứu Phân tích tài liệu thứ cấp: gồm các báo cáo, kế hoạch của ngành lao động – thương binh và xã hội về quản lý và chăm lo cho ngưòi cao tuổi, chương trình hành động của Hội người cao tuổi huyện. Khảo sát thông tin sơ cấp: Quy trình thực hiện, sau khi xây dựng xong dự thảo bảng hỏi và gợi ý phỏng vấn sâu. Chúng tôi đã tiến hành phỏng vấn thử 03 trường hợp ở xã để xem xét lại các câu hỏi và phương án trả lời, bổ sung và rà soát phỏng vấn sâu và bảng hỏi. Sau đó chúng tôi thực hành phỏng vấn sâu và quan sát 25 trường hợp (13 nữ và 12 nam), trường hợp chính chia 11
thành các nhóm tuổi 60 – 69, 70 -79 và trên 80; người có hưởng trợ cấp xã hội hay không có hưởng trợ cấp, việc chăm sóc (tự bản thân, gia đình, dòng họ), nhu cầu NCT như thế nào. Ngoài ra chúng tôi còn hỏi 05 cán bộ đại diện ngành lao động – thương binh và xã hội, hội người cao tuổi, UBND xã về việc đánh giá chăm sóc sức khỏe tinh thần cho NCT ở địa phương. Quan sát không tham dự: trong quá trình phỏng vấn sâu chúng tôi kết hợp với quan sát ghi chép những thông tin liên quan đến đề tài nghiên cứu như: thiết bị nghe nhìn, đời sống vật chất, các hoạt động sinh hoạt, lao động sản xuất trong ngày.... để xác định nhu cầu đời sống tinh thần hằng ngày. Sau cùng là phỏng vấn 200 bảng hỏi gồm các thành phần NCT ở địa phương từ 60 -79 còn minh mẫn, đảm bảo sức khỏe, người cô đơn, người khuyết tật, người sống cùng con cháu, mỗi xã chọn mẫu chủ đích 20 NCT, trong tổng số 10 xã nằm trong mẫu nghiên cứu. Khung phân tích Bối cảnh kinh - Lý thuyết hệ tế, xã hội và vai trò của các chính sách Merton xã hội - Lý thuyết mạng lưới xã hội Sức khỏe Tinh - Giới thần: - Tuổi - Xem ti vi, - Thu nhập nghe đài Chăm sóc sức khỏe - Thăm hỏi, - Hoàn cảnh tinh thần cho người tham gia xã hội. gia đình - Chùa, tham cao tuổi - Sức khỏe quan du lịch thể chất - Hoạt động giải trí - Bản thân Điều kiện - Gia đình kinh tế - xã - Cộng đồng hội và thực - Nhà nước hiện trợ giúp - Đoàn thể xã hội ở địa phương 12
7. Ý nghĩa lý luận và thực tiễn của luận văn Ý nghĩa lý luận: Nghiên cứu vận dụng lý thuyết hệ vai trò của Merton, Thuyết mạng lưới xã hội để làm rõ thêm công tác chăm sóc sức khỏe người cao tuổi. Chăm sóc sức khỏe tinh thần cho người cao tuổi ở nông thôn còn nhiều khó khăn, trong đó về xây dựng các khu sinh hoạt tập thể cho NCT còn thiếu cách thức tổ chức, mô hình phù hợp. Việc tư vấn tâm lý cho người cao tuổi bị cô đơn, bệnh tật hay biến cố trong cuộc sống không có khả năng thực hiện vì điều kiện kinh tế, kết cấu hạ tầng, gây khó khăn cho cách tiếp tận các dịch vụ chăm sóc người cao tuổi. Hành động nào đang biến đổi, hành động xã hội mới nào đang hình thành, các mạng lưới xã hội ở nông thôn có thể phát huy sức mạnh trong việc chăm sóc người cao tuổi. Nhìn chung, chăm sóc sức khỏe tinh thần là điều vô cùng khó khăn, việc áp dụng lý thuyết chỉ đáp ứng giải thích một chiều cạnh nào đó của quá trình chăm sóc sức khỏe người cao tuổi. Chúng tôi giới thiệu vận dụng các lý thuyết vào nghiên cứu các chính sách người cao tuổi, góp phần vào việc thực hiện chính sách an sinh xã hội cho người cao tuổi của ngành lao động – thương binh và xã hội. Ý nghĩa thực tiễn: Với kết quả nghiên cứu chăm sóc sức khỏe NCT ở nông thôn huyện biên giới nhằm giải quyết những vấn đề khó khăn trước mắt cho người cao tuổi. Đồng thời, khi xây dựng các mục tiêu phát triển kinh tế - xã hội lưu tâm đến già hóa dân số; chú ý xây dựng các công trình công cộng phục vụ cho người cao tuổi - xây dựng các mô hình vui chơi, giải trí, chăm sóc sức khỏe tinh thần… Qua đó, góp phần nâng cao chất lượng cuộc sống của người cao tuổi về sức khỏe, vật chất, tinh thần. Đồng thời, chung tay giúp đỡ người cao tuổi có hoàn cảnh khó khăn, ổn định đời sống. 8. Cơ cấu luận văn Chương 1: Cơ sở lý luận và thực tiễn Chương 2: Chăm sóc sức khỏe tinh thần cho người cao tuổi ở huyện Đức Huệ Chương 3: Các yếu tố ảnh hưởng đến hoạt động chăm sóc sức khỏe tinh thần cho người cao tuổi ở huyện Đức Huệ 13
Chương 1 CƠ SỞ LÝ LUẬN VA THỰC TIỄN 1. Cở sở lý luận 1.1. Các khái niệm Người cao tuổi: Người cao tuổi được quy định trong Luật này là công dân Việt Nam từ đủ 60 tuổi trở lên. Người cao tuổi có quyền và nghĩa vụ; trách nhiệm của gia đình, Nhà nước và xã hội trong việc phụng dưỡng, chăm sóc và phát huy vai trò người cao tuổi; Hội người cao tuổi Việt Nam (Luật Người cao tuổi, 2009) Người cao tuổi có các quyền sau đây: Được bảo đảm các nhu cầu cơ bản về ăn, mặc, ở, đi lại, chăm sóc sức khoẻ; Quyết định sống chung với con, cháu hoặc sống riêng theo ý muốn; Được ưu tiên khi sử dụng các dịch vụ theo quy định của Luật này và các quy định khác của pháp luật có liên quan; Được tạo điều kiện tham gia hoạt động văn hoá, giáo dục, thể dục, thể thao, giải trí, du lịch và nghỉ ngơi; Được tạo điều kiện làm việc phù hợp với sức khoẻ, nghề nghiệp và các điều kiện khác để phát huy vai trò người cao tuổi(Luật Người cao tuổi, năm 2009) Người cao tuổi yếu thế: bao gồm người cao tuổi tàn tật, người cao tuổi cô đơn không nơi nương tựa, người cao tuổi các hộ quá nghèo… Tuy có hoàn cảnh khác nhau, nhu cầu khác nhau nhưng đại bộ phận số người cao tuổi yếu thế cần được quan tâm đặc biệt kể cả việc chăm sóc về tinh thần, vật chất, chăm sóc y tế… (Nguyễn Kim Liên, 1999) Sức khỏe: của Tổ chức Y tế thế giới (WHO) Có rất nhiều quan niệm về sức khỏe, nhưng nhìn chung đều thống nhất ở khái niệm của WHO: “Sức khỏe là một trạng thái thoải mái về thể chất, tinh thần và xã hội, chứ không chỉ là không có bệnh hay thương tật” và được khẳng định tại Điểm 1, Bản 14
Tuyên ngôn Alma-Ata năm 1978. Như vậy, sức khỏe gồm ba thành tố: sức khỏe thể chất, sức khỏe tinh thần, sức khỏe xã hội. Chỉ có thể hiểu khái niệm sức khỏe, khi và chỉ khi lĩnh hội được đầy đủ các thành tố trên. Sức khoẻ tinh thần: Sức khoẻ tinh thần là sự thỏa mãn về mặt giao tiếp xã hội, tình cảm và tinh thần. Nó được thể hiện ở sự sảng khoái, ở cảm giác dễ chịu, cảm xúc vui tươi, thanh thản; ở những ý nghĩ lạc quan, yêu đời; ở những quan niệm sống tích cực, dũng cảm, chủ động; ở khả năng chống lại những quan niệm bi quan và lối sống không lành mạnh. Có thể nói, sức khoẻ tinh thần là nguồn lực để sống khoẻ mạnh, là nền tảng cho chất lượng cuộc sống, giúp cá nhân có thể ứng phó một cách tự tin và hiệu quả với mọi thử thách, nguy cơ trong cuộc sống. Sức khoẻ tinh thần chính là sự biểu hiện nếp sống lành mạnh, văn minh và có đạo đức. Cơ sở của sức khoẻ tinh thần là sự thăng bằng và hài hòa trong hoạt động tinh thần giữa lý trí và tình cảm (Giáo trình CSSKTT-CDDD1-NTT-5- 2011). Chăm sóc sức khỏe: có rất nhiều quan điểm khác nhau về chăm sóc sức khỏe: Theo tác giả Hoàng Đình Cầu trong cuốn: “Quản lý chăm sóc sức khỏe ban đầu”, NXB y học Hà Nội năm 1995 thì: Chăm sóc sức khỏe là việc làm thỏa mãn các nhu cầu trong sinh hoạt (nhu cầu đầy đủ dinh dưỡng, được vui chơi, giải trí...), để đảm bảo trạng thái thỏa mãn về thể chất, tinh thần, xã hội của mỗi thành viên trong xã hội. Chăm sóc sức khỏe tinh thần: Để có được sức khỏe tinh thần tốt mỗi cá thể cần phải trang bị cho bản thân những cách quản lý và đối phó với stress hiệu quả nhất; phải luôn luôn sống lạc quan, yêu đời; hãy học cách ứng phó với những thay đổi có thể ảnh hưởng đến bản thân (tăng cường khả năng thích ứng) biết cách điều chỉnh và ứng phó cảm xúc của bản thân, đặc biệt là những xúc cảm tiêu cực, hướng vào bản thân (Đặng Phương Liên, 2018, Dịch vụ công tác xã hội trong chăm sóc sức khỏe người cao tuổi thuộc hộ nghèo từ thực tiễn huyện Yên Minh, tỉnh Hà Giang) 15