Professional Documents
Culture Documents
lang y trong bn. Phn ng cc h gia nh s dng cc loi cy thuc thu hi t t nhin
iu tr mt s bnh thng thng hoc s dng lm thuc phc v bi b c th v phc hi
sc khe. Kt qu iu tra ca chng ti ghi nhn c 249 loi cy thuc thuc 82 h, 178
chi c ngi C Tu s dng. Nhng h c nhiu loi c s dng lm thuc nh: H C
ph (Rubiaceae), h Thu du (Euphorbiaceae), h u (Fabaceae), h Cc (Asteraceae).
Ngi Vn Kiu chim t l thp trong cc cng ng v kinh nghim s dng cy thuc cng
thp hn so vi ngi C Tu, vi 27 loi cy thuc thuc 21 h.
So snh thnh phn loi cy thuc c dn tc Vn Kiu ang sinh sng x T Long vng
m Khu Bo tn thin nhin k Rng, Qung Tr s dng cho thy, s lng loi cy thuc
(214 loi, 70 h) c ngi Vn Kiu vng m Khu Bo tn thin nhin k Rng s dng
phong ph hn s lng loi cy thuc do dn tc Vn Kiu x Xun Lc vng m VQG Bch
M s dng (27 loi) (bng 1). Trong thi k chin tranh chng M, khu vc k Rng l gianh
gii gia vng t do v vng b chim ng, nhiu b i c ngi Vn Kiu cu sng bng
cy thuc t nhin. Kinh nghim s dng thc vt lm thuc ca ngi Vn Kiu k Rng,
Qung Tr phong ph v a dng hn kinh nghim s dng cy thuc ca ngi Vn Kiu
nhng khu vc khc ca min Trung. Mt khc, thnh phn dn tc chnh k Rng l ngi
Vn Kiu (82,0% T Long) cn Bch M ch chim 21,3%. iu ny chng t t l dn s
cao ca ngi Vn Kiu sinh sng trong cng ng cng l yu t quyt nh nhiu n kinh
nghim s dng cy thuc c truyn ca cc dng h ngi Vn Kiu.
ng 1
S loi cy thuc c s dng bi ngi Vn Kiu Xun Lc Ph Lc Tha Thin Hu
v T Long, k Rng, Qung Tr
T l ngi
Vn iu (%)
a im
Thc v t lm thuc
S loi
S h
21,3
27
21
82,0
214
70
H c nhiu loi
Fabaceae (15 loi)
Euphorbiaceae (14 loi)
Asteraceae (12 loi)
Rubiaceae (10 loi)
TT
T l (%)
Cnh, l
77
31
C cy
73
R, c
68
Vn
iu
T l (%)
42
30
26
28
13
16
15
13
951
ng 3
a dng v dng sng v cch s dng cy thuc ca ngi C Tu
mc
Dng ng
Cch dng
G, bi
Tho
T i
Sc, nu
Ngm ru
S loi
98
151
216
126
19
T l (%)
39
61
87
50
S liu trong bng 2 v bng 3 ch ra rng, nhng cy thuc c iu tra khng ch phong
ph v thnh phn loi m cn rt a dng v dng sng v b phn s dng. Phn ln b phn
ca cy c ngi C Tu s dng lm thuc vn l cnh, l 77 loi, chim 31%; tip n l c
cy 73 loi chim 30%; r, c 68 loi chim 28%; hoa qu 15 loi chim 7%; cc b phn khc
9 loi chim 4%. Ngi Vn Kiu s dng r c 13 loi chim 42%; cnh l 8 loi chim 26%;
c cy 5 loi chim 16%; cc b phn khc (nha, dch thn,...) 4 loi chim 13% v hoa qu 1
loi chim 3%. Cy thuc c cc nhm dn tc trong khu vc nghin cu khai thc s dng,
khng ch a dng v thnh phn loi, a dng v b phn s dng m cn a dng v dng
sng. S liu thu c bng 3 chng t, phn ln cc cy s dng lm thuc c dng thn
tho (61,0%), dng g, bi (39,0%). Phng thc s dng yu l dng ti (87,0%), sc ung
(50,0%) v ngm ru (19,0%).
Nh vy, vi hnh thc khai thc k trn th phn ln cc loi cy thuc trong khu vc
nghin cu cha b tc ng trc tip t yu t con ngi. Tuy nhin, mt s loi b khai thc c
cy hay r, c vn cn tng i ln (16%, 28%). c bit, cc loi b khai thc c cy, c hoc
r l nhng cy lu nm, c gi tr kinh t cao ng thi cng l cc loi c nguy c e do cao
nh bnh vi vng ng, th phc linh, lan gm... Hnh thc khai thc ny c nh hng trc
tip n duy tr, ti sinh v bo tn ca loi cy thuc. Nu ngi dn ch khai thc cnh, l
lm thuc th hnh thc khai thc ny vn duy tr v m bo c s sinh trng, pht trin ca
cc c th, ngc li khai thc gc, r hay c s l nguy c gy suy gim s lng c th trong
qun th ni ring, a dng sinh hc ni chung.
2. Cc nhm bnh ph bin trong khu vc nghin cu
Kinh nghim, tri thc s dng cy thuc cha bnh v chm sc sc kho ca dn tc
C Tu v Vn Kiu cc x nghin cu kh a dng v phong ph. Kt qu iu tra, phng vn
h gia nh cc x nghin cu ch ra rng, dn tc C Tu v dn tc Vn Kiu vng m
Vn Quc gia Bch M s dng cy thuc ngoi t nhin cha tr nhiu loi bnh khc
nhau, tp trung vo 11 nhm bnh trong bng 4.
Ging nh cc cng ng dn tc thiu s nc ta, do trnh dn tr cn hn ch, iu
kin sinh hot cn kh khn, n thiu v sinh l nguyn nhn gy nn cc bnh lin quan ti
h tiu ha, bnh ngoi da. Bn cnh cc tuyn ng nh ng lin thn, ng lm
nghip cha pht trin nn vic i li kh khn, c bit l ngi dn thng xuyn vo rng
khai thc ti nguyn nn d gp tai nn, nh hng n xng, c bp. Nhng thng k ca
nghin cu cng ch ra rng, s loi cy thuc dng cha tr cc bnh v tiu ha (45 loi),
bnh ngoi da (33 loi) v cc bnh lin quan n h vn ng (34 loi), thn, bi tit (32 loi),
d dy, gan (28 loi), cm mu, mn nht (23 loi) thng chim s lng cao. Ngoi ra, cc
cy thuc c ngi dn thu hi trong t nhin lm ru tng lc, bi b sc khe cng
chim s lng tng i ln (19 loi), iu ny cng d hiu bi trong iu kin v dinh
dng cn thiu thn li phi lao ng nng nhc nn ngi C Tu v Vn Kiu rt quan tm
ti vic phc hi th lc, duy tr sc khe m bo lao ng. Do sinh sng trong khu vc
952
rng t nhin, a dng sinh hc cao, c bit l s loi b st, cn trng ln nn thng b ng
vt v cn trng cn, t nh rn cn, ong t, rt cn. Tri thc s dng cy c cha tr
nhng bnh ny tng i pht trin c cng ng C Tu v Vn Kiu. Tng s loi c s
dng cha bnh trong nhm ny ln ti 21 loi.
ng 4
Cc nhm bnh c iu tr bng cy thuc Nam ca ngi C Tu v Vn Kiu
TT
Nhm bnh
S loi cy thuc c
dng bi ngi
C Tu
Cc bnh v ng
tiu ho
45
18
Vn
iu
Cc bnh ngoi da
34
Cc bnh v thn,
bi tit
32
Cc bnh cho ph n
Cc bnh do ng
vt gy ra
18
19
D dy, gan
28
10
Cm mu, mn nht
23
11
42
33
953
Tn ph thng
Tn khoa hc
Cng dng mi
C xc
Achyranthes aspera L.
Ba gc vng
Li rn
Mng tang
B kt
Khoai mi
T nhng phn tch trn cho thy cng mt cy thuc nhng mi ngi li c kinh
nghim, phng thc iu tr c nhiu bnh khc nhau. iu chng t, ngun tri thc v
s dng thc vt y rt phong ph v phng thc cha tr bnh kh c o. Mi phng
thc li ch tn ti trong mt vi ngi vi gia nh hay trong mt cng ng nh. y l ngun
tri thc qu gi nhng c nguy c mai mt cao do vy cn phi c bin php thu thp v bo tn
ngun tri thc qu gi ny.
3. Cng dng mi ca mt s loi cy thuc
Trong s cc cy c ng bo dn tc C Tu v Vn Kiu dng lm thuc khu vc
nghin cu, chng ti cha pht hin c cy thuc mi. Tuy nhin, mt s loi c nhiu
cng dng cha bnh cng nh phng thc iu tr mi. y chnh l kho tng tri thc
phong ph v qu bu, chng ta cn trn trng v k tha. Nghin cu ca chng ti cho
thy, ngi C Tu v Vn Kiu l nhng dn tc hiu bit kh cn k v cy thuc cng
nh s dng cy thuc trong iu tr bnh. Mt s bi thuc gia truyn ca cc thy lang, b
m kh ni ting. ng ch l bi thuc ca lang y Trn Vn S, Thng L, Nam ng,
dn tc C Tu s dng r ca loi Morinda longifolia Craib. cha bnh gan, loi
Strychnos wallichiana Steud ex DC. cha hi, hoc Curculigo gracilis (Kurz.) Hook. F
cha huyt p cao. Bng 6 di y gii thiu mt s loi cy thuc c cng dng cha
bnh mi in hnh.
954
ng 6
Mt s cy thuc c cng dng mi
TT
Tn ph thng
Tn khoa hc
Cng dng mi
Lng thuyn
Nhu rng
Cao cng
C xc
Achyranthes aspera L.
Bng bc
Ba gc vng
Nhi
Huyt rng
10
Hong nn
11
Cc tinh tho
Eriocaudon sexangulare L.
III. KT LUN
Cc loi cy thuc dng cha bnh khng nhng a dng v thnh phn loi
(249 loi thuc 82 h ca ngi C Tu, 27 loi thuc 21 h ca ngi Vn Kiu), v dng
sng (thn tho 61,0%, dng g, bi 39,0%), v b phn s dng (ngi C Tu s dng lm
thuc vn l cnh, l 77 loi chim 31%; tip n l c cy 73 loi chim 30%; r, c 68 cy
chim 28%; hoa qu 15 loi chim 7%; cc b phn khc 9 loi chim 4%. Ngi Vn Kiu
s dng r c 13 loi chim 42%; cnh l 8 loi chim 26%; c cy 5 loi chim 16%; cc b
phn khc (nha, dch thn,...) 4 loi chim 13% v hoa qu 1 loi chim 3%) m cn a dng
v cc nhm bnh c cha tr (11 nhm bnh). Kt qu nghin cu thng k c 11
loi cy thuc c cng dng mi trong iu tr bnh, 6 loi cy thuc c kh nng cha tr
nhiu bnh khc nhau.
Khai thc s dng cc loi cy thuc trong khu vc nghin cu cha nh hng nhiu n
sinh trng v pht trin ca qun th cy thuc khu vc nghin cu. Tuy nhin, mt s loi
b khai thc c cy hay r (6%), c (28%) vn cn tng i ln. c bit, cc loi b khai thc
c cy, c hoc r l nhng cy lu nm, c gi tr kinh t cao ng thi cng l cc loi c
nguy c b e do cao nh bnh vi vng ng, th phc linh, lan gm,...
955
Hunh Vn Ko, Trn Thin n, 2006, a dng cy thuc vng ni Bch M, NXB. Thun Ha, Hu.
2.
Nguyn Th Phng Tho, Ninh Khc Bn, Bi Vn Thanh, Jacinto Regalado, 2007. Bo co
Khoa hc v Sinh thi v Ti nguyn sinh vt, Hi ngh Khoa hc ton quc ln th 2, H Ni,
26/10/2007. NXB. Nng nghip, H Ni, trang 105-109.
3.
Trn Quang Phc, 2008. iu tra, nh gi v xut gii php khai thc, s dng hp l cy c
ch nhm gp phn pht trin kinh t-x hi ca ng bo dn tc Pak v Vn Kiu 3 x vng
m (T Long, Hc Ngh v A Bung) thuc Khu Bo tn thin nhin k Rng-tnh Qung Tr.
Lun vn Thc s Lm nghip.
SUMMARY
The flora of Bach Ma National Park is highly diverse and rich. Around Bach Ma National Park, there
are about 6500 people with about 2,000 ethnic people belong to the Van Kieu and Co Tu minority ethnic
groups. Exploitation and use of medicinal plants for medical and health care are popular in these two
ethnic groups. Here, our survey result showed that knowledge in using medicinal plants of the Van Kieu
and Co Tu people is very diverse in species composition (Co Tu people use 249 species, the Van Kieu
27 species), in life forms (61.0% herbaceous, tree wood, dust, 39.0%), in use of parts (stems, leaves
77 species, accounting for 31%, 73 species of both plants accounted for 30%; roots 68 plants accounted
for 28%, 15 fruit trees accounted for 7%, other 9 parts plants 4%) and also diverse in disease groups
(11 groups). Based on the knowledge, the authors has also announced 11 plant species as new medicinal
plants (Huperzia serrata (Thumb.) Trevis., Curculigo gracilis (Kurz.) Hook. F, Morinda longifolia Craib.,
Ophiopogon reptans Hook. F., Achyranthes aspera L., Mallotus barbatus (Wall.) Muell.- Arg., Rauvolfia
verticillata (Lour) Baill., Bischofia javanica Blume, Spatholobus harmandii Gagn., Strychnos wallichiana
Steud ex DC., Eriocaudon sexangulare L.), 6 species can be used in various diseases (Achyranthes
aspera L., Rauvolfia verticillata (Lour) Baill., Hedyotis corymbosa (L.) Lamk., Litsea cubeba (Lour.) Rers.,
Gleditsia autralis Hemls. ex Forbes & Hemls., Dioscorea persimilis Prain et Burk.).
956