74 Nghin cu Tn gio.

S 4 - 2015

*
NGUYN TH NAM

V DI SN CNG GIO VIT NAM

Tm tt: Cng gio c truyn b vo Vit Nam khong trn

400 nm1, v hin l mt trong nhng tn gio c nhiu tn
Vit Nam2. Trong mt thi gian di, ngi Cng gio Vit Nam
to ra nhng gi tr vt cht v tinh thn ring, c cn thn lu
gi theo tin trnh lch s. Nhng dng nh khng phi tt c
nhng gi tr c c ngi Cng gio v ngoi Cng gio
chp nhn, m ngc li, c nhng nhn t/gi tr lm ny sinh
mu thun. Do , n nay vn cn nhng nh gi khc nhau v
cc gi tr Cng gio, trong c vn di sn Cng gio. Trong
bi vit ny, chng ti mun cp n nhng quan im, cch
phn loi v di sn Cng gio Vit Nam, mt s suy ngh v vic
nghin cu v gii quyt nhng vn lin quan n di sn Cng
gio Vit Nam, cng nh cch thc lu gi v khai thc di sn
Cng gio cho mc tiu pht trin.
T kha: Cng gio, di sn, Vit Nam.

1. V vn di sn v di sn vn ha
Vit Nam c nhng cch hiu khc nhau v khi nim di sn: Di
sn l sn nghip ca ngi cht li3; Di sn l nhng cng trnh,
nhng ti sn, nhng th c gi tr (v lch s, vn ha, khoa hc...) ca
ngi xa li cho i sau4; Di sn dng ch nhng g cn lu li t
thi trc. Chng ta thng ni: Di sn vn ha truyn thng, di sn ca
ch qun ch, di sn ca ch ngha thc dn... Nh vy, di sn c th
c hiu theo ngha tt v ngha khng tt5.
D c hiu theo cch no th di sn lun mang trong n nhng m
vn ha nht nh, v trn c s nghin cu di sn, chng ta c th hiu
c nn vn ha to ra nhng di sn . Nhn chung, di sn c hiu l
ti sn tp th ca mt cng ng vn ha. Tuy nhin, khng phi tt c

*
Nghin cu vin, Vin Nghin cu Tn gio, Vin Hn lm Khoa hc x hi Vit Nam.
Nguyn Th Nam. V di sn Cng gio Vit Nam. 75

cc di sn u l di sn vn ha. Da trn tnh gi tr v tnh c trng

cho cng ng ch th sng to, c th coi vn ha l mt h thng cc
gi tr vt cht v tinh thn c trng nht cho bn sc ca cng ng
ngi, do cng ng con ngi sng to, tch ly trong qu trnh hot
ng thc tin, v c lu truyn t th h ny sang th h khc. Tnh
cht lu truyn bin vn ha ca th h trc thnh di sn vn ha ca
th h sau. V vy, di sn vn ha chnh l h thng cc gi tr vt cht v
tinh thn do mt cng ng ngi sng to v tch ly trong mt qu
trnh lch s lu di v c lu truyn t th h trc cho th h sau6.
Chng ti cho rng quan nim v vn di sn vn ha cn kh mi
m, ch thc s c ch t sau Chin tranh Th gii th hai, c bit
l t nm 1970 khi xut hin Cng c quc t v di sn.
Ti Vit Nam hin nay, vn di sn vn ha c lut ha trong
Lut Di sn vn ha. Theo , Di sn vn ha bao gm di sn vn ha
phi vt th v di sn vn ha vt th, l sn phm tinh thn, vt cht c
gi tr lch s, vn ha, khoa hc c lu truyn t th h ny qua th h
khc nc Cng ha X hi Ch ngha Vit Nam7.
Di sn vn ha c phn loi theo mt s cch sau8:
- Phn loi theo kh nng tha mn nhu cu hay theo mc ch s dng
ca di sn vn ha9;
- Phn loi di sn vn ha theo lnh vc hot ng ca con ngi;
- Phn loi theo hnh thi biu hin ca di sn vn ha10. Xt v hnh
thc biu hin, nh nghin cu Hong Vinh cho rng di sn vn ha tn
ti theo ba hnh thi: Vt th; Phi vt th; Con ngi (cc ngh nhn,
danh nhn vn ha). y cng l cch phn chia c chng ti s dng
lm c s tham chiu c nhng nh gi v di sn Cng gio Vit Nam.
Nhng di sn vn ha gn vi yu t tn gio lun chim t l kh ln
trong kho tng vn ha ni chung ca nhn loi. Chng ti ng vi
kin cho rng qu trnh hnh thnh di sn vn ha cn song hnh vi qu
trnh linh thing ha di sn (c bit l i vi cc di sn tn gio).
Ngoi ra, hin nay cn c th bt gp cc thut ng khc nhau lin
quan n di sn, nh: Di sn lch s, di sn tinh thn, di sn truyn ming,
di sn vn ha sng... Dng nh thut ng di sn ngy cng tr nn ph
bin v ang tip tc c bi p thm nhng lp ngha mi.

75
76 Nghin cu Tn gio. S 4 - 2015

Qu trnh di sn ha cng c th ko theo nhng vn nh xung t

lin quan n quyn s hu di sn, bt ng trong vic duy tr di sn vi
vic ci thin i sng ca cng ng dn c l ch th gn b trc tip
vi di sn . Chng hn, nu coi di sn vn ha phi vt th l cch thc
hnh v vn ha, phong tc tp qun, tri thc ca a phng,... l sn
phm chung ca mt cng ng, c truyn t th h n sang th h kia
th khi tr thnh di sn, nhng vn c th s ny sinh l: Cng ng
a phng c th b tc quyn thc hnh di sn , c quyn thc
hnh di sn ri vo tay cc thit ch du lch, kinh t, chnh tr; ngi ta
phi to mt ng bin gii quanh di sn phn bit vi cc i tng
khc, khin n c th b c lp, ng bng trong s c nh.
i tng c gi l di sn vn ha ti Vit Nam c quy nh r
trong Lut Di sn vn ha. Mc d vy, quyn s hu di sn c l s cn l
vn ln cn tn ti lu di, v trong khi xu hng t nhn ha ang rt
ph bin Phng Ty th trong mt thi gian di xu hng tp th ha
quyn s hu di sn vi vai tr ca nh nc vn l xu hng ch o
Vit Nam. D theo xu hng no, th yu t quyt nh n kh nng bo
tn v pht huy gi tr ca di sn phc v cho nhng li ch ca cng ng
vn l trnh nhn thc ca con ngi i vi di sn vn ha.
Cui cng, c th tm rt ra mt s iu ng ch sau v di sn:
- Di sn c th l hu hnh, cng c th l v hnh (quen gi l vt th
v phi vt th), l ti sn tinh thn hoc ti sn vt cht do lch s li
hoc do thin nhin to ra m con ngi c th cm nhn v nh gi c.
- Di sn chnh l phng tin con ngi hin ti tm hiu v qu
kh, ng thi cng c th c ng dng phc v cho nhng nhu cu,
mc ch ca i sng hin ti ca h.
- Di sn c th l nhng th c gi tr cng c th l nhng th c tc
hi i vi x hi, ty thuc vo tng hon cnh c th.
- Khi mt di sn c gi l di sn vn ha, chng thng mang ngha
tch cc nhiu hn.
2. Di sn Cng gio Vit Nam
2.1. V khi nim Di sn Cng gio
Chng ti t gi thuyt rng Di sn Cng gio Vit Nam kh a dng,
v c nhng gi tr ring ca n v mt ngn ng, kin trc, ngh thut,...
Nguyn Th Nam. V di sn Cng gio Vit Nam. 77

Trn phm vi ton cu, di sn Cng gio ch c khi Cng gio ra i

v to c du n vn ha nht nh ln cng ng tn gio . Cch
hiu thut ng di sn Cng gio cn ch n nhng im sau:
- Di gc ngn ng, di sn Cng gio l nhng ci m mt c
nhn, hoc cng ng ngi Cng gio nht nh tha hng t qu kh,
chng cn c lu li t thi trc, c lin quan n Cng gio v
mang tnh Cng gio.
- Di gc lch s, Vit Nam thut ng di sn Cng gio c
nhc ti tuy cn hn ch trong mt s cng trnh nghin cu, bi vit v
Cng gio. D khng ch ra mt cch c th di sn Cng gio l nhng g,
nhng xu hng chung ca cc cng trnh nghin cu, cc bi vit ny l
mc nh di sn Cng gio nh mt khi nim bao cha nhng yu t vt
cht v tinh thn c truyn tha, phc v cho i sng ca gio dn
lin quan n Cng gio, hoc c yu t Cng gio.
Do , di sn Cng gio c th l nhng di tch, di vt, cc trc tc,
tc phm ngh thut, cho n li sng, o c... ca ngi Cng gio,
hoc ca nhng cng ng, nhng dng vt cht c tnh Cng gio c gi
tr trng tn theo thi gian.
2.2. Di sn theo quy nh ca Gio lut Cng gio
Theo quy nh trong lut php, ti sn c th c chia lm cc loi
ti sn hu hnh (nhng vt thy c, s c) v ti sn v hnh
(khng th thy c m ch c th hnh dung c trong l tr). Ti sn
hu hnh c chia thnh ng sn v bt ng sn. Gio lut Cng gio
khng c quy nh c th v vn di sn, nhng c nhng quy nh v
ti sn qu gi v vic lu gi, s dng nhng ni thnh thing.
Trong Mc lc phn tch ca Gio lut 1983 c a ra nhng ch dn
lin quan n di sn nh sau:
Di sn (patrimonium):
- Ca tu hi thnh hin c to thnh do tinh thn v cc d kin ca
ng sng lp v do cc truyn thng lnh mnh phi c gi nguyn
vn v trung thnh; di sn trit hc c gi tr vnh cu phi c dy
trong chng vin.
- Ti chnh: khi nhiu php nhn cng hp li; hoc mt tp th
c phn chia; hay khi nhng php nhn, mc d t, chm dt; v

77
78 Nghin cu Tn gio. S 4 - 2015

nhng dch v do tnh trng di sn ca php nhn c th b suy gim;

mi thay i phi c ghi trong bn k khai; v vic biu tng cc ng
sn; v vic chuyn nhng nhng ti sn11.
Gio lut 1983 quy nh ch c ti sn ca nhng php nhn cng
mi c coi l ti sn ca Gio hi. C nhng php nhn mang tnh
cch cng do chnh nh lp php ban cp, nh Hi ng gim mc,
gio tnh, gio phn, gio x, chng vin, dng tu, tu vin; c nhng
php nhn khc c nhn nhn tnh cch cng qua mt ngh nh ca
nh cm quyn, v d nh mt hip hi.
C th hn, trong phm vi phn loi ca gio lut, ti sn gm:
- vt thnh (res Sacrae): L nhng ni hay vt c dnh
vo vic phng t do vic cung hin hay chc lnh (iu 1171), th d
nh: cc tng nh (iu 1188), hi ct cc thnh (iu 1190), cc nh
th nh nguyn (cc iu 1205, 1214, 1223), ngha trang (iu 1240).
Tuy rng khng phi tt c cc vt thnh u c th c coi l ti sn
ca Gio hi Cng gio, nhng gio lut t mt s quy tc trong vic
s dng hay chuyn nhng (cc iu 1171, 1269, 1376).
- qu gi (res Pretiosae): Nhng qu gi khng hn l thnh,
nhng c coi l qu gi v l do lch s, ngh thut, lng qu mn ca
dn gian. Gio lut can thip vo vic chuyn nhng cc qu gi y
khi chng thuc v cc php nhn d cng hay t ca Gio hi (trit 3
iu 638, iu 1189, trit 2 iu 1220, iu 1283, trit 2 iu 1292)12.
Ngy nay, cc trung tm hnh hng, c bit l nhng trung tm
hnh hng gn vi hnh tng c M13 lun thu ht c s quan tm
ca tn . iu 1186 trong Gio lut quy nh: c v vic thnh ha
on dn Cha, Gio hi khuyn nh cc Kit hu hy ly tnh con tho
m tn knh c bit c Maria rt thnh, trn i ng trinh, l M
Thin Cha, l ng c c Kit t lm m mi ngi, v Gio
hi c v lng sng knh thnh tht v chn chnh i vi cc v thnh
khc, l nhng ng thc ra ang dy d cc Kit hu bng gng sng
ca mnh v ang nng h bng vic nguyn gip cu thay 14. Quy
nh ny kch thch cho s pht trin ca cc l hi, trung tm hnh
hng gn vi c M v cc v thnh t o, n li cng c c hi
pht trin, c bit l i vi nhng quc gia coi trng yu t n v coi
trng vic tn knh ngi qu c nh Vit Nam.
Nguyn Th Nam. V di sn Cng gio Vit Nam. 79

V vn c s th t, i vi Cng gio s khi, cc c s dnh cho

vic phng t ch l mi quan tm th yu, v l trng tm ca n th
dnh cho nhng con ngi sng bng xng bng tht. Phi n khi Kit
gio c hng t do trong quc La M, vic xy ct nhng ni th
t vi loi kin trc mi c ch . Trong ngn ng Latinh, danh
xng cc ni th phng y trng vi danh xng ca cng ng (ecclesia,
church) c l vi hm rng l nh ca gio hi, ngha l ni cc
tn hu hp li thnh gio hi dng li ca ngi thin cha, ni m
cng ng gio hi biu l tnh cch hp nht v a nguyn. Hin ch v
phng v sau Cng ng Vatican II, vit Gio hi chp nhn ht mi kiu
mu ngh thut ca cc dn tc, min l ph hp vi nhng i hi ca
vic c hnh l nghi Cng gio v tnh cch thnh thing ca ni th t.
Gio lut cng c nhng quy nh v vic xy dng nh cha cc
loi ti sn hay sch v ti cc gio x. l ni lu tr cc th tch lin
quan n lch s pht trin ca cc gio x ni ring, cng nh Cng gio
ni chung. Vic xy ct cc nh truyn thng, bo tng,... thng do
gim mc gio phn quyt nh. Do , vic lu gi di sn Cng gio ty
thuc vo ngi ng u gio phn.
2.3. Mt s c im di sn Cng gio Vit Nam
V Cng gio l tn gio c hnh thnh trong x hi duy l kiu
Phng Ty, c c cu phm trt, gio l, gio lut rt cht ch nn khi
c truyn vo Vit Nam n c xu hng ln t v lm bin i nhng
yu t bn a trong vn ha truyn thng ni cc tn . Tuy nhin,
trc mt nn vn ha c b dy vn hin nh Vit Nam, Cng gio
cng cn c nhng cch thc hi nhp nht nh vi vn ha bn a ca
ngi Vit nhm t hiu qu ti a trong truyn gio. Hin tng ny
thng c gi l qu trnh giao lu v tip bin vn ha, biu hin ca
mi giao thoa vn ha ng15 - Ty16. y l mt qu trnh c nhiu
ng t gy do s khc bit trong quan im ca cc dng truyn
gio17 ca Cng gio Roma, cng nh do tnh hnh chnh tr kh phc tp
Vit Nam t th k XVII n nay. Cng chnh s phc tp gp
phn to nn s a dng trong vn ha Cng gio Vit Nam ni ring,
trong vn ha Vit Nam ni chung.
Sau hng trm nm tn ti Vit Nam, Cng gio Vit Nam to ra
mt kho tng di sn khng nh, ng gp cho s phong ph ca nn vn
ha Vit Nam. Chng ti cho rng lp ngha rng nht: Di sn Cng

79
80 Nghin cu Tn gio. S 4 - 2015

gio Vit Nam l nhng th c gi tr c tha hng t qu kh, cn

lu li t thi trc, thuc v mt cng ng Cng gio nht nh, lin
quan n Cng gio, mang tnh Cng gio v nm trong mi tng tc
gia Cng gio vi mi trng vn ha - x hi - chnh tr Vit Nam.
Di sn cng gio Vit Nam c nhng c tnh l:
- Th nht, n phi mang nhng tnh cht ca di sn, l tnh t liu,
tnh lu truyn, tnh gi tr...;
- Th hai, phi l di sn mang tnh cht Cng gio ( y chng ti
hiu l tnh thnh thing c hnh thnh qua cc nghi thc, b tch Cng
gio; hoc l sn phm c to ra trong mi trng vn ha Cng gio);
- Th ba, phi l nhng di sn c xut x t Vit Nam, hoc c lin
quan mt thit n Vit Nam.
Vic xem xt, nhn nhn sn Cng gio Vit Nam c mi quan h
ca n vi cc vn nh:
- S hnh thnh cc im hnh hng (trong ng ch l sc
cun ht ca c M, cc thnh t o c kh nng cha bnh, ban
pht n hu);
- Cch gii quyt cc vn thc tin (nh trng hp n thnh t
o mt s a phng, c s th t Cng gio);
- Gi tr ngh thut ca kin trc Cng gio; hay nhng gi tr bn
trong nhng cun sch bn, sch Nm o...
Tuy nhin, vn tn ti nhng s khc bit nht nh trong quan nim
v di sn Cng gio gia ngi Cng gio vi ngi qun l v ngi
lm khoa hc.
gc khoa hc, theo chng ti, cc tiu ch nh gi di sn Cng
gio c th l: Nin i; xut x; loi hnh; cht liu; gi tr lch s; cch
thc thm thu hoc lu truyn; cch thc trng by hay ph bin; cch
thc bo tn v pht huy di sn Cng gio (trong ch n tnh t
thn vn ng ca gii Cng gio trong vic lu gi, tu to di sn ca h
nhm nhng mc ch tn gio hoc nhng mc ch khc).
V pha Cng gio, nhng di sn vt th quan trng thng l nhng
biu tng c gn vi yu t nc ngoi (c Ta Thnh cng nhn),
nh: Vng cung thnh ng18, n thnh19; hoc gn vi hnh tng
M Maria20; hoc nhng php trng ln, nhng hnh c tra tn gn vi
Nguyn Th Nam. V di sn Cng gio Vit Nam. 81

thi k bt o21; hoc nhng cng trnh kin trc c gi tr ngh thut
c bit22, nhng a danh gn vi cc du mc truyn gio vo Vit
Nam ca Cng gio23...
Ngoi ra, cc sch kinh, bn, sch truyn cc thnh, th t ca gii
gio s ti Vit Nam, bia k... c to ra trong lch s pht trin hng
trm nm ca Cng gio ti Vit Nam cng c ch nghin cu, tp
hp. y c coi l di sn phi vt th nu xt n nhng ni dung bn
trong n, nhng cng c th coi l di sn vt th nu xt n kha
cnh tnh vt cht24. Thnh nhc, np sng o, cch thc thc hnh tn
gio ca Cng gio... l nhng di sn phi vt th ca ngi Cng gio.
Nhiu nh nghin cu Cng gio thng xuyn nhc n khi nim Di
sn c tin Cng gio. Theo chng ti, di sn c tin Cng gio gn lin
vi np sng o ca ngi Cng gio ( y l Cng gio Vit Nam),
n l mt th di sn phi vt th, nhng c th bao cha nhiu yu t vt
th khc. Vi khi nim ny, di sn c hiu l mt th c gi tr truyn
i v mt c tin Cng gio, gn vi i sng tinh thn ca ngi Cng
gio Vit Nam.
3. Phn loi di sn Cng gio Vit Nam
C kh nhiu cch phn loi di sn vn ha, trong c ba cch c
quan tm nhiu ti Vit Nam l: Phn loi theo kh nng tha mn nhu
cu hay theo mc ch s dng ca di sn vn ha; Phn loi di sn vn
ha theo lnh vc hot ng ca con ngi; Phn loi theo hnh thi biu
hin ca di sn vn ha.
i vi di sn Cng gio Vit Nam, c th thy cch phn loi theo
dng thc tn ti ca di sn l ph bin nht. Di sn Cng gio theo
c tip cn cc kha cnh nh: Kin trc Cng gio, Vn hc Cng
gio, Hn Nm Cng gio, Thi ca Cng gio, Nghi l v li sng Cng
gio,... Tuy nhin, phm vi khi qut hn, c th phn loi di sn Cng
gio theo hnh thi biu hin. Theo cch ny, di sn Cng gio gm: Di
sn phi vt th v Di sn vt th, bn cnh cn c mt loi ti sn c
bit na l ngh nhn, danh nhn.
Bn thn di sn vt th (hu hnh) hay di sn phi vt th (v hnh) u
c th c hp thnh t cc b phn nh kin trc, vn th, nghi l
V thnh phn (loi hnh), di sn Cng gio c th gm cc loi: Di tch;
Sch dy gio l, sch gii thch t ng; Giy bng khon (s ghi danh);

81
82 Nghin cu Tn gio. S 4 - 2015

Vn chng Cng gio; Ngh thut, cc loi hnh hot ng trnh din;
Trang tr kin trc; Di vt, c vt; Hnh tng mu mc, biu tng...
Vic phn loi di sn Cng gio Vit Nam theo chng ti cn ch
n nhng yu t: Tnh Cng gio ca di sn; S khc bit v quan nim
s hu, cch thc cng nhn, cch thc s dng di sn Cng gio gia
gii Cng gio vi ngi qun l; Yu t nc ngoi (vai tr ca Gio
hi Cng gio Roma) i vi vn di sn Cng gio ti Vit Nam;
Chc nng ca di sn; Thuc tnh ca di sn (trong c thuc tnh con
ngi, tc l n phi chu nh hng t con ngi, hoc c mi lin h
vi cuc sng ca con ngi); Cc tiu ch phn loi di sn cng cn
ch n tnh truyn thng, tnh tn gio hoc yu t a vn ha.
T nhng ch trn, da trn c th ca vn ha Vit Nam, chng ti
cho rng yu t ngh nhn, danh nhn trong di sn Cng gio gn nhiu
n nhng i tng c thnh ha, nh nhng ngi c gii Cng
gio coi l thnh, hoc nhng ngi c v tr c bit trong lch s pht
trin ca Cng gio ti Vit Nam. Ngh nhn, danh nhn cng ha mnh
vo trong nhng nghi l Cng gio, do , chng ti ch chia di sn Cng
gio theo hai dng biu hin l di sn vt th v di sn phi vt th.
3.1. Di sn vt th ca Cng gio Vit Nam
Cc hin vt Cng gio ch yu c su tp v tp trung ti cc nh
th hoc i chng vin. C nhiu ni trng by, gii thiu di sn Cng
gio, trong theo nh gi ca nhng ngi lm cng tc bo tng th
c hai a im ng ch l i Chng vin Thnh Giuse Tp. H Ch
Minh v Bo tng Nh th g Thnh ph Kon Tum.
i chng vin Thnh Giuse rt ch n cc di sn Cng gio, vi
im nhn quan trng trong trng by l biu tng con thuyn v chic
m neo, to nn s lin tng n phng tin a cc nh truyn gio
ti Vit Nam; bn cnh l nhng hin vt lin quan n cc v t v
o, nhng ngi Cng gio b cht trong cc cuc bo hnh vo thi k
cm o25. Bo tng Nh th g Thnh ph Kon Tum trng by nhng
hin vt v lch s truyn gio ln Ty Nguyn v qu trnh hi nhp
Cng gio vi vn ha ca cc tc ngi Ty Nguyn ni chung v
Kon Tum ni ring.
Min Bc cng c mt s ta gim mc v nh th c phng lu
nim hoc phng truyn thng c trng by tng, n phm v hin vt
Nguyn Th Nam. V di sn Cng gio Vit Nam. 83

lin quan n vn ha Cng gio ca a phng. Nh tnh Nam nh c

nh th Bi Chu (x Xun Ngc, huyn Xun Trng) khnh thnh bo
tng nm 2007; nh th Ph Nhai (x Xun Phng, huyn Xun Trng)
nm 1957 c phng lu nim, n nm 2007 th xy dng phng bo
tng, 2 tng, khnh thnh nm 2008; nh th x Lc Thy (huyn Xun
Trng, Nam nh), nh th S Kin (Thanh Lim, H Nam) c phng
lu nim t trc nm 1945, do cc linh mc ngi Php xy dng
C th coi cc hin vt c c trng by trong cc bo tng hay
phng lu nim c chng ti lit k trn l nhng di sn Cng gio,
v bn thn chnh nhng c s lu tr cng l mt dng ti sn hu
hnh ca ngi Cng gio Vit Nam.
Chng ti chia di sn vt th ca Cng gio Vit Nam thnh hai nhm
ln: Di tch, c s th t v Cc di vt Cng gio.
- Di tch, c s th t Cng gio
Cng gio gp phn to ra mt h thng nh th (thnh ng), vi
mt s phong cch kin trc chnh nh phong cch kin trc truyn thng,
phong cch kin trc Gothique, phong cch kin trc Baroque, phong
cch kin trc Roman...
Vit Nam c kh nhiu nh th p, trong nhng nh th ni ting
c nhiu ngi bit n l: Nh th c B Si Gn, Nh th Pht
Dim, Nh th S Kin, Nh th Ln H Ni...
Khng gian nh th Cng gio l nhng khng gian kin trc - cnh
quan cha ng nhiu gi tr m thut, kin trc v cc gi tr vn ha
phi vt th khc. Ngh thut trang tr, iu khc trong cc nh th kh a
dng vi cc h thng tng thnh, tranh thnh, v nhiu ph iu khc
ha cc biu tng Cng gio. nhiu a phng, kin trc, thm m
ca mi thnh ng cn th hin nt c trng vn ha ca mi lng x,
mi vng min khc nhau. Nh th xy dng theo kin trc Phng Ty
vn chim s lng ln, nhng vn c c nh th xy dng theo kin trc
truyn thng. Min Bc Vit Nam, nhiu nh th cho xy dng hai dy
nh t mc chy dc hai bn sn nh th, y l kiu kin trc thng
thy trong kin trc truyn thng. mt s a phng cn c nh th
c xy dng theo kin trc truyn thng ca cc dn tc thiu s.
Trong khng gian nh th Cng gio, c nhng ni dnh cho sinh
hot chung ca cng ng, c nhng ni ch dnh cho nhng ngi thc

83
84 Nghin cu Tn gio. S 4 - 2015

hnh cc nghi thc lin quan n s thnh ha, c gi l cung thnh.

Cung thnh chnh l ni trang trng nht ca nh th Cng gio, v nh
th Cng gio cng nh khng gian ny mi hi chc nng ca n.
Ngoi nh th c, cn c cc c s Cng gio lu i khc nh: tr s
dng tu, c s y t, c s gio dc, c s in n... Tt c u l nhng ti
sn do bn tay, khi c ca con ngi Vit Nam to ra. Trong , c
nhng di tch c thi gian tn ti lu i, lu gi nhiu thng tin v
nhng bin thin ca lch s t nc, cng c nhng c s c
chuyn i mc ch s dng sang phc v cho li ch ca c cng ng.
- Cc di vt Cng gio
Mi di vt nh tng, kiu, chung, bia trong cc nh th l
nhng di sn ca Cng gio. V tng, c cc tng thnh nh: tng
Cha Gisu, tng c M Maria, tng thnh t o... nhng
tng thnh, c s dp khun phong cch tng thnh t Chu u,
nhng cng c s Vit ha nhng mc nht nh, trong tng
c M Maria c kh nhiu kiu mu thit k khc nhau.
Trong cc nh th hay trong cc di tch Cng gio cn c th lu tr
cc sch Cng gio, bia , chung, v cc di vt khc. Cc phng trng
by ti cc Ta Gim mc, cc gio x, cn lu gi c rt nhiu
hin vt him, c ngi Cng gio c bit coi trng, nh: xng
thnh t o, cc dng c tra tn, cc loi kiu, nghi trng, sch Cng
gio, kn, trng,
Ton b t liu v Cng gio trong cc kho lu tr bao gm th tch
v cc loi khc nh sch bn, giy bng khon, hng c, bia ,
chung ng, cu i honh phi, bin g l di sn vn ha thnh vn,
di sn t liu c gi tr cho vic nghin cu v lch s Cng gio, li sng
o ca ngi Cng gio Vit Nam cng nh cch ngh, quan nim ca
ngi Cng gio trong vic quan h vi chnh quyn. Nhiu khi nhng
iu lu gi ny i ngc, hoc c s khc bit rt ln vi quan nim
chung ca ngi Vit Nam ng thi.
Nhn chung, di sn Cng gio ti Vit Nam c nh nc cng nhn
rt t i, v d, qun th kin trc nh th Pht Dim (tnh Ninh Bnh);
chng tch ti c chin tranh Thp chung Tam Ta (tnh Qung Bnh);
khu m cc nh truyn gio nc ngoi ti Hi An c chnh quyn tnh
Qung Nam cng nhn l di tch lch s cp tnh...
Nguyn Th Nam. V di sn Cng gio Vit Nam. 85

Di sn vt th ca Cng gio kh a dng v mt s lng, nhng nu

xt v t l, chng ti cho rng nhng di sn y ch chim mt t l kh
khim tn trong kho tng vn hin Vit Nam. i khi nhng di sn y
khng c b phn dn c chim a s (khng Cng gio) tha nhn.
Tng t, ngi Cng gio Vit Nam trong nhiu thi k thng sng co
cm gi o vi thi phng dn ngoi. Nhng sn phm vn
ha do ngi Cng gio to ra do cng ch yu c s dng trong
i sng o ca gio dn.
D c nhng biu hin hi nhp, tip thu vn ha truyn thng nh:
dng ch Hn Nm vit sch kinh, bn, sch k v hnh tch cc thnh
Cng gio; xy dng nh th theo phong cch kin trc truyn thng; s
dng cc vt dng nh chung ta, kiu bt cng, trng,... th i vi
nhiu ngi di sn vt th ca Cng gio vn cn l nhng iu tng
i xa l. Du vy, nu bit khai thc mt cch hp l th vn l ngun
thng tin phong ph v a dng v nn vn ha trong qu kh ca dn
tc ta, phn nh t duy khoa hc v vn hc ngh thut, t chc lng x,
sinh hot x hi ca mt b phn ngi Vit trong lch s. Di sn vn
ha Cng gio c ng gp ln trong lnh vc kin trc v m thut Vit
Nam, ghi li du n ca tng thi k lch s, gip chng ta hiu thm
nhng bin i v din mo ca cc di tch, ng thi cho thy s phong
ph ca ngh thut kin trc ti Vit Nam.
3.2. Di sn vn ha phi vt th ca Cng gio Vit Nam
Theo Lut Di sn vn ha, di sn vn ha phi vt th l sn phm tinh
thn gn vi cng ng hoc c nhn, vt th v khng gian vn ha lin
quan, c gi tr lch s, vn ha, khoa hc, th hin bn sc ca cng ng,
khng ngng c ti to v c lu truyn t th h ny sang th h
khc bng truyn ming, truyn ngh, trnh din v cc hnh thc khc26,
c th nhn bit chng da trn cc yu t cu thnh sau: C gi tr vn
ha phi vt th; Mi trng cnh quan sinh thi nhn vn v khng gian
vn ha truyn thng ni di sn vn ha phi vt th c sng to, lu
truyn v ang c thc hnh a phng; Cc di vt, c vt, cng c
thc hnh (trnh din) vn ha phi vt th; Cng ng, c nhn nm gi,
truyn dy v thc hnh (trnh din) di sn vn ha trong cng ng.
Di sn vn ha phi vt th ca ngi Cng gio Vit Nam c l c
nhn din phm vi c th v hp hn, bao gm cc hnh thc sinh hot
vn ha nh: ca, v, vn, cch thc nh trng, thi kn Ty Cc sinh

85
86 Nghin cu Tn gio. S 4 - 2015

hot ny gn lin vi cc nghi l Cng gio, nh l dng hoa, l tro, chu

lt, ging sinh v cc nghi l lin quan n vic thc hnh cc b tch
ca ngi Cng gio.
i khi kh tch bch di sn vn ha phi vt th vi di sn vn ha vt
th v thng thng mt di sn vn ha vt th c th c s dng
thc hin mt nghi thc thuc mt dng di sn vn ha phi vt th v
ngc li.
Vi nhng th tch thnh vn nguyn gc c lu tr trn cc dng
vt cht hu hnh, cc cht liu c th l nhng di vt truyn ti nhng
thng ip v hnh t qu kh. Chng hn nh bia vit bng ch
Latinh, ch Php, ch Hn, ch Nm.
Ngi Cng gio va k tha nhiu yu t ca vn ha truyn thng,
ng thi cng ng gp cho nn vn ha dn tc. Vi h thng trit l
Cng gio, khi truyn vo Vit Nam c dn gian ha thnh nhng
biu tng, nhng chun mc ht sc gn gi v thn thuc vi con
ngi Vit Nam. cng l xu th tt yu, v c chnh gii lnh
o Cng gio ton cu chp nhn.
Di sn phi vt th ca Cng gio Vit Nam c th l yu t quan trng,
c gi tr truyn i vi vai tr cng c nim tin ca ngi Cng gio
Vit Nam. Da vo ngi Cng gio c th phn bit v khng nh
c mnh. Trong i sng hin i vic to du n ring cn lun song
hnh vi qu trnh hi nhp pht trin nn vn ha chung ca dn tc.
4. Tm kt
Tri qua lch s trn 4 th k tn ti Vit Nam, d c nhiu bin
ng nhng Cng gio to lp c v tr tng i vng chc trong
i sng tm l ca mt b phn ngi Vit Nam. i cng vi l mt
h thng tng i phong ph nhng ti sn c coi l di sn vn ha
bao gm di sn vt th v di sn phi vt th. Nhng di sn mang theo
nhng m vn ha ca lch s c gi tr lch s, gi tr Cng gio, gi tr
vn ha (t tng, ngh thut, ngn ng, vn chng, lut tc, gio dc,
truyn thng), c th ng gp v tng cng s phong ph cho kho
tng vn ha chung ca dn tc Vit Nam. V di sn Cng gio c sinh
ra trong mt mi trng vn ha nht nh l x hi Vit Nam, nn n
cng mang theo nhng m vn ha Vit. C th coi di sn vn ha v di
sn Cng gio Vit Nam l hai vng trn c phn giao nhau.
Nguyn Th Nam. V di sn Cng gio Vit Nam. 87

D Cng gio Vit Nam t nhiu chu nh hng phong tc, tp

qun v bn sc vn ha Vit Nam, v c Gio hi Cng gio chp
nhn, nhng ngi Cng gio Vit Nam dng nh vn c t tng vng
ngoi, biu hin bng vic nhng di sn no gn vi yu t nc ngoi,
hoc c Ta Thnh ban tng cc danh hiu th lun c coi trng v
quan tm mt cch c bit.
Ti Vit Nam, nhng di sn vn ha Cng gio ch chim t l nh
trong h thng di sn chung v phn ln ch hng n phc v sinh hot
tn gio ca ring Cng gio. Hin nay, di sn vt th ca Cng gio
c lu tr ti cc kho lu tr, cc nh lu nim, bo tng ca cc nhiu
gio x, gio phn, v trong cc b su tp c nhn... Bn thn cc c s
vt cht ca Cng gio cng l nhng di sn c gi tr v nhiu mt nh
kin trc, iu khc, hi ha... Nhiu di tch Cng gio tr thnh
nhng im hnh hng Cng gio, c bit n c trong v ngoi nc.
Trong iu kin i sng vt cht ngy cng c nng cao nh hin nay
th s tng ln ca nhng i hi nhm p ng v i sng tinh thn v
s pht trin ca du lch vn ha tm linh s l xu th tt yu. Do , di
sn Cng gio s c ch nhiu hn, v bn thn ngi Cng gio
cng c nhiu c hi hn trong vic gii thiu di sn ca mnh, ng thi
s dng hiu qu hn nhng di sn cho c nhng mc ch phc v
nim tin v phc v i sng.
Trong cng tc qun l, vn cn c nhng cch hiu, cch qun l
khng hon ton ng nht gia ngi Cng gio Vit Nam v ngi lm
cng tc qun l di sn. Ngi Cng gio Vit Nam kh thc dng trong
vn gn gi v khai thc di sn, coi l mt loi ti sn sng nu n
vn ang phc v tt cho nhu cu tn gio, ng thi sn sng ph hy
nhiu di tch c thay bng nhng c s vt cht mi. Trong khi , nh
qun l i khi vn coi vn ha Cng gio ni chung, di sn Cng gio ni
ring l vn ha ngoi lai khi khng nhn c y s tin tng v
thi hp tc t pha ngi Cng gio mi khi h thc hin chc trch
qun l ca mnh. Tnh trng trn c th do s thiu thng tin, thiu hiu
bit ln nhau, v c th thay i nu i bn hiu nhau hn.
Bn cnh nhng mt tch cc, di sn Cng gio cng em li nhng
rc ri, ch yu lin quan n vn quyn s hu v vn nhn thc
chung. Do c mt lch s truyn gio kh phc tp vo Vit Nam, ngi
Cng gio Vit Nam cng c mc cm t ti, ch yu n t mi quan h

87
88 Nghin cu Tn gio. S 4 - 2015

nhiu thng trm gia Cng gio vi chnh quyn cc thi k khc
nhau trong lch s. Trong khi , ngi qun l khng phi ai cng c
c nhng hiu bit cn thit v Cng gio, dn n vic i khi cn x
l cc s v c th mt cch ty tin, quy chp, nng t tng ch - ta.
Cho n nay qun th nh th Pht Dim l cng trnh duy nht c
cp bng di sn, thp La Vang c gi l chng tch ti c chin
tranh,... nhng ngi Cng gio dng nh khng thy vinh d v
nhng iu , thm ch cn c nhng biu hin chng i chnh quyn.
Nguyn nhn ca tnh trng trn theo chng ti l do s chuyn i
quyn s hu, tc l ngi Cng gio dng nh cm thy mnh b tc
i quyn qun l chi phi i vi ti sn ca mnh. D nhng phn ng
ca ngi Cng gio c th l s vi phm cc quy nh ca php lut
Vit Nam, th nh qun l cng phi nghin cu tm ra u l nguyn
nhn gy ra mu thun v tm cch khc phc ti u nht.
ngi Cng gio pht huy c gi tr ca nhng di sn ca mnh
trong qu trnh pht trin ca t nc, trnh c nhng xung t khng
ng c gia nh qun l vi gii Cng gio Vit Nam, chng ti cho
rng cn da trn nhng nguyn tc:
- Coi di sn Cng gio l mt b phn cu thnh v b sung cho s
phong ph ca vn ha Vit Nam.
- Chp nhn quy lut o thi ci c, theo nhng di tch c nt,
nhng phong tc khng cn ph hp vi i sng hin i, vi t tng
canh tn, i mi ca Gio hi Cng gio th c th lu tr, hoc loi b.
- Khuyn khch lu gi nhng di tch c nhng c gi tr c bit
trong vic th hin tinh thn hi nhp vn ha dn tc. iu ny cng cn
c p dng i vi cc hnh thc thc hnh tn gio mang du n nhn
vn, mang tnh dn tc.
- i vi nhng di sn l cc th tch, c bit l cc th tch c
vit bng ngoi ng, bng ch Hn Nm, cn c nhng ngi dch thut
v gii thiu cho ng o mi ngi c bit, ng thi cn c nhng
cch thc lu gi trnh b mai mt.
- Nghin cu di sn Cng gio cng phi c bit ch n cc hin
vt ti cc bo tng, v trong cc b su tp c nhn.
- Chp nhn nhng l hi Cng gio, vi iu kin phi c ng k
t chc v c m bo v mt an ninh trt t./.
Nguyn Th Nam. V di sn Cng gio Vit Nam. 89

CH THCH:
1 Nhng ghi chp sm nht sm nht v vic truyn b Cng gio vo Vit Nam
c tm thy trong sch Khm nh Vit s Thng gim Cng mc: nm
Nguyn Ha nguyn nin (1533) i L Trang Tng, c mt dng nhn tn l I-
Ni-Khu i ng bin ln vo ging o Gia T lng Ninh Cng, Qun Anh
thuc huyn Nam Chn v lng Tr L thuc huyn Giao Thy. Tuy nhin, hin
nay vn cha tm thy nhng ghi chp ng tin cy v nhn vt lch s k trn.
Nm 1569 c Gim mc Diego Advarte ngi Ty Ban Nha n x ng Ngoi,
c vua L cho php truyn gio, sau vo ng Trong cng c cho php
hot ng t do. Nm 1615 c coi l du mc chnh thc nh du vic truyn
gio vo Vit Nam vi s kin on truyn gio ca Dng Tn do Linh mc F.
Buzomi dn u n Ca Hn (thuc Nng ngy nay), cng i cn c Linh
mc D. Carvalho v 3 tr s A. Dias, Joseph, P. Saito. Cng vic truyn gio
ng Ngoi chnh thc bt u t nm 1627 sau chuyn i kh thnh cng ca
Linh mc Pedro Marques v Linh mc Alexandre de Rhodes n Ca Bng
(Thanh Ha).
2 Theo thng k, tnh n nm 2008 s lng tn Cng gio Vit Nam l hn
6,18 triu ngi, chim t l 7,18% tng dn s. S c s th t ca Cng gio l
trn 6.000 v ang c xu hng tng, nhng vn kh khim tn so vi s lng
hng vn c s th t ca cc tn gio, cc dng thc thc hnh tn gio khc ti
Vit Nam.
3 o Duy Anh (2003), Hn Vit t in, Nxb. Vn ha Thng tin, H Ni: 97.
4 Bu K (2009), T in Hn Vit t nguyn, Nxb. Thun Ha, Hu: 433.
5 V Quang Trng (ch bin, 2010), Bo tn v pht huy gi tr di sn vn ha phi
vt th Thng Long - H Ni, Nxb. H Ni: 27.
6 Nguyn Kim Loan (ch bin, 2014), Bo tn v pht huy di sn vn ha Vit Nam,
Nxb. Vn ha Thng tin, H Ni: 9.
7 iu 1, Chng 1, Lut Di sn vn ha nm 2001 sa i, b sung nm 2009 v
vn bn hng dn thi hnh (Ti bn c b sung), Nxb. Chnh tr Quc gia, H
Ni, 2011.
8 Nguyn Kim Loan (ch bin, 2014), Bo tn v pht huy di sn vn ha Vit
Nam, sd: 21 - 25.
9 Theo , di sn vn ha c chia thnh di sn vn ha vt cht v di sn vn
ha tinh thn. Di sn vn ha vt cht l nhng di sn tha mn nhu cu v vt
cht ca con ngi nh nh , qun o, dng, mn n..., cn di sn vn ha
tinh thn l nhng di sn tha mn cc nhu cu tinh thn ca con ngi nh vn
chng, ngh thut, tri thc...
10 Theo tiu ch ny, di sn vn ha thng thng c chia thnh di sn vn ha
vt th v di sn vn ha phi vt th.
11 Hi ng Gim mc Vit Nam (2007), B Gio lut 1983, Nxb. Tn gio, H
Ni: 577.

89
90 Nghin cu Tn gio. S 4 - 2015

12 Xem thm: Phan Tn Thnh (2012), Gii thch Gio lut, Tp V: Ti sn - Ch

ti - T tng, Hc vin a Minh G Vp, Tp. H Ch Minh.
13 Vn ny cng lin quan n b mn Thnh Mu hc (Magnificat).
14 Hi ng Gim mc Vit Nam (2007), B Gio lut 1983, sd: 366.
15 Vit Nam ni ring, khu vc ng chu nh hng truyn thng ca vn minh
Trung Hoa ni chung.
16 Chu u ni chung v khu vc Ty u theo Cng gio Roma ni ring.
17 Cc dng truyn gio xut hin sm v c nh hng mnh n Cng gio Vit
Nam l: Dng Tn (Societas Jesu, Jesuits), dng a Minh (Dominicain), dng
Phan Sinh (cn gi l Dng Phanxic, tn quc t Franciscans), dng u Tinh
(Augustino, B o Nha), v Hi Tha sai Paris (Socit des Missions
trangres de Paris).
18 Vit Nam c 4 Vng cung thnh ng l nh th La Vang (Qung Tr -
b hy hoi trong chin tranh, nay cn thp chung), nh th c B Si Gn
(Tp. H Ch Minh), nh th Ph Nhai (Nam nh), qun th nh th S Kin
(H Nam).
19 Nh: n Thnh L Ty (H Ni - mt trung tm hnh hng ln ca Cng gio
Vit Nam), n thnh Ph Nhai (Nam nh)...
20 Nh c M La Vang (Qung Tr - mt trong nhng trung tm hnh hng ln
nht ca Cng gio Vit Nam hin nay), c M Tr Kiu (Qung Nam), c
M Mng en (Kon Tum)...
21 Nh php trng Sn Ty, Hi Dng, Nam nh i cng vi n l nhng
loi gng, cm, dy tri, o thm mu... ca nhng ngi Cng gio b hnh
quyt (nhng hin vt ny vn c lu gi ti nhiu x o, v i khi vn
c trng by trong cc dp l ln ca Cng gio, chng hn nh trong dp khai
mc Nm Thnh 2010 ti S Kin).
22 Nh qun th nh th Pht Dim (Ninh Bnh).
23 Nh Ninh Cng (Nam nh), Ca Bng (Thanh Ha)...
24 Nh vn, v, cc bi dn ca c ghi chp trong cc sch ch Hn - Nm hoc
ch Quc ng.
25 Nguyn Vn Huy, V Th H, V Th Thanh Tm (2008), Hnh trnh i n
cuc trng by sng trong b tch - vn ha cng gio ng i Vit Nam,
trong Cc cng trnh nghin cu ca Bo tng Dn tc hc Vit Nam, tp 7: 174
- 209.
26 iu 4, Lut di sn vn ha sa i, b sung nm 2009 v vn bn hng dn thi
hnh, Nxb. Chnh tr Quc gia, H Ni, 2010: 8 - 9.

TI LIU THAM KHO

1. o Duy Anh (2003), Hn - Vit t in, Nxb. Vn ha Thng tin, H Ni.
2. Hi ng Gim mc Vit Nam (2007), B Gio lut 1983, Nxb. Tn gio, H Ni.
Nguyn Th Nam. V di sn Cng gio Vit Nam. 91

3. Nguyn Vn Huy, V Th H, V Th Thanh Tm (2008), Hnh trnh i n

cuc trng by sng trong b tch - vn ha cng gio ng i Vit Nam,
trong Cc cng trnh nghin cu ca Bo tng Dn tc hc Vit Nam, tp 7.
4. Bu K (2009), T in Hn - Vit t nguyn, Nxb. Thun Ha, Hu.
5. Nguyn Kim Loan (ch bin, 2014), Bo tn v pht huy di sn vn ha Vit Nam,
Nxb. Vn ha Thng tin, H Ni.
6. Lut Di sn vn ha nm 2001 sa i, b sung nm 2009 v vn bn hng
dn thi hnh (Ti bn c b sung), Nxb. Chnh tr Quc gia, H Ni, 2011.
7. Phan Tn Thnh (2012), Gii thch Gio lut, Tp V: Ti sn - Ch ti - T tng,
Hc vin a Minh G Vp, Tp. H Ch Minh.
8. V Quang Trng (ch bin, 2010), Bo tn v pht huy gi tr di sn vn ha phi
vt th Thng Long - H Ni, Nxb. H Ni.

Abstract

DISCUSSION ON THE CATHOLIC HERITAGES IN VIETNAM

Catholicism was propagated in Vietnam for more than 400 years. And
it is one of religions that has a large number of believers. During a long
time, Vietnamese Catholics have created their material and spiritual
values which were preserved according to the process of history.
However, it seems that not all of those values were totally accepted by
Catholics and non-Catholics. In contrast, some values/elements cause
contradictions. Thus, there are diverse evaluation of Catholic values that
consist of Catholic heritages. This text mentions views, categories and
research on Catholic heritages in Vietnam. It also indicates the mode of
conservation and employment these heritages.
Keywords: Catholicism, heritage, Vietnam.

91