Professional Documents
Culture Documents
Thế giới tâm linh trong truyện thơ nôm PDF
Thế giới tâm linh trong truyện thơ nôm PDF
NGUYN TH GI
TH GII TM LINH
TRONG TRUYN TH NM
LUN VN THC S VN HC
LI CM N
Trong qu trnh tham gia kha hc Sau i hc v thc hin lun vn ny, ngi vit n
nhn s gip , chia s, ng vin ca kh nhiu bn b, ng nghip v qu Thy C.
Ngi vit xin chn thnh bit n PGS. TS. L Thu Yn Ph ch nhim Khoa Ng Vn,
Trng i hc S phm Thnh ph H Ch Minh. C cm thng, chia s v ht lng gip ,
hng dn ngi vit trong sut qu trnh thc hin lun vn.
Xin chn thnh cm n qu Thy C trong Ban ch nhim Khoa Ng Vn, phng Khoa hc
Cng ngh - Sau i hc Trng i hc S phm Thnh ph H Ch Minh, qu Thy C trong ban
ging hun tn tnh truyn t kin thc v gip ti trong sut qu trnh hc tp.
Xin cm n Ban Gim Hiu v tp th gio vin T Vn Trng THPT Thnh Lc to iu
kin cho ngi vit trong qu trnh tham gia kha hc Sau i hc.
Xin cm n cc ng ch Lnh o v qu ng nghip c quan Cng on Gio dc Thnh
ph, S Gio dc o to Thnh ph H Ch Minh chia s, to iu kin cho ngi vit trong
qu trnh thc hin lun vn.
Xin cm n tt c qu ng nghip, bn b v gia nh chia s, ng vin, gip ngi
vit trong sut qu trnh thc hin v hon tt lun vn.
Tuy c gng nhng lun vn khng th trnh khi nhng thiu st, knh mong c s ch
dn ca qu Thy C, qu ng nghip v bn b.
Ngi thc hin Lun vn
Nguyn Th Gi
M U
1. L do chn ti
Trong bt k thi i no ca x hi, cuc sng ca con ngi u c mi quan h tim n
vi th gii tm linh. Mt mi quan h c lc hin hin kh r trong sinh hot vn ha, tinh thn ca
con ngi nhng cng c lc tn ti n kn trong tm hn, trong np ngh ca c nhn, cng ng
m chng ta tht s cha l gii ht
C th ni, th gii tm linh l i sng tinh thn v cng huyn b ca nhn dn chi phi rt
nhiu i vi cuc sng v rt quan trng i vi mi ngi. Th gii tm linh l th gii ca ci
thing ling, m ch c ci g cao c, lng thin v p mi c th vn ti. C cng ng
tn th v c kt nhau li trn c s ca ci thing ling y. [70, tr. 115]
Theo Lai Thy, con ngi l mt thc th a chiu l bn cht sinh hc, bn cht
x hi v bn cht tm linh. Ba bn cht ny to thnh chiu su, chiu rng v chiu cao ca con
ngi. [103, tr. 7].
Chnh v vy, i sng ca con ngi lun tn ti v tim n th gii tm linh, mt lnh vc
ca i sng tinh thn. l mt lnh vc gn lin vi nhng khi nim ci thing ling, ci cao c,
ci siu vit khng ch c i sng tn gio m cn c c trong i sng tinh thn, i sng x
hi. Khng ch c Tri, Pht, Thn, Thnh mi th hin s thing ling m t nc, qu hng,
lng yu thng con ngi, s tht, cng l, o lm ngi cng thing ling khng km. V vy,
th gii tm linh lun tn ti trong i sng con ngi v tr thnh truyn thng vn ha m nt
qua mi thi i. l mt gi tr c bn v vnh hng ca i sng con ngi.
Qua nhiu ti liu nghin cu v tm linh, c th ni Nguyn ng Duy c kt tht s
gi tr v tm linh:
Tm linh l nhng ci tru tng thing ling, thanh khit, gi tr tm linh bt ngun t ci
thing ling.
Tm linh l ci nn vng chc, l hng s, v vnh cu trong nhiu mi quan h con ngi.
Th gii tm linh lun tn ti trong lng mi ngi. iu c th hin tht sinh ng
trong vn hc Vit Nam t vn hc dn gian n vn hc trung v hin i. Trong , vn hc
Trung i l mt b phn vn hc th hin kh phong ph th gii tm linh c trong vn xui v
trong Truyn th Nm. c bit, Truyn th Nm l mt b phn vn hc kh c o, c gi tr v
n cng c v tr rt quan trng trong i sng tinh thn ca ngi bnh dn xa. V vy, th gii
tm linh trong Truyn th Nm cng v cng phong ph, a dng v c du n ring. Chnh iu
ny hp dn ti chn ti: Th gii tm linh trong Truyn th Nm lm lun vn cho kha
hc ca mnh. Cng vi xu hng cng nghip ha - hin i ha, th mnh ca khoa hc t nhin
3. Lch s vn
Vi ti Th gii tm linh trong Truyn th Nm, chng ti xut pht t vic tm hiu
quyn C s vn ha Vit Nam ca Trn Ngc Thm. Vi gio trnh ny, chng ti nhn thy c
cc vn to nn tng cho th gii tm linh sinh si, pht trin. l, t nc ta thuc loi hnh
vn ha gc nng nghip nn trong cch ng x vi mi trng t nhin, ngh trng trt buc
ngi dn phi sng nh c ch cy ci ln ln, ra hoa kt tri v thu hoch. Do sng ph thuc
nhiu vo thin nhin nn dn nng nghip c thc tn trng v c vng sng ha hp vi thin
nhin. Chnh v vy, ngi Vit Nam m ming ra l ni ly tri, nh tri, n tri. T ,
ngi Vit hnh thnh tc th cng, khn vi, cu o, tn th Tri, Pht th hin tn ngng
sng bi t nhin. Trn Ngc Thm cng cp n kha cnh t chc cng ng, con ngi nng
nghip a sng theo nguyn tc trng tnh. Hng xm sng c nh, lu di vi nhau, phi to ra
mt cuc sng ha thun trn c s ly tnh ngha lm u. Li sng tnh cm y dn n thi
trng c, trng vn trong cng ng, tp th. Bn cnh , trit l m dng to nn mi lin
thng gia m - dng hnh thnh tn ngng sng bi con ngi. Ngi cn sng l ci dng,
ngi cht sang ci m, th gii ca m ti, m ph; cht l tip theo s lun hi ch khng chm
dt. T , con ngi c quan nim v hn ma, ha kip, khng gian m ph
V vn ha tm linh, vi kh nhiu cng trnh nghin cu v vn ha, hu ht cc tc gi u
cp n cc vn lin quan n vn ha tm linh. Tuy nhin, cc tc gi thng ch dng li
vic nu hin tng v nhn nhn mt cch khi qut.
7. Phng Hoa.
17. Chuyn Ci Tm Ci Cm
9. Phan Trn.
12. L Cng
13. Lu N Tng
14. Bn N Thn
24. Nh Mai.
25. N T Ti
26. Quan m Th Knh
27. Bch Cu K Ng
28. Ph Dung tn truyn
29. Lm Tuyn K Ng
30. Trn Minh kh chui
Chng 1
NHNG VN CHUNG
1.1. Truyn th Nm
1.1.1. S ra i v pht trin
Truyn th Nm l mt b phn Vn hc kh c o, c du n ring trong vn hc Trung
i. D s ra i ca Truyn th Nm cng ch dng li cc gi thuyt ca cc nh nghin cu
nhng hu nh cc nh nghin cu xc nh Truyn th Nm ra i trn nn tng ca Vn hc dn
gian. Theo gio s inh Gia Khnh: Truyn Nm ch l mt hin tng chng t nh hng su
sc v mnh m ca vn hc dn gian vo vn hc vit bng ch Nm ca tr thc phong kin.
l nh hng ca truyn c tch. Nhng y li cn phi thy nh hng rt ln ca th ca dn
gian. Th th trong Truyn Nm bt ngun t th th dn gian. Ngn ng vn hc trong Truyn
Nm cng bt u t ngn ng th dn gian. Cho nn s n r ca Truyn Nm trong khong t
th k XVI tr i, c bit l t th k XVIII cng li phn nh tnh hnh th ca dn gian trong cc
th k y. [51, tr. 67]
Kho st Truyn th Nm trong kho tng Truyn Nm hin nay, chng ta c th thy Truyn
th Nm c hai loi: mt loi vit theo th th lc bt, mt loi vit bng th th ng lut.
Theo Nguyn Lc, Truyn Nm ng lut ra i trc th k XVIII, t th k XVIII tr i
khng thy c na. Cn Truyn Nm lc bt th khng xc nh ra i khi no nhng ch bit n
pht trin nhiu nht cui th k XVIII n na u th k XIX [64, tr.30]
Theo ng Thanh L: S ra i ca Truyn Nm bt ngun t mt yu cu phn nh x hi
vi nhng ni dung thi i cng nh vi nhng iu kin thc tin ca bn thn thi i y. [61,
tr. 50]
Kt hp hai kin ca Nguyn Lc v ng Thanh L, chng ta gn vo lch s c th ca
t nc Vit Nam th hai gi thuyt trn c c s. Bi v bt u th k XVI, x hi phong kin
Vit Nam c nhiu mu thun. Mu thun gia cc phe phi phong kin cm quyn ca giai cp
thng tr v mu thun gia nhn dn b tr vi triu nh dn n s sp ca triu L, thay
vo nh Mc. Nh Mc cng khng gi c s on kt, pht trin bi nhng mu thun trc
vn tip tc ngm ngm v cui cng bng pht qua cc cuc khi ngha ca nng dn. c bit l
n th k XVIII, x hi phong kin ngy mt khng hong dn n i sng nhn dn ngy mt
au kh, lm than; nhng truyn thng o c tt p ngy mt lung lay v ph v. C l y l
nn tng cho nhng c m, khao kht v cng l, tnh ngi, cuc i l c s cho t tng
nhn vn ny sinh v pht trin. cng l ci ngun pht trin ca Truyn th Nm nh ng
Truyn th Nm xy dng nhng mi tnh ca nhng con ngi nhng hon cnh tri
ngc nhau nh nng Ngc Hoa, con gi mt tng cng quan i ph gia, yu Phm Ti l mt
hn s nh thi phi n xin i hc, nng Phng Hoa, con gi quan Thng th B h, yu Cnh
Yn, tuy cng l con mt quan ng s, nhng thc t th ang i n xin nui m. C gi trong
truyn L Cng l mt cng cha li yu say m mt chng trai:
n my n sch gian trun,
Khp chn xa gn ai thy cng thng.
Nng Cc Hoa yu Tng Trn hay Cc Hoa yu Phm Cng tuy khng phi con quan nhng
cng l con gi gia nh ph h, v Phm Cng hay Tng Trn th cng ging nh Phm Ti. Trong
truyn Hong Tru, nng cng cha Nam Vit yu chng Hong t Trung Quc, c hai ngi
u xut thn t tng lp quyn qu l mt trng hp him c trong Truyn th Nm. C th ni,
cc tc gi Truyn th Nm xy dng nhng mi tnh nh vy l mt cch ph nh quan nim
hn nhn phong kin, bt buc trai gi ly nhau trc ht phi tng xng v gia sn v ng cp.
Chnh v vy, nhng mi tnh trong Truyn th Nm khng theo l gio phong kin nn n rt t
nhin, thun theo tnh cm, o l nn nhng mi tnh y thng rt p v su sc.
Tt c nhng i trai gi trong Truyn th Nm, h khng qu t nng v lun l, o c,
v d lun v thnh kin ca x hi phong kin khi n vi tnh yu. C s h yu nhau l phm
cht, ti c ca con ngi, l s xc ng trc cnh ng khng may trong cuc i ca h.
Truyn th Nm bnh dn, phm tr o c c th hin l phm vi gia nh m ni bt
l tit, ngha. Ni dung Truyn Nm l cuc u tranh ca thin thng c, ca ngay thng gian, ca
chnh ngha thng phi ngha, ng thi cng l cuc u tranh bo v tnh ngha v chng,
bo v gia nh chng li nguy c lm cho n tan v. Cc Truyn Nm bnh dn Phm Ti Ngc
Hoa, Tng Trn Cc Hoa, Phng Hoa, Phm Cng Cc Hoa, L Cng, Thoi Khanh Chu
Tun, Hong Tru, Ph Dung tn truyn, u c ni dung nh th.
Bn cnh nhng tm lng st son, thy chung ca nhng ngi v, Truyn th Nm cng
lm ni bt hnh nh ca nhng ngi chng rt mc chung tnh. Phm Ti t chi mi tc
quyn v ba trm m n cung tn chia i, dt khot chung thy vi Ngc Hoa. Phm Cng ba
ln i thi u Trng, ba ln vua p g cng cha. C ba ln Phm Cng u t chi, trc sau chng
vn trn vn vi Cc Hoa. n khi Cc Hoa cht, chng cn nh ng thip xung m cung tm
v. Nhn vt Tng Trn v Chu Tun cng c nhng nt tng t nh vy.
Truyn Nm c bit cao vai tr ngi ph n. T nng Cc Hoa n nng Ngc Hoa,
nng cng cha trong truyn L Cng n nng cng cha trong truyn Hong Tru hay nng
Phng Hoa trong truyn cng tn, tt c u mnh m v ch ng. H ch ng trong tnh yu v
ch ng trong vic u tranh bo v hnh phc gia nh. D hon cnh c tri ngang, o le n
u cng khng lm h gc ng. H khng d dng u hng trc hon cnh hoc bung xui theo
nh mnh m h lun kin quyt u tranh, vt qua. Khi yu sc th h c thn linh gip , u
tranh trn dng th khng xong, cht xung m ph h li tip tc u tranh cho n khi chin
thng. C th ni vai tr ca ngi ph n trong Truyn th Nm thc cht phn nh vai tr ca
ngi ph n trn bnh din gia nh, c bit l gia nh trong giai on ch phong kin suy tn.
Truyn th Nm, s lin h gia ch u tranh bo v tnh v chng, bo v gia nh vi
vic cao c bit vai tr ch ng ca ngi ph n, khng phi l ngu nhin m c tnh cht tt
yu ca n.
Truyn th Nm cng bt u tin vo phn nh hin thc cuc sng vi nhiu mi quan
h phc tp, nhng xung t mnh m gia con ngi vi con ngi trong giai on ch phong
kin Vit Nam trong thi k suy tn, khng hong d di Chnh v vy, ni dung ca Truyn th
Nm trong giai on th k XVIII XIX tp trung vo hin thc x hi vi s phn con ngi
trong cnh b tc, mt phng hng trong mt x hi bao trm mu xm xt t bc thng trm
ca th s.
Vi ni dung tp trung vo hin thc cuc sng, Truyn th Nm ph phn, t co giai cp
thng tr vi bn quan li, tng lp qu tc cho n bn nh giu ph h. truyn Lc Vn Tin,
Nguyn nh Chiu phn nh nhng bc th sinh theo hc sch thnh hin nhng li nh nhen,
him c nh Trnh Hm, Bi Kim Nhng tn quan li sai nha n cp ph ca ci gia nh
Thy Kiu, trng trn i tin hi l, hnh nh quan Tng c trng thn H Tn Hin vi h sch
la gt Thy Kiu chin thng T Hi
Truyn th Nm bn cnh xy dng nhng mi tnh ca nhng con ngi, c hai hon cnh
tri ngc nhau th cng xy dng nhng mi tnh ca nhng giai nhn ti t sng trong gia nh
quan li giu sang. l mi tnh gia Phm Kim v Qunh Th, gia Thy Kiu vi Kim Trng,
gia Dao Tin vi Lng Sinh, Phan Tt Chnh v Trn Kiu Lin u mn ng h i theo
quan im ca Nho gio phong kin. Nhng mi tnh ca nhng i giai nhn ti t thng i vo
tan v. Cc nhn vt t ra thiu mnh m, quyt lit bo v tnh yu nhng cng c th ni mt
phn do th lc ca x hi phong kin chi phi mnh m. S knh tn trang din ra gia mt bn
l tnh yu ca Phm Kim v Qunh Th vi mt bn l vic cng hn ca vin c. Trc s
nham him ca tn quan li c, mi tnh Phm Kim Qunh Th tan v mt cch d dng.
Ngi vit truyn t lng thng cm mi duyn ca h v ph phn mnh m th lc en ti
ch p ln mi tnh p y.
Trong Truyn th Nm, m hnh cu trc gp g tai bin on t th trng on tai bin
l trng on c nhiu din bin phc tp nht ca ct truyn. a phn, nhn vt chnh phi tri
qua nhng bin c cc k quan trng vi nhng th thch rt kh vt qua. Trong nhng trng
hp nh th, nhn vt ca Truyn th Nm thng c s h tr ca sc mnh v hnh ca nhng
yu t thn k. Nh vy, cc nhn vt chnh mi c th vt qua cc th thch i n thng li cui
cng bc vo trng on on t nh cu trc c hu ca n (L Cng, Phm Cng Cc
Hoa, Phm Ti Ngc Hoa, Truyn Chng Chui, Chuyn Ci Tm Ci Cm, Hong Tru, Ph
Dung Tn Truyn...).
Song song vi yu t thn k, Truyn th Nm cn s dng cc m - tp dn gian nh c
im ngh thut c sc hp dn c bit ca th loi Truyn th Nm bnh dn.
Chng ta d dng tm gp m tp ca nhn vt chnh trong Truyn th Nm xung m ph
tm ngi thn nh Ngc Hoa xung m ph tm chng l Phm Ti, cn Phm Cng th xung m
ph tm v Cc Hoa.
M tp X kin cnh a c vn dng vo vic Tng Trn x kin nc Tn. M
tp gi gi trai ph bin trong truyn dn gian th trong Truyn th Nm cng l mt m tp kh
quen thuc. Nng Phng Hoa trong truyn Phng Hoa ng gi trai v i tn Cnh Yn i
thi. Ngay trong S Knh Tn Trang cng c nng Thy Chu gi trai i d lm cc ni danh
lam, thng cnh, Th Knh gi trai i tu (Quan m Th Knh), nng Phi Nga gi trai i hc, i
thi (N T Ti).
Chng ta cng thy cc tr thi may o, thi thi cm, lm bnh m Tng Trn a ra chn
gia Cc Hoa v Cng cha nc Tn xem ai ng l chnh th, cng l nhng m tp dn
gian trong truyn c tch thn k ly v cc. Mt m tp phong chc hng cng cho chut
t c tn gi chut cng, cng c s dng trong truyn Tng Trn Cc Hoa.
Truyn th Nm, cn c s dng m tp ting n. Ting n nghe nh trch mc, on than
trong truyn Thch Sanh, Thoi Khanh Chu Tun...
Nh vy, vic s dng cc m tp dn gian trong Truyn th Nm nhn chung rt linh hot.
C khi ngi ta gi nguyn dng m tp ca truyn dn gian v s dng n nh mt tnh tit no
nh m tp xung a ngc tm ngi thn Song cng c khi ngi ta ch mn m tp
dn gian ci ch c bn pht trin ni dung ca truyn.
Qua mt s th d va nu, chng ta thy rng vic s dng cc m tp dn gian khng
nhng l mt th php ngh thut, m hn th vic s dng cc m tp dn gian cn l mt quy
lut c tnh tt yu trong quy trnh sng to ca th loi Truyn th Nm. ng thi, vic s dng
ng vn ha vo vic xy dng con ngi Vit Nam pht trin ton din v chnh tr t tng tr
tu, o c, th cht, nng lc sng to, c thc cng ng, lng nhn i, khoan dung, tn trng
tnh ngha, li sng c vn ha, quan h hi ha trong gia nh cng ng v x hi (Bo Nhn
Dn ngy 21/04/2001).
Trong qu trnh lnh o ca ng ta, vn ha vn lun lun l mc tiu quan trng. Chnh
v vy, trong vn kin i hi i biu ton quc ln th X, ng tip tc ch trng pht trin
vn ha, nn tng tinh thn ca x hi. ng ta xc nh:
Tip tc pht trin su rng v nng cao cht lng nn vn ha Vit Nam tin tin, m
bn sc dn tc, gn kt cht ch v ng b hn vi pht trin kinh t x hi, lm cho vn
ha thm su vo mi lnh vc ca i sng x hi.
Xy dng v hon thin gi tr, nhn cch con ngi Vit Nam, bo v v pht huy bn sc
vn ha dn tc trong thi k cng nghip ha, hin i ha, hi nhp kinh t quc t. Bi dng
cc gi tr vn ha trong thanh nin, hc sinh, sinh vin, c bit l l tng sng, li sng, nng
lc tr tu, o c v bn lnh vn ha con ngi Vit Nam. (118, tr. 647).
S lng nh ngha v vn ha rt phong ph, a dng theo nhiu hng tip cn khc nhau.
Qua nhiu ti liu nghin cu, s lng nh ngha v vn ha rt nhiu.
u tin l nh ngha theo li miu t ca E.B. Taylor: Vn ha l ton b phc th bao
gm hiu bit, tn ngng, ngh thut, o c, lut php, phong tc, nhng kh nng v tp qun
khc m con ngi c c vi t cch l mt thnh vin ca x hi (34). y l nh ngha bao
hm nhng yu t tinh thn ca khi nim vn ha.
Khi ni v vn ha Vit Nam, Phan Ngc nhn nh: Vn ha Vit Nam l mt vn ha
khim tn mc mc, khng c g cc oan. Nhng khng v th m vn ha Vit Nam thiu c tnh,
N trnh cu k. N i vo ci nn th bnh d nhng tha thit vi cuc sng con ngi, trong
hc, trong th php, ha, th vn, ngi Vit khng tm ci kinh ngi, ci phi thng m tm ci
bnh d, tm ci gn gi. [75, tr. 126]
Trn Quc Vng nh ngha: Vn ha l ci t nhin c bin i bi con ngi, bao
hm c k thut, kinh t t hnh thnh mt li sng, mt th ng x, mt thi tng qut
ca con ngi i vi v tr, thin nhin v x hi, l ci vai tr ca con ngi trong v tr , vi
mt h thng nhng chun mc, nhng gi tr, nhng biu tng, nhng quan nim to nn
phong cch din t tri thc v ngh thut ca con ngi. [123, tr. 35 36]
Qua mt s nh ngha trn, chng ta c th nhn thy vn ha theo hai ngha rng v hp.
Theo ngha rng, vn ha bao gm cc gi tr vt cht v gi tr tinh thn, cn theo ngha hp truyn
thng vn ha ch lin quan n i sng tinh thn ca con ngi.
Vi ti Th gii tm linh trong Truyn th Nm, tm linh thuc lnh vc tinh thn, t
tng, tnh cm nn cc yu t v phong tc, tp qun, l nghi, tn ngng thuc v th gii tm
linh bi chng gn vi yu t tm linh, i sng vn ha tinh thn ca dn tc.
1.2.1.2. Tm linh
Trong cuc sng hin i ngy cng pht trin, con ngi vn ti mt iu kin sng
kh cao v vt cht th nhu cu v i sng tinh thn cng c con ngi c bit quan tm. i
sng tinh thn, nhng gi tr truyn thng qu bu ca dn tc, nhng kha cnh trong t duy, np
ngh rt c ch . Bi tt c nhng iu c nh hng v chi phi rt nhiu i vi i sng
tinh thn ca con ngi trong x hi. Chnh v vy, hai ch Tm linh cng c nhc n rt
nhiu trong vn hc, vn ha v trong hin thc i sng x hi.
Trong t in Ting Vit ca Hong Ph, Tm linh theo hng th nht l: Kh nng bit
trc mi bin c no s xy ra theo quan nim duy tm [79, tr. 1112]; theo hng th hai Tm
linh l Tm hn, tinh thn (thng c tnh cht thing ling) [79, tr. 1112].
Xt v cu trc, Tm linh gm hai ch tm v linh kt hp li. Tm hiu theo hng tnh cm
th l tm lng nhn i (sng c tm) [79, tr. 1111]. Tm hiu theo t tm nim l ngh ti
thng xuyn v t nhc mnh ghi nh v lm theo [79, tr.1112] tc l tin theo iu . Nh
vy, tm trong tm linh l nim tin. Cn linh l thing trong linh thing, thing ling. Vy tm linh
c hiu khi qut l nim tin ca con ngi vo s linh thing.
Cng t , Nguyn ng Duy a ra khi nim: Tm linh l ci thing ling cao c
trong cuc sng i thng, l nim tin thing ling trong cuc sng tn ngng tn gio. Ci
thing ling cao c, nim tin thing ling y c ng li nhng biu tng, hnh nh, nim.
[27, tr. 11]
thc tm linh c th hin theo hai cch. Th nht l nim ca con ngi. Th hai l
ng li cc hnh nh, biu tng. Biu tng l ting ni chung biu th v mt tn hiu. Cy
a, ging nc, mi nh l ting ni chung biu th v tn hiu lng qu ngi Vit Nam. M
m, bt hng l ting ni chung v tn hiu th cng t tin. Ngi nh, ngi n l ting ni chung
v tn hiu th thn ca ngi Vit. Ngi cha l ting ni chung v th Pht nc ta Tt c u
l nhng biu tng thing ling. Mi biu tng thing ling l c s bn vng cho nhiu mi
quan h ca con ngi trong x hi.
Nhn chung, cc nh nghin cu v tm linh v vn ha tm linh cho chng ta thy tm linh
lun tn ti v gn b vi thc ca con ngi. Theo nh nghin cu Nguyn Hu Hiu, tm linh
l mt hnh thi thc, c hnh thnh t trong hon cnh lch s c th v phn nh vo thc
con ngi, khng c thc con ngi th khng c tm linh. Tm linh l nim tin thing ling cao
c trong cuc sng con ngi; n cng l nim tin tn gio. Ci nim tin thing ling c th
hin qua nim v biu tng. Trong sinh hot tm linh, con ngi th hin c tin, nim xc tn v
mt i tng thing ling bng cch phi to ra mt ni, mt ch th phng vi bi v, tng
chn dung ca i tng cng vi nghi thc cu cng. Ni mt cch khi qut, nh nghin cu
Nguyn Hu Hiu cho rng cch biu hin sinh hot vn ha tm linh th hin qua ba dng:
Vn ha tinh thn (v hnh): l nhng hiu bit, nhng suy lun, nhn thc v mt nim
tin thing ling i vi mt i tng no .
Vn ha vt cht (hu hnh): l c s vt cht, ni chn th phng: nh, cha, miu,
n th vi cc kh t v nhng biu tng lin quan.
Vn ha hot ng: l nghi thc cng t [39, tr. 8].
Theo ti liu bin son ca Lai Thy v Phn tm hc v vn ha tm linh, y c th
xem l mt nhn xt, bn lun kh tng qut v tm linh:
Trc y, ni n tm linh l ngi ta ngh ngay n tn ngng v tn gio, v ng nht
n vi tn ngng v tn gio. Thc ra, khi nim tm linh va hp hn li va rng hn khi nim
tn ngng tn gio. Hp hn l tn ngng tn gio ngoi phn tm linh ra cn c phn m tn d
oan v s cung tn tn gio. Bi va l mt lnh vc ca i sng tinh thn va l mt thit
ch x hi, m l mt thit ch x hi th khng trnh khi s th tc ha, s tha ha do vic li
dng ca giai cp thng tr. Rng hn v tm linh gn lin vi nhng khi nim ci thing ling, ci
cao c, ci siu vit... khng ch c i sng tn gio, m cn c trong i sng tinh thn, i
sng x hi. Khng ch c Thng , c cha tri, Thn, Pht mi thing ling, m c T quc,
lng yu thng con ngi, s tht, cng l cng thing ling khng km. C nh vy, con ngi
mi t n chiu cao ca con ngi. V nu nhng ci b gii thing th con ngi khng cn
bit ly g khu bit mnh vi ng vt. [103, tr. 7 8]
Bn cnh , tm linh cn tn ti rt a dng, phong ph trn nhiu phm vi nh i sng c
nhn, gia nh, cng ng lng x, t quc giang sn, trong vn hc ngh thut, trong tn ngng
tn gio. V c th ni tm linh cn c ranh gii rt gn gi vi m tn d oan mt tiu cc ca
i sng tinh thn con ngi trong x hi.
Nh vy, tm linh l mt phn quan trng trong i sng tinh thn ca con ngi bn cnh
i sng vt cht tn ti c th, bi trong i sng con ngi, ngoi mt hin hu cn c mt tm
linh. V mt c nhn nh vy, m mt cng ng (gia nh, lng x, dn tc) cng nh vy. Nu
mt hin hu ca i sng con ngi c th nhn thc qua nhng tiu chun c th s m c, c
th nh gi qua nhng g c th nht nh, th v mt tm linh bao gi cng gn vi ci g rt
tru tng, rt mong lung, nhng li khng th thiu c con ngi. Con ngi s d tr thnh
con ngi, mt phn cn bn l do n c i sng tm linh. Ngha l tun theo nhng gi tr bt
ngun t ci thing ling, ci b n, nhng gi tr to thnh i sng tm linh ca n [70, tr. 36].
V th, tm linh l th gii ca ci cao c, thing ling m con ngi lun hng n. Tm
linh tn ti trong c i sng tinh thn, i sng x hi v i sng tn gio.
T nhng mi quan h phong ph gia tm linh i vi cc phng din, lnh vc khc,
chng ta cn xem xt cc mi quan h ca tm linh nhn thc v tm linh ton din v su sc
hn.
Tm linh vi tn ngng
Trong Hn Vit t in Tn ngng l lng ngng m mt tn gio hay mt ch ngha
[102, tr. 95].
Nh nh ngha trn, tn ngng khng ch gii hn lng ngng m v nim tin tn gio
m tn ngng cn th hin phm vi kh rng trong i sng tinh thn ca con ngi. Bi trong
thc t, nhiu ngi khng theo tn gio no c nhng h vn c nim tin vo ng thing ling,
cao c, nhng ng linh thing, thn b... Trn c s tn ngng t quan nim sng bi t nhin v
sng bi con ngi, ngi Vit c nhng tn ngng dn gian rt phong ph ngoi tn ngng tn
gio.
Ni n tn ngng dn gian tt nhin c nhiu iu mu thun v huyn hoc. Khoa hc
hin i cho rng: nhng dng thc sinh hot tm linh, tuy c ni dung tn gio song cha t ti
trnh ca mt tn gio Ngi ta thng gi l tn ngng nh th cng T tin, th Thnh
hong, th Mu, th cc thn linh khc ang tn ti Vit Nam.
C th ni th cng l mt tn ngng mang tnh truyn thng ca dn tc Vit Nam. Gn
gi nht l vic th cng cha m, ng b, t tin. Truyn thng ny xut pht t quan nim: cht l
s lun hi, thay i t cuc sng ny sang cuc sng khc. Vic th cng th hin kh phong ph
qua: Th t tin, cng t ngi cht, th cc v thn.
Ngi Vit c mt nim tin c bit vo tn ngng dn gian. Chnh v th m tn ngng chi
phi su sc i sng ca h. Nhng i la th nguyn khi yu nhau v tin tng vo li th . V
tin nn h ch nhau i khi sut c mt i cng nh tin rng s trng pht s n vi nhng ai
phn bi li th. Hoc nh mi a con khi ln ln phi hc bi hc v ch hiu, o lm con
phi hiu tho vi cha m l o l i v mu sc tn ngng l ch ngi ta tin rng
nhng k bt hiu th s gp qu bo, s gp nhiu bt hnh trong cuc i nh s bo ng th h
sau, b tri trng pht, khi cht i s khng c siu thot hoc phi b y xung mi tm tng
a ngc, tm trong vc du si
Nhng ngi nng dn sng thun hu, chn cht, tht th bi l h tin hin gp lnh,
c gp c v iu c xem nh mt l d nhin i. Ngi ta tin vo s trng pht hoc ban
nhiu mt tch cc nhng bn cnh cng c mt tiu cc. l khi con ngi nhn thc khng
ng v tm linh hoc dng nim tin tm linh ca con ngi thc hin nhng mc ch trc li
t nim tin, tn ngng. Trng hp con ngi m mui, tin tng m qung vo nhng biu hin
tn ngng theo hng tiu cc th l m tn d oan.
Tm linh vi m tn d oan
Chng ta xc nh tm linh l nim tin ca con ngi vo s linh thing. Nhng nim tin
y, s linh thing y phi hiu theo hng tch cc. Tm linh hon ton khc vi m tn d oan.
Theo t in Ting Vit ca Hong Ph, m tn l tin mt cch m qung vo thn thnh,
ma qu, s mnh v nhng iu huyn hoc [79, tr. 776]. Theo hng ngha th hai m tn l a
chung, tin tng mt cch m qung, thiu suy xt [79, tr. 776]. Cn d oan l lng tin vo
iu qui l, huyn hoc, nhm nh [79, tr. 328].
Vy, m tn d oan l tin mt cch m qung vo nhng iu qui l, s tin tng m thiu
suy xt, khng c c s nn d dn n nhng hu qu khn lng. iu ny hon ton khc vi
tm linh nim tin vo s thing ling cao c v chnh tm linh s hng con ngi n cuc sng
tt p vi lng nhn i, hiu ngha, vi nhng i nhn x th mang tnh nhn bn, nhn vn... V
tin vo s k diu ca cuc i nu chng ta sng tt, sng phi o theo nim tin hin gp
lnh, i c lut nhn qu...
Bi v m tn d oan l nhng thc, hnh vi m mui, tin v da vo nhng biu tng,
tri l t nhin, c hnh vi l bi ng x mang tnh cht cung tn, nhm nh tri vi l phi v
hnh vi thng thng ca mi ngi chung quanh; lm hi n i sng vt cht v tinh thn ca
mi ngi (T in Tn gio dn theo Mai Thanh Hi) [36, tr. 107].
Nh vy, iu quan trng l lm sao cho mi ngi hiu c tm linh khc vi m tn d
oan. M tn d oan c tc hi nh th no mi ngi bi tr, loi b.
Theo kin ca Trng Thn, Cn nhn thc ng v tch bc thnh hai vn : M tn v
D oan. V c nhng iu m tn m khng c d oan. Thc cht tn ngng, tn gio l m tn (v
tin vo nhng iu khng c tht), nhng bn cht ca n li khng c d oan. Ngay thut ng d
oan: d l khc bit, oan l mi,... l lm mi, rc ri. Ci g khc vi chnh thng gi l d - c
ngha l khc bit, tn gio ny coi tn gio kia l d - l khc bit, nhng khng gi l d oan
c. y chng ta cn hiu d oan l lm mi, l rc ri, l qung xin, dn n m qung
[102, tr. 153 154].
T c s phn tch trn, Trng Thn cng xut hai vn tn trng tn ngng v
bi tr m tn d oan. Bi v, tn ngng c nhng mt tch cc ng trn trng, duy tr cn m
tn d oan l tin mt cch m mui, k d, khc thng dn n nhng tc hi nn cn phi bi tr.
Trng Thn khng nh ta khng chng m tn, nhng phi chng d oan hoc phi dng c
cm t m tn d oan ch nim tin bin dng, qui d, xng by l nhng tn gio, tn
ngng b li dng... c hi n con ngi ta phi bi tr, phi chng. Tn trng tn ngng v
bi tr m tn d oan l chnh xc, l ph hp [102, tr. 154].
Vi nhn thc v tm linh nh trn, chng ti s trnh by trong Lun vn tm linh trong tn
ngng dn gian t truyn thng thng qua b phn vn hc c th l Truyn th Nm v trn phm
vi i sng tinh thn ca c nhn con ngi.
1.2.1.3. Th gii tm linh
Tm linh l th gii thing ling, cao c. Ngoi i sng vt cht, phm tc th tm hn con
ngi lun hng n ci linh thing, ci cao p ca tinh thn. Th gii tm linh biu hin rt a
dng v v cng phong ph. Bi tt c biu hin ca con ngi lin thng vi ngoi th gii ta ang
sng u tr thnh yu t tm linh.
Theo nh nghin cu Nguyn ng Duy, vi cng trnh Vn ha tm linh, tc gi th
hin vn ha tm linh mt s gn b su sc i vi i sng con ngi. cng trnh ny, tc gi
cho chng ta thy mi quan h ca tm linh trong mi mt ca i sng.
Vi tm linh trong i sng c nhn, iu ny gip cho con ngi c mt nim tin vo
Tri Pht, Thn Tin, vo Cha h sng vi mt c tin (tin vo lut nhn qu, hn ma, ha
kip) h sng hng thin, sng lc quan hn (tin rng cht khng phi l ht), con ngi
c yn tm (tin rng c Tri, Pht, Thn Tin ph tr)
Vi tm linh trong i sng gia nh, m m, bt hng, vic th cng ng b t tin l
nhng biu tng thing ling c sc tp hp to ln trong mi gia nh. C th ni bn th t tin
l biu tng mu tht thing ling nht, li cun ngi ta quy qun on t, nh v ci ngun,
duy tr nhng gi tr thing ling chuyn giao cho con chu. Nhng gi tr tm linh l ht sc bn
vng, l hng s ca vn ha gia nh, mu cht l ch . [29, tr. 34 35].
Tm linh trong i sng gia nh c th hin trong nhng ngy hp mt, gi chp ng
vui, nhng lc tt c nhng thnh vin trong gia nh tp trung v cng quy qun tng nh n
nhng ngi thn khut. Tm linh trong i sng gia nh to cho mi ngi chng ta mt
np ngh thng trc, bt bin: gia nh l ni ta v trong mi ngy, mi chuyn i xa. cng l
ni ta v v c yn tm c lc cn sng v c khi qua i. V khi mt linh hn cng mong
c c ni tr v trong khi hng th cng.
Rng hn khun kh gia nh, chng ta s thy c tm linh t i sng cng ng, lng
x. Vy tm linh y c biu hin nh th no? l thn tng thing ling v cc anh hng
c cng dng lng, gi nc ang c tn th trong nhng khng gian thing ling, nhng ngi
nh, n. nhng khng gian thing ling y, hng nm l thn v hi lng din ra, th li l
nhng dp nim tin thing ling c cng c. Thn thnh thing ling nhc nh chng ta nh v
ci ngun, l hi thing ling nhc nh chng ta xa b nhng g khc mc bt ha. l nhng
si dy tnh cm v cng thing ling c kt xm lng, cng c khi cng ng. l nhng quan
h thing ling nht trong i sng cng ng lng x. N l ci nn vng chc trong mi quan h
lng x. Cng t , khi xa qu hng, x s gp ngi ng hng khng h c quan h huyt
thng, rut tht nhng ngi ta s cm thy rt vui v h s sn sng gip , to iu kin cho nhau
trn nhiu phng din c th. l nt p ca con ngi xut pht t tm linh trong i sng
cng ng, lng x.
Vt qua gii hn ca cng ng lng x, ngi Vit cng c tm linh vi T quc, giang
sn. Ngi Vit ca chng ta chc chn s t ho v ch kin cng ca B Trng, B Triu, t
ho v hai cuc khng chin chng Php v M y v vang ca dn tc v cng chnh lng khi
tng nh n cc th h chin s, ng bo nm xung v qu hng, t nc Nhng chin
tch anh hng gn lin vi nhng a danh, a phng lm cho chng ta kh c th qun Chc
chn trong mi ngi dn Vit Nam ca chng ta u cm thy thing ling khi nghe bi ht quc
ca, s thy xc ng khi vo ving thm lng Bc
Bn cnh , tm linh cn th hin trong vn hc ngh thut, tm linh vi m tn d oan.
Phn bit gia tm linh vi m tn d oan ta thy tm linh l nim tin thing ling c trong nhiu
mt i sng tinh thn. Nhng ngi tin vo Pht v Cha, i tu, theo o, sut cuc i tm nim
vo Pht, vo Cha c th gii thot v ci cht cho mnh y l tm linh. Hoc nhng ngi khng
theo tn gio no, nhng vn tin vo thn Pht thing ling, t n nh cha thp hng khn l,
cu mong s ph h bnh yn, mnh khe gp nhiu may mn y cng l tm linh. Cn xut pht t
s ngi mun kim li bng da vo thn Pht, thng mi ha nim tin, t ra nhng phn bo,
nhiu iu k d khc thng, cng l cho ngi khc, khin cho ngi khc tin theo m mui, hnh
ng theo h, gy tn km sc khe, tin bc v ch, thm ch nguy hi tnh mnh, y l m tn d
oan. tm linh tht s l ci thing ling, cao c mi ngi cn hiu ng v y ngha biu
hin tch cc ca tm linh.
Vi ti Th gii tm linh trong Truyn th Nm, chng ti s tm hiu nhng yu t
tm linh c th hin trong mt s Truyn th Nm m chng ti chn kho st. Vi s phong ph
ca cc yu t tm linh v th gii Tri, Pht, Thn, Tin v tn ngng th cng; duyn kip s
mnh; hn ma v khng gian m ph; php thut, tng s; li th; chim bao mng m, chng biu
hin s lin thng ca con ngi vi th gii ngoi m nhn vt ang sng v chng lm nn
Ngi Vit Nam cn nhn thc r v hai quy lut ca trit l m dng. Nhng quan nim
dn gian: Trong ri c may, trong d c hay, trong ha c phc; Chim sa, c nhy ch mng,
Nhn sa, x n xin ng c lo cng l s din t c th ca quy lut trong dng c m
v trong m c dng. Cng t m hnh thnh nhn thc dn gian v quan h nhn qu
i: Sng lm kh nhiu; Tro cao ng au; Yu nhau lm, cn nhau au; Nht s nh nng, ht
go chy rng, nht nng nh s; Con vua th li lm vua, con si cha li qut l a, Bao gi dn
ni can qua, Con vua tht th li ra qut cha cng l s din t c th ca quy lut m
dng c s chuyn ha, lin thng.
Cng chnh nh c li t duy m dng t trong mu tht m ngi Vit Nam c c trit
l sng qun bnh. Trong cuc sng, gng khng lm mt lng ai; trong vic n , gng gi s hi
ha m dng trong c th v hi ha vi mi trng thin nhin Trit l qun bnh m dng
c vn dng khng ch cho ngi sng m ngay c cho ngi cht. Chnh trit l qun bnh m
dng ny to ra ngi Vit Nam mt kh nng thch nghi cao vi mi hon cnh vi li sng
linh hot, d kh khn n u vn khng chn nn. Ngi Vit Nam l dn tc sng bng tng lai
(tinh thn lc quan): thi tr kh th tin rng v gi s sng, sut i kh th tin rng i con mnh
s sng (Khng ai giu ba h, khng ai kh ba i...)
Trit l m dng cn cho thy s phn nh gia ci thc (dng th) v ci h v (m
ph). V con ngi tin rng gia hai ci m dng ny c s lin thng v hnh m lun lun tn
ti trong np ngh ca nhn dn.
iu ny cng c th hin kh r trong truyn Phm Cng Cc Hoa, Nghi Xun
Tin Lc hai a con khn kh ca Cc Hoa b m k To Th hnh h, bc i phi b nh ra i.
Thng hai con bt hnh, hn Cc Hoa t m cung ln dng th v v, ru ng cho con trong
bc ng lu lc. Hay cnh Phm Cng xung m cung tm v Cc Hoa, hay nng Ngc Hoa t
t c xung m ph gp chng.
Theo trit l m dng, cht tc l c th t trng thi ng tr thnh tnh, hn i t ci
Dng (Dng gian, Dng th) sang ci m (m ti, m ph). l mt th gii bn kia, l ni
hn ngi cht tr v cn c gi l ni chn sui. Vi nim tin cht l v vi t tin ni chn sui,
nhng ng b t tin vn thng xuyn i v thm nom, ph h cho con chu l c s hnh thnh tn
ngng th cng t tin. Bn th t tin bao gi cng t gian gia ni trang trng nht. Ngi
Vit Nam quan nim dng sao m vy cho nn cng t tin bng c n ln mc, dng,
tin nong (lm bng giy, gi l vng m). Cng vi n mc l hng hoa, tr ru. Ru
(ru go) c th c hoc khng, nhng ly nc l th nht thit khng th thiu. Nht thit c, v
n n gin nht, nh no, lc no cng sn, nht thit c, cn v ngha trit l: nc l th qu
nht (sau t) ca dn nng nghip la nc. Sau khi tn tun hng, vng m c em t,
chn ru cng em rt xung ng tn vng c nh vy ngi cht mi nhn c cng t.
Hng khi bay ln tri, nc (ru) ha vi la m thm xung t trc mt ta l mt s ha
quyn la nc (m dng) mang tnh trit l su sc.
1.2.2.1.2. Th gii tm linh nh hng t tn ngng dn gian
T s khi, dn ta tn th v tin tng tt c nhng sc mnh v hnh hay hu hnh m
ngi ta cho rng c th gip hoc lm hi n con ngi nh: tri, t, sm, st, gi, ma,
nc, la...
Dn dn, vi s hiu bit v giao lu vn ha vi cc nc chung quanh ta, trong s tn
ngng ca dn ta ch cn tn th: Tri, Pht, Thn thnh v T tin.
Th cng l biu hin r nht ca th gii tm linh. L hnh thc th hin nguyn vng,
mong c ca con ngi vo th gii siu nhin. Con ngi gi gm nim tin vo Tri, Pht, Thn
linh v mong c cc ng siu nhin y ph tr. Vic th cng c th din ra ti nh, ti cha,
ti miu, n, ti nhng ni t chc cc l hi v ngay c nhng lc con ngi cm thy bt an,
b tc cn c cc ng siu nhin ch che, gip gii thot
Trong gia nh, ngoi vic th t tin, ngi Vit cn th cc v Pht, Thnh khc nh: Ngc
Hong thng , Pht B Quan m (thng t trn bn th t tin). Th ng h (thng t di
bn th t tin). S d bn th c t chng nhau ba bn tng nh vy l theo quan nim: bn th
l ni tng trng cho t tin, x hi, v tr, tri v t. Do vy, bn th thng gian gia l
ni trang nghim nht nhn ra ca chnh.
Trong cc dng tn ngng, th cng l mt hnh thc tn ti rt ph bin v lu di trong
i sng tinh thn ca nhn dn. Con ngi th cng t tin, cng t ngi cht, th thin thn,
nhin thn... Bi con ngi c quan nim v th gii: mi vt u c linh hn (thuyt vn vt hu
linh), thuyt lun hi chuyn kip u thai ca o Pht, trit l sinh t ca Nho gio, quan nim
cht l v ci tin ca o gio, nhn thc ca dn gian cht l mt dng sng mi mi trng
khc v nim tin m ph dng tr hnh thnh tc th cng. Bi mi ngi quan nim rng khi
hng sau khi khn vi, th cng s l mi lin thng gia ngi sng vi ngi cht, gia con
ngi vi Tri Pht, Thn Tin, gia con ngi trn gian vi th gii m ty, m ph...
Xut pht t tn ngng sng bi t nhin v tn ngng sng bi con ngi, tn ngng th
cng tr thnh mt dng ca tm linh rt gn gi v rt ph bin ngi Vit.
Tn ngng sng bi t nhin
Vit Nam l mt t nc thuc nn vn minh la nc nn ngi Vit t xa tng gn
b vi i sng nng nghip. V chnh v vy, th gii tm linh cng bt u t . Vi iu kin
kh hu, thi tit tht thng v hon cnh a l khng thun li nn ngi dn sng theo nng
nghip lun gp phi nhng tr lc, kh khn t thin nhin nh: l lt, hn hn dn n tht ma,
i sng kh khn. Cng t , kh hu, thi tit, thin nhin rt quan trng trong i sng nhn
dn. Vic th cng thn sng, thn nc, thn la tc t l tri, t kh ph bin. V vy, tn
ngng sng bi t nhin c hnh thnh v rt ph bin trong nhn dn.
Vi bn cht hin lnh, chn cht v tm l cam chu ca ngi nng dn nn khi ng trc
nhng tr lc, kh khn ca thin nhin ngi nng dn thng ri vo th ng. Do , ngi
Vit khng i theo hng nhn thc i ph vi t nhin, ch ng, lm ch n m h tm cch
thch nghi vi t nhin, hi ha, tn trng t nhin. Thi tn trng cng vi ni lo lng trc
nhng cn thnh n ca thin nhin dn n tn ngng sng bi cc v thn t nhin nh th
thin thn, nhin thn tc l tc th cc v thn c ngun gc t tri, t cc hin tng thin nhin:
my, ma, sm chp, nc, ni, t, Th vt thing nh: rn, chim, c su, rng, V cng t
tn ngng sng bi t nhin dn n tc t l tri t, cu cho ma thun gi ha
Theo Phan i Don: gc v tr quan, ngi Vit Nam v c mt s nc ng
quan nim v quan h gia con ngi v thin nhin c ba yu t: tri t ngi (thin, a,
nhn) m trong con ngi l b phn ca thin nhin, ng nh tc ng ca ngi Vit Nam
ni ngi l hoa ca t, ngha l con ngi l tinh hoa ca t nhng khng tch khi t. Tri v
t, theo cch ni ngy nay l thin nhin, c xem nh mt thc t ngoi con ngi. Con ngi
l cao qu, nhng khng th thot ly khi thin nhin, m chnh l do thin nhin to nn. [28, tr.
205]
Cng theo Phan i Don, trong v tr quan ca ngi Vit (cng nh mt s nc
ng), ba yu t thin a nhn th trong thc vn ly ci thin lm yu t th nht. Trit
hc phng Ty thng coi trng nhn thc lun, thng s dng cp phm tr t duy v tn
ti lm h quy chiu. ngi Vit thng ch nhiu n cc mi quan h, thng hay dng cp
phm tr thin v nhn kho st thin nhin v x hi. Trong mi quan h thin v
nhn, theo quan im phng ng l hp nht, l tng cm (nhng bin chuyn ca thin
nhin u nh hng trc tip n con ngi). Trong mi quan h , th ng x ca con ngi l
phi gi mi hi ha, to th cn bng, tn trng thin nhin.
Khng th cho rng quan nim truyn thng v quan h gia con ngi vi thin nhin ca
ngi Vit hon chnh khoa hc. Thm ch trong quan nim v thin nhin vn cn nhiu yu t
duy tm, thn b. Thuyt phong thy kh su rng trong dn gian to ra quan nim ci gi l
mch t ca thy a l hn ch tnh nng ng ca con ngi, mt no cng l s khut
phc ca con ngi trc thin nhin. ng thi quan nim t c th cng, sng c h b, rng
ni c sn thn l t tng thn thnh ha, tn gio ha lc lng thin nhin.
Trn ng khai hoang m ci v phng Nam, lu dn ngi Vit c c hi tip xc vi
nhiu tc ngi bn a nh Chm, Khme v c ngi Hoa nhp c Nam b vo th k XVII v
sau . S giao lu vn ha tt yu dn n hin tng giao thoa ca con ngi trong tri t bao la
trn vng t mi. Do , i sng tm linh (ngoi nim tin tn gio) ca lu dn tng bc hnh
thnh bn cnh nim tin, thn linh chnh thng c h mang theo t qu c, nhng tn iu mi c
pha trn t nhiu tn ngng ca cc tc ngi bn a. Giao tip tn ngng l mt qu trnh sng
lc qua tm thc, qua np sinh hot ca lu dn trn vng t mi di s tc ng ca hon cnh
kinh t x hi c th. T , tng ni, tng lc, tng bc hnh thnh h thng tn iu mang nt
ring ca mi a phng.
c bnh yn trong cuc sng mi ni x l, c an ton khi vo rng ly cy, ly
ci, ly mt, sn bn; ra sng chi li bt tm c lu dn tin l c mt v thn no ph h
v phi cu cng gi gm nim tin. l c s hnh thnh mt s dng sinh hot tm linh trn
vng t mi, vi miu th ng T, ng a, b Cha X, Ng Hnh, H B, Sn Thn, Long
Vng, B Thy, dinh ng, dinh B, dinh Cu, dinh C ln lt xut hin ni m h cho l
thch hp.
Nhn chung, quan nim truyn thng ca ngi Vit v quan h gia con ngi vi thin
nhin khng phi l i lp m ngc li cho rng: con ngi vi thin nhin l mt chnh th. To
lp mt mi nh, mt ngi cha, mt chn hay t chc mt l hi con ngi u tm cch gn b,
ha nhp vi thin nhin. Trong sn xut nng nghip, ngi Vit cng lun gi mi cn bng, hi
ha vi thin nhin. T , hnh thnh tn ngng sng bi t nhin qua th thin thn, nhin thn;
th vt thing; tc t l tri t...
Nng thn Vit Nam hin nay c nhiu nh, cha, miu. l di sn kin trc truyn thng
cn li, l a im t chc l hi dn gian, ni th cng nhng ngi c cng vi nc vi dn,
nhng ngi khai c lp p ti a phng, t tin ng b thu trc, mang o l n qu nh k
trng cy v np sng ca ngi Vit. nh, cha v sinh hot nh, cha phn nh c im ca
vn ha v vn minh Vit Nam t ngn xa ti nay.
Tn ngng sng bi con ngi
Ngi Vit xut pht t nhn thc vn vt hu linh bt u ch v mi quan h gia
th gii hu hnh v v hnh, nht l gia s sng v ci cht. H tin rng mi con ngi u c
phn hn v xc. Trong nhn thc dn gian, th xc v linh hn ca con ngi va gn b va tch
bit. Khi con ngi cht i, xc ha vo ct bi nhng phn hn vn tn ti mt th gii khc v
lin h vi ngi sng bng hin tng linh hn. Ngi sng c th lin thng vi ngi
khut qua gic mng, chim bao... Ngi sng c th cu xin ngi cht che ch, ph tr cho s
bnh yn ca cuc sng hng ngy. Khng bit s cu xin y c hiu qu nh th no nhng trc
ht con ngi thy thanh thn v mt tinh thn, im ta tinh thn quan trng cho cuc sng. Ngi
cht cn c s cng l ca ngi sng c th yn n th gii bn kia, khng thnh ma i lang
thang, con ngi sng c th an bnh, thanh thn khi c che ch, ph tr mt cch b n ca
ngi cht. Vi mong c bnh d v nim tin c tht ngi Vit, th t tin c coi l th tn
ngng mi lp ngi. y, vic ng x vi qu kh, vi nhng ngi khut khng phi
ch yu l v h, cho h m l v nhng ngi ang sng, chnh v th m tn ngng th cng t
tin tn ti vng chc trong mi thi gian.
L do ch yu cho vic hnh thnh v tn ti tn ngng l lng yu nc v t tn dn
tc tr thnh mt c trng su m ca tm thc dn gian ngi Vit. Sinh sng trn mt mnh
t lun b gic ngoi xm dm ng, ngi Vit thc c s tn vong ca t nc ph thuc
vo ch t lc, t cng ca mnh. C th ni tn ti mt dng truyn thuyt v nhng ngi
anh hng chng gic ngoi xm v h c th nh nhng v thn m r nht l Thnh Ging, Hai
B Trng, Vua Hng, cng l mt dng tn ngng, h tn sng nhng ngi anh hng gp
phn quan trng gi gn t nc. So vi tn ngng th cng t tin th tn ngng th thn c qui
m rng ln hn, c nh hng n c mt vng c mt dn tc v c mi ngi chp nhn dng
tn ngng ny mt cch ht sc t nhin.
Tn ngng dn gian Vit Nam gin d nh chnh con ngi h. Vit Nam, tn ngng ch
yu phc v i sng tinh thn. l mt nim tin l gii c m v mt ch da trong tinh thn,
tm linh ca ngi Vit. Tn ngng ngi Vit khng c nhng kiu l bi, th cng phc tp m
cht tn gio nh mt s quc gia chu . i vi ngi Vit, tn ngng i khi ch l s tin
tng vo li th son st trong tnh yu i la, lng tin vo quy lut nhn qu trong cuc i, tin
vo duyn kip, s mnh, bi ton. T lng tin h t rn dy bn thn, con chu, t an i trong
nhng lc kh khn Cng t , ngi xa tin vo th gii Tri, Pht, Thn, Tin. Th gii Tri,
Pht, Thn, Tin vi nhng php l nhim mu c th gip cho con ngi thc hin cng l, trng
tr nhng k bc c, em n hnh phc cho ngi bt hnh.
1.2.2.2. C s t tng ca Nho Pht o
Cc t tng Nho Pht o thm nhp su sc vo tm hn ca ngi dn t Vit
bi ba o ny du nhp vo nc ta rt sm v cng tn ti ha thun trn t nc ta. Do ,
chnh cc t tng ca ba o ny gp phn lm phong ph th gii tm linh trong vn ha Vit
v trong t tng ca nhn dn.
Nho gio, Pht gio, o gio u l nhng tn gio ngoi sinh sm du nhp vo Vit
Nam v c nh hng rng ri n i sng tinh thn ca ngi Vit. Bn cnh tn ngng bn a
nh tn ngng sng bi t nhin, sng bi con ngi, tc th Mu, th Thn, tc th cng ng
b chng ta khng th b qun nhng t tng v nh hng ca cc tn gio ngoi sinh. Ngay
trong qu trnh hnh thnh v pht trin vn ha, vn hc dn gian c nhng bng chng cho thy
nt vn ha o c, truyn thng ca ngi Vit l s bnh ng trc mi tn gio v kh nng
tip thu, chuyn ha cc tn gio ngoi sinh cho ha hp vi tn ngng bn a. Trong , tam
gio Nho Pht o c mt nh hng rt ln i vi i sng tinh thn ca con ngi Vit
Nam.
Xut pht t mt t nc theo nn vn minh nng nghip, con ngi Vit Nam lun c t
tng sng n ha, gn gi vi thin nhin; tm l lun c sng trong s che ch, ph tr ca
ng thing ling no c vng vng trong tinh thn Cng v vy, cc t tng Nho
Pht o khi vo Vit Nam c ngi Vit Nam tip nhn kh nhanh v c rt nhiu ngi
xem t tng ca cc tn gio l phng chm t iu chnh cch sng v ng x ca mnh.
Pht gio c truyn b n Vit Nam t u cng nguyn. Do thm nhp mt cch ha
bnh, ngay t thi Bc thuc, Pht gio ph bin rng khp v c nh hng rt su rng trong
nhn dn. Nh nghin cu Nguyn ng Duy nhn nh: T hn hai nghn nm nay, ngi Vit
vi tnh cht l c dn nng nghip trng la nc, chn nui gia sc gia cm, li sm b xm lc
thng tr, nn i sng c tinh thn ght p bc bt cng, yu chung ha bnh bc i, trng nhn
ngha. Pht gio vi tnh cht bnh ng bc i, nu cao cu kh cu nn cho con ngi, nn
c ngi Vit Nam sm tip thu mt cch su rng. [27, tr.210]
C th ni trong tm hn ca mi con ngi Vit Nam u cha ng t nhiu trit l nh
Pht, v hnh nh ngi cha, tin, bt, v kip lun hi, nhn qu, v th cng t tin Pht gio
gio dc con ngi lng t bi, h x, cao ci tm, ci c ca con ngi, iu ny to nn
truyn thng o c tt p trong truyn thng vn ha ca ngi Vit.
S sng ca con ngi theo quan im ca Pht gio ch l ci tm trm nm nh qun
tr. Mi ngi cho rng phm l con ngi th ai cng c h n i tham sn si nn
lun hi, nghip bo lun theo ui trong mi kip ngi. T tng ca Pht gio cho rng nu
kip ny ta lm iu lnh, iu tt th s c nghip tt, bo ng iu lnh iu tt cho kip sau.
Ngc li nu kip ny ta lm iu c, iu xu th s c nghip xu, bo ng xu cho kip tip
theo. Chng ta c th nhn thy t tng lun hi, nghip bo rt c gi tr trong gio dc o c
ngy nay khi chng ta ang trong nn kinh t th trng. Ngi Vit Nam cho rng cha lm con
mnh hnh thnh quan nim o ph thy vi nhng ba ch v php thut m n nay rt nhiu
ngi Vit vn cn tin tng. T v tr l mt thnh t ngoi lai, o gio hi nhp mt cch t
nhin vi i sng vn ha ca ngi Vit. Do , o gio cng l c s quan trng th hin th
gii tm linh ca ngi Vit. Cc php thut, bi ton, tng s ca o gio nh hng v
c th hin kh ph bin trong t tng ca nhn dn.
Nh vy, cc t tng ca ba o Nho Pht o gp phn lm phong ph th gii tm
linh ngi Vit Nam chng ta. Do , t tng ca Nho Pht o cng l mt trong nhng c
s hnh thnh yu t tm linh quan trng i vi con ngi Vit Nam trn tinh thn tip thu, chn
lc ph hp vi tm l, tinh thn ca ngi Vit.
Nh vy, t c s vn ha Vit vi trit l m dng, t tn ngng dn gian cng vi t
tng tn gio Nho Pht o hnh thnh th gii tm linh trong vn ha Vit. y cng l c
s, nn tng cho s pht sinh, tn ti ca th gii tm linh trong vn hc Vit Nam qua cc thi k.
Ngoi s k tha ca vn ha tm linh trong vn hc v tn ngng dn gian, Truyn th
Nm cn nh hng v chi phi bi tinh thn, t tng kh ln ca vn ha ngoi sinh qua tn
ngng tn gio Nho Pht o. C vn xui v Truyn th Nm ca vn hc Trung i u
mang m du n ca tn ngng dn gian qua phong tc th cng, qua nim tin vo th gii linh
thing... Bn cnh , nhng t tng ca tn gio Nho Pht o chi phi rt r trong i sng
tinh thn ca ngi Vit Nam. Vi t tng ca Nho gio, con ngi tin tng c tri, c thn nn
hin tng th Cha tri, M t, th Thnh hong kh ph bin. So vi Nho gio th Pht gio c
nh hng i vi i sng nhn dn kh r. D tip thu Pht gio c s chn lc nhng t tng
Pht gio tht s c nh hng ln i vi mi ngi. Nhiu ngi tin cuc i c lut nhn qu,
cuc sng theo vng lun hi, kip ngi c s tip din T tng ca o gio lm cho con
ngi tin tng vo th gii thn linh. Nn khi b bnh nhiu ngi cng tin vo php thut, t ma,
ct nh th xem phong thy; h gi gm nim tin vo thy cng, tin tng vo thut xem tng, bi
ton, gieo qu Tt c nhng t tng ny c th hin tht sinh ng trong Truyn th Nm. V
chng ta c th khng nh nh hng ca vn ha ngoi sinh Nho Pht o i vi vn hc
vit ni chung v Truyn th Nm ni ring su m hn so vi vn hc dn gian. Nu nh hng
ca cc tn gio Nho Pht o to nn th gii tm linh kh ph bin v mng o, cu cng,
khn vi, im bo, linh ng, php thut, tng s, hn ma, ha kip trong vn xui Trung i th
Truyn th Nm ngoi nhng yu t tm linh trn cn th hin nim tin ca con ngi vo th gii
Tri Pht Thn Tin, duyn kip, s mnh, li th tht su sc.
Trong Truyn th Nm s chi phi ca Nho gio c th hin rt r qua nhng mi quan h
ca con ngi trong i sng nh vua ti, cha con, v - chng, b bn... vi nhng phm cht
tt p trung, hiu, tit, ngha ca con ngi. cng l c s gip con ngi vt qua nhng b
tc khi gp phi bin c v gip h c thm ngh lc trong u tranh bo v tnh yu, tnh cm v
chng sng trn o ngha (Phm Cng Cc Hoa, Phm Ti Ngc Hoa, L Cng, Hong
Tru, Truyn Chng Chui, Thoi Khanh Chu Tun, Ph Dung tn truyn, Lm Tuyn K Ng,
Lc Vn Tin...).
Nho gio cho rng mi vic u do tri: Ha phc, mai ri, vui bun, giu ngho,
sng cht... u do thin mnh tin nh. Mun bit c ngun gc ca tt c cc mt i lp trn
th Pht gio, o gio li l ch da tinh thn nhiu nht v gip con ngi l gii nhng cn
nguyn trong cuc i. Nhng t tng v tinh thn ca Pht gio l ni tr ng, tn ti cho nim
tin ca con ngi trong x hi lc by gi. V th, Pht gio gip cho con ngi cng c nim tin
i vi cuc i. Tm qua nhiu ln ha thn cui cng tr li thnh hong hu xinh p v sng
hnh phc bn nh vua, Thch Sanh nn duyn cng cng cha, Phm Ti Ngc Hoa c sum
hp, Chng Chui v L Dung c mi sng bn nhau gip con ngi tin rng ngi hin lnh s
c ph tr, s c hnh phc, k bc c gian tham s b trng tr. S quyt tm tu luyn ca
Cha Ba, s chu ng oan c ca Th Knh cho con ngi hiu rng s nhn nhc, kh au, hy
sinh ca con ngi th gian u c Tri, Pht, Thn, Tin thu r v s c s can thip em
n kt thc c hu, hp l i.
Vi nh hng ca Pht gio, Truyn th Nm th hin s phong ph trong tr tng tng
ca con ngi. Th gii thin nh l ni thn tin thot tc, ni n cho nhng ngi sng hin
lng, nhn c. Cn th gii m ph vi nhiu chi tit gh s, con ngi b trng pht sau khi cht
c tnh gio dc, rn e kh cao. S k o qua li khn nguyn thnh tm ca Cha Ba cu
c ngc t thot khi cnh kho tra v thc s mang n cho m ph cnh yn vui, hnh phc ca
thin ng. Cng chnh yu t k o, sau khi tri qua nhiu oan c trong cuc i, Th Knh c
tn ngi Pht v nhng ngi thn ca Th Knh, ca B Cha Ba cng c nhp dng tin, cng
c ln thng gii d sng mt cuc i mi. Mt cuc i thot tc, yn bnh, chm dt mi
kh au.
C th ni chnh nhng yu t tm linh l c s, l yu t k thut d gip Truyn th
Nm i n kt thc c hu. D tc gi xy dng, to ra tnh tit pht trin rc ri ca cu chuyn
n u i na nhng cui cng ngi k cng phi dng li ch p nht, c hu nht th mi
tha mn c tm l ngi c. Bi v, trit l ngn i ca dn gian n su trong tim thc ca
con ngi: thin phi thng c, chnh phi thng t, hnh phc phi n vi ngi hin, k gian c
phi b trng pht. Yu t k o, thn k c k tha t vn hc dn gian, nhng kt thc c hu
nh trong truyn c tch nhng th gii tm linh trong Truyn th Nm lm cho truyn va c
yu t bay bng, thn k nhng li gn gi vi cuc sng i thng hn. Th gii ca Truyn th
Nm l th gii gn vi hin thc i sng hn so vi th gii ca truyn c tch. Chnh v vy, c
m ca nhn dn cng gn gi vi hin thc hn.
Bn cnh , th gii tm linh a con ngi n th gii k diu, bay bng gip cho
con ngi xa bt i nhng hin thc trn tri, i thng lm bt cng, oan tri ... Cnh Cc Hoa
hin v trong m khuya v v con nh cho ngi c cm gic xc ng v lng mu t t
con ngi trn trng hn nhng hnh phc mnh ang c trong cuc i. Chi tit ting n thn
ca nng Thoi Khanh gip Thoi Khanh Chu Tun c hi ng tng phng, ting n ca
Thch Sanh gip cho Cng cha v Thch Sanh nn duyn. Nhng chi tit trn gip cho con
ngi c nim tin vo nhng th lc thn b s ph tr nhng ngi hin gp nn. Cng chnh
nhng yu t k o, thn k gip cho con ngi c nim hy vng v c m trong cuc i.
Nhn chung, vi s nh hng ca trit l m dng, s k tha yu t tm linh trong tn
ngng dn gian v s nh hng t tng, tinh thn ca vn ha ngoi sinh Nho Pht o l
c s hnh thnh th gii tm linh trong Truyn th Nm. Chnh th gii tm linh trong Truyn th
Nm l thnh qu biu hin sinh ng x hi nc ta thng qua i sng tinh thn, th gii tm linh
ca con ngi trong x hi lc by gi.
Chng 2
phng t tin, th phng cn l s chm sc, nui dng mt cch tn knh, ht lng th phng
cha m gi [79, tr. 1184]. Nn vic th cng, th phng l s hiu tho ca con chu i vi
cha m v ng b. ng thi cng l lng tn knh ca con ngi i vi ng linh thing.
Gn gi nht vi nhn dn l th cng t tin, bi th T Tin, ng b, cha m l o ca
ngi Vit Nam. Ni tm gn l o hiu. [84, tr. 97 98].
Vi 87 ln xut hin yu t tm linh th cng, 30 Truyn th Nm th hin kh phong ph
tn ngng th cng c bit l s hiu ngha. l tm lng, vic lm c chuyn ti qua yu t
tm linh th cng. Xun Hng (M Phng Xun Hng) thnh tm khn vi:
Xun Hng o trong lng,
Cm xa mui bc tm dng canh da.
Hai hng nc mt nh ma
Lm rm ming vi cha xa ta bn.
Nay ngy ht ch mn tang,
Lng thnh mt tm t hng ba tun.
Trong lc lu lc, Nghi Xun v Tin Lc lun nh n ngi m qu c. Xin c ming
cm Nghi Xun, Tin Lc u khn vi, cng m ri mi dng. cng l tm lng hiu tho ca
hai em:
Trng nguyn lin gi thong dong:
No l nha phng cho tr cm y!
Tin Lc ly khi nay,
em ra cng m ngy ry xt xa:
M i, m hi Cc Hoa
C thing v hng cm ha cng con
Anh em khn kha n non,
Hai hng nc mt cha chan bi hi.
(Phm Cng Cc Hoa)
Trong Phm Cng Cc Hoa, tn ngng th cng cn th hin lc Phm Cng khn
nguyn, cu cng khi cha mt:Phm Cng nc mt rng rng, Khn tri thm tha nguyn cng
cho cha hay cha m ca Cc Hoa khn vi xin cho Phm Cng v Cc Hoa c bnh an khi nn
v nn chng Khn cng tin t gn xa, Xin cho con chu ca nh bnh an. Cng nh lc Thoi
Khanh khn vi cng cm cho cha chng trong ngy gi. Hay tm lng hiu tho ca Vn Tin khi
tr v nh v c bi vn t khc m:
Sui vng hn m c linh,
Ngoi ra, chng ta cng nhn thy tn ngng th cng c th hin nhng trng hp
khc. Trong truyn Thoi Khanh Chu Tun, khi Chu Tun trng, vua i tic linh nh v
c g cng cha cho Chu Tun v sau ny cn d nh s Chu Tun ni ngi. Chu Tun do
nng ngha to khang vi Thoi Khanh nn chp nhn b i y gi lng chung thy vi nng.
Chng ch c mt tm nguyn c cng t cha trc lc b i y. Vua thun lng v nhn cng
t Chu Tun yn tm trc lc ln ng. V th, vua trc tip ng ra cng t cho cha Chu
Tun:
Dn ra bt s mm sn,
c vua van vi nim hng khuyn mi
C linh v hng ca i
y l ca trm t thi cho ngi.
(Thoi Khanh Chu Tun)
Trong Truyn Kiu, Thy Kiu v m Tin i thoi c vi nhau qua nn hng
Kiu thp cho ngi qu c:
khng k oi ngi hoi
Sn y ta thp mt vi nn hng
Gi l gp g gia ng
Ha l ngi di sui vng bit cho.
(Truyn Kiu)
Li khn nguyn ca Thy Kiu tr thnh mi giao cm gia Thy Kiu v m Tin.
Kiu tin vo s ng cm gia ngi cng cnh ng:
Kiu rng: nhng ng ti hoa
Thc l th phch, cn l tinh anh
D hay tnh li gp tnh
Ch xem t thy hin linh by gi.
(Truyn Kiu)
V cng k t , m Tin hin linh v bo mng cho Thy Kiu bit v s phn ca
mnh. iu ny chng t l s gp g ca tm linh, mt mi giao cm c bit gia ngi sng
v ngi cht. Trong tm tng ca Kiu, m Tin khng n gin l bng ma. m Tin chnh
l mt phn hin hu ca cuc sng, l bc nhn nh ca cuc i nng. m Tin tr thnh chic
cu ni hai ci m dng, phn nh s phong ph trong tm hn ngi Vit.
Trong Lc Vn Tin, Nguyt Nga trc khi vng lnh triu nh cng Phin bn nc
Qua lm chay by ngy bi t Vn Tin. Nguyt Nga tin rng ni sui vng Vn Tin s hiu
c lng nng:
Con xin qua ly Lc ng,
Lm chay by ba, t lng Vn Tin.
cho n ngha vn tuyn,
Phng sau xung chn hong tuyn gp nhau.
(Lc Vn Tin)
Cc hnh nh Xun Hng cng cha, Nghi Xun Tin Lc khn m, Vn Tin t vong hn
thn mu, Cha Ba, Th Knh khn nguyn cho m cha th hin tm lng hiu tho ca o lm
con i vi cha m. Tn ngng th cng th hin lng hiu tho i vi m cha, bn cnh cn
th hin o ngha v chng v trong tnh yu i la. l li khn vi ca Phm Cng vi Cc
Hoa trc lc nhn nhim v min xa. l hnh nh Nguyt Nga th cng Vn Tin khi ngh
chng qua i. Tn ngng th cng cn thng qua cc li khn vi trong nhng bui giao th
hn c ca la i gia Kim Trng v Thy Kiu (Truyn Kiu). Tn ngng th cng cn biu
hin tm lng trung thnh ca tiu ng i vi ch (Lc Vn Tin), th hin lng mong mi ca
vua nc T i vi hnh phc ca cng cha (Thoi Khanh Chu Tun), vic cu cng ca cha
m Cc Hoa cho nng khi bnh (Phm Cng Cc Hoa), li khn vi ca vua Trang Vng cu
nguyn sinh hong t ni ngi (B Cha Ba).
Tn ngng th cng khng dng li vic th cng, khn nguyn cho ngi thn m do
nh hng t tn ngng dn gian, t Nho Pht o, con ngi c th thp hng, khn nguyn
tt c nhng ni m con ngi cm thy linh thing. Chnh v vy, trong khng gian m m ca
ngy thanh minh, trc nm m ca ngi bc mnh khng k oi hoi, Thy Kiu thp hng
cho m Tin. Tn ngng th cng l mt m tc p ca ngi Vit Nam nhng tn ngng ny
cng c khi b k xu li dng thc hin khng tt ca mnh. Nh cnh Bc Hnh th tht
rt long trng, linh nh Thy Kiu tin tng nhng chng qua ch l la gt Thy Kiu nn
Bc Hnh khn nguyn Thnh hong, Th cng v thn thnh no cng v vo khn vi nhng
rt hp tp, vi vng v li khn nguyn khng tht tm...
C th ni, tn ngng th cng l mt biu hin ca vn ha tm linh rt r trong Truyn
th Nm. Vic th cng ng b, t tin, cha m ht sc gn gi trong tn ngng, tm linh ca
ngi Vit v tr thnh mt phong tc p trong i sng tinh thn ca nhn dn bn cnh th cng
cc v thn, cc ng linh thing.
2.1.2. Tri, Pht, Thn, Tin
Th gii Tri, Pht, Thn, Tin l th gii ca nhng ng linh thing. Vi tn s xut hin
kh ln 979/1894 trong tng s cc yu t tm linh xut hin trong 30 tc phm, cc yu t tm linh
ny th hin tn ngng, nim tin ca con ngi rt ln i vi cc ng siu nhin.
Trong tn ngng v quan nim ca nhn dn, th gii Tri Pht, Thn Tin l mt th gii
m bao gm lc lng c quyn php v c lng nhn t lng c th gii mi kip nn.
Tri Pht, Thn Tin l nhng ng linh thing ph tr cho con ngi i li s cng bng, thc
hin nhng c m cng l, em li s bnh yn, hnh phc cho con ngi... thc hin c
nhng iu , Tri Pht, Thn Tin thng c nhng php nhim mu, nhng kh nng c bit
qua php l.
Theo t in Ting Vit ca Hong Ph tri l lc lng siu t nhin, coi nh trn cao
sng to v quyt nh s phn mun loi trn mt t [79, tr. 1294]
Ngi Vit phn ln sng bng nng nghip, bit rng ma mng c hay mt cng do
Tri, Nh Tri nm nay c ma. Ngi nng dn lc no cng tm nguyn cu Tri cho cm
no o m. Ngi Vit tin Tri l ng cng bnh, cm quyn ha phc, v vy thng nhn nh
vi nhau: hin th li gp lnh
Ngi Vit cng tin tng v khuyn nhau:
Ai i trong o lm ngi
Gi iu nhn ngha th gii chng cho
(Chuyn Ci Tm Ci Cm)
Thi ho Nguyn Du vit trong Truyn Kiu:
mang ly nghip vo thn
Cng ng trnh ln tri gn tri xa.
iu d hiu nht v khng ai ph nhn c l h gp bt c vic g bt cht xy n, d
vui hay bun, d tt hay xu, cu ni ca ming ca ngi Vit Nam trc ht l ku Tri i!.
Ngi ta ku Tri khi gp bun kh, chn nn, cht chc, tht bi; ngi ta ku Tri khi thnh
cng, hnh phc, bnh an, ngi ta ni nh Tri; khi gp tai nn ngi ta ku Tri cu... Chng ta
thng nghe Cu Tri cho tai qua nn khi. Cn Pht th cu chng sinh, theo t in Ting
Vit ca Hong Ph th Pht l ngi tu hnh gic ng, c c t bi, qun mnh cu
chng sinh, theo gio l o Pht [79, tr. 959]. Pht hng cho con ngi hng thin, sng tt v
Pht dy i c lut nhn qu. Khi nhn cuc i ny, ta thy c nhng ngi giu sang hin
vinh, ng thi cng c nhng k i ngho ti li. Ta tng l nhng chuyn ngu nhin,
nhng k thc khng ngu nhin cht no m l do nh lut t nhin ca vn php din tin mi
n v lai v tn. Theo lut nhn qu, h lm lnh th Tri s p li bng phc c, ngi cha iu
d th Tri s tr li bng tai ha. Qu bo l mt chn l hin thc ca th gian, khng do t ra,
khng thuc ring mt ci g. o l qu bo khng phi tm thng v cng khng phi dnh cho
ring ai, m n l mt quy lut t nhin, khng thin v, bnh ng vi tt c mi ngi.
Ngi nguyn thy sng da vo thin nhin, h cha gii thch c cc hin tng t
nhin nh: ma, gi, sm, chp... h cng cha gii thch c nhng hin tng sinh, lo, bnh,
t... ca con ngi. Do , ngi nguyn thy tin vo thn, thnh, ma qu...
n x hi c giai cp, nhng ngi thng tr sp xp li nhng nim thn thnh, ma
qu v v ra mt th gii thn linh v cng phc tp, cng gn nh x hi loi ngi. Trc ht, h
phn loi nhng sc mnh v hnh thnh hai loi khc nhau: Mt loi l thn thnh v mt loi l
ma qu.
Thn thnh c sc mnh v bin, lm ch c ci v tr ny, con ngi chu chi phi ca thn
thnh. Cn ma qu l nhng sc mnh v hnh nh b v ch c kh nng can thip vo cuc sng
ca con ngi, khng c kh nng chi phi v tr; ma qu l i tng chu s chi phi ca thn
thnh. ng trn cc thn thnh l ng tri.
Th gii Thn, Tin thng xut hin khi con ngi gp nguy kh, gian nan. Bi v nhng
lc nh vy ng Bt, b Tin, cc v thn s ra tay cu vt cho ngi hin, che ch cho ngi tt
m gp hon nn... Theo t in Ting Vit ca Hong Ph Thn l lc lng siu t nhin c
tn th (nh thn tin, thn thnh), coi l linh thing, c sc mnh v php l phi thng, c th
gy ha hoc lm phc cho ngi i, theo quan nim m tn hoc theo quan nim ca tn gio
[79, tr. 1148]. Cn Tin l nhn vt trong truyn thn thoi p khc thng, c nhng php mu
nhim v cuc sng rt yn vui [79, tr. 1218]. Cng v th m th gii Tri Pht, Thn Tin l th
gii ca cc ng siu nhin, thn b thng mang n nhng iu tt cho con ngi. Chnh v vy
Tri, Pht, Thn, Tin l nhng ng cu tinh m con ngi rt cn trong tm linh, tn ngng...
Trong Thoi Khanh Chu Tun, khi Chu Tun b y sang nc T, y Chu Tun
b vua nc T p g cng cha. Chng mt mc thy chung vi Thoi Khanh nn b vua nc T
i git. Lc b tc y, Chu Tun cng ch bit ku Tri Oan ny tri t c hay, mi vng nn
tm, mc ry tai ba. Cng nh Cnh Yn, Cnh Tnh ch bit ku Tri trc s bo tn ca tn
trung y h To. Hn hm hi cha ca Cnh Yn, Cnh Tnh khi hn khng hi c Phng
Hoa lm v. Trc tnh cnh Cnh Yn, Cnh Tnh ku tri vang (Truyn Phng Hoa).
Tri Pht, Thn Tin cn l ni con ngi c che ch, nng nu lc lm nguy. Gia nh Cnh
Tnh, Cnh Yn tng nng nh ca Pht:
Chng ti t tha ta nng cnh trin
nh ch Pht, hong thin
Gi m la tt c lin,
Ai cng khen cha php Tin l lng!
(B Cha Ba)
B cha Ba tu luyn thnh Pht thnh Tin Cha thnh Pht thnh Tin v cng
chnh cng c ca cng cha Ba gip vua Trang Vng vt qua bo bnh, tr c yu qui
v thc tnh nhng ti li gy ra cui cng c gia nh c nhp dng Tin.
Chng ta cng thy, c Tm hin lnh, sing nng, hiu tho v lun chu m c trc s i
x ca m con d gh. Chnh v vy, Pht ch cho c Tm m ci hin lnh nui c bng, Pht
gip Tm cho n chim s xung nht thc v go Tm kp gi i d hi. Pht cho nng qun
o p t php thut thn k. V trc s c c, ch k ca m con Cm, Tm c Pht cho
ha thn rt nhiu ln v cui cng c on t vi nh vua.
Th gii Tri Pht, Thn Tin tht phong ph trong Truyn th Nm. l, hnh nh nng
Thoi Khanh hiu tho lc tht cnh tay ca mnh nng cho m chng n. Th nhng cnh tay
khng h chy mt git mu, v nng c Pht t ph h. Khi i ngang qua rng, hai m con
Thoi Khanh li c H thn thng tnh cng gip, ch mt long ti a phn nc T. Thoi
Khanh hiu tho sn sng chp nhn kh au lo cho m chng nn c Pht T, H thn cu
gip. Ngc li nhng k gian c, bi bc th s b trng pht bi ng linh thing. o Lo c cu:
iu lnh, iu d u c tr, nh bng vi hnh (Thin c chi bo, nh nh ty hnh). o Nho
dy: Trng u c u, trng da c da (Chng u c u, chng qua c qua). Tc
ng Php cng c cu: Ai gieo gi th gt bo (Qui Sme le vent, rcolte la tempte). Tc ng
Vit Nam khng nh: i xa qu bo th chy, i nay qu bo mt giy nhn tin. cng l
chn l khi Tri trng pht To Th. Trong Phm Cng Cc Hoa d To Th gy ra bit bao
ti li nh phn bi Phm Cng, ui hai con ca chng l Nghi Xun Tin Lc ra khi nh
n ni hai tr phi lang thang n my kim sng... nhng cui cng Phm Cng vn tha th cho
To Th... Chng khng h trch mng hay p dng mt hnh pht no m ngi trng pht To Th
chnh l Tri:
Tri sai nh a gian ngoa
L con To Th gian t bt nhn
(Phm Cng Cc Hoa)
Chng ta cng bt gp nhiu trng hp tng t nh vy trong Truyn th Nm. Nhn vt
chnh khng trc tip trng pht nhng k gian c m hu ht bn chng b trng tr bi mt th lc
siu nhin l Tri. Tn Trang Vng b nm vo vc du, m con L Thng b Thin li nh, Bin
in, Tng T u b hi ti v trng tr. Tri cng khng dung tha V - quan, mt ngi bt
ngha qun li nh c khi cha m Trn Minh qua i. V - quan t ra khinh khi trc cnh
Trn Minh i kht n my v khng cn ngh n ngha tnh giao c. Trn Minh lc trng li
rt rng lng tha th cho V - quan Trng ngn l bc i nhn, B qua li trc nh n ngha
nng. Nhng tri th khng dung tha cho k bt ngha, v ngh:
V - quan vn k v ngh,
Cho nn tri pht thy thi tan tnh.
(Trn Minh kh chui)
Trnh Hm (Lc Vn Tin) c Vn Tin sai quan m tri, tha mng cho v ui i nhng
hn v ti Hn Giang th gp sng to, lt thuyn cht chm di y sng. M con V Th Loan
nhc nh v xu h khi gp li Vn Tin, d khng b chng trng pht nhng trn ng v h gp
cp gia ng v b cp bt mang i... Vi tt c nhng chi tit trn th hin trit l nhn qu ca
nhn dn, mt quan nim kh ng n ca ngi dn Vit Nam: c gi c bo vn xoay. Nhng
k bt nhn, bt ngha du c ngi tha, nhng Tri t khng dung tha. ng l, tri tuy cao,
tuy xa nhng thu ht mi l i!
Th gii Tri Pht, Thn Tin thng cu cho con ngi khi gp hon nn nhng cng c
nhng trng hp ngoi l, him hoi nhng vn c trong truyn Thoi Khanh Chu Tun vi
tn dm thn c c, v lun. Trong lc hai m con Thoi Khanh gp nn, khng nhng khng gip
m tn dm thn cn trng trn p liu ni hoa p nng trng gi ma my cng thn.
Khi nng Thoi Khanh quyt lng khng thun theo mun dm ca hn, hn lin gi
php bt hn m chng nng p buc Thoi Khanh phi khot mt cu m gi.
Trong tn ngng ca nhn dn, Pht l ng t bi, nhn i, Pht che ch cho mi ngi b
nn. Nh nng Trn Kiu Lin (Truyn Phan Trn) trn ng chy lon lc mt m v c
nng nu chn ca thin, cng nh Thy Kiu nhng lc bi kch xy ra trong cuc i nng th
Pht lun l ch che ch, bo v cho nng...
Trong Lc Vn Tin, T Trc v Hn Minh l nhng ngi ngha kh, khng mng danh
li, sng c tnh c ngha. T Trc rt mc yu qu bn, nghe tin Vn Tin mt, chng than khc
bn:
Nghe qua T Trc chnh lng
Hai hng nc mt rng rng nh ma
.... Tri sao n ph ti lnh
Bng vng cha thy ngy xanh mn.
(Lc Vn Tin)
c bit trong Truyn Kiu ca Nguyn Du, th gii Tri, Pht, Thn, Tin xut hin kh
nhiu ln trong tc phm (43 ln) nh mt li khng nh th gii tm linh chi phi rt ln trong i
sng con ngi, nht l Tri. n cui tc phm tc gi vn nhc li nh mt li chim nghim,
tng kt:
Ngm hay mun s ti Tri
Tri kia bt lm ngi c thn
Bt phong trn phi phong trn
Cho thanh cao mi c phn thanh cao.
(Truyn Kiu)
Bn cnh Tri, Pht, th gii thn tin th hin cng kh nhiu trong truyn Thch Sanh,
Thch ng qua i, hn v tin cnh. Ri n Thch B:Thch B chng bnh, khng au, T
nhin gii gi v chu cnh tin li Thch Sanh ci ct trn ci i. Tip sau , Ngc Hong
cho tin ng xung dy cho Thch Sanh php thut. Cng nh c php thut do Tin ng dy
bo m sau ny Thch Sanh git c x tinh, cu cng cha v cng l c s to nn nhn
duyn ca Thch Sanh cng nng cng cha hp duyn sau ny. i vi ngi hin th bao gi
th gii Tri, Pht, Thn, Tin cng ph tr cn i vi k gian tham th Tri Pht, Thn Tin cng
mnh tay trng pht nh trng hp m con L Thng b Tri trng tr:
M con v n gia ng
Thin Li ng h nh lin c hai
Cho hay nhng k phi loi
Ngi m khng git, th gii chng tha.
(Thch Sanh)
Nu Thn Tin gip cho Thch Sanh th trng hp ca Xun Hng (M Phng
Xun Hng) cng vy. Xun Hng l mt c gi m ci, ngy ngy dt cha i n my v tng
nhn n nui cha. n khi cha cht, nh M Phng, nh hng xm thng tnh gip , Xun
Hng an tng lo vic m yn m p cho cha mi b y . Sut ba nm, Xun Hng mt
lng thng nh cha khng lc no ngui. Cho n khi mn tang, lc th tht vi M Phng, nng
vn thng cha nh m. Chnh lng hiu tho him c y lm ngi nghe chuyn qu mn nng,
vui mng khi thy nng c Tin ng dy php:
Tin ng dy php ti tam,
Ha ra ng nhc t lm bt tin
... Dy cho cc php ri,
Tin ng li dy mt li cn ghi
Vic ny bt kh thy tri,
(Hoa Tin)
Thy Kiu khi ri vo lu xanh ln th hai th chua xt ay nghin ln nguyn ra cho cuc
i y bt hnh, au kh ca mnh:
Chm cha ci s hoa o
G ra ri li buc vo nh chi
Ngh i m ngn cho i
Ti tnh chi lm cho tri t ghen.
(Truyn Kiu)
Trong tn ngng v suy ngh ca con ngi, th gii Tri, Pht, Thn, Tin l th gii
thing ling cao c. Tri rt cao, rt xa v mnh mng v tn nn tri l ni con ngi gi gm tm
s khi i xa (Thy Kiu, Nguyt Nga). Tri cao nhng thu hiu mi l i nn con ngi lun
thnh tm cu nguyn tri cu gip. Nht l lc con ngi ri vo cnh kh khn, hon nn (Phm
Ti Ngc Hoa, Hoa Tin, S Knh tn trang, Truyn Kiu, Lc Vn Tin, M Phng Xun
Hng, Hong Tru, L Cng, Thoi Khanh Chu Tun, Ph Dung tn truyn, Trn Minh kh
chui...).
Vi 664 ln xut hin yu t tri trong 30 tc phm kho st, tri chim mt v tr c bit
trong tn ngng con ngi. Tri thay con ngi trng tr k c c, gian tham, bt ngha (To Th,
Trnh Hm, m con L Thng, V - quan...) yu t Pht xut hin 142 ln v yu t thn tin vi 173
ln xut hin trong Truyn th Nm, cc yu t ny gp phn to nn nhng th lc cu
chng sinh. Th Knh nng nh ca Pht khi cuc i gp oan nghit, Pht cu Nguyt Nga thot
cht. Cha Ba chn ca Pht tu luyn php tin, lng t bi nhn i, Pht nhiu ln ch che gip
cho Tm, Pht cho Thoi Khanh n thn, ca Pht che ch cho Vng th (Ph Dung tn
truyn)... Th gii thn tin xut hin nhiu nht trong M Phng Xun Hng, B Cha Ba.
Thn tin gip cho M iu gp cng xy dng nc nh, thn tin cho Cha Ba cu ngi, cu
i, thn tin gip cho Thch Sanh vt qua nguy khn.
C th ni th gii Tri Pht, Thn Tin l ch da tinh thn rt ln ca con ngi, gip cho
con ngi c nim tin, hy vng vt qua nhng kh khn, hon nn v s sng tt hn c
nhng ng linh thing ph tr. Chnh v vy, trong tm linh ca con ngi Tri Pht, Thn Tin
lun c sng bi, tn th.
Tn ngng th cng v th gii Tri Pht, Thn Tin l nhng yu t tm linh kh phong
ph trong Truyn th Nm. Vi 994/1894 ln xut hin yu t tn ngng th cng v th gii Tri,
Pht, Thn, Tin trong 30 Truyn th Nm kho st, nhng yu t tm linh vi ni dung tch cc
ny gip con ngi c thm nim tin, ngh lc vt qua nhng gian kh, th thch trong cuc
i. ng thi con ngi tin tng rng c nhng ng siu nhin s sn sng em phc n cho
ngi hin v s trng pht k gian c, bt nhn. Nhng yu t tm linh ny nhc nh con ngi
theo hng thin, bit nh ci ngun, t tin v tri n nhng ngi i trc.
2.2. Duyn kip, s mnh, bi ton
Trong 30 Truyn th Nm kho st, vi 581/1894 ln xut hin ca tng cc hin tng tm
linh (tng ng 30,67%) yu t duyn kip, s mnh, bi ton tht s th hin nim tin ca con
ngi i vi nhng ng siu nhin.
2.2.1. Duyn kip, s mnh
Duyn kip, s mnh l mt ni dung kh phong ph trong Truyn th Nm vi 564 ln
/1894 ln xut hin ca tng cc hin tng trong 30 tc phm (tng ng 29,77%) .
Nhc n ch duyn, con ngi hay ngh n s gp g tnh c, c duyn gp g ri
nn duyn. V duyn c mi quan h khng kht vi n tr thnh duyn n, duyn kip, duyn
phn, nhn duyn.
Theo t in Ting Vit ca Hong Ph, duyn kip l nhn duyn c t kip trc theo
quan nim ca o Pht (duyn kip v chng) [79, tr. 343]. Duyn n l quan h tnh duyn
rng buc ta nh n nn, c nh t kip trc theo quan nim ca o Pht [79, tr. 343].
Duyn phn l s phn v tnh duyn c nh t trc (duyn s) [79, tr. 343]. Cn nhn
duyn l nguyn nhn c t kip trc to ra kt qu kip sau, theo quan nim ca o Pht
[79, tr. 879].
Kip ngi l thi gian tn ti ca mt i ngi. Mi con ngi trong cuc i c
xem nh l mt kip. Kip sng theo quan nim ca nh Pht l s lun hi, xoay chuyn. Kip
sng ny l qu ca nhn t kip sng trc. Chnh v vy, nhiu ngi quan nim sng
kip ny c duyn gp g, chung sng vi nhau l do kip trc h c n vi nhau. Cn quen nhau,
yu thng nhau nhng khng th nn duyn chng v th con ngi thng cho rng khng phi
duyn n. Xut pht t quan nim ny c kh nhiu nhng i la yu nhau khng thnh th
ngi ta thng cu nguyn kip sau c ti hp, nn i. Cng c nhng ngi quyt tm bo
v tnh yu, nhng khng c h sn sng chn ci cht mong kip sau c toi nguyn sng
bn nhau.
Duyn kip ca Phm Cng v Cc Hoa cha ht nn d Cc Hoa cht, Phm Cng theo
li bo mng ca Cc Hoa a To Th v lm m k cho hai con th. Ri Phm Cng cng
tri qua bao th thch gian nan c on t vi Cc Hoa u cng l duyn s. Cng chnh do
duyn kip, s mnh nn vua Dim Vng ti sinh cho Cc Hoa:
Xa kia vng mnh u thai
Cng chng sm kt duyn hi by lu.
Ba mi nm vn Trn Chu,
Cng cha Nam Vit may mn sng st trong khi Binh quyn
hu h chng cn mt ai v trc cnh Non cao, rng vng, hi hng lo toan cng cha bt u
i mt vi bao cnh kh cc, xt xa, ti nhc. Cng cha phi n my nh khp ngi ta,
Qun chi xu h min qua c hn. Ri cng cha c may mn vo nh cha Huy lm ngi
hu. Vi lng d thng ngay, chm ch cng cha c cha Huy cho lm v m trng con.
n mt ngy cha Huy sai cng cha em b Qun (con ca cha Huy) ra tm h sen. Trc lc
cho b Qun xung h sen tm, cng cha Nam Vit m chui ht v hoa tai ca b Qun
gc mai trn b. Chng may, n ngng i ngang qua h sen nut chui ht trai nn cng cha
phi chu cnh oan khin v b cha Huy pht nh:
Vi vng gic gi ty nhi,
Roi song em li, tc th nh ti.
Vy th nh nm mi,
Cn rng m chu ku gii rng oan!.
(Hong Tru)
Sau , cha Huy pht cng cha Nam Vit ban m phi i n rn dy ti t trong
nh v mi ln nh c khch n chi th cng cha cng phi i n hu vi bao ni xt xa:
Ban m phi i n ny,
rn lng chng k hay gian t.
Phng khi khch n chi nh,
Cha truyn cy tht kia ra i n.
Cui cng, cng cha c sng hnh phc bn Hong Tru, khi Hong Tru ln ngi th
cng cha tr thnh hong hu, an hng cnh t nc thi bnh, thnh tr.
Quan nim v s kip c s lun hi nn duyn kip con ngi cng c xem l c s
lun hi ca duyn s (duyn n truyn kip). Cng chnh v iu ny, d khng bit ng hay sai
nhng trong tm linh, tn ngng ngi Vit tng ngh nh vy. T c s , nhn vt Ngc
Khanh (Hoa Tin) quyt tm tm n ci cht khi b p g cho ngi khc, Ngc Khanh tin rng khi
cht i s gp c Lng Sinh ni li duyn tnh. Nn trc khi trm mnh t t, Ngc Khanh
vn mang trong lng nim hy vng v duyn s vi Lng Sinh kip sau: Kip ny lng gii
ng, Mnh duyn gn b cn hng kip sau.
Duyn kip ngm li cng kh k l bi dn gian tng ni Hu duyn thin l nng
tng ng (c duyn th tuy xa ngn dm cng c th gp nhau). Chnh v vy, d cha m nh c
duyn tnh cho Lng Sinh v Ngc Khanh nhng Lng Sinh v Dao Tin li tha thit yu nhau
(Hoa Tin).
Cng nh trng hp ca Vn Tin v Kiu Nguyt Nga, d cha m ca V Th Loan v cha
m ca Vn Tin nh hn cho hai ngi nhng duyn s ca Vn Tin v Nguyt Nga li gp
nhau gia ng... D phi tri qua nghch cnh, Kiu Nguyt Nga b triu nh ra lnh phi cng
Phin sang Qua nhng Nguyt Nga tm n ci cht trn ng cng Phin. Chnh tm chn
tnh, tit hnh ny m Nguyt Nga c Quan m cu vt c hp nhn duyn cng Lc
Vn Tin sau ny:
Chng ng nng vi trng nguyn,
Cng nhau trc c nhn duyn thu u.
(Lc Vn Tin)
Trong chuyn tnh ca Kim Trng Thy Kiu cng vy, d Thy Kiu v Kim Trng th
nguyn, nguyn c vi nhau nhng Thy Kiu nh phi trao duyn li cho Thy Vn bn
mnh chuc cha. Trong qung i mi lm nm lu lc, M Gim Sinh v S Khanh cng th tht
vi Kiu nhng th tht la Kiu. Thc Sinh th vi nng bng tm lng v tnh yu nhng cng
khng che ch, bo v c Kiu lu di. Bt k ngi ph n no v Thy Kiu cng vy, khng
bao gi mun cnh nh nhuc lm v ca nhiu ngi nhng Thy Kiu phi trt di trong con
ng nhuc nh y! Ti nhc, ng cay khi kt thc duyn tnh vi Thc Sinh, Thy Kiu v c
ngi c lun hy vng Thy Kiu s mi trn duyn kip vi T Hi... Nhng b du ca cuc i
khng dng li v Thy Kiu v tnh tip tay vi H Tn Hin ct t duyn s ny vi T
Hi ngi duy nht trong cuc i gip Kiu c c hi bo on bo n. V sng Tin
ng mi gip c nng gt ra c nim au v ut hn ny sau ci cht au thng ca T
Hi. Duyn kip ca Thy Kiu t mi tnh tht p vi Kim Trng do k tiu nhn hm hi, do gia
nh gp tai ng nn phi tan v; tnh ngha v chng vi T Hi ang thm m, keo sn li gp
k bt lng H Tn Hin chia xa... C hai ln quan trng y, dng nh tc gi u cho Thy
Kiu t quyt nh hoc c d phn cho s kt thc y... nh mi ngi thun tnh hn l do
duyn s an bi! cng l nh hng t tng Nho gio rt ln trong Truyn Kiu ca Nguyn
Du.
Nh vy, duyn kip ca con ngi l do u? Do tnh yu chn tht xut pht t hai pha
hay ngoi ra cn c tc nhn no khc t nhng ng siu nhin, linh thing, thn b?! s mi l
cu hi m cha c cu tr li trn vn trong cuc i. Nhng Truyn th Nm th hin con
ngi lun c mt nim tin, mt suy ngh l tnh yu, tnh cm la i, tnh ngha v chng s
ngy mt keo sn, bn vng nu con ngi c quyt tm trn trng, gi gn, bo v v sn sng
vt qua tt c chng gai, th thch ca cuc i. Nhng ngi thy chung, trn vn, bit qu trng
tnh yu, tnh cm v chng s c b p bng hnh phc tht s. Truyn th Nm cng li
trong ngi c mt ngh suy tch cc. V quan nim tnh yu d tnh yu c tan v nhng vi tnh
yu chn chnh s lun li nhng k nim p cho cuc i. cng l gi tr nhn vn ca
Truyn th Nm!
S mnh hay cn gi l s phn. Theo duy tm, mi con ngi sinh ra u c phn, c s
nh sn. Chng ta thy c ngi c i ph qu giu sang, c ngi c i sng trong ngho kh,
bn hn; c ngi lun gp vn may nhng cng c ngi lun gp bt trc trong cuc i S
mnh ny cng l s lin h t vic to phc ca kip trc theo lut nhn qu.
Vi 581/1894 ln xut hin v duyn kip, duyn n, duyn phn, nhn duyn, Truyn th
Nm hu nh th hin quan nim nhng i nam n yu nhau, nhng cp v chng u c n
duyn t kip trc. Chnh v vy, h lun st son chung thy vi nhau d phi tri qua bao sng
gi, b du ca cuc i.
Cng t quyn t in Ting Vit ca Hong Ph, chng ta c hai khi nim v s mnh,
s phn.
S mnh l nhng iu may ri, ha phc c to ha nh sn cho cuc i ca mi
ngi theo quan nim duy tm [79, tr. 1072].
S phn cng tng ng vi s mnh, s phn l phn ha phc, sng kh dnh ring
cho cuc i ca mi ngi c to ha nh sn t trc theo quan nim duy tm [79, tr.
1072].
Vi yu t tm linh s mnh, Truyn th Nm cho thy con ngi khng hon ton th
ng, an bi theo s mnh, s phn c nh trc theo duy tm. y con ngi lun u
tranh, vn ln thay i s phn, tm ly tnh yu hnh phc (Phm Cng, Ngc Hoa, Thoi
Khanh, cng cha Nam Vit, Thch Sanh, Kiu Nguyt Nga, Vn Tin, Vng th...).
Ngi Vit chng ta c nh hng kh su sc t tng Nho gio v hc thuyt ca Khng
T cho rng t sinh hu mnh, ph qu ti thin (sng cht l do s mnh, giu sang ti tri)
li du n kh m trong t tng ca nhn dn nht l trong t tng ca tng lp cc nh nho.
T tng c Nguyn Du chim nghim v tr li nhng cu hi ln cho cuc i y
sng gi ca mnh. Vi ni au ca mt ngi bt c ch, mt ti nng khng c x hi dung
np, Nguyn Du ng cm vi nhng s phn tng t ri nghim ra rng phi chng tt c
v s mnh?. Nn ngay u tc phm Truyn Kiu Nguyn Du gi gm tm s:
Trm nm trong ci ngi ta
Ch ti ch mnh kho l ght nhau.
... L g b sc t phong
Tri xanh quen thi m hng nh ghen.
Cng chnh nh hng t t tng Nho gio, Pht gio m a phn Truyn th Nm dng
t tng ny l gii cho cc tnh hung, cc kt thc ca Truyn th Nm tng con ngi,
cuc i v hon cnh c th.
Trong chng ta chc chn ai cng thy nh lng khi Trn Minh nguyn chung thy vi con
gi V quan, Thi Anh sum vy vi Vng th, Tri cho Vin th tr li trn gian ni li duyn tnh
vi Tn Khc... phi chng l ci hu rt hp l i! V trn tnh, t l nn Tng Trn
khng th t b cng cha Bch Hoa m chng phi th ti thi may o, lm bnh... chn chnh
th. T , Tng Trn Cc Hoa v cng cha Bch Hoa sng hnh phc, ha thun bn nhau
trong o ngha v chng mi duyn cng vn, ch ng cng yn v ngi chnh th phi thuc
v nng Cc Hoa d nng t cho mnh gai vi tm thng. Hon cnh ny cng nh cch sp xp
trn tnh ca L Cng i vi cng cha v Th Hng t h mi sng trong cnh tng bng
trm h u ca.
Vi kt thc on vin, Chu Tun sum hp vi Thoi Khanh, Phng Hoa v Cnh Yn
vt qua sng gi. l s cng bng ca cng l i cho nhng ngi thng ngay, hiu tho,
thy chung. Hnh phc phi n vi ngi hin, cng bng phi dnh cho l phi, k c c, gian
ngoa nh tn To trung y (Phng Hoa), To Th (Phm Cng Cc Hoa), m con L Thng
(Thch Sanh) phi b trng pht. Thch Sanh snh duyn cng cng cha cng l s phn c
nh sn, d L Thng c ch k, cp cng vn khng c kt qu nh mong mun. Cu chuyn
tnh yu gia Phan Sinh v Kiu Lin c s che ch bi lng t bi ca c Pht v phn s ca
hai ngi khng th ri xa (Phan Trn). Hong Tru kn v t mi tm nc ch hu nhng
khi n Nam Vit hong t mi tm c duyn phn ca mnh. Trc , d vua cha rp kn con
dng tng khanh cho chng nhng Hong Tru vn khng vi vng v chng cho rng s phn
do tri nh:
V chng l ngha thin duyn,
Bao gi tm c ngi hin s hay.
(Hong Tru)
Chnh v vy, khi gp cng cha Nam Vit d k bc ngi nam cch tr mun phn nhng
Hong Tru vn quyt tm kt duyn vi cng cha Nam Vit. Vua t Nam Vit c duy nht mt
nng cng cha nhng vn chp nhn lng duyn con gi mnh vi chng hong t Trung Quc v
vua tin tng rng l s phn. Bi ng mun mng con ci, tri cho vua v hong hu mt v
sao sa sinh c cng cha. S ra i ca cng cha kh l k th duyn n, phn s ca nng
gp hong t Trung Quc xa xi, cch tr y cng khng c g l l. Vua d dng chp thun theo
cng cha d rng cc quan trong triu: vn v n o, vn th rng g, v no c nghe. Nhng
khi cng cha gii by Trc l ng thy duyn hi; Sau l hai nc mun i giao thng th
vua thun lng theo ca con:
Vua nghe con ni bng lng,
Mt chiu l mt thun dng m tai.
(Hong Tru)
Theo trit l m dng qua biu tng vung trn, dn gian tng c nhng quan nim
Trong ri c may trong d c hay, trong ha c phc.... Chng ta thy Lc Vn Tin m la v
khc nhiu khi hay tin m qua i. V tip tc li b V Th Loan bi hn v V Cng hm hi. C
th t trong ha Lc Vn Tin c c phc, t trong nhng ci ri y, Vn Tin li c ci may.
Ci may mn ln nht l Vn Tin c dp hiu c lng ngi en bc, bt nhn ca gia nh V
Th Loan; hiu c tm lng ca ngi bn tri k Hn Minh; hiu c lng trung thnh ca Tiu
ng i vi ch... v hiu c tm lng, tnh cm rt ng qu ca Nguyt Nga. Ci phc rt ln
ca Vn Tin l chng tch c i mnh ra khi nhng ngi bc c, hm danh, v ngha;
ci phc ng qu na l chng c c tm chn tnh trong sng, cao p ca Nguyt Nga... Tt c
u cng l s mnh, Vn Tin nh c vi V Th Loan, nhng li trn n duyn vi Kiu Nguyt
Nga.
Trong S Knh Tn Trang, Phm Kim v Qunh Th c mi tnh rt p, h nguyn
th, c nguyn mi bn nhau. Th nhng s xut hin ca tn c cy th, cy quyn dn p,
bc bch cha con Qunh Th lm tnh yu ca h d dang... C l Phm Thi khng cam tm
cho Qunh Th phi cht trong oan c v Phm Kim ri vo cnh l d duyn tnh nn cu chuyn
khi gp li m cha, hai em v Kim Trng nhng ai thu c lng Thy Kiu vn mi c n, trng
tri...
Dng sng Tin ng khp li mt qung i, cng m ra mt qung i khc. Kiu tr
v vi gia nh, vi ngi thn nhng ngn sng Tin ng c quanh qun, c rui theo m nh
nh mt mi n i tr mi khng dt. Kim Trng vn cn , vn yu thng nng nh ngy no,
v Thy Vn vn cn kia, tay bng tay dt, con ci hu, m m khng kh gia nh. Bit rng
ngy xa trai nm th by thip nhng Thy Kiu ging nh ngi tha khi hin din trong mi
nh ny. Bit rng khi chn ru khi cuc c nhng nhng m di gia phng thu khi cnh ca
tnh yu khp nng cn li g vi gi chic chn n? Khng cn g c, khng chng khng con,
khng tng lai, khng hy vng, khng cht lng ham sng, khng c ting n t rut... Bit
rng... Bit rng ... Bit rng... Bit rng... [124, tr. 3]
Sau mi cm t Bit rng l mt ip khc ca ting lng nh li tm s, cm thng, thu
r hon cnh, s mnh ca Kiu...
S mnh, s phn con ngi khng ai ging ai, n tht s a dng, phong ph. Trong cuc
i, tt s c ngi trng th nhng cng c ngi ngn ngi ra i... c ngi lun c hnh
phc nhng cng c ngi v cng bt hnh... c ngi lun sng trong s sung sng cng c
ngi mi trong kip bn hn... Trong v vn nhng im khc nhau, tri ngc nhau ca cuc i
th Truyn th Nm c mt im chung l khuyn con ngi: hin gp lnh, c gp c, cuc i
c lut nhn qu... nn trong cuc sng mi ngi cn phi quan tm, chia s vi nhau, phi sng
vi mi ngi theo o ngha i. Trong , cc ni dung trung hiu tit ngha t Truyn
th Nm nh nhng phng tin cho chng ta lm c s thay i vn mnh ca mnh.
Ni dung Duyn kip, s mnh th hin tht phong ph trong Truyn th Nm 564 ln
xut hin trong 30 Truyn th Nm kho st.Duyn kip, s mnh th hin t duy, np ngh
ca nhn dn trong qu trnh u tranh v bo v tnh yu, hnh phc la i v tnh cm, hnh
phc gia nh. Chnh yu t Duyn kip, s mnh gp phn lm phong ph th gii tm linh
trong Truyn th Nm v c tc dng gio dc rt ln vi nhn dn sng sao cho trn o ngha,
hp l i duyn kip, s mnh ca mi ngi lun lun c thun li, nh nhng v tt p.
2.2.2. Bi ton
Trong Truyn th Nm c nhiu nh hng t t tng o gio nn yu t bi ton cng
c th hin kh r. Vi 17 ln xut hin yu t bi ton, yu t tm linh bi ton gp phn tng
thm s phong ph ca cc yu t tm linh trong Truyn th Nm.
Theo t in Ting Vit, bi l on vic qua hay sp ti gn vi s mnh ca tng
ngi, theo m tn [79, tr. 96]. Cn bi ton l bi vn s [79, tr. 96].
Ngi ta cho rng con ngi khi tht bi hoc bt lc trc nhng vn nan gii trong cuc
sng thng c nhu cu tm n bi ton nh tm nhng ngi ng cm v cho mt kin tham
kho nhm gii ta b tc, hn l chp nhn n. iu ny cng th hin kh r trong Truyn th
Nm.
Trong truyn Phm Cng Cc Hoa, sau khi Cc Hoa thy Phm Cng mt thin s ti
cao nhng v hon cnh c hn phi dt m i n my. Chng li l ngi con hiu tho Cm thi
knh m gi, Mnh n da mui cng l rau bng nn Cc Hoa em lng yu mn Phm
Cng v sinh bnh tng t. Cha m ca Cc Hoa rt au lng khi nhn thy con V vng mt tr
chua cay lng gi. Sau khi mi n bn mi thy ph thy mi ni, ri L dng khn Pht, cu
tri v Thy sai chiu knh by ngy, Bnh thi chng ngi gy hn xa. Cui cng, cha
m ca Cc Hoa quyt nh i xem bi u ta i bi xem tnh lm sao!. V cha m Cc Hoa
ra ch tm thy xem bi:
Tha: ti xem qu lnh yn,
Nm quan tin t nng ln r rng,
Bi xem gia s mi ng,
Bi xem bn mnh an khang th no?
(Phm Cng Cc Hoa)
Sau khi thy gieo qu v bo rng C trong bn mnh qu ny bnh yn. Nhng cha m
Cc Hoa th than vi thy T ngy du hc trng trung, Bng dng eo bnh hnh dung u su!.
Nghe cha m Cc Hoa ni th, thy li gieo qu tip theo v thy khng nh:
Ni t ma, ngoi khng vong,
Qu ny l qu phi lng ai y!
Cho nn nga bnh lm vy,
Ch tin, ng hi nng ny m coi.
Sau khi xem bi v, cha m Cc Hoa d hi th mi bit s tht ng nh thy bi ni
l do Cc Hoa phi lng, tng t Phm Cng. Cha m tc hp nhn duyn cho Phm Cng Cc
Hoa vy l Cc Hoa thot bnh.
Phm Kim v Qunh Th (S Knh Tn Trang) phi lng nhau v th non hn bin
nguyn bn nhau. Qunh Th l tiu th xinh p Kh m thc dc, thc say hi ng,
tng rng vi mt thiu n tuyt p v mt tnh yu nng thm nh vy th Qunh Th s c mt
cuc i tht hnh phc nhng thy xem tng cho rng ni gia trn, pha trn sng mi nhn v
thp, ni tng cht yu, ch Qunh Th hng nhan bc mnh:
Chn e tng s cha an,
Trong Truyn Kiu, Tam Hp o c cng tin on trc nhng g s xy ra cho Kiu
nh li mt thy tng s. V Vi Gic Duyn l nhn vt i din cho Pht gio nhng li tin vo
li tin on ca mt o c. Nn khi gp Thy Kiu trong ln bo n bo on, Gic Duyn
khng nh vi Kiu ngy ti ng thng qua li tin on ca Tam Hp:
S rng: cng chng bao lu
Trong nm nm li gp nhau m
Nh ngy hnh cc phng xa
Gp s Tam Hp vn l tin tri
Bo cho hi ng chi k
Nm nay l mt, na th nm nm
Mi hay tin nh chng lm
tin iu trc, t nhm vic sau
(Truyn Kiu)
Li tin on ca Tam Hp rt ng. V chnh nh li tin on ny m Thy Kiu c
cu sng v Gic Duyn c s chun b trc vt Kiu khi nng trm mnh xung sng Tin
ng, sau khi T Hi mt do H Tn Hin hm hi:
Ng ng ko li vt ngi
Ngm li Tam Hp r mi chng ngoa.
(Truyn Kiu)
nh hng ca o gio, ca hnh thc bi ton cn th hin nhn vt Tiu ng (Lc Vn
Tin). Khi Lc Vn Tin b khoa thi v chu tang m, trn ng i Vn Tin khc thng
m qu nhiu nn b m la. Tiu ng ht lng tm cch chy cha cho ch. Tiu ng nghe li ch
dn tm n thy bi xem bnh tnh ca Vn Tin Tiu ng nghe ni i lin, Gp ng thy
bi t tin m coi. V thy bi ni rng:
Trang thnh l qu lc xung,
Thy ho ph mu khc cng t tn.
Ha ra lm qu du hn,
Li thm th ng khc dn ho quan
C trong qu y m bn
Tui ny mi chu mu tang trong mnh
Xui nn pht bnh thnh lnh,
V chung ma qu l trnh rt thing.
(Lc Vn Tin)
chi tit ny cho chng ta thy bi ton khng ch l li tin tri m c khi xc nh ng
nhng iu xy ra v cn mch bo cho con ngi cch khc phc. iu ny rt ph hp vi tm
l ca ngi i xem bi bi ngi i xem bi a s l thng ri vo nhng hon cnh, nhng
trng hp nan gii nn tm n bi ton c ch dn hng gii ta nhng b tc. Tiu ng
cng vy, v nng lng cha bnh cho cu ch nn khi thy bi bo tm thy php cha tr l
Tiu ng i ngay: Tiu ng mi chy bn ba, Hi thm o s hng thn chn no.
Nhn chung, bi ton cng l mt nhu cu trong tinh thn ca con ngi. Bi ton s gip
cho con ngi bit v vn hn, s mnh ca mnh tm cch khc phc nhng iu khng tt v
c th bit trc khc phc hu qu ca vic sp xy ra.
Duyn kip, s mnh, bi ton l cc ni dung, yu t tm linh lin quan mt thit vi nhau.
Bi ton gip con ngi bit c s mnh ca mnh khng qu ng ngng khi s vic n,
khng qu au bun v mi ngi tin tt c mi ngi u c s mnh.
Yu t tm linh duyn kip, s mnh, bi ton xut hin kh nhiu 581/1894 ln trong 30 tc
phm nhng nhng yu t ny th hin kha cnh tch cc ca Truyn th Nm. Nhn vt trong
truyn khng tin m qung vo bi ton, khng tiu cc trc s mnh m h lun ch ng vt
ln s mnh bo v tnh yu, hnh phc trong cuc i.
2.3. Hn ma
Vi 133/1894 ln xut hin ca tng cc hin tng trong 30 tc phm (tng ng 7,02%)
yu t hn ma v kh nhiu chi tit v khng gian m ph th hin tr tng tng phong ph
ca con ngi. Yu t hn ma to nn sc hp dn ca Truyn th Nm vi cc yu t k o, thn
b.
Hn ma l s kt hp ca hai t hn v ma. Vy hn l g? V ma c ngha ra sao?
Theo t in Ting Vit, hn l thc th tinh thn m tn gio v trit hc duy tm cho l
c lp vi th xc, khi nhp vo th xc th to ra s sng v tm l ca con ngi [79, tr. 573].
Cn ma dng ch ngi cht, thuc v ci m [79, tr. 746].
Nh vy, con ngi l s tn ti ca hai phn hn v xc. Khi con ngi mt th hn s la
khi xc, hn bin thnh ma. Ma cng c sc mnh siu nhin nh thn thnh c th em ha hoc
phc n cho con ngi. Ma c th tin tri mnh s, vn hn cho ngi sng. V th, ma cng l
biu tng, hnh nh linh thing.
Yu t hn ma th hin nhiu nht trong truyn Phm Cng Cc Hoa 35/133 ln
(26,31%), trong M Phng Xun Hng 12/133 ln (9,02%) v yu t hn ma c mt trong
26/30 tc phm c kho st to nn s huyn b ca th gii t nhin v x hi.
Khi Kiu Nguyt Nga b cng Phin sang nc Qua, Nguyt Nga quyt lng tm n
ci cht trn ng i gi trn tnh cm ca mnh i vi chng trai h Lc. Nn trc lc t bit
cha gi nng thm n nhc n ci cht ca mnh v nu c la trn Nguyt Nga vn thng
nh v s v thm cha. Li tm s y nghe sao tht xt xa:
Thn con v nc Qua,
nh mt ni lm ma t ngi
Hai phng Nam Bc cch vi,
Cht xin gi li mt li lm khuy.
Hiu hiu gi thi ngn cy,
y l hn tr v ry thm cha.
(Lc Vn Tin)
V trn ng cng Phin, Nguyt Nga thc hin theo nguyn c ca mnh. Nng
nhy xung sng t t:
Bng trng va khut ngn cy,
Nguyt Nga hn hy chi ry m cung.
(Lc Vn Tin)
Nguyn Du thi vo Truyn Kiu mt th gii tm linh rt phong ph nhng c sc
nht, m nh nht l bng ma ca m Tin. Hn ca m Tin linh ng bo mng ba ln cho
Thy Kiu bit v cuc i ca mnh. Qua Truyn Kiu, ngi c c th cm nhn m Tin
khng ch l linh hn hiu c tm lng ca k hu th m l mt bng ma y m nh. D
m Tin mt nhng trong Truyn Kiu chng ta dng nh cm nhn c lc no m
Tin cng l ci bng bn cnh Kiu, tn ti song song vi Kiu. Bng ma y khng lm hi Kiu,
khng gip c Kiu nhng lun lm Kiu m nh v cuc i, v s phn ca mnh. T sau
khi nm mng, i din vi hn ma m Tin th Thy Kiu thng ngh n ci cht nhiu hn.
Trc lc ra i, sau khi trao duyn tnh li cho Thy Vn cng l lc Kiu ngh n ci cht:
Trng ra ngn c l cy,
Thy hiu hiu gi th hay ch v,
Hn cn mang nng li th,
Nt thn b liu n ngh trc mai.
(Truyn Kiu)
V bng ma m Tin nh di theo Kiu trong sut mi lm nm lu lc. Nn khi Kiu
kt thc cuc i mnh di dng sng Tin ng v may mn c Ng ng cu vt, trong tm
trng ca ngi t ci cht tr v, Thy Kiu li gp hn ma m Tin:
M mng phch qu hn mai,
m ph v dng gian cch nhau bao xa, khng ai c th tr li c. Trong tm linh, suy
ngh ca mi ngi th dng gian v m ph l hai khng gian phn nh gia ngi sng v
ngi mt. Khng gian bao xa, cch tr nh th no nhng vi lng quyt tm tm v, Phm
Cng sn sng vt qua nguy him trn ng xung m cung:
Trng nguyn n bn hon,
T b t ngc ku ran thm lng!
u tru ngc ti rng rng,
Chng thi ci nga n cng mt khi.
(Phm Cng Cc Hoa).
Khi xung m ph, Phm Cng qua nm ca ngc, mt thy tai nghe bao cnh nhc hnh
khng khip khi bn qu s tra tn nhng k gian c, tham lam ni dng th. Sau , Phm Cng
c gp Cc Hoa mt ni tin cnh c c l, hoa thm v Cc Hoa l ngi nhn hu, ngha
tnh khng c ti. Trc tm lng chung thy v quyt tm ca Phm Cng, Dim Vng cho Cc
Hoa tr li trn gian sum hp vi chng con.
Trong suy ngh ca nhn dn, m ph l th gii c s tn ti, gn ging dng gian con
ngi. Chnh v vy, Ngc Hoa sau khi t t gp c Phm Ti m cung. iu ny cng
ging nh suy ngh ca nng Cc Hoa (Tng Trn Cc Hoa). Nng mun cht xung m cung
nui Tng Trn n hc v trn n duyn ni chn sui:
thip thc xung tuyn i,
Nui chng i hc thi ti m cung.
Thu sng, duyn n cha xong,
Mt mai thc xung v chng c i.
(Tng Trn Cc Hoa)
Khng gian m ph c th hin kh sinh ng v giu hnh nh khi Cha Ba c Pht T
th lng m pht ca nng. Cha Ba c Pht T cho hn xung m cung. ni m ph, nng
c n tip v c i qua mi tm ca ngc. mi ca ngc l ni trng pht nhng ngi
khi dng th lm nn ti li khc nhau. m ph cng nh dng th, ngi hin s c hng
cnh sung sng cn ngi bc c, gian tham s b trng pht v Cha Ba cng tai nghe, mt
thy nh vy chn m ty.
Cha nghe ting nhc xn xao,
Li nghe t khc lo xo ni xa.
Thanh y dn li trnh qua
C phc n so snh ca i ng
V phc dn vo ngc trung,
Ph Vit, chy ng kho nh giam tra.
(B Cha Ba)
Vi lng t bi, nhn hu, Cha Ba thy xt xa cho nhng linh hn ni cc ngc ti ang b
kho tra. Cha Ba thnh tm khn nguyn Ngc Hong x ti cho nhng linh hn ng thng
trt li lm. Vi lng t bi h cho mi s kip ca Cha Ba, Ngc Hong cm ng nn
cho nhng ngc t c gii thot khi cnh gng cm, kho tra:
Cha nghe li ni xt xa!
Cm thng trong bng ku ca thin nh.
Khn cu chuyn ch nim kinh,
Ngc Hong cm ng ch thnh t nhin.
Bo hoa bay khp bn bn,
Ho quang sng sut di trn ngc thnh.
Gng cm ri rng tan tnh,
Bao nhiu t rc nh mnh tnh ra.
(B Cha Ba)
Tm lng t bi ca Cha Ba cng lm vua Dim Vng khm phc v trn trng. Bi v,
Cha Ba em n cho mi tm ca ngc cnh Thin ng, nhng linh hn t ti c gii
thot:
Vua rng: Nghe c t bi,
M lng thng xt tr chng sinh.
Khp mi tm ca ngc hnh,
Mt gi i x siu sinh t ry
Thc l c o linh thay,
Chuyn trong a ngc ra thay Thin ng.
(B Cha Ba)
Tht khng sai, dng th v m cung ch cch nhau trong hi th ca con ngi. Nguyt
Nga quyt lng gi tit hnh vi Vn Tin. Trn ng cng Phin sang Qua, nng mang
theo bc ha Vn Tin trm mnh xung nc kt thc cuc i mnh:
Bng trng va khut ngn cy,
Nguyt Nga hn hy chi ry m cung.
(Lc Vn Tin)
Cm ng trc tm lng tho ngay ca Nguyt Nga, Quan m cu vt v cho nng sng
li, tr v trn gian. cng l c hi cho Nguyt Nga v Vn Tin hi ng sum vy sau ny.
Chng ta c th cm nhn mt th gii hon ton khc vi th gii trn gian khi mi ln m
Tin v bo mng cho Thy Kiu. Thy Kiu nh lc vo mt ci h v, tm hn nng hon
ton b ng, nng khng c cch g lm i thay s phn m ch bit mi s an bi. l th
gii, khng gian ca hn ma m nh. Th gii tn ti linh hn ca m Tin v nhng ngi
khut, mt khng gian lnh lo ca m cung...
Nh vy, hn ma l yu t tm linh c th hin kh c th trong Truyn th Nm. Hn ma
gn lin vi th gii huyn hoc, k o nhng ng thi cng gn vi nhng suy ngh, nim tin tht
s trong tn ngng, t duy ca con ngi qua nhiu thi i.
Hn ma ca Truyn th Nm khng phi hng con ngi vo m tn, d oan. Nhng cc
yu t tm linh v hn ma nh nhc nh con ngi v cch sng i, sng nhn hu v bit v tha,
sng sao m khi la trn, khi qua kip sng khc con ngi khng h hi hn, bn lng v nhng
iu con ngi lm kip sng ny. V cuc i c lut nhn qu nn cn phi to nhn lnh
cho qu tt. iu khng nhng c ngha, tc dng ngay trong hin ti m mi ngi tin rng
tm hn s thanh thn, khng lo bun nu tht s c kip lun hi tip theo.
2.4. Li th
Vi 30 Truyn th Nm kho st, li th xut hin 79/1894 ln ca tng cc hin tng trong
30 tc phm (tng ng 4,17%) li th c th hin nhiu dng: li th trong tnh yu, tnh
cm v chng, trong tnh bn, li th i vi nhng vic h trng. Bn cnh nhng con ngi son
st thy chung, gn gi li th th cng c k phn bi li th hoc s dng li th vi s gi di.
Theo t in Ting Vit, th l ni hoc ha mt cch chc chn bng cch ly ci thing
ling, qu bu nh danh d, tnh mng, qu thn v.v... lm chng, lm iu m bo cho li ni
ny [73, tr. 1158]. Th nguyn l t nhng iu nguyn c vi nhau (li th nguyn, th
nguyn chung thy) [73, tr. 1158]. Cn th c l th nguyn v c hn vi nhau (th c s
trn i chung thy) [73, tr. 1158]. Th non hn bin l th c ni cao v bin su chng gim; ch
c li th nguyn trc sau nh mt, quyt khng bao gi thay i [73, tr. 1158].
Mt trong nhng ni dung ln ca Truyn th Nm l cp n tnh cm gia nh. Vi
lng chung thy st son, cc nhn vt trong Truyn th Nm, u tranh quyt lit bo v tnh
yu, tnh cm v chng. D phi tri qua bit bao th thch, ng cay, c cc ln ti nhc h vn
mt lng chung thy bo v tnh cm v chng (Phm Cng Cc Hoa, Truyn Chng Chui,
Trinh Th tn truyn, Thoi Khanh Chu Tun, Quan m Th Knh, Lm Tuyn K Ng...).
Trong 79 ln xut hin li th trong 30 Truyn th Nm kho st, li th trong tnh cm v
chng chim s lng ln nht 42/79 (53,16%), Cc Hoa khng yn lng trc cnh chng ga,
con ci nn bo mng khuyn Phm Cng Sm tm ni khc kt ngh nhng Phm Cng lun
yu qu v hin v mun trn o thy chung nn th:
Anh th c bng trng trong
Quyt nim vy cho xong mt i!.
C th ni trong tnh yu, li th l chng nhn v cng thing ling, v tin vo li th ngi
ta c th sng trn mt cuc i vi lng chung thy, st son v con ngi tin rng nu phn bi li
th s b thn linh trng pht, s b qu bo. Xut pht t tn ngng sng bi t nhin, con ngi
thng nh thin nhin chng gim cho li nguyn th ca i la yu nhau hay ca ring c nhn
v mi ngi tin rng vn vt hu linh.
Chng ta au xt cho hon cnh ca Phm Cng, v mi mt, hai con cn th di nhng lnh
vua truyn Phm Cng phi i dit gic ngoi xm. Vi nh hng Nho gio kh su sc nn vua
phn rng: ... Nhng k cng hu, ch trung phi gi lm u mi nn. Phm Cng nghe ni s
tnh xt xa! nn nh phi ra trn m mang theo hai con th v c hi ct ca v hin. Bi Phm
Cng l ngi thy chung, lun nh n li nguyn cng bn nhau vi Cc Hoa:
Chng u v cho lin,
Trc sau cho trn li nguyn cng nhau!.
(Phm Cng Cc Hoa)
Li th, nguyn c s rt quan trng v thing ling vi nhng ngi lun gi ch tn,
lun chung thy, st son. Ch v gi li nguyn c ca hai bn v tnh duyn ca hai con, Trng
Cng b vu khng ti bn nc v phi cht, ti sn gia nh b cp sch. Cnh Yn ngi chng
sp ci ca Phng Hoa phi dt m v chu i n xin lnh nn... Mt th thch i vi tnh yu
ca Phng Hoa v i vi li th c ca cha m hai bn, nng khng nhng khng on tuyt vi
Cnh Yn m cn tm ht cch gip chng v gia nh chng. Sau , nng gi trai, i tn
Cnh Yn i thi u trng nguyn, minh oan cho Cnh Yn v t co ti c ca tn To trung y.
Tt c nhng kh au, hon nn ca gia nh Cnh Yn v tt c tm lng, nhng vic lm ca
Phng Hoa cng v bo v li th ca cha m hai bn cho tnh duyn ca nng v Cnh Yn Trt
g bn hp hoan giao th (Truyn Phng Hoa).
Trong tc phm Quan m Th Knh, khi Thin S hiu ra v mnh b hm oan l lc Th
Knh khng cn na trn th gian, li th ca ngi chng hi li d mun nhng cng th hin
tnh cm ca Thin S dnh cho Th Knh rt su sc:
Chng th: Xin c cht i,
Ha may c dp cn k nhau ngay.
(Quan m Th Knh)
Nh vy, li th c s dng trong mi trng hp ch khng nht thit trong tnh yu.
Tnh bng hu gia Hn Minh v Vn Tin su nng ngha tnh cng ging nh tnh ngha lc u
L Thng kt ngha anh em vi Thch Sanh v th sinh t chng h ph nhau:
L Thng t ht gn xa:
C chng h Thch cn ch ngoi kia.
Cng con kt ngha trn b,
Anh em sinh t chng h ph nhau.
(Thch Sanh)
Nhng tnh ngha gia L Thng v Thch Sanh khng c trn vn do lng ch k, tham
lam ca m con L Thng.
Trong Truyn th Nm, khng ch c li th trong tnh cm v chng, tnh yu, tnh bn m
li th cn din ra trong nhiu trng hp khc nhau... Vi s lng nhng li th khc xut hin
14/79 (17,72%), nhng chi tit ny em n s a dng, phong ph cho li th (Thoi Khanh
Chu Tun, Hoa Tin, Lc Vn Tin, Thch Sanh, Nh Mai, Truyn Kiu, Trn Minh kh
chui...).
Chng ta xc ng v tm lng thy chung, tit ngha ca nng du Thoi Khanh. Khi tn
dm thn bt Thoi Khanh p ung giao ha nhng nng kin quyt gi trn o to khang, tit
hnh vi Chu Tun. Thoi Khanh nguyn chp nhn n au bo ton mng sng cho m
chng:
Li nguyn thu n Ngc Hong
Cm dao khot mt bn dng ln
(Thoi Khanh Chu Tun)
Hoa Tin, khi nghe tin Lng Sinh cht trn, Ngc Khanh d ch mi nh c nhng
c th ni truyn Hoa Tin c nh hng t tng Nho gio rt ln, nng quyt lng chung
thy vi ngi chng mi qua nh c v chn cch t t khi b p buc ly chng khc. i vi
Ngc Khanh, li nh c hai bn ca cha m nh li th chung thy ca nng i vi Lng Sinh.
y cng l t tng tit, ngha ca nho gio. Xem chuyn nh c nh mt li th nn Ngc
Khanh chp nhn n vi ci cht.
T suy ngh v hnh ng ca Ngc Khanh li kh nhiu kin tranh lun khc nhau
v truyn Hoa Tin. Nh nghin cu Nguyn Mnh Hng tng hp, trong c kin ca
Hoi Thanh, ng cho rng xung t ch yu trong tc phm l xung t gia tnh yu t do v l
gio phong kin mt th xung t nm ngoi con ngi, chi phi con ngi bng nhng nguyn
tc ca n. V cui cng th l gio phong kin thng. ng vit: Ci iu chc chn l qua
dnh cho ngi dng th, ban m l thi gian cho ngi khut. Trong suy ngh ca mi ngi,
thi gian v khng gian ban ngy thuc v ngi sng; thi gian, khng gian ban m thuc v
ngi mt. V th, dn gian thng ni vi nhau i m c ngy gp ma. Chnh v vy, khi
ting g gy r ln bo hiu tri sp sng cng l lc Cc Hoa phi xa hai con tr li m cung:
Cn ang than th cng con,
Bng u g n n gy ln:
Hai con li cho yn:
M v m ph ci tin vy m!.
(Phm Cng Cc Hoa)
Yu t tm linh, chi tit hn hin v dng th ca Cc Hoa nh to c s yn tm cho hai
con v c m che ch trong cuc i ci ct ca mnh. Nghi Xun, Tin Lc nh c v v, an i
trong bc ng lu lc, lang thang. Cng nh c php l, vua Dim Vng ti sinh cho Phm
Cng v Cc Hoa v dng trn sum hp vi hai con. Php thut, php l l cng c, l phng tin
cu nhn th ca thn linh, huyn b; php l, php thut cng s dng cho vic tr gian, dit c
nh Thin Li nh cht To Th - v k ca Phm Cng ht hi, bc i Nghi Xun, Tin
Lc v ph bc Phm Cng. Yu t thn k, php l ny cng ging s trng pht ca Tri i vi
hai m con L Thng ch k, c c.
Vi nhng th lc yu tinh hung bo khng c php l, php thut thn linh th con ngi
lm sao chng tr c. Cng nh nhng k nhiu mu m, xo quyt th ngi lng thin, ngi
tt cng kh i u. Php l, php thut ca thn linh chnh l m c ca nhn dn trong vic u
tranh v cng l.
Ngi ti c nh Thch Sanh nn lun c php tin ph tr. Ni cm thn, n ri li y l
yu t k l:
Ni cm c php chi chng
n hoi n hy ba lng li y!
V qun mi tm nc ch hu vn khng n ht ni cm nn cui cng chng va khm
phc va u hng:
Sanh rng: Bay hy bc vo,
n m ht c th tao thng ti
Qun lin bc xung n ngay,
Lao xao mt l n ry thc no.
Niu cm cng chng ht cho
By gi ai cng nh to u hng.
(Thch Sanh)
Yu t thn k, php l, php thut th hin rt r trong truyn L Cng. Nu L Cng v
Bch Hoa khng c cc thn linh gip th khng th no vt c nhng th thch, gian nan.
Cng cha Bch Hoa v L Cng c c chp, vua Thy T cng cc thn linh gip cho vic n
ung khi hai ngi b ng gng v tri b ln b chui th tri sng. Khi b tri dt sang t Hung
N, chng li b cha Hung N hm hi nhng chng cng c Ngc Hong cu thot. Khi
trng nguyn, L Cng i nh Hung N cng nh c php tri m chin thng. C th ni tht l
k vi mt con ngi nh Bch Hoa, khi b cha Hung N ra lnh ct mi, xo tai, li cht ht c
chn tay, ri ui nng ra ch Thanh Dng n my, vy m nng vn sng v nu nh khng c
php tin lm sao nng li c lnh ln v xinh p hn xa. Chi tit ngi m m ra trong cnh
sm vang chp git v Phm Ti, Ngc Hoa c ti sinh tr v dng th.
Chi tit ngi m m ra l chi tit va thn k va tuyt p th hin m c ca con ngi
v cng l. Vua Trang Vng c c phi b trng tr v Phm Ti Ngc Hoa phi c hnh
phc bn nhau.
Cc chi tit php l cn th hin khi nng du Thoi Khanh lc tht cnh tay mnh nng
cho m chng n nhng cnh tay nng khng h chy mu. Bi Pht T cm kch tm lng hiu
tho ca nng nn h cho nng (Thoi Khanh Chu Tun). V cng nh php thing ca
Tri m i mt ca Thoi Khanh c tr li nh xa.
c bit chi tit th v nht trong Thoi Khanh Chu Tun l vic Pht t giao cho nng
cy n thn. Cy n thn trong tay nng Thoi Khanh m la chnh l vt nng c iu kin
gp li Chu Tun v kt thc chng ng y kh i ca mnh.
Hay trong cc ln thi may o, lm bnh ca Cc Hoa v cng cha Bch Hoa u c tin
xut hin ph h cho c hai ngi. Chng ta li thy php l, php thut, thn k xut hin n
20 ln trong truyn M Phng Xun Hng. M iu con ca M Phng Xun Hng
c tin ng rc v Tri luyn dy php thut sau ny khi phc quc gia Nam tro. M
iu c tin ng luyn php thut tinh thng v cn cho knh chiu ra la h thn:
... Chiu ln trm h mun dn phc hu...
... Chiu ln thi gic khu u b tay...
... Chiu ln la dy khi bay nhng l...
Chiu knh php y tr nhiu,
D xa ngn dm thi chiu cng gn.
Php ny gi v ng vn,
Bin nhiu thnh t bin gn thnh xa.
hong hu rt bun. Sau , hong hu nm m thy sao sa ri sau mang thai. Thnh hong vui
mng khi c c mt c cng cha:
n Nghin r o thong dong,
Mt b Hong hu m mng gic hoa.
Chim bao thy v sao sa,
Hai tay hng c tht l chng sai
Cha ng m mt gic mai,
m nghe vng vng bn tai canh chy.
Nhng l phch tnh hn mai,
Tt chng thy nguyt, mi hay nhm thn
Thnh hong mng r mun phn,
Bm tay thy n tun ngy sinh.
(Hong Tru)
Nh vy, gic mng thy v sao sa v hong hu hng c v sao l im lnh, mng
lnh. C cng cha m hong hu sinh mun nh mt s ban thng ca tri cao cho Thnh hong
ngi c cng trng tr thi ha cho t nc, mt v vua c , nhn t. V c cng
cha ra i mang dng v xinh p, thn tin:
ng o vn h ca thnh
Thn tin trc hin hnh ra mau.
Nhn xem ngc bu vng chu,
Mi phn ti tt qun u cng trnh
(Hong Tru)
C hai dng gic mng, mt l dng mng c, mng tng. Gic mng ny thng xut
hin khi ngi ta thng ngh v mt iu g , mt ngi no qu nhiu th ban m d nm
mng. iu ny, chng ta c th thy nng Ngc Hoa (Phm Ti Ngc Hoa), nng thng cm
cho hon cnh ca Phm Ti mt hn s nh thi phi n xin i hc, khng nhng Ngc Hoa
gip cho Phm Ti m lc no cng ngh n chng nn Ngc Hoa tng gp chng trong gic
ng:
Thng v qun t b v,
Nh v qun t s c nh thi!
C m gic qu hn mai
Thy chng qun t xa chi ng o
Cng trng cng lm chim bao,
R rng qun t vo phng hng.
Nhng ri Cc Hoa li tip tc hin v bo mng cho Phm Cng v tip tc khuyn chng
phi kt duyn vi To Th th nng mi an tm ca nh an n, thip i tha lng. Ri Cc Hoa
cn tha thit:
Nu anh chng c nghe nhi,
Ha ra ph bc vi ngi cu nguyn.
Trc tnh th , Phm Cng Mun cho chung thy vn tuyn, m dng xin hy th xem
th no? Trng Nguyn gieo xung ba ho, Ba ln u c di do c ba. Ri m khuya, Cc
Hoa tip tc v bo mng cho Phm Cng v hng dn chng vic chn ngi kt ngha:
m khuya nng li hin ra,
Bo cho trng bit ko m cn nghi:
C ngi dng di l thi
Tn l To Th, dong nghi du dng,
........................
Hi rau ngoi ni lm than
Xin chng ra n kt duyn Chu Trn
Trng nguyn o n xa gn
Nhi nng vy, mng thn dm sai!.
Nh vy, nhng ln bo mng ca Cc Hoa r rng c nh hn hoi. Nng mun Phm
Cng c ngi chm sc khi nng khng cn, nng mong hai con Nghi Xun, Tin Lc khi cnh
ct ci, nng c nguyn ca nh c ngi chm nom... Trong tn ngng truyn thng, hu nh
mi ngi u tin tng vo gic mng, chim bao k c cc bc vua, quan cng vy. Nh gic
mng vi cc thn linh bo trc m h trnh nguy cho t nc, c cch ng ph kp thi. y,
Phm Cng d rt thng Cc Hoa nhng tin tng vo gic mng Nhi nng vy, mng
thn dm sai! nn kt duyn vi To Th...
Gic m dng th hai ny chng ta cn thy rt r Thy Kiu (Truyn Kiu) qua vic
Thy Kiu gp m Tin trong mng n ba ln. Ln u tin, cm tm lng ca Thy Kiu trc
s bc mnh ca mnh, m Tin p li tm lng ca Kiu qua vic hin linh v bo mng cho
Kiu:
o o lc rung cy
trong dng c hng bay t nhiu
D chng ngn gi ln theo
Du giy tng bc in ru rnh rnh
Mt nhn ai ny u kinh
siu nhin, thn b mt th gii c nhiu nh hng, chi phi n i sng tinh thn ca mi
ngi.
1. Vi 994/1894 ln xut hin trong tng cc hin tng tm linh (52,48%), yu t tm linh
v tn ngng th cng v th gii Tri, Pht, Thn, Tin l hin tng tm linh ni bt nht. y l
yu t tm linh hng con ngi nh v ci ngun, t tin, ghi n th h ng cha i trc v c
nim tin vo th gii linh thing Tri, Pht, Thn, Tin. Tn ngng th cng l cu ni, l mi lin
thng gia con ngi vi th gii ngoi th gii con ngi ang sng. Con ngi ngh rng qua
hnh thc th cng, khn vi khng nhng con ngi th hin nim tin ca mnh vo cc ng siu
nhin m cng tin rng nhng ng siu nhin Tri, Pht, Thn, Tin s thu hiu v s ph h cho
nhng li khn nguyn ca h. Nhng nn hng thp ln trong mi nh vo bui ti lm cho ngi
nh nh c m cng hn. Nhng nn hng thp cho ngi khut nh s by t tnh cm ca
ngi cn sng i vi ngi ri khi ci i. Nhng nn hng thp ln trong ngy gi chp,
th cng ng b, t tin lm cho cc thnh vin trong gia nh lun c s gn b vi nhau v nhc
nh nhau nh v ngun ci. T nhng tn ngng th cng t tin trong phm vi nh ca gia nh,
con ngi m rng ra tn ngng Tri, Pht, Thn, Tin qua cc l hi ca tng a phng, tng
vng. T nim tin c th gii Tri, Pht, Thn, Tin con ngi s sng tt hn tch c, c
Tri, Pht, Thn, Tin ph tr theo quan nim hin gp lnh. Chnh v vy, tm linh gp phn
rt ln trong vic nhc nh con ngi tu rn o c, sng c ngha nhn.
2. T 581/1894 ln xut hin (30,67%), yu t duyn kip, s mnh, bi ton gip con ngi
iu chnh tm th ca mnh trc nhng bin c ca cuc i. Con ngi s lc quan vt qua
nhng tr lc, kh khn ca cuc sng vi nim tin vo duyn kip, s mnh. Bi ton s gip con
ngi ch ng n nhn nhng s vic tt, xu xy ra trong cuc i. Cng vi yu t li th, con
ngi s dung ha gia duyn kip, s mnh, bi ton vi li th nguyn, nguyn c sng thy
chung, gi gn o l trong tnh cm v chng, tnh yu i la. Khi li th sc son khng c
thc hin th chnh yu t duyn kip, s mnh s gip cho con ngi t an i, gi c s bnh tm
suy xt, th tha gip cho cuc i gim i s on hn, t th. Yu t s mnh gip con ngi
nh bt lng khi lm vo cnh khn n hay cnh chia la tang tc...
Trong Truyn th Nm, Thy Kiu v Kim Trng th nguyn nhng s mnh nh cho
cuc i Kiu phi lu lc, ti nhc, ng cay nn Kiu phi nh trao duyn tnh li cho Thy Vn
v li hn vi Kim Trng. D duyn kip, s mnh vy nhng Kim Trng vn yu qu v trn
trng Thy Kiu. Cng cha Nam Vit phi tri qua mun vn gian kh vn gi nim tin ni li
duyn n vi Hong Tru ni xa x. S mnh ca Vn Tin s c vinh qui bi t th d c b
hm hi, b tai nn th Vn Tin cng vt qua tt c. Duyn kip ca L Dung v chng Chui, ca
Thi Anh v Vng th, ca Trn Minh v con gi ca V - quan gip cho con ngi tin tng vo
l phi ca cuc i. Ngay c tri cao cn ng lng cho Vin th tr li trn gian chung sng
vi Tn Khc. Con ngi c s mnh nn d Tm c b hm hi n u i na th vn c hnh
cm thn ca Thch Sanh lm cho qun gic khm phc, khip s (Thch Sanh). Chnh nhng
yu t tm linh v php l ny th hin nhng c m bay bng, ln lao m con ngi khng th
thc hin c nu khng c php l thn k ca cc ng siu nhin gip sc cho con ngi.
Nhng hnh x tri o l ca vua Trang Vng (Phm Ti Ngc Hoa), m con L Thng, m
con Tm Cm, gia nh V Th Loan, hai ngi ch ca L Dung... dn n s trng pht ca
ng linh thing.
Chnh yu t ny cng minh chng cho nim tin v c m ca con ngi v lut nhn qu
i. Nhng yu t k o, chi tit thn k ca php l gp phn to nn s sinh ng ca Truyn
th Nm v cng l nhng bi hc gio dc con ngi v o c, nhn cch.
Tm li, vi nhng biu hin ca th gii tm linh nh trnh by, Truyn th Nm gp
phn rt ln trong vic th hin i sng tinh thn, i sng tm linh ca ngi Vit Nam thi
Trung i. l i sng tinh thn, tm linh phong ph c nh hng, k tha t tn ngng dn
gian, vn ha dn gian. Chnh i sng tm linh a dng, phong ph ny gp phn hnh thnh
nhng phong tc, truyn thng tt p trong nhn dn, ng thi th hin tr tng tng phong ph
ca nhn dn v cuc i cng nhng quan h ca con ngi vi t nhin v x hi. Vi nh hng
kh ln t nn vn ha dn gian ca dn tc, t cc t tng ca vn ha ngoi sinh, Truyn th
Nm k tha, chn lc v pht huy nhng gi tr vn ha ng trn trng ca ngi Vit Nam.
Bn cnh , Truyn th Nm khng nhng to c sc hp dn c o ca ring mnh
trong nn vn hc dn tc m cn gp phn khng nh trong vic th hin v tr, gi tr ca vn hc
Trung i trong nn vn hc dn tc ni chung.
Chng 3
YU T TM LINH V SC HP DN
CA TRUYN TH NM
Trong qu trnh kho st th gii tm linh 30 Truyn th Nm, yu t tm linh xut hin
vi s lng 1894 hin tng t 6 ni dung biu hin th gii tm linh m ti chn kho st. S
xut hin ca yu t tm linh chim tn s kh cao trong Truyn th Nm gp phn to nn
ngha v hiu qu thm m rt ng k cho th loi truyn ny. ng thi, Truyn th Nm th
hin i sng tm linh rt phong ph ca con ngi. Chnh iu ny gp phn ng k to nn
sc hp dn ca Truyn th Nm.
3.1. Yu t tm linh phn nh hin thc v tr tng tng phong ph ca con ngi
Ngi Vit ca chng ta c tn ngng v cng phong ph. nh hng t trit l m
dng, t iu kin mi trng t nhin, x hi bn cnh tip nhn nhng t tng tn gio ngoi
sinh (Nho Pht o), tt c to nn s phong ph, sinh ng trong i sng tinh thn ca
nhn dn. B phn Truyn th Nm ca vn hc Trung i cng t c s trn th hin tr tng
tng phong ph ca con ngi. Trong s phong ph v a dng ca tr tng tng c th hin
trong Truyn th Nm, chng ti sp xp tr tng tng ca con ngi hng v ba khu vc: th
gii thin nh, th gii m ph, th gii dng gian v c bit con ngi chn linh hn l yu
t c bit lin thng, chi phi 3 th gii trn. cng chnh l hin thc i sng v hin thc
tm linh ca nhn dn lc ng thi.
3.1.1. Th gii thin nh
Trong tr tng tng ca con ngi, Thin nh l th gii ca Tri, Pht, Thn, Tin ni
tn ti, hin din ca Thng v cc v thn tin. Thin nh c xem l ni hnh phc nht.
Bi l ni khng c ti li, khng c k bc c, gian tham... l ni tht s bnh yn ca
nhng tm lng t bi, nhn i. l ni hin din ca nhng bc thn linh lun cu chng sinh.
cng l ni m con ngi m c c v khi kt thc cuc i ni trn th.
Thin nh l ni c Tri, Pht, Thn, Tin ng tr v thu sut mi vic ca nhn gian c
th chi phi, iu chnh cuc sng v sinh hot ca con ngi. Chnh v vy, mi ngi lun tin
hin th li gp lnh, nhng ngi nhn c Tri dnh phc cho v trong truyn M Phng
Xun Hng cng c kt trit l hin ri li gp lnh, Ngi trung mc nn c tin xung
ph.
thc hin chc nng cu chng sinh t lng t bi bc i, nhn dn ta tng tng v
tin rng Tri, Pht, Thn, Tin c nhng quyn nng, nhng php thut nhim mu tr gian, dit
c, ph tr nhng ngi hin gp nn. Cho d Tri, Pht, Thn, Tin rt cao, rt xa nhng thu
sut mi iu. Chnh v vy, Tri Pht cu Nguyt Nga, Thy Kiu khi t t, Tri Pht cch ngn
Vin th v Tn Khc ri chnh Tri Pht cm tm lng chung thy ca hai ngi nn cho Vin
th tr li trn gian hp duyn cng Tn Khc (Lm Tuyn K Ng)... Hay trng hp ca Thi Anh
v Vng th, h tri qua sng gi ca cuc i cui cng c on vin, hnh phc (Ph
Dung tn truyn). Trong dn gian, con ngi tin tng Pht Tri c th cu vt, gii nguy mi
trng hp khn n, trm lun b tc ca con ngi. Pht t bi cng che ch cho tnh yu ca
Phan Sinh v Kiu Lin khng tan v (Phan Trn). Ni thin nh khng phi ai m c c sng
trong cnh y u c, ni nhng ngi c lng t bi, lun ngh n chng sinh, c th em n
nhng iu tt p cho con ngi mi c Tri Pht, Thn Tin tin tng giao cho s mnh cu
chng sinh. Cha Ba (B Cha Ba) vi lng t bi, m Pht kin tr, vt qua bao kh i, th
thch nn c Ngc Hong phong ln ngi Pht. Trong truyn M Phng Xun Hng,
Xun Hng vn l con Tri u thai xung dn gian v chu nhiu gian kh. Sau , Xun
Hng c tin ng dy cho php thut gip i. Khi M iu con ca M Phng Xun
Hng ra i v c ln hai tui th Tri rc ln thin nh cho luyn php tin n lc chn
tui th cho tr li dng gian gip nc.
Cng nh Thch Sanh thng ngh n ngi khc nhiu hn mnh, chng l ngi sng c
ngha, c nhn nn Ngc Hong sai L Tnh xung trn gian luyn php tinh thng cho Thch
Sanh sau ny hy vng Thch Sanh lm c chuyn i s.
Th gii ca Thin nh c th thu sut mi s vic ca nhn gian nn Tri Pht, thn linh
mi c th kp thi che ch cho ngi hin v trng pht k c c, v lun. Nu Tri Pht, Thn
linh cu nn, gip cho Phm Cng Cc Hoa, Phm Ti Ngc Hoa, L Cng Cng cha,
Thoi Khanh, Nguyt Nga, Thy Kiu... th cng thng tay trng tr To Th, m con V Th Loan,
Trnh Hm, m con L Thng cng nh nhng tn vua c c.
Nh vy, thin nh l ni cao nht trong suy ngh, trong tr tng tng ca nhn dn. Ni
c th em n s cng bng, cng l cho tt c mi ni, mi ngi. T suy ngh v tr tng tng
, con ngi tin tri cao c mt, thin nh s bo v cng l cho cuc i. Nu con ngi c b
kh au, oan c th Tri Pht, Thn linh thin nh u bit, nu con ngi c c, tham lam cng
c b trn ghi ti. V chnh thin nh c n tri soi xt s trng pht k c ti v em n hnh
phc, bnh yn cho ngi lng thin. Con ngi tin rng thin nh cng l ni ngi trn gian
khng c ti, sng tt sau khi cht cng c ln chung hng s an lc.
3.1.2. Th gii m ph
Trong tm linh con ngi, m ph l ni i lp vi thin nh c v khng gian cng nh
bn cht. Nu con ngi lun tng tng tri rt cao v rt xa th m ph rt su v rt ti. m
Khi con ngi la khi ci dng gian th lc linh hn s bay bng trong khng trung, linh
hn ln tn tri cao, xung di m ph, c th v li dng gian thm ngi thn... Linh hn c
th ph tr cho con ngi nhng linh hn cng c th hm hi con ngi. Chnh v vy, linh hn l
yu t tm linh c bit c th linh ng, lin thng nhiu ci: th gii m ph, th gii trn gian
v c th gii thin nh...
Tr tng tng ca con ngi rt phong ph, linh hn Cc Hoa t th gii m ph tr v
dng th thm con ri li xt xa la con khi tri sp sng. Linh hn nng cn v bo mng v
mong mun Phm Cng tm ngi v k trng nom hai tr, coi sc ca nh Phm Cng
khng phi duyn tnh d dang... (Phm Cng Cc Hoa).
c bit hn ca Cha Ba (B Cha Ba) c th qua tu luyn thnh pht, thnh tin hay c
Pht T tr m hn nng thot ra khi xc dng trn i qua ht mi tm tng a ngc, tn
mt thy, tai nghe nhng cnh tng, ting ku than ca ngc t. Cha Ba xt xa, thnh tm cu
nguyn gii thot cnh t ngc ti tm em li cnh thin ng ni m ph. Ri hn Cha Ba tr
li nhp vo xc dng gian. Sau ny, c o hn Cha Ba li c ln Thin nh.
Linh hn c sc mnh ring ca n, chnh linh hn gip Ngc Hoa xung m ph i
c s cng bng cho Phm Ti chn m ty (Phm Ti Ngc Hoa). Nh vy, lc sng dng
gian, Phm Ti v Ngc Hoa phi chu ut c trc th lc ca tn Bin in v Vua Trang Vng,
Ngc Hoa khng i c s cng bng nhng khi cht xung m ph th linh hn li linh ng v
c sc mnh i c s cng bng ca cng l qua vic vua Dim Vng tr ti tn vua Trang
Vng c c.
Bn cnh linh hn v ph tr, thm ving, gip cho ngi thn nh linh hn ca Cc Hoa,
Ngc Hoa, B Cha Ba hay linh hn v bo mng cho bit trc cuc i ca Thy Kiu qua m
Tin th cn c linh hn ca X tinh, Trn tinh hin v tm cch hm hi Thch Sanh qua vic t
chc trm vng, bc ca triu nh ri gieo ha cho Thch Sanh.
Nh vy, linh hn l mt yu t tm linh c bit trong th gii tm linh ca Truyn th
Nm. Bi linh hn c th tn ti v i qua c ba th gii thin nh, dng gian v m ph m con
ngi d c sc mnh n u vn khng thc hin c. Linh hn l yu t tm linh va l nim
tin trong tn ngng ca nhn dn. Nh vy, cuc sng dng gian lun b chi phi bi th gii
thin nh v th gii m ph. Con ngi tin tng rng sng tt p s c ln tri, sng gi di,
tn c s b trng pht.
Cc yu t tm linh kh phong ph gp phn to nn t tng rt bay bng ca con ngi
v th gii thin nh, dng gian, m ph. Nim tin tng vo s tn ti, hin din ca linh hn
nh gieo vo suy ngh, t duy ca con ngi mt nim tin cht vn cha ht, hn s cn tn ti trn
ci Thch Sanh cng snh duyn vi cng cha. l kt qu tt p cho ngi lng thin, thng
ngay, sng c ngha tnh.
Dn gian thng ni trc khi c o th con ngi phi vt qua tt c nhng th thch
nh trng hp ca Pht Thch Ca. V trng hp ca Cha Ba (B Cha Ba) cng vy. Trc khi
c phong ngi Pht, Cha Ba tri qua bit bao cay ng v lm tri vua cha. Cha Ba phi
tri qua th thch v lng t bi, bc i ca Pht t, b Th Knh phi ngm ngi chu oan khin t
vic c hi chng, vic t dm ri nhn nhc nui con Th Mu sau cng Th Knh c c
o v c tn ngi Pht...
Trit l v lut nhn qu khng ch bay bng vi Truyn th Nm bnh dn v cn kh hin
thc trong Truyn th Nm bc hc. Dao Tin v Lng Sinh thc hin c li nguyn c sau
khi tri qua bao nghch cnh, sng gi ca cuc i (Hoa Tin). Phi chng Nguyn Huy T
chp cho Lng Sinh v Dao Tin i cnh vt qua l gio phong kin nhng i cnh y c
xy dng t c s lut nhn qu ca tnh yu nng nn, son st hai ngi!
c phi chng cng l du hiu ca trit l nhn qu! Trit l ny minh chng cho trng
hp ca Vn Tin Nguyt Nga c sum hp. Lut nhn qu cng c Thy Kiu thc hin
trong lc bo on, bo n, ngi tt c Thy Kiu ban thng, tr n cn bn tiu nhn c
c th Kiu trng pht theo kiu Th sao th li c sao gia hnh.
Cng v tin vo lut nhn qu, tin vo tnh yu chung thy, st son nn hu ca truyn S
Knh Tn Trang l s ti th tng phng, ti th hon hn gia Thy Chu (hu thn ca
Qunh Th) v Phm Kim m Phm Thi th hin trong cui tc phm.
Nh vy, vi cc yu t thn k, php l, th gii Tri, Pht, Thn, Tin v duyn kip, s
mnh... gip cho lut nhn qu c th hin mt cch t nhin, nh nhng m giu tnh gio dc
i vi con ngi.
Trong cuc sng, con ngi cng a dng, i lp nhau v tnh cch, phm cht. C ngi
hin bn cnh k c, c ngi tt i lp vi k xu, c ngi chnh trc tng phn vi k gian t
nhng ngi hin, ngi tt, ngi chnh trc cui cng cng c hng hnh phc, cng c
chin thng theo lut nhn qu.
3.2.2. c m ca con ngi
X hi phong kin l x hi vi nhiu l gio rng buc kh kht khe vi cc ni dung
trung, hiu, tit, ngha. Bn cnh , bn vua quan, cc th lc phong kin vi nhiu th on
c c, vi nhng tm a hp hi, ch k nn to ra trong x hi bit bao nhng bt cng, oan
c. T hin thc ca cuc sng , nhn dn th hin nhng c m v thc hin cng l trong
cuc i, nhng m c vn ti cuc sng hnh phc, t do vi nhng mi quan h ngha tnh
trong gia nh cng nh ngoi x hi. thc hin cng l v nhng c m trong cuc sng, con
ngi t nim tin vo th gii tm linh, nhng tng tng phong ph v th gii t nhin, con
Hin tng tm linh v gic mng, im bo, s bin ha... Truyn th Nm Phm Cng Cc
Hoa, Truyn Kiu, M Phng Xun Hng, Truyn Chng Chui, Thch Sanh... thng gp trong
truyn thuyt Trng Thy M Chu, Thnh Ging, Sn Tinh Thy Tinh...
Mt ca nng Thoi Khanh c sng li (Thoi Khanh Chu Tun), Bch Hoa b Vua
Hung N ra lnh ct mi, xo tai, cht ht chn tay nhng nh c php tin nng c lnh ln v
xinh p (L Cng). Nhng chi tit ny rt gn gi vi truyn c tch dn tc Ty (Hai ng Trng
nh). Anh chng qu ht tn tt khi si dy rng bt mnh trng khp xng tn tt ca anh. Anh
chng qu cm dy xem th v ly dy xoa th vo mt anh m. Anh m nga mt di my ci th
mt nhn thy mi vt. Hai em hc tr thng minh cng nh si dy thng y m c hon sinh,
thot cht. Anh m v anh qu bit si dy rng l thuc qu, hai ngi ly nha cy xoa
khp xc hai em hc tr v hai em sng li. Linh hn, chim bao, s ha kip, u thai v lut
nhn qu ca Truyn th Nm c trong truyn c tch dn tc Vit (Ko cy gi n).
Truyn c tch Ko cy gi n c kh nhiu yu t tm linh v linh hn, chim bao, ha
kip, lut nhn qu v c vic nh hng ca trit l m dng trong tn ngng dn gian. Tt c
cc yu t ny c th hin sinh ng trong Truyn th Nm ca vn hc Trung i.
Hng lot Truyn th Nm cha yu t tm linh tng ng vi truyn c dn gian. Truyn
Chng Chui vi chi tit i lt c chui, chi tit thn k c y snh l ci nng L Dung.
Sau , chng Chui trt lt c chui tr thnh chng trai khi ng tun t sng hnh phc vi
L Dung. L Dung b hai ngi ch hm hi nhng sau cng cng c on t vi chng Chui.
Tt c chi tit ny trong Truyn th Nm Truyn Chng Chui k tha, tng ng vi cc
chi tit i lt d, nh yu t thn k chng D c snh l ci c con gi th ba ca ph ng.
Ri chng D cng trt lt d thnh ngi, v chng cng b hai ngi ch hm hi (truyn c tch
Ly chng D), cng nh truyn c tch Ly v Cc, cc chi tit i lt cc, trt lt cc bin
thnh ngi tuyt p ca nng Cc. Linh hn chng Trng Chi n trong cy bch n, trong khi
ngc, trong b chn nh tip tc ht cho M Nng nghe v mong M Nng hiu c chng
(truyn c tch Ngy xa c anh Trng Chi). Nhng chi tit ny gn vi cc chi tit ha thn ca
Tm trong Truyn th Nm Chuyn ci Tm ci Cm. Cc chi tit thn k, php tin gip
Tm trong Truyn th Nm Chuyn ci Tm ci Cm cng xut pht t truyn c tch Ly v
Cc. Nng Cc nh c php tin m c nhng mn n ngon, c qun o p chng dng ln
cho thy v lm m hc tr phi sng s, ngc nhin qu i... Nhng cu chuyn cha yu t linh
hn trong Truyn th Nm cng c t truyn c dn gian Sinh con ri mi sinh ra. Cc yu t
tm linh v thn tin trong Truyn th Nm cng c t truyn c tch Tin th lng ngi, Ly
trc bao nhiu sc ba vn khng lay chuyn: ba cng nn, ngc cng l, ngi ta tng chng
qua nhng ln ba nn xung vang vang nh ging ni cm hn ca ngi lnh tr. Ch n khi li
gm cn ng mu ca dn va chm thng xung, ngc v tan thnh mnh nh trm mun.
Nhng iu c bit l trong mi mnh hng ngc lu ly li c bng hnh Sm Hiu y l s phn
thn k diu ca s bin ha vi yu t k o.
Bn cnh Cht ngc, Bt mu s dng chi tit k o, s bin ha cao vai tr
ngi cm bt. Ngi cm bt c th mang ti nhiu nh hng cho con ngi v x hi. Bt
mu l mt li cnh bo i vi ngi cm bt. Ngi cm bt ch cn i lc ng, sai li c th
em n tc hi rt ln cho mi ngi. Chi tit k o, bin ha m tc gi s dng cp n ti
c. V Hnh s dng yu t huyn thoi, vi chi tit ngh thut gy n tng kh mnh trong
Bt mu nhm cc t nhng oan khin, ti c m ngi cm bt c th gy ra: Va cm bt ln,
Sinh bng kinh ngc: nghin mc ti sc mu. Th chm bt vo, ln trn ngn bt a ln,
bng thy nh xung tng git thm hng nh ang chy t con tim. Khip m, Sinh sng s, tm
thn thc lon. C vit i ch trn giy, nt ch qunh li ln cn, nh vt huyt kh trn ct. Sinh
vi bung vit tng chng nh bn tay cng b thm mu y. a ln ngang mi mi tanh khng
khip (Bt mu V Hnh). V s hi hn ca Lng Sinh cng y p yu t tm linh: Sinh
cng sp xung, ha ting khc theo. Bng m xa nha, gi lnh nh t ci m tr v, rung ng
b lau, bi c. Sinh tng nh theo cn gi, oan hn ca ngi khut hin v chng kin cho
nhng git l chy ra t mt tm lng hi hn chn thnh (Bt mu V Hnh).
Kt thc truyn Hng mu (Nguyn Vn Xun) cng cha ng kh nhiu yu t tm
linh qua li k mt vin chc nh di quyn iu khin ca Phan B Phin sau khi chng kin
cnh Nguyn Hiu ri u ti php trng Hu: m y, ti ng v chim bao thy hng trm k
s rui rong khp xm lng tnh Qung Nam mang theo l i k vit bng ch ln, bo tin th lnh
cht. Nhng t nhin nhng k s rc r sc mu kia bin mt, nhng ch cho nhng ngi
gy g xanh xao. H chy qua mt ti, ln ting gi ti v vy tay. Ti sng st chy li th thy
ton nhng b mt rt quen m ti gp trong sut ba nm tri ni rng. Nhng khi h trng
thng l c, ti khng thy hung tin m ch thy mt ch Tip rt ln. Ri ti li thy on k s
o qun sc s hin ra v tt c cng nhau chy v pha sng m....
Vi Ci m ni qun cy Dng (Bnh Nguyn Lc) li cho ngi c i vo khng gian
ma qui vi cnh hn ma hin v n i hng m vi anh bi qun. Trng L l bit hiu ca hn
ma bin thnh ngi trong b b ba sa tanh en vi mi hng nguyt qu... Trng L xut hin
sau khi phi lao reo kh hoc th di ri li ln khut i rt mau chng, l k:
Phi lao th di ba hip ri, v ng y nh ti tin liu, hng ca bng nguyt qu
thoang thong lin sau . Ti vt ngi dy, toan ri ging b, chy ra sn tht l th Trng
L ng ngay trc mt ti, bng dng ca nng en thui, ni bt ln, bng m tng i sng
hn nh tri y sao [72, tr. 604].
c bit l hn ma ca Trng L c kh nng bo trc cho anh bi bn s vic xy ra. V
chnh iu ny i lc lm anh thy rn ngi, nghi ngi.
Vi m ci hai u hn cha Du, V Bng th hin mt th gii tm linh kh n
tng. Quan nim v li th, duyn kip th hin: Thm thng thay cho nhng ngi lc sng
mn yu nhau m b chia r, nhng ngy ng chung sng vi nhau m b tnh th lm cho la tan,
nhng ngi nguyn c c bn nhau m b sng gi cuc i lm tan r i mun ng... [72,
tr. 687].
Cng bi duyn kip d dang, li th khng trn vn nn hn Mai Chi vt vng tm hn
ngi yu sut hai mi mt nm tri. V hn Mai Chi tin rng Tri, Pht c th thng xt v
gip Mai Chi tm c ngi yu. Ci dng v ci m c tc phm th hin sinh ng trong
cuc tm kim ngi yu ca Mai Chi.
Cm cnh trc linh hn ca Mai Chi, S Ph Gic khng bit lm th no hn l lp mt
n trng gn Vm C, ci ly cc ng ti cao che ch, xt thng nhng ngi b bom n
ni y v nu c th, th run ri cho u hn ca Thch v phi hng chn nc lnh, nn nhang
thm [72, tr. 683].
T tn ngng th cng rt thnh tm, nc mt nh S chy rng rng v sau linh hn
ca Thch tm n Cha Du. y, S Ph Gic lm l ci cho hai linh hn Thch v Mai
Chi trc bn th Pht... Vi nim tin, hai linh hn s khng cn qunh hiu, b v na.
V Bng th hin yu t tm linh tn ngng th cng, mng m, bi ton v hn
ma kh r trong truyn Ci n lng. Hn ca Ging Tuyt hin v, hn h v tnh t vi i
Thng Thi Lang: i Thng Thi Lang bt u sng bng mt cuc i k l, sut ngy ch ng,
ng nhng gic ng nng n c ton nhng c mng n thm. Chng yu st trng thy [72, tr.
707].
Trc tnh hnh sc khe ca i Thng Thi Lang ngy mt gim st, Kim T rt lu tm
v bi cho i Thng Thi Lang: Tin sinh s cht trong vi ngy hay cng lm l mt thng
na thi [72, tr. 708].
Th gii hn ma cng th hin kh m nt trong Ci n lng:
Nhng theo li nhng ngi c thy ma hin th khng phi l ch c mt ngi hay
hai ngi nhng l nhiu ngi khc nhau, khi th l mt ngi n b p i guc ku lc cc, khi
th l mt b c th n theo hu nh mnh ph phu nhn, nhng cng c khi l n ng khng u
i c kheo, hay mt l rc ri rch ri l nhng ci thn hnh tn ph, y thng tch i ni ui
nhau than khc [72, tr. 719].
Hnh nh hn ma, linh hn ca ngi cht cng cht cha nhiu tm s, u bun, ut hn nh
ngi cn sng... M Hot v O Phng Tho sau khi cht rt oan c, hn lun hin v thm ngi
Vi tc gi Nguyn Huy Thip hng lot tc phm phng pht du n huyn thoi, mi nhn
vt c k nh mt truyn thuyt, c ci g nh rt k b, huyn o vy ly h...
Nhn vt c Nguyn Huy Thip gii thiu rt n tng. Nng Pa: sc p ca nng
khp cc mng khng ai b kp, da trng nh trng g bc, tc mt v di, mi nh son
(Tri tim h). Anh chng Kh th xut hin khng bnh thng: Chng m ci cha m, sng nh
con giun, con dn. Con giun, con dn sng thui thi, i con ng ring, n ung th no, khng ai
bit c.... ng gi Pnh th tht n tng v ngoi 80 tui m vn trng kin, cn c th lm
vic bng ba, ung bng mi ngi khc. Ri nng Sinh mt c b m ci, nh c mt s vic l
lng m tr thnh mt c gi tuyt p, ly c hong t lm chng. Nhn vt li cn l mt chic
t v rt c b lng qun m li c kh nng c bit, khc thng.
t m cuc i vo s phn h, Nguyn Huy Thip kho lo lng vo y nhng s
kin l lng c nh hng quan trng n s phn nhn vt. l s xut hin ba rng mt con
h khng khip lm c vng kinh hi (Tri tim h); cuc tn cng ca mt by cn trng mu en l
lng vo rng lm tri sch l cy (Chic t v b b qun); nhn vt bt ng tm c trong rng
mt chic v ng y tin vng, tin bc hay nhn vt t nhin li c th nhc c mt hn
linh thing m t trc n nay cha ai nhc ni...
Xoay quanh h cn c nhng hin tng l lng khc ca thin nhin, con h hung hn xut
hin bn vo mt ma ng khc nghit cha tng c, khi cy c cht v sng gi, nc ng
bng li. Bua tm c kho bu khi nm y, khng hiu sao rng Hua Tt nhiu c mi v k.
Cn dch t p xung Hua Tt khi thin nhin xy ra mt iu l lng: Tri ma to gia lc mt
tri ang chi chang.
Tt c nhng yu t k o, huyn thoi gp phn to nn s huyn b cho cu chuyn,
nhn vt v th cng tr nn lung linh, huyn o hn, gy hng th cho ngi c. Nguyn Huy
Thip t ra kh am hiu nhng thi php ca truyn thuyt cho nn kh thnh cng khi xy
dng nhng truyn thuyt vn hc.
Khng ch trong 10 truyn thuyt v bn Hua Tt, huyn thoi cn ri rc mt s truyn
khc. Nhng cu chuyn rt i thng nhng c nh vn im thm mt vi chi tit na tht
na o gy hng th cho ngi c. ng thi qua chi tit y, ta thy r bn cht tm hn con
ngi, ai cn tin ci huyn b l tm hn cn hng thin, nhng ai ph nhn sch trn qu kh,
nhng truyn thuyt ca ng cha l tm hn h chai sn, v th d gy ti c. Nhn vt ti
trong Chy i sng i sut i mong mun nhn thy hnh nh con tru en trong truyn thuyt.
Con tru thng xut hin lc na m. N di y sng lao vt ln mt nc. Ton thn bng
nhy, i sng vt cao, mm th ph ph, con tru phi trn mt nc nh phi trn cn. Tui th
no m chng b li cun bi nhng cu chuyn nh vy. Trong tc phm, chi tit k o ny chnh
l si dy lin kt cc s kin trong truyn. Chm ba truyn Con gi thy thn l hin thc cuc
sng nhng c g nh l o mng. Bi nhn vt Chng lc no cng sng nh mt gic m
gic m ban ngy. Anh ta mang trong lng hnh nh mt c gi con gi ca thy thn c dn
lng t tn l M C, c thi thanh xun ca anh ta l mt cuc i tm kim, anh i ra hng bin
mong c gp c con gi thy thn y. Anh tin vo nhng iu huyn hoc. M C, di ngi
bt ca Nguyn Huy Thip nh l mt huyn thoi.
Nhn chung, th gii tm linh cng vi yu t k o l nhng yu t c ngha v mang li
gi tr thm m ch thc cho tc phm vn hc. Th gii tm linh, nhng yu t k o em n
cho Truyn th Nm nhng gi tr c o, nhng du n ring. V nhng yu t ngh thut ny s
tip tc tn ti, c th hin trong tc phm vn hc qua mi thi gian. Yu t k o, yu t tm
linh c gi tr to nn s hp dn cho tc phm vn hc v c minh chng qua nhiu thi k ca
tin trnh vn hc Vit Nam. Khi im qua yu t tm linh, k o ca tc phm vn hc qua cc
thi k, ti cng cm nhn c s th v, c o ca cc yu t tm linh, k o. D cha c iu
kin v thi gian nghin cu chuyn su v th gii tm linh trong xuyn sut tin trnh pht
trin ca vn hc Vit Nam nhng th gii tm linh mt phng tin, mt k thut gp phn th
hin ni dung, t tng ca tc phm vn hc vn c sc hp dn vi ti rt ln. Ti vn mong mi
c c thi gian, iu kin tm hiu chuyn su hn v th gii tm linh trong Truyn th Nm
ni ring v trong vn hc Vit Nam ni chung.
KT LUN
Truyn th Nm l mt b phn ca vn hc Trung i, nm trong dng chy lin tc ca
vn hc Vit Nam. Trong dng chy tri i lin tc y, iu m vn hc lun mang theo trong ni
dung, t tng ca mnh chnh l hin thc ca cuc sng c phn nh bng s h tr c bit
ca cc phng tin ngh thut. Truyn th Nm cng theo dng chy chung ca vn hc, ca thi
i nhng nh c phng tin ngh thut ring, phng tin ngh thut c th ca mnh to nn
mt b phn vn hc c du n ring, c o ring. Phng tin ngh thut kh c o, ph hp
vi ni dung, t tng ca Truyn th Nm chnh l th gii tm linh ca con ngi. Chnh ci th
gii tm linh v cng phong ph, qua cc yu t k o, thn k v nim tin ca con ngi th
hin tr tng tng phong ph ca nhn dn v cuc i, v x hi v c nhng khng gian m con
ngi cha tng ti c nh thin nh xa xi, m ph mt m... Trong dng chy chung ca vn
hc y, vi c trng ring ca mnh, Truyn th Nm mang theo tt c hin thc ca x hi Vit
Nam cc th k 16, 17, 18 trong hnh trang, hnh trnh tn ti v pht trin ca mnh. Truyn th
Nm th hin cnh hong hn ca ch phong kin ang trn ng suy thoi vi nhng lun
thng o l cng nhng tn iu nghit ng ca h t tng phong kin ang b lung lay n tn
gc...
Vi 30 Truyn th Nm c kho st, vi 1.894 ln xut hin ca yu t tm linh, nhng
yu t ny m ra cho chng ta mt th gii tinh thn phong ph, mt i sng tm linh thing
ling ng trn trng ca con ngi. Nu Truyn th Nm bnh dn mang tnh dn d ca ngi lao
ng v ngh thut mc mc, gin d ca cc nho s bnh dn th Truyn th Nm bc hc tng
ng vi ni dung phc tp, tnh tit, tm l nhn vt, ngh thut iu luyn hn cc nh nho thuc
tng lp trn ca x hi. V c hai b phn Truyn th Nm bnh dn cng nh Truyn th Nm
bc hc cng gp phn th hin s phong ph trong tr tng tng v tinh thn ca nhn dn.
iu c bit l chnh th gii tm linh trong Truyn th Nm gp phn gip chng ta hiu su
sc hn, thu o hn nhng gi tr vn ha tinh thn thing ling ca dn tc.
Vi th gii tm linh phong ph trong Truyn th Nm ni ring cng vi vn hc Trung i
ni chung to nn chic cu ni cho vn hc dn gian trc v vn hc vit sau ny. Vi hnh
thi cu trc ca Truyn th Nm cng ging nh hnh thi cu trc ca th loi truyn c tch, tc
l cu trc theo m hnh kt thc c hu vi ba trng on gp g tai bin on t... to
cho Truyn th Nm tht s gn vi truyn c tch ca vn hc dn gian. Chnh v vy, d tnh cch
ca nhn vt c phong ph n u, cc tnh tit d c pht trin v din bin o le, ly k, phc tp
n mc no i na th cc yu t tm linh cng tip sc a cu chuyn i vo kt thc theo m
hnh c hu ca vn hc dn gian. V vi tnh tit, tm l nhn vt ngy mt phc tp hn, ngh
Trong thi i ngy nay vi s pht trin khng ngng ca khoa hc, k thut, con ngi
ang cun theo trc quay pht trin ca con ng cng nghip ha hin i ha. Trong cuc
sng vi bao bn b, hi h, vi hng vn ci mi m chng ta tip thu, hi nhp, chng ta s cm
thy tht s qu bu v trn trng khi c nhng thi gian chim nghim, suy ngh v nhng gi tr
vn ha, gi tr tinh thn thing ling, cao qu t th gii tm linh trong Truyn th Nm. Th gii
tm linh trong Truyn th Nm th hin nhng iu tt p trong cuc sng s cn tn ti, o l
nhn ngha cuc i khng th mt i, cng l s khng qun ngi lng thin, nhng tm lng v
ci tm trong sng d tri qua bao p lc ca cuc i th n vn tn ti trong nhn gian... Truyn
th Nm cho con ngi nim tin v th gii tm linh, mt th gii tinh thn c gi tr v gi m khi
con ngi bit trn trng, bit gi gn, bit tin tng th n s mang n cho con ngi nhng iu
k diu trong cuc i ny... V nh m con ngi c th iu chnh c tm l, tnh cm, hnh
vi ca mnh sao cho chnh cuc i v cuc sng ca mi ngi c ngha hn. Tin vo th gii
tm linh hon ton khc vi m tn d oan nh nh nghin cu Trng Thn ni. Th gii tm
linh s nhc nh con ngi phi gi o l i v c lut nhn qu, nh th gii tm linh lm cho
con ngi i vi con ngi nhn i hn, tht lng hn tch c, to phc... Th gii tm
linh s gip ngi i c thm nim tin, sc mnh tinh thn v c thm ngh lc vt qua nhng p
lc, nhng bin c, nhng kh khn trong cuc i... Ngi xa tin rng con ngi s khng n
c trong hnh trnh kh khn, vt v ca cuc i bi ln khut xung quanh con ngi lun tim
n nhng v cu tinh tht thing ling, huyn b. l nhng v cu tinh s em cho mi ngi sc
mnh, nim tin vt qua tt c nhng vt v, gian nan... V nhng v cu tinh s cho con ngi
nhng c m p v cuc i nh nhng gi tr t tng c gi gm trong Truyn th Nm...
2.
o Duy Anh (1998, ti bn) Vit Nam vn ha s cng, Nxb Tng hp ng Thp.
3.
4.
Toan nh (1991), Con ngi Vit Nam: phong tc c truyn, Nxb TP.HCM.
5.
6.
7.
8.
9.
V Vn Bng (2004), Con ngi v mi trng sng (theo quan nim c truyn v hin
i), Nxb Vn ha thng tin.
10.
Li Ngc Cang kho thch v gii thiu (1978), M Phng Xun Hng, Nxb Vn ha.
11.
12.
Nguyn Th Chin (1993), Hnh tng nhn vt trong Truyn Nm Ti T Giai Nhn,
Lun n PTS.KH Ng vn, Trng i hc Tng hp, H Ni.
13.
14.
Kin Cng (2002), Tm linh di gc nhn khoa hc, Nxb Thanh Nin, 2002.
15.
16.
17.
18.
19.
20.
inh Xun Dng (2004), My cm nhn v vn ha, Nxb Chnh tr quc gia.
21.
inh Xun Dng (2004), Mi quan h gia vn ha v vn hc, Nxb Chnh tr Quc gia.
22.
23.
24.
25.
26.
Nguyn ng Duy (2001), Cc hnh thi tn ngng tn gio Vit Nam, Nxb Vn ha
thng tin, H Ni.
27.
28.
GS. Phan i Don (2004), My vn v vn ha lng x Vit Nam trong lch s, Nxb
Chnh tr Quc gia, H Ni.
29.
Nguyn Kim nh (1960), S knh tn trang (Phm Thi), Nxb Vn ha Vin Vn ha.
30.
31.
32.
Nguyn Kim nh (1960), Thoi Khanh Chu Tun, Nxb Vn ha Vin Vn ha.
33.
Thi Kim nh (1988), Giai on v d liu v Nguyn Du Truyn Kiu, Nxb Ngh
Tnh.
34.
35.
Nguyn Thch Giang (1979), Truyn M Phng, Xun Hng, Nxb Thun Ho.
36.
Mai Thanh Hi (2005), Tm hiu tn ngng truyn thng Vit Nam, Nxb Vn ha Thng
tin.
37.
38.
Nguyn Duy Hinh (2003), Ngi Vit Nam vi o gio, Nxb KHXH, H Ni.
39.
40.
Kiu Thu Hoch (1996), Truyn Nm bnh dn ca ngi Vit, lch s hnh thnh v
bn cht th loi, Lun n PTS Khoa hc Ng vn. Trng HKHXH v Nhn vn,
H Ni.
41.
42.
GS.TS Kiu Thu Hoch (2005), Tng tp vn hc dn gian ngi Vit, tp 12, Truyn
Nm bnh dn, Nxb Khoa hc X hi, H Ni.
43.
44.
Truyn Nm khuyt danh Tng Trn Cc Hoa (1998), Nxb Vn ngh TP.HCM v Hi
nghin cu v ging dy Vn hc TP.HCM.
45.
Nguyn Phm Hng (2001), Trn hnh trnh Vn hc Trung i, Nxb i hc quc gia
H Ni.
46.
47.
48.
49.
Trn nh Hu (1995), Nho gio v vn hc Vit Nam trung cn i, Nxb Gio dc.
50.
51.
inh Gia Khnh (1993), Vn ha dn gian Vit Nam trong bi cnh vn ha ng Nam
, Nxb KHXH, H Ni.
52.
inh Gia Khnh (1995), Vn ha dn gian Vit Nam vi s pht trin ca x hi Vit
Nam, Nxb Chnh tr Quc gia, H Ni.
53.
inh Gia Khnh (ch bin) (1998), Vn hc dn gian Vit Nam, Nxb Gio dc.
54.
55.
56.
V Ngc Khnh (1987), Vn ho dn gian v vic tm hiu lch s t tng Vit Nam,
Tp ch Vn ha dn gian (4).
57.
58.
59.
60.
61.
62.
63.
64.
65.
66.
67.
68.
69.
70.
L Minh (ch bin) (1994), Vn ha gia nh Vit Nam v s pht trin x hi, Nxb Lao
ng, H Ni.
71.
72.
73.
74.
75.
76.
77.
78.
Trn Ngc Minh Nguyt, Tn ngng dn gian v quan nim ca Nguyn Du trong
Truyn Kiu, Lun vn Thc s, Trng i hc S phm TP.HCM.
79.
80.
81.
V Tin Qunh (1999), Ph bnh bnh lun vn hc Nguyn Du (tp 2), Nxb Vn ngh
TP.HCM.
82.
ng c Siu (2002), Hnh trnh vn ha Vit Nam, Nxb Lao ng, H Ni.
83.
84.
85.
86.
Trn nh S (2005), Thi php vn hc trung i Vit Nam, Nxb HQG H Ni.
87.
88.
89.
Bi Duy Tn (2000), Theo dng kho lun Vn hc Trung i Vit Nam nhng cng
trnh nghin cu, Nxb Gio dc.
90.
91.
92.
93.
L Ngc Tr (2006), Vn ha Vit Nam c trng v cch tip cn, Nxb Gio dc.
94.
95.
Nguyn Huy T, Nguyn Thin (1978), Truyn Hoa Tin, Nxb Vn hc.
96.
T Ngc Thanh (1992), Vai tr ca min tin trong i sng vn ha dn gian c truyn,
Tp ch vn hc (3).
97.
98.
99.
100. Trn Ngc Thm (2001), Tm v bn sc Vn ha Vit Nam, Nxb Tng hp TP.HCM.
101. Trn Nho Thn (2003), Vn hc trung i Vit Nam di gc nhn vn ha, Nxb Gio
dc.
102. Trng Thn (2005), Tn trng t do tn ngng Bi tr m tn d oan, Nxb Vn ho
thng tin, H Ni.
103. Lai Thy bin son (2004), Phn tm hc v vn ho tm linh, Nxb Vn ha Thng
tin
104. Lai Thu gii thiu, Huyn Giang dch t nguyn bn ting Php, Ci thing v ci
phm, Vn hc v khoa hc nhn vn.
105. Th Minh Thy (1996), Mi quan h gia vn ha v vn hc, Lun n PTS Khoa hc
Ng vn, Trng HKHXH v Nhn vn, H Ni.
106. Nguyn Ngc Thin (1998), Hi tho khoa hc: Vn ho mi quan h vn ho v vn
hc, Tp ch vn hc (6).
107. Lc Thin (1992), Lc Vn Tin Ch Nm v Quc ng i chiu, Nxb TP.HCM.
108. Bi Thit (2000), Cm nhn v vn ha, Vin Vn ha v Nxb Vn ha Thng tin, H
Ni.
109. Ng c Thnh (1992), Tc th mu Liu Hnh mt sinh hot tn ngng vn ho
cng ng, Tp ch vn hc (3).
110. Ng c Thnh (2001), Tn ngng v vn ho tn ngng Vit Nam, Nxb Khoa hc
X hi, H Ni.
111. inh Gia Thuyt (nh chnh v ch thch) (1956), Bch Cu k ng, Nxb Tn Vit, Si
Gn.
112. Mai Trn (1960), Nh Mai, Tp ch vn ha s 8.
113. Truyn Nm khuyt danh Phan Trn (1998), Nxb Vn ngh TP.HCM v Hi nghin cu
v ging dy Vn hc TP.HCM.
114. Nguyn Qung Tun (1990), Ch ngha Truyn Kiu, Nxb Khoa hc x hi, H Ni.
115. Tuyn tp vn hc dn gian Vit Nam (Tp 2, Quyn 2 - 2001), Nxb Gio Dc
116. Mng Tuyt (1978), Nh li qu trnh pht hin v cng b Truyn Nm Song Tinh Bt
D, Tp ch vn ha s 1.
117. Phm Khoa Vn, Np sng tnh cm ngi Vit, Nxb Lao ng, H Ni.
118. Vn kin i hi ng thi k i mi v Hi nhp (2008), Nxb Chnh tr Quc gia.
119. Nguyn Quang Vinh (1972), Truyn Th Lc Vn Tin vi vn ha dn tc, Tap ch Vn
ha s 4.
120. L Tr Vin (2001), T Vn hc Vit Nam th ngh v vn ho Vit Nam, Vn ha Vit
Nam c trng v cch tip cn, Nxb Gio dc.
121. L Tr Vin (2001), c trng vn hc trung i, Nxb Vn ngh TP.HCM
122. Trn Ngc Vng (1999), Vn hc Vit Nam, dng ring gia ngun chung, Nxb i
hc Quc gia H Ni.
123. Trn Quc Vng ch bin (2000), C s vn ha Vit Nam, Nxb Gio Dc, H Ni.
124. L Thu Yn (2004), m nh Tin ng, Ti liu phc v cho ging dy v hc tp
v Truyn thng Vn ha Vit trong sng tc ca Nguyn Du.
PH LC 6: CC CU TH CHA YU T TRI
HOA TIN
(Nh xut bn Vn hc 1978)
Cu 1 2:
Trm nm mt si ch hng
S KNH TN TRANG
(Nh xut bn Gio dc 1994)
Cu 3 6:
TRUYN KIU
(Nh xut bn i hc v Trung hc Chuyn nghip H Ni 1986)
Cu 5 6:
L g b sc t phong,
Cu 203 204:
Ny mi bi mi mi ra,
Gm hai vn v rch i sn h.
Cu 2607 2608: Chn tri mt b lnh nh,
LC VN TIN
(Nh xut bn Vn ha Thng tin H Ni 2001)
Cu 27 28:
Cu 59 60:
Nh c tng s dn rng:
Vic ngi chng khc vic trng trn tri.
Cu 235 236:
Thnh b V hu u lin n y.
Cu 947 948: Va may tri sng ngy,
Cu 555 556:
Hai hng ly ngc nh sa,
Tri nam t bc xt xa on trng.
Cu 557 558:
Anh em ai ny u thng,
Cu 907 908:
Phm Ti m sc cho xem,
Lng ban vng lnh Hong thin, c rng
Ch rng ph qu ti thin,
Cng danh ti s v quyn tay ai?
Chng qua tri t nh toan,
Thy ch lnh mi lng cng a.
Cu 49 50:
i ra binh cch xa c,
Cm tri lc nc by gi cng qua.
Cu 75 76:
M i khi y m li:
i ra mt bin chn tri kh thn.
Cu 113 114:
Ch i ng tt nhng ni y.
Cu 1844 1845: Cam trn l ti thi tin,
S ny l ti hong thin.
Cu 1142 1143: Lng duyn ca s ti tri
S ny l l cn do ti tri.
Cu 1866 1867: Cha con no t i nhiu,
Ai v Ty Thc v ni ng Thnh.
Cu 1222 1223: Chn tri mt bin chi vi,
Ai cm gu tt bin ai cm cu cu tri.
Cu 2493 2494: Qu thn no chng gip ngm,
S ny l ti thin c ti tri.
Cu 2377 2378: Chn ni chnh bng soi gng,
S ny l ti tri t a.
Cu 3150 3151: H m kt vi nng Xun,
M li ku vi thin hong,
Nguyn xin ra sc dp on bt trung.
Lm ti ht sc lm ti mi nh.
Cu 3625 3626: Ch lon php vi nghi,
n y lm g thin m a hn?
Cu 3671 3672: Gian nan c lc gian nan
PHNG HOA
Cu 991 - 992:
Ai hay c s ti gii,
PHAN TRN
(Kho tng Truyn Nm Khuyt danh Vit Nam, tp 1, Nh xut bn Vn hc 2000,
t trang 625 n 672)
Cu 17 18:
Ko s tui tc ra vo bn khon.
Cu 629 630:
V ai gii nh c hay,
Cu 239 240:
nh gc b bn gii,
Ln la ngy bc qua vi xun xanh.
Cu 265 266:
Cu 619 620:
B CHA BA
HONG TRU
(Kho tng Truyn Nm Khuyt danh Vit Nam, tp 1, Nh xut bn Vn hc 2000,
t trang 959 n 1023)
Cu 67 70:
Cu 851 852:
L CNG
(Kho tng Truyn Nm Khuyt danh Vit Nam, tp 1, Nh xut bn Vn hc 2000,
t trang 1027 n 1087)
Cu 7 8:
Cu 39 40:
m ngy dng dc trn lu,
Khuya sm vo chu, tin chn thin cung.
Cu 59 60:
Nguyn nng s l ngh ni,
Di t trn gii thuc ht mi phng.
Cu 77 78:
Cu 479 480:
LU N TNG
(Kho tng Truyn Nm Khuyt danh Vit Nam, tp 2, Nh xut bn Vn hc 2000,
t trang 1091 n 1214)
Cu 33 34:
Mi hay vn s ti thin,
Thi va gia tit minh nin ngy lnh.
Cu 61 62:
Cu 67 68:
Cu 83 84:
Li ny m c chng y, tri!
Cu 649 650: n lm trn ni Thch Lan,
Li cho ln vn so le,
Ru in mt t, bng che ngt gii.
TRINH TH TN TRUYN
(Kho tng Truyn Nm Khuyt danh Vit Nam, tp 2, Nh xut bn Vn hc 2000,
Cu 593 594:
CHUYN CI TM CI CM
(Kho tng Truyn Nm Khuyt danh Vit Nam, tp 2, Nh xut bn Vn hc 2000,
t trang 1313 n 1333)
Cu 5 6:
Ai i trong o lm ngi,
Gi iu nhn ngha th gii chng cho.
Cu 9 10: o tri bo phc rt cng,
Lm iu gian c ch hng c lu.
Cu 11 12:
n cn dy d my nhi,
c gi c bo l gii xa nay.
Cu 553 554: Khch tin ging xung ci trn,
Cu 43 44:
C ai h gii cng y,
Chung ku thu n trn ny thng thin.
Ngi i ai c nh ti th ny?
Cu 187 188: em cha tng gc cy,
Cu 169 170:
T sinh cng c mt i,
Cha v chu gii cch tr xt xa.
Nay i li gp c ni t hng.
Cu 367 368: Hong thin bt ph ho tm,
Anh em nm ma bt em i.
Cu 2051 2052: Th thi m buc ri,
Nng i va n na u ng ba.
Cu 2483 2484: Gii sai nh a gian ngoa,
TRUYN T THC
(Kho tng Truyn Nm Khuyt danh Vit Nam, tp 2, Nh xut bn Vn hc 2000,
t trang 1511 n 2541)
Cu 123 124: Cn tri, cn nc, cn my,
Cu 465 466:
Tri a ph qu ti tay,
Vn n H th tri cn i.
Cu 475 476: Tng tri vn m hanh thng
Ai hin th r, ai ti th ch.
Cu 657 658:
Cu 881 882:
Bn phng vy mt mi xa th.
Cu 695 696: M gai gc nhiu thu dt tuyt,
Cu 897 898:
Cu 809 810:
THCH SANH
(Kho tng Truyn Nm Khuyt danh Vit Nam, tp 2, Nh xut bn Vn hc 2000,
t trang 1937 n 2008)
Cu 4051 4052: Nhi phm thu cu trng thin,
Ly m ti v thng thin.
Cu 178 179: Tri no ph k c nhn,
M gi chng hy n cn ving thm.
Cu 200 201: Cc ban tin mng chu n rc,
Vo ng nh t trc thin nhan.
NH MAI
(Nh xut bn Vn hc - 1994)
Cu 3 4:
Cu 11 12:
Cu 21 - 22:
Cu 25 26:
Hn nhn nh vo ni h Hu.
Cu 59 60: Mai cng phng ch thng thuyn,
Chiu tri my v n trn ma nhun.
Cu 93 94: S n phng mt chc u,
Cu 97 98:
Ci lo ny v sau ti tri.
Nh huyn xin ch lo xa,
H tri c mt th ta l g?
Cu 237 238:
Cu 589 590:
Cu 693 694:
Xa nay hm hi ngi ta y.
Cu 2363 2364: Tri chng k oan vu,
N T TI
(Ly t thuvien.net, t trang 1 n trang 27)
Cu 37 38:
Cu 67- 68:
QUAN M TH KNH
(Diu Phng xut bn t trang 1 n trang 60)
Cu 115 116: Gia nh mnh c n tri,
BCH CU K NG
(Nh xut bn Tn Vit, 1964 t trang 1 n trang 16)
Cu 1 2:
My trm nm mt ch tnh,
Di tri ai k lt vnh ha nhi.
Cu 21 22:
Cu 37 38:
PH DUNG TN TRUYN
(Nh xut bn Vn hc, H Ni, 1964)
Cu 897 898:
LM TUYN K NG
(Nh xut bn Vn hc, H Ni, 1964)
Cu 7 - 8:
Cu 133 134:
C tri my to vn xy l hng.
Cu 205 206: Xem qua cung ph rng ngi,
Mt ta s gia tri xu xang
Cu 255 256: Qun mau ui khi dinh lang,
n my ng ch than s tri.
Cu 261 262: Thm thay kh chui rch tan,
Trn Minh m khc than ku tri.
Cu 327 328: Li phn qua vic nhn tin,
Trn Cng ry qui thin chu tri.
Cu 333 334:
Ti thi x ch gc nh,
Mn tri chiu t nm nh s chi.
Cu 381 382: Vi tri xui gp mt chng,
ng em phn gii th than i li.
Cu 445 446: Chc l gi mc bng tri,
Nu may mt ci trn i mang theo.
Cu 449 450:
Gm ny l gm da tri,
Ai m bn n sng i h anh?
Ch cho n lc x tri,
Cng l bit dng vng thi Trn Minh.
HOA TIN
(Nh xut bn Vn hc 1978)
Cu 351 352: Ngi tin trn ng tin,
Gp tin bng din vn thin my trng.
S KNH TN TRANG
(Nh xut bn Gio dc 1994)
Cu 237 238: Trong khi mn trng r then,
Quan th c n, nghnh tin c ng.
Cu 363 364: C thn, ru thnh, th tin,
Tiu hay ma phng, ch thing gy hong.
Cu 367 368:
TRUYN KIU
LC VN TIN
(Nh xut bn Vn ha Thng tin H Ni 2001)
Cu 552 553:
PHNG HOA
(Kho tng Truyn Nm Khuyt danh Vit Nam, tp 1, Nh xut bn Vn hc 2000,
t trang 315 n trang 370)
Cu 323 324:
PHAN TRN
(Kho tng Truyn Nm Khuyt danh Vit Nam, tp 1, Nh xut bn Vn hc 2000,
t trang 625 n 672)
Cu 45 46:
Mt nng tin n xinh sao,
My ngang bn nguyt, ming ci trm hoa.
Cu 55 56:
T triu mt th th tin,
Cu 395 396:
B CHA BA
(Kho tng Truyn Nm Khuyt danh Vit Nam, tp 1, Nh xut bn Vn hc 2000,
t trang 895 n 956)
Cu 179 182: Khng trang im, chng chi bi,
n chay nim Pht, ni li t bi.
Mt mnh no c ai hay,
HONG TRU
(Kho tng Truyn Nm Khuyt danh Vit Nam, tp 1, Nh xut bn Vn hc 2000,
t trang 959 n 1023)
Cu 19 20:
ng o va h ca thnh,
Thn tin trc hin hnh ra mau.
Cu 31 32:
L CNG
(Kho tng Truyn Nm Khuyt danh Vit Nam, tp 1, Nh xut bn Vn hc 2000,
t trang 1027 n 1087)
Cu 27 28:
Hng b bn mi ly tin ai n?
LU N TNG
(Kho tng Truyn Nm Khuyt danh Vit Nam, tp 2, Nh xut bn Vn hc 2000,
t trang 1091 n 1214)
Cu 1725 1726: Chng xong mt ch nghch thn,
BN N THN
(Kho tng Truyn Nm Khuyt danh Vit Nam, tp 2, Nh xut bn Vn hc 2000,
t trang 1217 n 1229)
Cu 115 1116: La vn ngh cuc gii phin,
TRINH TH TN TRUYN
(Kho tng Truyn Nm Khuyt danh Vit Nam, tp 2, Nh xut bn Vn hc 2000,
t trang 1281 n 1310)
Cu 209 210: Nghe rng: gi php thn linh,
Quyt lng cu t inh ninh n cha.
CHUYN CI TM CI CM
(Kho tng Truyn Nm Khuyt danh Vit Nam, tp 2, Nh xut bn Vn hc 2000,
t trang 1313 n 1333)
Cu 17 18:
Cu 669 - 670:
TRUYN T THC
(Kho tng Truyn Nm Khuyt danh Vit Nam, tp 2, Nh xut bn Vn hc 2000,
t trang 1511 n 1541)
Cu 175 176:
Tnh c ri li ha may,
Mt hoa th th n ua,
So ti tin n chng thua cht no.
THCH SANH
(Kho tng Truyn Nm Khuyt danh Vit Nam, tp 2, Nh xut bn Vn hc 2000,
t trang 1937 n 2008)
Cu 4055 4056: Thn tin t gi tu ln,
Trc sau s mnh, phc duyn mi b.
NH MAI
(Nh xut bn Vn hc - 1994)
Cu 1135 1136: Oai linh vc thnh dng tin,
Lng mn v trng nh n sc ti.
Cu 2705 2706: Trng nguyn nga trc song song,
BCH CU K NG
(Nh xut bn Tn Vit, 1964 t trang 1 n trang 16)
Cu 81 82:
Bn cu n l nm ba,
Thn tin trc mt ai l k hay!
Cu 139 140: Chy sng i khch cu Lam,
LM TUYN K NG
(Nh xut bn Vn ha, H Ni, 1964)
Cu 25 - 26: Tng phng chi ly trn duyn,
Ln qut am thanh nu gt tin.
Cu 281 282: Tin thip t tu ci tin,
HOA TIN
(Nh xut bn Vn hc 1978)
Cu 3 6:
S i th ngm m chi,
Tnh duyn hai ch vi ngi hay sao.
Tng nghe trng gi duyn no,
Cu 603 604: Gi no no d my u,
Duyn no no bit v sau nhng no.
Cu 423 424:
Bn b t lc b sao,
Trc trm nm c duyn no hay khng?
Cu 443 444:
Duyn kia t trao tay,
Nhn vng li my t tm na y.
Cu 1271 1272: Bi H mt trn qut thanh,
Ny ai vi gi mn nh cao.
Cu 921 922: B bng trng ti ma mai,
nh c nc duyn a mt nh.
Cu 1625 1626: Ri may chng ko la am,
S KNH TN TRANG
(Nh xut bn Gio dc 1994)
Cu 51 52:
Gm bn tin, Thch, ng l, y.
Cu 419 420:
Cu 538 539:
TRUYN KIU
(Nh xut bn i hc v Trung hc Chuyn nghip H Ni 1986)
Cu 1 2:
Cu 33 34:
Cu 73 76:
Cu 83 84:
au n thay phn n b!
Li rng bc mnh cng l li chung.
Cu 181 -182:
Ngi u gp g lm chi,
Trm nm bit c duyn g hay khng?
Cu 219 220:
Hoa tri bo git nh,
Bit duyn mnh bit phn mnh th thi!
Cu 257 258:
Duyn ny th gi vt ny ca chung.
Phn ti nh vy vn ngi u?
Cu 1427 1428: Phn nh chi dm ku oan,
G cho ra n cn g l duyn?
L lng cht phn thuyn quyn,
B su sng c c tuyn c vay?
Cu 3065 3068:
Gp cn bnh a ba o,
Na i nm tri mi mi ng cay.
LC VN TIN
(Nh xut bn Vn ha Thng tin H Ni 2001)
Cu 83 84:
Bao gi c nc gp duyn,
ng cho con tho ph nguyn ti ngay.
ng vo ra vi c thi,
nh mt ni m hng v duyn.
By gi ti cha thy u,
N i l ci con ry vt chi?
Cu 2563 2564: Ngy lnh em n chi lan,
Phng hn thn ph bn nng kt duyn.
PHNG HOA
(Kho tng Truyn Nm Khuyt danh Vit Nam, tp 1, Nh xut bn Vn hc 2000,
t trang 315 n trang 370)
Cu 71 72:
Cu 719 720:
Cha ti ra d bt ngh
c by nm vn bt v r duyn.
PHAN TRN
(Kho tng Truyn Nm Khuyt danh Vit Nam, tp 1, Nh xut bn Vn hc 2000,
t trang 625 n 672)
Cu 49 50: La hng nh bn duyn,
Duyn xa n ph gi cho.
Cu 241 242: Mt mnh nhng ti duyn mnh,
B CHA BA
(Kho tng Truyn Nm Khuyt danh Vit Nam, tp 1, Nh xut bn Vn hc 2000,
t trang 895 n 956)
Cu 63 64:
HONG TRU
(Kho tng Truyn Nm Khuyt danh Vit Nam, tp 1, Nh xut bn Vn hc 2000,
t trang 959 n 1023)
Cu 39 40:
N no m snh bn qu ma.
Cu 413 414: Ai ng phn p, duyn may,
S mnh li ng t li nhm.
Cu 1101 1102: Than rng: Duyn phn lao ao,
cn ci kip, li hn ci duyn.
Cu 1149 1150: L g hin c hin,
L CNG
(Kho tng Truyn Nm Khuyt danh Vit Nam, tp 1, Nh xut bn Vn hc 2000,
t trang 1027 n 1087)
Cu 69 70:
S tnh xin t nguyn nhn,
Duyn do thm thit gian trun nhng ny.
LU N TNG
(Kho tng Truyn Nm Khuyt danh Vit Nam, tp 2, Nh xut bn Vn hc 2000,
t trang 1091 n 1214)
Cu 204 205: Nhng mng bn bc ring chung,
Duyn u tng cc bng khng tnh c.
Cu 243 244: Ph thanh y trang i,
BN N THN
(Kho tng Truyn Nm Khuyt danh Vit Nam, tp 2, Nh xut bn Vn hc 2000,
t trang 1217 n 1229)
Cu 1 2:
Cu 3 4:
Cu 203 204:
H l vn n th nn,
Giu sang cng c nhn duyn cng mu.
Cu 111 112:
Vua rng: phi s cu,
Tm duyn mt khc d trao nghn vng.
Cu 179 180: C lng tu trc thin nhan,
Ng may duyn bn mt on la hng.
Khu u ly t mi by s duyn.
Cu 783 784: Trnh rng: phi kip duyn lnh,
Ti mun i n tnh lm thay.
Cu 1173 1174: Qun thn c nc duyn a,
TRINH TH TN TRUYN
(Kho tng Truyn Nm Khuyt danh Vit Nam, tp 2, Nh xut bn Vn hc 2000,
t trang 1281 n 1310)
Cu 229 230: Cho hay duyn kip bi gii,
Nghim xem bo ng rch ri chng sai.
Chng n cho mt bn hp g.
Cu 583 584: V khng duyn n ba sinh,
CHUYN CI TM CI CM
(Kho tng Truyn Nm Khuyt danh Vit Nam, tp 2, Nh xut bn Vn hc 2000,
t trang 1313 n 1333)
Cu 19 20:
t tn ci Tm gi thng,
Tui th m bng r ng trn duyn.
Nay i li gp c ni t hng.
Cu 367 368: Hong thin bt ph ho tm,
Cu 931 932:
TRUYN T THC
(Kho tng Truyn Nm Khuyt danh Vit Nam, tp 2, Nh xut bn Vn hc 2000,
t trang 1511 n 1549)
Cu 119 - 120:
Bit ai m hi s duyn
Cu 245 246:
By gi may li gp chng
Cu 269 270:
Ngh u ngi y hn l,
Cu 465 466:
V m bao n, chng v c u.
Cu 387 388: Tin a ca thip t lng,
Xa xi bao li c gn cn nhau.
THCH SANH
(Kho tng Truyn Nm Khuyt danh Vit Nam, tp 2, Nh xut bn Vn hc 2000,
t trang 1937 n 2008)
Cu 4087 4088: Thch ng thot n trn duyn,
Mt mai d n c khn,
Tm ni gia tht duyn a ca nh.
NH MAI
(Nh xut bn Vn hc - 1994)
Cu 25 26:
Ha l ph qu ph vinh kp ngy.
Cu 1519 1520: Li ny nh c c u,
N T TI
(Ly t thuvien.net, t trang 1 n trang 27)
Cu 61 62:
Ct ng nh gi a duyn,
Gi h ly o ng nay ra mng.
Cu 371 372: Dy ti em n tha hu,
Cu 729 730:
Cu 825 826:
QUAN M TH KNH
(Diu Phng xut bn t trang 1 n trang 60)
Trng hoa tnh i m li,
Du yu ni p duyn i di lu.
So ra tt p nhn duyn,
Cu 289 290:
Kip ny thi l lng,
Mong g tc hp cng chng kip sau.
Cu 297 298: ang tay gy chuyn ly phn,
Cu 12 14:
Cu 83 84:
BCH CU K NG
(Nh xut bn Tn Vit, 1964 t trang 1 n trang 16)
Cu 3 4:
Cu 5 6:
Cu 67 68:
T trng xe n by gi mi thn.
Cu 359 360: rng: Tc hp duyn tri,
Thng i nc bc y c u.
Cu 469 470:
S chi na, ci hoa hn,
PH DUNG TN TRUYN
(Nh xut bn Vn ha, H Ni, 1964)
Cu 183 - 184: Trc l cho vn nhn lun,
Sao l khi h vi thn giao duyn,
Cu 855 856:
LM TUYN K NG
(Nh xut bn Vn ha, H Ni, 1964)
Cu 25 - 26: Tng phng chi ly trn duyn,
Ln qut am thanh nu gt tin.
S bi duyn ai ng c hay.
Cu 1127 1128: Hay u cn oi n tnh nng,
ng b lm phc lm duyn,
Cu 413 416:
Nh t nm hy th ngy
Cu 2403 2410:
Trong nm nm li gp nhau m
Cu 1693 - 1698:
Bo cho hi ng chi k
Nm nay l mt, na th nm nm
Mt nm na mi thm d c tin
LC VN TIN
TRINH TH TN TRUYN
(Kho tng Truyn Nm Khuyt danh Vit Nam, tp 2, Nh xut bn Vn hc 2000,
t trang 1281 n 1310)
Cu 187 188:
S t vi gii by,
Tham lang th nnh t dy vng thay.
Qu ny l qu phi lng ai y.
N T TI
(Ly t thuvien.net, t trang 1 n trang 27)
Cu 151 152: Lng ta rp ly mt ngi,
Bi tn thi li lc loi khc tn
PH LC 11: CC CU TH CHA YU T HN MA
TRUYN KIU
(Nh xut bn i hc v Trung hc Chuyn nghip H Ni 1986)
Cu 115 120: Kiu rng: Nhng ng ti hoa,
Thc l th phch cn l tinh anh.
Cu 905 906:
Mt li ni cha kp tha,
Pht u trn gi cun c n ngay.
LC VN TIN
(Nh xut bn Vn ha Thng tin H Ni 2001)
Cu 1477 1478: Hiu hiu gi thi ngn cy,
y l hn tr v ry thm cha.
PHNG HOA
B CHA BA
(Kho tng Truyn Nm Khuyt danh Vit Nam, tp 1, Nh xut bn Vn hc 2000,
HONG TRU
(Kho tng Truyn Nm Khuyt danh Vit Nam, tp 1, Nh xut bn Vn hc 2000,
t trang 959 n 1023)
Cu 15 16:
Nhng l phch tinh hn ma,
Tc chng thy nguyt mi hay nhm thn.
L CNG
(Kho tng Truyn Nm Khuyt danh Vit Nam, tp 1, Nh xut bn Vn hc 2000,
t trang 1027 n 1087)
Cu 185 186: Ch cn lai vng ti y,
M vua chm git oan thay linh hn.
Cu 301 302: C khng b th ni coi,
Ko vua cha git oan ni hn ny.
LU N TNG
(Kho tng Truyn Nm Khuyt danh Vit Nam, tp 2, Nh xut bn Vn hc 2000,
t trang 1091 n 1214)
Cu 175 176: Chc rng: t rng tri cao,
TRINH TH TN TRUYN
(Kho tng Truyn Nm Khuyt danh Vit Nam, tp 2, Nh xut bn Vn hc 2000,
t trang 1281 n 1310)
Cu 663 664: Hai bn hn lc phch xiu,
CHUYN CI TM CI CM
(Kho tng Truyn Nm Khuyt danh Vit Nam, tp 2, Nh xut bn Vn hc 2000,
t trang 1313 n 1333)
Cu 973 974:
Anh em nc mt nh sa bi ngi.
Cu 2019 2020: T ngy m thc ra ma,
TRUYN T THC
(Kho tng Truyn Nm Khuyt danh Vit Nam, tp 2, Nh xut bn Vn hc 2000,
t trang 1511 n 1541)
Cu 283 - 284: Mng hn say gic my ma,
THCH SANH
(Kho tng Truyn Nm Khuyt danh Vit Nam, tp 2, Nh xut bn Vn hc 2000,
t trang 1937 n 2008)
Cu 4087 4088: Thch ng thot n trn duyn,
Hn hoa sm chi tin kia ri.
Cu 4165 4166: Ni thi hn lc, phch ri,
NH MAI
(Nh xut bn Vn hc - 1994)
Cu 685 686: Mi tnh buc ly kh kh,
Hn bng khung qu phch th thn mai.
Cu 995 998: Hn mai tnh tnh say say,
Mi trong vi ba xem ty my nin.
QUAN M TH KNH
(Diu Phng xut bn t trang 1 n trang 60)
Cu 1001 1002: Ha thn li chn ny,
Hng hn sn xe my rc v.
Cu 1179 1180: Mt dy la trng bnh bng,
BCH CU K NG
(Nh xut bn Tn Vit, 1964 t trang 1 n trang 16)
Cu 159 160: Nga trng nm thc my vn,
Hn cha n chn non thn m.
Cu 461 462: Sinh ang vui chn la ,
Vn v tnh qu hn ma bit g.
Cu 513 514: Xc ve ngy mt ho mn,
Xc gan con vn, m hn ci quyn.
PH DUNG TN TRUYN
(Nh xut bn Vn ha, H Ni, 1964)
Cu 179 - 180: Hi chn cn m bn mnh,
LM TUYN K NG
(Nh xut bn Vn ha, H Ni, 1964)
Cu 341 342: Tnh say bn gi hn h vn,
Mong mi phng tri chic nhn bay.
Cu 427 428: Gi phng ngn ng say phch nguyt,
Li lo lm phc lm doan,
PH LC 12: CC CU TH CHA YU T LI TH
HOA TIN
(Nh xut bn Vn hc 1978)
S KNH TN TRANG
(Nh xut bn Gio dc 1994)
Cu 19 20: Vn o chn cc dang tay,
TRUYN KIU
(Nh xut bn i hc v Trung hc Chuyn nghip H Ni 1986)
Du thay mi tc dm di lng t!
Cu 55 556: nguyn hai ch ng tm,
Trm nm th chng m cm thuyn ai!
Cu 727 728:
No li non nc no li st son.
LC VN TIN
(Nh xut bn Vn ha Thng tin H Ni 2001)
Cu 323 324: Xa nh ch lng duyn,
Vui vy c nc p b la hng.
Cu 2507 2508: Li th ti chn lu tranh,
PHNG HOA
(Kho tng Truyn Nm Khuyt danh Vit Nam, tp 1, Nh xut bn Vn hc 2000,
t trang 315 n trang 370)
Cu 215 216: Nh u trong ngha lan vng,
Cu 641 642:
Trc ch ni th non,
Trao duyn cng ch st son n cn.
PHAN TRN
(Kho tng Truyn Nm Khuyt danh Vit Nam, tp 1, Nh xut bn Vn hc 2000,
t trang 625 n 672)
Cu 231 232: Di du k my nng ma,
LU N TNG
(Kho tng Truyn Nm Khuyt danh Vit Nam, tp 2, Nh xut bn Vn hc 2000,
TRINH TH TN TRUYN
(Kho tng Truyn Nm Khuyt danh Vit Nam, tp 2, Nh xut bn Vn hc 2000,
t trang 1281 n 1310)
Cu 107 108:
Cu 243 244:
N l ni ch non th,
Bt k nn ngha tng c mi hay.
TRUYN T THC
(Kho tng Truyn Nm Khuyt danh Vit Nam, tp 2, Nh xut bn Vn hc 2000,
t trang 1511 n 1541)
Cu 103 - 104: cng nguyn trc ca khng,
Tc ghi hai ch: tm ng nn chng?
Cu 107 108: L l th trng nguyn su,
Thip vng minh khc, dm u qun lng.
Cu 339 340:
Li th cha cn chn son
o cha phai thm, lan cn quyn hng.
Cu 593 594: Tic v i la thiu nin
T Tn ch Tn vn nguyn duyn xa.
NH MAI
(Nh xut bn Vn hc - 1994)
Cu 2085 2086: Th khng dung k lng quyn,
V dn tr hi mi nn anh ti.
QUAN M TH KNH
Cu 741 742:
Li th nh khc su,
BCH CU K NG
(Nh xut bn Tn Vit, 1964 t trang 1 n trang 16)
Cu 57 58:
Th xa nng vi lng,
Du sau trng n tang bng mi thi.
Cu 135 136: Ba sinh cho vn mi nguyn,
Nh tay kim tng, a duyn xch thng.
PH DUNG TN TRUYN
(Nh xut bn Vn ha, H Ni, 1964)
Cu 219 - 220:
LM TUYN K NG
(Nh xut bn Vn ha, H Ni, 1964)
Cu 857 858:
Em xin gi vn li nguyn,
TRUYN KIU
(Nh xut bn i hc v Trung hc Chuyn nghip H Ni 1986)
Cu 2884 2985: Tht tin nghe by lu,
Php s dy th s u l dng!
LC VN TIN
(Nh xut bn Vn ha Thng tin H Ni 2001)
Cu 761 762: ng rng: Nghe ting thy y,
Du m nh vi ng gia th n.
Cu 2906 2907: Nguyn cng tri t ng b,
H l khi y ha ra trong tri.
Cu 2912 2913: Php hay d qui linh tiu,
Ha ra la t rn rn,
Li ha li st php ry ba quanh.
Cu 4070 4071: Ti xin siu hi bt h,
T t mnh h di chn,
B CHA BA
(Kho tng Truyn Nm Khuyt danh Vit Nam, tp 1, Nh xut bn Vn hc 2000,
Rng th tun nc n k,
Hm th hi ci, chim th nht rau.
Tru b n c vt g,
CHUYN CI TM CI CM
(Kho tng Truyn Nm Khuyt danh Vit Nam, tp 2, Nh xut bn Vn hc 2000,
t trang 1313 n 1333)
Cu 235 236: n chim c php lm thay,
La xong n bo nhau bay tc th.
Cu 247 248: Pht rng: Con hy tm ngui,
Ta cho php l tc thi c ngay.
Cu 361 362: L thay va c my hm,
ng lng chim bng ha lun xoan o.
Cu 413 418:
B va ra khi mt giy,
THCH SANH
(Kho tng Truyn Nm Khuyt danh Vit Nam, tp 2, Nh xut bn Vn hc 2000,
t trang 1937 n 2008)
Cu 4205 4207: Bao nhiu cc php tin ban,
Ha ra la chy bn bn ngm!
Thch Sanh ha php ma tun:
Dp ngay la tt by gi mi xong.
Cu 6225 6226: Li v chn c nh y,
By lu ai dm lm g n u!
Vy nn ti phi lc loi n y.
NH MAI
(Nh xut bn Vn hc - 1994)
Cu 1281 1284: Ha Phin khi n nc ngoi,
Miu thn ng mng nhn nhai gieo mnh.
N T TI
(Ly t thuvien.net, t trang 1 n trang 27)
Cu 271 272:
PH DUNG TN TRUYN
(Nh xut bn Vn hc, H Ni, 1964)
Cu 983 - 984: Sc, khng cy c php mu,
Thn ny ai c chc u hi ny
HOA TIN
(Nh xut bn Vn hc 1978)
Cu 815 816: Chp chn xem bng chim bao,
Lm chi mt gic l hu kh lng.
TRUYN KIU
(Nh xut bn i hc v Trung hc Chuyn nghip H Ni 1986)
Cu 213 214: Gi u xch bc mnh mnh,
Tnh ra mi bit rng mnh chim bao.
Cu 235 236: Dy rng: Mng huyn chc u,
LC VN TIN
(Nh xut bn Vn ha Thng tin H Ni 2001)
Cu 705 706: Ngang rng: Nm thy khi m,
Tin s mch bo mt im chim bao.
C m gic qu hn mai
PHNG HOA
PHAN TRN
(Kho tng Truyn Nm Khuyt danh Vit Nam, tp 1, Nh xut bn Vn hc 2000,
t trang 625 n 672)
Cu 399 400: Ba sinh c nguyn mi nguyn,
B CHA BA
(Kho tng Truyn Nm Khuyt danh Vit Nam, tp 1, Nh xut bn Vn hc 2000,
L CNG
(Kho tng Truyn Nm Khuyt danh Vit Nam, tp 1, Nh xut bn Vn hc 2000,
t trang 1027 n 1087)
Cu 1043 1044: Ni cng vn v trong thuyn,
TRUYN T THC
(Kho tng Truyn Nm Khuyt danh Vit Nam, tp 2, Nh xut bn Vn hc 2000,
t trang 1511 n 1541)
Cu 125 - 126: Gic no l chng chim bao,
THCH SANH
(Kho tng Truyn Nm Khuyt danh Vit Nam, tp 2, Nh xut bn Vn hc 2000,
t trang 1937 n 2008)
Cu 4069 4072: on ny h Thch mi m,
Chim bao thy c rng k mt bn.
NH MAI
(Nh xut bn Vn hc - 1994)
QUAN M TH KNH
(Diu Phng xut bn t trang 1 n trang 60)
Cu 433 434 Chp chn gic mng bao ngy,
Tnh qu nh gi m my cui tri.
Cu 503 504:
BCH CU K NG
(Nh xut bn Tn Vit, 1964 t trang 1 n trang 16)
Cu 277 280: Bng trng va x cnh ng,
Gic he du du, chn c m m.
PH DUNG TN TRUYN
(Nh xut bn Vn hc, H Ni, 1964)
Cu 937 - 938: Nng nghe chuyn ng tm bo,
LM TUYN K NG
(Nh xut bn Vn hc, H Ni, 1964)
Cu 377 - 378: Canh khuya va thu gic m mng,
Thot c chim bao thy mt nng.