Vai tr ca Ngn hng Nh nc trong qun l n cng

TS.Nguyn Th Kim Thanh1 Khi nim v n cng theo quan im ca Ngn hng Th gii: N cng l ton b nhng khon n ca Chnh ph v nhng khon n ca Chnh ph bo lnh. Theo Lut Qun l n cng ca Vit Nam, n cng bao gm n Chnh ph, n c Chnh ph bo lnh v n ca chnh quyn a phng. Nh vy, c th thy, khi nim n cng ca Vit Nam v c bn l ph hp vi khi nim ca Ngn hng Th gii. l ton b cc khon n m Chnh ph trc tip vay ( trong nc v nc ngoi) v khng trc tip vay nhng c ngha v tr n (bo lnh). V khi nim, qun l n cng c c kt t kinh nghim cc nc, l, qu trnh thit lp v thc thi chin lc vay n ca mt quc gia nhm gy dng c mt lng vn theo yu cu, nhm t c cc mc tiu v chi ph v ri ro, p ng c cc mc tiu qun l n khc ca Chnh ph ra. Theo , nhng yu t nn tng ca c ch qun l n cng l phi xc nh c h thng mc tiu qun l n cng; vic qun l ny phi c minh bch v c quan qun l chnh phi c trch nhim gii trnh v mc n v hiu qu s dng cc khon n, cng nh kh nng tr n ca Chnh ph; xy dng khun kh th ch qun l; xy dng chin lc qun l n; xy dng khun kh qun l ri ro; pht trin v duy tr mt th trng tri phiu Chnh ph hiu qu. Vn t ra y l, ti sao chng ta phi qun l n cng? Yu cu ny c rt ra t thc t: - Danh mc n ca Chnh ph ngy cng ln v phc tp, n c th gy ra nhng ri ro ln i vi s bt n v m, nh mt kh nng thanh ton quc gia i vi phn cn li ca th gii v tnh trng n nh ca ti chnh quc gia. Theo B Ti chnh, th n ht 31/12/2010, d n cng l 56,6% GDP. y l, mt t l tng ng k so vi cc nm trc v khng nh, cn c nhng bin php qun l, kim sot cht ch n cng hin nay trnh nhng hu qu bt li c th xy ra trong tng lai. Ngoi ra, n Chnh ph cn c nhng nh hng n nn kinh t, n c th lm cho vic nh thu tr nn khng hiu qu v lm trit thoi vn u t t nhn: (i) v tr li cho khon i vay, Chnh ph buc phi nh thu, hoc tng thu, c thm ngun thu. Vic nh thu thm s lm gim tit kim v bp mo hot ng u t sn xut; (ii) khi n Chnh ph tng ln, mi ngi mua nhiu tri phiu Chnh ph hn nn vn dnh cho u t khu vc t nhn s gim i
1

Vin Chin lc Ngn hng, NHNN

tng ng. iu ny cng t hi khi nhng khon chi tiu ca Chnh ph l khng hiu qu. Kt qu di hn l, tc ng xu n tng trng kinh t v lm gim phc li ca ngi dn. - Vic qun l n cng hp l c th lm gim thiu chi ph v ri ro. Mc tiu chnh trong qun l n cng l, m bo p ng nhu cu ti chnh v cc ngha v thanh ton ca Chnh ph vi chi ph thp nht trong trung hn v di hn, tng ng vi ri ro mc cn trng. Ri ro tim n ca n cng l khng t, trong , s bin ng tng ca li sut, t gi gy ra nhng tn tht khng nh i vi n cng, lm tng cc khon n cng ca Chnh ph. Do vy, mt c cu n hp l v ng tin, v cu trc k hn, cu trc li sut, cu trc n trong nc v n ngoi nc ca Chnh ph l rt cn thit. Bi hc v khng hong n cng ca Hy Lp gn y l mt minh chng rt r nt cho tm quan trng ca qun l n cng i vi mt quc gia. Vy th qun l n cng gm nhng ni dung g? Trn c s nhng yu t nn tng ca c ch qun l n cng, theo iu 4 ca Lut Qun l n cng nm 2009, th qun l n cng bao gm nhng ni dung: Xy dng, ban hnh v t chc thc hin vn bn quy phm php lut v qun l n cng; Xy dng, ban hnh cc ch tiu an ton v n; cc mc tiu, nh hng huy ng, s dng vn vay v qun l n cng trong tng giai on; h thng cc ch tiu gim st n Chnh ph, n cng, n nc ngoi ca quc gia v k hoch vay, tr n chi tit hng nm; T chc huy ng, phn b, s dng vn vay v qun l n cng ng mc ch, hiu qu, bo m thc hin y ngha v tr n; Gim st vic huy ng, phn b, s dng vn vay, tr n v qun l n cng, qun l ri ro ti kho, bo m an ton n v an ninh ti chnh quc gia; nh gi hiu qu s dng vn vay, hiu qu qun l n cng; Tng hp, bo co, cng b thng tin v n cng; Tuyn truyn, ph bin chnh sch, php lut v qun l n cng; Thanh tra, kim tra vic thc hin php lut v qun l n cng; X l vi phm, gii quyt khiu ni, t co lin quan n vic thc hin php lut v qun l n cng; T chc o to, bi dng nghip v qun l n cng; Hp tc quc t trong qun l n cng. Vi ni dung qun l n cng nh vy, th B Ti chnh l c quan chu trch nhim chnh trong vic qun l n cng, song, cc B, ngnh khc cng c nhng trch nhim lin quan nht nh, v iu ny cng c qui nh r trong Lut Qun l n cng. Theo qui nh ca Lut Qun l n cng nm 2009, ti iu 12, th trch nhim ca Ngn hng Nh nc (NHNN) l: 1. Theo phn cng, y quyn ca Ch tch nc hoc Chnh ph, ch tr phi hp vi B Ti chnh v c quan khc c lin quan chun b ni dung, tin hnh m phn, k kt cc iu c quc t vi cc t chc

ti chnh tin t quc t m NHNN Vit Nam l i din v l i din chnh thc ca ngi vay ti cc iu c quc t ny. 2. Thm nh phng n vay li vn vay thng mi nc ngoi ca Chnh ph theo cc chng trnh, hn mc tn dng v vay thng mi c bo lnh Chnh ph ca t chc tn dng. 3. Hng dn v t chc ng k cc khon vay nc ngoi ca doanh nghip, t chc ti chnh, tn dng c Chnh ph bo lnh. 4. Tham gia vi B Ti chnh trong vic: a) Xy dng mc tiu, nh hng huy ng, s dng vn vay v qun l n cng trong tng giai on 5 nm; chng trnh qun l n trung hn v k hoch vay, tr n chi tit hng nm ca Chnh ph; b) Xy dng h thng ch tiu gim st n Chnh ph, n cng v n nc ngoi ca quc gia; c) Xy dng phng n huy ng vn trong nc, nc ngoi ca Chnh ph gn vi iu hnh chnh sch tin t - tn dng. Trch nhim trn ca NHNN cho thy, NHNN c vai tr rt quan trng trong vic gp phn m bo n nh n cng, tng kh nng huy ng vn ca Chnh ph, nng cao hiu qu qun l n cng, c th, NHNN c vai tr: - Gp phn gim thiu nh hng tiu cc ca thm ht ngn sch n cc lnh vc khc ca nn kinh t thng qua vic iu tit dng tin gia cc lnh vc ca nn kinh t mt cch hp l bng cc cng c ca chnh sch tin t (CSTT): Thu chi trong khu vc Chnh ph l mt b phn cu thnh trong dng lun chuyn vn ca mt quc gia, nhng bin ng trong chi tiu khu vc Chnh ph lm thay i khi lng tin trong nn kinh t, thay i dng chu chuyn tin. Mt s gia tng chi tiu khu vc Chnh ph s lm gim chi tiu ca khu vc phi Chnh ph ca nn kinh t v ngc li. Thc t chng minh, mc thm ht ngn sch cng ln th mc nh hng ca khu vc Chnh ph n cc khu vc khc ca nn kinh t cng ln, v gim nhng nh hng bt li t khu vc Chnh ph v to s lun chuyn cn bng hp l ca dng chu chuyn vn trong x hi th vai tr ca CSTT l rt ln. Chng hn, khi khu vc Chnh ph chi tiu ln lm tng lng tin trong nn kinh t c th gy nguy c lm pht, khi , hn ch lng tin ny, Ngn hng Trung ng (NHT) c th thc hin CSTT tht cht, theo , s hn ch chi tiu khu vc phi Chnh ph. Tuy nhin, s can thip ny c gii hn mi mang li hiu qu cao cho s n nh v pht trin kinh t. Chnh v vy, hu ht cc quc gia trn th gii, hng nm u phi thit lp chng trnh ti chnh quc gia nhm bo m s chu chuyn vn hp l gia cc khu vc ca nn kinh t, thng qua cc cng c qun l kinh t v m, c bit l, s dng cng c CSTT iu tit dng vn b p thm ht ngn sch mt mc hp l. y cng l mt trong nhng bin php hu hiu qun l tt n cng.

- H tr tch cc vic huy ng vn cho b p thm ht ngn sch, thng qua vic gp phn thc y s pht trin th trng tri phiu Chnh ph, nh to cu v tri phiu Chnh ph, to tnh thanh khon cho tri phiu v phi hp vi B Ti chnh trong vic xc nh mc li sut tri phiu Chnh ph cho ph hp vi mt bng li sut ca th trng ti chnh: Trong qun l n cng, vn huy ng vn l rt quan trng, hay ni cch khc l, Chnh ph vay mn di hnh thc nh th no l tt nht? Thc t cho thy, vic b p thm ht ngn sch ca Chnh ph ch c th c b p bi ngun vn vay trong nc di hnh thc pht hnh tri phiu Chnh ph, cng tri quc gia, tn phiu kho bc v vay n nc ngoi di hnh thc ODA, vay thng mi, pht hnh tri phiu Chnh ph trn th trng quc t v vay NHT (bin php cui cng, khng khuyn khch). Vic huy ng vn cho khu vc Chnh ph di hnh thc tri phiu l hnh thc c a chung v hiu qu nht, hin ang c p dng hu ht cc quc gia. hnh thc ny mang li hiu qu cao, cc nc pht trin thnh mt th trng tri phiu Chnh ph nhm to ra tnh thanh khon ca tri phiu Chnh ph, qua , thu ht c cc ngun vn nhn ri ca cc khu vc khc ca nn kinh t. ng thi, th trng tri phiu Chnh ph l ni to ra mc li sut di hn chun cho th trng ti chnh (v mc li sut ny khng cha ng nhng yu t ri ro). Trong th trng ny th vai tr ca NHT rt quan trng, NHT gp phn lm tng tnh thanh khon ca th trng. Tri phiu Chnh ph l mt phng tin quan trng NHT thc thi CSTT, thng qua vic mua bn tri phiu Chnh ph m NHT tc ng mnh, thm ch, chi phi gi c ca tri phiu trn th trng. Cc tn hiu tht cht hay ni lng CSTT cng tc ng mnh n gi tri phiu Chnh ph. i vi Vit Nam hin nay, th trng tri phiu Chnh ph cha pht trin mnh nh cc nc, th hin ch, th trng tri phiu Chnh ph cha hnh thnh c ng cong li sut chun, lng giao dch trn th trng th cp cn t... Do vy, s nh hng ca CSTT n th trng tri phiu, n gi tri phiu Chnh ph cn hn ch. Tuy nhin, hin nay tri phiu Chnh ph l phng tin ch yu NHNN thc hin vic bm hay ht tin t nn kinh t thng qua cc cng c CSTT, c bit l, thng qua nghip v th trng m, qua , to tnh thanh khon cho tri phiu Chnh ph v h tr thanh khon cho cc ngn hng thng mi (NHTM). Nh vy, tri phiu Chnh ph l knh u t an ton, l danh mc u t m bo thanh khon ca cc NHTM. Lng tri phiu m cc NHTM mua ngy cng tng qua cc nm. Vic cc NHTM mua tri phiu l iu kin tt c th huy ng ngun b p thm ht ngn sch mt cch thun li vi chi ph thp hn nhiu so vi pht hnh tri phiu trc tip cho ngi dn.

Mt khc, mi quan h cht ch gia li sut ngn hn vi li sut trung v di hn t ra mi quan h cht ch gia li sut tri phiu Chnh ph vi li sut ch o ca NHT. Vic xc nh mc li sut tri phiu cho th trng s cp nu thiu s thng nht vi li sut ch o ca NHT s gy ra nhng bt cp trong vic hnh thnh gi ca sn phm ti chnh trn th trng, lm mo m s lun chuyn vn trong x hi. Chnh v vy, khi B Ti chnh xc nh li sut tri phiu Chnh ph cn c s tham chiu li sut ch o ca NHT. Trn thc t, gia NHNN v B Ti chnh c s phi hp trong vic hnh thnh li sut tri phiu Chnh ph. Lut NHNN nm 1997 v nm 2010 cng qui nh trch nhim ca NHNN l phi tham gia vi B Ti chnh v vic pht hnh tri phiu Chnh ph, tri phiu do Chnh ph bo lnh. Tuy nhin, c ch phi hp gia NHNN v B Ti chnh v vn ny cha thng xuyn. Vi t cch l c quan lm i l v thc hin cc dch v ngn hng cho Kho bc Nh nc, hin nay, NHNN ang lm i l pht hnh tn phiu kho bc cho B Ti chnh, tham gia cng vi B Ti chnh xc nh mc li sut tn phiu hp l. Vi vai tr i l, trong nhng trng hp cn thit khi lng tn phiu kho bc khng bn ht cho cc NHTM, NHNN c th mua to cng c can thip th trng khi cn thit, ng thi, cng p ng kp thi ngun thu ca Chnh ph. - C vai tr quan trng trong vic tham gia chin lc qun l n nc ngoi ca quc gia, trong , c n cng ca Chnh ph: Trong c cu n Chnh ph, n nc ngoi c nh hng khng nh n kh nng thanh ton quc gia, s vay mn nc ngoi qu mc s y nn kinh t quc gia ph thuc nhiu vo kinh t nc ngoi. Bi hc v khng hong n Hy Lp gn y cho thy r rng v nhng quc gia ang pht trin nng theo ui nhng con s p v ch tiu tng trng, nu c tip tc i vay v s dng tin vay khng hiu qu, chc chn s li cho th h tng lai mt mn n khng l. i vi Vit Nam, iu khng th ph nhn l ang cn vn tin hnh cng nghip ho v hin i ho, vic vay n nc ngoi l cn thit, song, vay mn v s dng ngun vn vay mn nh th no c hiu qu l vn phi c quan tm. Nhiu quc gia c nhng bc pht trin kinh t ng n nh Singapore, Hn Quc, v Trung Quc u phi vay n nc ngoi. Tuy nhin, Chnh ph cc quc gia ch vay tin nhm u t vo h tng c s thit yu nht phc v pht trin kinh t v xo i gim ngho. Tin vay c h qun l cht ch v s dng c hiu qu. H tng c s nhng quc gia ny mt khi c xy dng th cht lng rt tt, c quy hoch vi tm nhn di hn, ch khng phi ngay lp tc hay mt thi gian ngn sau phi lm li, ci tin hay m rng. H khng vay tin nc ngoi s dng vo nhng d n nh l, khng thc s em li nhiu gi tr li ch x hi. H cng

khng s dng nhng mn n phi tr trong tng lai theo ui nhng siu d n trong khi h tng k thut thit yu trong nc cn cha y ... Cc bi hc kinh nghim ny cho thy, vic xy dng mt chin lc n nc ngoi ca quc gia m bo cn i v m c ngha quan trng i vi Vit Nam hin nay, khi m mc n nc ngoi ang ngy cng gia tng v hiu qu s dng vn vay km hiu qu. NHNN c trch nhim trong qun l Nh nc v ngoi hi, hot ng ngoi hi; qun l d tr ngoi hi nh nc; qun l vic vay, tr n, cho vay v thu hi n nc ngoi theo quy nh ca php lut; ch tr, phi hp vi c quan c lin quan chun b ni dung, tin hnh m phn, k kt iu c quc t vi t chc ti chnh, tin t quc t m NHNN l i din v l i din chnh thc ca ngi vay, quy nh ti iu c quc t theo phn cng, u quyn ca Ch tch nc hoc Chnh ph. Do vy, NHNN c vai tr quan trng trong vic tham gia chin lc qun l n nc ngoi ca quc gia, trong , c n cng ca Chnh ph. - Gim thiu ri ro n Chnh ph: ng trn gic qun l ri ro n Chnh ph, s n nh tin t, m bo gi gi tr ca ng tin quc gia, hay ni cch khc, khng ng tin trong nc mt gi, m bo cn bng cung, cu ngoi t, gim tnh trng la ha c ngha quan trng khng lm gia tng n Chnh ph tnh theo n v ng tin quc gia. Vn ny l trch nhim chung ca cc cp, cc ngnh, trong , NHNN ng vai tr quan trng. Tm li, NHNN khng phi l n v chu trch nhim chnh trong qun l n cng, nhng c vai tr quan trng trong vic nng cao tnh hiu qu ca qun l n cng, t khu xy dng chin lc qun l n cng n khu thc hin chin lc. NHNN tham gia kin vi B Ti chnh v nhng vn lin quan n bin ng th trng tin t, nh mc li sut, tnh hnh thanh khon, s thay i v cung tin; a ra quan im trong vic xy dng k hoch, chin lc qun l n cng v c cu n, c cu cc loi chng khon, cng c vay n, khi lng v li sut, ngun vay n; thc hin chc nng i l pht hnh tn phiu kho bc v nhn tin gi kho bc; to tnh thanh khon cho th trng tri phiu Chnh ph; b p ngun vn thiu ht tm thi cho thm ht ngn sch trong khun kh CSTT cho php. Ti liu tham kho - Lut Qun l n cng nm 2009. - Lut NHNN nm 2010. -Trn Th Thanh Ha, Khng hong n cng - nhn t Hy Lp ti Vit Nam, website ca NHNN. - N cng: Phi qun l s lng, gim st cht lng, Bee.net.vn, ngy 02/20/2010.

- TS. T Kim Ngc, ti nghin cu khoa hc Gii php phi hp gia CSTT v qun l n cng Vit Nam, M s: KNH 2004-12, thng 8-2007.