Luận văn Thạc sĩ Kinh tế chính trị: Quan hệ kinh tế Việt Nam - Đài Loan - Hiện trạng và triển vọng

Chia sẻ: _ _ | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:125

Thêm vào BST

Báo xấu

30
lượt xem 4
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Mục đích nghiên cứu chủ yếu của luận văn là làm rõ thực chất quan hệ kinh tế Việt Nam - Đài Loan, từ đó thúc đẩy quan hệ kinh tế Việt Nam - Đài Loan phát triển hơn nữa, đồng thời góp phần đẩy nhanh tiến trình công nghiệp hoá và hiện đại hoá của Việt Nam.

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Luận văn Thạc sĩ Kinh tế chính trị: Quan hệ kinh tế Việt Nam - Đài Loan - Hiện trạng và triển vọng

ĐẠI HỌC QUỐC GIA HÀ NỘI TRƯỜNG ĐẠI HỌC KINH TẾ ---------------------- NGÔ MINH THANH QUAN HỆ VIỆT NAM – ĐÀI LOAN HIỆN TRẠNG VÀ TRIỂN VỌNG LUẬN VĂN THẠC SỸ KINH TẾ CHÍNH TRỊ Hà Nội – 2008
ĐẠI HỌC QUỐC GIA HÀ NỘI TRƯỜNG ĐẠI HỌC KINH TẾ ---------------------- Ngô Minh Thanh QUAN HỆ VIỆT NAM – ĐÀI LOAN HIỆN TRẠNG VÀ TRIỂN VỌNG Chuyên ngành: Kinh tế chính trị Mã số: 60 31 01 LUẬN VĂN THẠC SỸ KINH TẾ CHÍNH TRỊ NGƯỜI HƯỚNG DẪN KHOA HỌC: PGS. TS. NGUYỄN QUANG THUẤN Hà Nội – 2008
MỤC LỤC DANH MỤC CHỮ VIẾT TẮT ........................................................................... 2 DANH MỤC BẢNG, BIỂU ................................................................................ 3 MỞ ĐẦU ............................................................................................................ 4 Ch-¬ng 1. c¸c nh©n tè t¸c ®éng tíi quan hÖ kinh tÕ viÖt nam - ®µi loan ............................................................................................................... 10 1.1. Toàn cầu hoá ........................................................................................... 10 1.2. Khu vực hoá và liên kết kinh tế Đông Á .................................................. 15 1.3. Chính sách “Hướng Nam” của Đài Loan ................................................. 20 1.4. Đổi mới chính sách đối ngoại của Việt Nam ........................................... 23 Kết luận chương I .......................................................................................... 32 Ch-¬ng 2. HiÖn tr¹ng quan hÖ kinh tÕ viÖt nam - ®µi loan ........... 34 2.1. Quan hệ thương mại ................................................................................ 36 2.2. Đầu tư trực tiếp của Đài Loan vào Việt Nam: hiện trạng và đặc điểm ..... 46 2.3. Hợp tác lao động Việt Nam - Đài Loan ................................................... 58 2.4. Đánh giá chung về quan hệ kinh tế Việt Nam - Đài Loan ........................ 75 Kết luận chương II ......................................................................................... 76 Ch-¬ng 3. TriÓn väng vµ c¸c gi¶i ph¸p thóc ®Èy quan hÖ kinh tÕ viÖt nam - ®µi loan ...................................................................................... 78 3.1. Định hướng phát triển kinh tế Đối ngoại của Việt Nam ........................... 78 3.2. Triển vọng quan hệ kinh tế Việt Nam - Đài Loan .................................... 81 3.3. Các giải pháp chủ yếu thúc đẩy quan hệ kinh tế Việt Nam- Đài Loan ..... 86 Kết luận chương III ...................................................................................... 102 KẾT LUẬN ..................................................................................................... 104 TÀI LIỆU THAM KHẢO ............................................................................... 106 PHỤ LỤC........................................................................................................ 110 1
DANH MỤC CHỮ VIẾT TẮT AFT Khu vực mậu dịch tự do ASEAN (Asean Free Trade Area) APEC Diễn đàn Hợp tác Kinh tế Châu Á - Thái Bình Dương (Asia Pacific Economic Cooperation ASEAN Hiệp hội các nước Đông Nam Á (Association of South-East Asian Nations) ASEM Hội nghị Thượng đỉnh Á – Âu (Asian-Euro Meeting) CHNDTH Cộng hoà Nhân dân Trung Hoa EC Cộng đồng Châu Âu (European Comunities) EU Liên minh Châu Âu (European Union) FDI Đầu tư trực tiếp nước ngoài (Foreign Direct Investment) FTA Khu vực mậu dịch tự do (Free Trade Area) GATT Hiệp định chung về thuế quan và mậu dịch (General Agreement on Tariffs and Trade) IMF Quỹ Tiền tệ Quốc tế (International Monetary Fund) NAFTA Hiệp định Thương mại Tự do Bắc Mỹ (North American Free Trade Agreement) ODA Viện trợ phát triển chính thức (Official Development Assistance) ROC Đài Loan RPN Mạng sản xuất khu vực (Regional Production Network) RTA Thương mại khu vực (Regional Trade Area) TD Thương mại (Trade) WB Ngân hàng Thế giới (World Bank) WTO Tổ chức Thương mại Thế giới (World Trade Organization 2
DANH MỤC BẢNG, BIỂU Bảng 2. 1 Xuất khẩu của Đài Loan sang Việt Nam ................................... 41 Bảng 2. 2 Xuất khẩu từ Việt Nam sang Đài Loan ..................................... 44 Bảng 2. 3 Vốn đầu tư trực tiếp của Đài Loan vào Việt Nam phân bố theo ngành năm 2007 ....................................................................................... 48 Bảng 2. 4 Đầu tư trực tiếp nước ngoài vào Việt Nam giai đoạn 1988-200850 Bảng 2. 5 Phân bổ FDI Đài Loan vào Việt Nam năm 2005 ...................... 57 Bảng 2. 6 Đầu tư của Đài Loan vào Việt Nam theo hình thức đầu tư giai đoạn 1988-2005 ................................................................................................ 56 Bảng 2. 7 Lao động Việt Nam tại Đài Loan.............................................. 63 Biểu đồ 2. 1 Thương mại Đài Loan-Việt Nam .......................................... 37 Biểu đồ 2. 2 Xuất khẩu của Đài Loan sang Việt Nam ............................... 40 Biểu đồ 2. 3 Xuất khẩu của Việt Nam sang Đài Loan ............................... 45 Biểu đồ 2. 4 Phân bố FDI của Đài Loan và tái xuất sang Đài Loan theo ngành năm 2005 ................................................................................................. 52 Biểu đồ 2. 5 Phân bổ nguồn FDI Đài Loan và nhập khẩu từ Đài Loan theo ngành năm 2005 ....................................................................................... 54 3
MỞ ĐẦU 1. Sự cần thiết của đề tài Cïng lµ thµnh viªn cña céng ®ång §«ng ¸ vµ míi ®©y cïng cã mÆt trong tæ chøc kinh tÕ lín nhÊt thÕ giíi (WTO), ViÖt Nam vµ §µi Loan ®ang ®øng tr-íc mét t-¬ng lai s¸ng l¹n vÒ quan hÖ v¨n ho¸ x· héi nãi chung vµ quan hÖ kinh tÕ nãi riªng. Sù s¸ng t¹o vµ uyÓn chuyÓn trong c¸c chÝnh s¸ch ph¸t triÓn, ®Æc biÖt lµ trong chÝnh s¸ch kinh tÕ ®èi ngo¹i ®· gióp §µi Loan trë thµnh con rång míi cña Ch©u Á trong ph¸t triÓn kinh tÕ. Cïng víi NhËt Bµn, Hµn Quèc, Hång K«ng, §µi Loan ®ang lµ mét trong nh÷ng nhµ ®Çu t- hµng ®Çu vµo ViÖt Nam. Như đã biết, ViÖt Nam b¾t ®Çu chÊp nhËn ®Çu t- n-íc ngoµi (FDI) tõ n¨m 1988, nh-ng c¸c doanh nh©n §µi Loan thùc sù tíi ViÖt Nam chØ vµo nh÷ng n¨m 1990, sau khi §¯i B¾c khuyÕn khÝch chÝnh s²ch “Nam tiÕn” . §©y lµ chÝnh s¸ch cæ vò c¸c doanh nghiÖp ®Þa ph-¬ng ®Çu t- vµo c¸c quèc gia §«ng Nam ¸. C¸c träng ®iÓm ®Çu t- lµ c¸c ngµnh c«ng nghiÖp s¶n xuÊt ®ßi hái tËp trung lao ®éng truyÒn thèng nh- dÖt may, chÊt dÎo, da giµy, s¶n xuÊt giÊy vµ s¶n xuÊt xe m¸y. C¸c h·ng §µi Loan sím ®Æt ch©n t¹i ViÖt Nam gåm c«ng ty Tam D-¬ng, tËp ®oµn §µi Väng, c«ng ty Cable vµ ®iÖn lùc §¹i §-¬ng, c«ng ty Vedan, tËp ®oµn Pou Chen, tËp ®oµn pin c«ng nghiÖp Kung Long… “Lùc lîng lao ®éng chi phÝ thÊp, chÊt lîng v¯ cÇn cï l¯ nh÷ng nh©n tè ®Çu tiªn hÊp dÉn c¸c c«ng ty §µi Loan tíi thÞ trêng n¯y”, TrÇn Ph¬ng MÜ, ph¸t ng«n viªn cña tËp ®oµn s¶n xuÊt da giµy lín nhÊt thÕ giíi Pou Chen ®· nhËn xÐt nh- vËy. VÒ phÝa ViÖt Nam, ®©y lµ mét quèc gia cã nguån tµi nguyªn thiªn nhiªn phong phó, ®Êt ®ai mµu mì, ng-êi lao ®éng cÇn cï chÞu khã. Giai ®o¹n tõ sau ®æi míi 1986 ®Õn nay, nÒn kinh tÕ tuy ph¸t triÓn víi tèc ®é t-¬ng ®èi cao song nh×n chung vÉn ë tr×nh ®é thÊp, c¸c ngµnh c«ng nghiÖp vÉn tËp trung vµo nhãm ngµnh sö dông nhiÒu lao ®éng, nhu cÇu vÒ vèn rÊt lín, mÆt hµng xuÊt * Cßn gäi lµ chÝnh s¸ch H-íng Nam – “Look south policy” 4
khÈu chñ yÕu vÉn lµ nguyªn liÖu th«, n«ng s¶n còng nh- c¸c lo¹i hµng ho¸ cã hµm l-îng chÊt x¸m thÊp, søc lao ®éng gi¸ rÎ. Nh÷ng yÕu tè nµy khiÕn nÒn kinh tÕ ViÖt Nam cÇn c¸c ®èi t¸c kinh tÕ ®Ó bï ®¾p vµ c©n b»ng nh÷ng nh-îc ®iÓm, ®Ó biÕn nh÷ng nh-îc ®iÓm nµy thµnh lîi thÕ c¹nh tranh lîi h¹i. §èi víi §µi Loan, ViÖt Nam luôn cố gắng duy trì mối quan hệ hữu hảo này, đặc biệt là quan hệ kinh tế. §µi Loan kh«ng cã nhiÒu tµi nguyªn thiªn nhiªn vµ nguån lùc nµy dường như bị c¹n kiÖt sau thời kỳ ph¸t triÓn kinh tÕ “thÇn kú”. M«i trêng bÞ t¯n ph² nÆng nÒ, ®Êt ®ai, n¨ng lîng bị khai thác c¹n kiệt, c¬ së ph¸t triÓn c¸c ngµnh c«ng nghiÖp sö dông nhiÒu lao ®éng víi tr×nh ®é c«ng nghÖ thÊp không còn. Víi nh÷ng thµnh tùu kinh tÕ ®· ®¹t ®-îc, ®êi sèng ng-êi d©n §µi Loan ngµy cµng ®-îc n©ng cao vµ kết qu¶ tÊt yÕu lµ gi¸ nh©n c«ng t¨ng lªn dÉn ®Õn sù gi¶m sót søc c¹nh tranh cña c¸c ngµnh nghÒ cÇn nhiều lao ®éng. Hµng ho¸ ®-îc s¶n xuÊt phong phó trong khi thÞ tr-êng tiªu thô trong n-íc h¹n hÑp. §Ó kh¾c phôc t×nh tr¹ng nµy, §µi Loan ®· më réng ®Çu t- sang c¸c n-íc cã tr×nh ®é kÐm ph¸t triÓn h¬n vµ ViÖt Nam lµ mét trong nh÷ng ®iÓm ®Õn høa hÑn mang l¹i nhiÒu lîi nhuËn. Bªn c¹nh viÖc c¸c doanh nghiÖp §µi Loan å ¹t sang ViÖt Nam më c¸c c«ng ty con th× còng ngµy cµng nhiÒu c¸c lao ®éng ViÖt Nam ®-îc ®-a sang §µi Loan lµm viÖc víi møc l-¬ng t-¬ng ®èi cao vµ m«i tr-êng lµm viÖc ®ang dÇn vµo æn ®Þnh. GÇn ®©y, viÖc ViÖt Nam vµ §µi Loan gia nhËp WTO, trë thµnh hai thùc thÓ cña mét tæ chøc kinh tÕ toµn cÇu lín ®· khiÕn cho quan hÖ kinh tÕ ViÖt Nam - §µi Loan thùc sù ®øng tr-íc mét t-¬ng lai réng më. Cïng cã nh÷ng cam kÕt theo tiªu chuÈn quèc tÕ vÒ thuÕ quan, hç trî hîp t¸c th-¬ng m¹i vµ ®Çu t- vµ sù trî gióp tõ c¸c n-íc thµnh viªn WTO, quan hÖ kinh tÕ gi÷a hai bªn ®ang phát triển mạnh mẽ kh«ng ngõng ®¹t ®-îc nh÷ng b-íc tiÕn cô thÓ. Tuy nhiªn, ®iÓm l-u ý trong quan hÖ Việt Nam - Đài Loan là, hiện nay ViÖt Nam còng lµ ®iÓm thu hót ®Çu t- cña rÊt nhiÒu quèc gia trªn thÕ giíi, còng cã nghÜa lµ §µi Loan sÏ ph¶i c¹nh tranh nhiÒu h¬n trong viÖc sö dông nguån lao ®éng gi¸ rÎ cña ViÖt Nam; bªn c¹nh ®ã lµ xu thÕ xuÊt khÈu lao ®éng m¹nh mÏ tõ ViÖt Nam sang §µi Loan vµ ngµy cµng nhiÒu ng-êi lao ®éng Việt Nam bá 5
trèn còng tiÒm Èn mét sè nguy c¬ ¶nh h-ëng ®Õn quan hÖ ViÖt Nam - §µi Loan. Bëi vËy, nghiªn cøu vÒ quan hÖ kinh tÕ ViÖt Nam - §µi Loan, chØ ra nh÷ng thuËn lîi, nh÷ng th¸ch thøc vµ dù b¸o nh÷ng xu h-íng ph¸t triÓn là hÕt søc cÇn thiÕt. Nãi c²ch kh²c, viÖc t²c gi° chän ®Ò t¯i “Quan hÖ kinh tÕ ViÖt Nam - §µi Loan: hiÖn tr¹ng vµ triÓn vọng” l¯m luËn v¨n th³c sü l¯ cã ý nghÜa thiÕt thùc. 2. Tình hình nghiên cứu MÆc dï quan hÖ kinh tÕ §µi Loan - ViÖt Nam ®· b¾t ®Çu tõ nh÷ng n¨m 90 cña thÕ kû XX, song vÊn ®Ò nghiªn cøu §µi Loan nãi chung vµ quan hÖ kinh tÕ ViÖt Nam - §µi Loan nãi riªng míi chØ ®-îc khai th¸c trong vµi n¨m gÇn ®©y. Ch-a cã mét cuèn s¸ch hay mét c«ng tr×nh nghiªn cøu chÝnh thøc nµo vÒ §µi Loan, song ®· cã nhiÒu bµi viÕt cña c¸c nhµ nghiªn cøu ë ViÖn Nghiªn cøu §«ng B¾c ¸ vµ mét sè ViÖn nghiªn cøu trùc thuéc ViÖn Khoa học Xã hội (KHXH) ViÖt Nam tiªn phong trong lÜnh vùc nµy, cã thÓ kÓ ra ®©y mét sè c«ng tr×nh nghiªn cøu: 1. Phan Cao Nhật Anh (2007), “Xuất khẩu lao động Việt Nam sang Đài Loan”, Nghiên cứu Đông Bắc Á, số 6. Bài viết phân tích thực trạng người lao động Việt Nam ở Đài Loan, những hệ quả tích cực và tiêu cực. 2. Ngô Xuân Bình (2007), Hợp tác kinh tế Việt Nam – Đài Loan trong bối cảnh hội nhập kinh tế Đông Á, NXB Lao động – xã hội, Hà Nội 3. Trần Mạnh Cát (2007), “Vấn đề cô dâu Việt Nam và chú rể Đài Loan”, Nghiên cứu Đông Bắc Á, số 3. 4. Phùng Thị Huệ (2003), “Những kinh nghiệm Việt Nam có thể tham khảo qua việc tìm hiểu con đường phát triển kinh tế xã hội Đài Loan”, Nghiên cứu Trung Quốc, số 5. 6
5. Lưu Văn Hưng (2005), Xuất khẩu lao động của Việt Nam sang thị trường Đông Bắc Á - Thực trạng và giải pháp, Luận văn Thạc sỹ kinh tế, Hà Nội. 6. Nguyễn Liên Hương (2002), “Bước đầu tìm hiểu về lĩnh vực hợp tác lao động giữa Việt Nam và Đài Loan”, Nghiên cứu Trung Quốc, số 6. 7. Nguyễn Đình Liêm (2006), Công nghiệp hoá nông nghiệp và nông thôn Đài Loan, NXB KHXH, Hà Nội. 8. Nguyễn Đình Liêm (1995), “Quan hệ kinh tế Đài Loan – Việt Nam trong bối cảnh chung của chính sách hướng Nam”, Tạp chí nghiên cứu Trung Quốc, số 1. 9. Dương Văn Lợi (2002), Nghiên cứu quan hệ mậu dịch Việt Nam – Đài Loan từ 1993 đến 2002, Đề tài cấp viện, Hà Nội. 10. Phạm Quý Long (2007), “Thúc đẩy và mở rộng cơ hội trao đổi thương mại Việt Nam – Đài Loan thời kỳ sau khi Việt Nam gia nhập WTO”, Nghiên cứu Đông Bắc Á, số 2. 11. Phạm Thị Hồng Phượng (2006), “Tình hình đầu tư trực tiếp của Đài Loan vào Việt Nam trong giai đoạn từ 1988 đến 2005”, Nghiên cứu Đông Bắc Á, số 6. 12. Nguyễn Huy Quý (2005), Kỳ tích kinh tế Đài Loan, NXB Chính trị quốc gia, Hà Nội. 13. Phạm Đức Thành (2002), “Quan hệ thương mại, đầu tư Đài Loan và các nước Đông Nam Á, Nghiên cứu Đông Nam Á, số 6, Hà Nội. 14. Dương Minh Tuấn (2007), “Xuất khẩu lao động Việt Nam sang Đài Loan”, Hợp tác kinh tế Việt Nam – Đài Loan trong bối cảnh hội nhập kinh tế Đông Á. 7
Như vậy đây là những công trình tiªn phong trong lÜnh vùc nghiªn cøu §µi Loan vµ quan hÖ kinh tÕ ViÖt Nam - §µi Loan, ®· b-íc ®Çu ph©n tÝch mét c¸ch kh¸i qu¸t vÒ §µi Loan. Tuy nhiªn, víi sù ph¸t triÓn kh«ng ngõng cña quan hÖ ViÖt Nam - §µi Loan trong nh÷ng n¨m qua cÇn cã mét sù ®Çu t- nghiªn cøu s©u, réng h¬n n÷a vÒ ng-êi d©n §µi Loan, nÒn kinh tÕ §µi Loan, mét trong nh÷ng vïng l·nh thæ cã tÇm ¶nh h-ëng kinh tÕ lín trong khu vùc §«ng B¾c ¸, mét ®èi t¸c kinh tÕ quan träng cña ViÖt Nam. Nh÷ng hiÓu biÕt nµy sÏ gióp ViÖt Nam vµ §µi Loan ®-a ra ®-îc nh÷ng chÝnh s¸ch ph¸t triÓn kinh tÕ phï hîp ®«i bªn cïng cã lîi. 3. Mục đích và nhiệm vụ nghiên cứu  Môc ®Ých nghiªn cøu chñ yÕu cña luËn v¨n: lµm râ thùc chÊt quan hÖ kinh tÕ ViÖt Nam - §µi Loan, tõ ®ã thóc ®Èy quan hÖ kinhtÕ ViÖt Nam - §µi Loan ph¸t triÓn h¬n n÷a, ®ång thêi gãp phÇn ®Èy nhanh tiÕn tr×nh c«ng nghiÖp ho¸ vµ hiÖn ®¹i ho¸ cña ViÖt Nam.  NhiÖm vô nghiªn cøu cña luËn v¨n bao gåm: Thø nhÊt, ph©n tÝch c¬ së h×nh thµnh vµ c¸c nh©n tè ¶nh h-ëng ®Õn quan hÖ kinh tÕ ViÖt Nam - §µi Loan . Thø hai, ph©n tÝch vµ ®¸nh gi¸ thùc tr¹ng quan hÖ kinh tÕ ViÖt Nam – §µi Loan. Vµ thø ba, nªu dù b¸o xu h-íng vµ ®Ò xuÊt mét sè gi¶i ph¸p thóc ®Èy quan hÖ kinh tÕ ViÖt Nam - §µi Loan. 4. Đối tƣợng và phạm vi nghiên cứu  §èi t-îng nghiªn cøu : Quan hÖ kinh tÕ ViÖt Nam - §µi Loan thùc chÊt lµ quan hÖ th-¬ng m¹i vµ ®Çu t- gi÷a hai bªn: §ã lµ th-¬ng m¹i song ph-¬ng; c¸c h×nh thøc ®Çu t-; c¸c lÜnh vùc thu hót ®Çu t-.  Ph¹m vi nghiªn cøu: Do ®Æc ®iÓm quan hÖ kinh tÕ gi÷a hai n-íc míi chØ ®-îc chÝnh thøc ho¸ trong nh÷ng n¨m gÇn ®©y nªn luËn v¨n xin ®-îc tËp trung nghiªn cøu mèi quan hÖ nµy trong vßng 10 n¨m trë l¹i ®©y. 8
5. Phƣơng pháp nghiên cứu LuËn v¨n sö dông mét sè ph-¬ng ph¸p nghiªn cøu khoa häc th«ng dông, bao gåm: duy vËt biÖn chøng, duy vËt lÞch sö thèng kª, ph©n tÝch, so s¸nh, nhËn xÐt ®¸nh gi¸ cña c¸c chuyªn gia. 6. Những đóng góp mới của luận văn VÒ mÆt khoa häc: HÖ thèng ho¸ vµ kh¸i qu¸t ho¸ vÒ quan hÖ kinh tÕ gi÷a ViÖt Nam vµ §µi Loan. VÒ mÆt thùc tiÔn: C¸c gi¶i ph¸p thóc ®Èy quan hÖ kinh tÕ ViÖt Nam - §µi Loan mµ luËn v¨n ®Ò xuÊt sÏ gãp phÇn t- vÊn cho c¸c c¬ quan ho¹ch ®Þnh chÝnh s¸ch kinh tÕ cña ViÖt Nam trong viÖc ho¹ch ®Þnh ®èi s¸ch kinh tÕ víi §µi Loan; ®ång thêi lµ tµi liÖu h÷u Ých cho nh÷ng ai quan t©m ®Õn vÊn ®Ò kinh tÕ ViÖt Nam - §µi Loan . 7. Bố cục của luận văn Ngoµi phÇn më ®Çu, kÕt luËn, danh môc tµi liÖu tham kh¶o vµ môc lục, ®Ò tµi gåm ba phÇn chÝnh sau ®©y: Ch-¬ng 1 C¸c nh©n tè t¸c ®éng tíi quan hÖ ViÖt Nam - §µi Loan. Ch-¬ng 2 Thùc tr¹ng quan hÖ kinh tÕ ViÖt Nam - §µi Loan Ch-¬ng 3 TriÓn väng vµ c¸c gi¶i ph¸p thóc ®Èy quan hÖ kinh tÕ ViÖt Nam - §µi Loan 9
Ch-¬ng 1. c¸c nh©n tè t¸c ®éng tíi quan hÖ kinh tÕ viÖt nam - ®µi loan Cã thÓ nãi cã bèn yÕu tè t¸c ®éng trùc tiÕp tíi quan hÖ kinh tÕ ViÖt Nam - §µi Loan. Nh÷ng yÕu tè nµy t¸c ®éng nhiÒu chiÒu tíi quan hÖ kinh tÕ ViÖt Nam - §µi Loan song nh÷ng t¸c ®éng ®ã lµ tÝch cùc vµ næi bËt. Sau ®©y chóng ta sÏ xem xÐt nh÷ng yÕu tè nµy. 1.1. Toàn cầu hoá Toµn cÇu ho¸ lµ kh¸i niÖm dïng ®Ó miªu t¶ c¸c thay ®æi trong x· héi vµ trong nÒn kinh tÕ thÕ giíi, t¹o ra bëi mèi liªn kÕt vµ trao ®æi ngµy cµng t¨ng gi÷a c¸c quèc gia, c¸c tæ chøc hay c¸c c¸ nh©n ë gãc ®é v¨n ho¸, kinh tÕ trªn quy m« toµn cÇu. §Æc biÖt trong ph¹m vi kinh tÕ, toµn cÇu ho¸ hÇu nh- ®-îc dïng ®Ó chØ c¸c t¸c ®éng cña th-¬ng m¹i nãi chung vµ tù do ho¸ th-¬ng m¹i hay tù do th-¬ng m¹i nãi riªng. Còng ë gãc ®é kinh tÕ, ng-êi ta thÊy c¸c dßng ch¶y t- b¶n ë quy m« toµn cÇu kÐo theo c¸c dßng ch¶y th-¬ng m¹i, kü thuËt, c«ng nghÖ, th«ng tin, v¨n ho¸. Nh÷ng dÊu hiÖu cða “to¯n cÇu ho²”, ®Æc biÖt l¯ “to¯n cÇu ho² kinh tÕ”, hiÖn diÖn ë kh¾p n¬i trªn thÕ giíi: Gia t¨ng th-¬ng m¹i quèc tÕ víi tèc ®é cao h¬n tèc ®é t¨ng tr-ëng kinh tÕ thÕ giíi; Gia t¨ng luång t- b¶n quèc tÕ bao gåm c¶ ®Çu t- trùc tiÕp tõ n-íc ngoµi; Gia t¨ng luång d÷ liÖu xuyªn biªn giíi th«ng qua viÖc sö dông c¸c c«ng nghÖ nh- internet, vµ vÖ tinh liªn l¹c vµ ®iÖn tho¹i; Ph¸t triÓn h¹ tÇng viÔn th«ng toµn cÇu; Gia t¨ng thÞ phÇn thÕ giíi cña c¸c tËp ®oµn ®a quèc gia; Gia t¨ng sè l-îng c¸c chuÈn ¸p dông toµn cÇu vÒ kinh tÕ… C¸c rµo c¶n ®èi víi th-¬ng m¹i quèc tÕ ®· gi¶m bít kh¸ nhiÒu kÓ tõ ChiÕn tranh ThÕ giíi thø hai th«ng qua c¸c hiÖp -íc nh- HiÖp -íc chung vÒ thuÕ quan vµ mËu dÞch (GATT). Toµn cÇu ho¸ kh«ng bá quan mét n-íc nµo, víi nh÷ng ®Æc ®iÓm trªn, cã thÓ dÔ dµng nhËn thÊy nh÷ng lîi Ých mµ toµn cÇu ho¸ mang l¹i cho hÇu hÕt nh÷ng thµnh viªn tham gia. Trong h¬n mét thËp kû qua, c¸c quèc gia trªn thÕ giíi nãi chung vµ c¸c n-íc trong khu vùc Ch©u Á nãi riªng ®· ®¹t ®-îc tèc ®é 10
t¨ng tr-ëng kh¸ Ên t-îng vµ ®· gi¶i quyÕt ®-îc nhiÒu vÊn ®Ò khã kh¨n d-íi t²c ®éng cða “to¯n cÇu ho²”. Thùc tÕ cho thÊy, t¨ng trëng cða c²c quèc gia nµy chñ yÕu dùa vµo xuÊt khÈu, ®iÒu nµy cã nghÜa r»ng c¸c quèc gia nµy ®· lîi dông thÞ tr-êng thÕ giíi ®Ó xuÊt khÈu, gia t¨ng th-¬ng m¹i, ®Çu t- hai chiÒu vµ n©ng tÇm sö dông c«ng nghÖ cña m×nh lªn ngang b»ng víi c¸c n-íc ph¸t triÓn trªn thÕ giíi. Bªn c¹nh ®ã, gi÷a c¸c n-íc Ch©u Á vÉn lu«n tån t¹i mét kho¶ng c¸ch t-¬ng ®èi vÒ vèn, c¸c nguån lùc vµ kiÕn thøc vµ hä ®· kh«n khÐo tËn dông ®îc “to¯n cÇu ho² kiÕn thøc” ®Ó thu hÑp kho°ng c²ch n¯y. Toàn cầu hóa gắn liền với sự phát triển và mở rộng thị trường thế giới diễn ra trong hơn hai thế kỷ gần đây. Chủ nghĩa Tự do trong thế kỷ 19 được coi là “kỷ nguyên vàng đầu tiên của toàn cầu hóa”. Đặc trưng của toàn cầu hóa thời kỳ này là sự gia tăng nhanh chóng của thương mại và đầu tư quốc tế giữa các cường quốc đế quốc Châu Âu với các thuộc địa và sau đó là với Hoa Kỳ. Kỷ nguyên Vàng chấm dứt từ khi nổ ra cuộc Chiến tranh Thế giới thứ nhất. Nhiều nhà nghiên cứu lịch sử kinh tế cho rằng, Kỷ nguyên Vàng đã bị sụp đổ từ đó cho đến trước Chiến tranh Thế giới thứ hai. Tiến trình toàn cầu hóa được tiếp tục kể từ sau cuộc chiến tranh này mà đặc trưng của nó là gia tăng trao đổi thương mại và đầu tư quốc tế kết hợp với việc hình thành các định chế quốc tế và khu vực. Điều lưu ý là, sự gia tăng của các loại giao dịch quốc tế đặc biệt là trong lĩnh vực thương mại và đầu tư là nhờ sự phát triển vượt bậc của khoa học và công nghệ. Chính điều này đã tạo cơ sở giảm bớt chi phí giao dịch, tạo ra các công cụ và phương tiện mới, thúc đẩy giao lưu quốc tế lên một trình độ cao hơn và có hiệu quả hơn. Như chúng ta biết, để thúc đẩy thương mại quốc tế sau Chiến tranh Thế giới thứ hai các nước phát triển đã hình thành thể chế GATT nhằm phá vỡ những rào cản quan thuế và phi quan thuế; người ta hy vọng bằng cách này thương mại quốc tế sẽ gia tăng cả khối lượng và chất lượng. Thực tế cho thấy, thông qua GATT các nước tư bản chủ nghĩa đã đạt tới mục tiêu đó nhờ tạo ra một sân chơi tương đối bình đẳng cho các thể nhân, đặc biệt là đối với các nước có nền kinh tế phát triển ở châu Mỹ, châu Âu, kể cả châu Á.Cho dù mục tiêu tối hậu là tự do hóa thương mại toàn cầu họ chưa đạt tới. Trong khi đó, các nước 11
xã hội chủ nghĩa cũng thúc đẩy giao lưu thương mại nội khối thông qua tổ chức hợp tác và tương trợ kinh tế (SEV) (khối SEV tồn tại cho đến lúc Đông Âu sụp đổ) và bằng cách này các nước xã hội chủ nghĩa cũng đã góp phần thúc đẩy tiến trình toàn cầu hóa thời kỳ đó. Tiếp theo vòng đàm phán Uruguay (1984 - 1995), Tổ chức Thương mại Quốc tế WTO đã hình thành. Có thể nói đây là một định chế quốc tế lớn nhất và có thể là hoàn hảo nhất để thúc đẩy tự do hóa thương mại trên phạm vi toàn cầu. Với 150 thành viên (Việt Nam thứ 150), tổ chức này thực sự là một sân chơi có luật lệ và là hiện thân cho toàn cầu hóa kinh tế trong thực tế. Đài Loan cũng đã xúc tiến quyết liệt để trở thành thành viên của tổ chức này sớm hơn Việt Nam. Điều lưu ý đây là một định chế quốc tế đa phương mà khởi nguồn là các nước tư bản phát triển và các nước có trình độ phát triển cao. Do vậy khi nói đến toàn cầu hóa mà hiện thân là WTO thì người ta cho rằng đây là toàn cầu hóa mang tính chất tư bản chủ nghĩa. Hiểu như vậy cũng không sai bởi như chúng ta biết thị trường thế giới hình thành và phát triển mang tính liên tục gắn liền với sự phát triển của chủ nghĩa tư bản từ nhiều thế kỷ nay. Và nó bắt đầu từ chỗ không có định chế, ép buộc thậm chí cướp bóc và xâm lược tới chỗ hình thành nên các định chế điều tiết “các cuộc chơi” mang tính toàn cầu. Tất nhiên các định chế này được xây dựng dựa trên cơ sơ nhận thức, quan điểm và lợi ích của các nước thành viên, ở đó các nước có thực lực như nhóm G7 có vai trò chi phối. Và thực tế cho thấy, trong các cuộc thương lượng song phương để gia nhập tổ chức WTO thì việc thương lượng với một số nước thuộc G7, nhất là Hoa Kỳ thường gặp khó khăn nhiều nhất. Việc này đã gây ra một nhận thức rằng WTO là sân chơi của các nước lớn. Và điều đó tạo cơ sở cho những người không ủng hộ toàn cầu hóa hoặc các nhóm lợi ích khác tìm cách chống lại quá trình toàn cầu hóa. Đồng thời với tiến trình thiết lập các định chế đa phương, các định chế song phương cũng được xúc tiến ở nhiều khu vực. Chẳng hạn, ở Châu Âu là cộng đồng Châu Âu (EC) sau chuyển thành Liên minh Châu Âu (EU); ở Châu Mỹ là Khối Mậu dịch Tự do bắc Mỹ (NAFTA); ở Châu Á là ASEAN, APEC và ở Châu Phi là cộng đồng Châu Phi (AC). Có người cho rằng, tiến trình vận 12
động của các định chế song phương là ngược với toàn cầu hóa hay người ta còn gọi đó là tiến trình khu vực hóa. Nói như vậy cũng có lý bởi thực chất của các định chế song phương chính là khu vực hóa hay còn gọi là liên kết khu vực. Tiến trình này không chống lại toàn cầu hóa mà vận động song hành với toàn cầu hóa và thúc đẩy toàn cầu hóa. Bởi toàn cầu hóa ở một phương diện nào đó là sự đối mặt và cách thức đối phó với một vấn đề có tính toàn cầu hoặc trên quy mô toàn cầu và sự phức tạp thể hiện thông qua các giải pháp mang tính đa phương cho nên đôi khi người ta khó đạt tới một sự đồng thuận kịp thời; và bổ sung cho điều này là các thỏa thuận song phương hay các hiệp định song phương hay các hiệp định mang tính khu vực. Với quy mô nhỏ hơn và dựa trên những tương đồng về kinh tế hay về chính trị hay về văn hóa…, các đối tác dễ đạt tới sự đồng thuận với nhau. Thực tế cho thấy trong thời đại ngày nay một quốc gia dù có tiềm lực đến mấy nếu không có một chiến lược phù hợp về hội nhập quốc tế và gia tăng sự can dự của mình vào tiến trình toàn cầu hóa kinh tế thì họ sẽ gặp rất nhiều khó khăn. Bởi vì khi tham dự vào tiến trình này thì những lợi thế và bất lợi thế hay như người ta nói là khả năng cạnh tranh quốc gia sẽ được bộc lộ và sẽ được nhận diện; thậm chí có người cho rằng nếu không nhận dạng được đặc điểm này và chủ động tham gia vào tiến trình toàn cầu hóa thì quốc gia đó không thể phát triển được. §èi víi nÒn kinh tÕ ViÖt Nam, t¸c ®éng cña toµn cÇu ho¸ kinh tÕ ®· ®-îc nh×n nhËn ®óng ®¾n thÓ hiÖn trong nh÷ng chiÕn l-îc ph¸t triÓn kinh tÕ kÓ tõ n¨m 2000 ®Õn nay. Chóng ta ®· cã mét chiến lược ngoại giao tích cực, chủ động, đa phương hóa, đa dạng hóa các mối quan hệ; làm bạn với tất cả các quốc gia trên thế giới trên cơ sở tôn trọng quyền bình đẳng, đóng góp tích cực cho hòa bình và phát triển của cả nhân loại. Đường lối đối ngoại đó sẽ được cụ thế hóa rõ nét nhất bằng việc tham gia vào các tổ chức kinh tế - chính trị trên thế giới. Việt Nam đã là thành viên của nhiều tổ chức kinh tế - chính trị quốc tế và khu vực. Chúng ta đã là thành viên của Ngân hàng Thế giới (WB), Quỹ Tiền tệ Quốc tế (IMF),... Ở cấp liên khu vực, chúng ta là thành viên tích 13
cực của Diễn đàn Hợp tác Kinh tế Châu Á - Thái Bình Dương (APEC), Diễn đàn Hợp tác Á - Âu (ASEM), của Hiệp hội các quốc gia Đông Nam Á (ASEAN)... Và sự kiện vô cùng quan trọng là chúng ta đã chÝnh thøc gia nhËp Tæ chøc Th-¬ng m¹i ThÕ giíi (WTO). Hội nhập sẽ tạo ra nhiều cơ hội to lớn cho đất nước phát triển, nhưng cũng đồng thời là thách thức lớn nếu ta chưa có một nội lực đủ mạnh. Chúng ta sẽ đứng trước nguy cơ tụt hậu ngày càng xa với các nước phát triển. Chúng ta cÇn kÕt hîp những nội lực mạnh mẽ của Việt Nam, trước hết là tinh thần hội nhập, tinh thần đoàn kết; sau là nhanh chóng nâng cao sức cạnh tranh của nền kinh tế nước nhà, song song với việc phát triển văn hóa - xã hội, nhằm tạo nên một mô hình phát triển nhanh, mạnh, hài hòa và bền vững. Trong quá trình gia nhập WTO chúng ta sẽ phải mau chóng dỡ bỏ các hàng rào thuế quan và phi thuế quan cho hàng nhập khẩu. Vậy nếu muốn đảm bảo, duy trì và phát triển nội lực kinh tế của nước nhà, nhà sản xuất trong nước phải mau chóng tự hoàn thiện, đáp ứng tốt nhất nhu cầu của người tiêu dùng trong và ngoài nước. Đồng thời, cộng đồng người tiêu dùng Việt Nam phải ý thức được việc ủng hộ ngành sản xuất, thương mại, dịch vụ trong nước là trách nhiệm và vinh dự của một người công dân Việt Nam. Chúng ta hợp sức tạo ra một số thương hiệu Việt, doanh nghiệp Việt, tập đoàn kinh tế Việt mang tính tiên phong, đủ sức cạnh tranh ở tầm mức khu vực và thế giới, nhằm tạo ra điển hình, khơi dậy niềm tin, khát vọng, lòng tự hào của toàn thể dân tộc trong sự nghiệp thi đua phát triển kinh tế với thế giới. Cã thÓ nhËn ra mét sè ®Æc ®iÓm cña nÒn kinh tÕ ViÖt Nam trong thêi gian gÇn ®©y trong bèi c¶nh héi nhËp kinh tÕ quèc tÕ. Thø nhÊt, ViÖt Nam ®· giµnh ®-îc uy tÝn trªn tr-êng quèc tÕ th«ng qua viÖc tÝch cùc thóc ®Èy qu¸ tr×nh héi nhËp vµo nÒn kinh tÕ thÕ giíi - tiªu biÓu lµ viÖc gia nhËp ASEAN, phª chuÈn HiÖp ®Þnh Th-¬ng m¹i ViÖt - MÜ, gia nhËp WTO… Thø hai, ViÖt Nam thóc ®Èy mËu dÞch víi n-íc ngoµi víi träng t©m lµ xuÊt khÈu c¸c s¶n phÈm lµ nguyªn liÖu nh- dÇu th«, g¹o, cµ phª vµ c¸c mÆt hµng c«ng nghiÖp 14
nhÑ nh- s¶n phÈm dÖt may, da…Thø ba, th©m hôt mËu dÞch ph¸t sinh do nhËp khÈu thiÕt bÞ m¸y mãc s¶n xuÊt vµ nguyªn vËt liÖu kh«ng ph¶i tõ c¸c nguån vèn trong n-íc mµ tõ nguån vèn n-íc ngoµi bao gåm vèn ®Çu t- trùc tiÕp n-íc ngoµi (FDI) vµ tµi trî ph¸t triÓn chÝnh thøc (ODA). Thø t-, sù ph¸t triÓn cña ngµnh s¶n xuÊt c«ng nghiÖp má vµ khai kho¸ng cã vèn ®Çu t- n-íc ngoµi lµ ®éng lùc ph¸t triÓn nÒn kinh tÕ ViÖt Nam. Tuy nhiªn, ChÝnh phñ thùc hiÖn m« h×nh kinh tÕ nhiÒu thµnh phÇn, tõng b-íc më cöa thÞ tr-êng trong n-íc, níi láng dÇn thÞ tr-êng trong n-íc víi môc tiªu ph¸t triÓn c¸c ngµnh c«ng nghiÖp cã hµm l-îng vèn cao. §èi víi §µi Loan, chÝnh thøc gia nhËp WTO t¹o cho §µi Loan thÕ vµ lùc míi trªn tr-êng quèc tÕ. §µi Loan sÏ gi÷ vai trß vµ tu©n thñ c¸c nguyªn t¾c gièng nh- 143 thµnh viªn kh¸c cña WTO vµ c¹nh tranh mét c¸ch b×nh ®¼ng trªn tr-êng quèc tÕ mµ kh«ng bÞ ph©n biÖt ®èi xö nh- tr-íc khi gia nhËp WTO. Tham gia vµo WTO ®em l¹i nhiÒu c¬ héi cho §µi Loan h¬n c¶ vÒ mÆt chÝnh trÞ còng nh- kinh tÕ. §µi Loan cã rÊt nhiÒu lîi thÕ trong ngµnh c«ng nghiÖp chÕ t¹o. Giê ®©y c¸c doanh nghiÖp cña §µi Loan cã nhiÒu ®iÒu kiÖn thuËn lîi h¬n trong viÖc x©y dùng chiÕn l-îc toµn cÇu cña m×nh và më réng c¸c quan hÖ kinh tÕ quèc tÕ. §©y lµ con ®-êng ng¾n nhÊt, cã hiÖu qu¶ nhÊt ®Ó §¯i Loan vît qua r¯o c°n “kh«ng cã quan hÖ ngo³i giao” víi nhiÒu níc. Nh- vËy, cã thÓ nãi, toµn cÇu hãa ®-îc nhËn diÖn vµ vËn ®éng th«ng qua c¸c ®Þnh chÕ quèc tÕ lín, ®Æc biÖt lµ WTO. ViÖc tham gia c¸c ®Þnh chÕ nµy lµ mét ®ßi hái tÊt yÕu cña c¸c nÒn kinh tÕ, trong ®ã cã ViÖt Nam vµ §µi Loan. §iÒu nµy kh«ng chØ gióp ViÖt Nam vµ §µi Loan cã thªm c¬ héi tham gia s©u h¬n vµo tiÕn tr×nh liªn kÕt kinh tÕ toµn cÇu mµ nã cßn t¹o c¬ héi tèt ®Ó hai ®èi t¸c nµy më réng vµ ph¸t triÓn quan hÖ kinh tÕ song ph-¬ng. 1.2. Khu vực hoá và liên kết kinh tế Đông Á Ch©u ¸ ®· vµ ®ang trë thµnh trung t©m t¨ng tr-ëng n¨ng ®éng nhÊt cña thÕ giíi. Lµ thµnh viªn cña céng ®ång Ch©u ¸, ViÖt Nam vµ §µi Loan ®-¬ng nhiªn chÞu ¶nh h-ëng cña sù ph¸t triÓn kinh tÕ thÇn kú nµy, bao gåm c¶ nh÷ng t¸c ®éng tÝch cùc vµ tiªu cùc. 15
Khái niệm khu vực hóa hay chủ nghĩa khu vực là chỉ sự phụ thuộc lẫn nhau tăng lên của các nền kinh tế trong một khu vực địa lý nhất định do kết quả của sự gia tăng mậu dịch, của đầu tư, của chuyển giao công nghệ và sự di chuyển nguồn nhân lực trong khu vực. Vì các nền kinh tế càng ngày càng từ bỏ chiến lược và chính sách hướng nội, ủng hộ chính sách hướng ngoại nhiều hơn nhằm cải thiện tình hình cạnh tranh nâng cao hiệu quả kinh tế, cho nên nhu cầu hội nhập khu vực cũng gia tăng. Như vậy về thực chất, khu vực hóa chỉ các thỏa thuận hợp tác kinh tế và liên kết kinh tế với mục tiêu thúc đẩy tăng trưởng kinh tế thông qua tự do hóa và tạo điều kiện thúc đẩy tự do hóa thương mại và đầu tư. Ngày nay khu vực hóa được mở rộng sang cả lĩnh vực chính trị, an ninh và xã hội chứ không chỉ thuần túy về phương diện kinh tế. Tất nhiên, cốt lõi vẫn là khu vực hóa về kinh tế, chính điều này tạo cơ sở cho các liên minh khu vực củng cố các quan hệ chính trị và an ninh. Và khi đề cập tới khu vực hóa về kinh tế người ta thường nói tới một số kiểu thỏa thuận ưu đãi khu vực theo mức độ hội nhập về thương mại và kinh tế. Thỏa thuận mậu dịch ưu đãi khu vực: đây là hình thức liên kết khiêm tốn nhất gắn với thuế quan ưu đãi trong các lĩnh vực và hàng hóa được lựa chọn. Chẳng hạn, cộng đồng than và thép Châu Âu, tiền thân của Liên minh Châu Âu ngày nay; Hội đồng Tương trợ kinh tế của các nước Xã hội chủ nghĩa trước đây; ở Đông Á, ASEAN có hiệp định mậu dịch ưu đãi chọn lọc sau năm 1977, đến 1992 họ thỏa thuận xây dựng khu vực mậu dịch tự do. Hiệp định mậu dịch tự do (FTA): các thành viên của nhóm xóa bỏ thuế quan đối với tất cả các sản phẩm được mua bán giữa họ (ngoại trừ một danh mục chung hay một số mặt hàng tạm thời loại trừ); đồng thời mỗi quốc gia duy trì một chính sách mậu dịch độc lập và thuế quan riêng đối với các nước không phải thành viên. Liên minh thuế quan: bên cạnh hiệp định mậu dịch tự do giữa các thành viên, nhóm này chấp nhận một chính sách thuế quan bên ngoài chung đối với các nước không phải thành viên, do vậy xóa bỏ xảy ra khả năng gian lận thương mại. Các thành viên của liên minh thuế quan nói chung hành động 16
như một cơ quan duy nhất trong tất cả các cuộc thương lượng mậu dịch với các nước không phải là thành viên. Liên minh thuế quan ít phổ biến hơn FTA vì các thành viên phải chịu sự phụ thuộc vào chính sách mậu dịch chung. Thị trường chung: ngoài mậu dịch tự do giữa các thành viên và một chính sách thuế quan bên ngoài chung đối với các nước không phải thành viên, tất cả rào cản đối với việc chuyển dịch lao động và vốn giữa các thành viên được xóa bỏ. Liên kết kinh tế: giai đoạn cao nhất này bao gồm tất cả các đặc điểm của một thị trường chung, cũng như sự thống nhất của những thể chế kinh tế và phối hợp chính sách kinh tế giữa các nước thành viên. Các cơ quan liên kết quốc gia với những quyết định áp dụng bắt buộc cho tất cả các thành viên. Điều này gắn với sự nhượng bộ đáng kể chủ quyền quốc gia. Khi một liên minh kinh tế chấp nhận một đồng tiền chung, nó cũng trở thành một liên minh tiền tệ. Có thể nói cơ sở liªn kÕt kinh tÕ chính là RPN đã kÕt nối hệ thống công ty giữa các quốc gia. Được gọi là "Mạng lưới sản xuất", vì RPN phân công lao động dựa trên hoạt động sản xuất. Nhà kinh tÕ NhËt Bản Ippei Yamazawa đã gọi mạng lưới này là "Kokusai Bungyo Nettewaku" (Mạng lưới phân công lao động quốc tÕ). Các công ty đa quốc gia (Multinational Corporations- MNCs) của các nền kinh tÕ công nghiệp chính là trọng tâm của mạng lưới này. RPN là nhân tố cơ bản liªn kÕt kinh tÕ §«ng ¸. Mạng lưới này được thực hiện dưới sự đầu tư trực tiếp nước ngoài (FDI) của Nhật Bản và dựa trên cơ sở của sự phân công lao động nhiều tầng. RPN đã gắn nối các nền kinh tÕ khác nhau của Châu ¸, liªn kÕt, đan xen chúng với nhau. Chính nhờ RPN đã hình thành nên các nền kinh tÕ công nghiệp mới (EANIEs-East Asian Newly Industrialized Economies) và sau đó là các nền kinh tÕ công nghiệp mới của 4 nước ASEAN (Thái Lan, Malaixia, Inđônêxia và Philippin) và Trung Quốc. RPN đã tạo ra Tam giác Thương mại Nhật Bản - §«ng ¸ và Bắc Mỹ. Trong tam giác tăng trưởng này, Nhật Bản với vai trò là người cung cấp vốn và kỹ 17
thuật; các nước §«ng ¸ xuất khẩu hàng hoá tiêu dùng tới Bắc Mỹ; Bắc Mỹ là thị trường quan trọng của cả Nhật Bản và §«ng ¸. RPN ở §«ng ¸ là một kiểu liªn kÕt kinh tÕ không chính thức (Informal Economic Integration). Liªn kÕt kh«ng chính thức ở §«ng ¸ dựa trên 3 mối quan hệ đặc biệt, đó là: quan hệ chủng tộc, liªn kÕt công nghiệp và sự gần gũi về địa lý. Mạng lưới đã biến tính không đồng nhất trong khu vực, từ một nhân tố cản trở sự liªn kÕt thành cơ sở, động lực của sự liªn kÕt. RPN đã gắn kÕt mạnh sự phụ thuộc lẫn nhau của các nền kinh tÕ §«ng ¸ và biến §«ng ¸ thành một khu vực kinh tÕ. Hình thức phổ biến nhất của FTA là khu vực mậu dịch tự do (NAFTA, AFTA…) và liên minh thuế quan. Về bản chất một FTA đòi hỏi mức độ thể chế hóa thấp hơn một liên minh thuế quan. Nhiều trong số FTA này đi xa hơn tự do hóa mậu dịch và bao gồm cả các hợp tác chức năng trong các lĩnh vực như phát triển nguồn nhân lực, phát triển cơ sở hạ tầng và trao đổi khoa học công nghệ… Làn sóng đầu tiên của khu vực hóa xuất hiện trong những thập niên 1950, 1960 với sự ra đơid khu mậu dịch tự do Châu Âu năm 1959 và sau đó là hình thành cộng đồng kinh tế Châu Âu (EC). Chẳng bao lâu sau đó, các nước đang phát triển ở khu vực Mỹ La Tinh và Châu Phi đã xây dựng các khu vực mậu dịch riêng của họ - Khu mậu dịch tự do Châu Phi (RTA). Tuy nhiên, những RTA này không thành công ngoại trừ khu vực mậu dịch tự do Châu Âu. Lý do thất bại chủ yếu được người ta nói đến nhiều là do sự can thiệp của Mỹ, bởi thời kỳ đó Mỹ chỉ ủng hộ thương mại đa phương thông qua GATT; Mỹ lo sợ các RTA này kìm hãm thương mại đa phương. Làn sóng thứ 2 của khu vực hóa xuất hiện vào cuối những năm 1980 với sự hình thành Liên minh Châu Âu (EU), một thị trường duy nhất. Hoa Kỳ xúc tiến xây dựng khu vực thương mại tự do Mỹ - Canada, sau đó các nước bắc Mỹ thỏa thuận xây dựng khu vực thương mại tự do (NAFTA). Việc hình thành EU và NAFTA đã tạo ra một hiệu ứng Domino, giúp khôi phục các 18