Luận văn Thạc sĩ Khoa học Lâm nghiệp: Nghiên cứu đề xuất một số giải pháp bảo vệ rừng trên cơ sở cộng đồng ở huyện Gio Linh, tỉnh Quảng Trị

Chia sẻ: _ _ | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:99

Thêm vào BST

Báo xấu

13
lượt xem 2
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Mục tiêu của đề tài là đánh giá điều kiện tự nhiên, kinh tế xã hội của huyện liên quan đến BVR; đánh giá công tác BVR của huyện trong thời gian qua; đánh giá tiềm năng BVR của cộng đồng thôn, bản và mối quan tâm đến tài nguyên rừng, vai trò, mâu thuẫn, khả năng hợp tác về BVR trên cơ sở cộng đồng của các bên liên quan ở địa bàn huyện Gio Linh; đề xuất một số giải pháp BVR trên cơ sở cộng đồng ở huyện Gio Linh.

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Luận văn Thạc sĩ Khoa học Lâm nghiệp: Nghiên cứu đề xuất một số giải pháp bảo vệ rừng trên cơ sở cộng đồng ở huyện Gio Linh, tỉnh Quảng Trị

Bé Gi¸o dôc vµ ®µo t¹o Bé N«ng nghiÖp vµ ptNt Trêng ®¹i häc l©m nghiÖp Bïi Quang Linh nghiªn cøu ®Ò xuÊt mét sè gi¶i ph¸p b¶o vÖ rõng trªn c¬ së céng ®ång ë huyÖn Gio Linh, tØnh qu¶ng trÞ LuËn v¨n th¹c sü khoa häc l©m nghiÖp hµ T©y, N¨m 2007
Bé Gi¸o dôc vµ ®µo t¹o Bé N«ng nghiÖp vµ ptNt Trêng ®¹i häc l©m nghiÖp Bïi Quang Linh nghiªn cøu ®Ò xuÊt mét sè gi¶i ph¸p b¶o vÖ rõng trªn c¬ së céng ®ång ë huyÖn Gio Linh, tØnh qu¶ng trÞ Chuyªn ngµnh : L©m häc M· sè : 60.62.60 LuËn v¨n th¹c sü khoa häc l©m nghiÖp C¸n bé híng dÉn : PGS, TS Vò Nh©m hµ T©y, N¨m 2007
1 §Æt vÊn ®Ò Rõng lµ tµi nguyªn quý gi¸ cña ®Êt níc, cã kh¶ n¨ng t¸i t¹o, lµ bé phËn quan träng cña m«i trêng sinh th¸i, cã gi¸ trÞ to lín ®èi víi nÒn kinh tÕ Quèc d©n, g¾n liÒn víi ®êi sèng cña nh©n d©n vµ sù sèng cßn cña ®ång bµo d©n téc Ýt ngêi. Nh vËy, rõng ®ãng vai trß hÕt søc quan träng trong ®êi sèng cña con ngêi [24]. Tuy nhiªn, trong thêi gian qua, con ngêi ®· khai th¸c, sö dông tµi nguyªn rõng mét c¸ch qu¸ møc, lµm cho diÖn tÝch, chÊt lîng rõng suy gi¶m mét c¸ch ®¸ng kÓ. Tríc thùc tr¹ng ®ã, Nhµ níc ®· ban hµnh nhiÒu chñ tr¬ng, chÝnh s¸ch lín ®Ó t¨ng cêng hiÖu lùc qu¶n lý nhµ níc vÒ rõng, ng¨n chÆn t×nh tr¹ng chÆt ph¸ rõng, n©ng cao tr¸ch nhiÖm vµ khuyÕn khÝch c¸c tæ chøc, c¸ nh©n b¶o vÖ, ph¸t triÓn rõng, ph¸t huy c¸c lîi Ých cña rõng x©y dùng, b¶o vÖ Tæ Quèc phï hîp víi t×nh h×nh thùc tiÔn, ®¸p øng nhu cÇu b¶o vÖ vµ ph¸t triÓn rõng, ®ång thêi, quy ®Þnh tr¸ch nhiÖm BVR lµ cña toµn §¶ng, toµn d©n vµ toµn qu©n. Gio Linh lµ mét huyÖn n»m phÝa B¾c cña tØnh Qu¶ng TrÞ cã tæng diÖn tÝch tù nhiªn 47.236,6 ha, trong ®ã, diÖn tÝch ®Êt l©m nghiÖp 25.094,1 ha, bao gåm : 15.723,9 ha ®Êt cã rõng, 9.370,2 ha ®Êt quy ho¹ch cho l©m nghiÖp. Trong nh÷ng n¨m qua, diÖn tÝch rõng ë huyÖn Gio Linh kh«ng nh÷ng ®ãng gãp ®¸ng kÓ trong cho viÖc ph¸t triÓn kinh tÕ - x· héi trªn ®Þa bµn mµ cßn cã t¸c dông b¶o vÖ m«i trêng sinh th¸i. Lµ mét huyÖn thuéc vïng b¸n s¬n ®Þa cña tØnh, kinh tÕ chñ yÕu dùa vµo s¶n xuÊt n«ng - l©m nghiÖp, nh×n chung, thu nhËp cña cña ngêi d©n trªn ®Þa bµn huyÖn cßn thÊp vµ tr×nh ®é d©n trÝ cha cao, s¶n xuÊt n«ng - l©m nghiÖp l¹c hËu, nªn viÖc thùc hiÖn c«ng t¸c b¶o vÖ rõng ë ®©y hÕt søc khã kh¨n vµ phøc t¹p [37]. HiÖn nay, viÖc BVR ë hôyÖn Gio Linh chñ yÕu dùa vµo c¸c c¬ quan Nhµ níc, trong ®ã, H¹t KiÓm l©m Gio Linh ®ãng vai trß quan träng. Trong nh÷ng n¨m qua, H¹t KiÓm l©m Gio Linh ®· cã nhiÒu cè g¾ng trong viÖc
2 chñ ®éng vµ phèi hîp víi cÊp uû §¶ng, chÝnh quyÒn ®Þa ph¬ng vµ c¸c c¬ quan chøc n¨ng liªn quan ®Ó tæ chøc thùc hiÖn c«ng t¸c BVR, ng¨n chÆn n¹n chÆt ph¸, khai th¸c rõng, lÊn chiÕm ®Êt rõng tr¸i phÐp nh»m b¶o vÖ tèt tµi nguyªn rõng trªn ®Þa bµn, nhng kÕt qu¶ ®¹t ®îc cha cao, diÖn tÝch, chÊt lîng rõng tiÕp tôc suy gi¶m. Cã nhiÒu nguyªn nh©n dÈn ®Õn sù suy tho¸i vÒ diÖn tÝch, chÊt lîng tµi nguyªn rõng, lµm cho kh¶ n¨ng phßng hé vµ cung cÊp gç, l©m s¶n phôc vô cho qu¸ tr×nh ph¸t triÓn kinh tÕ - x· héi bÞ h¹n chÕ. Mét trong nh÷ng nguyªn nh©n c¬ b¶n lµm cho diÖn tÝch, chÊt lîng rõng trªn ®Þa bµn huyÖn bÞ suy gi¶m lµ c«ng t¸c BVR chØ coi träng biÖn ph¸p hµnh chÝnh ph¸p chÕ mµ cha l«i cuèn ®îc ngêi d©n thuéc céng ®ång tham gia BVR. Thùc tÕ, trong thêi gian qua ®· cã mét sè diÖn tÝch rõng giao cho céng ®ång th«n qu¶n lý, b¶o vÖ th× diÖn tÝch chÊt lîng rõng ngµy cµng ®îc n©ng lªn râ rÖt. XuÊt ph¸p tõ thùc tr¹ng trªn, trong khu«n khæ x©y dùng luËn v¨n Cao häc, chóng t«i thùc hiÖn ®Ò tµi “Nghiªn cøu ®Ò xuÊt mét sè gi¶i ph¸p BVR trªn c¬ së céng ®ång ë huyÖn Gio Linh, tØnh Qu¶ng TrÞ ” nh»m gãp phÇn b¶o vÖ tèt diÖn tÝch rõng trªn ®Þa bµn vµ n©ng cao chÊt lîng cuéc sèng cho ngêi d©n trªn ®Þa bµn huyÖn Gio Linh.
3 Ch¬ng 1 Tæng quan vÒ BVR trªn c¬ së céng ®ång 1.1. NhËn thøc vÒ BVR trªn c¬ së céng ®ång 1.1.1. Kh¸i niÖm vÒ BVR trªn c¬ së céng ®ång Kh¸i niÖm céng ®ång ®îc sö dông nhiÒu trong c¸c c«ng tr×nh nghiªn cøu, tuy nhiªn, cha cã sù thèng nhÊt vÒ mÆt ng«n ng÷. Kh¸i niÖm céng ®ång thêng ®îc hiÓu lµ nhãm ngêi sèng trªn cïng mét khu vùc vµ thêng cïng nhau chia sÎ c¸c môc tiªu chung, c¸c luËt lÖ x· héi chung, cã thÓ cã quan hÖ gia ®×nh víi nhau [25]. Mét kh¸i niÖm kh¸c vÒ céng ®ång ®îc Ph¹m Xu©n Ph¬ng (2001) sö dông trong b¸o c¸o t¹i Héi th¶o Quèc gia trong khu«n khæ chÝnh s¸ch hç trî qu¶n lý rõng céng ®ång ë ViÖt Nam” ®îc tæ chøc ë Hµ Néi th× “Céng ®ång bao gåm toµn thÓ nh÷ng ngêi sèng thµnh mét x· héi, cã nh÷ng ®iÓm t¬ng ®ång vÒ mÆt v¨n ho¸ truyÒn thèng, cã mèi quan hÖ s¶n xuÊt vµ ®êi sèng g¾n bã víi nhau vµ thêng cã ranh giíi kh«ng gian trong mét lµng, b¶n” [22]. Theo Gi¸o S Lª Quý An, th× céng ®ång ®îc ®Þnh nghÜa lµ nhãm ngêi sèng cïng mét ®Þa ph¬ng hoÆc díi sù qu¶n lý cña cïng mét chÝnh quyÒn ®Þa ph¬ng [42]. Theo LuËt b¶o vÖ vµ Ph¸t triÓn rõng n¨m 2004, céng ®ång d©n c th«n lµ toµn bé c¸c hé gia ®×nh, c¸ nh©n sèng trong cïng mét th«n, lµng, b¶n, Êp, bu«n, phum, sãc hoÆc ®¬n vÞ t¬ng ®¬ng [24]. Tõ c¸c kh¸i niÖm trªn, céng ®ång cã thÓ lµ céng ®ång d©n c thuéc lµng, b¶n, céng ®ång c¸c dßng hä, c¸c nhãm ngêi cã nh÷ng ®Æc ®iÓm vµ lîi Ých chung… ë nghiªn cøu cña ®Ò tµi nµy, céng ®ång ®îc hiÓu theo nghÜa lµ céng ®ång th«n, xãm, lµng, b¶n (kÓ c¶ c¸c tæ chøc ®oµn thÓ trong céng ®ång). BVR trªn c¬ së céng ®ång lµ BVR mµ ph¸t huy ®îc nh÷ng néi lùc cña céng ®ång cho c¸c ho¹t ®éng chèng chÆt, ph¸, lÊn chiÕm rõng, ®Êt rõng, khai th¸c l©m s¶n, s¨n, bÉy b¾t ®éng vËt rõng tr¸i phÐp, phßng ch¸y ch÷a ch¸y rõng
4 (PCCCR), phßng trõ sinh vËt g©y h¹i rõng, b¶o vÖ hÖ sinh th¸i rõng vµ thùc hiÖn theo quy ®Þnh cña ph¸p luËt vÒ qu¶n lý l©m s¶n. Nh÷ng gi¶i ph¸p BVR trªn c¬ së céng ®ång lu«n chøa ®ùng nh÷ng s¾c th¸i cña luËt tôc, phong tôc, tËp qu¸n, ý thøc d©n téc, nhËn thøc, kiÕn thøc cña ngêi d©n, ®Æc ®iÓm quan hÖ gia ®×nh, hä hµng, c¸c tæ chøc ®oµn thÓ, lµng, b¶n phï hîp víi chÝnh s¸ch, ph¸p luËt cña Nhµ níc. ë c¸c níc c«ng nghiÖp ph¸t triÓn, ngêi ta ®Ò cao vai trß c¸ nh©n, th× ë c¸c níc ®ang ph¸t triÓn mµ nhÊt lµ ë c¸c níc thuéc vïng Ch©u ¸ Th¸i B×nh D¬ng, gia ®×nh vµ céng ®ång ®· ®em l¹i hiÖu qu¶ to lín cho ph¸t triÓn kinh tÕ - x· héi vµ b¶o vÖ m«i trêng sinh th¸i. 1.1.2. ChiÕn lîc vµ chÝnh s¸ch BVR trªn c¬ së céng ®ång. ChiÕn lîc vµ chÝnh s¸ch qu¶n lý, b¶o vÖ tµi nguyªn miÒn nói, trong ®ã cã rõng trªn c¬ së céng ®ång c¸c níc trong khu vùc ®Òu ®îc tæ chøc thùc hiÖn theo c¸c híng sau: - Nh÷ng gi¶i ph¸p chñ yÕu ®Ó t¨ng cêng quyÒn qu¶n lý, BVR trªn c¬ së céng ®ång : Ph¸t huy nh÷ng luËt tôc, phong tôc, tËp qu¸n tÝch cùc vµ tr¸ch nhiÖm cña toµn céng ®ång ®èi víi c«ng t¸c BVR, x©y dùng quy íc, h¬ng íc BVR cña th«n, b¶n, quy ®Þnh râ quyÒn lîi vµ tr¸ch nhiÖm BVR cña mäi ngêi d©n trong céng ®ång. -KÕt hîp nh÷ng gi¶i ph¸p vÒ chÝnh s¸ch ®Ó hç trî kinh tÕ - x· héi víi nh÷ng gi¶i ph¸p cøng r¾n, trong ®ã chó träng sö dông ®ång bé c¸c gi¶i ph¸p vÒ chÝnh s¸ch ®Ó hç trî ph¸t triÓn kinh tÕ, gi¶i ph¸p vÒ tæ chøc x©y dùng lùc lîng, gi¶i ph¸p vÒ ®µo t¹o, tËp huÊn trong viÖc BVR trªn cë së céng ®ång. -C¸c h×nh thøc BVR nh : TuÇn tra BVR, PCCCR trªn ®Þa bµn ph¶i ®îc thùc hiÖn theo ph¬ng ph¸p cïng tham gia, ë tÊt c¶ c¸c giai ®o¹n tuÇn tra b¶o vÖ, x©y dùng lùc lîng, kÕ ho¹ch b¶o vÖ. Ngêi ta cho r»ng, ®©y lµ ph¬ng ph¸p cho phÐp ph¸t huy ®Çy ®ñ nhÊt nh÷ng néi lùc c¸c céng ®ång ®èi víi c«ng t¸c BVR.
5 1.1.3- Quan ®iÓm vÒ BVR trªn c¬ së céng ®ång B¶o vÖ cã hiÖu qu¶ tµi nguyªn rõng chÝnh lµ ®Ó n©ng cao chÊt lîng cuéc sèng cho céng ®ång d©n c th«n, b¶n. C«ng t¸c BVR cÇn ph¶i ®îc tiÕn hµnh ®ång thêi víi sù ph¸t triÓn kinh tÕ - x· héi vµ gãp phÇn n©ng cao thu nhËp cho céng ®ång d©n c th«n, b¶n trªn ®Þa bµn. MÊu chèt cña vÊn ®Ò BVR trªn c¬ së céng ®ång lµ võa b¶o vÖ ®îc tµi nguyªn rõng võa gi¶i quyÕt tèt vÊn ®Ò n©ng cao chÊt lîng cuéc sèng cho céng ®ång [39]. B¶o vÖ tµi nguyªn rõng, nÕu kh«ng cã sù tham gia cña céng ®ång d©n c th«n, b¶n th× kh«ng thµnh c«ng. V× vËy, ®Ò xuÊt c¸c gi¶i ph¸p ®Ó n©ng cao tr¸ch nhiÖm vµ quyÒn hëng lîi cña céng ®ång d©n c th«n, b¶n trong BVR lµ rÊt cÇn thiÕt. Ho¹t ®éng BVR chØ ®¹t ®îc hiÖu qu¶ cao th× ph¶i cã biÖn ph¸p khuyÕn khÝch, thu hót sù tham gia tÝch cùc vµ chÝnh s¸ch hç trî kinh tÕ - x· héi ®èi víi céng ®ång d©n c th«n, b¶n [33] 1.2- BVR trªn c¬ së céng ®ång ë mét sè níc *ë Nª Pal : N¨m 1957, Nhµ níc thùc hiÖn quèc h÷u ho¸ rõng, Nhµ níc tËp trung qu¶n lý, BVR vµ ®Êt rõng. Ngêi d©n Ýt quan t©m ®Õn BVR cña Nhµ níc, kÕt qu¶ lµ trong vßng 20 n¨m, hµng triÖu ha rõng bÞ tµn ph¸ Tõ n¨m 1978, ChÝnh phñ ®· giao quyÒn qu¶n lý vµ BVR cho ngêi d©n ®Þa ph¬ng ®Ó thùc hiÖn chÝnh s¸ch ph¸t triÓn l©m nghiÖp céng ®ång. Nhµ níc giao quyÒn qu¶n lý vµ b¶o vÖ cho Panchayat (§¬n vÞ qu¶n lý hµnh chÝnh). Tuy nhiªn, sau mét thêi gian, ngêi ta nhËn thÊy c¸c ®¬n vÞ hµnh chÝnh nµy kh«ng phï hîp víi viÖc qu¶n lý vµ BVR, do c¸c khu rõng n»m ph©n t¸n, kh«ng theo ®¬n vÞ hµnh chÝnh vµ ngêi d©n cã nhu cÇu, së thÝch sö dông s¶n phÈm rõng kh¸c nhau. N¨m 1989, Nhµ níc thùc hiÖn chÝnh s¸ch l©m nghiÖp míi, ®ã lµ chia rõng vµ ®Êt rõng lµm hai lo¹i : rõng t nh©n vµ rõng Nhµ níc cïng víi hai lo¹i sì h÷u rõng t¬ng øng lµ sì h÷u rõng t nh©n vµ sì h÷u rõng Nhµ níc.
6 Trong quyÒn sì h÷u cña Nhµ níc l¹i ®îc chia theo c¸c quyÒn sö dông kh¸c nhau : nh rõng céng ®ång theo nhãm sö dông, rõng hîp ®ång víi c¸c tæ chøc, rõng tÝn ngìng, rõng phßng hé. Nhµ níc c«ng nhËn quyÒn ph¸p nh©n vµ quyÒn sö dông cho c¸c nhãm sö dông rõng. Trong vßng 14 n¨m, Nªpal ®· giao kho¶ng 9.000 ha rõng quèc gia cho c¸c céng ®ång, ®Õn n¨m 1992, ®· cã 1.908 nhãm sö dông rõng ®îc h×nh thµnh. N¨m 1993, Nªpal ph¸t triÓn chÝnh s¸ch l©m nghiÖp míi, nhÊn m¹nh ®Õn c¸c nhãm sö dông rõng, cho phÐp gia t¨ng quyÒn h¹n vµ hè trî cho c¸c nhãm sö dông rõng, thay chøc n¨ng cña c¸c phßng l©m nghiÖp huyÖn tõ chøc n¨ng c¶nh s¸t vµ chØ ®¹o sang chøc n¨ng hç trî vµ thóc ®Èy cho c¸c céng ®ång, tõ ®ã, rõng ®îc qu¶n lý vµ b¶o vÖ cã hiÖu qu¶ h¬n [32]. *ë Indonesia N¨m 1991, ch¬ng tr×nh ph¸t triÓn l©m nghiÖp ®îc h×nh thµnh, n¨m 1995, ®æi tªn thµnh ch¬ng tr×nh ph¸t triÓn céng ®ång lµng l©m nghiÖp do Bé l©m nghiÖp qu¶n lý (dÉn theo §inh §øc ThuËn, 2000). Ch¬ng tr×nh nµy yªu cÇu c¸c c«ng ty khai th¸c gç ph¶i gãp phÇn ph¸t triÓn n«ng th«n vµ BVR víi 3 môc tiªu : -C¶i thiÖn ®iÒu kiÖn sèng cho ngêi d©n sèng ë trong vµ ngoµi khu vùc ®ang khai th¸c gç. -N©ng cao chÊt lîng vµ n¨ng suÊt cña rõng -BVR vµ m«i trêng. N¨m 1996, Bé l©m nghiÖp, c¸c tæ chøc phi ChÝnh phñ vµ c¸c trêng §¹i häc ®· x©y dùng mét dù ¸n ®iÓm vÒ l«i kÐo ngêi d©n vµo b¶o vÖ vµ ph¸t triÓn rõng. Dù ¸n nµy cho phÐp ngêi d©n ®Þa ph¬ng ®îc qu¶n lý 10.000 ha rõng cã kh¶ n¨ng khai th¸c gç. *ë NhËt B¶n NhËt B¶n hiÖn cã 25,21 triÖu ha rõng, trong ®ã : rõng céng ®ång chiÕm 10%, rõng t nh©n chiÕm 60%, rõng Quèc gia chiÕm 30% [18]. Tõ ®am mª vµ
7 quan t©m ®Õn v¨n ho¸, ngêi NhËt ®· häc ®îc c¸ch c¶i tiÕn viÖc sö dông bÒn v÷ng vµ b¶o tån nguån tµi rõng rÊt lín. V× vËy, thùc tÕ c¸c môc tiªu chÝnh trong luËt ph¸p rõng vµ qu¶n lý tµi nguyªn ë NhËt B¶n ®Òu ®îc c«ng bè râ rµng, ®Ó ®Èy m¹nh vµ ph¸t triÓn bÒn v÷ng dùa trªn c¬ së lîi Ých céng ®ång ngay tõ nh÷ng n¨m 1800. Tãm l¹i, qu¶n lý, BVR trªn c¬ së céng ®ång ®ang ®îc xem nh lµ mét gi¶i ph¸p h÷u hiÖu ®èi víi viÖc b¶o vÖ tèt vèn rõng hiÖn cã, gi¶i quyÕt t×nh tr¹ng diÖn tÝch, chÊt lîng rõng gi¶m sót. Trong nh÷ng n¨m gÇn ®©y ®Òu cã kh«ng Ýt m« h×nh BVR thµnh c«ng ë NhËt B¶n, Nªpal, Indonexia … §©y lµ nh÷ng m« h×nh, bµi häc quý b¸u cho viÖc x©y dùng nh÷ng gi¶i ph¸p BVR trªn c¬ së céng ®ång ë ViÖt Nam. Mét vÊn ®Ò cùc kú quan träng lµ ph¶i gi¶i thÝch cho céng ®ång râ lµ nh÷ng lîi Ých do rõng mang l¹i cho céng ®ång vµ cã chÝnh s¸ch vÒ kinh tÕ ®Ó hç trî céng ®ång trong c«ng t¸c BVR vµ ®Ó b¶o vÒ rõng cã hiÖu qu¶ ph¶i tu©n thñ nguyªn t¾c g¾n c«ng t¸c BVR víi céng ®ång th«n, b¶n. 1.3. BVR trªn c¬ së céng ®ång ë ViÖt Nam 1.3.1. T×nh h×nh BVR trªn c¬ së céng ®ång. ë ViÖt Nam, h×nh thøc qu¶n lý BVR trªn c¬ së céng ®ång míi ®îc coi lµ mét h×nh thøc tån t¹i song song víi c¸c h×nh thøc kh¸c, nh qu¶n lý BVR Nhµ níc, h×nh thøc qu¶n lý BVR t nh©n, nªn viÖc ®¸nh gi¸ hiÖu qu¶ cña h×nh thøc nµy chØ dõng l¹i ë nh÷ng nhËn ®Þnh kh¸i qu¸t, mang tÝnh ®Þnh tÝnh. Tuy cha cã thèng kª chi tiÕt, nhng ë nh÷ng n¬i céng ®ång thùc sù tham gia vµo qu¶n lý BVR th× c«ng t¸c qu¶n lý BVR cã hiÖu qu¶ râ nÐt, c¸c hµnh vi x©m h¹i tµi nguyªn rõng bÞ ph¸t hiÖn vµ ng¨n chÆn kÞp thêi, rõng ngµy cµng sinh trëng, ph¸t triÓn tèt [11]. Thùc tiÔn cho thÊy r»ng, qu¶n lý BVR cã sù tham gia cña céng ®ång d©n c th«n, b¶n lµ h×nh thøc qu¶n lý BVR cã tÝnh kh¶ thi vÒ kinh tÕ - x· héi, m«i trêng, tiÕt kiÖm chi phÝ cho Nhµ níc.
8 §èi víi céng ®ång d©n c th«n, b¶n, qu¶n lý BVR céng ®ång ®· gãp phÇn n©ng cao thu nhËp cña ngêi d©n ®Þa ph¬ng, gãp phÇn xo¸ ®ãi, gi¶m nghÌo, x©y dùng n«ng th«n v¨n minh, giµu ®Ñp, ®ång thêi, ®¸p øng mét phÇn nhu cÇu vÒ gç, cñi vµ c¸c lo¹i l©m s¶n ®èi víi cuéc sèng cña ngêi d©n. §èi víi Nhµ níc, h×nh thøc qu¶n lý BVR nµy ®¸p øng ®îc c¸c môc tiªu vÒ chÝnh s¸ch l©m nghiÖp, ®èi víi c¸c ch¬ng tr×nh l©m nghiÖp nãi chung, ch¬ng tr×nh 5 triÖu ha rõng nãi riªng, cã t¸c dông phôc håi nh÷ng diÖn tÝch rõng ®· vµ ®ang bÞ suy tho¸i th«ng qua viÖc ch¨m sãc, qu¶n lý, BVR vµ khoanh nu«i t¸i sinh. MÆt kh¸c, h×nh thøc nµy còng lµm gi¶m chi phÝ ph¶i tr¶ cho céng ®ång b»ng c¸ch chia sÎ lîi Ých mang l¹i vµ t¨ng quyÒn hëng lîi tõ rõng ®Ó thóc ®Èy céng ®ång tham gia qu¶n lý BVR. Theo NguyÔn Huy Dòng, qu¶n lý l©m nghiÖp céng ®ång t¹i ViÖt Nam ®· cã lÞch sö h×nh thµnh vµ ph¸t triÓn t¹i mét sè céng ®ång c¸c d©n téc cã ®êi sèng sinh ho¹t g¾n chÆt víi m«i trêng thiªn nhiªn, nh c¸c khu rõng tù nhiªn. H×nh thøc qu¶n lý nµy thêng g¾n víi luËt tôc cña céng ®ång. §©y lµ mét h×nh thøc tri thøc b¶n ®Þa liªn quan tíi céng ®ång th«n. C¸c céng ®ång ®· cã nhiÒu kinh nghiÖm vµ truyÒn thèng qu¶n lý rõng theo híng sö dông tµi nguyªn thiªn nhiªn æn ®Þnh vµ bÒn v÷ng. Trong thêi gian dµi t¹i nhiÒu vïng kh¸c nhau, qu¶n lý rõng vµ m«i trêng sinh th¸i cña céng ®ång ®· ®ãng mét vai trß rÊt quan träng vµ mang l¹i hiÖu qu¶ thiÕt thùc cho ngêi d©n ®Þa ph¬ng vÒ c¸c mÆt : -B¶o vÖ, qu¶n lý viÖc khai th¸c nguån tµi nguyªn rõng vµ m«i trêng sinh th¸i. -X¸c ®Þnh c¸c quan hÖ sì h÷u ®èi víi tµi nguyªn thiªn nhiªn vµ m«i trêng. -Còng cè mèi quan hÖ x· héi trong céng ®ång c¸c d©n téc. Theo thèng kª cña Bé N«ng nghiÖp vµ Ph¸t triÓn n«ng th«n n¨m 2001, c¶ níc cã 24 tØnh, 146 huyÖn vµ 1.023 x· cã h×nh thøc qu¶n lý, BVR céng ®ång ®èi víi rõng vµ ®Êt rõng víi diÖn tÝch 2.348.296 ha [13].
9 Còng theo nghiªn cøu cña NguyÔn Huy Dòng, h×nh thøc céng ®ång th«n, b¶n nhËn rõng b¶o vÖ th× th«n, b¶n tæ chøc häp vµ th«ng b¸o thñ tôc vµ nh÷ng quyÒn lîi, nghÜa vô khi nhËn qu¶n lý BVR cho c¸c thµnh viªn, sau khi ®· thèng nhÊt nhËn b¶o vÖ, c¸c trëng th«n, b¶n ®¹i diÖn cho ngêi d©n lµm thñ tôc víi c¸c c¬ quan chøc n¨ng. C¸c céng ®ång sau khi nhËn qu¶n lý BVR ®· thµnh lËp tæ BVR gåm c¸c thµnh viªn trong th«n, b¶n ®Ó thùc hiÖn c«ng t¸c tuÇn tra BVR. Mét sè th«n, b¶n sau khi nhËn rõng ®Ó b¶o vÖ ®· x©y dùng quy íc BVR cho th«n, b¶n. §¹i ®a sè, c¸c th«n, b¶n ®Òu chia lîi nhuËn tõ BVR cho c¸c thµnh viªn. Mét sè céng ®ång kh¸c sau khi trÝch mét phÇn lîi nhuËn tr¶ cho ngêi tham gia tuÇn tra BVR, sè tiÒn cßn l¹i lµm quü chung ®Ó x©y dùng, tu s÷a c¸c c«ng tr×nh phóc lîi cña th«n, b¶n nh lµm ®êng … Theo ®¸nh gi¸ cña c¸c c¬ quan chøc n¨ng, c«ng t¸c giao rõng cho céng ®ång d©n c qu¶n lý b¶o vÖ ®Òu ®¹t hiÖu qu¶ cao, diÖn tÝch rõng ®îc giao ®Òu ®îc qu¶n lý tèt, c¸c hiÖn tîng x©m h¹i tµi nguyªn rõng gi¶m m¹nh. ý thøc cña céng ®ång trong c«ng t¸c b¶o vÖ tµi nguyªn rõng ®îc n©ng cao. Th«ng qua viÖc tæ chøc BVR, mèi quan hÖ x· héi trong céng ®ång vµ gi÷a céng ®ång víi c¸c c¬ quan liªn quan ®Õn qu¶n lý, BVR trªn ®Þa bµn còng ®îc n©ng cao, t¹o ®iÒu kiÖn thuËn lîi cho c«ng t¸c qu¶n lý b¶o vÖ vµ ph¸t triÓn rõng. Theo ®¸nh gi¸ cña ngêi ®øng ®Çu c¸c th«n, b¶n th× : 1) BVR dùa trªn c¬ së céng ®ång th«n, b¶n mang l¹i lîi Ých thiÕt thùc cho ngêi d©n, 2) T¨ng thu nhËp, t¹o c«ng viÖc cho ngêi d©n b¶n ®Þa. MÆt kh¸c, th«ng qua ho¹t ®éng qu¶n lý BVR nhËn thøc vÒ BVR cña ngêi d©n ®îc n©ng lªn râ rÖt, cã 100% ý kiÕn ®ång ý víi nhËn ®Þnh nµy [13]. Tuy ®¹t ®îc nh÷ng kÕt qu¶ trªn, nhng trong qu¸ tr×nh thùc hiÖn cßn mét sè tån t¹i nh sau : -C¸c quy ®Þnh vÒ thëng ph¹t trong viÖc b¾t gi÷ c¸c vô vi ph¹m vµo tµi nguyªn rõng cha râ rµng. Céng ®ång còng cha cã quy ®Þnh ®Ó b¾t gi÷ ®èi tîng khi ph¸t hiÖn x©m h¹i tµi nguyªn rõng ®Ó xö lý.
10 -Do ®iÒu kiÖn kinh tÕ khã kh¨n vµ giao th«ng ®i l¹i khã kh¨n, nªn viÖc céng ®ång tham gia tuÇn tra BVR ®¹t kÕt qu¶ cha ®îc nh mong muèn. 1.3.2. C¸c nghiªn cøu chÝnh liªn quan ®Õn BVR trªn c¬ së céng ®ång ë ViÖt Nam. Vò Hoµi Minh vµ Haws Warfvinge (2002) ®· tiÕn hµnh ®¸nh gi¸ vÒ thùc tr¹ng qu¶n lý, BVR tù nhiªn cña c¸c hé gia ®×nh vµ céng ®ång ®Þa ph¬ng t¹i 3 tØnh : Hßa B×nh, NghÖ An vµ Thõa Thiªn HuÕ. C¸c t¸c gi¶ ®· t×m hiÓu vÒ sù h×nh thµnh, c¸c lîi Ých ®¹t ®îc vµ nh÷ng vÊn ®Ò vÒ hëng lîi, quyÒn sö dông vµ c¸c chÝnh s¸ch liªn quan ®Õn h×nh thøc qu¶n lý, BVR nµy. Trong 5 m« h×nh qu¶n lý, BVR céng ®ång cã 4 h×nh thøc lµ tù ph¸t cña céng ®ång ®Þa ph¬ng vµ ®îc chÝnh quyÒn ®Þa ph¬ng chÊp thuËn. Hä tù ®Ò ra c¸c quy ®Þnh vÒ qu¶n lý, sö dông l©m s¶n còng nh c¸c ho¹t ®éng BVR, ph¸t triÓn rõng. H×nh thøc qu¶n lý, BVR ë Thñy Yªn Thîng (céng ®ång d©n téc Kinh) ®îc x©y dùng trªn sù hîp t¸c gi÷a chÝnh quyÒn víi sù hç trî cña tæ chøc Quèc tÕ. Trong nh÷ng n¨m 2004-2005, mét sè ®Þa ph¬ng ë S¬n La vµ Lai Ch©u thuéc vïng ho¹t ®éng cña dù ¸n L©m nghiÖp x· héi S«ng §µ ( thuéc ch¬ng tr×nh hîp t¸c kû thuËt ViÖt Nam, Céng hßa Liªn Bang §øc) ®· nghiªn cøu vµ x©y dùng c¸c m« h×nh qu¶n lý, BVR céng ®ång. Dù ¸n ®· cïng phèi hîp víi c¸c cÊp, c¸c ngµnh (Chi côc KiÓm l©m, c¸c huyÖn , x·) tiÕn hµnh giao rõng, ®Êt rõng cho hé gia ®×nh, c¸ nh©n, ®oµn thÓ, céng ®ång qu¶n lý, b¶o vÖ vµ ph¸t triÓn rõng, hç trî céng ®ång x©y dùng quy íc BVR th«n, b¶n. TiÕp ®ã lµ tiÕn hµnh x©y dùng, tæ chøc thùc hiÖn “ph¬ng ph¸p ®¸nh gi¸ tµi nguyªn rõng cã sù tham gia vµ lËp kÕ ho¹ch qu¶n lý, BVR céng ®ång” cho c¸c th«n, b¶n thuéc vïng Dù ¸n. §©y lµ mét ph¬ng ph¸p ®îc c¸c nhµ khoa häc ®¸nh gi¸ cao trong c«ng t¸c qu¶n lý, BVR trªn c¬ së céng ®ång. Trong Dù ¸n hîp t¸c céng ®ång ®Þa ph¬ng x©y dùng c¸c m« h×nh qu¶n lý Khu b¶o tån thiªn nhiªn Phong §iÒn (2003-2006) do J.Mac Arthur Foundation tµi trî. Trong qu¸ tr×nh thùc hiÖn, Dù ¸n ®· x©y dùng vµ tæ chøc
11 thùc hiÖn c¸c m« h×nh : X©y dùng m¹ng líi truyÒn th«ng céng ®ång; Tæ tuÇn tra céng ®ång; N©ng cao n¨ng lùc qu¶n lý rõng céng ®ång; Du lÞch céng ®ång. §©y lµ nh÷ng m« h×nh ®iÓm vÒ qu¶n lý, b¶o vÖ tµi nguyªn rõng trªn c¬ së céng ®ång ®Þa ph¬ng víi môc tiªu thiÕt kÕ mét quy tr×nh thùc hiÖn c¸c bíc c«ng viÖc vµ x¸c lËp khung hîp t¸c gi÷a c¸c bªn cïng tham gia vµo c«ng t¸c qu¶n lý, BVR. Nh÷ng m« h×nh nµy ®¸p øng nhu cÇu cña c«ng t¸c qu¶n lý, BVR ®èi víi mét khu b¶o tån míi thµnh lËp, trong ®ã, céng ®ång th«n, b¶n cã ®ñ n¨ng lùc tæ chøc, thùc hiÖn c¸c ho¹t ®éng nh»m ph¸t hiÖn, ng¨n chÆn c¸c hµnh vi vi ph¹m ph¸p luËt vÒ b¶o vÖ, ph¸t triÓn rõng trªn ®Þa bµn, n©ng cao nhËn thøc cña céng ®ång, híng ®Õn nh÷ng thay ®æi vÒ th¸i ®é, hµnh vi theo híng cã lîi trong c«ng t¸c BVR còng nh b¶o tån ®a d¹ng sinh häc [8]. Sau 3 n¨m thùc hiÖn Dù ¸n, t×nh tr¹ng x©m h¹i tµi nguyªn rõng trªn ®Þa bµn gi¶m h¼n, nhËn thøc cña ngêi d©n vÒ gi¸ trÞ cña qu¶n lý, b¶o vÖ vµ ph¸t triÓn rõng ®îc t¨ng lªn ®¸ng kÓ: tríc ®©y, dï cho kh«ng, ngêi d©n còng kh«ng trång rõng, nay ngêi d©n chñ ®éng vµ mong muèn ®îc giao ®Êt cho trång rõng, giao rõng cho b¶o vÖ, thËm chÝ, cã mét sè hé giµu vÉn nhËn ®Êt, nhËn rõng ®Ó b¶o vÖ, ph¸t triÓn rõng. -ë Qu¶ng TrÞ, tõ n¨m 2003-2006, ®· x©y dùng ®Ò ¸n giao rõng tù nhiªn cho hé gia ®×nh, c¸ nh©n vµ céng ®ång th«n, b¶n. N¨m 2006, Chi côc KiÓm l©m ®· chØ ®¹o 2 huyÖn §akr«ng, Híng Hãa tiÕn hµnh giao thÝ ®iÓm 216 ha rõng cho céng ®ång d©n c th«n, b¶n b¶o vÖ vµ hëng lîi theo chÝnh s¸ch cña Nhµ níc, tØnh. Qua giao thÝ ®iÓm rõng tù nhiªn cho céng ®ång 2 th«n víi diÖn tÝch 216 ha ë ®Þa bµn hai huyÖn, tuy cha ®¸nh gi¸ ®îc hiÖu qu¶ sau khi giao rõng nhng ®· t¹o ra ®îc sù chuyÓn biÕn trong nhËn thøc cña ®ång bµo d©n téc lµ BVR ®Ó hëng lîi tõ rõng, ®· cã nhiÒu th«n, b¶n ®¨ng ký xin nhËn rõng tù nhiªn ®Ó b¶o vÖ vµ hëng lîi; C¸c th«n ®· x©y dùng ph¬ng ¸n BVR (®· ®îc UBND huyÖn phª duyÖt), ®· thµnh lËp nhãm tuÇn tra b¶o vÖ rõng. C¸c khu rõng ®îc giao kh«ng cßn t×nh tr¹ng khai th¸c gç, ph¸t rõng lµm n¬ng rÉy
12 tr¸i phÐp vµ ë ®Þa bµn cña hai huyÖn m« h×nh giao rõng tù nhiªn cho céng ®ång th«n, b¶n cã nhiÒu thuËn lîi vµ u ®iÓm h¬n giao cho hé gia ®×nh [7]. Bé NN &PTNT ®ang giao cho Côc L©m nghiÖp tiÕn hµnh Dù ¸n “Ch¬ng tr×nh thÝ ®iÓm céng ®ång 2006-2007” theo QuyÕt ®Þnh sè 164/2006/Q§-BNN-HTQT ngµy 5/6/2006 cña Bé trëng Bé NN &PTNT, nh»m : Hç trî cho céng ®ång d©n c th«n b¶o vÖ vµ ph¸t triÓn rõng cã hiÖu qu¶. Dù ¸n ®ang tiÕn hµnh trªn 40 x· thuéc 10 tØnh ph©n bè trªn c¶ ba miÒn : B¾c, Trung, Nam. Néi dung cña Dù ¸n lµ hç trî c«ng cång thùc hiÖn c¸c mÆt: -§iÒu tra rõng céng ®ång. -LËp Quü b¶o vÖ vµ ph¸t triÓn rõng. -LËp kÕ ho¹ch qu¶n lý, BVR th«n. -X©y dùng Quy íc b¶o vÖ vµ ph¸t triÓn rõng th«n. Dù ¸n ®· tËp trung ®îc nhiÒu tæ chøc vµ c¸c nhµ klhoa häc tham gia biªn so¹n tµi liÖu híng dÈn, ®µo t¹o, chuyÓn giao vµ x©y dùng c¸c m« h×nh b¶o vÖ - ph¸t triÓn rõng céng ®ång bÒn v÷ng. 1.3.3. Híng nghiªn cøu chÝnh cña ®Ò tµi. HÇu hÕt c¸c ®Ò tµi nghiªn cøu gi¶i ph¸p qu¶n lý rõng trªn c¬ së céng ®ång d©n c th«n, b¶n ®Òu ®Ò xuÊt nh÷ng gi¶i ph¸p qu¶n lý tµi nguyªn rõng mang tÝnh ®Þnh tÝnh. Trªn ®Þa bµn huyÖn Gio Linh cha cã ®Ò tµi nµo nghiªn cøu vÒ qu¶n lý rõng trªn c¬ së céng ®ång nãi chung vµ BVR trªn c¬ së céng ®ång nãi riªng. Do vËy, ®Ò tµi nµy tËp trung ph©n tÝch ®¸nh gi¸ s©u ®iÒu kiÖn tù nhiªn, kinh tÕ - x· héi, phong tôc, tËp qu¸n, kiÕn thøc, thÓ chÕ b¶n ®Þa vµ ®¸nh gi¸ thùc tr¹ng c«ng t¸c BVR trªn ®Þa bµn huyÖn, ®ång thêi, ®¸nh gi¸ møc ®é ®e däa, mèi quan t©m, m©u thuÉn vµ kh¶ n¨ng hîp t¸c cña c¸c bªn liªn quan trong, ngoµi céng ®ång ®Õn c«ng t¸c BVR, còng nh ®¸nh gi¸ tiÒm n¨ng BVR cña céng ®ång. Trªn c¬ së ®ã, ph©n tÝch ®¸nh gi¸ ®Ó ®Ò xuÊt c¸c gi¶i ph¸p BVR trªn c¬ së céng ®ång mang tÝnh ®Þnh tÝnh, ®Þnh lîng, nh»m gãp phÇn b¶o vÖ cã hiÖu qu¶ tµi nguyªn rõng vµ n©ng cao ®êi sèng cña ngêi d©n trong céng ®ång d©n c th«n, b¶n.
13 Ch¬ng 2 Môc tiªu, giíi h¹n, néi dung vµ ph¬ng ph¸p nghiªn cøu 2.1- Môc tiªu tæng qu¸t Gãp phÇn b¶o vÖ cã hiÖu qu¶ tµi nguyªn rõng vµ n©ng cao ®êi sèng cho céng ®ång d©n c ë huyÖn Gio Linh. 2.2- Môc tiªu cô thÓ - §¸nh gi¸ ®iÒu kiÖn tù nhiªn, kinh tÕ x· héi cña huyÖn liªn quan ®Õn BVR. - §¸nh gi¸ c«ng t¸c BVR cña huyÖn trong thêi gian qua. - §¸nh gi¸ tiÒm n¨ng BVR cña céng ®ång th«n, b¶n vµ mèi quan t©m ®Õn tµi nguyªn rõng, vai trß, m©u thuÉn, kh¶ n¨ng hîp t¸c vÒ BVR trªn c¬ së céng ®ång cña c¸c bªn liªn quan ë ®Þa bµn huyÖn Gio Linh. - §Ò xuÊt mét sè gi¶i ph¸p BVR trªn c¬ së céng ®ång ë huyÖn Gio Linh. 2.3- Giíi h¹n cña ®Ò tµi - §èi tîng nghiªn cøu : TËp trung nghiªn cøu vÒ ®iÒu kiÖn tù nhiªn, kinh tÕ - x· héi liªn quan ®Õn BVR, thùc tr¹ng qu¶n lý, BVR, tiÒm n¨ng BVR cña céng ®ång d©n c th«n, b¶n vµ mèi quan t©m ®Õn tµi nguyªn rõng, vai trß , m©u thuÉn, kh¶ n¨ng hîp t¸c cña c¸c bªn liªn quan trong c«ng t¸c BVR trªn ®Þa bµn huyÖn Gio Linh. - Néi dung nghiªn cøu : Ph©n tÝch ¶nh hëng cña ®iÒu kiÖn tù nhiªn, kinh tÕ - x· héi cã liªn quan ®Õn BVR; ph©n tÝch, ®¸nh gi¸ c«ng t¸c qu¶n lý, BVR cña huyÖn, tiÒm n¨ng BVR cña céng ®ång, mèi quan t©m ®Õn tµi nguyªn rõng, vai trß, m©u thuÉn, kh¶ n¨ng hîp t¸c cña c¸c bªn liªn quan trong c«ng t¸c BVR trªn c¬ së ®ã, ®Ò xuÊt c¸c gi¶i ph¸p ®Ó b¶o vÖ tèt tµi nguyªn rõng cña ®Þa ph¬ng trªn c¬ së céng ®ång d©n c th«n, b¶n. KÕt qu¶ cña luËn v¨n lµ nh÷ng gi¶i ph¸p ®Þnh híng cho viÖc ph¸t huy néi lùc cña céng ®ång ®èi víi viÖc thùc hiÖn c«ng t¸c BVR, h×nh thµnh m«i
14 trêng thuËn lîi cho viÖc ph¸t huy c¸c h×nh thøc BVR trªn c¬ së céng ®ång d©n c th«n, b¶n ë huyÖn Gio Linh. 2.4- §èi tîng nghiªn cøu §èi tîng nghiªn cøu cña ®Ò tµi lµ : -Céng ®ång d©n c th«n ë huyÖn Gio Linh trong c«ng t¸c BVR -§iÒu kiÖn tù nhiªn, ®iÒu kiÖn kinh tÕ - x· héi vµ c¸c ®èi t¸c liªn quan ®Õn BVR ë huyÖn Gio Linh. -LuËt ph¸p vµ chÝnh s¸ch cña Trung ¬ng, ®Þa ph¬ng vµ phong tôc, tËp qu¸n, kiÕn thøc, thÓ chÕ b¶n ®Þa cã liªn quan ®Õn c«ng t¸c BVR trªn c¬ së céng ®ång. -Thùc tr¹ng c«ng t¸c BVR ë huyÖn Gio Linh. 2.5- Néi dung nghiªn cøu. -Ph©n tÝch sù ¶nh hëng cña ®iÒu kiÖn tù nhiªn, kinh tÕ x· héi vµ phong tôc, tËp qu¸n, kiÕn thøc, thÓ chÕ b¶n ®Þa trªn ®Þa bµn huyÖn ®Õn c«ng t¸c BVR. -Ph©n tÝch, ®¸nh gi¸ c¸c h×nh thøc qu¶n lý rõng vµ thùc tr¹ng c«ng t¸c BVR cña huyÖn. - §¸nh gi¸ tiÒm n¨ng BVR cña céng ®ång d©n c th«n, b¶n vµ ph©n tÝch mèi quan t©m ®Õn tµi nguyªn rõng vµ vai trß cña c¸c bªn liªn quan ®Õn BVR vµ BVR trªn c¬ së céng ®ång - Ph©n tÝch m©u thuÉn, kh¶ n¨ng hîp t¸c cña c¸c bªn liªn quan ®Ó thùc hiÖn BVR trªn c¬ së céng ®ång. -§Ò xuÊt mét sè gi¶i ph¸p BVR cã hiÖu qu¶ trªn cë së céng ®ång ë huyÖn Gio Linh. 2.6- Ph¬ng ph¸p nghiªn cøu: 2.6.1- Ph¬ng ph¸p luËn Lý thuyÕt hÖ thèng sÏ ®îc sö dông nh mét c¬ së quan träng vÒ ph¬ng ph¸p luËn cña luËn v¨n . Theo quan ®iÓm nµy, rõng võa mét bé phËn cña hÖ thèng tù nhiªn võa lµ bé phËn cña hÖ thèng kinh tÕ - x· héi.
15 Rõng lµ mét bé phËn cña hÖ thèng tù nhiªn, do sù tån t¹i vµ ph¸t triÓn cña rõng phô thuéc vµo nh÷ng quy luËt tù nhiªn, chÞu ¶nh hëng cña nhiÒu yÕu tè kh¸c nhau trong hÖ thèng tù nhiªn, nh ®Êt ®ai, khÝ hËu, ®Þa h×nh… Rõng lµ mét bé phËn cña hÖ thèng kinh tÕ - x· héi v× sù tån t¹i vµ ph¸t triÓn cña rõng g¾n chÆt víi c¸c ho¹t ®éng kinh tÕ cña con ngêi, nh chÆt ph¸ rõng, khai th¸c l©m s¶n, s¨n b¾t ®éng vËt rõng... MÆt kh¸c, c¸c ho¹t ®éng t¸c ®éng vµo rõng cña con ngêi l¹i phô thuéc vµo ®êi sèng kinh tÕ, tr×nh ®é, nhËn thøc, phong tôc tËp qu¸n… Bªn c¹nh ®ã, rõng cã ¶nh hëng rÊt lín ®Õn c¸c yÕu tè kinh tÕ th«ng qua cung cÊp nguyªn vËt liÖu, ®Êt ®ai vµ mh÷ng yÕu tè kh¸c cho ho¹t ®éng cña con ngêi. Ngoµi ra, rõng cßn t¸c ®éng m¹nh mÎ tíi c¸c yÕu tè cña hÖ thèng kinh tÕ, tõ s¶n xuÊt, lu th«ng, tÝch luü. V× cã quan hÖ chÆt chÎ víi c¸c yÕu tè trong hÖ thèng kinh tÕ, nªn cã thÓ qu¶n lý, BVR b»ng nh÷ng chÝnh s¸ch kinh tÕ. §©y chÝnh lµ lý do t¹i sao viÖc nghiªn cøu ¶nh hëng cña c¸c yÕu tè kinh tÕ ®Õn hiÖu qu¶ cña ho¹t ®éng BVR vµ ®Ò xuÊt nh÷ng gi¶i ph¸p vÒ chÝnh s¸ch hç trî ph¸t triÓn kinh tÕ cho BVR, ®©y lµ nhiÖm vô cña ®Ò tµi. Rõng lµ mét thùc thÓ sinh vËt, sù tån t¹i vµ ph¸t triÓn cña rõng phô thuéc rÊt nhiÒu vµo c¸c ho¹t ®éng cña con ngêi. Ho¹t ®éng cña con ngêi theo híng b¶o vÖ, ph¸t triÓn hay tµn ph¸ rõng lu«n bÞ chi phèi bëi nhiÒu yÕu tè x· héi, nh nhËn thøc vÒ vai trß, t¸c dông cña rõng, ý thøc chÊp hµnh luËt ph¸p cña Nhµ níc vÒ BVR, tr¸ch nhiÖm cña céng ®ång, chuyªn m«n, nghiÖp vô, phong tôc, tËp qu¸n, kiÕn thøc, thÓ chÕ b¶n ®Þa vÒ BVR… HiÖu qu¶ cña c¸c ho¹t ®éng BVR còng phô thuéc vµo nh÷ng vÊn ®Ò thÓ chÕ vµ chÝnh s¸ch, nh ho¹t ®éng cña cña hÖ thèng tæ chøc Nhµ níc trong lÜnh vùc BVR, chÝnh s¸ch giao ®Êt, giao rõng, chÝnh s¸ch hëng lîi tõ rõng. HiÖu qu¶ BVR cßn phô thuéc vµo sù hiÖn diÖn vµ quan t©m ®Õn tµi nguyªn rõng cña tæ chøc ®oµn thÓ trong céng ®ång, cña c¸c ®èi t¸c vµ quy ®Þnh cña céng ®ång trong BVR. C¸c thµnh phÇn nµy hç trî c¸c c¬ quan chøc n¨ng liªn quan trong viÖc tuyªn truyÒn vËn ®éng ngêi d©n, ®éng viªn vµ gi¸m s¸t lÉn
16 nhau trong viÖc thøc hiÖn chÝnh s¸ch vÒ BVR. Tæ chøc vµ phong tôc, tËp qu¸n, kiÕn thøc, thÓ chÕ b¶n ®Þa céng ®ång sÎ g¾n kÕt c¸c thµnh viªn ®¬n lÎ thµnh lùc lîng ®ñ søc m¹nh thùc hiÖn nh÷ng ch¬ng tr×nh, kÕ ho¹ch BVR v× quyÒn lîi cña c¸c thµnh viªn vµ céng ®ång. Bëi v×, rõng liªn quan ®Õn c¸c yÕu tè x· héi nªn cã thÓ BVR b»ng t¸c ®éng vµo nh÷ng yÕu tè x· héi. §©y lµ lý do v× sao trong ®Ò tµi nµy, viÖc ph©n tÝch ¶nh hëng cña c¸c yÕu tè x· héi ®Õn BVR lµ mét néi dung quan träng. Lý thuyÕt vÒ b¶o vÖ vµ ph¸t triÓn bÒn v÷ng còng ®îc xem lµ mét c¬ së quan träng cña luËn v¨n. Lý thuyÕt cña nghiªn cøu ph¸t triÓn sÏ ®îc ¸p dông trong qu¸ tr×nh thùc hiÖn luËn v¨n. V× ®Ò tµi nghiªn cøu híng vµo x©y dùng nh÷ng gi¶i ph¸p b¶o vÖ cã hiÖu qu¶ tµi nguyªn rõng v× sù ph¸t triÓn cña ®Þa ph¬ng vµ ®Êt níc, nªn nã ®îc thùc hiÖn theo tr×nh tù l« gÝc chung cña nghiªn cøu ph¸t triÓn, ®ã lµ ph©n tÝch, ®¸nh gi¸ thùc tr¹ng c«ng t¸c BVR, nh÷ng thuËn lîi, khã kh¨n, nguy c¬, th¸ch thøc, ®ång thêi, x¸c ®Þnh tiÒm n¨ng cña céng ®ång trong viÖc BVR, cïng víi ph¸p luËt, chÝnh s¸ch vÒ BVR céng ®ång ®Ó ®Ò xuÊt nh÷ng gi¶i ph¸p BVR cã hiÖu qu¶ trªn c¬ së céng ®ång. Do vËy, ®©y lµ c©u tr¶ lêi v× sao trong ®Ò tµi sö dông ph¬ng ph¸p nghiªn cøu cã sù tham gia, mét trong nh÷ng ph¬ng ph¸p chñ ®¹o cña nh÷ng nghiªn cøu ph¸t triÓn hiÖn nay. 2.6.2- Thu thËp sè liÖu thø cÊp Sö dông ph¬ng ph¸p nghiªn cøu vµ kÕ thõa c¸c tµi liÖu tõ c¬ quan chuyªn ngµnh, nh H¹t KiÓm l©m, Phßng thèng kª huyÖn Gio Linh, sè liÖu giao ®Êt, giao rõng cña huyÖn. C¸c tµi liÖu vÒ qu¶n lý, b¶o vÖ tµi nguyªn rõng trªn ®Þa bµn. 2.6.3- §iÒu tra thùc ®Þa 2.6.3.1- Ph¬ng ph¸p chän ®iÓm nghiªn cøu -Tiªu chÝ chän x·, th«n, b¶n nghiªn cøu : Theo Donovan (1997), tiªu chuÈn chän ®iÓm nghiªn cøu lµ : Thµnh phÇn d©n téc, kh¶ n¨ng tiÕp cËn vµ ®Þa h×nh. C¨n cø vµo c¸c tiªu chuÈn cña Donovan